Biblioteki szkolne w Polsce - dokąd zmierzamy?

1
Bogumiła Staniów
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Uniwersytet Wrocławski
[email protected]
Biblioteki szkolne w Polsce - dokąd zmierzamy?
Modele organizacyjne bibliotek szkolnych na świecie przybierają różne kształty - w zależności od
potrzeb, tradycji oraz możliwości ekonomicznych w danym kraju. Śmiało można powiedzieć - jaki
właściciel, taka szkoła, jaka szkoła - taka biblioteka. Wśród tych modeli znajdziemy biblioteki bardziej
tradycyjne (wypożyczalnia i czytelnia), nowocześniejsze mediateki (gromadzące różne media, sprzęt
medialny i komputerowy), wielofunkcyjne centra informacyjne i dydaktyczne, jak i takie, które
sprawdzają się tylko w lokalnych warunkach (np. bibliobusy, biblioteki publiczno-szkolne, biblioteki
pełniące zarazem funkcje ośrodka metodycznego w szkole).
W zasadzie światowym standardem w potocznym rozumieniu tego słowa stała się już biblioteka
gromadzące media przydatne w dydaktyce i wspomagające proces nauczania (w tym oczywiście
książki i czasopisma), z dostępem do Internetu, ze skomputeryzowanym katalogiem, sprzętem
medialnym oraz kopiującym umożliwiającym nauczycielom tworzenie pomocy dydaktycznych,
a uczniom własnych dokumentów.
Biblioteka jako „przestrzeń do nauki”
Docelowym modelem, który urzeczywistnił się w wielu bibliotekach - już nie tylko amerykańskich, ale
i kanadyjskich, holenderskich, szwedzkich, duńskich - jest biblioteka określana jako „przestrzeń do
nauki” (space for learning) [1]. Jest to miejsce, w którym uczniowie pod opieką nauczyciela
przedmiotowego i w asyście nauczyciela-bibliotekarza zdobywają wiedzę korzystając z różnorodnych
źródeł i narzędzi informacji, podążając ścieżką opracowaną wcześniej przez nauczyciela (często
również we współpracy z bibliotekarzem, zwłaszcza we wstępnej fazie). Pracę organizuje się
indywidualnie dla każdego ucznia, ale coraz więcej uwagi przykłada się do zadań wykonywanych
w małych, wyspecjalizowanych grupach, gdzie funkcje są jasno określone i przydzielone
poszczególnym osobom. Placówki, które nie dysponują salkami do pracy grupowej starają się je
wygospodarować obok biblioteki, podobnie jak pomieszczenia do pracy cichej. Jest to też przestrzeń
do pracy indywidualnej po zajęciach szkolnych - przygotowywana się do zajęć, pracy w kołach
zainteresowań i rozwijania własnych pasji. Na specyfikę biblioteki szkolnej postrzeganej jako miejsce
zdobywania wiedzy wpływa jej atmosfera, sprzyjająca działaniu, poszukiwaniom, wymianie informacji
i idei, dyskusjom. Jest to miejsce, gdzie można maksymalnie aktywizować uczniów do działania,
wykorzystując różne kanały komunikacyjne, odkrywając nowe możliwości, zdolności i predyspozycje
uczestników zajęć, wprowadzając i realizując swoje programy, projekty i tematy oparte na nowinkach
metodycznych. Otwartość nauczycieli na współdziałanie z biblioteką szkolną [2], chęć wprowadzania
innowacyjnych form kształcenia w oparciu o ”metodę wyszukiwania informacji” [3] jest warunkiem
niezbędnym dla powodzenia takich przedsięwzięć. Zasadniczą wartością tej biblioteki i jej siłą
napędową jest bez wątpienia nauczyciel-bibliotekarz, już nie tylko specjalista od mediów (media
specialist) [4] , ale nawigator wiedzy („knowledge navigator”) [5] postrzegany przez użytkowników
takiej biblioteki nie jak nauczyciel - fachowiec z danej dziedziny (dziedzin) wiedzy, ale jako ktoś, kto
szerzej obejmuje różne specjalności i potrafi je w różnych konfiguracjach scalać, przenikać, dysponuje
swego rodzaju metawiedzą i metaumiejętnościami, jest świetnym doradcą i przewodnikiem. Jego
otwartość, inwencja, orientacja, a nawet wiedza ekspercka w zakresie nowych metod nauczania oraz
umiejętność współpracy z całym gronem pedagogicznym, negocjacji z dyrekcją w zakresie forsowania
2
swoich pomysłów na pracę biblioteki przyczyniają się do objęcia roli inicjatora, koordynatora, ale
i wyrozumiałego partnera w funkcjonowaniu biblioteki na różnych polach. To wpływ osobowości
i umiejętności organizacyjnych bibliotekarza pozwala wytworzyć w tym miejscu niepowtarzalną
atmosferę pracy, atrakcyjności, zrozumienia, a w przypadku młodszych dzieci również tajemnicy,
zabawy. Niezbędny jest do tego oczywiście dobry warsztat pracy - począwszy od odpowiednich
warunków lokalowych, poprzez dobre wyposażenie w sprzęt i aktualizowane wciąż zbiory [6].
Stanem, do którego zmierzają dobre szkoły jest na ogół zapewnienie bibliotece takich warunków
pracy, aby mogła się ona stać ogólnoszkolną pracownią, gdyż to właśnie na dydaktykę w bibliotece
kładzie się obecnie szczególny nacisk. Ta funkcja zapisana jest wyraźnie w bardziej ogólnych
dokumentach formułowanych przez organizacje międzynarodowe [7], ministerstwa oświaty, jak i
bardziej drobiazgowych wytycznych i szczegółowych standardach ustalanych przez stowarzyszenia
bibliotekarzy [8], wreszcie zapisywana w wewnątrzszkolnych dokumentach funkcjonowania placówek
oświatowych i konkretnych programach. Bez stosownego umocowania prawnego na różnych
poziomach tak szeroka działalność nowoczesnej biblioteki szkolnej nie byłaby możliwa.
Biblioteka jako element jakości pracy szkoły
Zarówno wizja pracy biblioteki szkolnej, jak i jej misja oraz plany pracy rocznej i różnego rodzaju
programy krótkoterminowe powinny być zsynchronizowane z kierunkiem, w jakim zmierza szkoła. To
truizm, ale wszyscy pracownicy szkoły (uczestnicy procesu budowania jakości) powinni zdawać sobie
sprawę z tego, że biblioteka jest nieodłącznym elementem organizmu szkoły, który również pracuje
na jej jakość, na jej wizerunek i klimat.
Tak jak wszystkie inne czynniki procesu kształcenia, tak i biblioteka podlega zatem procesowi badania
jakości. Konieczne są w tym celu stosowne wytyczne i standardy. Te pierwsze - na ogół dość ogólne na poziomie międzynarodowym dają się łatwo przenieść na grunt narodowy (przykładem może tu
być polskie tłumaczenie Manifestu bibliotek szkolnych czy wytycznych IFLA/UNESCO), te drugie
powinniśmy wypracować sami. Jako wskaźniki oceniające całość pracy bibliotecznej powinny one być
dość dokładne i obejmować swoim zasięgiem cały obszar pracy biblioteki - szkolnego centrum
informacji i dydaktyki na różnych szczeblach, np.:
podstawowym,
rozszerzonym,
optymalnym [9].
Pozwalają one w miarę obiektywne ocenić stan aktualny placówki, zaprojektować bliższe i dalsze cele
do realizacji, dają bibliotekarzom podstawę do występowania z konkretnymi potrzebami i planami
działania (np. utworzenie czytelni, salki dydaktycznej, zwiększenie zatrudnienia, budżetu, zakupu
określonego wyposażenia, itp.). Dla procesu jakości w szkole niezbędne jest więc przekonanie
wszystkich uczestników procesu dydaktycznego - dyrekcji, nauczycieli, uczniów, rodziców
o niezbędności funkcjonowania dobrej biblioteki jako elementu, który ma bezpośredni wpływ na
jakość kształcenia w ich szkole [10].
Biblioteka jako element procesu kształcenia
Niezwykle ważną sprawą jest zachęcanie przez ministerstwa i kuratoria oświaty dyrekcji szkół do
podejmowania trudu organizowania i zapewniania sprawnego funkcjonowania nowoczesnych
bibliotek szkolnych. Bibliotekarze szkolni wiedzą, czego powinni oczekiwać od dyrekcji, dyrektorzy
podają zwykle wiele trudności natury obiektywnej, jakie stoją na przeszkodzie w ulepszaniu (czy
nawet prowadzeniu) ich bibliotek, również wtedy, gdy mają pełną świadomość funkcji biblioteki
szkolnej. Ale to właśnie wówczas, gdy brak jest zrozumienia ze strony dyrekcji dla idei biblioteki
szkolnej nagminnie dochodzi do zmuszania personelu bibliotecznego do pracy za nieobecnych
nauczycieli (zastępstwa), a nawet personel techniczny (obsługa sekretariatu, usługi kserograficzne).
3
Nauczycieli bibliotekarzy wysyła się z uczniami na wycieczki i konkursy czy olimpiady, bo wtedy „nic
nie przepada”...
Gary Hartzell, prof. Uniwersytetu w Nebrasce radzi dyrektorom szkół: “Popatrzcie na swoją bibliotekę
szkolną nie przez pryzmat wydatków, ale jak na inwestycję. Jej koszty są duże: książki, technologie,
zatrudnienie fachowej kadry sporo kosztują, ale te pieniądze wrócą do waszych uczniów” [11]. Ross
Todd (prof. z Australii) dodaje, by postrzegać bibliotekę nie jedynie jako ośrodek informacji, ale
miejsce, a właściwie przestrzeń do zdobywania wiedzy („knowledge spaces”). Każe myśleć
o bibliotekach jako o miejscach, które oferują różne powiązania i korelacje dydaktyczne
i wychowawcze, a nie tylko gromadzą zbiory i sprzęt, jakkolwiek by one nie były nowoczesne [12].
Rezultaty ścisłej współpracy nauczycieli z biblioteką - centrum dydaktycznym (a o to też powinien
zadbać dyrektor) wskazują, że poprawiają się wtedy wyniki nauczania [13]. Kolejne etapy w procesie
postępowania z informacją oraz przyswajania wiedzy przećwiczone wielokrotnie w bibliotece będą
procentować konkretnymi nawykami przydatnymi w dalszym życiu.
Biblioteka jest wszędzie!
Skoro istnieje ścisła korelacja między poziomem osiągnięć uczniów a jakością pracy biblioteki
szkolnej, szczególnie rodzicom powinno zależeć na tym, aby ich dziecko trafiło do szkoły z taką
właśnie biblioteką. Informacje o bazie, jaką oferuje szkoła (basen, siłownia, stołówka) coraz częściej
będą zawierały (a czasem już to robią) dane dotyczące stanu i wyposażenia szkolnej biblioteki. Dla
dobrej szkoły jest to swego rodzaju karta przetargowa, atut, jeden z elementów, którym można
przyciągnąć chętnych, zwłaszcza do biblioteki skomputeryzowanej z dostępem do Internetu. Takiego
myślenia wciąż jeszcze brak polskim szkołom publicznym, które do niedawna nie musiały zabiegać o
uczniów. Świadomi pożytku płynącego z posiadania przez szkołę dobrze wyposażonej biblioteki są od
wielu lat rodzice wielu szkół. Partycypują oni dobrowolnie w kosztach ich utrzymania, a czasem
fundusze te są jedynym źródłem utrzymania bibliotek.
Zgodnie z górnolotną może nieco zasadą, że biblioteka jest wszędzie („biblioteka bez granic”) [14],
informacja jest wszędzie - nie należy zawężać myślenia o bibliotece szkolnej do pomieszczenia,
budynku czy konkretnego programu działania. Postrzeganie jej jako przestrzeni, w której młody
człowiek uczy się podstawowych, potrzebnych do życia umiejętności, które zresztą już w trakcie nauki
szkolnej wykorzystuje z powodzeniem poza szkołą jest tu szczególnie cenne. Takie myślenie
o bibliotece, przede wszystkim przez rodziców uczniów, powoduje z czasem wywieranie przez nich
presji na władzach szkolnych, aby zadbały o odpowiednie warunki funkcjonowania biblioteki
w szkole, do której uczęszczają ich pociechy.
... dokąd zmierzamy?
A jak jest u nas? Czy biblioteka postrzegana jest jako element jakości edukacji i pracy szkoły? Czy
mamy szczegółowe wskaźniki określające kondycję biblioteki i ukazujące jej kierunki rozwoju?
Niestety, analiza podstawowych dokumentów nie nastraja optymistycznie. Bibliotekarzom nie udało
się przeforsować korzystnego zapisu w Ustawie o systemie oświaty (1991) dotyczącego biblioteki
w szkole. Wciąż mówi on, że „Do realizacji zadań statutowych szkoła publiczna powinna zapewnić
uczniom możliwość korzystania z (...) biblioteki”, co powoduje niekorzystne zjawiska łączenia
bibliotek szkolnych z publicznymi, przede wszystkim z powodów finansowych. Przeszkodą nie jest
również art. 13 ust.7 Ustawy o bibliotekach, który zakazuje łączenia bibliotek publicznych z innymi
instytucjami, w tym bibliotekami szkolnymi. I tak np. w roku szkolnym 2001/2002 w województwie
dolnośląskim 6,2 % bibliotek w szkołach podstawowych, a 4,2% w gimnazjach działało jako placówki
publiczno-szkolne pod nadzorem dyrektora biblioteki publicznej (2,9% szkół podstawowych i 1,9%
gimnazjów w województwie w ogóle nie miało biblioteki w szkole) [15]. Ich personel, często zresztą
chętny do współpracy ze szkołą, nie był zobligowany do realizacji ścieżek (zwłaszcza czytelniczomedialnej), a często nie miał po prostu uprawnień pedagogicznych, które nie są obowiązkowe w sieci
bibliotek publicznych. W świetle funkcji współczesnych bibliotek szkolnych wydaje się to szczególnie
niekorzystne i niepokojące, pomijając wiele innych aspektów tego procederu, o którym sporo już
4
przecież napisano. Pod pretekstem otwierania centrów medialnych w budynkach szkół przekształca
się de facto biblioteki szkolne w publiczne.
W celu zorientowania się na ile stan i jakość pracy biblioteki szkolnej zapisane są w standardach
jakości pracy szkół dokonano analizy stosownych dokumentów. Są one w tej chwili dość powszechnie
prezentowane na stronach domowych www kuratoriów. W różnym stopniu, ale dość konsekwentnie
w obszarze „warunki pracy” lub „organizacja szkoły”, względnie „baza i wyposażenie szkoły”
pojawiają się standardy, które stwierdzają:
„Szkoła lub placówka dysponuje obiektami, budynkami i pomieszczeniami, a także wyposażeniem i
materiałami, odpowiednimi do właściwego przebiegu procesu kształcenia, wychowania i opieki. Baza
i wyposażenie szkoły lub placówki zapewniają warunki do realizowania zadań statutowych szkoły lub
placówki i możliwość osiągania wysokiej jakości jej pracy.” [16] [Łódzkie Kuratorium Oświaty]
Krakowskie standardy idą dalej, mówią bowiem, że:
dobra szkoła posiada (...) pomieszczenia, a także wyposażenie i materiały odpowiednie do
właściwego przebiegu procesu kształcenia,
wielkość, wyposażenie i stan pomieszczeń odpowiada ich przeznaczeniom i funkcjom,
szkoła czyni starania, by warunki uczenia były atrakcyjne [17].
Odpowiednio do tych standardów ułożone zostały przykładowe wskaźniki formułowane zwykle
bardziej szczegółowych wymagań, np.:
zorganizowana jest biblioteka, która jest dostępna w czasie pracy szkoły lub placówki dla
wszystkich uczniów, nauczycieli i rodziców,
w bibliotece zgromadzony jest w szczególności niezbędny księgozbiór, który jest
systematycznie uzupełniany [Łódzkie Kuratorium Oświaty]
lub pytań, np.:
czy szkoła posiada bibliotekę z czytelnią? [Podkarpackie Kuratorium Oświaty w Rzeszowie]
[18]
czy baza i wyposażenie szkoły odpowiadają liczbie uczniów i pracowników oraz zadaniom
szkoły? [19] [Małopolskie Kuratorium Oświaty w Krakowie]
Najdalej w formułowaniu wymogów bibliotece w szkole starającej się o certyfikat jakości poszło
Kuratorium w Szczecinie. W dokumencie pt. Zachodniopomorska Szkoła Jakości. Zachodniopomorska
Placówka Jakości(Szczecin 2003) w dziale II „Baza szkoły” w p.4 pyta się w formularzu o to, czy szkoła
posiada własną bibliotekę (liczba woluminów) czy tylko zapewnia dostęp do biblioteki na zewnątrz
(na jakich zasadach) oraz - czy szkoła posiada mediatekę! [20].
Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że odpowiedź na takie pytania - bez posłużenia się konkretnymi
standardami (zatrudnienia, rodzaju i wielkości zbiorów, wielkości lokalu, wyposażenia, minimalnego
budżetu, itp.) [21] dla danego typu szkoły nie jest możliwa. Nie jest tez możliwe sformułowanie
obiektywnego stanu biblioteki szkolnej i wskazanie jej kierunków rozwoju. Tymczasem polscy
bibliotekarze szkolni nadal nie mają standardów pracy wypracowanych przez ich środowisko.
Mogłyby one - podobnie jak to jest w innych krajach - wspierać i uzupełniać przepisy oświatowe,
w naszym wypadku np. kuratoryjne.
Na poziomie szkoły natomiast niezbędny staje się stosowny zapis w statucie szkoły dotyczący roli
i zadań biblioteki szkolnej. W obliczu braku nadrzędnych dokumentów, które by te treści
formułowały, tym bardziej bibliotekarze powinni zadbać o takie wewnątrzszkolne umocowanie
prawne swojej działalności [22].
5
Biblioteka z klasą!
Na koniec przyjrzyjmy się społecznym akcjom na rzecz polepszania jakości pracy szkoły, które
formułują różne kryteria i warunki szkołom, które chcą zdobyć określone certyfikaty. Czy ich
inicjatorzy mają świadomość tego, że powinny to być szkoły z nowoczesnymi bibliotekami? Czy
„szkoła z klasą”, szkoła realizująca program wspierania uzdolnień, „szkoła bez korepetycji” mogą mieć
bibliotekę bez czytelni, bez nowości? Naturalne wydaje się, że powinny to być szkoły z dobrymi,
współpracującymi w zdobywaniu określonego certyfikatu bibliotekami. A jednak w programach tych
akcji i przykładowych zadaniach dla szkół (np. „Szkoła z klasą”) wśród propozycji metod realizacji nie
znajdziemy wzmianki o bibliotece szkolnej, choć pośrednio domyślamy się, że wiele z zadań będzie
wymagało poszukiwań i działań w tym miejscu. Przecież gazetki ścienne, szkolny serwis radiowy,
internetowy, projekty międzyprzedmiotowe, debaty, konkursy, wystawy, plakaty, komiksy, szkolne
przedstawienia będą wymagały współudziału sprawnie funkcjonującej biblioteki szkolnej. Czy szkoła
bez dobrej biblioteki może „dobrze uczyć każdego ucznia”, „uczyć myśleć i rozumieć świat”,
„pomagać uwierzyć w siebie, tworzyć dobry klimat”, „przygotowywać do przyszłości”? [23]
Konkludując, mamy w Polsce biblioteki szkolne na różnym poziomie. Jest to uwarunkowane
możliwościami finansowymi szkół, świadomością władz oświatowych, a często też kreatywnością
i fachowością samych nauczycieli - bibliotekarzy. Obok bibliotek - słabo zaopatrzonych wypożyczalni
działają nowoczesne ośrodki informacji (widoczna jest pogłębiająca się polaryzacja tego zjawiska), ale
brak standardów właściwie uniemożliwia również klasyfikację typów bibliotek. Bo kiedy tak
naprawdę możemy o bibliotece powiedzieć, że to ośrodek informacji? Czy zależy to od jakości
warsztatu informacyjnego, liczby komputerów, dostępu do Internetu? Myślenie o bibliotece może
być bardzo różne, co tak naprawdę przejawia się w sądach dyrektorów o ich bibliotekach. Często
dopiero zaproszeni do wzorcowej biblioteki - pracowni ogólnoszkolnej, po zapoznaniu się z jej
szeroką działalnością weryfikują poglądy o własnej placówce. Wyjątkowo dotkliwy jest brak
szczegółowych standardów, które uzupełniłyby świetnie wskaźniki pomiaru jakości szkół. Te ogólne
spełniają często bez wyjątku wszystkie biblioteki, bo wszystkie stanowią bazę szkoły, unowocześnianą
w miarę możliwości finansowych szkoły. Niezbędne jest więc, jak się wydaje, powołanie zespołu
nauczycieli bibliotekarzy do opracowania takich dokumentów pod auspicjami Towarzystwa
Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich.
Najważniejsze zmiany, jakie się jeszcze muszą dokonać to zapewne te, które dotyczą świadomości
władz oświatowych o przydatności i niezbędności biblioteki włączającej się aktywnie w realizację
procesu kształcenia w szkole. Może więc warto właśnie rozwój bibliotek uczynić zadaniem
priorytetowym w zadaniach dla szkół na dany rok szkolny? W wielu krajach dopiero specjalne
programy ministerialne rozwoju bibliotek szkolnych i wyasygnowane na ten cel pieniądze pomogły
bibliotekom przekształcić się w nowoczesne centra informacji (Holandia, Szwecja). Może warto
pomyśleć o wykorzystaniu choćby części funduszy UE przeznaczonych na rozwój oświaty w ciągu
najbliższych 2 lat (ponad 700 mln EURO) na ten właśnie cel?.
Bez upowszechnienia przekonania o tym, że skoro każde dziecko ma prawo do kształcenia na
odpowiednim poziomie i w odpowiednich do tego warunkach - ma też prawo do pracy i rozwoju
własnych zainteresowań w dobrze prosperującej bibliotece szkolnej i bez idących za tym konkretnych
działań: przepisów oświatowych, standardów bibliotekarskich, zapisów w statutach szkół, wreszcie
bez środków finansowych przeznaczanych na ten cel może się zdarzyć, że będzie nam się tylko
wydawało, że zmierzamy we właściwym kierunku.
Przypisy
[1] L. Limberg, M. Alexandersson, The School Library as a Space for learning. “School Libraries
Worldwide” Jan. 2003 vol.9 no1 s.1-15.
6
[2] B. Staniów, Współczesna biblioteka szkolna – centrum informacji i dydaktyki w szkole. [w]: XVIII
Konferencja „Informatyka w Szkole”. Skomputeryzowane biblioteki. [Dokument elektroniczny]. Tryb
dostępu:
http://www.bu.uni.torun.pl/BE/wspolczesna.html [Data wejścia: 6 02 2004]
[3] K. Kruszewski nazywa tę metodę „kierowaniem korzystania z materiałów źródłowych”.
Zob. Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Warszawa 1994 s.157-159.
[4] B. Staniów, Cele i zadania nowoczesnych bibliotek szkolnych w świetle najnowszych
amerykańskich standardów. „Acta Universitatis Wratislaviensis” no 1726. Bibliotekoznawstwo T.19
Wrocław 1995 s.139-143
[5] School Libraries for Tomorrow. Summary Statement from “Forging Forward: National Symposium
on Information. Literacy and the School Library in Canada” [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu:
http://www.iasl-slo.org/forging.html [Data wejścia: 6 02 2004]
[6] Zob. H. Batorowska, B. Kamińska-Czubała, Szkolne centrum informacji. Kraków 2002
[7] Np. w Manifeście Bibliotek Szkolnych IFLA/UNESCO [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu:
http://www.ifla.org/VII/s11/pubs/polish.htm [Data wejścia: 6 02 2004]
[8] Te zadania bibliotek szkolnych szczególnie akcentuje się w Information Power. Guidelines for
School Library Media Programs (ALA/AECT 1988) i Information Power: Building Partnerships for
Learning (1998). Międzynarodowy zasięg mają opracowane w 2002 r. przez IFLA/UNESCO wytyczne
do pracy bibliotek szkolnych: The IFLA/UNESCO School Library Guidelines. Oprac. T. P. Sætre i G.
Willars (Tłum. na język polski: E. B. Zybert, M. Kisilowska: Biblioteki szkolne. Wytyczne IFLA/UNESCO.
Warszawa 2003). Wiele dokumentów dotyczących jakości pracy bibliotek szkolnych znajduje się na
stronach internetowych stowarzyszeń bibliotekarskich (zob. Biblioteki szkolne. Wytyczne... s.47-48).
[9] Por. B. Staniów, Standardy dla bibliotek szkolnych w USA i w Europie. „Biblioteka w Szkole”, 2001
nr 6 s.1-7.
[10] School Libraries...
[11] Student Achievement [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu:
teach.fcps.net/trt11/libtechserv./PP_Feb.2003.pdf [Data wejścia: 6 02 2004]
Zob. też: G. Hartzell, Why Should Principals Support School Libraries? [Dokument
elektroniczny]. Tryb dostępu:
http://www.libraryreference.com/school-libraries.html [Data wejścia: 6 02 2004]
[12] Student...
[13] S. Russel, Teachers and Librarians: Collaborative Relatinships. [Dokument elektroniczny]. Tryb
dostępu:
http://www.libraryinstruction.com/teachers.html [Data wejścia: 6 02 2004];
School Libraries...
[14] C. A. Lowe, The Role of the School Library Media Specialist in the 21st Century. [Dokument
elektroniczny]. Tryb dostępu:
http://www.ericfacility.net/databases/ERIC_Digests/ed446769.html [Data wejścia: 6 02 2004]
[15] Raport dotyczący funkcjonowania bibliotek szkolnych województwa dolnośląskiego w roku
szkolnym 2001/2002. Oprac. J. Wąsik i L. Zyga. Wrocław 2002.
[16] Standardy oceny pracy szkół i placówek. [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu:
7
http://www.kuratorium.lodz.pl/theme/html/org/zal15.htm [Data wejścia: 6 02 2004]
[17] Obszary i dziedziny mierzenia jakości [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu:
http://www.kuratorium.krakow.pl/archiwum/ob._dz.html [Data wejścia: 6 02 2004]
[18] Organizacja nadzoru pedagogicznego [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu:
http://www.ko.rzeszow.pl/artykuly/nadzor.php3 [Data wejścia: 6 02 2004]
[19] Zob. przypis 17.
[20] http://www.kuratorium.szczecin.pl/file/programy/szkola_jakosci.doc [Data wejścia: 6 02 2004]
[21] Por. B. Staniów, Standardy...
[22] Zob. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych
statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. Dz. U. Nr 61, poz. 624 z 2002 r., Nr 10 poz.
96 oraz Nr 146 poz. 1416 z 2003 r. Wzory przykładowych zapisów w statucie szkoły można znaleźć w
artykule J. Wasilewskiego pt. Biblioteka szkolna w statucie szkoły. „Biblioteka. w Szkole” 1999 nr 6 s.
6-7.
[23] 1, 3, 5 i 6 zasada „Szkoły z klasą” zob. http://www2.gazeta.pl/klasa/0,0.html [Data wejścia: 6 02
2004].