Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości

Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
WSTĘP. CZYM SĄ WARTOŚCI PROPONOWANE PRZEZ FUNDACJĘ „ABCXXI –
CAŁA POLSKA CZYTA DZIECIOM” I CZY MOŻNA ICH UCZYĆ
Definicja wartości
Wartości proponowane przez Fundację „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”
to wartości moralne, czyli wskazania lub idee, które wyzwalają zachowania korzystne
zarówno dla tego, kto je praktykuje, jak i dla osób, do których są skierowane.
Posługujemy się zatem określeniem „wartość moralna” zarówno w odniesieniu
do idei, jak i jej praktycznego zastosowania.
Wartości moralne proponowane przez Fundację ABCXXI to:
Szacunek,
Uczciwość,
Odpowiedzialność,
Odwaga,
Samodyscyplina (zakładająca umiar i rozwijanie własnego potencjału),
Pokojowość,
Sprawiedliwość,
Szczęście – optymizm – humor,
Przyjaźń i miłość,
Solidarność,
Piękno,
Mądrość.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
Dlaczego wartości są tak ważne?
Wartości moralne kształtują lepszych ludzi, lepsze życie i lepsze stosunki
międzyludzkie, ponieważ znacznie skuteczniej niż przepisy prawa powstrzymują ludzi
przed czynieniem zła.
Mocny system wartości moralnych to najlepsza szczepionka przed zagrożeniami
tego świata. Wartości moralne stoją na straży życia i porządku społecznego
i skłaniają nas do zachowań, które są dobre dla wszystkich i nikogo nie krzywdzą.
Czy można uczyć wartości?
Wartości mogą i powinny być nauczane.
Doświadczenia rodziców i nauczycieli i programy realizowane w ciągu minionych lat
przez Fundację „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” przekonują, że wartości
można i trzeba (się) uczyć. Praktykowania wartości należy uczyć w sposób
świadomy i celowy, tak, jak uczy się innych umiejętności lub przedmiotów szkolnych.
Wartości wynosimy przede wszystkim z domu, ale w przedszkolu i szkole także
powinno się o nich mówić i wcielać je w życie. Wszyscy możemy i musimy wpływać
na to, co nasze dzieci i nasi uczniowie mówią i co robią, żeby wychować ich
na mądrych, dobrych i szczęśliwych ludzi i obywateli.
Kiedy należy zacząć uczyć dzieci wartości?
Ćwiczenia i zabawy proponowane przez Fundację ABCXXI przeznaczone są
dla dzieci i młodzieży w wieku od lat trzech do osiemnastu.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
JAK I KIEDY UCZYĆ WARTOŚCI? WSKAZÓWKI METODYCZNE
Wskazówki metodyczne dla nauczycieli i wychowawców
CELE. W nauczaniu wartości należy położyć szczególny nacisk na kształtowanie
trwałych postaw i dyspozycji psychicznych podopiecznych. Zajęcia powinny być
realizowane w sposób zorganizowany, przemyślany, systematyczny i konsekwentny,
angażując wszystkich pracowników lub szkoły, dlatego proponowany przez Fundację
„ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” Program Nauczania Wartości (PNW) warto
uczynić częścią planu dydaktyczno-wychowawczego placówki. Elementy PNW
powinny stanowić nieodłączną część edukacji czytelniczej i mogą zostać wpisane
w zajęcia przedmiotowe, np. języka polskiego, czy historii.
Cele poznawcze powinny współistnieć z kształcącymi i wychowawczymi. Uczeń
powinien nie tylko wiedzieć, czym jest szacunek i jak go zdefiniować (cele
poznawcze), by być w stanie podać przykłady okazywania go, np. przez bohaterów
znanych z książek (cele kształcące). Opisywane zachowania powinien umieć
naśladować, by docelowo osiągnąć biegłość w ich praktykowaniu, zinternalizować je,
przechodząc od biernego naśladownictwa i postawy reaktywnej do postawy
proaktywnej, czynnej, opartej na odpowiedzialności za swoje działania i za drugiego
człowieka (cele wychowawcze).
PLAN PRACY. Przeznaczmy każdy miesiąc roku szkolnego na nauczanie jednej
z wartości (lub grup wartości), np.:
wrzesień – szacunek, październik – uczciwość itd.
Ten
plan
można
i scenariuszami,
powtórzyć
dostosowanymi
w
latach
do
kolejnych,
wieku
dzieci
z
i
nowymi
poziomu
przykładami
ich
rozwoju
emocjonalnego.
Powyższy plan możemy też rozłożyć na trzy lata (w przedszkolu lub szkole), np.:
rok I: szacunek, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga;
rok II: samodyscyplina, pokojowość, sprawiedliwość, optymizm;
rok III: przyjaźń i miłość, solidarność, piękno i mądrość.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
Plan zajęć – podstawowe elementy. Na początku porozmawiajmy z dziećmi o tym,
czym są wartości, zaprezentujmy je, podajmy definicję. Proponujemy, by punktem
wyjścia do pracy była stosownie dobrana lektura. Po czytaniu i krótkiej analizie
tekstu, przechodzimy do interpretacji utworu i rozmowy o nim, omawiamy
postępowanie bohaterów, wskazujemy zachowania charakterystyczne dla danej
wartości. Potem przechodzimy do zabaw i ćwiczeń tematycznych.
METODY. Czytanie jako uniwersalna metoda nauczania wartości. Najlepszym
i najprostszym sposobem nauczania wartości jest czytanie.
Pierwszym krokiem w tym kierunku może być organizacja tematycznego kącika
lektur (w klasie, sali zabaw, w bibliotece szkolnej), z książkami, które będą stale
dostępne dla nauczycieli i uczniów.
Dobór lektur jest bardzo ważny. Za pomocą książek „meblujemy” dziecku głowę, nie
jest zatem obojętne, co do niej wkładamy. Powinny to być książki ciekawe, napisane
dobrym językiem, przynoszące rzetelną wiedzę, uczące optymizmu i odróżniania
dobra od zła, podnoszące poziom kulturalny dziecka i poruszające. Jeden
z wychowawców, który zrealizował w szkole trzyletni PNW, a równocześnie czytał
swym gimnazjalistom, doszedł do wniosku, że kiedy codziennie czytamy dzieciom,
nauka wartości odbywa się niejako „przy okazji”. Gdy nie czytamy – potrzebny jest
specjalny czas, by o nich rozmawiać.
Realizując PNW czytajmy i polecajmy przede wszystkim książki związane
z wartością przerabianą w danym miesiącu.
Nieodłączną część wspólnego czytania powinny stanowić rozmowy związane
z treścią lektury i postawami bohaterów (zob. prezentacje poświęcone analizie
i interpretacji tekstu) oraz zabawy i ćwiczenia tematyczne (przykłady podajemy niżej).
Pamiętajmy! Czytane książki nie mogą być narzucane przez nauczyciela, powinny
ciekawić uczniów i prezentować bohaterów, z którymi mogą się utożsamić. Poniżej
znajdą Państwo listę lektur, które uważamy za godne polecenia. Można także
skorzystać ze Złotej Listy Fundacji lub wykorzystać książki, które zdobyły nagrodę
w Konkursie Literackim im. A. Lindgren (w sumie odbyły się już trzy edycje
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
konkursu). Czytajmy nie tylko maluchom, ale także starszym nastolatkom, nawet tym
najbardziej zbuntowanym, pamiętając zawsze, by wybrana książka była dla dziecka
ciekawa.
Inne metody nauczania wartości. Metody podające (wykład, odczyt, prelekcja,
prezentacja) mogą okazać się przydatne podczas spotkań z rodzicami. Zajęcia
z uczniami powinny mieć charakter kompleksowy, łączący metody informacyjne,
podające, z problemowymi, pozwalającymi na bardziej samodzielne dochodzenie
przez uczniów do wiedzy (i umiejętne jej stosowanie). Najlepiej stosować różnorodne
formy pracy grupowej aktywizujące uczniów: wykład obudowany, pogadankę,
dyskusję, zajęcia warsztatowe, zabawy sytuacyjne, gry dydaktyczne, odgrywanie
scenek, elementy dramy. Prezentacja poszczególnych wartości ma stanowić punkt
wyjścia do refleksji i pracy maksymalnie angażującej uczniów. Pamiętajmy: czytanie
pozwala zapamiętać ok. 10 procent treści, dyskusja – 50 procent, praktyka – ponad
70. Uczniowie mogą np. wspólnie stworzyć galerię postaci, które ich zdaniem
najlepiej uosabiają daną wartość.
Niezwykle cenne mogą okazać się również, jako uzupełniające, metody z zakresu
kształcenia eksponującego, np.:

spotkania i rozmowy z przedstawicielami różnych zawodów, wybitnymi
twórcami lub osobami znanymi i lubianymi, również wyimaginowanymi, np.
z Harrym Potterem;

seanse filmowe (w tym pokazy adaptacji dzieł literackich) – uczniowie mogą
też tworzyć własne spektakle lub filmy na temat tego, czym jest odwaga lub
odpowiedzialność.
Dodatkowe uwagi. W nauczaniu wartości kluczową rolę odgrywa postawa
nauczyciela. Ten kto wartości naucza, powinien postępować w zgodzie z nimi.
Nauczanie odpowiedzialnych moralnie postaw i wyborów to relacje oparte
na szacunku, akceptacji i miłości i traktowanie dziecka jako Osoby – autonomicznej
i posiadającej własną godność.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
Niedopuszczalne są: krytyka, ironia, szyderstwo, podnoszenie głosu, wprowadzanie
w stan zakłopotania, osądzanie. Wszystkie zajęcia muszą odbywać się w atmosferze
bezpieczeństwa, empatii i akceptacji.
Szczególnie młodsze dzieci najlepiej uczą się przez naśladowanie i poprzez zabawę.
Ponieważ szybko się nudzą, w ich przypadku trzeba szczególnie zadbać
o różnorodność form.
Materiały przydatne do nauczania wartości proponowane przez Fundację
„ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”
W nauczaniu wartości: na zajęciach z uczniami, warsztatach z rodzicami i różnego
rodzaju szkoleniach (również dla rodziców) mają Państwu służyć pomocą
przygotowane przez Fundację prezentacje i materiały dostępne na stronie:
www.calapolskaczytadzieciom.pl.
Dodatkowe materiały i informacje znajdą Państwo w książce „Z dzieckiem w świat
wartości”, autorstwa Ireny Koźmińskiej, Prezesa Fundacji ABCXXI, i Elżbiety
Olszewskiej, Dyrektora Programowego Fundacji, oraz na prowadzonych przez
Fundację na Internetowym Uniwersytecie Mądrego Wychowania (IUMW) kursach
poświęconych m.in. Programowi Nauczania Wartości.
Opracowane przez Fundację „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” prezentacje,
przykłady ćwiczeń i zabaw oraz zestaw lektur (zob. niżej) posiadają wszechstronne
zastosowanie w praktyce pedagogicznej oraz profilaktyce wychowawczej dzieci
i młodzieży
–
od
lat
trzech
do
osiemnastu.
w przedszkolach,
szkołach
podstawowych,
w poradniach
psychologiczno-pedagogicznych,
Mogą
gimnazjach,
być
wykorzystywane
szkołach
ośrodkach
średnich,
leczniczo-
pedagogicznych, bibliotekach i innych placówkach oświatowych, podczas zajęć
przedmiotowych i zabaw świetlicowych, indywidualnych i zbiorowych. Ćwiczenia i
zabawy dotyczące wartości moralnych mogą okazać się szczególnie przydatne w
przypadku dzieci z rodzin dysfunkcyjnych oraz dzieci sprawiających trudności
wychowawcze, agresywnych i mających trudności w wyrażaniu emocji. Dziecko
dobrze funkcjonuje w świecie ładu i porządku, a taki właśnie jest świat oparty na
wartościach. Każde dziecko rozwija się jednak w swoim własnym tempie, dlatego
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”. Nauczanie wartości
program nauki powinien każdorazowo zostać dopasowany do poziomu rozwoju
emocjonalnego i moralnego dziecka/dzieci.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego