112 kopec1_Layout 1

Transkrypt

112 kopec1_Layout 1

112 kopec1:Layout 1 2013-11-07 18:58 Strona 1
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med
© MEDSPORTPRESS, 2013; 3(4); Vol. 29, 151-162
Aneta Kopeć1(A,B,C,D,G), Estera Nowacka1(D,E,F),
Szymon Polaszczyk2(E,F)
1
Katedra Żywienia Człowieka, Wydz. Technologii Żywności, Uniwersytet Rolniczy, Kraków, Polska
Katedra Dietetyki, Wydziału Humanistyki i Zdrowia, Małopolska Wyższa Szkoła, Kraków, Polska
Department of Human Nutrition, Faculty of Food Technology, the Agricultural University of Cracow,
Poland
2
Department of Dietetics, Faculty of Humanities and Health, the Lesser Poland Dietl’s College,
Cracow, Poland
2
1
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA
OSÓB WYCZYNOWO TRENUJĄCYCH
STRZELECTWO SPORTOWE
ASSESSMENT OF THE NUTRITIONAL PATTERNS
IN SHOOTING PRACTITIONERS
Słowa kluczowe: strzelectwo sportowe, węglowodany, tłuszcze, białka, witaminy,
składniki mineralne
Key words: shooting, carbohydrates, fats, proteins, vitamins, mineral components
Streszczenie
Wstęp. Prawidłowy sposób żywienia jest istotnym elementem cyklu szkoleniowego zawodników w
sporcie. Celem niniejszej pracy była ocena sposobu żywienia osób wyczynowo trenujących strzelectwo
sportowe.
Materiał i metody. Badaniami objęto 28 strzelców sportowych z 3 klubów zlokalizowanych na
terenie Krakowa i Tarnowa. Wiek badanych zawodników wynosił średnio 18 lat (zakres 15-23 lata),
a wskaźnik BMI 21 kg/m2 (zakres 18-26 kg/m2). Ocenę sposobu żywienia przeprowadzono metodą
wywiadu żywieniowego z ostatnich 24-godzin przez trzy wybrane dni tygodnia, w sezonie jesiennym
2009 roku oraz w sezonie wiosennym 2010 roku.
Wyniki. Oceniane racje pokarmowe badanych sportowców charakteryzowały się niedostateczną
podażą energii, węglowodanów, błonnika pokarmowego i tłuszczów. Z kolei spożycie białka było wyższe
od zalecanej normy. Pomimo deficytu podstawowych składników odżywczych w całodziennych racjach
pokarmowych strzelców, stwierdzono prawidłowy procentowy udział energii z węglowodanów, tłuszczów
i białek, wynoszący odpowiednio ~55, ~29, ~16%. Podaż witamin A, C, B6 i B12 w racjach pokarmowych
na ogół była większa od wartości referencyjnych, a witaminy E i kwasu foliowego niedostateczna.
Sportowcy spożywali sód, fosfor i miedź w ilościach powyżej wartości normy. Z kolei pobranie potasu
i magnezu przez badanych zawodników było niedostateczne, a ponadto kobiety nie realizowały normy
na żelazo, dostarczając zbyt małych ilości tego składnika, z całodzienną racją pokarmową.
Wnioski. Wykazane błędy żywieniowe stwarzają konieczność wprowadzenia zmian w sposobie
żywienia sportowców poprzez zwiększenie udziału w diecie produktów zbożowych z pełnego przemiału,
suchych nasion roślin strączkowych, mleka i przetworów mlecznych, olejów roślinnych, tłustych ryb
morskich, warzyw i owoców oraz ograniczenie spożycia wędlin i innych produktów bogatych w sód i fosfor.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
8181
2
0
44
Background. Adequate nutrition is an important element of the training cycle of competitors. The
aim of this paper is the assessment of nutrition patterns in shooting athletes.
Material and methods. The sample comprised 28 shooters from 3 clubs located in Krakow and
Tarnow. The subjects’ mean age was 18 years (the range - 15-23years) and the mean BMI was 21
kg/m2 (the range - 18-26 kg/m2). Assessment of nutritional patterns was performed using a survey
from the last 24 hours in three selected weekdays, in autumn 2009 and spring 2010.
Results. The assessed diets of the studied athletes were characterized by an insufficient supply
of energy, carbohydrates, dietary fibre and fats. The consumption of protein, in turn, was higher than
the recommended intake. Despite the deficiency of nutrients in the daily diets of the shooters, it was
found that percentage of energy derived from carbohydrates, fats and proteins, amounting to ~55%,
~29% and ~16% respectively was adequate. The supply of vitamins A, C, B6 and B12 in diets was
generally higher than the reference values while the supply of vitamin E and folic acid was insufficient.
Athletes consumed sodium, phosphorus and copper in amounts exceeding the recommended intake
values. The consumption of potassium and magnesium, in turn, was insufficient in these subjects and
the females did not meet their demand for iron, supplying their bodies with too low amounts of this
nutrient with their daily diets.
Conclusions. The nutritional errors found in the study subjects indicate that the athletes’ diets
should be modified by increasing the percentage of wholemeal grain foods, dry pulse seeds, milk and
dairy products, vegetable oils, oily sea fish, vegetables and fruit and by limiting the intake of smoked
meat and other foods that are high in phosphorus.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Anna Kopeć
Katedra Żywienia Człowieka, Wydz. Technologii Żywności, Uniwersytet Rolniczy
ul. Balicka 122, 30-149 Kraków, , tel.: +48 (12) 662-48-18, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
22.10.2012 r.
30.05.2013 r.
151
Kopeć A. i wsp., Realizacja norm na składniki odżywcze przez strzelców sportowych
Wstęp
Background
Prawidłowy sposób żywienia jest jednym z czynników odgrywających istotną rolę w osiąganiu wysokich
wyników sportowych. Organizm sportowca jest w stanie znieść obciążenia treningowe tylko w przypadku
utrzymywania dobrego stanu odżywienia [1,2].
Jednym z warunków prawidłowego funkcjonowania
organizmu człowieka jest zapewnienie odpowiedniej
podaży składników odżywczych, tj. białka, tłuszczów,
węglowodanów, witamin oraz mikro- i makroelementów. Zarówno niedobry, jak i nadmiary tych składników
mogą powodować zaburzenia funkcjonowania organizmu, co niekorzystnie wpływa na zdrowie i osiągane
wyniki sportowe. Masa ciała, a zwłaszcza odpowiednia
proporcja pomiędzy masą tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej, to również istotne czynniki, mające wpływ
na tolerancję wysiłkową [3,4,5,6,7,8].
Liczne badania dotyczące sposobu żywienia wybranych grup sportowców wykazują, że zawodnicy na
ogół odżywiają się nieprawidłowo. Dzienne racje pokarmowe sportowców charakteryzują się najczęściej
zbyt niską podażą energii oraz są źle zbilansowane
pod względem zawartości większości składników odżywczych. Może być to przyczyną mikrourazów mięśni, jak również niekorzystnych zmian metabolicznych
[4,8,9,10,11].
W dostępnej literaturze brakuje danych dotyczących oceny sposobu żywienia strzelców sportowych.
Dlatego też uzasadnione było podjęcie badań dotyczących oceny pobrania energii i wybranych składników odżywczych z całodziennymi racjami pokarmowymi przez osoby trenujące wyczynowo wymienioną dyscyplinę sportu.
Adequate nutrition is one of the factors contributing to high scores in sports. Only when the athlete’s nutritional status is adequate, the body is able to
endure the training load [1,2].
One of the conditions of proper functioning of the
human body is an adequate supply of nutrients including proteins, fats, carbohydrates, vitamins, micro- and macroelements. Both a deficit and an excessive intake of these components can result in body
function disorders, negatively affecting the athlete’s
health and their scores. Body mass, especially a proper fat to lean body mass ratio, is also an important
factor affecting exercise tolerance [3,4,5,6,7,8].
Numerous studies on nutrition patterns in selected groups of athletes show that, as a rule, competitors’ diets are inadequate. The daily diets of
athletes are usually characterised by an inadequate
supply of energy and they are improperly balanced in
terms of the content of most nutrients. This may
result in micro-injuries of muscles and adverse
metabolic changes [4,8,9,10,11].
In the available literature there are no data on
nutrition patterns in shooting athletes. Therefore, it
was justifiable to undertake the study involving the
assessment of the energy intake and selected
nutrients with daily diets by conducting a survey
among competitive shooters.
Materiał i metody
Material and methods
Badaniami objęto 28 strzelców sportowych (17 kobiet i 11 mężczyzn) trenujących w 3 klubach zlokalizowanych na terenie Krakowa i Tarnowa. Wiek badanych
wynosił średnio 18 lat (zakres 15-23 lata), a wskaźnik
BMI 21 kg/m2 (zakres 18-26 kg/m2).
Warunkiem uczestnictwa w badaniach był co
najmniej dwuletni staż treningowy oraz bardzo wysoki
poziom aktywności fizycznej. Zawodników kwalifikowano do grupy o bardzo wysokiej aktywności fizycznej,
gdy poza codziennymi czynnościami uwzględniali oni
w ciągu dnia co najmniej 60 minut wysiłku o średniej
intensywności (60-70% VO2max) oraz kolejne 60 minut
wysiłku o wysokiej intensywności (70-90% VO2max) lub
120 minut wysiłku o średniej intensywności, co na ogół
odpowiadało dwóm pełnym jednostkom treningowym
w ciągu dnia.
Ocenę podaży energii i wybranych składników odżywczych (białek, węglowodanów, tłuszczów, wybranych witamin i składników mineralnych) przez strzelców wykonano na podstawie 24-godzinnego wywiadu
żywieniowego, przeprowadzanego przez trzy wybrane
dni tygodnia (środa, piątek, niedziela) w sezonie jesiennym 2009 roku oraz w sezonie wiosennym 2010
roku. W trakcie przeprowadzania wywiadów, w celu
określenia wielkości porcji, korzystano z„Albumu fotografii produktów i potraw” [12]. Obliczenia zawartości
poszczególnych składników w całodziennych racjach
pokarmowych dokonano przy użyciu programu komputerowego DIETA 4.0 (IŻŻ Warszawa). Osobno dla
kobiet i mężczyzn obliczono m.in. średnie pobranie
energii, spożycie poszczególnych składników, pokrycie
The sample comprised 28 competitive shooters
(17 females and 11 males), training in 3 clubs located
in Krakow and Tarnow. The subjects’ mean age was
18 years (the range – 15-23 years) and their mean
BMI was 21 kg/m2 (the range – 18-26 kg/m2).
The inclusion criteria were: at least 2 years of
training and a very high level of physical activity. The
participants were recruited to the group of athletes
with a very high physical activity level if, apart from
their everyday activities, they performed medium
intensity (60-70% VO2max) exercise 60 minutes daily
and very high intensity (70-90% VO2max) exercise 60
minutes daily or if they performed medium intensity
exercise 120 minutes daily, which generally corresponded to 2 full training units daily.
Assessment of energy supply and selected nutrients (proteins, carbohydrates, fats, selected vitamins and mineral components) by the studied shooters was based on the 24-hour survey concerning
nutrition in three selected weekdays (Wednesday,
Friday and Sunday), in autumn 2009 and spring
2010. During the survey, the “Album Of Food And
Meals Photos” was used to determine the food portions [12]. Calculations of the content of each nutrient
in daily diets were done using DIETA 4.0 (National
Food and Nutrition Institute, Warszawa) computer
program. The mean values of energy intake, consumption of selected nutrients, covering the recommended intake in % and standard deviation (SD)
were calculated for men and women separately. The
results were next compared with the recommended
152
Kopeć A. et al., Implementation of the recommended intake of nutritional components in competitive shooters
normy w ujęciu procentowym oraz odchylenie standardowe. Otrzymane wyniki porównano do norm zapotrzebowania dla osób o dużej aktywności fizycznej
[13]. Normę na energię i tłuszcze określono na podstawie wieku, masy ciała oraz aktywności fizycznej.
Zapotrzebowanie na węglowodany określono na
podstawie zalecanego spożycia w zapobieganiu chorobom przewlekłym, a ilość białka odniesiono do średniego zapotrzebowania grupy (EAR-estimated average requirement). Pobranie witaminy A oraz wszystkich witamin rozpuszczalnych w wodzie, a także magnezu, fosforu, żelaza i miedzi porównano do średniego
zapotrzebowania grupy (EAR), a witaminy D i E oraz
wapnia, sodu i potasu do poziomu wystarczającego
spożycia (AI-adequate intake).
Istotność różnic, pomiędzy wartościami procentowego pokrycia normy na poszczególne składniki odżywcze, w zależności od pory roku, sprawdzano za pomocą programu STATISTICA 9.0. W tym celu przeprowadzono test t-Studenta dla zmiennych powiązanych,
przy poziomie istotności p<0,05.
intake of nutrients in individuals involved in high
levels of physical activity [13]. The norms for energy
and fats were determined based on the age, body
mass and physical activity. The demand for carbohydrates was determined based on the recommended consumption of this nutrient in prevention of
chronic diseases and the amount of protein was
referred to the estimated average requirement (EAR)
of the sample. The intake of vitamin A and all the
water-soluble vitamins as well as magnesium,
phosphorus, iron and copper was compared with the
EAR of the studied sample of athletes while the
intake of vitamin D and E and calcium, sodium and
potassium was compared with the level of adequate
intake (AI).
The significance of the differences between the
percentages of covering the recommended intake of
individual nutrients, depending on the season of the
year, was checked using STATISTICA 9.0. software.
For this purpose, the Student’s t test for dependent
variables was carried out with significance level set at
p<0.05.
Wyniki
Results
Przeprowadzona analiza statystyczna pomiędzy
wartościami procentowego pokrycia zapotrzebowania
na omawiane w niniejszej pracy składniki odżywcze w
zależności od sezonu nie wykazała na ogół różnic
istotnych statystycznie.
The statistical analysis did not reveal statistically
significant differences in the percentage of supply for
the nutrients discussed in this paper, depending on
the season of the year.
Energia oraz podstawowe składniki odżywcze
Podaż energii w racjach pokarmowych kobiet trenujących wyczynowo strzelectwo sportowe była niedostateczna. Średnia wartość energetyczna racji pokarmowych kobiet wynosiła w sezonie jesiennym i wiosennym odpowiednio 1362±596 i 1322±538 kcal, co
stanowiło 58 i 55% pokrycia normy (Tab. 1). Sportowcy
płci męskiej także pobierali niewystarczające ilości energii z racjami pokarmowymi w okresie jesiennym i wiosennym, wynoszące odpowiednio 2204±1284 oraz
2088±752 kcal, czyli 69 i 65% wartości normy (Tab. 2).
Pobranie białek z racjami pokarmowymi, niezależnie od sezonu i płci, na ogół przekraczało normę (Tab. 1,
Tab. 2). Średnie pobranie białek ogółem przez kobiety
wynosiło w sezonie jesiennym i wiosennym odpowiednio 56±26 oraz 52±25 g/osobę/dobę (odpowiednio 132
i 117% pokrycia normy). Z kolei spożycie omawianych
składników przez mężczyzn, w obydwu porach roku,
kształtowało się na podobnym poziomie i wynosiło
~151% pokrycia normy (Tab. 2).
Zawartość węglowodanów ogółem w całodziennych
racjach pokarmowych kobiet była podobna w obydwu
sezonach i wynosiła ~187 g, co stanowiło jedynie ~57%
wartości normy (Tab. 1). Diety mężczyzn także dostarczały niewystarczającej ilości węglowodanów. Zawartość omawianych składników w racjach wynosiła
w okresie jesiennym i wiosennym odpowiednio 323±199
oraz 288±116 g (tj. 74 i 65% wartości normy) (Tab. 2).
Podaż błonnika w racjach pokarmowych kobiet
w obydwu analizowanych sezonach wynosiła ~13 g,
a w dietach mężczyzn ~18 g. Stanowiło to odpowiednio ~32 i ~44% zalecanej ilości spożycia (Tab. 1, Tab. 2).
Racje pokarmowe sportowców dostarczały niedostatecznych ilości tłuszczów. Kobiety spożywały podobne ilości omawianych składników zarówno w okresie wiosennym, jak i jesiennym, pokrywając normę je-
Energy and basic nutrients
The supply of energy in diets of the studied female competitive shooters was inadequate. The
mean energy value of the diets of the female subjects
was 1362±596 and 1322±538 kcal in autumn and
spring respectively, which was 58% and 55 % of the
recommended intake (Tab.1). The male competitors
were also found to consume insufficient amounts of
energy with their diets in autumn and spring, containing 2204±1284 and 2088±752 kcal respectively,
or 69 and 65 % of the recommended intake (Tab. 2).
Protein intake with diets, regardless the season of
the year and the subject’s age, generally exceeded
the recommended intake (Tab. 1, Tab. 2).The global
mean intake of protein in the female subjects was
56±26 and 52±25 g/person/24 hours in autumn and
spring respectively (132% and 117% of the recommended intake respectively). In the male subjects in
turn, the consumption of the discussed nutrients in
both seasons of the year was similar and amounted
to ~151 % of the recommended intake (Tab. 2).
The total content of carbohydrates in daily diets of
the female subjects was similar in both seasons of
the year under study, amounting to ~187 g which was
only ~57% of the recommended intake (Tab. 1). The
diets of the male subjects did not contain adequate
amounts of carbohydrates either. The contents of the
discussed components in diets in autumn and spring
were 323±199 and 288±116 g respectively which was
74% and 65 % of the recommended intake (Tab. 2).
The supply of fibre in diets of the female subjects
in both analysed seasons of the year was ~13 g while
in the male subject this value was ~18 g. It was ~32%
and ~44 % of the recommended consumption of this
nutrient (Tab. 1, Tab. 2).
153
Tab. 1. Zawartość składników odżywczych w racjach pokarmowych kobiet
Tab. 1. Concentration of some nutrients in daily diets of women
154
Tab. 2. Zawartość wybranych składników odżywczych w racjach pokarmowych mężczyzn
Tab. 2. Concentration of some nutrients in daily diets of men
155
dynie w ~59%. Mężczyźni także w obydwu sezonach
badawczych pobrali niewystarczające ilości tłuszczów,
normę na ten składnik pokrywali jedynie w ~66 %.
Pomimo deficytu podstawowych składników odżywczych (węglowodanów i tłuszczów) w całodziennych racjach pokarmowych strzelców sportowych,
stwierdzono prawidłowy procentowy udział węglowodanów, tłuszczów i białek w ich całkowitej wartości energetycznej, wynoszący odpowiednio ~55, ~29, ~16%.
The diets of athletes supplied their bodies with
insufficient amounts of fat. The female subjects were
found to consume similar amounts of the discussed
components, both in spring and autumn, covering the
recommended intake only in ~59%. The male subjects also were found to consume insufficient levels
of fats, covering the recommended intake of this nutrient only in ~66 %.
Despite the deficit of basic nutritional components
(carbohydrates and fats) in daily diets for competitive
shooters, an adequate percentage of carbohydrates,
fats and proteins was found in the global energy
value of their diet, amounting to ~55, ~29 and ~16%
respectively.
Wybrane witaminy
Spożycie witaminy A (ekwiwalentu retinolu) z racjami pokarmowymi przez sportowców trenujących
wyczynowo strzelectwo sportowe znacznie przekraczało wartości normy. Kobiety w sezonie jesiennym
i wiosennym pokrywały normę na omawiany składnik
w 148 oraz 175%. Ilości tej witaminy w racjach mężczyzn w obydwu porach roku kształtowały się na podobnym poziomie, stanowiącym ~151% wartości normy.
Racje pokarmowe strzelców, obydwu płci, dostarczały niedostatecznych ilości witaminy E. Kobiety
pokrywały normę na ten składnik, w obydwu sezonach,
w ~55%, a mężczyźni w ~62%.
Pobranie witaminy C przez kobiety wynosiło średnio w sezonie jesiennym 62,64±54,19 mg/osobę/
dobę, a w sezonie wiosennym 74,17±72,23 mg/osobę/
dobę, co stanowiło odpowiednio 111 i 132% wartości
normy. Mężczyźni spożywali w sezonie jesiennym
i wiosennym 67,62±60,28 oraz 50,02±41,72 mg witaminy C/osobę/dobę, pokrywając normę odpowiednio
w 101 i 73%.
Racje pokarmowe sportowców, niezależnie od płci,
zawierały niedostateczne ilości kwasu foliowego. Kobiety normę na omawianą witaminę w obydwu porach
roku pokrywały średnio tylko w ~57%, a mężczyźni
w ~67%.
Średnie spożycie witaminy B6 przez kobiety pozwoliło na pełne pokrycie normy. W sezonie jesiennym
i wiosennym pobranie pirydoksyny wynosiło odpowiednio 1,15±0,59 i 1,03±0,45 mg/osobę/dobę, czyli 112
i 100% wartości normy (Tab. 1). Mężczyźni pokryli normę na omawianą witaminę jesienią i wiosną w 142
i 149% (Tab. 2).
Racje pokarmowe kobiet zawierały w sezonie jesiennym i wiosennym kolejno 2,45±1,81 i 2,04±1,32 µg
witaminy B12 (tj. 122 i 102% wartości normy). Mężczyźni natomiast pobierali większe ilości omawianej
witaminy z dietą w obydwu sezonach, odpowiednio
3,58±3,3 oraz 2,88±1,68 µg/osobę/dobę, pokrywając
normę w 179 i 144%.
Selected vitamins
The consumption of vitamin A (the equivalent of
retinol) in competitive shooters significantly exceeded the recommended intake. The female subjects
met the demand for the discussed nutrient in 148 and
175% respectively. The content of this vitamin in daily
rations of the male subjects were similar, ~151% of
the recommended intake.
The diets of both male and female subjects contained insufficient amounts of vitamin E. The women
and men met the demand for this nutrient in ~55%
and ~62% respectively in both seasons.
The intake of vitamin C by the female subjects
was 62.64±54,19 mg/person/day in autumn and
74.17±72.23 mg/person/day which was 111% and
132% of the recommended intake respectively. The
male subjects consumed 67.62±60.28 and 50.02±
1.72 mg/person/day of vitamin C in autumn and spring
respectively, meeting the demand for this vitamin in
101 and 73% respectively.
The diets of athletes, regardless their sex, contained insufficient amounts of folic acid. The demand
for this vitamin in both seasons of the year was met
on average in ~57%, and ~67% by the female and
male subjects respectively.
The mean consumption of vitamin B6 in the females was sufficient. In autumn and spring, the intake of pyridoxine was 1.15±0.59 and 1.03±0.45 mg/
person/day respectively, which was 112% and 100%
of the recommended intake respectively (Tab. 1). The
male subjects met the demand for this vitamin in
142% and 149% in winter and spring respectively
(Tab. 2).
The diets of the females contained 2.45±1.81 and
2.04±1.32 µg of vitamin B12 in autumn and spring
respectively (namely 122% and 102% of the recommended intake respectively). The male subjects, in
turn, consumed higher amounts of this vitamin with
their diet in both seasons, namely 3.58±3.3 and
2.88±1.68 µg/person/day respectively, meeting their
demand in 179% and 144% respectively.
Wybrane składniki mineralne
Średnie pobranie sodu z racjami pokarmowymi
przez badanych sportowców przekraczało normę.
Racje kobiet pokrywały normę na ten pierwiastek
w ~148%, a mężczyzn w ~229%.
W niniejszej pracy wykazano niedostateczne
spożycie potasu z racjami pokarmowymi. Kobiety
w sezonie jesiennym i wiosennym pokrywały normę na
omawiany składnik jedynie w ~41%, a mężczyźni
w ~56%.
Selected mineral components
The mean consumption of sodium with diets in
the studied athletes exceeded the recommended
intake. The women’s and the men’s rations met their
demand for sodium in ~148% and ~229% respectively.
This study found an insufficient consumption of
potassium with diets. The recommended intake of this
nutrient was covered in ~41%, by the women and in
~56 % by the men in autumn and spring respectively.
156
Całodzienne racje sportowców dostarczały także
niewystarczającej ilości wapnia. Średnie pobranie
omawianego składnika przez kobiety, w obydwu
sezonach badawczych, kształtowało się na podobnym
poziomie, wynoszącym 40% wartości normy (tj, ~462
mg/osobę/dobę). Mężczyźni pobierali nieznacznie
więcej wapnia, pokrywając normę w obydwu sezonach
w ~60%.
Odnotowano, że racje pokarmowe kobiet dostarczały odpowiednich ilości fosforu, bowiem pokrycie normy, niezależnie od sezonu, wyniosło ~108%. Mężczyźni pobierali więcej omawianego składnika mineralnego,
pokrywając normę w ~137 %.
Całodzienne racje pokarmowe strzelców sportowych zawierały niedostateczne ilości magnezu. Kobiety pobierały w okresie jesiennym i wiosennym odpowiednio 204±83 i 186±75 mg omawianego składnika/
osobę/dobę (tj. 73 i 66% pokrycia normy). Racje mężczyzn zawierały w obydwu analizowanych porach
roku, odpowiednio 260±166 oraz 246±80 mg magnezu
(tj. 77 i 74% wartości normy).
Stwierdzono, iż całodzienne racje pokarmowe kobiet charakteryzowały się niedostateczną podażą żelaza. Niezależnie od sezonu, zawodniczki normę na ten
składnik pokryły jedynie w ~46%. Zawodnicy natomiast
pokrywali normę na żelazo w 147 % jesienią oraz w
141% wiosną (Tab. 2).
Kobiety trenujące wyczynowo strzelectwo sportowe
pokryły normę na miedź w sezonie jesiennym i wiosennym w ~106%. Z kolei mężczyźni, niezależnie od
sezonu badawczego, normę na omawiany składnik
pokrywali w ~141%.
The daily diets of the studied athletes also
contained insufficient amounts of calcium. The mean
intake of this nutrient in both seasons under study
was similar, amounting to 40 % of the recommended
intake (namely 462 mg/person/day). The men consumed slightly lower amounts of calcium, covering
the recommended intake in ~60%.
It was noted that the diets of the studied females
contained adequate amounts of phosphorus as the
recommended intake of this element was covered in
~108%. The males were found to consume higher
amounts of phosphorus, meeting their demand for
this element in ~137%.
The daily diets of the competitive shooters contained insufficient amounts of magnesium. The women consumed 204±83 and 186±75 mg/person/day
of this nutrient in autumn and spring respectively
(which is 73% and 66% of the recommended intake).
The diets of the male subjects in both studied seasons of the year contained 260±166 and 246±80 mg
of magnesium (which is 77% and 74% of the recommended intake) respectively.
It was found that diets of the female subjects were
characterised by an insufficient supply of iron. Regardless the season, the female competitors met
their demand for this component only in w ~46%
while their male counterparts met their demand for it
in 147% and 141% in autumn and spring respectively
(Tab. 2).
The female competitive shooters met their demand for copper consumption in ~106% in autumn
and spring. The male competitors, in turn, regardless
the season under study, met their demand for this
nutrient in ~141%.
Dyskusja
Discussion
W dostępnej literaturze brak jest danych dotyczących pobrania składników odżywczych przez inne grupy
strzelców sportowych, dlatego też uzyskane wyniki
porównano do opublikowanych danych, dotyczących
pobrania składników odżywczych przez sportowców
innych dyscyplin sportowych.
In the available literature there are no data on the
consumption of nutrients by other groups of competitive shooters, so the results obtained in this study
were compared with the published data on the dietary intake of nutrients in athletes practising various
disciplines.
Energia oraz podstawowe składniki odżywcze
Najczęściej popełniane błędy żywieniowe badanych sportowców polegały na braku stałej pory
spożywania posiłków, niespożywaniu I i II śniadania
oraz obiadu, co wpłynęło na niedostateczną podaż
energii. Średnie pokrycie normy na energię przez kobiety i mężczyzn w obydwu analizowanych sezonach
wynosiło odpowiednio 58 i 55%. Wyniki niniejszej
pracy korespondują z danymi Stefańskiej i in. [14]. Autorzy ci wykazali, że racje pokarmowe studentek i studentów Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraślu pokrywały zapotrzebowanie na energię odpowiednio w 75 i 78 %. Racje osób trenujących
judo, wrestling [15], fitness [16] oraz pływanie synchroniczne [17] także dostarczały niedostatecznej podaży energii.
Pobranie białka z racjami pokarmowymi, zarówno
przez kobiety, jak i przez mężczyzn, na ogół przekraczało normę w obydwu analizowanych sezonach.
Spożywane przez zawodników posiłki, pomimo zbyt
małej ich liczby, dostarczały pełnowartościowe białka
w nadmiarze. Podobne jak w niniejszej pracy, wysokie
pobranie białka z całodziennymi racjami pokarmowymi
Energy and basic nutrients
The most common nutritional errors among the
studied athletes involved the lack of regular meal
times and skipping breakfast, lunch or dinner which
resulted in an insufficient energy supply. The mean
energy consumption by the women and men in both
studied seasons was 58% and 55% of the recommended intake respectively. The results of this study
correspond with those obtained by Stefanska et al.
[14]. These authors showed that the diets of the male
and female students of the College of Physical Education and tourism in Suprasl met the demand for
energy in 75% and 78% respectively. In the diets of
judo, wrestling [15], fitness [16] and synchronic swimming [17] practitioners the energy supply was also
insufficient.
Protein intake with diets, both in the studied women and men generally exceeded the recommended
intake in both analysed seasons. The meals consumed by the competitors, despite their limited number, provided the body with full-value protein in excess. Likewise in this paper, a high consumption of
protein with daily diets was noted in weightlifters –
157
odnotowano w przypadku członków polskiej kadry
narodowej w podnoszeniu ciężarów [18], studentów
uczelni sportowych [14], zawodników judo i wrestlingu
[15] oraz wśród studentów Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraślu [14]. Z kolei
niższą podaż omawianych składników odżywczych,
w stosunku do racji pokarmowych ocenianych strzelców, odnotowano w dietach zawodniczek uprawiających biegi długodystansowe i balet [10].
Racje pokarmowe badanych strzelców charakteryzowały się niskim udziałem węglowodanów ogółem.
Głównym źródłem węglowodanów w diecie strzelców
było przede wszystkim jasne pieczywo, makarony
i ziemniaki. Zawodnicy prawie w ogóle nie spożywali
produktów zbożowych z pełnego przemiału i suchych
nasion roślin strączkowych. Niedostateczne pobranie
węglowodanów z racjami pokarmowymi może wpłynąć
na obniżenie wydolności fizycznej oraz nieprawidłowy
metabolizm kwasów tłuszczowych. Zbyt niską podaż
węglowodanów z racjami pokarmowymi wykazała
także Stefańska i in. [14] oceniając sposób żywienia
studentów. Ponadto niewystarczające spożycie węglowodanów stwierdzono u zawodników trenujących judo
oraz wrestling [15], członków polskiej kadry narodowej
w podnoszeniu ciężarów [18], a także wśród łyżwiarzy
figurowych [19].
Niedostateczne spożycie węglowodanów ogółem
skutkowało niewystarczającym udziałem w diecie
błonnika pokarmowego. Znacznie wyższą ilość włókna
w racjach pokarmowych młodzieży ze szkół sportowych wykazał Chalcarz i in. [9]. Najczęściej jednak racje żywieniowe Polaków są ubogim źródłem omawianego składnika [20,21,22].
W racjach pokarmowych badanych sportowców
odnotowano niedostateczną podaż tłuszczów. Niedobory omawianych składników mogą doprowadzić do
deficytu niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz witamin w nich rozpuszczalnych. Niedostateczna podaż tych składników pokarmowego może
być jedną z przyczyn zaburzeń ze strony układu nerwowego, a także ujemnie wpływać na układ krążenia,
pracę mięśni i serca [13,23]. Niedobór tłuszczów może
utrudnić realizację zadań sportowych, zwłaszcza
podczas treningu wytrzymałościowego [24]. Zarówno
ilość, jak i jakość spożywanych tłuszczów ma duże
znaczenie. Zaleca się unikanie tłuszczów pochodzenia
zwierzęcego, natomiast wskazane jest spożywanie
lipidów pochodzenia roślinnego oraz tłustych ryb
morskich. Większość badań dotyczących oceny sposobu żywienia różnych grup, w tym sportowców,
wskazuje na zbyt wysokie pobranie tłuszczów z całodziennymi racjami pokarmowymi [15,25,26,27,28,29,
30,31,32,33].
Pomimo deficytu podstawowych składników odżywczych w całodziennych racjach pokarmowych
strzelców sportowych, stwierdzono prawidłowy procentowy udział energii pochodzącej z węglowodanów,
tłuszczów i białek. Dane te korespondują z wynikami
Gacek i Fiedor [34]. Autorzy ci wykazali, że dieta młodzieży przebywającej na obozie sportowym w Olsztynie dostarczała 56% energii z węglowodanów, 31%
z tłuszczów i 13% z białek. Niewłaściwie zbilansowana
dieta pod względem zawartości podstawowych składników odżywczych w pokryciu zapotrzebowania energetycznego dotyczyła studentów uczelni sportowych
[14,35].
158
Polish National team members [18], students of universities of physical education [14], judo and wrestling competitors [15] and the students of the College
of Physical Education and tourism in Suprasl [14].
A lower supply of the discussed nutrients, as compared with the diets of the studied competitive shooters,
were noted in the diets of the female competitors
practising long distance running and ballet [10].
The diets of the studied competitive shooters
were characterised by generally low levels of carbohydrates. In their diet, carbohydrates were consumed
with white bread, noodles and potatoes. The competitors consumed almost no wholemeal products or
dry pulses. The insufficient intake of carbohydrates
with their diets may result in a decrease of physical
fitness and an inadequate metabolism of fatty acids.
Too low supply of carbohydrates with diets was also
found by Stefanska et al. [14] in her assessment of
nutrition patterns in students. Moreover, an insufficient consumption of carbohydrates was found in
judo and wrestling competitors [15], weightlifters –
members of Polish National Team [18] and figure
skaters [19].
Too low consumption of carbohydrates generally
resulted in the insufficient amounts of fibre in the diet.
Significantly higher amounts of dietary fibre in diets of
the youth from sports schools were found by Chalcarz et al. [9]. Most often, however, the diets of Poles
contain low amounts of this nutrient [20,21,22].
In the diets of the studied athletes an insufficient
supply of fats was noted. The deficits of the discussed nutrients can lead to the deficits of necessary
unsaturated fatty acids and vitamins which are
soluble in these acids. An insufficient supply of these
nutrients may contribute to neural disorders and negatively affect the circulatory system as well as the
function of muscles and the heart [13,23]. Fat deficiency can make it difficult for athletes to achieve
the desired goal, especially during endurance training [24]. Both the quantity and the quality of the consumed fats are significant. It is recommended to
avoid animal fats and consume vegetable lipids and
oily sea fish. Most of the studies involving assessment of nutrition in various population groups indicate too low intake of fats with daily diets [15,25,
26,27,28,29,30,31,32,33].
Despite the deficiency of basic nutrients in daily
diets of competitive shooters, an adequate percentage of energy derived from carbohydrates, fats and
proteins was found in our study. These data correspond with the results obtained by Gacek and Fiedor
[34]. They showed that in the diet of youth at the
sports camp in Olsztyn 56 % of energy came from
carbohydrates, 31% from fats and 13% from proteins. Conversely, the diet of students of physical education universities was found to be inadequately balanced in terms of energy supply from basic nutrients
[14,35].
Wybrane witaminy
Spożycie witaminy A z racjami pokarmowymi przez
sportowców trenujących wyczynowo strzelectwo sportowe przekraczało normę. Wysokim poziomem ekwiwalentu retinolu charakteryzowały się również racje
pokarmowe osób biorących udział w wyścigach
ekstremalnych [33], osób uprawiających fitness [16],
studentek kierunku wychowania fizycznego [36], łyżwiarek synchronicznych [19], hokeistów [37], kolarzy
górskich [38], a także piłkarzy nożnych [31,39].
Racje pokarmowe strzelców obydwu płci charakteryzowały się niedostateczną podażą witaminy E. Niedobór omawianej witaminy może powodować zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych, gorsze gojenie się ran, niedokrwistość oraz zwiększone ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych [4,23]. Wskazanym byłoby wzbogacenie racji
pokarmowych strzelców w oleje roślinne np. sojowy,
z kiełków pszenicy, lniany i słonecznikowy. Niepełne
pokrycie nomy na witaminę E zaobserwowano również
w badaniach z udziałem kobiet uprawiających fitness
[16,24], studentek kierunku wychowania fizycznego
[36], a także wśród łyżwiarek synchronicznych [19].
W porównaniu do omawianej grupy sportowców,
większe ilości witaminy E dostarczyli z racjami pokarmowymi kolarze górscy (8,3 mg/osobę/dobę) i studentki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (8,7 mg/osobę/dobę) [38,40].
Podaż witaminy C w racjach pokarmowych ankietowanych strzelców była na ogół dostateczna. Pełne
pokrycie normy na omawianą witaminę odnotowano
również wśród kolarzy górskich [38], studentek kierunku wychowania fizycznego [36], łyżwiarek synchronicznych [19], hokeistów [37], a także wśród piłkarzy
nożnych [39] oraz zawodniczek konkurencji wytrzymałościowych (biegi, chód sportowy, biathlon i biegi narciarskie) [41].
Racje pokarmowe badanych sportowców, obydwu
płci, zawierały niedostateczne ilości kwasu foliowego.
Niepełne pokrycie nomy na foliany odnotowano również w badaniach z udziałem kobiet i mężczyzn uprawiających fitness [24], kolarzy górskich [38], piłkarzy
nożnych [39], a także wśród sprinterów, biegaczy długodystansowych i piłkarzy ręcznych [29].
Podaż witaminy B6 w racjach pokarmowych badanych strzelców była dostateczna. Pełne pokrycie normy na omawianą witaminę, pochodzącą z racji pokarmowych, stwierdzono również wśród łyżwiarek synchronicznych [19].
W racjach pokarmowych badanych zawodników
odnotowano dostateczną zawartość witaminy B12.
Podobne ilości kobalaminy, jak w racjach pokarmowych ocenianych w niniejszej pracy strzelców, odnotowano w dietach kolarzy górskich [38], łyżwiarek
synchronicznych [19], kobiet i mężczyzn uprawiających fitness [24], a także wśród piłkarzy nożnych [38].
Selected vitamins
The consumption of vitamin A with diets in competitive shooters exceeded the recommended intake.
Also in the athletes participating in extreme races
[33], fitness training individuals [16], the female students of physical education [36], female synchronic
skaters [19], hockey players [37], mountain bikers
[38] and footballers [31,39] the diets contained high
levels of retinol equivalent.
Both in the male and female shooters, the diets
were characterised by an insufficient supply of vitamin E. A deficit of this vitamin can result in functional
disorders and impairment of skeletal muscles, poor
wound healing, ischemia and an increased risk of
cardiovascular diseases [4,23]. It is advised to enrich
the shooters’ diets by adding vegetable oils, e.g. soy,
wheat sprout, linseed and sunflower oil. An inadequate coverage of the recommended intake of vitamin E was also noted in fitness training females and
males [16,24], female students of physical education
[36] and female synchronic skaters [19]. Compared
with the discussed sample of athletes, higher amounts
of vitamin E were found in the diets of mountain
bikers (8.3 mg/person/day) and the female students
of the Warsaw University of Life Sciences (8,7 mg/
person/day) [38,40].
The supply of vitamin C in diets of the surveyed
shooters was generally sufficient. The demand for
this vitamin was also met by mountain bikers [38],
female students of physical education [36], female
synchronic skaters, [19], hockey players [37] and footballers [39] and the female competitors of endurance
sports (running, racewalking, biathlon and cross-country skiing) [41].
This study found that the diets of both male and
female competitive shooters contained insufficient
amounts of folic acid. Also the demand for folates
was not fully met by fitness practitioners [24], mountain bikers [38], and footballers [39] as well as among
sprinters, long distance runners and handball players
[29].
The supply of vitamin B6 in the diet of the studied
shooters was adequate. The demand for this vitamin
was also fully met by female synchronic skaters [19].
The studied competitors were found to consume
adequate amounts of vitamin B12 with their diets.
Similar amounts of cobalamin were noted in the diets
of mountain bikers [38], female synchronic skaters
[19], fitness training men and women [24 and footballers [38].
Wybrane składniki mineralne
Średnie pobranie sodu z racjami pokarmowymi
przez badanych sportowców przekraczało normę. Spożycie sodu, przekraczające wartość normy, stwierdzono również wśród kobiet i mężczyzn uprawiających
fitness [16,24], studentek kierunku wychowania fizycznego [36], studentów uprawiających sport [42], łyżwiarek synchronicznych [19], kolarzy górskich [38]
oraz piłkarzy nożnych [31].
Selected mineral components
The mean consumption of sodium with diets exceeded the recommended intake in the studied sample of athletes. The consumption of sodium exceeding the recommended intake was also found in the
men and women practising fitness [16,24], female
students of physical education [36], students involved in sports [42], female synchronic skaters [19],
mountain bikers [38] and footballers [31].
159
W niniejszej pracy wykazano niedostateczną podaż potasu w racjach pokarmowych sportowców. Potas, jako antagonista sodu, obniża ciśnienie tętnicze
krwi, dlatego ważne jest by przyjmować oba te pierwiastki w odpowiedniej proporcji. W celu uzupełnienia
niedoborów potasu zaleca się spożywanie produktów
bogatych w ten składnik, np. pomidorów, ziemniaków
i bananów [13]. Niepełne pokrycie nomy na potas wykazano również w badaniach z udziałem kobiet uprawiających fitness [16,24], kolarzy górskich [38], łyżwiarek synchronicznych [19] oraz wśród sprinterów,
biegaczy długodystansowych i piłkarzy ręcznych [29].
Z kolei pełne pokrycie normy na potas odnotowano
wśród studentek kierunku wychowania fizycznego [36],
kobiet i mężczyzn uprawiających fitness [24].
Całodzienne racje badanych sportowców zawierały
niedostateczną ilość wapnia. Korekta jadłospisów zawodników powinna zatem polegać głównie na zwiększeniu udziału mleka i produktów mlecznych. Niedobór
wapnia może objawiać się złą krzepliwością krwi
(częste krwotoki, siniaki), skurczami mięśni, zawrotami
głowy, osłabieniem pamięci, szybkim męczeniem się,
bólami kości, stawów oraz drętwieniem kończyn,
a także skłonnością do złamań [4,13,23]. Czapska i in.
[42] wykazali niedostateczną podaż tego składnika w
diecie studentów o wysokiej aktywności fizycznej. Niewystarczające spożycie tego pierwiastka, stanowiące
jedynie 50% normy, odnotowano również wśród sportowców wytrzymałościowych [15]. Z kolei Zalcman i in.
[33] wykazali, że średnie spożycie wapnia, zarówno
przez sportowców płci męskiej, jak i żeńskiej, wynosiło
1300 mg/osobę/dobę. Szczepańska i Malczewska-Lenczowska [43] w 2005 roku przeprowadziły ocenę spożycia wybranych składników diety przez sportowców
przebywających w Centralnych Ośrodkach Sportu.
Średnie pobranie wapnia kształtowało się na poziomie
2214 mg/osobę/dobę.
Racje pokarmowe badanych sportowców charakteryzowały się dostateczną ilością fosforu. Podobne wyniki uzyskali Gacek i Fiedor [34], oceniając sposób
żywienia uczniów przebywających na obozie sportowym oraz Czapska i in. [42], analizując całodzienne
racje pokarmowe studentów Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraślu. Szczepańska i Malczewska-Lenczowska [43] wykazały natomiast znacznie wyższe pobranie fosforu przez osoby
przebywające w ośrodkach sportowych (2423-3393
mg/osobę/dobę).
Racje pokarmowe strzelców sportowych zawierały
niewystarczające ilości magnezu. Niedostateczna
podaż omawianego składnika mineralnego w racjach
pokarmowych badanych strzelców może wynikać ze
spożywania produktów wysoko przetworzonych, o obniżonej zawartości magnezu. Deficyt tego składnika
w diecie sportowca znacznie obniża zdolność do koncentracji oraz wysiłku, może prowadzić do wyczerpania i skurczów mięśni. Uzasadnionym byłoby wzbogacanie jadłospisów w produkty zbożowe z pełnego
przemiału, warzywa strączkowe, orzechy, kakao i czekoladę. Dobrym źródłem magnezu są także groszek,
szpinak, ryby, sery podpuszczkowe oraz banany [4,13,
23,44]. Podobne wyniki, jak w niniejszej pracy, otrzymali Gacek i Fiedor [34], oceniając sposób żywienia
młodzieży przebywającej na obozie sportowym. Autorzy ci wykazali, że podaż magnezu w całodziennych
racjach pokarmowych wynosiła zaledwie 221 mg. Z kolei Szczepańska i Malczewska-Lenczowska [43] wyka-
160
This study revealed an insufficient supply of potassium in diets of athletes. Potassium which sodium
antagonist reduces arterial blood pressure; therefore
it is essential to consume both of these elements in
suitable proportions. To compensate potassium deficiency, it is recommended to consume the products
which are rich in this element, e.g. tomatoes, potatoes and bananas [13]. It was found that the demand
for potassium consumption was not met by women
practising fitness [16,24], mountain bikers [38], female synchronic skaters [19] sprinters, long distance
runners and handball players [29]. The demand for
potassium consumption was fully met in physical
education students [36] and the men and women
practising fitness [24].
Daily diets of the studied athletes contained insufficient amounts of calcium. Therefore, the competitors’ diets should be modified by increasing the
proportions of milk and dairy products. Calcium deficiency symptoms include coagulation impairment
(frequent bleeding and bruises), muscle contractions,
dizziness, memory impairment, fatigability and bone
brittleness [4,13,23]. Czapska et al. [42] found an
insufficient supply of this nutrient in diets of the students with high physical activity levels. An insufficient
consumption of this element, meeting only 50% of
the demand was also noted in athletes practising
endurance sports [15]. Zalcman et al. [33] in turn,
showed that an average consumption of calcium both
in the male and female athletes was 1300 mg/person/day. Szczepańska and Malczewska-Lenczowska [43] in 2005 assessed the consumption of selected dietary components among athletes staying at
Central Sports Centres. The mean calcium intake
was 2214 mg/person/day in these subjects.
The diets in the studied athletes contained sufficient amounts of phosphorus. Similar results were
obtained by Gacek and Fiedor [34] who assessed the
nutritional patterns of the youth at a sports camp and
Czapska et al. [42] who analysed daily diets in the
students of the College of Physical Education and
tourism in Suprasl. Szczepańska and MalczewskaLenczowska [43] in turn, showed a significantly higher intake of phosphorus in persons who stayed at
sports centres (2423-3393 mg/person /day).
The diets of competitive shooters contained insufficient amounts of magnesium. This insufficient
supply of the discussed mineral component in the
diets of the studied shooters may be due to the consumption of highly processed products with a low
content of magnesium. The deficiency of this component in athletes’ diet decreases the ability of concentration and exercise performance, causes exhaustion and muscle contractions. It would be justifiable
to enrich the diets by adding wholemeal products,
pulses, nuts, cocoa and chocolate. Peas, spinach,
fish, rennet cheese and bananas [4,13,23,44] are
good sources of magnesium. The results similar to
ours were obtained by Gacek and Fiedor [34] who
assessed nutritional patterns of youth at the sports
camp. These authors showed that the supply of
magnesium in daily diets of the subjects was only
221 mg. Szczepańska and Malczewska-Lenczowska [43] in turn, showed a higher consumption of this
component in sports camp participants.
It was found that the daily diets of the females
were characterised by an insufficient supply of iron.
zały wyższe spożycie omawianego składnika przez
sportowców przebywających na zgrupowaniach
sportowych.
Stwierdzono, iż całodzienne racje pokarmowe kobiet charakteryzowały się niedostateczną podażą żelaza. Jednym z objawów niedoboru żelaza w organizmie jest niedokrwistość, a w konsekwencji niedotlenienie, szczególnie narażeni są na nią sportowcy,
zwłaszcza kobiety. Częstsze uwzględnianie w diecie
naturalnych źródeł żelaza (wątroby, nerek, suchych
nasion roślin strączkowych, natki pietruszki) pozwoliłoby na uzupełnienie stwierdzonych niedoborów.
Niedostateczną podaż żelaza odnotowano również
w racjach sportowców dyscyplin wytrzymałościowych,
którzy pokrywali zapotrzebowanie zaledwie w 50%
[15]. Znacznie większą podaż omawianego składnika
wykazali Zalcman i in. [33]. Ankietowani przez nich
zawodnicy przyjmowali średnio 31 mg żelaza, natomiast zawodniczki 16 mg. Wysoką zawartość tego
składnika zaobserwowano w dietach osób przebywających na zgrupowaniu w Centralnych Ośrodkach Sportu [18,43].
Badani sportowcy w dostatecznej ilości spożywali
miedź. Pełne pokrycie normy na ten składnik stwierdzono również w przypadku piłkarzy nożnych [39].
Z kolei niepełne pokrycie nomy na miedź wykazano
w badaniach z udziałem kobiet i mężczyzn uprawiających fitness [24] oraz kolarzy górskich [38].
One of the symptoms of iron deficiency is ischemia
and, in consequence, hypoxia. Athletes, particularly
female ones, are prone to it. A more frequent dietary
consumption of natural sources of iron (liver, kidneys,
dry pulses, parsley leaves) would allow compensation of the found deficits. An inadequate supply of iron
was also found in the diets of endurance sports
athletes who met the demand for this component only
in 50% [15].A significantly higher supply of this
component was shown by Zalcman et al. [33]. In their
study, the surveyed competitors consumed on average
31 mg of iron while their female counterparts consumed on average 16 mg of this element. A high content
of this nutrient was noted in the diets of participants of
Central Sports Centres meetings [18,43].
The consumption of copper was satisfactory in
the studied athletes. The demand for this nutrient
was also fully met by footballers [39]. The deficiency
of copper was found in the diets of men and women
practising fitness [24] and mountain bikers [38].
Wnioski
Conclusions
1. Wykazane błędy żywieniowe osób uprawiających
strzelectwo sportowe stwarzają konieczność wprowadzenia zmian w ich sposobie żywienia. Zwiększeniu powinna ulec m.in.: wartość energetyczna
racji pokarmowych, spożycie węglowodanów,
błonnika pokarmowego, tłuszczów, witaminy E,
kwasu foliowego oraz potasu, wapnia i magnezu,
a także żelaza wśród kobiet. Jednocześnie należy
ograniczyć spożycie soli kuchennej.
2. Zmiany dotyczące sposobu żywienia powinny
obejmować zwiększenie udziału w diecie produktów zbożowych z pełnego przemiału, suchych nasion roślin strączkowych, mleka i przetworów mlecznych, olejów roślinnych, tłustych ryb morskich, warzyw i owoców oraz ograniczenie spożycia wędlin
i innych produktów bogatych w sód.
3. Stwierdzone błędy w sposobie żywienia badanych
sportowców stwarzają konieczność prowadzenia
edukacji żywieniowej oraz regularnego monitoringu
w tym zakresie.
1. The dietary errors shown in this study in the sample of competitive shooters entail the necessity of
diet modification. It is recommended to increase
the energetic value of diets, the consumption of
carbohydrates, dietary fibre, fats, vitamin E, folic
acid and such elements of potassium, calcium
and magnesium as well as iron in female athletes.
The consumption of rock salt should be limited.
2. Modification of diets should involve increased
consumption of wholemeal products, dry pulses,
milk and dairy products, vegetable oils, oily sea
fish and limited consumption of smoked meat and
other products which are rich in sodium.
3. The dietary errors revealed in this study entail the
necessity of nutritional education and regular
monitoring of athletes’ diets.
Piśmiennictwo / References
1. Barszowski P. Wspomaganie procesu treningowego. Centralny Ośrodek Sportu, Resortowe Centrum MetodycznoSzkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa 2000.
2. Kurowska K, Bertrand J. Analiza porównawcza wartości żywieniowej racji pokarmowych przeznaczonych do
żywienia wojsk w warunkach wojennych. Żyw. Człow. Metabol 2007; ½: 153-162.
3. Ziemlański Ś, Niedźwiecka-Kącikowa D. Zalecenia żywieniowe i zdrowotne dla sportowców. Centralny Ośrodek
Sportu, Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa 1997.
4. Celejowa I. Żywienie w sporcie. Wyd. Lekarskie PZWL. 2008; Warszawa.
5. Frączek B, Morawska M, Praktyczna realizacja zaleceń piramidy żywieniowej dla sportowców w oparciu o analizie
upodobań żywieniowych zawodników trenujących gry zespołowe. Medycyna sportowa 2013; 4(4): 245-255.
6. Marzec Z, Koch W, Marzec A. Ocena spożycia niektórych składników odżywczych z racjami pokarmowymi
studentów lubelskich uczelni. Bromat Chem Toksykol 2009; 3: 604-609.
7. Bean A. Żywienie w sporcie. Kompletny przewodnik. Wyd. Zysk i S-ka, Poznań, 2008.
8. Zając A, Poprzęcki S, Waśkiewicz Z.: Żywienie i suplementacja w sporcie, Wyd. Akademii Wychowania Fizycznego, Katowice, 2007.
161
9. Chalcarz W, Merkel S, Taraska A. Ocena jadłospisów realizowanych zespole szkół sportowych. Medycyna Sportowa 2008; 3,(6): 196-202.
10. Nazarewicz R, Babicz-Zielińska E. Spożycie białka w wybranych grupach młodzieży o różnej aktywności fizycznej
a zalecenia żywieniowe dla sportowców. Roczn PZH 2004; 55, 4: 325-330.
11. Przepiórka M, Ziemiański Ś. Wpływ wysiłku fizycznego na zapotrzebowanie na białko. Żyw Człow Metabol 1997;
3: 345-354.
12. Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. Wyd. Instytutu Żywności i Żywienia, Warszawa 2000.
13. Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych.
Wyd. Lekarskie PZWL 2008; Warszawa.
14. Stefańska E, Ostrowska L, Czapska D, Karczewski J. Jakościowa i ilościowa ocena żywienia studentów uczelni
sportowej. Bromat Chem Toksykol 2007; 2: 131-135.
15. Shpakov J, Shpakova N. Diet content of material art competitors. Medicina Sportiva 2004; 3-4: 196-197.
16. Gacek M. Ocena poziomu spożycia składników odżywczych w grupie młodych kobiet rekreacyjnie uprawiających
fitness. Roczn PZH 2009; 4: 375-379.
17. Kostrzewa-Tarnowska A, Człapka Matyasik M, Bajerska J. Zaburzenia odżywiania u pływaczek synchronicznych.
Żyw Człow Metab 2009; 2: 331-336.
18. Szczepańska B, Malczewska-Lenczowska J, Gajewski J. Zasadność stosowania odżywek przez reprezentantów
kadry narodowej seniorów podnoszenia ciężarów na zgrupowaniu treningowym. Żywność Nauka Technologia
Jakość 2009; 65: 327-336.
19. Ziegler PJ, Jonnalagadda SS, Lawrence C. Dietary intake of elite figure skating dancers. Nutr Res 2001; 21: 983-992.
20. Czerwonogrodzka A, Sińska B, Majcher A, Polej M. Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci i młodzieży
w wieku 7-18 lat z otyłością prostą. Żyw Człow Metabol 2007; ½: 587-594.
21. Ilow R, Regulska-Ilow B, Szymczak J. Ocena sposobu żywienia chłopców ze szkół średnich z Głogowa i Lublina.
Cz. II. Ocena ilościowa. Bromat Chem Toksykol 1999; 1: 43-50.
22. Ostrowska A, Szewczyński J, Gajewska M. Wartość odżywcza całodziennych racji pokarmowych uczniów szkół
średnich z województwa mazowieckiego. Część I. Składniki podstawowe. Żyw Człow Metabol 2003; ½: 362-366.
23. Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wyd. Lekarskie PZWL 2007,
Warszawa.
24. Seidler T, Mierzwa M, Szczuko M. Ocena sposobu żywienia osób uprawiających fitness – krótkie doniesienie.
Medycyna Sportowa 2010; 26: 211-218.
25. Aerenhouts D, Hebbelinck M, Pooetmans JR, Clarys P. Nutritional habits of Flemish adolescent sprint athletes. Int
J Sport Nutr Exerc Metab 2008; 18: 509-523.
26. Bernardi E, Delussu S.A, Quattrini FM, Rodio A, Bernardi M. Energy balance and dietary habits of America’s Cup
sailors. J Sports Sci 2007; 25: 1153-1160.
27. Bertrandt J, Kłos A, Sigłowa A, Gułaj M. Kobiety w wojsku polskim – rola żywienia w utrzymaniu zdolności bojowej
kobiet. Żyw Człow Metabol 2007; ½: 441-449.
28. Czaja J, Lebiedzińska A, Szefer P. Nutritional habits and diet supplementation of Polish middle and long distance
representative runners (years 2004-2005). Roczn PZH 2008; 1: 67-74.
29. Garcin M, Doussot L, Mille-Hamard L, Billat V. Athletes’ dietary intake was closer to French RDA’s than those of
young sedentary counterparts. Nutr Res 2009; 29: 736-742.
30. Iglesias-Gutiérreaz E, Garcia-Rovés PM, Garcia A, Patterson AM. Food preferences do not influence adolescent
high-level athletes' dietary intake. Appetite, 2008; 50: 536-543.
31. Kasprzak Z. Ocena wartości energetycznej i odżywczej diety oraz wydatku energetycznego grupy młodzieży
uprawiającej piłkę nożną. Żyw Człow Metabol 2009; 2: 272-277.
32. Markiewicz R, Charkiewicz WJ, Charkiewicz AE, Borawska MH. Wartość odżywcza diet studentów Akademii
Medycznej w Białymstoku. Żyw Człow Metabol 2007; ½: 691-696.
33. Zalcman I, Guarita HV, Juzwiak CR, Crispim CA, Moreira Antunes HK, Edwards B, Tufik S, Túlio de Mello M.
Nutritional status of adventure racers. Nutrition 2007; 23: 404–411.
34. Gacek M, Fiedor M. Ilościowa i jakościowa ocena zbiorowego żywienia młodzieży w wieku 16-18 lat na wakacyjnym obozie sportowym. Roczn PZH 2005; 56: 253-258.
35. Żebrowska A, Pokora I. Poziom spożycia podstawowych składników pokarmowych a wybrane wskaźniki antropometryczne stanu odżywienia u mężczyzn o wysokiej aktywności fizycznej. Żyw Człow Metabol 2003; ½: 603-606.
36. Eksterowicz J, Napierała M. Ocena sposobu żywienia studentek z kierunku wychowania fizycznego podczas
letniego obozu sportowego. Roczn PZH 2008; 1: 75-82.
37. Gacek M. Ocena poziomu spożycia wybranych składników odżywczych w grupie hokeistów w okresie przygotowawczym. Roczn PZH 2010; 3: 259-263.
38. Chalcarz W, Merkiel S, Tyma M. Spożycie witamin i składników mineralnych przez kolarzy górskich. Bromat Chem
Toksykol 2008; 3: 686-689.
39. Chalcarz W, Markiel S, Mikołajczak A, Nowak E. Spożycie witamin i składników mineralnych przez piłkarzy
w przeddzień meczu, w dzień meczu i po meczu. Bromat Chem 2008; 41: 681-685.
40. Harton A, Myszkowska-Ryciak J. Ocena sposobu żywienia studentek Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie. Bromat Chem Toksykol 2009; 3: 610–614.
41. Poprzęcki S, Żebrowska A, Pokora I, Zając A. Gospodarka żelazem w grupie zawodniczek uprawiająca wytrzymałościowe dyscypliny sportowe. Żyw Człow Metabol 2007; ½: 434-440.
42. Czapska D, Ostrowska L, Stefańska E, Karczewski J. Ocena zawartości wybranych składników mineralnych
w całodziennej racji pokarmowej studentów uprawiających sport. Żyw Człow Metabol 2005; suplement 1 cz. I: 668-672.
43. Szczepańska B, Malczewska-Lenczowska J. Porównanie zawartości energii i wybranych składników mineralnych
w całodziennych racjach pokarmowych stosowanych w żywieniu polskich sportowców w latach 1998 i 2003. Żyw
Człow Metabol 2005; suplement 1 cz. I: 673-678.
44. Rozmysł E, Kłos A, Bertrand J, Schlegel-Zawadzka M. Ocena zjawiska indywidualnej suplementacja diety
witaminami i składnikami mineralnymi wśród żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową. Żyw Człow Metabol 2003; ½: 392-397.
162

112 kopec1_Layout 1

Transkrypt

Podobne dokumenty

Purina Veterinary Diets Urinary UR Feline z rybą puszka 195g

- Nazywam się Alicja Jędrzejczak . Chodzę do szóstej klasy szkoły

The Holy See

Koniec świata - Renata Przemyk

felieton - Renata Przemyk