badanie świadomości oraz nawyków zdrowego odżywiania się i

badanie świadomości oraz nawyków zdrowego odżywiania się i

BADANIE ŚWIADOMOŚCI ORAZ NAWYKÓW
ZDROWEGO ODŻYWIANIA SIĘ I ZDROWEGO
TRYBU ŻYCIA UCZNIÓW KLAS IV-VI SZKOŁY
PODSTAWOWEJ
IM. WŁODZIMIERZA KORSAKA W JENINIE
mgr Ilona Dziaduk
JENIN 2014
1
1. Spis treści..........................................................................................................2
2. Wstęp................................................................................................................3
3. Cel pracy i metody...........................................................................................4
4. Teoretyczne podstawy zdrowego żywienia....................................................5
4. 1 Podstawowe pojęcia......................................................................................5
4.2 Podstawowe składniki pokarmowe..............................................................7
4.3 Piramida zdrowego żywienia dla młodzieży.............................................14
4.4 Żywienie a rozwój........................................................................................15
5. Wyniki ankiety...............................................................................................18
5.1 Opis grupy ankietowej oraz projektu KIK/34..........................................18
5.2 Pytania zamknięte.......................................................................................19
5.3 Pytania otwarte............................................................................................31
6. Podsumowanie...............................................................................................35
7. Piśmiennictwo................................................................................................36
2
2. Wstęp
Odżywianie się jest procesem życiowym, podczas którego organizm
pozyskuje
składniki odżywcze zawarte w pokarmie i wykorzystuje je do
budowy ciała oraz wytwarzania energii. Jest to podstawowy proces życiowy, bez
którego nikt nie byłby w stanie przetrwać. Ważne jest jednak nie tylko to, żeby
jeść, tylko to, co człowiek spożywa, w jakiej częstotliwości i w jakiej formie.
Każda grupa wiekowa oraz płeć wymaga spożywania produktów w różnej
proporcji oraz ilości. Dlatego też niezmiernie ważna jest rola rodziców oraz
nauczycieli w procesie nauczania szczególnie dzieci i młodzieży, ponieważ
wszyscy wiemy, że „czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci”.
Rodzice
w
domu
dają
dzieciom
wzór
przygotowując
zdrowe,
zbilansowane posiłki oraz proponując swoim pociechom zdrowe przekąski. To
oni pełnią tutaj najważniejszą role, ponieważ zajmują się dziećmi od chwili
narodzin, karmią je, wprowadzają nowe dania i napoje. Jeżeli dziecko wcześnie
spróbuje
czekolady,
napojów
gazowanych
oraz
fast-foodów,
najprawdopodobniej nie będzie chciało dobrowolnie zmienić swoich nawyków,
czyli na przykład pić wody, jeść dużo owoców, warzyw oraz bogatych
w składniki odżywcze posiłków. To od rodziców na początku zależy, czym
żywią się ich dzieci i dlatego należy jak najlepiej wykorzystać tą szansę.
Nauczyciele z kolei
mogą przekazywać uczniom najważniejsze
informacje, organizować akcje mające na celu wdrożenie u uczniów zasad
zdrowego odżywiania się.
Jeżeli zarówno rodzice, jak i nauczyciele będą nad tym pracowali,
w przyszłości
będziemy
mieli
do
czynienia
ze
zdrowym
i
silnym
społeczeństwem. Jest to niezwykle ważne w dobie częstych zachorowań na
nowotwór oraz choroby układu krążenia, otyłość.
3
3. Cel pracy i metody
Poniższa praca napisana została w celu zbadania wśród uczniów klas IVVI Szkoły Podstawowej w Jeninie świadomości oraz nawyków zdrowego
odżywiania się i zdrowego trybu życia.
Wśród uczniów przeprowadzono ankietę składającą się z 20 pytań
otwartych i zamkniętych. Wyniki ankiety przedstawiono w formie graficznej,
odpowiedzi na pytania zamknięte zaprezentowano na wykresach, a odpowiedzi
na pytania otwarte w formie tabeli. Wszystkie wyniki zostały krótko
skomentowane, a na końcu można było dojść do wniosków, które
można
wykorzystać w dalszej pracy z uczniami.
Oprócz przeprowadzonej ankiety, w niniejszej pracy posłużyłam się
dostępną literaturą na temat zdrowego odżywiania się dzieci i młodzieży,
folderami stworzonymi w ramach projektu KIK/34 oraz informacjami
przeczytanymi w internecie.
4
4. Teoretyczne podstawy zdrowego żywienia
4.1 Podstawowe pojęcia
Pisząc pracę na temat świadomości oraz nawyków zdrowego odżywiania
się i zdrowego trybu życia należy wyjaśnić najważniejsze pojęcia. Należą do
nich zdrowe żywienie, prozdrowotna edukacja żywieniowa oraz aktywność
fizyczna.
Spożywanie i przyswajanie pokarmu jest podstawową, biologiczną
potrzebą człowieka. Nie jest jednak obojętne, co jemy, kiedy i jak, dlatego też
warto wiedzieć, czym jest zdrowe żywienie. Pojęcie to określa żywienie zgodne
z zaleceniami nauki o żywieniu i uwzględniające uwarunkowania genetyczne,
społeczne i kulturowe. Jego celem jest zaspokojenie potrzeb biologicznych,
psychicznych i społecznych człowieka, jak również umożliwienie osiągnięcia
pełnego, zaprogramowanego genetycznie, rozwoju psychicznego i fizycznego
oraz utrzymanie odporności organizmu na choroby.
Prozdrowotna edukacja żywieniowa jest to proces, w którym ludzie uczą
się zastosowania w codziennej praktyce wiedzy o żywności i żywieniu, opartej
na aktualnych i pewnych wynikach badań naukowych, z uwzględnieniem
indywidualnych potrzeb.
Edukacja żywieniowa jest nieodłącznym elementem edukacji zdrowotnej. Jej
celami są głównie:
• uzyskiwanie odpowiedniej wiedzy i żywności i żywieniu, umiejętności
poszukiwania tej wiedzy, kształtowanie zdolności do interpretacji
i krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł, w tym
zwłaszcza z mediów i reklam
5
• kształtowanie prozdrowotnych zachowań żywieniowych
• kształtowanie
zdolności
rozpoznawania
„sygnałów”
i
objawów
pochodzących z własnego ciała, związanych z zaspokajaniem potrzeb
żywieniowych i właściwe na nie reagowanie
• kształtowanie umiejętności konsumenckich
•
kształtowanie umiejętności oszczędnego gospodarowania żywnością,
dobrej organizacji pracy w czasie przygotowania posiłków, estetycznego
ich podawania i spożywania1
Aktywność fizyczna to wszystkie czynności i zajęcia związane z wysiłkiem
fizycznym i ruchem (pracą mięśni), w czasie których czynność serca i oddech
przyspieszają i pojawia się uczucie ciepła (i często pocenie się). Aktywność
fizyczna jest procesem obejmującym różne formy aktywności ruchowej
człowieka, w tym:
• ćwiczenia fizyczne- zaplanowane, ustrukturalizowane i powtarzane ruchy
ciała, mające na celi poprawę lub utrzymanie różnych komponentów
sprawności fizycznej
• wysiłki związane z wieloma zajęciami i czynnościami w codziennym
życiu, np. chodzenie pieszo, jada na rowerze do szkoły lub do pracy itp.
Aktywność fizyczna
w dzieciństwie i młodości pełni cztery podstawowe
funkcje:
• Stymulacje
i
wspomaganie
rozwoju:
fizycznego,
psychicznego,
społecznego.
• Adaptacja do bodźców i zmian środowiska fizycznego (hartowanie)
i społecznego.
• Kompensacja nadmiernego unieruchomienia związanego z nauką
w szkole,
odrabianiem
lekcji,
oglądaniem
telewizji,
pracą
przy
1 B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2012, s.299-300
6
komputerze.
•
Korekcja i terapia wielu zaburzeń, w tym zwłaszcza otyłości, cukrzycy,
mózgowego porażenia dziecięcego, chorób układu ruchu.2
4.2 Podstawowe składniki pokarmowe
Sprzyjające zdrowiu pożywienie musi być tak przygotowane, by
zapewniało odtwarzanie zdrowych tkanek oraz prawidłowy przebieg wszystkich
życiowych procesów i funkcji. Codziennie powinno się dostarczać ustrojowi
produktów spożywczych, z których zbudowane są tkanki, oraz substancji
pokrywających zapotrzebowanie organizmu na energię. Do makroskładników
odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, należą
tłuszcze, węglowodany i białko. Pokrywają one ogół potrzeb energetycznych,
a białko dodatkowo stanowi element budulcowy niezbędny do wzrostu
i odbudowy tkanek. Prawidłowe funkcjonowanie ustroju wymaga także - choć
w znacznie mniejszych ilościach - innych substancji, jak witaminy, składniki
mineralne oraz wiele różnorodnych związków zwiększających odporność
organizmu na zagrożenia dla zdrowia i życia. Termin „mikroskładniki” odnosi
się zatem do wszystkich substancji o najmniejszym, czasem śladowym udziale
w składzie chemicznym produktów żywnościowych.
2 Tamże, s. 318-319
7
Podział makroskładników prezentuje poniższa grafika.
Makroskładniki
odżywcze
Węglowodany
Białka
Tłuszcze
Cukry proste
Tłuszcze
właściwe
Dwucukry
Tłuszcze
złożone
Wielocukry
Rys. 1. Podział makroskładników odżywczych
Źródło: opracowanie własne na podstawie E. Syrdek, K. Borzucka- Sitkiewicz, Edukacja
zdrowotna, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 135-136.
Białko jest najważniejszym składnikiem pokarmowym, ponieważ stanowi
budulec tkanek ciała i wchodzi w skład ważnych związków – enzymów,
hormonów, ciał odpornościowych. Jest też podstawowym składnikiem płynów
ustrojowych oraz głównym komponentem mięśni szkieletowych i mózgu.
Białko znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego – mięsie, rybach,
jajach, mleku i jego przetworach, występuje też w roślinach strączkowych i soi.3
Tłuszcze są przede wszystkim doskonałym źródłem energii, której zapasy
wydają się prawie nieograniczone- ich wartość energetyczna jest dwukrotnie
3 E. Syrdek, K. Borzucka- Sitkiewicz, Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2009, s. 135-136.
8
większa niż węglowodanów i białek. Jako lipidy strukturalne stanowią też
ważny komponent błon komórkowych i innych części komórek. Ponadto
wchodzą w skład osłon mielinowych neuronów, umożliwiają transport witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), odgrywają istotną rol w syntezie
cholesterolu i niektórych hormonów oraz stanowią warstwę termoizolacyjną,
chroniąc organizm przed utratą ciepła. Pewna ilość jest niezbędna do
wyścielenia organów wewnętrznych, takich jak wątroba, nerki
czy serce.
Dodatni bilans energetyczny powoduje odkładanie się rezerw energetycznych
w podskórnej tkance tłuszczowej. Prowadzić to może do otyłości. Należy jednak
pamiętać, że to niezbilansowana dieta jest przyczyną otyłości.
Tłuszcze można podzielić na:
• Tłuszcze właściwe (lipidy proste)- w ich skład wchodzi glicerol oraz
kwasy tłuszczowe i znajdują się w takich produktach jak: smalec, masło,
słonina, czekolada, jaja, mleko, czy w oliwie z oliwek, oleju
słonecznikowym, rzepakowym, lnianym, sojowym, warzywach i rybach.
•
Tłuszcze złożone- dodatkowo zbudowane są jeszcze z innych składników,
jak kwas fosforanowy, związki azotowe, węglowodany.4
Węglowodany stanowią główny materiał, którego utlenianie dostarcza
żywym organizmom niezbędnej energii, wchodzą także w skład tkanek jako
budulec. Znajdują się one we wszystkich warzywach i owocach, są obecne
również w produktach zbożowych, ryżu, kaszy, mleku i serach. Zawierają je
ponadto orzechy, miód i wszelkiego rodzaju słodycze. Większość napojów
orzeźwiających jest bogata w węglowodany, zawierają je też soki owocowe
i warzywne oraz herbata i kawa.
Węglowodany dzielą się na:
• cukry proste – od razu mogą być rozłożone na wodę oraz dwutlenek
4 Tamże s.137-138
9
węgla i dostarczać energii, należą do nich: glukoza i fruktoza.
• dwucukry – w procesie trawienia rozkładają się na dwie cząstki cukru
prostego: cukier trzcinowy i buraczany (sacharoza), cukier mlekowy
(laktoza) i cukier słodowy (maltoza).
•
wielocukry – powstają z połączenia wielu cząsteczek jednocukrów
z wydzieleniem wody, nie mają słodkiego smaku i nie krystalizują się,
należą do nich: różne rodzaje skrobi, glikogen oraz błonnik.5
Do mikroskładników odżywczych zaliczyć można witaminy, sole mineralne,
błonnik.
Witaminy to biologicznie czynne substancje, które regulują ważne
życiowe funkcje organizmu poprzez działanie katalityczne. Niedobór lub
całkowity brak witamin w pożywieniu prowadzi do zaburzeń przemiany materii,
charakterystycznych dla danej witaminy (awitaminoza). Z kolei przy
nadmiernym dostarczeniu niektórych witamin możliwy jest stan zwany
hiperwitaminozą. Ilość i rodzaj potrzebnych witamin są różne i zależą od wieku,
płci oraz aktywności fizycznej danej osoby.
Witaminy można podzielić na rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie. Do
rozpuszczalnych w tłuszczach zalicza się witaminę A, D, E i K, natomiast do
grupy rozpuszczalnych w wodzie- zespół witamin B, witaminę C, kwas foliowy
i witaminę PP. 6
5 Tamże, s. 138
6 Tamże, s. 139-140
10
Witaminy, ich funkcje oraz źródło przedstawia tabela.
Tabela 1
Witaminy, ich funkcje i źródła
Witaminy i ich funkcje
Źródła
A
Jako retinol: mleko, wzbogacone margaryny,
sery, żółtko jaja, wątroba tłuste ryby.
•
•
utrzymuje i naprawia uszkodzone
tkanki
niezbędna dla funkcji
odpornościowych, normalnego i
nocnego widzenia
Jako karoteny: warzywa i owoce, zwłaszcza
marchew, pomidory i zielone warzywa
liściaste, mango, morele.
B1 (tiamina)
Ziemniaki, wszystkie zboża, chleb, mleko i
• uwalnianie energii z węglowodanów, produkty mleczne, mięso i produkty mięsne,
warzywa.
tłuszczy, alkoholi
• niezbędna dla funkcji mózgu i układu
nerwowego
B2 (ryboflawina)
Mleko i produkty mleczne, wzbogacone
• uwalnianie energii o węglowodanów, płatki śniadaniowe, ziemniaki, ryby.
tłuszczy i białek
• normalny wzrost
Niacyna
• uwalnianie energii
Mięso i produkty mięsne, mleko i produkty
mleczne, chleb, wzbogacone płatki
śniadaniowe, ziemniaki, ryby.
B6 (pirydoksyna)
• metabolizm białek
• tworzenie zdrowej krwi
Wiele produktów żywnościowych, zwłaszcza
ziemniaki, płatki śniadaniowe, mięso, jaja,
ryby.
B12 (cyjanokobalamina)
• tworzenie zdrowych komórek krwi i
włókien nerwowych
Wszystkie pokarmy pochodzenia
zwierzęcego: mięso i produkty mięsne, mleko
i produkty mleczne, ryby, jaja.
Kwas foliowy
• tworzenie komórek krwi
• zmniejsza ryzyko wad cewy
nerwowej
Jako kwas foliowy: zielone warzywa liściaste
(kapusta, szpinak, zielona fasola, groch),
ziemniaki, owoce (zwłaszcza pomarańcza),
mleko i produkty mleczne.
C
Owoce (zwłaszcza owoce cytrusowe), soki
owocowe, zielone warzywa, papryka,
pomidory, ziemniaki
•
•
•
D
wspomaga rozwój kości, chrząstek,
mięśni i naczyń krwionośnych
wspomaga gojenie ran i wchłanianie
żelaza
działa jako antyutleniacz
Wzbogacone margaryny i inne produkty do
smarowania, tłuste ryby, mięso, żółtko jaja,
11
•
•
•
E
K
wzbogacone płatki śniadaniowe. Ponadto
wspomaga wchłanianie wapnia z
powstaje w skórze w wyniku działania
pokarmu
promieni słonecznych.
niezbędna dla kości i zębów
pomaga utrzymać akcję serca i układu
nerwowego
•
działa jako antyoksydant
•
konieczna do krzepnięcia krwi
Oleje roślinne, margaryny, zboża
pełnoziarniste, orzechy, zielone warzywa
liściaste
Ciemnozielone warzywa liściaste, oleje
roślinne, zboża, mięsa.
Źródło: I. Young, Jak wspierać rozwój i zdrowie młodzieży, ORE, Warszawa, 2011, s. 166-167
Kolejną grupą składników pokarmowych są sole mineralne. Organizm
składa się z 30 pierwiastków chemicznych, występujących pod postacią jonów
albo ich połączeń chemicznych. Pierwiastki, które występują w większej ilości
nazywane są makroelementami. Zalicza się do nich wapń, fosfor, magnez, potas
i sód. Pierwiastki występujące w minimalnych ilościach to mikroelementy.
Należą do nich: żelazo, jod, kobalt, selen, fluor.7
Minerały, ich funkcje i źródła przedstawia następująca tabela.
Tabela 2
Minerały, ich funkcje i źródła
Minerały i ich funkcje
Źródła
Wapń
•
•
•
•
Mleko i produkty mleczne, pieczywo, rośliny
strączkowe warzywa, suszone owoce, orzechy
i nasiona, miękkie kości w konserwach
rybnych, woda.
tworzenie kości i zębów
skurcze mięśni
funkcjonowanie układu nerwowego
krzepnięcie krwi
Fosforany (fosfor)
• tworzenie kości i zębów
Mleko i produkty mleczne, pieczywo,
czerwone mięso, drób.
Magnez
• komponent kości i zębów
• funkcjonowanie układu nerwowego i
mięśniowego
• uwalnianie energii
Zboża i produkty zbożowe, zielone warzywa,
mleko, mięso, ziemniaki, orzechy i nasiona.
Potas
Warzywa, ziemniaki, owoce, soki owocowe,
pieczywo, ryby, mięso, mleko, orzechy,
7 Tamże, s. 140
12
•
•
Sód
•
•
•
kontrola bilansu płynów w organizmie nasiona.
funkcjonowanie układu nerwowego i
mięśniowego
zachowanie normalnego bilansu
płynów
funkcjonowanie układu nerwowego
skurcze mięśni
Żelazo
• tworzenie komórek krwi
Jod
•
Przetworzona żywność, chleb, produkty
zbożowe, płatki śniadaniowe, produkty
mięsne, marynaty, warzywa w puszkach,
konserwowe i paczkowane sosy/ zupy,
paczkowane przekąski, sól dodawana podczas
gotowania i przy stole.
Mięso, produkty mięsne, produkty zbożowe,
warzywa, rośliny strączkowe.
Ryby, morskie rośliny, mleko i produkty
regulacja wydatków wzrostu, rozwoju mleczne.
i energii
Selen
• tworzenie kości i zębów
Zboża i produkty zbożowe, mięso, ryby,
orzechy brazylijskie, skorupiaki
Fluor
• składnik kości i zębów
• chroni przed próchnic
Herbata, ryby, woda.
Źródło: I. Young, Jak wspierać rozwój i zdrowie młodzieży, ORE, Warszawa, 2011, 168-169.
Błonnik jest niestrawną formą polisacharydów, sprzyja pracy jelit, pełniąc
funkcję „biologicznej miotły” oczyszczającej jelita z nieprzydatnych resztek
pokarmowych. Ze względu na rozpuszczalność w wodzie błonnik można
podzielić na dwie kategorie:
• nierozpuszczalny w wodzie – jego formę stanowią celuloza i lignina,
zawarte w pełnym ziarnie zbóż i otrębach pszennych, oraz hemiceluloza,
wchodząca w skład pełnego ziarna zbóż, orzechów, nasion jadalnych,
owoców i warzyw,
•
rozpuszczalny w wodzie – jego formę stanowią pektyny, gumy, śluzy
roślinne i niektóre celulozy; jest zawarty w suchych nasionach roślin
strączkowych, owsie, jęczmieniu oraz niektórych owocach i warzywach.8
8 Tamże, s. 141-142.
13
Niezmiernie ważne jest, aby składniki pokarmowe były pobierane
w odpowiedniej ilości, a wtedy organizm będzie funkcjonował bez zastrzeżeń.
4.3 Piramida zdrowego żywienia dla młodzieży
Ponieważ praca odnosi się do żywienia uczniów klas IV-VI, przedstawiona
i krótko omówiona zostanie piramida zdrowego żywienia dla właśnie tej grupy
wiekowej. W związku z tym, że Szkoła Podstawowa w Jeninie bierze udział
w projekcie KIK/34, przedstawioną piramidę utworzoną w ramach tego
projektu.
Rys. 2. Piramida zdrowego żywienia dla młodzieży
Źródło: http://www.zachowajrownowage.pl/artykul/podstawowe-zasady-zdrowego-zywienia4
14
U podstawy piramidy znajdują się produkty, na których należy opierać
zdrową dietę, a są to produkty zbożowe. Należą do nich pieczywo, kasze, ryż,
makaron. Są źródłem energii, pozostawiają uczucie sytości, dostarczają
błonnika, witamin z grupy B, żelaza, magnezu, cynku.
Wyżej znajdują się warzywa i owoce. Warzywa są źródłem błonnika,
składników mineralnych, witamin i innych przeciwutleniaczy, chroniących
przed miażdżycą i chorobami nowotworowymi. Owoce są źródłem podobnych
składników jak warzywa.
Bliżej szczytu piramidy znajdują się mleko i produkty mleczne, które są
źródłem białka, witaminy B2 i B12, a przede wszystkim łatwo przyswajalnego
wapnia.
Kolejną grupą produktów, które spożywać należy coraz rzadziej są mięsa,
ryby i jaja, które również są źródłem białka, żelaza, witamin z grupy B.
Zamiennikami tych produktów są nasiona roślin strączkowych – fasola, groch,
soczewica.9
Najrzadziej należy spożywać oleje roślinne.
Z piramidy wynika, że należy pić dużo wody oraz ograniczyć spożywanie soli.
4.4 Żywienie a rozwój
Dzieci i młodzież rosną, zwiększa się zarówno ich wysokość, jak i masa
ciała, ale tempo tych przyrostów nie jest jednakowe w całym okresie rozwoju.
W wieku przedszkolnym jest ono niemal stałe. Przykładowo, masa ciała dzieci
pomiędzy 2. a 6. rokiem życia zwiększa się średnio o 2 kg rocznie, ale już
u dzieci z pierwszych klas szkoły podstawowej – zwiększa się do 3-4 kg.
9 B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2012, s. 306-307.
15
Największe tempo przyrostów (4-5 kg rocznie) osiągane jest przez dziewczęta
w wieku 11-13 lat, a chłopców przeciętnie dwa lata później, bo w wieku 13-16
lat, i może wówczas wzrastać od 5 do 6 kg rocznie. Warto zauważyć, że obecnie
już u dziewcząt powyżej 16. roku życia w zasadzie nie obserwuje się przyrostów
masy i wysokości ciała, natomiast u chłopców przyrost ten, choć mniejszy
w porównaniu do wcześniejszych lat, może trwać jeszcze. Różnice między
chłopcami i dziewczętami w tempie wzrastania powodują zróżnicowanie
w zapotrzebowaniu dzieci i młodzieży na energię i wszystkie składniki
odżywcze, nie tylko w zależności od wieku, lecz także od płci.10
Wzrastanie ciała- jego komórek, tkanek i narządów wymaga dużej ilości
energii, które jest mierzona w kilokaloriach (kcal) lub kilodżulach (kJ),
a dostarczają ją żywność i napoje konsumowane przez młodzież. Aby proces
wzrastania przebiegał prawidłowo ważne jest, aby ilość energii pobranej była
równa ilości „wypalanej” w czasie aktywności fizycznej i dla utrzymania
wszystkich funkcji organizmu.
Ilość energii, jakiej potrzebuje dany człowiek jest w dużym stopniu
związana z tym, jak bardzo jest aktywny fizycznie. Zapotrzebowanie na energię
wzrasta w okresie dojrzewania i osiąga szczyt w okresie skoku pokwitaniowego,
a następnie zmniejsza się w wieku dorosłym.11
Wytyczne dotyczące średniego zapotrzebowania na energię przedstawiono w
tabeli.
10 M. Jarosz, Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia,
Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2008, s. 241.
11 I. Young, Jak wspierać rozwój i zdrowie młodzieży, ORE, Warszawa, 2011, 161-162.
16
Tabela 3
Szacowana średnia wartość zapotrzebowania energetycznego chłopców i
dziewcząt w wieku 10-12 lat z uwzględnieniem poziomu aktywności
fizycznej
Wiek
(w latach)
Masa ciała
(kg)
Kcal/doba
Poziom aktywności fizycznej
mała
umiarkowana
duża
Chłopcy
10-12
38
2050
2400
2750
Dziewczęta
10-12
37
1800
2100
2400
Źródło: M. Jarosz, B. Bułhak-Jachymczyk, Normy żywienia człowiek. Podstawy prewencji
otyłości i chorób niezakaźnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWl, Warszawa, 2008
17
5. Wyniki ankiety
5.1
Opis grupy ankietowej oraz
Szwajcarsko-Polskiego
Programu
Współpracy ( KIK/34) pt. „Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz
chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie
żywienia i aktywności fizycznej”
W ankiecie przeprowadzonej 03-04.12.2013 w Szkole Podstawowej im.
Włodzimierza Korsaka w Jeninie udział wzięło łącznie 45 uczniów klas IV-VI.
W klasie IV ankiety wypełniło 4 uczniów i 4 uczennice. Klasa V, bardziej liczna
składała się z 6 uczennic i 10 uczniów. W klasie VI, liczącej 21 uczniów,
w ankiecie wykazało się 14 uczennic i 7 uczniów. Uczniowie odpowiedzieli na
16 pytań zamkniętych i 4 pytania otwarte z zakresu znajomości oraz przede
wszystkim stosowania się do zaleceń dotyczących zdrowego odżywiania się
i zdrowego trybu życia. Wyniki odpowiedzi na pytania zamknięte można
odczytać z przygotowanych wykresów lub przeczytać krótkie komentarze pod
każdym w wykresów. W związku z licznymi, różnymi odpowiedziami na
pytania otwarte, trudność sprawiało wykonanie graficznej formy oraz
porównanie wyników uczniów z każdej z klas, dlatego też zdecydowano się na
wykonanie tabeli i krótki komentarz.
Szkoła Podstawowa w Jeninie bierze udział w Szwajcarsko-Polskim Programie
Współpracy ( KIK/34) pt. „Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom
przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności
fizycznej”. Projekt KIK/34 realizowany jest w latach 2011-2017, na terenie
całego kraju.
Jego podstawowym celem jest promocja zdrowego stylu życia, w tym
18
zapobieganie rozwojowi nadwagi i otyłości oraz innym chorobom przewlekłym,
poprzez edukację społeczeństwa w zakresie prozdrowotnej zmiany żywienia
i zwiększenia poziomu aktywności fizycznej.
Głównym realizatorem Projektu jest Instytut Żywności i Żywienia im.
prof. dr med. Aleksandra Szczygła w Warszawie, który jest odpowiedzialny za
prawidłową i skuteczną jego realizację Projektu, wraz z Partnerami:
- Akademią Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie,
- Instytutem Pomnikiem – Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie,
- Polskim Towarzystwem Dietetyki.
W rezultacie
zaprojektowanego Programu KIK/ 34
i dzięki działaniom
zaplanowanym na czas realizacji pięciu zadań szczegółowych realizowanych
w czasie kilku lat oczekuje się, że nastąpi zmiana stylu życia w kierunku prozdrowotnym oraz zwiększenie poziomu wiedzy społeczeństwa i poszczególnych
grup demograficznych, wytypowanych jako wymagających pilnej edukacji.12
5.2 Pytania zamknięte
1. Czy chętnie jesz surówki i zupy?
120
100
100
80
94
75
Klasa IV
60
Klasa V
Klasa VI
40
25
20
6
0
0
tak
nie
Rys. 3. Preferencje spożywania surówek i zup
12 www.wcdn.wroc.pl/data/inf_o_%20KIK34.doc
19
Zupy i surówki najchętniej jedzą uczniowie klasy VI. Mniej chętnie decydują się
na nie uczniowie klasy V, a najrzadziej spożywają je uczniowie klasy IV.
2. Ile posiłków powinno się jeść w ciągu dnia?
80
75
70
63
60
56
50
Klasa IV
40
Klasa V
30
24
Klasa VI
23
18
20
14
12,5
12,5
10
0
0
0
1
0
0
0
2
0
3
4
5 i w ięcej
Rys. 4. Wiedza na temat częstotliwości jedzenia posiłków w ciągu dnia.
Jeżeli chodzi o wiedzę na temat częstotliwości spożywania posiłków w ciągu
dnia, najbardziej świadomi tego są uczniowie klasy IV, następnie uczniowie
klasy VI i na końcu uczniowie klasy V. Wynik ogólny jest zadowalający,
ponieważ w każdej z badanych klas, ponad 50% uczniów prawidłowo
odpowiedziało na pytanie. Nie było uczniów, którzy by stwierdzili, że w ciągu
dnia należy spożywać jedno lub dwa posiłki.
20
3. Ile posiłków zjadasz w ciągu dnia?
60
56
54
50
50
40
38,5
37
Klasa IV
28
30
Klasa V
Klasa VI
20
12,5
10
0
12
6
4
0
0
0
1
0
0
2
3
4
5 i w ięcej
Rys. 5. Ilość zjadanych posiłków w ciągu dnia.
W poprzednim pytaniu można było sprawdzić, czy uczniowie znają teorię. To
pytanie ma na celu zbadanie poziomu wiedzy uczniów oraz jego
odzwierciedlenia w życiu codziennym. Okazało się bowiem, że tylko 12%
uczniów klasy VI (w poprzednim pytaniu 63%) zjada w ciągu dnia 5 i więcej
posiłków.
Najstarsza
klasa
w
szkole
podstawowej
jada
najbardziej
nieodpowiednio. 4% uczniów w ciągu dnia spożywa tylko 2 posiłki. Ponad
połowa tej klasy je 3 posiłki dziennie. Najbardziej regularnie i odpowiednio jada
ją uczniowie klasy IV.
21
4. Czy codziennie jesz słodycze?
100
87,5
90
80
70
63
61
60
Klasa IV
50
37
40
Klasa V
39
Klasa VI
30
20
12,5
10
0
tak
nie
Rys. 6. Preferencje codziennego spożywania słodyczy.
Zadowalający jest fakt, że ponad 60% uczniów z każdego oddziału nie jada
codziennie słodyczy. Najrzadziej sięgają po nie uczniowie klasy IV, a
najczęściej uczniowie klasy VI. Blisko 40% najstarszych uczniów je słodycze
codziennie.
5. Czy zdrowe jest codzienne jedzenie śniadania w domu?
120
100
100
100
100
80
Klasa IV
60
Klasa V
Klasa VI
40
20
0
0
tak
0
0
nie
Rys. 7. Badanie świadomości uczniów na temat dobrego wpływu na zdrowie codziennego
jedzenia śniadania w domu.
22
Wszyscy badani uczniowie zdają sobie sprawę z tego, że jedzenie śniadania w
domu jest zdrowe.
6. Czy jesz śniadania w domu?
60
50
50
44
39
38,5
40
38
Klasa IV
30
23
19
20
19
Klasa VI
12,5
12
10
0
Klasa V
6
0
nie jem
rzadko
często
zaw sze
Rys. 8. Preferencje w zakresie spożywania śniadania w domu.
Mimo, że wszyscy uczniowie wiedzieli, że jedzenie śniadania w domu jest
zdrowe, nie każdy żyje według tej zasady. Zadziwiający jest fakt, że aż 19%
uczniów klasy VI i 12% uczniów klasy V nie jada wcale śniadań w domu.
Regularnie, zawsze śniadanie w domu zjada najwięcej uczniów klasy IV (50%),
tylko co czwarty uczeń klasy VI je codziennie śniadanie w domu.
23
7. Jaka jest Twoja ulubiona przekąska między posiłkami?
70
61
60
50
45
40
Klasa IV
30
30
Klasa V
25
20
20
Klasa VI
19
12,5
6
4
0
ow oce
12,5
12
10
0
19
4
0
słodycze
kanapki
chipsy
jogurty
Rys. 9. Ulubione przekąski uczniów między posiłkami.
W klasie V i VI najchętniej jedzoną przekąską są owoce, w klasie IV niestety
niezdrowe chipsy.
Zaskakujący natomiast jest fakt, że nieliczni uczniowie
między posiłkami spożywają kanapki.
8. Jak często jesz owoce i warzywa?
70
64
60
56
50
50
38
40
30
Klasa IV
Klasa V
28
25
25
Klasa VI
20
10
6
8
0
0
codziennie
czasami
sporadycznie
0
0
w ogóle
Rys. 10. Preferencje uczniów dotyczące częstotliwości spożywania owoców i warzyw.
24
Patrząc na odpowiedzi dotyczące częstotliwości jedzenia owoców i warzyw,
można być pełnym optymizmu, ponieważ w żadnej klasie nie ma ucznia, który
w ogóle nie jada tych wartościowych produktów. Najczęściej sięgają po nie
uczniowie klasy VI, najrzadziej natomiast czwartoklasiści.
9. Czy chętnie spożywasz nabiał: mleko, sery białe, kefiry, jogurty?
120
100
100
100
96
80
Klasa IV
60
Klasa V
Klasa VI
40
20
0
0
4
0
tak
nie
Rys. 11. Preferencje uczniów dotyczące spożywania nabiału.
W przypadku nabiału wyniki są zadowalające, ponieważ tylko 4% uczniów
klasy VI nie sięga chętnie po mleko, sery, kefiry itd. Pozostali uczniowie chętnie
jedzą nabiał i produkty mleczne.
10. Jak często jadasz fast-foody? (pizza, hamburgery itp.)
70
64
60
50
50
44
44
38,5
40
20
10
Klasa IV
28
30
12,5
12
Klasa V
Klasa VI
8
0
0
codziennie
czasami
sporadycznie
0
0
w ogóle
Rys. 12. Częstotliwość spożywania fast- foodów.
25
Kolejne pytania, odnoszące się do częstotliwości jedzenia fast-foodów pokazuje,
że jest to ważny element jadłospisu uczniów klas IV-VI. Wśród ankietowanych
nie ma uczniów, którzy w ogóle nie jedzą fast-foodów. W każdej klasie jest
kilkoro uczniów jedzących te produkty codziennie. Większa część wszystkich
uczniów zjada je czasami lub sporadycznie.
11. Czy często chorujesz, łapiesz przeziębienia?
90
80
77
75
69
70
60
50
Klasa IV
Klasa V
40
Klasa VI
31
30
25
23
20
10
0
tak
nie
Rys. 13. Problemy uczniów ze zdrowiem.
Największe problemy zdrowotne mają uczniowie klasy V, najrzadziej chorują
uczniowie klasy VI, ale należy zwrócić uwagę na fakt, iż w „najzdrowszej”
klasie blisko co czwarty uczeń choruje często, co samo w sobie nie jest dobrym
wynikiem.
26
12.
Czy aktywnie uczestniczysz we wszystkich formach aktywności
ruchowej w szkole i poza nią?
100
88
90
80
75
72
70
60
Klasa IV
50
Klasa V
40
30
28
25
20
Klasa VI
12
10
0
tak
nie
Rys. 14. Uczestnictwo uczniów w formach aktywności fizycznej w szkole i poza nią.
W poprzednim pytaniu odnoszono się do stanu zdrowia uczniów, teraz
dowiadujemy się, czy uczniowie są aktywni fizycznie. Najwyższy wskaźnik
braku aktywności fizycznej, bo aż 28%, zauważyć można u uczniów klasy VI.
Zadziwiający natomiast jest fakt, iż najbardziej aktywna klasa w szkole, czyli
klasa V jest zarówno klasą, w której uczniowie najczęściej zmagają się z
przeziębieniami oraz innymi chorobami.
13. Czy regularnie otrzymujesz wiedzę na temat zdrowego odżywiania się ?
100
94
87,5
92
80
60
Klasa IV
Klasa V
40
Klasa VI
20
12,5
6
0
0
tak
0
nie
8
0
okazjonalnie
Rys. 15. Regularność otrzymywania wiedzy na temat zdrowego odżywiania się.
27
Spośród ankietowanych uczniów klas IV-VI nie ma żadnego, który nie
otrzymywałby wiedzy na temat zdrowego odżywiania się. W każdej z klas
blisko 90% uczniów regularnie otrzymuje
informacje na
temat zdrowego
odżywiania się, niewiele, bo 6-12,5% twierdzi, że informacje dotyczące tego
zagadnienia przekazywane im są okazjonalnie.
14. Czy prowadzisz aktywny tryb życia?
100
90
87,5
80
70
70
58
60
Klasa IV
50
38
40
30
30
20
Klasa V
Klasa VI
12,5
10
0
0
tak
0
nie
4
okazjonalnie
Rys. 16. Preferencje dotyczące prowadzenia aktywnego trybu życia przez uczniów.
Najbardziej aktywny tryb życia prowadzony jest przez uczniów klasy IV, w
klasie VI 4% uczniów twierdzi, że nie prowadzi aktywnego trybu życia. Wyniki
są zadowalające.
28
15. Czy nauczyciele w szkole przekazują dużo informacji na temat zdrowego
odżywiania się i zdrowego trybu życia?
80
75
70
70
60
56
50
Klasa IV
40
Klasa V
28
30
20
18
16
12,5
12
Klasa VI
12,5
10
0
0
tak
Rys.
17.
Stopień
0
nie
przekazywania
0
okazjonalnie
informacji
systematycznie
przez
nauczycieli
w
szkole.
Nie tylko na lekcjach przyrody nauczyciele przekazują informacje na temat
zdrowego odżywiania się i zdrowego trybu życia. Temat ten jest podejmowany
przez wszystkich nauczycieli SP w Jeninie, dlatego też wyniki ankiety mogą
zadziwić. 12,5% uczniów klasy IV uważa bowiem, że nauczyciele nie
przekazują żadnych informacji na ten temat. 75% uczniów tego samego
oddziału twierdzi, że uczniowie otrzymują wiedzę z tego zakresu. Żaden uczeń
klas V i VI nie odpowiedział, że nauczyciel nie informują o zasadach zdrowego
odżywiania się i zdrowego trybu życia.
29
16. Czy akcje typu „Śniadanie daje moc” przyczyniają się do wzrostu Twojej
świadomości na temat zdrowego odżywiania się?
120
100
100
100
96
80
Klasa IV
60
Klasa V
Klasa VI
40
20
0
0
tak
0
4
nie
Rys. 18. Wpływ akcji typu „Śniadanie daje moc” na wzrost świadomości na temat zdrowego
odżywiania się.
Wszyscy uczniowie klas IV i V sądzą, że regularnie przeprowadzane w szkole
akcje typu „Śniadanie daje moc” przyczyniają się do wzrostu świadomości na
temat zdrowego odżywiania, co jest sygnałem dla nauczycieli SP w Jeninie, że
realizowanie takiego rodzaju zajęć ma sens i warto nadal się tym zajmować.
30
5.3 Pytanie otwarte
1. Jaki jest twój ulubiony owoc?
Tabela 4
Preferencje uczniów w odniesieniu do owoców
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
truskawka- 37,5%
jabłko- 19%
pomarańcza- 25%
malina- 12,5%
banan- 13%
mandarynka- 20%
granat- 12,5%
malina- 13%
jabłko- 10%
czereśnia- 12,5%
arbuz- 13%
truskawka- 10%
mandarynka- 12,5%
truskawka- 6%
arbuz- 10%
kaki- 12,5%
papaja- 6%
kiwi- 5%
mandarynka- 6%
brzoskwinia- 5%
kiwi- 6%
malina- 5%
mango- 6%
banan- 5%
gruszka- 6%
gruszka- 5%
winogron- 6%
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety.
W klasie IV najbardziej lubianym owocem jest truskawka, w klasie V jabłko,
natomiast w klasie VI pomarańcza. W klasie V można zauważyć największą
różnorodność wybieranych przez uczniów owoców.
31
2. Jakie jest Twoje ulubione warzywo?
Tabela 5
Preferencje uczniów w odniesieniu do warzyw
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
marchewka- 62,5%
ogórek- 50%
marchewka- 45%
kalafior- 12,5%
marchewka- 12,5%
pomidor- 20%
papryka- 12,5%
cebula- 13%
papryka- 10%
pomidor- 12,5%
pomidor- 13%
ziemniak- 5%
kalafior- 6%
brokuł- 5%
burak- 6%
ogórek- 5%
szczypior- 5%
rzodkiewka- 5%
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety.
Zarówno w klasie IV, jak i VI ulubionym warzywem jest marchewka, w klasie V
ogórek. W przypadku warzyw, najbardziej różnorodnych odpowiedzi udzielali
uczniowie klasy VI.
3. Jaka jest Twoja ulubiona słodkość?
Tabela 6
Preferencje uczniów w odniesieniu do słodyczy
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
czekolada- 75%
czekolada- 43%
czekolada- 66%
wafelek- 12,5
chipsy- 25%
baton- 14%
chipsy- 12,5
baton- 19%
lizak- 10%
32
cukierki- 6,5%
baton musli- 5%
soczyste owoce- 6,5%
suszone banany- 5%
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety.
W każdej z badanych klas ulubioną słodkością okazała się czekolada. Dziwi
fakt, że uczniowie klasy IV i V za słodkość uważają chipsy.
4. Jaka jest Twoja ulubiona potrawa?
Tabela 7
Preferencje uczniów w odniesieniu do potraw
Klasa IV
Klasa V
Klasa VI
zupa pomidorowa- 12,5%
spaghetti- 19%
pizza- 24%
zupa ogórkowa- 12,5%
sałatka warzywna- 13%
frytki- 13%
ryż z jogurtem- 12,5%
pizza- 6%
ziemniaki
kurczak- 12,5%
lasagne- 6%
kotletem- 13%
pierogi- 12,5%
dania gotowe- 6%
zupa ogórkowa- 10
pizza- 12,5%
makrela- 6%
zupa brokułowa- 5%
zupa- 12,5%
zupa brokułowa- 6%
makaron z serem- 5%
żurek- 12,5%
hot-dog- 6%
filet z kurczaka- 5%
ziemniaki i mięso- 6%
ryż z jabłkiem- 5%
naleśniki- 6%
spaghetti- 5%
zupa ogórkowa- 6%
żurek- 5%
sałatka ryżowa- 6%
zupa pomidorowa-5%
gotowana
marchewka
z
surówką
z kotlet- 5%
kaszą gryczaną- 6%
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety.
33
i
Wyniki dotyczące ulubionej potrawy mogą zaskakiwać, ponieważ najchętniej
jedzoną potrawą w klasie VI jest pizza, do czego przyznaje się blisko co czwarty
respondent. Należy jednak przypomnieć, że w klasie VI najmniej uczniów zjada
fast-foody codziennie, ale aż 64 % czasami. Na drugim miejscu w rankingu
ulubionych potraw w klasie VI znajdują się frytki, które również nie są zdrowe.
W klasie V uczniowie najbardziej lubią spaghetti, na drugim miejscu znajduje
się sałatka warzywna. Wśród odpowiedzi zauważyć można wiele fast-foodów.
Najzdrowsze potrawy wydają się wybierać uczniowie klasy IV, gdzie dwa
pierwsze miejsca zajmują zupy, a tylko 12,5% najbardziej lubi pizzę.
34
6. Podsumowanie
Sposób odżywiania się oraz aktywność fizyczna uczniów klas starszych szkoły
podstawowej uwarunkowane są sposobem życia w latach młodszych. Jeżeli
rodzice przygotowywali im zdrowe, zbilansowane posiłki, wprowadzili do
jadłospisu różne owoce i warzywa oraz motywowali dzieci do aktywnego trybu
życia, najprawdopodobniej ta tradycja będzie przez nich kontynuowana w latach
starszych. Dlatego też największą odpowiedzialność w początkowej fazie życia
ponoszą rodzice i opiekunowie dziecka.
W momencie, gdy dziecko przychodzi do szkoły, rola ta przechodzi również na
nauczycieli, którzy dobrym przykładem, aktywnością oraz przeprowadzonymi
akcjami mogą wesprzeć rodziców w trudzie wychowania uczniów na zdrowych
i aktywnych ludzi.
Wyniki ankiety przeprowadzonej w Szkole Podstawowej w Jeninie mówią
jednoznacznie, że uczniowie wiedzę na temat zdrowego odżywiania się
posiadają, mają jednak trudność we wprowadzaniu tych zasad do życia
codziennego. Dotyczy to szczególnie ilości zjadanych posiłków w ciągu dnia
oraz zjadania śniadania w domu.
Uczniowie lubią surówki, zupy, owoce i warzywa oraz nabiał. Niepokojący jest
jednak fakt, że 12,5% uczniów klasy IV, 31% uczniów klasy V i 23% uczniów
klasy VI codziennie jada dania typu fast-food. Wśród ulubionych potraw
uczniowie klas V i VI wymieniają przede wszystkim „śmieciowe jedzenie”.
Rodzice również powinni być mniej ulegli, jeżeli chodzi o zezwalanie uczniom
na brak uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego.
Praktycznie wszyscy respondenci są zdania, że akcje typu „Śniadanie daje moc”
dobrze wpływają na wzrost świadomości na temat zdrowego odżywiania się.
Nauczyciele powinni kontynuować przeprowadzanie zdrowych dni oraz, jeżeli
to możliwe, wpłynąć na wybór produktów dostępnych w sklepiku szkolnym.
35
7. Piśmiennictwo
1. M. Jarosz, Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz
wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia, Instytut Żywności i Żywienia,
Warszawa, 2008
2.
M. Jarosz, B. Bułhak-Jachymczyk, Normy żywienia człowiek. Podstawy
prewencji otyłości i chorób niezakaźnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWl,
Warszawa, 2008
3.
E. Syrdek, K. Borzucka- Sitkiewicz, Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo
Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009
4. B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, 2012
5.
I. Young, Jak wspierać rozwój i zdrowie młodzieży, ORE, Warszawa, 2011
6. http://www.zachowajrownowage.pl/artykul/podstawowe-zasady-zdrowego-zywienia-4
7. www.wcdn.wroc.pl/data/inf_o_%20KIK34.doc
36