FMS - Zenodo

Kochański Bartosz, Kałużna Anna, Kałużny Krystian, Wołowiec Łukasz, Leoniuk Jacek, Hagner-Derengowska Magdalena,
Zukow Walery, Hagner Wojciech. Ocena funkcjonalna osób trenujących boks z wykorzystaniem testu Functional Movement Screen
(FMS) = Functional evaluation of competitors practicing boxing using the Functional Movement Screen (FMS). Journal of
Education, Health and Sport. 2015;5(10):19-28. ISSN 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.31841
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/2015%3B5%2810%29%3A19-28
https://pbn.nauka.gov.pl/works/644919
Formerly
Journal
of
Health
Sciences.
ISSN
1429-9623
/
2300-665X.
Archives
2011–2014
http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/issue/archive
Deklaracja.
Specyfika i zawartość merytoryczna czasopisma nie ulega zmianie.
Zgodnie z informacją MNiSW z dnia 2 czerwca 2014 r., że w roku 2014 nie będzie przeprowadzana ocena czasopism naukowych; czasopismo o zmienionym tytule otrzymuje tyle samo punktów co na wykazie
czasopism naukowych z dnia 31 grudnia 2014 r.
The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1089. (31.12.2014).
© The Author (s) 2015;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland and Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper.
Received: 02.08.2015. Revised 05.09.2015. Accepted: 29.09.2015.
Ocena funkcjonalna osób trenujących boks z wykorzystaniem testu Functional
Movement Screen (FMS)
Functional evaluation of competitors practicing boxing using the Functional Movement
Screen (FMS)
Bartosz Kochański1, Anna Kałużna1, Krystian Kałużny1, Łukasz Wołowiec2,
Jacek Leoniuk3, Magdalena Hagner-Derengowska3,4,
Walery Zukow5, Wojciech Hagner1
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu;
2
II Katedra Kardiologii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu;
3
Bydgoska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy;
4
Katedra Neuropsychologii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu;
5
Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia i Turystyki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy;
Streszczenie
Wstęp. Boks ze względu na swoją specyfikę związany jest z dużym ryzykiem występowania urazów i kontuzji. Istotnym elementem
profilaktyki pierwotnej jest kompleksowa funkcjonalna ocena fizjoterapeutyczna. Pozwala ona na wczesne wykrycie nieprawidłowości
motorycznych, określenie predyspozycji do urazu oraz wprowadzenie odpowiednich technik korekcyjnych. Jednym z narzędzi służących do
kompleksowej oceny funkcjonalnej sportowca jest Functional Movement Screen (FMS).
Cel pracy. Celem pracy jest ocena funkcjonalna osób trenujących boks z wykorzystaniem testu Functional Movement Screen (FMS).
Materiał i metody. Badania przeprowadzono na grupie 25 osób trenujących zawodowo boks (w tym 20 mężczyzn (80%) oraz 5 kobiet
(20%)) w klubie sportowym WKB „Start” Włocławek. Ocenę funkcjonalną wykonano z wykorzystaniem testu Functional Movement Screen
(FMS). Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem urządzenia oraz protokołu do testu FMS.
Wyniki. U zawodników zaobserwowano nieprawidłowości w podstawowych wzorcach ruchowych, zwłaszcza w mobilności. Średni wynik
w teście FMS uzyskany przez zawodników uprawiających boks to 14,84/21 punktów. 28% badanych uzyskało wynik poniżej 14 punktów, co
zwiększa ryzyko pojawienia się urazu z 15% do 51%. U badanych zaobserwowano szereg asymetrii (u 40% w teście „Mobilność obręczy
barkowej” oraz u 40% w teście ASLR).
Wnioski 1. U osób trenujących boks obserwuje się nieprawidłowości w podstawowych wzorcach ruchowych w teście FMS. 2. Ryzyko
wystąpienia urazu u osób trenujących boks wg skali FMS jest stosunkowo duże. 3. U osób trenujących boks obserwuje się szereg asymetrii i
deficytów w teście FMS.
Abstract
Introduction. The specificity of boxing is associated with a high risk of injuries and injury. An important element of primary prevention is
the comprehensive functional assessment of the athlete. It allows for early detection of abnormalities in motor, determining predisposition to
injury and introducing appropriate corrective techniques. One of the tools for comprehensive functional assessment of the athlete is a
Functional Movement Screen (FMS).
Aim of the study. The aim of the study was to evaluate the functional test boxers using Functional Movement Screen (FMS).
Materials and methods. The study was conducted on a group of 25 people practicing boxing professionally (including 20 men (80%) and 5
women (20%)) in the WKB "Start" Włocławek. Functional evaluation was performed by using the test Functional Movement Screen (FMS).
The study was conducted using the device and the test protocol to the FMS.
Results. Abnormalities were observed in the basic movement patterns, in particular in mobility. The average score in the test FMS earned by
players practicing boxing is 14.84/21 points. 28% of patients reached a score below 14 points, which increases the risk of injury from 15% to
51%. In boxers also observed asymmetry (40% in the test "Shoulder Mobility" and 40% ASLR test).
Conclusions. 1. In the boxers observed irregularities in the basic movement patterns in the test FMS. 2. Risk of injury the boxers according
to the scale of FMS is relatively large. 3. For people practicing boxing observed asymmetries and deficits in the test FMS.
19
Słowa kluczowe: ocena funkcjonalna, FMS, Functional Movement Screen, boks.
Keywords: functional evaluation, FMS, Functional Movement Screen, boxing.
Wstęp.
Boks ze względu na swoją specyfikę związany jest z dużym ryzykiem występowania
urazów i kontuzji [1]. Według doniesień naukowych do czynników ryzyka urazów i kontuzji
w
boksie
zalicza
się
m.in.
nieprawidłowe
zachowanie
zawodnika,
uchybienia
i nieprawidłowości w metodyce prowadzenia i programowania treningu, nieprawidłowe
zabezpieczenie techniczne zajęć, przemęczenie, niedostateczne przygotowanie motoryczne
oraz nieprawidłowe wzorce ruchowe zawodnika [2,3,4].
Współczesna medycyna sportowa kładzie duży nacisk na prewencję urazów
i kontuzji zwłaszcza w sportach wysokiego ryzyka takich jak boks. Kluczową rolę odgrywa
profilaktyka I stopnia, czyli profilaktyka pierwotna, której celem jest zmniejszenie
prawdopodobieństwa wystąpienia urazu oraz niwelowanie czynników, które mogą
predysponować do jego powstania [5,6]. Istotnym elementem profilaktyki pierwotnej jest
kompleksowa funkcjonalna ocena fizjoterapeutyczna. Funkcjonalna ocena fizjoterapeutyczna
pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości motorycznych, określenie predyspozycji do
urazu oraz wprowadzenie odpowiednich technik korekcyjnych [7]. Jednym z narzędzi
służących do kompleksowej oceny funkcjonalnej sportowca jest
Functional Movement
Screen (FMS).
Functional Movement Screen (FMS).
FMS został stworzony przez Graya Cooka i Lee Burtona w 1995 roku. Umożliwia
ocenę ryzyka wystąpienia kontuzji poprzez analizę jakości podstawowych wzorców
ruchowych. FMS to zestaw siedmiu testów ruchowych, które wymagają odpowiedniego
połączenia mobilności, stabilności oraz koordynacji [8,9]. FMS pozwala na szybką, dokładną
i indywidualną ocenę zawodnika. Dodatkowo warto dodać, że badania naukowe potwierdzają
powtarzalność wyników testu FMS (ICC= 0,98), dlatego według wielu autorów koncepcja
uznawana jest, jako jeden z najlepszych systemów służących do oceny funkcjonalnej
sportowców [10,11].
20
Cel pracy.
Celem pracy jest ocena funkcjonalna osób trenujących boks z wykorzystaniem testu
Functional Movement Screen (FMS).
Materiał i metody.
Badania przeprowadzono na grupie 25 osób trenujących zawodowo boks (w tym 20
mężczyzn (80%) oraz 5 kobiet (20%)) w klubie sportowym WKB „Start” Włocławek. Ocenę
funkcjonalną wykonano z wykorzystaniem testu Functional Movement Screen (FMS).
Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem urządzenia oraz protokołu do testu FMS.
Ocena składała się z 7 testów oceniających funkcjonalną mobilność, stabilność oraz
koordynację: 1. Głęboki przysiad; 2. Przeniesienie kończyny dolnej nad płotkiem;
3. Przysiad w wykroku; 4. Ruchomość obręczy barkowej; 5. Aktywne uniesienie
wyprostowanej kończyny dolnej; 6. Ugięcie ramion w podporze oraz 7.Stabilność rotacyjna
tułowia.
Każdy test oceniany był w skali od 3 do 0, gdzie: 3 – wykonanie prawidłowego
wzorca, 2 – wykonanie wzorca z kompensacją, 1 – niezdolność wykonania wzorca oraz
0 – ból w trakcie wykonania wzorca. Ocena FMS prowadzona była bez rozgrzewki. Każdy
wzorzec wykonywany był 3 razy. Oceniana była najlepsza próba. Test wykonywany był
w stroju sportowym i w płaskim obuwiu.
Badania przeprowadzono w klubie sportowym WKB „Start” Włocławek. Analizę
statystyczną wykonano z wykorzystaniem programu Statistica 10.0 dla systemu operacyjnego
Windows.
Wyniki.
Badania przeprowadzono na grupie 25 osób trenujących zawodowo boks (w tym 20
mężczyzn (80%) oraz 5 kobiet (20%)).
21
Tab. I. Statystyki opisowe dotyczące charakterystyki zawodników.
Statystyki opisowe (Charakterystyka grupy)
N Średnia
Mediana Minimum Maksimum
Zmienna
Górny
Kwartyl. Kwartyl.
31,00000 16,00000 24,00000
Odch.std
wiek
25 20,36000 19,00000
wzrost
25
1,76000
1,62000
waga
25 72,44000 72,00000
52,00000
92,00000 64,00000 83,00000 11,61206
BMI
25 23,21585 23,52941
17,43285
32,76939 20,79673 25,35926
1,76600
16,00000
Dolny
1,88000
1,73000
1,80000
4,38634
0,06305
3,56598
Na podstawie przeprowadzonych badań zaobserwowano, że większość wyników
oscyluje koło wartości 2. Najniższe wartości zawodnicy uzyskali w teście 5 - „Aktywne
uniesienie wyprostowanej nogi” – zaledwie 1,76 oraz w teście 4 – „Mobilność obręczy
barkowej” – 1,92 oraz w teście 7 – „Stabilność rotacyjna” – 1,92. Najlepszy wynik otrzymano
w teście 6 – „Pompka w podporze”, aż 2,64. Pozostałe wartości średnie w testach były
zbliżone do wartości 2,2.
Ryc. 1. Średnie wartości uzyskane w poszczególnych próbach FMS.
Do podstawowych wzorców ruchowych zalicza się mobilność, stabilność oraz
koordynację nerwowo-mięśniową. Na podstawie analizy średnich wartości punktów
uzyskiwanych w poszczególnych próbach można stwierdzić, że u osób trenujących boks
obserwuje się nieprawidłowości w podstawowych wzorcach ruchowych (Ryc. 1). Średnie
22
wartości
zbliżone
do
wartości
„2”
oznaczają,
że
dany
zawodnik
nie
jest
w stanie wykonać prawidłowo wzorca, a podczas ruchu pojawiają się nieprawidłowe
kompensacje. Dysfunkcje są szczególnie widoczne w testach nr 4 i 5 oceniających
funkcjonalną mobilność. Zawodnicy uzyskali tu wartości poniżej 2! – kolejno 1,92 oraz 1,76.
Rozpatrując fakt, że oceniani byli zawodowi sportowcy, trenujący sport wysokiego ryzyka
jakim jest boks - wynik ten jest bardzo zły i niepokojący. Niepokojące są również wartości
„0” w testach u sportowców oznaczające ból. Według założeń FMS każdy taki wynik
powinien być skonsultowany z lekarzem oraz fizjoterapeutą.
Tab. II. Statystki opisowe – Wynik końcowy FMS.
Statystyki opisowe - Wynik końcowy FMS
Zmienna
Wynik
Średnia
14,84000
Min.
9,000000
Maks.
20,00000
Dolny
Górny
Kwartyl
Kwartyl
14,00000
16,00000
Odch.std
2,211334
końcowy
Średni wynik uzyskany przez osoby uprawiające zawodowo boks wynosi 14,84/21
punktów. Według koncepcji FMS suma punktów uzyskanych w teście poniżej 14 zwiększa
ryzyko pojawienia się urazu od 15% do 51%. Średni wynik badanych znajduje się blisko
granicy 14 punktów, co jest bardzo niepokojące. Warto zaznaczyć, że aż 28% badanych
uzyskało wynik poniżej 14 punktów. Zatem można twierdzić, że ryzyko wystąpienia urazu
u osób trenujących boks wg skali FMS jest stosunkowo duże.
Test FMS składa się z 7 prób. Próba 1 oraz 6 są testami symetrycznymi.
Próba 2, 3, 4, 5 i 7 są testami asymetrycznymi.
23
Tab. III. Analiza występowania asymetrii w teście FMS.
Test
Asymetrie - N
Asymetrie - %
2 - Przejście nad płotkiem
6
24%
3 - Wykrok z linii
7
28%
4 - Mobilność obręczy barkowej
10
40%
5 - Aktywne uniesienie wyprostowanej nogi
10
40%
7 - Stabilność rotacyjna
4
16%
W teście 4 – „Mobilność obręczy barkowej” obserwuje się asymetrie aż u 40%
zawodników. Taki sam wynik (również 40%) obserwuje się w teście – „Aktywne uniesienie
wyprostowanej nogi”. W teście numer 3 asymetrie występują u 28% badanych, w teście
2 – u 24%, a w teście nr 7 u 16% zawodników. Na podstawie analizy powyższych wyników
można przyjąć, że u osób trenujących boks obserwuje się szereg asymetrii i deficytów
w teście FMS.
Dyskusja.
Kompleksowa ocena funkcjonalna jest bardzo ważnym i kluczowym aspektem
w profilaktyce i zapobieganiu urazów i uszkodzeń w sporcie [7]. Do oceny funkcjonalnej
stosuje się wiele form i metod diagnostycznych, jednak na szczegółową uwagę zasługuje
Functional Movement Screen [5]. FMS stosowany jest w wielu dyscyplinach sportowych
m.in. piłce nożnej, koszykówce, footballu amerykańskim, czy w lekkoatletyce. FMS znajduje
również zastosowanie w ocenie podstawowych wzorców motorycznych w grupach
zawodowych tj. strażaków i żołnierzy [11,12, 13,14].
Średni wynik końcowy uzyskany w teście FMS przez osoby uprawiające zawodowo
boks wynosi 14,84. Jak już wcześniej wspomniano - suma punktów uzyskanych w teście
poniżej 14 zwiększa ryzyko pojawienia się urazu z 15% do 51% [15]. Badani pięściarze
uzyskali wynik bliski granicy 14 punktów. Jest to wynik bardzo niepokojący, ponieważ
wszyscy zawodnicy regularnie uczestniczą w zawodach i treningach na najwyższym
poziomie. Warto również dodać, że aż 28% badanych uzyskało wynik poniżej 14 punktów,
24
a najniższa wartość to 9/21 punktów. Specyfika boksu związana jest z ogromnym ryzykiem
wystąpienia urazów, dlatego konieczne jest odpowiednie wprowadzenie technik korekcyjnych
i treningu funkcjonalnego [16].
Badania własne wykazały, że u osób trenujących boks obserwuje się nieprawidłowości
w podstawowych wzorcach ruchowych. Do podstawowych wzorców ruchowych zalicza się
mobilność, stabilność oraz koordynację nerwowo-mięśniową. To właśnie te zdolności są
podstawą piramidy optymalnego przygotowania motorycznego [17]. Szczególnie ważną
zdolnością jest mobilność, czyli zdolność układu nerwowo-mięśniowego do wykonania
efektywnego ruchu w prawidłowym i bezbolesnym zakresie ruchomości. U badanych
zawodników stwierdzono najniższe wartości właśnie w testach mobilności (obręczy kończyny
górnej – 1,92 oraz ASLR - 1,76). Wyniki te są bardzo niepokojące, ponieważ udowodniono
naukowo, że nieprawidłowości funkcjonalne związane z ograniczeniem mobilności mogą
przyczynić się
do powstawania
zaburzeń funkcjonalnych na
poziomie łańcucha
kinematycznego. Utrata mobilności może również przełożyć się na powstawanie kompensacji
czynnościowych w innych segmentach narządu ruchu, które predysponują do dysfunkcji
mięśniowych, a co za tym idzie do wzrostu ryzyka kontuzji [5].
Kolejnym ocenianym parametrem w teście FMS są stabilność i koordynacja. Oceniani
sportowcy uzyskali w testach stabilności wartości zbliżone „2”. Oznacza to, ze nie są w stanie
wykonać prawidłowo wzorca ruchowego, a ich ruch związany jest z występowaniem
kompensacji. Stabilność funkcjonalna ma bardzo duże znaczenie w grach zespołowych,
ponieważ umożliwia dynamiczną funkcjonalność podczas biegu, skoku, hamowania oraz
zmiany kierunku ruchu. Udowodniono, że obiektywne wskaźniki stabilności mogą mieć
zastosowanie w ocenie ryzyka kontuzji i urazów spowodowanych zaburzeniem kontroli
nerwowo-mięśniowej [18,19,20]
Do czynników predysponujących do urazów i kontuzji zalicza się również asymetrię
w różnego typu parametrach tj. np.: napięcie mięśniowe, siła mięśniowa, zakres ruchomości
pomiędzy stronami. Udowodniono, że asymetrie siły mięśni grupy kulszowo-goleniowej
większe niż 15% zwiększają ryzyko wystąpienia urazu 2,6-krotnie. W badaniach własnych
wykazano asymetrie w niektórych testach nawet u 40% zawodników [21].
Według koncepcji FMS należy zidentyfikować i ustalić priorytety w postępowaniu
korekcyjnym i terapeutycznym. Przede wszystkim należy rozpocząć leczenie od testów, gdzie
badany
uzyskał
wynik
0.
Konieczna
jest
25
wówczas
konsultacja
lekarska
lub
fizjoterapeutyczna. W dalszej kolejności należy ukierunkować się na zwalczanie asymetrii.
Następnymi wzorcami są testy mobilności obręczy barkowej oraz ASLR. W dalszym etapie
terapeuta zajmuje się reedukacją wzorców stabilności rotacyjnej oraz pompkami w podporze,
a na końcu kompleksowymi wzorcami ruchowymi [17].
Reasumując badania własne wykazały szereg nieprawidłowości funkcjonalnych
u zawodników uprawiających zawodowo boks. Wyniki badań pokazują ogromną skalę
problemu jakim jest brak odpowiedniej oceny funkcjonalnej w sporcie w Polsce oraz
nieprawidłowości w przygotowaniu motorycznym. Niniejsza praca potwierdza, że FMS
posiada ogromną wartość praktyczną i jest metodą, którą warto używać, ponieważ można
w dokładny sposób ocenić ryzyko kontuzji oraz odpowiednio wcześnie wprowadzić
odpowiednie techniki korygujące i trening funkcjonalny.
Wnioski.
1. U osób trenujących boks obserwuje się nieprawidłowości w podstawowych wzorcach
ruchowych w teście FMS.
2. Ryzyko wystąpienia urazu u osób trenujących boks wg skali FMS jest stosunkowo duże.
3. U osób trenujących boks obserwuje się szereg asymetrii i deficytów w teście FMS.
Bibliografia.
1. Kochański B., Kałużna A., Kałużny K., Kluska K., Ploszaj O., Zukow W., Hagner W:
Urazy w boksie - medyczny punkt widzenia. J. Educ. Health Sport 2015 Vol. 5 nr 9 s. 559568.
2. Chojecki S., Napierała M., Cieślicka M.,
Muszkieta M., Zukow W, Karaskova V.:
Kontuzje i urazy w boksie w opinii bokserów. Journal of Health Sciences. 2013;3(16):193208.
3. Dziak A.: Sport injuries – their prevention and treatment. Acta Clinica 2001, 2: 105-110.
4. Dziak A., Tayara S.: Urazy I uszkodzenia w sporcie. Wyd. Kasper. Kraków 1999.
5. Grygorowicz M,. Głowacka A., Wiernicka M., Kamińska E.: Kompleksowa ocena
fizjoterapeutyczna podstawą profilaktyki pierwotnej urazów sportowych. Nowiny Lekarskie
2010, 79, 3, 240-244.
26
6. Meeuwisse W., Bahr R.: A systematic approach to sports injury prevention. In: Sports
Injury Prevention. Ed. Bahr R., Engebretsen L., John Wiley and Sons, 2009, 7-16.
7. Sechriest F., Silver S.: Return to Play After Musculoskeletal Injury. In: Sports Medicine:
a Comprehensive Approach Ed. Scuderi G., McCann P., Elsevier Mosby, 2005, 40-5.
8. Cook G., Burton L., Hoenboom B.: The use of fundamental movements as an assessment of
function – Part 1. NAJSPT, 2006; 1:62-72.
9. Cook G., Burton L., Hoenboom B.: Pre-participation screening: The use of fundamental
movements as an assessment function – Part 2. NAJSPT 2006; 1:132-139.
10. Anstee L., Docherty C., Gansneder B., Shultz S.: Inter-tester and intra-tester reliability of
the Functional Movement Screen Paper presented at: National Athletic Training Association
National Convention, 2003, St. Louis, MO.
11.
Kochański
B.,
Plaskiewicz
A.,
Kałużny
K.,
Dylewska
M.,
Płoszaj
O.,
Hagner-Derengowska M., Żukow W.: Functional Movement Screen (FMS) - kompleksowy
system oceny funkcjonalnej pacjenta. J. Educ. Health Sport 2015 Vol. 5 nr 4 s. 90-101.
12. Agresta C, Slobodinsky M, Tucker C: Functional movement ScreenTM--normative values
in healthy distance runners. Int J Sports Med. 2014 Dec;35(14):1203-7.
13. Lockie R, Schultz A, Callaghan S, Jordan C, Luczo T, Jeffriess M: A preliminary
investigation into the relationship between functional movement screen scores and athletic
physical performance in female team sport athletes. Biol Sport. 2015 Mar; 32(1):41-51.
14. Zalai D, Panics G, Bobak P, Csáki I, Hamar P: Quality of functional movement patterns
and injury examination in elite-level male professional football players. Acta Physiol Hung.
2014 Dec 6:1-9.
15. Kiesel K., Plisky PJ., Voight ML.: Can serious injury in professional football be predicted
by preaseason Functional Movement Screen? North Am J Sport Phys Ther. 2007; 2: 147-158.
16. Szymczyk D., Oleksy Ł., Wróbel K., Opaliński G.: Możliwości oceny funkcjonalnej
piłkarzy nożnych z wykorzystaniem testu FMSTM (Functional Movement ScreenTM) –
doniesienia wstępne. Dostęp - Sportiva.pl. Dostęp 04.2015.
27
17. Rzepka R.: Funkcjonalna ocena FMSTM. Skrypt - Funtional Movement Screen. Warszawa
2015.
18. Caraffa A.C.G., Projetti M., Aisa G. et al.: Prevention of anterior cruciate ligament
injuries in soccer. A prospective controlled study of proprioceptive training. Knee Surg.
Sports Traumatol. Arthrosc., 1996, 4, 19-21.
19. Heidt R.S. Jr, Sweeterman L.M., Carlonas R.L. et al.: Avoidance of soccer injuries with
preseason conditioning. Am. J. Sports Med., 2000, 28, 659-62.
20. Vrbanić T.S., Ravlić-Gulan J., Gulan G. et al.: Balance index score as a predictive factor
for lower sports results or anterior cruciate ligament knee injuries in Croatian female athletes-preliminary study Collegium Antropologicum [Coll Antropol] 2007 Mar, 31 (1), 253-8.
21. Bonci C.: Assessment and evaluation of predisposing factors to anterior cruciate ligament
injury. J. Athlete Training., 1999, 34(2), 155-164.
28