docwww.powiatraciborski.pl
download 
Reklamacja Transkrypt
www.powiatraciborski.pl
w w w. p o w i at ra c i b o rs k i . p l 5 417 417 14 11 Pawłów Pawłów 12 Żerdziny Żerdziny 15 Krzanowice Krzanowice 12 7 919 919 915 915 9 421 421 Bieńkowice Bieńkowice 4 5 15 6 922 922 Babice Babice Nędza Nędza 2 919 919 10 Manor house in Szonowice 14 Pałac w Krowiarkach Rzuchów Rzuchów Bogunice Bogunice Grabówka Grabówka 13 0 Zwonowice Zwonowice Gaszowice Gaszowice Sumina Sumina 919 919 Ruda Ruda Kozielska Kozielska 2 km Rudy Rudy 920 920 N 4 A 4 Gliwice 933 933 78 78 Łuków ŁukówŚl. Śl. Zabudowania folwarczne w Strzybniku Szczerbice Szczerbice Farm buildings in Strzybnik Skansen kolei wąskotorowej w Rudach Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy 93 93 Dworzec kolejki wąskotorowej w Małej Nędzy Station of narrow-gauge railway in Mała Nędza 3 935 Park 935krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” Natural Landscape Park Rydułtowy Rydułtowy 13 Aleja dębów szypułkowych w Górkach Śląskich Radlin Radlin Alley of Quercus roburs in Górki Śląskie 17 Rezerwat Łężczok Pszów Pszów Łężczok Reserve Górki Górki Śl. Śl. 15 Pałac w Strzybniku 8 Palace in Strzybnik 933 933 16 Pałac w Rudniku Palace in Rudnik Ruiny pałacu Eichendorffów w Łubowicach Ruins of the Eichendorffs’ castle in Łubowice Młyn wodny w Brzeźnicy Lubonia Lubonia Water mill in Brzeźnica Pogrzebień Pogrzebień Palace in Krowiarki 425 425 Jankowice Jankowice Szymocice Szymocice Dzimierz Dzimierz 3 6 Pałac w Czerwięcicach Palace in CzerwięcicePstrążna Pstrążna 11 Pałac w Modzurowie Palace in Modzurów Łańce Łańce 12 Dwór w Szonowicach 923 923 Adamowice Adamowice Kuźnia Kuźnia Raciborska Raciborska Raszczyce Raszczyce Markowice Markowice 17 Zawada Zawada Książęca Książęca Ciechowice Ciechowice w Nędzy Rosary Mother of God’s Church 935 in Nędza 935 18 Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie Brzezie Brzezie St. John the Baptist’s Church in Maków Kaplica w Nędzy Chapel in Nędza Pogwizdów Pogwizdów Cmentarz-lapidarium w Łubowicach Lapidarium in Łubowice Nieboczowy Nieboczowy 1 Pałac w Sławikowie Palace in Sławików 5 Pałac w Jastrzębiu 11 Palace in Jastrzębie 8 Łubowice Łubowice Turze Turze Budziska Budziska Racibórz Racibórz 10 Kościół Matki Boskiej Różańcowej 45 45 Brzeźnica Brzeźnica Trasa 2 (s. 22) 3 8 Izba pamięci Josepha von Eichendorffa Pietrowice Route 2 (p.Pietrowice 22) w Łubowicach Trasa 3 (s. 29) Memory chamber of Joseph von Eichendorff Wielkie Wielkie Lekartów Lekartów in Łubowice 7 Route 3 (p. 29) Trasa 5 (s. 42) 9 Muzeum grodu łubowickiego w Łubowicach Samborowice Samborowice Museum of Łubowice burg town in Łubowice Gródczanki Gródczanki Route5 (p. 42) Trasa 7 (s. 56) 916 916 2 Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej 10 Raciborska Route 7 (p. 56) St. Magdalene’s Church in Kuźnia Trasa 9 (s. 66) 4 Opactwo9Cystersów Wojnowice w Rudach Wojnowice Route 9 (p. 66) Cistercian Abbey in Rudy Trasa 10 (s. 69) 7 Kościół Narodzenia NMP w Łubowicach 45 917 45 917 Route 10 (p. 69) Church of St. Mary’s Birth in Łubowice Pietraszyn Pietraszyn Bojanów Bojanów 16 1 Sławików Sławików 421 421 Rudnik Rudnik 6 Czerwięcice Czerwięcice Strzybnik Strzybnik Szonowice Szonowice Modzurów Modzurów Gamów Gamów Jastrzębie Jastrzębie Ponięcice Ponięcice 45 45 422 422 Powiat raciborski – część północna 946 Racibórz district – northern 946 part 1 2 18 Maków Maków Krowiarki Krowiarki Tłustomosty Tłustomosty 422 422 Wronin Wronin A 4 Opole Rybnik Dzieje Raciborza Dzieje Raciborza Smak raciborskiej kuchni 1 Dzieje Raciborza Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d Autor | Author: Iwona Baturo Tłumaczenie | Translation: na zlecenie Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu Koordynacja projektu | Editor-in-chief: Marek Rippa, Grażyna Wójcik Konsultacje | Consultants: Marek Rippa, Grzegorz Wawoczny Kierownik produkcji | Production Manager: Agnieszka Błaszczak Redakcja | Editor: Aurelia Hołubowska Korekta | Proofreaders: Paweł Sondej, Karolina Zaremba Fotografie na okładkach | Photographs on covers: Okl. I | Cover I – Pałac w Chałupkach | Palace in Chałupki Okl. IV | Cover IV – Kościół Wniebowzięcia NMP w Raciborzu | Assumption of the Virgin Mary‘s Church in Racibórz – Pałac w Jastrzębiu | Palace in Jastrzębie – Arboretum Bramy Morawskiej/Arboretum of Moravian Gate – Młyn wodny w Brzeźnicy | Water mill in Brzeźnica Fotografie | Photographs: Sebastian Krupa (Archiwum Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu), Dominika Zaręba (s. 77), Mateusz Zaręba (s. 77, 78) Wykonanie map | Map production: EUGLENA Projekt okładki | Cover design: Mateusz Staff Koncepcja graficzna | Layout and design: Michał Tincel, Mateusz Zaręba Skład | Typesetting: Krzysztof Hosaja, Michał Tincel Druk | Print: Małopolska Poligrafia Powiat Raciborski Projekt współfinansowany z budżetu samorządu Województwa Śląskiego, środków Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu Autorzy i wydawca przewodnika dołożyli wszelkich starań, by jego treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością. Nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikłe z wykorzystania zawartych w nim informacji. Wszelkie uwagi są dla nas cenne, gdyż dzięki nim możemy poprawić kolejne wydania. Prosimy kontaktować się z nami, używając poniższego adresu: The authors and publisher of this guide made every effort to prepare the content of the guide in a way which corresponds to the facts most accurately. They can however take no responsibility for any actions resulting from information presented in the publication. All readers’ suggestions are valuable, and can improve upcoming editions. Please use the below address to contact us: Spis treści | Contents Na Raciborskiej Ziemi | At the Racibórz Land . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. Dojazd, Informacje krajoznawcze | 1. How to get there, Tourist information . . . . . . . . 6 Dojazd | How to get there . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Poruszanie się po powiecie | Traveling across the district . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Informacje krajoznawcze | Tourist information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Migawki z historii | Summary of history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2. Trasy zwiedzania | 2. Routes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Szlakiem kościołów i obiektów sakralnych | Path of churches and sacral objects . . . . 12 Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Szlakiem zamków i pałaców | Track of castles and palaces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland . . . . . . . . . . . . 50 Szlakiem osobliwości przyrodniczych | Along the route of natural wonders . . . . . . . . 56 Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In the Natural Landscape Park . . . . . . . . . . . 56 Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy | Route 8. Odra landscapes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Szlakiem zabytków techniki | Engineering relics track . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Amistad Sp. z o.o. – Program PolskaTurystyczna.pl ul. Stolarska 13/7, 31-043 Kraków tel./faks | tel./fax: 012 4229922 e-mail: [email protected], http://www.polskaturystyczna.pl Trasa 9. Z kolejką w tle | Route 9. Rail in the background . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Wydanie I | Edition I, Kraków 2009 ISBN 978-83-7560-064-3 Copyright © by Amistad, 2009 3. Smaki raciborskiej kuchni | 3. Tastes of Racibórz cuisine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Kilka przepisów | A few recipes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 4. Informacje praktyczne | 4. Practical info . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Noclegi | Accommodation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 2 Program PolskaTurystyczna.pl powstał w ramach Wydawnictwa Bezdroża w 2003 r. Jego celem jest promocja ciekawych regionów, gmin i miejscowości przy wykorzystaniu zarówno najnowocześniejszych narzędzi multimedialnych, jak i tradycyjnych form wydawniczych. Zapraszamy na portal http://www.polskaturystyczna.pl Informacje dodatkowe: e-mail: [email protected] Koordynator Programu: Agnieszka Błaszczak Racibórz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 PolskaTurystyczna.pl Programme was created within ‘Bezdroża’ Publishing House in 2003. Its aim is to promote interesting regions, communes and towns with a use of both latest multimedia devices and traditional printing features. Visit http://www.polskaturystyczna.pl Additional information: e-mail: [email protected] Project coordinator: Agnieszka Błaszczak Inne miejscowości powiatu | Other towns in the district . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Inne miejscowości powiatu | Other towns in the district . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 | 78 Gastronomia | Gastronomy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Racibórz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Rekreacja | Recreation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Informacja turystyczna | Information for tourists . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3 Spis map | Map index Powiat raciborski – część północna | Racibórz district – northern part (II strona okładki | Cover II) Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland . . . . . . . . . . . . . 52 Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In the Natural Landscape Park . . . . . . . . . . . 58 Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy | Route 8. Odra landscapes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Trasa 9. Z kolejką w tle | Route 9. Rail in the background . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship . . . . . . . 70 Powiat raciborski – część południowa | Racibórz district – southern part (III strona okładki | Cover III) Objaśnienie symboli użytych na mapach Explanation of symbols used on maps Dworzec kolejowy Railway station Przeprawa promowa Ferry crossing Kościół Church Kaplica Chapel Muzeum Museum Zamek Castle Pałac, dwór Palace, manor house Baszta, wieża Donjon, tower Obiekt zabytkowy Historic building Ruiny Ruins 4 Pomnik Statue Cmentarz Cemetery Młyn, wiatrak Mill, windmill Rezerwat, atrakcja przyrodnicza Reserve, natural wonders Inna atrakcja Other attractions Placówka naukowa, uczelnia Scientific institutes, university Browar Brewery Granica państwa State border Granica powiatu District border Na Raciborskiej Ziemi | At the Racibórz Land Na raciborskiej ziemi At the Racibórz Land Ziemia raciborska w ciągu tysiąclecia podlegała wpływom wielu kultur, należała do kilku państw, a jej mieszkańcy wyznawali różne religie. Teren, poddany niegdyś władztwu Polski, Czech i Niemiec, wciąż zamieszkują trzy narody: Polacy, Niemcy i Czesi – Morawianie. Kultywują oni swoje tradycje i zwyczaje. Dziś wielokulturowość jest jednym z wyróżników powiatu, tworzy jego niepowtarzalny klimat. Przyciąga też turystów. Ale atuty Raciborszczyzny na tym oczywiście się nie kończą. Jest jeszcze zieleń lasów, złoto pól i błyszczące wstęgi rzek; cenne kościoły i piękne pałace; interesujące zabytki techniki i wartościowe dzieła sztuki; zagubione wśród pagórków ciche wioski i znacznie bardziej gwarne miasta… Poznawanie powiatu zwykle zaczyna się od Raciborza, jego stolicy. Miasto, które w 2008 r. obchodziło 900-lecie zapisania o nim pierwszej wzmianki, jest ze wszech miar godne uwagi. Mimo że większość starej zabudowy nie przetrwała 1945 r., w centrum ocalało kilka wysokiej klasy zabytków. Sam powiat to istne zagłębie XVIIIi XIX-wiecznych pałaców. Niektóre, mimo że nadgryzione zębem czasu, są przepiękne. Choćby rezydencja Donnersmarcków w Krowiarkach, obecnie gruntownie odnawiana. Obiektami, które rozsławiają tutejsze ziemie, są zespół klasztornopałacowy w Rudach oraz barokowy kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie, z unikalną ekspozycją zdobionych trumien. Dla poszukiwaczy na wpół dzikiej przyrody wyjątkowym przeżyciem będzie spacer po rezerwacie Łężczok. Kto może, powinien wybrać się do ChałupekBohumina, gdzie naturalne zakola Odry są ostoją wielu gatunków roślin i zwierząt. Dogodne położenie ziemi raciborskiej zachęca także do wybrania się w ciekawe miejsca w Czechach. For a thousand years Racibórz and its adjacent area have been affected by many cultures; they have belonged to several states and inhabitants professed different religions. The territory, previously under Polish, Czech and German governance, is still inhabited by three nations – Poles, Germans and Czechs (Moravians). They maintain their traditions and customs. Today, mixed cultures constitute one of characteristic properties of the district and its unique atmosphere. It attracts tourists as well. However, there are some more advantages to Racibórz. These are the greenery and forests, gold of meadows and shining rivers; valuable churches and stunning castles; interesting relics of technology and priceless art works; quiet villages ‘lost’ among mountains and noisy towns. Familiarization with the district usually starts in Racibórz, its capital town. The town, celebrating its 900th in 2008, is worth of attention. Despite the fact that most of the old buildings did not survive 1945, in the center of the town a few high-class buildings remain. The district itself is an area of castles dating to the XVIII and XIX centuries. Some of them are a little bit worn down but still stunning. Worthy of mention is the Donnersmarcks’ residence, presently being renovated. Objects which make this land famous include the set of monasteries and castles in Rudy and a baroque Saint Peter and Paul church in Tworków, with its unique exposition of decorated coffins. For those who are fans of semi-wild nature, a walk in the Łężczok wildlife reserve will be a great adventure. If it is possible, one should visit Chałupki-Bohumin, where natural bends of the Odra River constitute a mainstay for many species of plants and animals. The good location of Racibórz encourages visiting the Czech Republic on a day trip. Na Raciborskiej Ziemi | At the Racibórz Land Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d 5 6 1. Dojazd, Informacje krajoznawcze 1. How to get there, tourist Information Dojazd How to get there Powiat przecina droga krajowa nr 45, która – biegnąc z miejscowości Złoczew przez Opole i Racibórz – prowadzi do polsko-czeskiego przejścia granicznego w Chałupkach. Jadąc z zachodu, warto skorzystać z autostrady A4 (Wrocław – Kraków), którą należy opuścić na wysokości Opola i Krapkowic. Z zachodu do powiatu można też dotrzeć przez Czechy, korzystając z autostrady D1 (Praga – Brno – Ostrawa). Dojazd ze wschodu Polski jest najlepszy przez Katowice. Podróż samochodem ma ogromną zaletę – niezależność. Ta zaś jest potrzebna, by podczas zwiedzania swobodnie i szybko przemieszczać się między miejscowościami powiatu. Do Raciborza, stolicy powiatu, docierają bezpośrednie dalekobieżne autobusy PKS z BielskaBiałej, Krakowa, Opola, Wałbrzycha, Wrocławia i Zakopanego. Regularne połączenia do Katowic i Krakowa prowadzi też prywatna firma TravelBus. Dużo autobusów jeździ z Rybnika, Gliwic, Wodzisławia Śląskiego i Jastrzębia-Zdroju. Kolej, która mogłaby być alternatywą dla autobusu, nie najlepiej zdaje egzamin. Racibórz, niegdyś ważny węzeł kolejowy, dziś dla przewozów pasażerskich nie ma dużego znaczenia. Łatwo tu dotrzeć jedynie z pobliskich miejscowości – Rybnika i Kędzierzyna-Koźla, oraz z trochę dalej położonych Katowic. Pojedyncze połączenia prowadzone są z Bielsko-Białą, Ełkiem, Częstochową, Olsztynem, Opolem, Pszczyną, Warszawą i Wrocławiem. Warto dodać, że dość blisko powiatu znajdują się trzy międzynarodowe lotniska: w Pyrzowicach koło Katowic, w Balicach pod Krakowem i w Ostrawie, w Czechach. The district is crossed by national road no. 45 – from Złoczew, through Opole and Racibórz – it leads to a Polish-Czech border crossing in Chałupki. Driving from the west one should use A4 highway (Wrocław – Kraków), and leave the highway near Opole and Krapkowice. To reach the district from the west one may go through the Czech Republic, using the D1 highway (Prague – Brno – Ostrava). To reach it from the east, the way leads through Katowice. Travel by car means a great advantage – independence. And one needs to be independent to visit the towns of the district quickly and peacefully. To Racibórz – the capital of the district – coaches run from Bielsko-Biała, Kraków, Opole, Wałbrzych, Wrocław and Zakopane. Also, a private company – Travel-Bus – provides regular transport to Katowice and Kraków. A lot of coaches run from Rybnik, Gliwice, Wodzisław Śląski and Jastrzębie-Zdrój. The railway, which was supposed to be an alternative to road transport, does not function well. Racibórz – previously a significant railway node – is very insignificant in terms of public transport today. It is easy to reach the town from nearby towns – Rybnik and Kędzierzyn-Koźle, as well as from Katowice, a town situated a little bit farther away. Single connections are available with Bielsko-Biała, Ełk, Częstochowa, Olsztyn, Opole, Pszczyna, Warsaw and Wrocław. One should note that there are three international airports near the district: in Pyrzowice-Katowice, in Balice next to Kraków and in Ostrava in the Czech Republic. Dojazd, Informacje krajoznawcze | How to get there, Tourist information Poruszanie się po powiecie Traveling across the district Między miejscowościami powiatu istnieje całkiem dobry system połączeń autobusowych. Obsługuje je PKS Racibórz (informacja tel.: 032 4153257). Kursów jest dużo zwłaszcza w godzinach 6.00–8.00 i 12.00–16.00. Warto też wspomnieć o autobusach PKS Travel-Bus, kursujących na trasie Racibórz – Kraków i Racibórz – Katowice (rozkład jazdy na stronie http://www.travel-bus.com.pl). Pociągi regionalne jeżdżące do Chałupek (informacja PKP tel.: 032 9436, 4153935) zatrzymują się w Tworkowie i Krzyżanowicach (w obu miejscowościach stacje znajdują się dość daleko od centrum), a te jadące do Kędzierzyna-Koźla – w Markowicach, Nędzy i Kuźni Raciborskiej. Among towns of the district a good system of bus connections is provided, run by PKS Racibórz (phone info: 032 4153257). There are a lot of scheduled runs, in particular from 6.00 to 8.00 and 12.00–16.00. Also, buses provided by PKS Travel-Bus on the route Racibórz – Kraków and Racibórz – Katowice are worth mentioning (timetable available at http://www.travel-bus.com.pl). Regional trains riding to Chałupki (PKP info – phone: 032 9436, 4153935) stop in Tworków and Krzyżanowice (in both towns railway stations are quite far away from centers), and those to Kędzierzyn-Koźle stop in Markowice, Nędza and Kuźnia Raciborska. The most comfortable travel – as was previously mentioned – is by car. Also, the bicycle is a good means of transport. One should know that these territories encourage biking. Traffic on local roads is light and landscapes are charming. Informacje krajoznawcze Powiat raciborski leży w dolinie górnej Odry, u północnych wrót Bramy Morawskiej. Przez bramę, stanowiącą naturalne obniżenie między Sudetami Wschodnimi a Karpatami Zachodnimi, prowadziły niegdyś szlaki handlowe z południowej Europy nad Morze Bałtyckie (bursztynowy) oraz z Małopolski do Czech. Migrowały tędy – i nadal migrują – również zwierzęta i rośliny, stąd niezwykła różnorodność gatunkowa tych terenów. Powiat zajmuje fragmenty Płaskowyżu Głubczyckiego, Kotliny Raciborskiej i Płaskowyżu Rybnickiego. Cechą charakterystyczną krajobrazu Płaskowyżu Głubczyckiego jest występowanie niewysokich rozległych wyniesień i nieckowatych suchych dolin. Kraina ta jest typowo rolnicza. Wyróżnikiem znacznie bardziej płaskich terenów Kotliny Raciborskiej są natomiast meandryczne starorzecza Odry. Tourist information The Racibórz district is situated in the Upper Valley of the Odra River, at the northern entrance to Moravian Gate. Through the gate, which is a natural depression between Eastern Sudety and Western Karpaty, in the past there were trade routes from Southern Europe into the Baltic Sea (amber) and from Małopolska to the Czech Republic. Animals and plants migrated – and they still do – here. Thus, the territory is very rich in terms of animal and plant species. The district takes some fragments of Głubczyce Tableland, Racibórz Valley and Rybnik Tableland. A characteristic feature of the landscape of Głubczyce Tableland are Poruszanie się po powiecie, Informacje krajoznawcze | Traveling across the district, Tourist information Dojazd | How to get there Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d 7 8 W skład powiatu wchodzi osiem gmin: Racibórz, Rudnik, Kuźnia Raciborska, Nędza, Kornowac, Krzyżanowice, Krzanowice i Pietrowice Wielkie. Trzy ostatnie graniczą z Republiką Czeską. Od wschodu ziemia raciborska sąsiaduje z terenami, na których wydobywa się węgiel kamienny (powiaty gliwicki, rybnicki i wodzisławski, województwo śląskie), od zachodu i północy – z obszarami typowo rolniczymi (powiaty głubczycki i kędzierzyńsko-kozielski, województwo opolskie). Migawki z historii Pierwsze pisemne wzmianki o Śląsku pochodzą z Geografa Bawarskiego, który zawiera spis plemion zachodniosłowiańskich żyjących na wschód od Łaby i na północ od Dunaju. Z zapisków wynika, że w IX w. dorzecze górnej Odry zamieszkiwało plemię Gołężyców. Od 990 r. Śląsk, a więc i ziemia raciborska, należał już do piastowskiego państwa Mieszka I. Po śmierci Bolesława Chrobrego tereny te dostały się na krótko pod panowanie czeskie, a do Polski wcielił je ponownie Kazimierz Odnowiciel (1050). Polsko-czeskie spory o Śląsk trwały kilkadziesiąt lat. Zakończył je pokój kłodzki podpisany przez Bolesława Krzywoustego i Sobiesława I w 1137 r. Księstwo raciborskie. Po śmierci Krzywoustego, który w testamencie podzielił ziemie państwa polskiego na dzielnice, Małopolska wraz ze Śląskiem dostała się w ręce seniora, Władysława II. Dążąc do przywrócenia jedności państwa, w wyniku konfliktu z możnowładztwem i braćmi, został on wygnany i schronił się w Niemczech, gdzie zabiegał o pomoc w odzyskaniu władzy. Po latach starań, w 1163 r., jego synowie – Bolesław, Mieszko i Konrad – odzyskali dzielnicę śląską, dając początek śląskim liniom Piastów. Początkowo władzę nad Śląskiem przejął najstarszy short elevations and dry valleys with basins. This is typical agricultural land. More flat territories of Racibórz Valley are characterized by winding Odra oxbow lakes. Within the district there are eight communes: Racibórz, Rudnik, Kuźnia Raciborska, Nędza, Kornowac, Krzyżanowice, Krzanowice and Pietrowice Wielkie. The three last communes border the Czech Republic. From the east, Racibórz land neighbors with territories where coal is mined (Gliwice, Rybnik and Wodzisław districts, Silesian province), from the west and north – with typically agricultural territories (Głubczyce and Kędzierzyn-Koźle districts, Opole province). Summary of history The first written records of Silesia (region) come from Bavarian Geography, which includes a list of West-Slavic tribes which lived east of the Elbe and north of the Danube River. From notes it results that in the IX century the upper basin of Odra river was occupied by the Gołężyce tribe. Since 990 Silesia, and consequently the Racibórz region belonged to the Piasts’ state of Mesco the First. After the death of the Wrymouth the Brave, these territories were under governance of the Czechs, but they were incorporated into Poland by Casmir the Restorer. Polish and Czech disputes about the Silesia lasted several dozen years. They were resolved by the peace concluded in Kłodzko by Wrymouth the Slant and Sobieslaw the First in 1137. Racibórz principality. After Wrymouth the Slant’s death, who – in his testimony – divided the Polish lands into quarters, Małopolska and Silesia were granted to Ladislaus the Second. He wanted to return the unity of state and – as a result of conflict with lords and brothers – he Dojazd, Informacje krajoznawcze | How to get there, Tourist information z braci – Bolesław I Wysoki. W 1172 r. Mieszko i Konrad oraz syn Bolesława, Jarosław, upomnieli się o swoją część dziedzictwa, wywołując wojnę domową. W jej wyniku Mieszko otrzymał najbardziej wysunięty na południe kraniec dzielnicy (z Raciborzem i Cieszynem), a Jarosław – jej część środkową (z Opolem). Kilka lat później wydzielono jeszcze księstwo głogowskie dla Konrada. Mieszko, zwany Plątonogim (lub Laskonogim), zjednoczył księstwa opolskie i raciborskie (na krótko objął też władzę nad całą Polską), a na stolicę swoich ziem wybrał Racibórz. Po śmierci Mieszka księstwo przejął jego syn – Kazimierz I. Po nim rządy regencyjne sprawował Henryk Brodaty. Około 1238 r. władzę otrzymał pełnoletni już Mieszko II, zwany Otyłym, a kilka lat później – jego młodszy brat, Władysław. Synowie Władysława podzielili ojcowiznę: Bolko osiadł w Opolu, Kazimierz w Bytomiu, Mieszko w Cieszynie, a Przemysł w Raciborzu. Ten ostatni doczekał się jednego syna, Leszka, który, z braku męskiego potomka, okazał się ostatnim przedstawicielem linii Piastów raciborskich. Po jego śmierci księstwo raciborskie przejął Mikołaj II Przemyślida. Potomkowie Mikołaja rządzili księstwem raciborskim do 1521 r., kiedy zmarł ostatni z nich, Walentyn, zwany Garbatym. Na mocy układu, który Garbaty zawarł z księciem opolskim Janem Dobrym z linii Piastów, księstwa raciborskie i opolskie znów znalazły się pod jednym berłem. Jan nie miał dzieci, schedę po nim przez dłuższy czas (1532–70) oddawano w lenno różnym osobom. Jedną z nich był Jerzy von Hohenzollern, siostrzeniec króla Zygmunta Starego i brat Albrechta Hohenzollerna, ostatniego mistrza zakonu krzyżackiego w Prusach. Jerzy był gorliwym propagatorem protestantyzmu, stąd zwano go Pobożnym. Szerzeniu się reformacji sprzyjały też rządy was banished and found shelter in Germany, where he tried to regain his authority. After years of trials, in 1163, his sons – Wrymouth, Mesco and Conrad – regained the Silesian region, and founded the Silesian house of the Piasts. At the beginning, Silesia was governed by the oldest of brothers – Wrymouth the First – Tall. In 1172 Mesco and Conrad and Wrymouth’s son, Jaroslaw, demanded each others’ territories and caused civil war. As a result, Mesco received the most southern part of the quarter (with Racibórz and Cieszyn) while Jaroslaw – its middle part (with Opole). A few years later the Głogów principality was granted to Conrad. Mesco, also called the Tanglefoot, unified Opole and Racibórz principalities (he also governed all of Poland for a short time), and selected Racibórz to be its capital town. After Mesco had died, the principality was inherited by his son – Casimir the First. After him, Henry the Beard governed the territory. About 1238 power was granted to Mesco the Second, called ‘Fat’, and a few years later to his younger brother, Ladislaus. His sons divided their patrimony: Bolko settled down in Opole, Casimir in Bytom, Mesco in Cieszyn, and Przemysł in Racibórz. The last one had one son – Leszek, but Leszek had no son. Consequently, Leszek was the last representative of the Racibórz Piast house. After his death Racibórz principality was taken by Nicolas the Second (Przemyślid). Nicolas’ descendants governed the Racibórz principality until 1521, when the last of them – Walentyn (called the Hunchback) – died. By virtue of the agreement made by the Hunchback and Opole prince – John the Good from the Piast house, the principalities – Racibórz and Opole – were again governed Informacje krajoznawcze| Tourist information Informacje krajoznawcze| Tourist information Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d 9 10 Izabeli Jagiellonki, królowej Węgier i żony Jana Zápolyi, która w imieniu małoletniego syna przez chwilę, władała tymi terenami. Pod władzą Prus. W 1558 r. księstwo raciborskie trafiło pod bezpośrednie panowanie Habsburgów. Po dwóch stuleciach podległości królom czeskim, wraz z całym państwem czeskim, znalazło się we władaniu wiedeńskich cesarzy. Odtąd jedyną słuszną religią był katolicyzm, a protestantów, pogardliwie nazywanych nowymi Turkami, wyeliminowano z życia publicznego. W grudniu 1740 r. na Śląsk wkroczyły wojska pruskie. Rozpoczęła się pierwsza wojna śląska. Po jej zakończeniu, w 1742 r., ziemia raciborska znalazła się w granicach Prus. 1 maja 1816 r., w ramach reorganizacji państwa pruskiego, oficjalnie powołano do życia powiat raciborski. Kilkadziesiąt lat później doszło do zjednoczenia Niemiec i tereny te znalazły się w II Rzeszy Niemieckiej. W 1921 r. przeprowadzono plebiscyt, który miał określić przynależność państwową spornych – między Niemcami a Polską – terenów Górnego Śląska. Nim doszło do głosowania, w latach 1919 i 1920 wybuchły antyniemieckie powstania śląskie. Podczas plebiscytu za przynależnością do Niemiec opowiedziało się 90% mieszkańców Raciborza. Wyniki w powiecie nie były już tak jednoznaczne. Po trzecim powstaniu śląskim, które wybuchło po ogłoszeniu rezultatów, część powiatu, m.in. wsie Brzezie, Pogrzebień i Lubomia, przyłączono do Polski. Granicę między Polską a Niemcami wytyczono kilka kilometrów na wschód od miasta. W państwie polskim. 1 września 1939 r. z terenów Raciborszczyzny wkroczyły do Polski jednostki zbrojne Wehrmachtu. Sama wojna dała tu o sobie znać dopiero w 1944 r. W styczniu 1945 r. rozpoczęła się radziecka ofensywa. Do Raciborza czerwonoarmiści wkroczyli 31 marca. Odbyło się under one scepter. John had no children, thus, his property was rented to different persons for a long time (1532–70). Jerzy von Hohenzollern – nephew of king Sigismund the Old and brother of Albrecht Hohenzollern, last master of the Teutonic Order in Prussia – was one of them. Jerzy was a devout promoter of Protestantism; thus, he was called the Pious. The trend of reformation was supported by Isabella Jagiellonian, queen of Hungary and wife of John Zápolya, who governed these territories on behalf of her young son. Under Prussian Governance. In 1558, the Racibórz principality was directly governed by the Habsburgs. After two ages of dependence to Czech kings, together with the whole Czech state the principality was governed by the Viennese emperor. Since that moment Catholicism was the sole supported religion while Protestants were contemptuously called ‘new Turks’ and removed from public life. In December 1740, the Prussian army appeared in the Silesian territory. The first Silesian war began. After it finished, in 1742, the Racibórz district was within Prussian territory. On May 1st 1816, within the re-organization of Prussia, the Racibórz district was officially brought into being. Several dozen years later the German state was unified and these territories belonged to the Second Reich. In 1921 a plebiscite was held, which was organized to determine to which state the region of Upper Silesia should belong to (Poland or Germany). Before the plebiscite, in 1919 and in 1920 anti-German rebellions were arranged. The plebiscite proved that 90% of inhabitants of Racibórz voted for Germany. However, overall district results were no so clear. After the third Silesian rebellion, after results had been announced, some parts of Dojazd, Informacje krajoznawcze | How to get there, Tourist information to prawie bez walki, zabudowania legły jednak w gruzach. Większość zniszczeń była efektem celowych podpaleń dokonywanych przez żołnierzy. W ciągu miesiąca Armia Czerwona zajęła pozostałą część powiatu. Polska administracja objęła władzę na ziemi raciborskiej w maju. Wkrótce większość Niemców zmuszono do wyjazdu, a ich miejsce zajęli repatrianci ze wschodnich ziem polskich. Do lat 90. o wielokulturowości regionu starano się zapomnieć, socjalistyczna Polska była przecież krajem jednego narodu. Powódź tysiąclecia W lipcu 1997 r. ziemię raciborską nawiedziła największa od stuleci powódź. Odra wylała na terenie między Chałupkami a Raciborzem i – bardziej na północ – w gminie Rudnik. Najgorzej było w stolicy powiatu – pod wodą znalazło się 60% miasta, m.in. dworzec PKP, poczta, dzielnice Ostróg i Płonia oraz część śródmieścia. Fala zalewowa miała 10,3 m wysokości. Miasto zostało pozbawione prądu, gazu i połączeń telefonicznych. Nie można było do niego wjechać od strony Gliwic, Rybnika i Chałupek. Niezbędne rzeczy dostarczano łodziami. Ewakuowano 1,5 tysiąca osób. the district including the villages Brzezie, Pogrzebień and Lubomia were incorporated into Poland. The border line between Poland and Germany was demarcated a few kilometers east of the town. Polish state. In September 1939 the German army invaded Poland from Racibórz lands. The war – within this territory – became arduous in 1944. In January 1945 the Russian army started its invasion. The Red Army soldiers reached Racibórz on March 31st. There was nearly no fighting but buildings were destroyed. Most of the damage resulted from intentional fires caused by soldiers. Within a month the Red Army occupied the other part of the district. Polish administration started governing this region in May. Soon, most Germans were forced to leave this territory. They were replaced by repatriates from eastern Polish lands. Until the 90s the multi-national cultural heritage was neglected, as socialistic Poland was supposed to be a state of one nation. Informacje krajoznawcze | Tourist information Informacje krajoznawcze| Tourist information Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d Millennium flood In July 1997 the whole Racibórz land was severely flooded. The Odra River overflowed between Chałupki and Racibórz and to the north in the Rudnik commune. The town was in tragic situation – water flooded 60% of the town – including the railway station, post office, Ostróg and Płonia districts as well as part of the downtown. The flood wave was 10.3 m high. The town had no electricity, gas and phone lines. One could not enter from the side of Gliwice, Rybnik and Chałupki. Necessities were provided by boats. 1.5 thousand people were evacuated. 11 a Ru d zk Armi i Kra jow e ln a Kośc ie Kozie lska Kar ola Miko łaja Opolska Zamkowa lsk Bi e Reym onta pl. Długosza 3 Micki Zborow a Stefana Batorego ewicz a Dr z ał y N Kole jow a ym 1 Kolumna maryjna 8 Kościół św. Jana Chrzciciela 2 Kościół św. Jakuba 9 Cmentarz parafii św. Jana Chrzciciela 3 Kościół Wniebowzięcia NMP 10 Kościół Matki Bożej Marian Column St. Jacob’s Church 4 5 6 7 Assumption of the Virgin Mary's Church Kościół Świętego Ducha – muzeum miejskie Holy Ghost Church – Museum in Racibórz Kościół św. Mikołaja St. Nicolas' Church Statua Zgody Statue of Harmony Kaplica św. Tomasza Kantuaryjskiego Chapel of St. Thomas of Canterbury Poc ztow a Bro wa rn a Solna Lud wi ka Słow Che łmo acki ński ego ego wa nko czy o p Od 10 2 1 Rynek Dług a So lna e wal Pod cy Pra rna szto Kla No wowiejska Węglo wa ki a Soln o s ki e g r Mia azjal 4 na Rze źnic za Bosacka Odra Kowal ska Gimn a pl. Mostowy Brow arna a ach alm ga D łu t pl. Bohaterów S Miche jdy Westerplatte Armii Kr ajowe j 7 ym on ta Nowa Mar iań ska J Re zi l Wojska Po It is a good idea to start a walk through the town at the Market Square. The first thing one will notice is the Marian Column 1 . The slender stone kie życ Ró Dąb ro a Wędrówkę po Raciborzu najlepiej rozpocząć od Rynku. Pierwsze, co rzuca się tu w oczy, to kolumna maryjna 1 . Wysmukły kamienny Tow. Gimn. Sokół One should begin familiarizing oneself with sacral objects in the Upper Silesia Capital. 900-year-old Racibórz – the oldest town in the territory of the Upper Silesia region – offers a lot of sights for tourists. Splendid churches, an unusual castle-chapel and the great Marian Column still carry memories of the past. It is a good idea to spend the whole day here – these buildings are worth it. Just a stroll through the‘green’town is a great pleasure, while Racibórz streets are full of charm. 9 ana icz ow spr Poznawanie sakralnych obiektów powiatu najlepiej rozpocząć od jego stolicy. 900-letni Racibórz, najstarsze miasto Górnego Śląska, ma się czym pochwalić. Piękne kościoły, niezwykła kaplica zamkowa i wspaniała kolumna maryjna wciąż przywołują ducha dawnych czasów. Na zwiedzanie najlepiej przeznaczyć cały dzień – tutejsze zabytki są tego warte. Sam spacer po tonącym w zieleni mieście niesie zresztą wiele przyjemności, a raciborskim uliczkom trudno odmówić uroku. a Ks go Ka Route: Market Square – Długa St. – Browarna St. – Chopina St. – Ks. Londzina St. – Reymonta St. – Mikołaja St. – Reymonta St. – Zamkowa St. – Morawska St. 8 Mora wska na Przebieg: Rynek – ul. Długa – ul. Browarna – ul. Chopina – ul. ks. Londzina – ul. Reymonta – ul. Mikołaja – ul. Reymonta – park Zamkowy – ul. Zamkowa – ul. Morawska 5 wa odo Ogr Route 1. Racibórz pearls Kop erni k 6 a na Win Trasa 1. Raciborskie perełki Głub czyc k j Brzozo wa nd When in the twelfth century Mieszko Plątonogi (Mesco the Tanglefoot) decided that Racibórz would be the capital of his duchy, the presence of priests in this territory was just a matter of time. The inflow of priests obviously resulted in the construction of churches and monasteries. Some of these objects still exist, however, through the ages they have been modified. Clergy also had an impact on the artistic boom in the territory of Upper Silesia in the seventeenth and eighteenth century. Priests ordered a great number of magnificent works of art, which still decorate church interiors. . Lo Kiedy w XII w. Mieszko Plątonogi obrał Racibórz na stolicę swego księstwa, tylko kwestią czasu było pojawienie się na tych terenach kleru. Napływ duchownych, jakżeby inaczej, wymusił budowę kościołów i klasztorów. Część z tych obiektów przetrwała do naszych czasów, przez wieki ulegając licznym przekształceniom. Duchowieństwo miało też wpływ na XVII- i XVIII-wieczny rozkwit artystyczny Górnego Śląska. Na zamówienie księży powstało wówczas wiele wybitnych dzieł, wciąż zdobiących wnętrza świątyń. Path of churches and sacral objects Raciborskie perełki Racibórz pearls o 12 Szlakiem kościołów i obiektów sakralnych Trasa 1. Route 1. g kie ws Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls 2. Trasy zwiedzania | 2. Routes Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 0 100 m St. John the Baptist’s Church Cementary of St. John the Baptist’s parish Mother of God's Church Zamek Castle Baszta miejska Town tower Browar zamkowy Castle Brewery Śląskie Obserwatorium Geofizyczne PAN Silesian Geophysical Observatory PAN 13 Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Kolumna maryjna w Raciborzu | Marian Column in Racibórz pomnik stanął na placu w 1727 r. Dzieło, efekt pracy Johanna Melchiora Oesterreicha (zob. ramka poniżej), było wotum dziękczynnym za wygaśnięcie epidemii cholery, która na początku XVIII w. szalała w okolicy. Kolumna jest jednym z najwspanialszych barokowych pomników sakralnych na Górnym Śląsku. Naroża cokołu zdobią postacie świętych: Marcelego papieża – legendarnego patrona Raciborza, Floriana – chroniącego od pożarów, i Sebastiana – chroniącego przed epidemiami. Uduchowiona postać Madonny unosi się na 14-metrowym słupie obłoków, spomiędzy których wyzierają aniołki. Według podań, jeśli cokół zostanie ruszony, miasto zaleje woda, kolumna przykrywa bowiem wylot niezwykle obfitego źródła. memorial has been standing here since 1727. The art by Johann Melchior Oesterreich (see: the frame) was a sign of thanksgiving for the end of a cholera epidemic which threatened people in this territory at the beginning of the XVIII century. The Column is one of the greatest baroque sacral statues in the Upper Silesia region. The corners of the pedestal are decorated with saints: Marcel the Pope – the legendary patron of Racibórz, Florian – protecting from fires, and Sebastian – protecting from epidemics. Glorious Madonna is on the 14-meter pole among clouds and a few little angels. According to legend, if the pedestal is moved, the town shall be flooded since it stands on the outlet of an incredibly plentiful spring. The column is situated just a few steps from Saint Jacob’s Church 2 , the only sign of a former Dominican Monastery whose buildings went up to the town walls. The first church stood here in the first half of the thirteenth century but it burnt down. The history of this temple dates to 1300; however, it was later re-constructed many times. The most precious part of the church there is the seventeenthcentury grave chapel of the von Gaschin family, called ‘Cross Chapel’. It delights with rich stucco decoration (1635–55) and an altar made of black Johann Melchior Oesterreich Był wybitnym przedstawicielem barokowej rzeźby górnośląskiej XVIII w. Do Raciborza – jak się przypuszcza – przybył z Wiednia około 1725 r. Osiadł w mieście na dłużej, tworząc wiele wybitnych dzieł. Oprócz kolumny maryjnej spod jego dłuta wyszły m.in. niezwykłe figury Aarona, Mojżesza, Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w kościele Cystersów w Rudach (zob. s. 28). Z warsztatu artysty pochodzi też wiele rzeźb Jana Nepomucena, choćby ta ustawiona na raciborskim placu Długosza. Johann Melchior Oesterreich He was a great representative of baroque ‘sculpture’ in the Upper Silesia region in the XVIII century. He came to Racibórz – as it is supposed – from Vienna, in 1725. He settled down in the town for a long period of time, creating a lot of splendid works. Apart from the Marian Column he created figures of Aaron, Moses, John the Baptist and John the Evangelist (see: p. 27). He also sculptured Jan Nepomucen many times, including the one standing in Długosz Square. 14 Zaledwie kilka kroków dzieli kolumnę od kościoła św. Jakuba 2 , jedynej pozostałości po klasztorze Dominikanów, którego zabudowania ciągnęły się niegdyś aż do murów miejskich (budynki rozebrano po sekularyzacji majątków kościelnych). Pierwszy kościół stanął w tym miejscu w połowie XIII w., ale wkrótce spłonął. Dzieje obecnej świątyni sięgają 1300 r., później była ona jednak wielokrotnie przebudowywana. Najcenniejszą częścią kościoła jest XVII-wieczna kaplica grobowa rodziny von Gaschin, zwana kaplicą Krzyża Świętego. Zachwyca bogatą dekoracją stiukową (1635–55) i ołtarzem z czarnego marmuru (1661). Natomiast naprzeciw, w kaplicy południowej, wzrok przyciąga niezwykły ołtarz Różańca Świętego (1659), dzieło Salomona Steinhoffa. Zastosował on w kompozycji motyw drzewa Jessego, czyli genealogicznego drzewa Jezusa i Marii; dwa pnie wyrastające z ciała Jessego, ojca Dawida, ujmują ołtarz w nietypową ramę. Według przekazów, pod posadzką nawy głównej znajdują się krypty, w których pochowano Mieszka Otyłego (zm. 1246) i Władysława (zm. 1282), władców opolsko-raciborskich. Jak dotąd książęcych grobów nie udało się odnaleźć. Kościół jest otwarty w niedziele podczas porannych mszy. W tygodniu wnętrze można podziwiać jedynie z przedsionka. Tuż przy Rynku znajduje się także kościół Wniebowzięcia NMP 3 . Majestatycznej, gotyckiej bryły świątyni nie sposób przeoczyć. Kościół, zwany farnym, ufundowano według tradycji w 1205 r. Ze źródeł historycznych wynika jedynie, że istniał w drugiej połowie XIII w., a w 1300 r., po pożarze, który pochłonął niemal całe miasto, został odbudowany od podstaw. W 1416 r. osiedli tu kanonicy, którzy wcześniej rezydowali przy kaplicy zamkowej (zob. s. 20). Kościół św. Jakuba w Raciborzu | St. Jacob’s Church in Racibórz marble (1661). In the front section, in the southern chapel, an unusual Rosary altar can be seen (1659), made by Salomon Steinhoff. He used the motif of the Tree of Jesse, which is a genealogical tree of Jesus and Maria; two cores growing from Jesse’s body – David’s father – create an unusual frame for the altar. According to legends, under the floor there are crypts where Mieszko Otyły (Mesco II, the Fat) was buried (d. 1246) as well as Władysław (d. 1282) – lords of Opole and Racibórz. However, to this day their graves have not been found. The Church is open every Sunday during morning mass. During the week the interior can only be appreciated from vestibule. Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Near the Market Square is situated the Assumption of the Virgin Mary’s Church 3 . The majestic, gothic form of the temple can not be missed. The church, also called the ‘parish’ church, was founded in 1205 (according to traditional beliefs). However, from historic sources it results that it existed in the second half of the XIII century and in 1300, after a fire destroyed the whole town, it was re-constructed from the very beginning. In 1416 canons settled here. Previously they lived in the castle chapel (see: p. 21). Over centuries the church was re-built a few times; in the fifteenth century a chapter house was added (conference room) with library and a treasure room (from the South) and Polish Chapel (from the West). One must 15 Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Kościół Wniebowzięcia NMP w Raciborzu Assumption of the Virgin Mary Church in Racibórz W ciągu wieków kościół kilkakrotnie przebudowywano, m.in. w XV w. dostawiono kapitularz (salę obrad kapituły) z biblioteką i skarbcem na piętrze (od południa) oraz kaplicę Polską (od zachodu). To właśnie przez tę ostatnią wiedzie główne wejście do świątyni. Kaplica jest miejscem kultu świątobliwej Ofki (zob. ramka s. 19). go through the Chapel to reach the temple. The Chapel is used to praise Saint Ofka (see: the frame p. 19). Unfortunately, a sarcophagus with ashes of the nun burnt down in 1945 when the building was set on fire by Red Army soldiers. The most precious part of the church – presbytery – is dated to the beginning of the XIV century. It is covered by a cross-ribbed arch. The dark, narrow interior does not prepare the visitor for encountering a magnificent, full of gold, uniquely crafted baroque main altar; consequently, it is highly admired. The creator of this work – Salomon Steinhoff – spent several years constructing it (1656–60). On the altar there are two valuable paintings: the lower one presents the Assumption of the Virgin (XIX), the upper one – her coronation (XVII). The church can be visited all day, it is open from the morning mass until the evening mass. Wincenty z Kielczy Przeor raciborskich dominikanów (ur. ok. 1200, zm. po 1261) wszedł do historii jako autor żywotów św. Stanisława, zawierających dzieje dynastii Piastów. Być może zakonnik był także twórcą kroniki, w której zapisano pierwsze pełne zdanie w języku polskim. Wincenty miał w 1241 r. – a więc prawie 30 lat przed powstaniem uznawanego za pierwszą polską frazę: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” (’Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij’) z Księgi henrykowskiej – zanotować w kronice klasztornej słowa wypowiedziane przez Henryka Pobożnego tuż przed śmiercią w bitwie pod Legnicą: „Gorze szo nam stalo” (’Przytrafiło się nam nieszczęście’). Czy rzeczywiście raciborski przeor był w tym względzie pionierem? Trudno o jednoznaczną odpowiedź, kronika zaginęła bowiem w dziejowych zawieruchach. Historycy sądzą jednak, że korzystał z niej Jan Długosz, opisując w swoich Rocznikach… zarówno bitwę, jak i ostatnie słowa Henryka. Wincenty from Kielcze The prior of Dominicans from Racibórz (b. approx 1200, d. 1261), he became a part of history as the author of saint Stanislaus ’s lifestory, including a history of the Piast dynasty. It is possible that the monk was also the creator of a chronicle in which was written the first complete sentence in the Polish language. Wincenty wrote – in 1241, which is nearly 30 years before creation of the first recognized Polish phrase: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” (‘Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij’) (let me grind and take some rest) from Księga henrykowska (Henry’s Book) – to note in the monastery’s chronicle the words said by Henry the Pious before he died:„Gorze szo nam stalo” (‘Przytrafiło się nam nieszczęście’) (We were unlucky). Was the Prior from Racibórz a pioneer? A clear answer is difficult since the chronicle was lost through ages ago. However, historians think that Jan Długosz used it when writing his Roczniki …, describing the battle and the words of Henry. 16 Niestety, sarkofag ze szczątkami czczonej zakonnicy spłonął w 1945 r., kiedy budowlę podpalili czerwonoarmiści. Najcenniejsza część kościoła – prezbiterium – pamięta początek XIV w. Nakrywa je sklepienie krzyżowo-żebrowe. Mroczne, wąskie wnętrze nie przygotowuje na spotkanie z przepięknym, kapiącym od złota, niezwykle kunsztownym barokowym ołtarzem głównym; zachwyt jest więc tym większy. Twórca tego dzieła – Salomon Steinhoff – pracował nad nim kilka lat (1656–60). W ołtarzu umieszczono dwa cenne obrazy: dolny przedstawia Wniebowzięcie Maryi Panny (XIX w.), górny – jej koronację (XVII w.). Kościół można zwiedzać przez cały dzień, jest otwarty od mszy porannej do wieczornej. Wybiegająca z Rynku, zamieniona w deptak ulica Długa wiedzie do kościoła Świętego Ducha 4 (ul. Gimnazjalna; na wysokości arkad trzeba skręcić w prawo, na pl. Ofki). Należał on do dominikanek, konsekrowano go w 1334 r. Budowla jest malowniczo obrośnięta bluszczem i przetrwała w prawie niezmienionym kształcie, jedynie wnętrze w XIX w. zyskało dodatkową kondygnację. Do nawy przylega od wschodu prezbiterium, a południowo-zachodni narożnik zdobi wieża. Nie istnieje już kaplica św. Dominika znajdująca się niegdyś przy północnej ścianie świątyni. Kościół (a zwłaszcza wspomniana kaplica) pełnił rolę książęcej nekropolii, odkryto w nim kilkanaście krypt ze szczątkami kobiet, mężczyzn i dzieci. W prezbiterium odkopano m.in. grób Walentego, ostatniego księcia raciborskiego z rodu opawskich Przemyślidów (zm. 1521). Przy zmarłym znaleziono złamany żelazny miecz – w ten sposób przed wiekami oznaczano koniec panującej dynastii. Prawdopodobnie w kościele pochowano też rodzeństwo świątobliwej Ofki (zob. ramka s. 19), przeoryszy Długa Street leads from the Market Square into the Holy Ghost Church 4 (Gimnazjalna Street; at the arcades one needs to turn right, into Ofka Square). It belonged to Dominicans and was consecrated in 1334. The building is overgrown with ivy and survived nearly ‘untouched’, just its interior in the XIX century was provided with an additional storey. To the nave, from the east, leads a presbytery while the south-west corner is decorated by a tower. The chapel of Saint Dominic no longer exists, which previously was situated at the northern wall of the temple. The Chapter (and in particular – the above-mentioned chapel) played a role of a prince’s necropolis. At this location several crypts were found with ashes of men, women and children. In the presbytery, the grave of Walenty – the last Racibórz prince from the family of the Przemyslids was found (d. 1521). Near the dead body was found a broken iron sword – in this way, in past ages, the end of a family was announced. Probably in the church were buried siblings of Saint Ofka (see: frame p. 19), superior of Racibórz Dominican Sisters. Ofka herself and her parents were buried in this temple as well, in Saint Dominic’s Chapel. In 1821 Ofka’s vault was open while her ashes were moved into the Polish Chapel in the Assumption of the Virgin Mary’s Church (see: p. 15). The temple does not fulfill any sacral functions. Since the 20’s of the last century it has held a town museum. Some findings from the presbytery are available for tourists: one may see fragments of historical elevations of buildings and middle-age crypts. The exhibition is supplemented by valuable objects found near bodies: medallions, crucifixes and elements of clothes. Other collections look similarly interesting. During renovation works performed in the church, great seventeenth century polychromes were found – today they serve as an unusual background for the old sculptures, Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 17 Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls raciborskich dominikanek. Sama Ofka i jej rodzice także spoczęli w tej świątyni, w kaplicy św. Dominika. W 1821 r. grobowiec Ofki otwarto i jej szczątki przeniesiono do kaplicy Polskiej w kościele Wniebowzięcia NMP (zob. s. 15). Świątynia nie pełni już funkcji sakralnych. Od lat 20. ubiegłego stulecia mieści się tu miejskie muzeum. Odkrycia w prezbiterium częściowo udostępniono zwiedzającym – można zobaczyć fragmenty historycznych poziomów budowli i średniowieczne krypty. Wystawę uzupełniają cenne przedmioty znalezione przy zmarłych: medaliki, krucyfiksy i elementy strojów. Równie ciekawie prezentują się pozostałe kolekcje. Podczas prac renowacyjnych prowadzonych w kościele odsłonięto wspaniałe XVII-wieczne polichromie – dziś stanowią niezwykłe tło dla zabytkowych rzeźb, obrazów i przedmiotów rzemiosła artystycznego. Jedno z pomieszczeń muzeum przeznaczono na niewielką wystawę „W domu Ozyrysa”. Jej trzon stanowi zabalsamowane ciało Dżed-Amonet-iusanch (’mówi Amonet [bogini]: ona będzie żyć’), zamożnej Egipcjanki, która zmarła, mając około 20 lat, z powodu komplikacji ciążowych. Kobieta urodziła się w Tebach za czasów XXII dynastii (946–722 p.n.e.), a jej ciało do Raciborza trafiło za sprawą bogatego żydowskiego bankiera, von Rotschilda, który chciał zorganizować publiczny pokaz odwijania mumii z bandaży. Przy okazji zwiedzania kościoła warto zajrzeć do drugiego muzealnego budynku, przy ulicy Chopina. Znajdują się w nim zbiory etnograficzne i archeologiczne. Mieści się tu także wywołująca dreszcz przerażenia wystawa „Dawne techniki dentystyczne”. Muzeum w Raciborzu (ul. Gimnazjalna 1, tel.: 032 4152841; ul. Chopina 12, tel.: 032 4154905; e-mail: [email protected], http://www.muzeum.raciborz.pl) można zwiedzać: wt.–pt. 9.00–16.00, sb. i nd. 10.00–14.00. Bilety: normalny 3 zł, ulgowy 2 zł, w sb. wstęp wolny. 18 Muzeum w Raciborzu | Museum in Racibórz paintings and other objects. One of the rooms in the museum serves a small exhibition ‘At Osiris’ home’. Its core is constituted by the embalmed body of Dżed-Amonet-ius-anch, a rich Egyptian who died when she was 20, because of birthrelated complications. The woman was born in Thebes, during the period of the twenty-second dynasty (946–722 B.C.), and her body was found in Racibórz thanks to a Jewish banker, von Rotschild, who wanted to arranged a public show of removing plasters from the mummy. When visiting the church a second museum building – in Chopina Street – is worth seeing. There are ethnographic and archeological collections. There is also a very frightening exhibition – ‘Dental technologies in the past’. Museum in Racibórz (at 1 Gimnazjalna St., tel.: 032 4152841; at 12 Chopina St., tel.: 032 4154905; e-mail: [email protected], http://www.muzeum. raciborz.pl) can be visited: Tue–Fri 9.00–16.00, Sat. and Sun. 10.00–14.00. Tickets: ordinary PLN 3, with discount – PLN 2, on Sat. free of charge. Kościół św. Mikołaja w Raciborzu | St. Nicolas’ Church in Racibórz Ulicami ks. Londzina i Reymonta dochodzi się do kolejnej interesującej budowli sakralnej. Potężny kościół św. Mikołaja 5 (ul. Kozielska) – bo o nim mowa – zbudowano pod koniec Ks. Londzina and Reymonta Streets lead into another interesting building. The huge Saint Nicolas’ Church 5 (in Kozielska Street) was built at the end of the XIX century. It replaced the previous temple in Stara Wieś, which dates to the thirteenth century. According to legends, a little wooden church stood here as far back as 1060. Such old religious traditions at this place result from the fact that before Racibórz was located here, Stara Wieś had been operating as a significant trade settlement on the path from what is today the Czech Republic to Wrocław (these territories were incorporated into Racibórz in the XX century). The center needed its church, while a leading slogan of the temple was related to the nearby Odra river, which was a significant water trade road. Nicolas is the patron of sailors and mariners. Today, in order to go into the neo-gothic church one must go through a massive upper portal situated in a spire – the tallest in Racibórz, a 75-meter high tower capped by a pointed helmet. Within the spacious interior Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Eufemia zwana Ofką Ważną postacią w dziejach Raciborza była Eufemia Piastówna (1299–1359), córka księcia raciborskiego Przemysła. To z myślą o niej książę założył tutejszy klasztor Dominikanek. Miało to miejsce w 1306 r. Ofka złożyła śluby zakonne w 1313 r., w 1341 r. została przeoryszą klasztoru. W raciborskim konwencie spędziła 45 lat, umierając w opinii świętości. Dziś jedyną pozostałością po zabudowaniach klasztoru Dominikanek jest gmach zespołu szkół ekonomicznych (ul. Gimnazjalna). Pozostałe budynki po sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 r. rozebrano. Eufemia, known as Ofka Eufemia Piastówna (1299–1359) daughter of the Racibórz prince Przemysław, was a very significant person for Racibórz. The prince established the Dominican Sisters’ Monastery with her in mind in 1306. Ofka took her vows in 1313, and in 1341 she became superior of the monastery. She spent 45 years in the Racibórz assembly, dying as a saintly person. Nowadays, the Dominican Sisters’ Monastery is occupied by a school for economics (in Gimnazjalna Street). Other buildings were disassembled after the secularization of the church’s property in 1810. 19 Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls XIX w. Zastąpił wcześniejszą świątynię Starej Wsi, pamiętającą jeszcze XIII stulecie. Według podań, niewielki drewniany kościółek stał w tym miejscu już około 1060 r. Wiekowe tradycje religijne miejsca tłumaczy się tym, że jeszcze przed lokacją Raciborza Stara Wieś funkcjonowała jako ważna osada targowa na szlaku z Czech do Wrocławia (tereny te włączono do Raciborza dopiero na początku XX w.). Ośrodek musiał mieć swój kościół, a wezwanie tej świątyni nawiązywało podobno do wykorzystywania pobliskiej Odry jako wodnej drogi handlowej (św. Mikołaj jest patronem żeglarzy i marynarzy). Dziś do neogotyckiego kościoła prowadzi masywny portal główny usytuowany w strzelistej, najwyższej w Raciborzu, 75-metrowej wieży zwieńczonej szpiczastym hełmem. W przestronnym wnętrzu ładnie prezentuje się ołtarz główny z wizerunkiem patrona świątyni. Kościół można zwiedzać przez cały dzień, jest otwarty od mszy porannej do wieczornej. Blisko kościoła stoi statua Zgody 6 (ul. Mikołaja) – niewielka kapliczka słupowa. Upamiętnia miejsce pogodzenia się w XIII w. biskupa wrocławskiego Tomasza II i księcia Henryka IV Probusa (zob. s. 21). Obecna statua, XIX-wieczna, zastąpiła starszą, która rozpadła się ze starości w XVIII stuleciu. Raciborski spacer warto zakończyć po drugiej stronie rzeki. Znajdują się tam co najmniej dwa obiekty godne obejrzenia. Przekraczając Odrę kładką (dość łatwo ją zauważyć, bo jest pomalowana na żółto i fioletowo), trafia się do parku Zamkowego. Szerokie alejki obsadzone starymi drzewami wiodą do dawnej książęcej rezydencji. Dzieje raciborskiego zamku omówiono w dalszej części przewodnika (zob. s. 39), tu natomiast trzeba wspomnieć o kaplicy św. Tomasza Kantuaryjskiego 7 . Dokładna data jej 20 the main altar with an image of the patron of the temple makes a deep impression. The church can be visited the whole day, it is open from the morning mass until the evening mass. Next to the church is situated a Statue of Harmony 6 (in Mikołaja St.) – a little pole-chapel. It commemorates the place where an agreement was reached in the XIII century between the Wrocław bishop Tomasz II and Henry IV Probus. The present statue from the nineteenth century replaced the older one, which collapsed in the XVIII century. A stroll in Racibórz can be finished on the other side of the river. There are two objects – at least – worth seeing. Walking across the Odra river (there is an easily noticeable yellow and purple little bridge) one can go to Zamkowy garden. Wide avenues with old woods lead into a former prince’s residence. The history of Racibórz castle is described in a further part of the guide (see: p. 39), and now it is appropriate to mention ufundowania nie jest znana, wiadomo jednak, że nastąpiło to przed 1293 r. Kaplica miała wysoką rangę kolegiaty, urzędowali przy niej kanonicy, nim w 1416 r. przenieśli się do kościoła Wniebowzięcia NMP (zob. s. 15). Gotycka budowla była na początku dwukondygnacyjna: górne pomieszczenie służyło celom liturgicznym, w dolnym przechowywano prawdopodobnie relikwie. Upływający czas, a właściwie pożary, przebudowy i zaniedbania, zrobiły swoje. Dziś kaplica, choć z zewnątrz przeszła gruntowną renowację, wciąż czeka na odnowienie w środku. Nadal jednak zachwyca lekką, wysmukłą bryłą i przepięknym wnętrzem. W środku, patrząc w górę na światło sączące się przez wąskie okna zdobione gotyckimi maswerkami, czuje się wielkość Boga i małość człowieka. Kaplica, perła górnośląskiego gotyku, jest w Polsce prawdziwym unikatem. Warto wyjaśnić jej niezwykłe wezwanie. Tomasz z Canterbury zginął śmiercią męczeńską w 1170 r. z rąk rycerzy króla Anglii za obronę przywilejów kościelnych. Podobna historia, ale bez tak dramatycznego finału, zdarzyła się na Śląsku. Między biskupem wrocławskim Tomaszem II a księciem Henrykiem IV Probusem przez lata ciągnął się spór o prawa lenne i sądowe. Konflikt przybrał w końcu formę militarną: biskup schronił się na raciborskim zamku, a ten został oblężony przez wojska księcia. Ostatecznie sprawę rozwiązano polubownie. Zamek i kaplica są obecnie w remoncie. Prace renowacyjne mają się zakończyć w 2010 r. Do tego czasu zwiedzanie obiektu nie jest możliwe, trzeba zadowolić się podziwianiem zabytku z zewnątrz. Kaplica św. Tomasza Kantuaryjskiego w Raciborzu Chapel of St. Thomas of Canterbury in Racibórz Piękny neogotycki kościół św. Jana Chrzciciela 8 (ul. Morawska) dzieli od zamku około 400 metrów. W bryle budowli dominuje efektowna wysmukła wieża, wewnątrz natomiast Chaptel of Saint Thomas of Canterbury 7 . An accurate date of its founding is not known, but we know it was before 1293. The Chapel was quite famous. It was used by canons before they moved into the Assumption of the Virgin Mary’s Church in 1416 (see: p. 15). The gothic building was a double-storey one at the beginning: the upper room was used for liturgical purposes while in the lower one relics were stored. The passage of time, fires, re-constructions and negligence have left their signs. Today, the chapel, even if its exterior was renovated, still waits on its interior to be finished. Still, it delights with its light, smooth shape and great interior. Inside, when looking up into light dropping down through narrow windows decorated by gothic traceries, one can feel the hugeness of the God and man’s smallness. The Chapel, a pearl of Upper Silesia gothic architecture in Poland is unique. Its name is worth explaining. Thomas from Canterbury died in 1170 killed by the King of England’s knights for defense of the church’s privileges. A similar story, but without such a dramatic final happened in Silesia. Between the Wrocław bishop Tomasz the Second and prince Henry the Fourth there was a long-lasting dispute concerning their rights and properties. Finally, the conflict became a military one: the bishop took shelter in the castle in Racibórz and the castle was invaded by the prince’s army. Finally, the dispute was solved amicably. Trasa 1. Raciborskie perełki | Route 1. Racibórz pearls Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d The castle and chapel are being renovated. Renovation works should be completed in 2010. Until then, visiting the object is impossible; one can admire its exterior only. The great neo-gothic Saint John the Baptist’s Church 8 (in Morawska St.) is situated about 400 meters from the castle. On the outside a tall tower dominates, while inside one cannot help but admire the very colorful stained-glass windows. The church was built in the second half of the 21 Trasy zwiedzania | Routes trudno oderwać wzrok od bajecznie kolorowych witraży. Kościół zbudowano w drugiej połowie XIX w., a witraże wykonano około 1900 r. w renomowanych pracowniach w Raciborzu i w Monachium. Szczególnie sugestywnie prezentuje się barwna kompozycja w północnej części nawy bocznej: Sąd Ostateczny. W ołtarzu głównym można zobaczyć obraz znanego berlińskiego artysty Johannesa Bochenka, który pochodził z pobliskiego Hulczyna. Dzieło przedstawia chrzest Chrystusa w Jordanie. Do przełomu XIX i XX stulecia świątynia była ważnym miejscem pątniczym – pielgrzymowano tu do łaskami słynącego wizerunku Jezusa Boleściwego. Malowidło na desce pochodzi z przełomu XVII i XVIII stulecia i zdobi boczny ołtarz Krzyża Świętego. Natomiast w ołtarzu głównym umieszczono kopię tego obrazu. Ponoć wykonano ją, gdyż oryginał raził córkę raciborskiego księcia. Kościół jest dostępny tylko podczas mszy. Można jednak prosić o jego otwarcie na plebanii. Wracając na Rynek, warto pozwolić sobie na chwilę zadumy. Skłania do tego mały i niezwykle urokliwy cmentarz 9 znajdujący się obok kościoła (po drugiej stronie ul. Morawskiej). To najstarsza nekropolia zachowana w Raciborzu. Nagrobki, wśród których są wspaniałe dzieła sztuki sepulkralnej, pochodzą z XIX i pierwszej połowy XX stulecia. Trasa 2. Do bazyliki w Rudach 22 XIX century while the stained-glass windows were made around 1900 in high rank workshops in Racibórz and Munich. In particular, a colorful composition situated in the northern part of side nave titled: Last Judgment – is stunning. On the main altar one can see a painting of the Berlin artist Johannes Bochenek, who came from near Hulczyn. The art presents the baptism of Christ in Jordan. Until the turn of the XIX and XX centuries the temple was a significant pilgrim destination. Pilgrims came for the Jesus the Dolorous painting. A painting (on a plate) is dated at the turn of the XVII and XVIII centuries which decorates the side altar of the Holy Cross. Within the main altar there a copy of this painting is to be found. It is said it was made for the daughter of the prince of Racibórz. The Church is open during mass only. However, one may ask to open it (at the presbytery near the church). Going back to the Market Square one should find time for meditation. This is made simple by a small and charming cemetery 9 near the church (on the other side of Morawska St.). This is the oldest necropolis in Racibórz. Tombstones, among which are splendid works of cemetery art, originate from the XIX century and the first half of the XX century. Route 2. To the basilica in Rudy Przebieg: Nędza (– Łubowice) – Kuźnia Raciborska – Rudy Route: Nędza (– Łubowice) – Kuźnia Raciborska – Rudy Przed wiekami w samym sercu przepastnych lasów cystersi założyli opactwo. Dziś niezwykle cenny zespół klasztorno-pałacowy rozsławia Ages ago, in the heart of huge forests, the Cistercian Order established an abbey. Nowadays, the incredibly valuable set of monastery and Kościół Matki Bożej Kto ma ochotę na dłuższy spacer, może wybrać się do dzielnicy Nowe Zagrody, gdzie wznosi się kościół Matki Bożej 10 (ul. Jana Pawła II). Z powstaniem tego najstarszego górnośląskiego sanktuarium maryjnego wiąże się legenda. W 1420 r. pewien mieszczanin w podzięce za uratowanie z rąk husytów odbył pielgrzymkę na Jasną Górę, przywożąc z podróży kopię słynnego obrazu Czarnej Madonny. Kopia ta zasłynęła z cudów, wzniesiono Kościół Matki Bożej w Raciborzu więc dla niej drewniany kościółek. Według tradycji Mother of God’s Church in Racibórz miało to miejsce w 1432 r., historyczne dokumenty mówią natomiast o roku 1445. Obecna barokowa świątynia pochodzi z początku XVIII w., charakterystyczne wieże z baniastymi hełmami dodano jednak dopiero w XIX stuleciu. Wizerunek Matki Bożej Raciborskiej wciąż króluje w ołtarzu głównym, ozdobiony koronami papieskimi. Kościół jest otwarty przez cały dzień. Mother of God’s Church Whoever is in the mood for a longer walk may try to reach the Nowe Zagrody District, where there is the Mother of God’s Church 10 (Jana Pawła II St.). The building of this oldest Marian sanctuary in the Upper Silesia Region is connected with a legend. In 1420 a town inhabitant completed his pilgrimage to Jasna Góra (Sanctuary) to give thanks for having been saved from the Hussites’hands. He took a copy of the famous painting, the Black Madonna, home. This copy became famous because of its miracles, thus, a little wooden church was built for it. According to tradition it took place in 1432, while historical documents mention the year of 1445. The present, baroque temple originates from the beginning of the eighteenth century, but the characteristic towers with‘helmets’were added in the XIX century. The image of the Racibórz Mother of God is still the leading motif on the main altar, decorated with papal crowns. The church is open the whole day. ziemię raciborską na całą Polskę, sprawiając, że do Rud z roku na rok przyjeżdża coraz więcej osób. Opactwo jest otoczone malowniczym parkiem, a w okolicy znajduje się jeszcze kilka innych interesujących obiektów sakralnych. Na zwiedzanie najlepiej zarezerwować cały dzień, tym bardziej że w samych Rudach można spędzić kilka niezwykle przyjemnych godzin. palace makes the Racibórz region famous. More and more people come here every year. The abbey is surrounded by a picturesque park, while in the surrounding area there are a few more interesting sacral objects. To see them, it is a good idea to reserve the whole day, especially that in Rudy one may spend a few incredibly nice hours. Zanim pojedzie się do rudzkiej bazyliki, warto odwiedzić Nędzę. Miejscowość, wbrew nazwie, robi całkiem miłe wrażenie. W jej centrum wznosi się przyjemny dla oka kościół Matki Boskiej Różańcowej 11 (ul. Jana Before one goes to Rudy basilica, Nędza must be visited. The town, despite its name (literally: poverty) makes a very nice impression. In its center is the nice Rosary Mother of God’s Church 11 (Jana Pawła II St.). It Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d 23 Trasy zwiedzania | Routes Pawła II). Postawiono go w 1908 r., a dwadzieścia lat później rozbudowano w stylu neobarokowym. Niestety, podczas II wojny światowej świątynia nie miała szczęścia – została poważnie uszkodzona. Udało się ją jednak odremontować. W bryle szczególnie ładnie prezentuje się trzykondygnacyjna wieża zwieńczona cebulastym hełmem z krzyżem. Wnętrze kryje piękny neobarokowy ołtarz główny z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem wręczającej różaniec św. Dominikowi. Skrzydła ołtarza zdobią rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Jadwigi Śląskiej. Kościół jest otwarty przez cały dzień. Mieszkańcy Nędzy i okolicy słyną z pobożności, o czym przekonuje wielość tutejszych kapliczek i przydrożnych krzyży. Jedna z ciekawszych kaplic 12 znajduje się tuż przy kościele. Zbudowano ją w 1878 r. na miejscu mogiły, w której pochowano ofiary epidemii z lat 1806–07. Dzwon umieszczony w wieżyczce został odlany w 1819 r. Będąc w Nędzy, warto też zobaczyć zabytkową stację kolejki wąskotorowej (zob. s. 68), a jeśli ma się trochę więcej czasu, odwiedzić rezerwat Łężczok (zob. s. 59). Do bazyliki w Rudach To the basilica in Rudy 422 422 421 421 was built in 1908, and 20 years later it was extended in neo-baroque style. Unfortunately, during the Second World War the temple was unlucky, and was seriously damaged. However, it was possible to re-construct it. Within its body the three-storey tower looks very well, capped with a ‘helmet’ with cross. The interior hides a stunning neo-baroque altar with Mother of God with Infant, who is giving a rosary to Saint Dominic. The wings of the altar are decorated by sculptures of Saint John the Baptist and Saint Jadwiga Śląska. Inhabitants of Nędza and those living nearby are famous for their piety, which is reflected by the quantity of roadside crosses and chapels. One of the most interesting chapels 12 is situated near the church. It was built in 1878 at the location of the grave of victims of epidemics dated to 1806–07. The bell located in the tower was manufactured in 1819. When in Nędza, a narrow-gauge railway station is worth seeing as well (see: p. 67), and in case there is more time – a wildlife reserve in Łężczok (see: p. 60). 921 921 Budziska Budziska Sławików Sławików 15 425 425 Kuźnia Kuźnia Raciborska Raciborska Turze Turze 1 13 14 3 4 Łubowice Łubowice 45 45 Zawada Zawada Książęca Książęca 421 421 Brzeźnica Brzeźnica 915 915 5 12 13 14 15 16 Wojnowice Wojnowice 917 917 Bojanów Bojanów Zwonowice Zwonowice N Bogunice Bogunice Adamowice Adamowice Sumina Sumina Raszczyce Raszczyce Żerdziny Żerdziny 920 920 Górki GórkiŚl. Śl. 919 919 919 919 11 2 Rudy Rudy Szymocice Szymocice Nędza Nędza Babice Babice 16 Jankowice Jankowice 12 11 Ciechowice Ciechowice Ruda Ruda Kozielska Kozielska 919 919 922 922 Kościół MB Różańcowej w Nędzy Rosary Mother of God’s Church in Nędza The church is open the whole day. Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej St. Magdalene’s Church in Kuźnia Raciborska 24 Trasa 2. Route 2. 0 2 km 923 923 Markowice Markowice Kościół Matki Boskiej Różańcowej w Nędzy Rosary Mother of God’s Church in Nędza Kaplica Racibórz Racibórzw Nędzy Chapel in Nędza Cmentarz-lapidarium w Łubowicach 935 935 Lapidarium in Łubowice Kościół Narodzenia NMP w Łubowicach Brzezie Brzezie Church of St. Mary’s Birth in Łubowice Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej Pogwizdów St. Magdalene’s Church in KuźniaPogwizdów Raciborska Opactwo Cystersów w Rudach Cistercian Abbey in Rudy Nieboczowy Nieboczowy Gaszowice Gaszowice Skansen kolei wąskotorowej w Rudach Jejkowice Jejkowice Dzimierz Dzimierz Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy Łuków ŁukówwŚl. Śl.Nędzy Stacja kolejki wąskotorowej Szczerbice Szczerbice Station of narrow-gauge railway in Nędza Pstrążna Pstrążna Pałac rodziny von Eickstedt w Sławikowie 935 935 Palace of von Eickstedt family in Sławików Łańce Łańce Młyn wodny w Brzeźnicy Water mill in Brzeźnica 935 Rzuchów 935 Rzuchów Ruiny pałacu Eichendorffów Ruins of the Eichendorffs’ castle in Łubowice Rydułtowy 933 1 Park933 krajobrazowy Rydułtowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich Radlin Radlin “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” Natural Landscape Park 3 Izba pamięci Josepha von Eichendorffa w Łubowicach Pszów Pszów 45 45 Lubonia Memory chamber of Joseph von Eichendorff inLubonia Łubowice 2 Park w stylu angielskim English-style park 4 Muzeum grodu łubowickiego w Łubowicach Grabówka Grabówka 933 5 Rezerwat Łężczok 933 Museum of Łubowice burg town in Łubowice 78 78 Syryna Syryna Łężczok Reserve 936 936 936 936 Syrynka Syrynka Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d Wodzisław WodzisławŚl. Śl. 933 Inną malowniczą miejscowością pośród Another picturesque town in the Rudy forests 933 Bluszczów Bluszczów Tworków Tworków lasów rudzkich jest Kuźnia Raciborska. Zacho- is Kuźnia Raciborska. Villas and tenant houses Rogów Czyżowice Rogów Czyżowice wało się w niej sporo ciekawych willi i kamienic from the turn of the XIX and XX centuries are 466 466 Belsznica Krzyżanowice Belsznica Krzyżanowice (skwer preserved Turza Śl. z przełomu XIX i XX stulecia. W centrum here. In the center (in Mickiewicza Turza Śl. przy pl. Mickiewicza) stoi figura św. Jana Square) stands a figure of Saint Jan Nepomucen Nepomucena z 1747 r., dzieło wielkiego mi- dating from 1747, the work of the master of Gorzyce Gorzyce 45 78 45 78 Závada Závada strza barokowej rzeźby, Johanna Melchiora baroque sculpture, Johann Melchior Oesterreich Olza Olza 25 Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy Lapidarium w Łubowicach 26 Z Nędzy warto podjechać do urokliwych Łubowic, leżących po drugiej stronie Odry. Przez rzekę można przeprawić się promem (kursuje z Ciechowic do Grzegorzowic; codz. 5.30–9.30 i 12.30–17.30 z wyjątkiem sytuacji, gdy stan wody na Odrze jest zbyt wysoki lub zbyt niski). Oprócz malowniczych ruin pałacu Eichendorffów (zob. s. 42) trzeba odwiedzić tu stary cmentarz 13 parafialny zamieniony w lapidarium. Lapidarium w Łubowicach | Lapidarium in Łubowice Furtę zdobi herb rodziny Schimonsky z Brzeźnicy, a za ogrodzeniem zgromadzono kilkadziesiąt starych nagrobków, dzwony z kościoła parafialnego, kamienie młyńskie z Gamowa, masywne świeczniki i fragmenty krzyży. Jest też XVIIIwieczna rzeźba św. Jana Nepomucena przeniesiona z Brzeźnicy. Cmentarz funkcjonował w tym miejscu na pewno już w XVII stuleciu, a wiele wskazuje, że powstał jeszcze wcześniej. Stojący w sąsiedztwie neogotycki kościół Narodzenia NMP 14 pochodzi z początku XX w. Jego wnętrze zdobią jednak cenne późnobarokowe obrazy (XVIII w.). Lapidary in Łubowice After visiting Nędza it is recommended to visit charming Łubowice on the other side of the Odra river. Through the river one can travel by ferry (from Ciechowice to Grzegorzowice; every day 5.30–9.30 and 12.30–17.30 except when the water level is too high or too low). Apart from colorful ruins in Eichendorff’s Square (see: p. 43) one should necessarily visit the old parish cemetery 13 converted into a lapidary. The gate is decorated with a Schimonsky from Brodnica family’s coat of arms; behind the fence there are several dozen old graves, church bells, mill stones from Gamowo, massive candlesticks and elements of crosses. There is also an eighteenth century sculpture of Saint Jan Nepomucen moved from Brzeźnica. The cemetery is known to have operated here in the XVII century but there are many signs indicating it had been established even earlier. The neighboring neo-gothic Church of St. Mary’s Birth 14 is dated to the beginning of the XX century. However, its interior is decorated with late baroque pictures (XVIII century). Oesterreicha (zob. s. 14). Trudno pominąć także duży kościół św. Magdaleny 15 . Wzniesiono go w latach 1902–03, kiedy stara drewniana świątynia, pamiętającą jeszcze XVII stulecie, okazała się za mała dla szybko rozwijającej się osady. Od północy do fasady przylega wysoka, czworoboczna wieża, od strony południowej natomiast, w narożniku nawy, widać kolistą wieżyczkę klatki schodowej. Wnętrze kościoła zdobią witraże z postaciami świętych. (see: p. 14). It is also difficult to miss Saint Magdalene’s Church 15 . It was built from 1902 to 03 when an old wooden temple, which was dated to XVII, appeared to be too small for the quickly growing settlement. From the north to the façade faces a tall, quadrilateral tower, while from the south, in the corner of the nave, one can see a round tower with staircase. The interior of the church is decorated with stained-glass windows with saints. Kościół jest otwarty cały dzień. The church is open the whole day. Bazylika w Rudach | Basilica in Rudy Z Kuźni niedaleko już do Rud i słynnego tamtejszego opactwa Cystersów 16 . Zakonnicy przybyli w te okolice z podkieleckiego Jędrzejowa w pierwszej połowie XIII w. – przyjmuje się, że w 1258 r. stał już w Rudach ich kościół. Był bezwieżowy i ascetyczny. Wnętrze zawierało tylko niezbędne sprzęty i obrazy – dekoracje From Kuźnia it is close to Rudy and its famous abbey 16 . Monks came here from Jędrzejów (near Kielce) at the first half of the XIII century: it is assumed that in 1258 in Rudy there was a church – without towers and very ascetic. Its interior contained just the necessary equipment and pictures – Cistercians thought decorations prevent devout concentration. In 1723 the Assumption of the Virgin Mary’s Chapel was added, inside which was placed a picture of the Mother of God – famous for miracles (acc. to legend dated to 1228) (see: frame). The vault of the chapel was decorated with great frescoes (in its central part – Madonna with the Infant – adored among others by Saint Bernard of Clairvaux, the most glorious monk), and Johann Melchior Oesterreich – famous those days (see: p. 14) received an order for life-size sculptures of Moses, Aaron, John the Baptist and John the Evangelist – they presently decorate the main part of the temple. The baroque façade appeared in 1725. Those Cudowny obraz Według tradycji, wizerunek Matki Bożej Pokornej podarowali cystersom w 1228 r. książęta opolsko-raciborscy. Obraz ten niestety zaginął, a obecny, namalowany temperą na lipowej desce, wyszedł spod ręki anonimowego artysty w połowie XV w. Ma on cechy ikony bizantyjskiej, a Matka Boża jest na nim przedstawiona w typie Hodegetrii (z greckiego „przewodniczka”, „ta, która prowadzi”). Ukazana frontalnie Maria wskazuje prawą ręką na Jezusa siedzącego na jej lewej ręce i błogosławiącego światu. Jak twierdzą niektórzy historycy, wizerunek jest wiernym odtworzeniem oryginalnego obrazu. Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d Miraculous picture According to tradition, the picture of the Mother of God was given to Cistercians by Opole and Racibórz lords in 1228. Unfortunately, that picture was lost. The present one was painted on a lime board by an anonymous artist in the mid-fifteenth century. It presents characteristics of a Byzantine icon, while the Mother of God presented on it is in Greek Hodegetria style (from Greek – a guide). At the front, Maria points her right hand at Jesus sitting on her left hand and blessing the world. Some historians claim that the picture is a faithful copy of the original. 27 Trasa 2. Do bazyliki w Rudach | Route 2. To the basilica in Rudy 28 w oczach cystersów nie służyły modlitewnemu skupieniu. W 1723 r. do kościoła dobudowano kaplicę NMP, w której umieszczono słynący z cudów wizerunek Matki Bożej Pokornej z – jak chce legenda – 1228 r. (zob. ramka s. 27). Sklepienie kaplicy ozdobiono pięknymi freskami (w centralnej części Madonna z Dzieciątkiem adorowana m.in. przez św. Bernarda z Clairvaux, najwybitniejszego brata w dziejach zakonu), a u słynnego już wówczas Johanna Melchiora Oesterreicha (zob. s. 14) zamówiono naturalnej wielkości rzeźby Mojżesza, Aarona, Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty – zdobiące obecnie główną część świątyni. Barokową fasadę kościół otrzymał w 1725 r. W tym czasie dobudowano też wieżę, wnętrze świątyni ozdobiono natomiast wspaniałą sztukaterią. W takiej formie kościół przetrwał do 1945 r., kiedy ogień podłożony przez żołnierzy radzieckich częściowo zniszczył zabytek. Zrządzeniem losu ocalała kaplica NMP. Podczas odbudowy kościoła postanowiono przywrócić wnętrzu gotycki wygląd, zachowując jednak barokową fasadę. Zadbano także o wyeksponowanie tego, co przetrwało wojenną zawieruchę. Udało się stworzyć niezwykle nastrojowe, emanujące spokojem wnętrze, w którym refleksy świetlne wydobywają z mroku sylwetki świętych i elementy wyposażenia. Warto zwrócić uwagę na klasycystyczne ołtarze boczne z niezwykle cennymi obrazami przedstawiającymi św. Benedykta i adorację św. Bernarda (oba z XVII w.). Są one przypisywane warsztatowi Michaela Willmanna, którego uznaje się za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli śląskiego malarstwa barokowego. Pięknie prezentują się również kaplice boczne: św. Jana Nepomucena oraz Świętego Krzyża. W 2009 r. kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. Na przełomie XIV i XV stulecia do kościoła dostawiono klauzurę składającą się z trzech Pałac opacki w Rudach | Abbatial palace in Rudy days the tower was built as well. The interior of the temple was decorated with splendid stucco work. In such form the church survived until 1945, when a fire – set by Soviet soldiers – partially destroyed the building. The Assumption of the Virgin Mary’s temple survived ‘untouched’. When the church was reconstructed it was decided that the interior should be remade in gothic style but the baroque façade would be preserved as well. Care was also taken to exhibit everything that survived the war. An unusually moody interior was created, where light and its reflexes take figures of saints out of shadow. One should pay attention to the classical side altars with incredibly valuable paintings, which present Saint Benedict and the adoration of Saint Bernard (both dated to the XVII century). They are said to be the work of Michael Willmann, who is considered to be one of the most prominent leaders of Silesian baroque painting. Also, the side temples of Saint Jan Nepomucen’s and Holy Cross are quite pretty. In 2009 the church’s rank was raised to that of lower basilica. At the turn of the XIV and XV centuries the church saw the addition of a closure consisting of three wings. The palace was built in 1730. After the dissolution of monasteries (1810) the complex was converted into skrzydeł. W 1730 r. dobudowano pałac opacki. Po kasacie klasztoru (1810) kompleks przekształcono w siedzibę książęcą. Do Rud zaczęli zjeżdżać wielcy tego świata, gościł tu m.in. cesarz Wilhelm II. W rękach książęcej rodziny pocysterskie dobra pozostały do 1945 r. W tymże roku wojska radzieckie spaliły pałac. Po wojnie kompleks przejęło państwo. W 1998 r. zespół trafił ponownie w ręce Kościoła, który rozpoczął prace remontowe. Dziś są one na ukończeniu. lodging for lords. Many lords from all over the world visited Rudy, including Wilhelm the Second. The complex was managed by the prince’s family until 1945. In 1945 the Soviet Army burned the palace down. After the war the complex was taken over by the state. In 1998 it returned to the Church, which started redecoration works. They have been already finished. Kościół (ul. Cysterska 4) jest otwarty cały dzień, natomiast w zabudowaniach klasztornych wciąż trwa remont. Dawna klauzura będzie mieściła m.in. Dom Pielgrzyma. Część sal przeznaczono też na muzeum. The church (at 4 Cysterska St.) is open the whole day while monastery buildings are still being redecorated. The previous closure will serve as a Pilgrim House. Nowadays some of the rooms shall constitute a museum. Niegdyś klasztor otaczały rozległe ogrody. Po kasacie majątku kościelnego przekształcono je w park w stylu angielskim, który, choć zaniedbany, jest dziś oazą spokoju. Kilka ścieżek spacerowych pozwala nacieszyć oczy pięknem krajobrazu: w ciepłe dni wędrówka alejkami to prawdziwa przyjemność. Za przysiółkiem Brantolka zaczyna się też 16-kilometrowa pętla rowerowa prowadząca przez główny kompleks lasów rudzkich. Kto lubi zabytki techniki, też znajdzie w Rudach coś dla siebie. Kilkaset metrów od zespołu klasztornego utworzono skansen kolei wąskotorowej (zob. s. 67). Some time ago the monastery was surrounded by great gardens. After the abolishment of monasteries it was converted into an English-style park. It is a little bit untidy but is still an oasis of silence. A few tracks enable us to appreciate the beauty of the landscape: when the weather is nice, it is a great pleasure. Behind the Brantolka hamlet starts a 16-kilometer bike loop through the main complex of Rudy forests. Fans of technology relics shall be delighted in Rudy as well. Several hundreds meters from the monastery a narrow-gauge rail museum has been established (see: p. 67). Trasa 3. Pogranicznym szlakiem Route 3. Track on the border line Przebieg: Pietrowice Wielkie – Maków – Krzanowice – Tworków (– Pogrzebień) Route: Pietrowice Wielkie – Maków – Krzanowice – Tworków (– Pogrzebień) Tereny leżące tuż przy granicy z Czechami, na zachód i południe od Raciborza, mogą być wakacyjnym objawieniem. Sympatyczne miejscowości zagubione pośród malowniczych pagórków kryją co najmniej dwie sakralne perełki. Warto tak Territories near the border line with the Czech Republic, in the western and southern direction from Racibórz, may be very attractive. Nice towns lost among colorful slopes hide two Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d 29 Trasy zwiedzania | Routes An adventure with the Silesian-Moravian borderland should begin in Pietrowice Wielkie. Why? There stands the last preserved wooden temple of the Racibórz lands. The church – under the name of Holy Cross 17 – is situated about 2 kilometers from the village’s center, at the road to Gródczanki. It is dated to 1667 but the present form was reached in the nineteenth century. Inside an altar dominates, within which there is situated a baroque picture with a scene presenting the crucifixion. The picture is dated to the turn of the XVII and XVIII centuries, but its author is not known. Since the very beginning of its existence the little church was popular with pilgrims; miracles Trasa 3. Route 3. Pogranicznym Strzybnik Strzybnik szlakiem Garnów Brzeźnica Garnów Brzeźnica Track on the border line Rudnik Rudnik Krowiarki Krowiarki Tłustomosty Tłustomosty Babice Babice 417 417 Raszczyce Raszczyce 919 919 45 45 18 Maków Maków Żerdziny Żerdziny 17 1 RACIBÓRZ RACIBÓRZ 416 416 Pietrowice Pietrowice Wielkie Wielkie 935 935 Łańce Łańce Brzezie Brzezie Lekartów Lekartów 916 916 2 Wojnowice Wojnowice 917 917 Pietraszyn Pietraszyn 19 20 21 Rohov Rohov Krzanowice Krzanowice N Bojanów Bojanów Borucin Borucin 4 466 466 Pogrzebień Pogrzebień Pogwizdów Pogwizdów Samborowice Samborowice 0 Adamowice Adamowice 915 915 24 Nieboczowy Nieboczowy 45 45 Lubomia Lubomia Bieńkowice Bieńkowice Grabówka Grabówka 3 22 Tworków 23 Tworków 936 936 ra 30 Przygodę z pograniczem śląsko-morawskim godzi się rozpocząć w Pietrowicach Wielkich. Dlaczego? Bo stoi tam ostatnia zachowana drewniana świątynia ziemi raciborskiej. Kościół – pod wezwaniem Świętego Krzyża 17 – znajduje się około 2 km od centrum wsi, przy drodze do Gródczanek. Pochodzi z 1667 r., ale obecny kształt otrzymał w XIX stuleciu. We wnętrzu dominuje ołtarz, w którym umieszczono łaskami słynący barokowy obraz ze sceną ukrzyżowania Jezusa. Malowidło pochodzi z przełomu XVII i XVIII w., a jego twórca nie jest znany. Prawie od początku swego istnienia kościółek był popularnym miejscem pielgrzymkowym, odnotowano tu liczne przypadki uzdrowień. Zgodnie z tradycją cudowny obraz odnaleziono w źródełku tryskającym po drugiej stronie drogi, więc tutejsza woda także ma sacral pearls. One should plan the trip in such a way to have time to visit Tworków and its adjacent area. The famous Tworków church – a baroque miracle – is not the sole attraction of the Racibórz region. Od Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line rozplanować trasę, by mieć trochę więcej czasu na zwiedzanie Tworkowa i jego okolic. Słynny tworkowski kościół, istne barokowe cudo, to nie jedyna atrakcja tej części Raciborszczyzny. Bluszczów Bluszczów 2 km Chuchelná Chuchelná Wielkanocna procesja konna Pietrowice Wielkie słyną z wielkanocnej procesji konnej, nazywanej z niemieckiego Osterreiten. Przejazd odbywa się zawsze w poniedziałek wielkanocny, a orszak wyrusza spod kościoła św. Wita, św. Modesta i św. Krescencji w centrum wsi. Kawalkada jeźdźców i zaprzęgów przejeżdża wśród pól i łąk, wzdłuż granic Pietrowic, zatrzymując się po drodze przy kościele Świętego Krzyża. Odbywa się tu nabożeństwo błagalne o urodzaj i pomyślność. Ponowny wjazd do wsi odbywa się galopem. To najbardziej widowiskowa część obrzędu. Na zakończenie, na wypełnionym po brzegi miejscowym stadionie, jeźdźcy otrzymują błogosławieństwo. 17 Kościół Świętego Krzyża w Pietrowicach Wielkich 18 19 20 21 Easter horse procession 22 Pietrowice Wielkie is famous for its Easter horse procession, called Osterreiten (from German). The show always takes place on Easter Monday, while the procession starts at the Saint Wit, Saint Modest and Saint Krescencja’s Church in the village’s center. Horse riders and horse carts go through meadows, alongside Pietrowice border, stopping at the Holy Cross church. There a mass for virtue and the harvest takes place. Horse riders go into the village at a gallop. This is the most spectacular part of the ceremony. In the end, at the local stadium – which is full – the horse riders are blessed. 23 24 Holy Cross Church in Pietrowice Wielkie Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie St. John the Baptist’s Church in Maków Kolumna maryjna w Krzanowicach Marian Column in Krzanowice Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław’s Church in Krzanowice Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul’s Church in Tworków Kapliczka św. Urbana w Tworkowie St. Urban’s Chapel in Tworków Kościół św. Bartłomieja w Pogrzebieniu St. Bartholomew’s Church in Pogrzebień Kościół św. Wita, św. Modesta i św. Krescencji w Pietrowicach Wielkich St. Wit, St. Modest and St. Krescencja’s Church in Pietrowice Wielkie Kaplica przy cudownym źródełku w Pietrowicach Wielkich Chapel at miraculous spring in Pietrowice Wielkie Muzeum Kowalstwa w Bieńkowicach Museum of Smithery in Bieńkowice Pałac w Wojnowicach Palace in Wojnowice Ruiny zamku w Tworkowie Ruins of castle in Tworków Młyn w Tworkowie Mill in Tworków 2 Lamus w Wojnowicach Granary in Wojnowice 4 Lamus w Borucinie Granary in Borucin 1 Arboretum Bramy Morawskiej Arboretum of Moravian Gate 3 Hroza Hroza Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 31 Trasy zwiedzania | Routes 32 are attributed to it. In line with traditional legend, the miraculous picture was found in a spring on the other side of the road, thus, the water contains healing properties. Local inhabitants believe that its drinking combined with honest prayer ensures longlasting and good health. The water source is protected by a neo-gothic chapel built at the end of the XIX century. Around it there is a small botanical garden with benches, a water eye and playground. The church and the chapel are open from dawn to dusk. One in a mood for sightseeing should visit Maków. At the village center John the Baptist’s właściwości lecznicze. Okoliczni mieszkańcy wierzą, że jej picie, wraz ze szczerą modlitwą, zapewnia długie życie i dobre zdrowie. Ujęcie wody chroni neogotycka kapliczka zbudowana pod koniec XIX stulecia. Wokół rozciąga się niewielki ogród botaniczny z ławeczkami, oczkiem wodnym i placem zabaw. Church 18 is located, on a slope. The first temple – belonging to Hospitaller Knights of St. John the Baptist, stood here in the XIII century, but the present church does not ‘remember’ those days. It was built in the second half of the seventeenth century, in the late-baroque style. The body of the temple makes a nice impression, also the interior presents itself well. Apart from a precious pulpit dated to about 1800 one can see interesting, nineteenth-century side altars. Kościół i kapliczka są otwarte od świtu do zmierzchu. The church is open the whole day. Kto ma ochotę trochę pozwiedzać okolicę, może zajrzeć do Makowa. W centrum wsi króluje kościół św. Jana Chrzciciela 18 malowniczo usytuowany na wzgórzu. Pierwsza świątynia – należąca do zakonu joannitów – stała w tym miejscu już w XIII w., obecny kościół nie pamięta jednak tak dawnych czasów. Zbudowano go w drugiej połowie XVIII stulecia w obowiązującym wówczas stylu późnobarokowym. Bryła świątyni robi miłe wrażenie, ładnie prezentuje się też wnętrze. Oprócz cennej Another border town – Krzanowice – is of typical downtown development. The market square is decorated with the Marian Column 19 dated to 1715. The monument is of a very different nature to the similar monument in Racibórz (see: p. 12). The form is very simple –smooth, without ornaments, completed with a statue of the Mother of God standing on the globe. Madonna’s face does not show any emotions; only hands in the air and clothes suggest movement. On the tall Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie St. John the Baptist’s Church in Maków ambony z około 1800 r. można tu obejrzeć ciekawe XIX-wieczne ołtarze boczne. Kościół jest otwarty cały dzień. Kolejna interesująca miejscowość pogranicza – Krzanowice – ma typowo miejską zabudowę. Rynek zdobi barokowa kolumna maryjna 19 z 1715 r. Pomnik ma zupełnie inny charakter niż podobny monument w Raciborzu (zob. s. 12). Brak tu rozbuchanej formy – gładki słup bez ozdobników zwieńczono posągiem Matki Boskiej stojącej na kuli ziemskiej. Twarz Marii nie wyraża żadnych emocji, jedynie uniesione ręce i rozchylone fałdy szat sugerują jakiś ruch. Na wysokim cokole zachował się zabytkowy kartusz z herbem Krzanowic, a z tyłu napis „Ave Maria”. Trudno pominąć wznoszący się niedaleko rynku potężny kościół św. Wacława 20 . Pierwsza świątynia, drewniana, stała tu ponoć już w 1288 r. Obecna, neobarokowa, pochodzi z lat 1914–15. W przestronnym wnętrzu zachowało się cenne XVIII-wieczne wyposażenie. Warto zwrócić uwagę na ołtarz główny, rokokową ambonę i późnobarokowe rzeźby świętych. Na zewnątrz niezwykle ładnie prezentuje się ceglany mur otaczający świątynię. Kościół jest otwarty cały dzień. Inną ciekawą świątynią Krzanowic jest malutki przysadzisty kościół św. Mikołaja 21 . Znajduje się on na przedmieściach miasteczka, przy wjeździe od strony Raciborza. Przez miejscowych nazywany jest sympatycznie Mikołaszkiem. Według podań, drewniany kościółek zbudowano w tym miejscu w 1613 r. jako wotum dziękczynne za zakończenie wojny ze Szwedami. Obecna murowana późnobarokowa świątynia stanęła w 1744 r. w podzięce za uratowanie miasteczka przed najazdem Węgrów. Wewnątrz można zobaczyć m.in. neogotycki ołtarz z wizerunkiem Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław’s Church in Krzanowice pedestal there is still an old cartouche with the Krzanowice crest, and on its rear there is an inscription: „Ave Maria”. It is hard to avoid – standing close to the market square – Saint Wacław’s Church 20 . The first temple, a wooden one, stood here in 1288. The present one, neo-baroque, is dated to 1914–15. Within its spacious interior, XVIII century decorations have been preserved. One should also pay attention to the main altar, rococo pulpit and late-baroque sculptures of saints. Outside, there is a brick wall around the temple. Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d The church is open the whole day. Another interesting temple in Krzanowice is Saint Nicolas Church 21 . It is located uptown, at the entrance leading from Racibórz. Local inhabitants call it Mikołaszek. According to legends, a wooden church was built at this location in 1613 as a sign of thanksgiving for the end of the war with Sweden. The present 33 Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line 34 temple, late-baroque, brick, stood here in 1744 as thanks for the saving of the town from Hungarian soldiers. Inside, one may see a neo-gothic altar with the image of the temple’s patron, and a classical pulpit (turn of XVIII and XIX centuries). Every year, on December 6th, from Saint Wacław’s church a horse procession commemorating Saint Nicolas begins. When riders reach Mikołaszek they go around the church three times and the mass starts. The church is open the whole day. Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice patrona świątyni i klasycystyczną ambonę (przełom XVIII i XIX w.). Co roku 6 grudnia spod kościoła św. Wacława wyrusza konna procesja ku czci św. Mikołaja. Po dotarciu do Mikołaszka jeźdźcy trzykrotnie okrążają kościółek, po czym rozpoczyna się msza. The most interesting town at the ‘borderland’ track there is the well-located Tworków. Sightseeing of the town should begin in the Saint Peter and Paul’s Church 22 (Główna St.). It was built from 1691 to 94 at the previous location of an older temple. Although the body of the church is not striking, the interior stuns with its splendor. Coming into the i lożą kolatorską (zwaną pańskim pawlaczem; zasiadali w niej właściciele Tworkowa). Do tego dochodzi jeszcze kapiący od złota, bogato zdobiony ołtarz główny. Aż trudno uwierzyć, że tyle dzieł sztuki udało się zmieścić w jednym kościele. Jakby tego było mało, w tworkowskiej świątyni można zobaczyć niezwykłą ekspozycję XVII-wiecznych miedzianych sarkofagów. Wydobyto je w latach 90. ubiegłego wieku z krypty rodowej miejscowych możnowładców, a ich unikatowość polega na przepięknych zdobieniach. Sarkofagi pokrywa olejna polichromia, często ze złoceniami, a dziecięce malowane są w różnobarwne kwiaty i aniołki. Ogromną wartość mają też znalezione w trumnach dziecięce ubranka, m.in. żupanik, sukienka czy buciki. Odrestaurowane sarkofagi i ubiory wyeksponowano w kruchcie, do której wejście znajduje się pod lożą kolatorską. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków. Naprzeciw głównego wejścia do świątyni pochowano Augustyna Weltzla (1817–79), tutejszego proboszcza, autora znanych opracowań historycznych dotyczących Raciborszczyzny i Opolszczyzny. Kościół jest otwarty cały dzień. Kościół można zwiedzać podczas mszy lub po uzgodnieniu z proboszczem (tel.: 032 4196226). Najciekawszym miejscem przygranicznej trasy jest malowniczo położony Tworków. Zwiedzanie miejscowości najlepiej rozpocząć od kościoła św.św. Piotra i Pawła 22 (ul. Główna). Wzniesiono go w latach 1691–94 na miejscu starszej świątyni. Choć bryła kościoła nie prezentuje się zbyt efektownie, wnętrze oszałamia przepychem. Wchodząc do środka, trudno zdecydować, na czym skupić wzrok. Piękna dekoracja stiukowa walczy o prymat z iluzjonistyczną polichromią, malowidłem nad chórem Wzniesienie na skraju wsi, przy lesie Brzeziny, zdobi późnobarokowa kapliczka św. Urbana 23 z 1779 r. Na jej wystrój składają się m.in. ciekawy rokokowy ołtarz i ładna loża kolatorska. Ze wsi wiedzie do kapliczki żółty szlak. Zimą na stoku działa niewielki wyciąg orczykowy (120 m). Funkcjonuje przy nim wypożyczalnia sprzętu narciarskiego. Tworków słynie także z malowniczych ruin zamku (zob. s. 51). Z innych ciekawych obiektów warto zobaczyć m.in. tutejszy młyn (zob. s. 72). Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul’s Church in Tworków church, one cannot decide what to focus on. Beautiful decoration ‘competes’ with the magical polychrome picture above the choir and a lord’s lodge (called lord’s hiding place; Tworków’s owners used to sit there). And, there is a main altar full of gold. It is hard to believe that so many works of art can be situated in only one church. What is more, in the temple one can see an unusual exhibition of seventeenth-century copper sarcophagus. They were found in the 90’s of the last century in the local lords’ crypt, and are unique due to their intricate decorations. The sarcophaguses are covered by oil polychrome, often with golden elements, while sarcophaguses for children are in different colors, decorated with angels. Clothes found in coffins – like dresses, vests or shoes – are of great value. The renovated sarcophaguses and clothes are exhibited in a separate wing. To get in one must go under the lords’ lodge. At the cemetery near the church there are a lot of old tombstones. In front of the main entrance into the temple Augustyn Weltzl is buried (1817–79), a rector and author of famous historical monographs concerning Racibórz and Opole lands. The church can be visited after mass or agreement with the rector (tel.: 032 4196226). Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d The slope at the side of the village, at Brzeziny forest, is decorated by the Saint Urban’s Chapel 23 , dated to 1779. Its decoration consists of an interesting, rococo altar and great lodge. From the village one may use the yellow track starting at the chapel. In winter, on the slope one may use the ski lift (120m). It is possible to rent ski equipment there. Tworków is also famous for picturesque ruins of a castle (see: p. 51). Also, the local 35 Trasy zwiedzania | Routes 36 Najlepiej zostawić samochód gdzieś w centrum wsi i po prostu pójść na spacer. Okolica wręcz do tego zachęca. Niezłym pomysłem jest też podjechanie do Krzyżanowic, by obejrzeć tamtejszy efektowny pałac (zob. s. 54), lub przejście się żółtym szlakiem w drugą stronę, do wiekowej kuźni w Bieńkowicach (zob. s. 72). mill is worth seeing (see: p. 73). The simplest way is to leave the car and take a walk. The landscape encourages us to stroll. It is also a good idea to drive to Krzyżanowice to see an imposing castle there (see: p. 54), or take a walk along the yellow track, to see a very old forge in Bieńkowice (see: p. 71). Pogrzebień Choć Pogrzebień znajduje się z dala od pozostałych atrakcji ziemi raciborskiej, warto pomyśleć o jego odwiedzeniu. Wieś jest przepięknie położona, wysoko nad doliną Odry, co zapewnia niezrównane widoki. Będąc tu, można obejrzeć kościół św. Bartłomieja 24 pochodzący z 1851 r. (przebudowany w połowie XX w.) – wewnątrz warto zwrócić uwagę na drewniany ołtarz z wizerunkiem patrona Kościół św. Bartłomieja w Pogrzebieniu świątyni i kamienną chrzcielnicę z połowy XIX St. Bartholomew’s Church in Pogrzebień stulecia. We wsi znajduje się także XIX-wieczny pałac, w którego fasadzie dominują równe rzędy ładnie obramowanych okien. Niegdyś należał do Aleksandra von Baildona, bogatego górnośląskiego przemysłowca. W 1930 r. budynek przejęli salezjanie, a po wojnie salezjanki (podczas wojny hitlerowcy urządzili w nim obóz dla dzieci). W klasztorze przebywała i zmarła w opinii świętości siostra Laura Meozzi (1873–1951). Jej nagrobek ustawiono przed kościołem. Pogrzebień Despite the fact that Pogrzebień is far away from other attractions of Racibórz lands, it is worth seeing. The village is magnificently situated, high over the Odra river valley, which ensures unique views. Being here one can see Saint Bartholomew’s Church 24 dating from 1851 (re-built in the mid-twentieth century) – inside there is a wooden altar with a picture of the temple’s patron and a stone font dated to the mid-nineteenth century. In the village there is a castle from the XIX century, whose façade is dominated by rows of beautifully framed windows. Previously it belonged to Alexander von Baildon, a rich Upper Silesian entrepreneur. In 1930 it was taken over by Salesian Fathers, and after the war by Salesian Sisters (during the war Nazis kept a camp for children here). In the monastery lived and died Laura Meozzi (1873–1951). Her tombstone stands Pałac w Pogrzebieniu | Palace in Pogrzebień in front of the church. Szlakiem zamków i pałaców Raciborszczyzna przyciąga bogatym dziedzictwem kulturowym, przez wieki tereny te były przecież tyglem, w którym stapiały się różne narodowości i nurty artystyczne. O skomplikowanych dziejach tej części Śląska przypomina m.in. zamek w Raciborzu, niegdyś siedziba książęca. Znacznie młodsze od niego są liczne pałace i dwory. Imponujące rozmiarami XVIIIi XIX-wieczne magnackie rezydencje były, i są nadal namacalnym dowodem bogactwa i dobrego gustu ich dawnych właścicieli. Trasa 4. W książęcej rezydencji Przebieg: park Zamkowy – ul. Zamkowa – ul. Armii Krajowej – pl. Mostowy – ul. Podwale – ul. Drzymały – ul. Basztowa – ul. Lecznicza – ul. Różana – ul. Długa – ul. Gimnazjalna – ul. Chopina – ul. Odrzańska Na murach raciborskiego zamku widać ślady upływu czasu, ale i tak warto zobaczyć tę budowlę. Trudno przecenić jej znaczenie w rozwoju miasta. Tu rezydowali książęta raciborsko-opolscy, m.in. Mieszko I, zwany Plątonogim (lub Laskonogim), późniejszy władca Polski; tu, przy kaplicy, przebywali kanonicy, przydając Raciborzowi prestiżu i znaczenia; tu też już w XIII w. bito książęce pieniądze. Także pierwsza pisemna wzmianka o Raciborzu dotyczy wyspy na Odrze. Wówczas nie było na niej jednak piastowskiego zamku. W 1108 r. Gall Anonim zamieścił w swojej słynnej Kronice informację o zdobyciu obronnej osady Ratibor przez rycerzy Bolesława Krzywoustego. Położony na odrzańskiej wyspie drewniano-ziemny gród należał wówczas do Track of castles and palaces Racibórz lands attract visitors due to their rich culture heritage; through the ages these territories have constituted a crucible where different nations and artistic streams have come together. The complicated history of this part of Silesia is recalled by – among others – a castle in Racibórz, previously a residence for lords. Numerous palaces and mansions are younger than the castle. Great size, eighteenth and nineteenth century magnates’ residences are real evidence of the wealth and good taste of their former owners. Route 4. In a princely residence Route: Zamkowa St. – Armii Krajowej St. – Mostowy Square –Podwale St. – Drzymały St. – Basztowa St. – Lecznicza St. – Różana St. – Długa St. – Gimnazjalna St. – Chopina St. – Odrzańska St. The walls of Racibórz castle wear the signs of time but the building is still worth seeing. It was a significant building for the town’s development. At this place resided Racibórz and Opole lords, including Mesco I, also called Plątonogi (or the Tanglefoot), a later monarch of Poland; and here, at the chapel, resided the canons who made Racibórz a prestigious location; also at this place, as far back as the thirteenth century princely coins were manufactured. Also, the first written record of Racibórz concerns the island on the Odra river. The Piast family’s castle was, however, somewhere else during those days. Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence Trasa 3. Pogranicznym szlakiem | Route 3. Track on the border line Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 37 W książęcej rezydencji In a princely residence Ja 1 ym on ta Poc ztow a Szewska Micki ewicz a ow a 2 Dr z ym ały G ło wa ckie go N Kole jow a ika 3 Lud w Stefana Batorego Zborow a pl. Długosza Wę gl a 3 Basz tow a Castle 2 Fragmenty murów obronnych Fragment of defense walls 3 Baszta miejska Town tower w iejsk a Rynek Piwna kow a Ban Bro wa rn 2 na 2 e wal Pod a a icz ow spr Ka S ol No w o 2 Dług a So lna rna szto Kla 2 Nowa ga S ol n kiego a pl. Mostowy Kowal ska Chop ina Rze źnic z Odra Brow arna Dłu s Wojska Pol azjaln 1 a Różana Gimn Bosacka Armii Kr ajowej Re Reym onta 1 Zamek 38 a lsk Bie na Ks. na dzi Lon Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence Trasa 4. Route 4. 1 Kościół Świętego Ducha – muzeum miejskie Holy Ghost Church – Museum in Racibórz 2 Kościół św. Jakuba St. Jacob’s Church 3 Kościół Wniebowzięcia NMP Assumption of the Virgin Mary's Church Kaplica św. Tomasza Kantuaryjskiego Chapel of St. Thomas of Canterbury Kolumna maryjna Marian Column Browar zamkowy Castle Brewery 0 100 m Morawian (wcześniej, być może, istniał tu gród Golężyców, plemienia, które zamieszkiwało w IX–XI w. tereny pogranicza polsko-morawskiego). Osadę zajęto bez walki – załoga wzięła zbliżające się oddziały Krzywoustego za pobratymców. W 1172 r. w grodzie zamieszkał Mieszko I Plątonogi, czyniąc z Raciborza stolicę swego księstwa. Murowany gotycki zamek 1 zastąpił drewnianą warownię pod koniec XIII w. (wznoszenie pierwszych partii murowanych rozpoczęto jednak już z początkiem tego wieku), a zbudowano go na polecenie księcia Przemysła, ojca świątobliwej Eufemii (zob. ramka s. 19). Około 1290 r. wzniesiono także kaplicę, dziś uznawaną za perłę górnośląskiego gotyku (zob. s. 20). Zamek pełnił nie tylko funkcje obronne, ale też reprezentacyjne. Czasy jego świetności nie trwały jednak długo – już w XIV stuleciu, gdy miasto trafiło do rąk opawskich Przemyślidów, rezydencja popadła w niełaskę. Kolejne wieki nie były lepsze. 24 sierpnia 1683 r. na zamku wydano ucztę dla Jana III Sobieskiego, który podążał na odsiecz Wiednia. Król obiad zjadł, ale wolał przenocować gdzie indziej. Po II wojnie światowej budynek mieszkalny wschodniej części kompleksu spalił się, zniszczono także wnętrza domu zamkowego. Całość zaczęła przypominać malownicze ruiny. Na szczęście udało się pozyskać unijne fundusze na remont i wkrótce książęca rezydencja ma odzyskać należny jej blask. W odnowionym kompleksie będzie miała siedzibę m.in. Agencja Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu. Prace remontowe przynoszą nieoczekiwane odkrycia – w podłodze budynku bramnego natrafiono na wejście do tajemniczych podziemi. Biegną one pod ulicą Zamkową i są tak obszerne, że swobodnie może w nich stanąć dorosła osoba. In 1108 Gall Anonim in his famous Chronicle included information about the acquisition of the Ratibor settlement by soldiers of the Wrymouth. The wooden and ground settlement situated on the Odra river island belonged to Moravians (previously, it is possible that at this location there was a burg town belonging to the Golężyce tribe, who lived – from the IX to XI century – in PolishMoravian borderland territories). There was no battle since the crew of the burg town considered the Wrymouth’s soldiers to be friends. In 1172 in the burg town lived Mesco the First – the Tanglefoot, thinking of Racibórz as the capital of his principality. A brick gothic wall replaced a wooden fortress at the end of the thirteenth century (building of first brick elements was started at the very beginning of this century), while it was built at the request of prince Przemysław, father of St. Eufemia. About 1290 there a chapel was built, which is considered to be a pearl of Upper Silesia gothic. The castle 1 operated as a defensive building. The period of its magnificence was not long – in the fourteenth century, when the town was in the Przemyślidzi family’s hands, the residence fell into disgrace. Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Kaplica zamkowa w Raciborzu | Castle chapel in Racibórz 39 Trasy zwiedzania | Routes Na razie nie wiadomo, jakim celom służyły lochy, mają być one odgruzowane i udostępnione zwiedzającym. Nie jest to pierwsze tego typu odkrycie na zamku. W 2002 r. natrafiono na fragment podziemnego korytarza prowadzący z przyziemia starej baszty (zajmowała ona południowo-wschodnie naroże dziedzińca) w stronę rzeki. Prawdopodobnie zaczynało się tu legendarne przejście pod Odrą, łączące zamek z klasztorem Dominikanek. Jak się przypuszcza, tunel służył celom ewakuacyjnym – w razie zagrożenia siostry zakonne i bogaci mieszczanie mogli przedostać się nim na warowny zamek i przeczekać niebezpieczeństwo. Niestety, po kilku wiekach przejście zawaliło się. Trzeba na koniec wspomnieć o niezwykłym zamkowym graffiti (znajduje się na piętrze budynku mieszkalnego, tuż przy północnej ścianie kaplicy). Pochodzące z XVII w. inskrypcje, wyżłobione paznokciem lub scyzorykiem, odkryto w latach 80. Możliwe, że są to podpisy żołnierzy stacjonujących na zamku podczas wojny trzydziestoletniej. To jedne z najstarszych tego typu inskrypcji w Polsce. Prace renowacyjne, które trwają na zamku, mają się zakończyć w 2010 r. Do tego czasu zwiedzanie obiektu nie jest możliwe, trzeba zadowolić się oglądaniem go z zewnątrz. Rycerze na zamku w Raciborzu | Knights at Piast Castle in Racibórz 40 The next centuries were not better. On August 24th 1683 at the castle a feast for John III Sobieski was prepared, who was coming from Vienna. The King ate dinner but did not want to sleep here. After the Second World War, the residential building of the eastern part of the complex burned down and the interiors of the castle-house were destroyed. The wholeness started to remind colorful ruins. Fortunately, Union’s funds to repair and renovate the castle were obtained, so the building will be recovered soon. In the renovated complex the registered offices of the Agency for Promotion of Racibórz Land and Support for Entrepreneurship will be located. Renovation works result in unexpected discoveries – in the floor of the gate-building an entrance was found into a mysterious underworld. The spaces located are situated under Zamkowa Street and are so spacious that an adult may stand freely. Presently, it is not known how the basements were used. They will be cleared of debris and made available for visitors. It is not the first such finding. In 2002 a fragment of underground corridor from the basement under the old tower was found (situated at the south-eastern corner of the yard) heading towards the river. Perhaps it was the beginning of the legendary underground passage joining the castle and the Dominican Sisters’ Monastery. As it is supposed, the tunnel was used in emergency to evacuate – in case of danger – Sisters and rich inhabitants. They could get into the castle and wait out a threat. Unfortunately, after a few centuries the passage collapsed. Finally, unusual castle graffiti must be mentioned (it’s situated at the northern wall of the chapel, on the floor of residing building). Inscriptions, dated to the XVII century, were discovered in the 80s. It is possible that these are the signatures of soldiers who lived here during the Thirty Years’ War. These must be among the oldest inscriptions in Poland. Zamkowy browar Od XVI w. przy zamku działał browar, do którego wodę sprowadzano z lasu Obora, dzisiejszego arboretum (zob. s. 61).W 1858 r. na zamku wybuchł pożar. Zniszczenia były tak duże, że północnego skrzydła rezydencji nie odbudowano, wznosząc na jego miejscu nowy okazały budynek browarny. Do I wojny światowej piwo – jasne pełne typu pilzneńskiego – sprzedawano na całym Śląsku, aż po Wrocław, trafiało nawet do Czech. Ponoć było znakomite. Zakład warzy piwo do dziś, a złocisty raciborski trunek najlepiej smakuje w miejscu swego powstania – browar można zwiedzać, a w cenę biletu wliczona jest degustacja. Zwiedzanie browaru (ul. Zamkowa 2, tel.: 668116460, http://www.browar-raciborz.pl, e-mail: browar@ browar-raciborz.pl), po uprzednim zgłoszeniu telefonicznym lub mailowym, w sb. i nd o 15.00, bilety 5 zł. Brewery in the castle A brewery has operated at the castle since the sixteenth century. Water was provided from Obora forest (at present an arboretum, see: p. 61). In 1858 the castle caught fire. Damage was so severe that the northern wing of the residencewasnotre-built,butinsteadtherewasbuiltahugebrewery.UntiltheFirstWorldWarlightbeerofPilsner type – sold within the whole Silesian region – was found inWrocław and the Czech (Republic). It is said that it was an excellent brew. The plant continues to manufacture beer and the gold drink from Racibórz tastes best at the place where it is manufactured. The brewery can be visited, beer included in the ticket price. Visiting the Brewery (at 2 Zamkowa St., tel.: 668116460, e-mail: [email protected], http://www. browar-raciborz.pl), after previous notification – by mail or by phone, on Sat. and Sun. at 15.00, tickets: PLN 5. Warto jeszcze na chwilę wrócić do XIII w. Tam, gdzie jest książęcy dwór, tam są rzemieślnicy i kupcy. Za nimi przybywają zaś osadnicy, którzy muszą gdzieś się osiedlać. W okolicy raciborskiego zamku najdogodniejszym miejscem do zasiedlenia był lewy brzeg Odry. Przed 1217 r. osada zamieszkana przez ludność, którą mógł sprowadzić już Mieszko Plątonogi, otrzymała prawa miejskie. Miasto to, lokowane przez księcia Kazimierza I, przyjęło nazwę Racibórz, dotychczas odnoszącą się jedynie do zamku. Pod koniec XIII w. Racibórz zaczęto otaczać murami obronnymi 2 , a w XIV stuleciu chroniły one już całe miasto, także od strony odrzańskich mokradeł. Obwarowania obejmowały obszar, który odpowiada ścisłemu śródmieściu. Do miasta prowadziły trzy bramy, istniało też kilka baszt. Tuż przed murami ciągnęła się fosa. W XVIII w., kiedy fortyfikacje były już niepotrzebne, zaczęto je likwidować. Ostały się jedynie fragmenty murów przy ulicach: Renovation works are expected to be completed in 2010. Until such time visiting the object is impossible and one can admire its exterior only. Let’s go back to the thirteenth century for a while. If there is a castle there must be craftsmen and merchants. They, in turn, attract settlers. Within the area around Racibórz castle the best location to live was the left bank of the Odra river. Before 1217, the burg town’s inhabitants, who may have come here with Mesco the Tanglefoot, received ‘town rights’. The town was named ‘Racibórz’, which previously referred to the castle only. However, at the end of thirteenth century building of defense walls 2 around Racibórz was commenced, while in the fourteenth century they protected the whole town, also from Odra river mud. The fortification covered the whole area which was the downtown. Three gates led to the town, and there were a few towers. Around the walls there was a moat. In the XVIII century, when fortifications were unnecessary, they were eliminated. Some fragments of walls can be found in Batorego, Podwale, Drzymały, Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence Trasa 4. W książęcej rezydencji | Route 4. In a princely residence Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 41 Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Batorego, Podwale, Drzymały, Browarnej, Gimnazjalnej, Basztowej, Leczniczej i – odkryte w 2008 r. – przy Odrzańskiej. Te ostatnie pozostawiono w drodze, zaznaczając przy tym lokalizację bramy Odrzańskiej. Przy ulicy Basztowej stoi także baszta miejska 3 , jedyny, oprócz murów, zachowany fragment fortyfikacji. Renesansową budowlę wieńczy attyka z otworami strzelniczymi i cztery wieżyczki. Basztę postawiono w XVI w. na zrębie wcześniejszych fundamentów. Pełniła tak naprawdę funkcję aresztu, precyzyjniej więc byłoby ją nazywać wieżą więzienną. Idąc z zamku na ulicę Browarną, mija się co najmniej trzy ważne zabytki Raciborza: kościół św. Jakuba (zob. s. 15), kolumnę maryjną (zob. s. 12) oraz kościół Wniebowzięcia NMP (zob. s. 15). Trasa 5. W krainie pałaców Przebieg: Łubowice – Sławików – Szonowice – Czerwięcice – Rudnik – Strzybnik – Modzurów – Jastrzębie – Krowiarki (– Gródczanki) Znakiem rozpoznawczym ziemi raciborskiej są XVIII- i XIX-wieczne pałace i dwory. Czas nie obszedł się z nimi łaskawie – upaństwowione po II wojnie światowej i zostawione bez należytej opieki zniszczały, chyląc się ku ruinie. Tylko nieliczne miały szczęście: instytucje, które nimi zarządzały, uznały, że warto w nie zainwestować i wyłożyć pieniądze na remont. Wszystkie jednak warto zobaczyć – te nadgryzione zębem czasu prezentują się bowiem niezwykle malowniczo. Pierwszy przystanek na trasie – ruiny pałacu rodziny Eichendorffów 4 w Łubowicach – to miejsce niezwykle malownicze. Pozostałości 42 Baszta z murami obronnymi w Raciborzu Tower and defense walls in Racibórz Browarna, Gimnazjalna, Basztowa, Lecznicza and – discovered in 2008 – Odrzańska Street. In Basztowa Street there is a town tower 3 , the sole one – beyond the walls – a preserved fragment of fortifications. The renaissance building ends with an attic with shooting holes and four towers. The tower was built in the sixteenth century on the framework of previous foundations. In fact, it played the role of a prison, so more accurately it should be called: a prison tower. Route 5. In a land of castles Route: Łubowice – Sławików – Szonowice – Czerwięcice – Rudnik – Strzybnik – Modzurów – Jastrzębie – Krowiarki (– Gródczanki) A hallmark of the Racibórz land is constituted by XVIII and XIX century palaces and mansions. Time has not treated them well. After the Second World War they belonged to the state. Since nobody was looking after them, they deteriorated, falling into ruins. Just a few were ‘lucky’: intuitions which managed them invested in them. However, all of them are worth of seeing – even those damaged are very picturesque. Ruiny pałacu w Łubowicach Ruins of castle in Łubowice pięknej niegdyś budowli otacza zdziczały park z wyniosłymi drzewami. Przetrwały w nim kilkusetletnie dęby, klony, lipy i robinie. Urokliwie prezentuje się również 200-metrowa aleja grabowa, zwana aleją Zajęczą. Majątek trafił w ręce Eichendorffów w 1785 r. dzięki ożenkowi Adolfa, pruskiego oficera, z majętną panną Karoliną von Kloch. Trzy lata później przyszedł tu na świat Joseph, późniejszy słynny poeta niemieckiego romantyzmu (zob. ramka s. 45). Do Eichendorffów należało kilka okolicznych wsi, rodzina była więc bogata. Jednak źle prowadzone interesy i zbytnia rozrzutność doprowadziły Adolfa na skraj bankructwa. Łubowice musiały pójść pod młotek. Kolejni właściciele nie dbali o majątek. W 1858 r. dobra nabył książę Wiktor von Ratibor i przebudował pałac, nadając mu cechy neogotyckie. Książę gościł tu jednak okazjonalnie, przebywając na co dzień w Rudach. Rezydencja mocno ucierpiała w 1945 r., a powojenna nacjonalizacja doprowadziła ją do kompletnej ruiny. Dopiero w latach 90. staraniem Łubowickiego Towarzystwa Józefa von Eichendorffa teren uporządkowano. Zakątek okazał się niezwykle romantyczny. Niezapomniane wrażenie wywiera widok eklektycznego pałacu rodziny von Eickstedt 5 w Sławikowie (ul. Parkowa, z głównej drogi należy odbić w ulicę prowadząca do The first ‘stop’ along the path – ruins of Eichendorff’s castle 4 in Łubowice – a very charming place. Remains of the once stunning building are surrounded by a wild park with large trees. There survived oaks, clones, limes and robinias – several hundred years old. Also, the 200-meter long Hornbeam Avenue has survived (also called Hare Avenue). The mansion became the Eichendorffs’ property in 1785, when Adolf, a Prussian officer, married a rich lady – Karolina von Kloch. Three years later their son Joseph was born. Joseph was a famous poet of the German romantic period (see: frame p. 45). To the Eichendorffs belonged several local villages; the family was rich. However, poorly run business and wastefulness made Adolf nearly bankrupt. Łubowice had to be sold. Future owners did not take care of the mansion. In 1858 the mansion was purchased by a prince – Wiktor von Ratibor – who re-constructed the palace in a neo-gothic style. However, the prince visited this place occasionally, living in Rudy. In 1945 the residence suffered and post-war nationalization brought it to a complete ruin. In 90’s, thanks to the Łubowice Association of Joseph von Eichendorff this place has been put in order. The place is uniquely romantic. An unforgettable impression is made by the sight of the eclectic palace of the von Eickstedt family 5 in Sławików (in Parkowa Street, a side street near the church). A huge, two-storey building with four symmetrical corner buildings looms over the trees. The castle was built in the middle of the nineteenth century, in accordance with the design prepared by the owner, who made use of designs by a great German architect – Karl Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 43 Trasa 5. Route 5. W krainie pałaców In a land of castles Łany Łany 45 45 Podlesie Podlesie Budziska Budziska 5 Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Wronin Wronin 421 421 Sławików Sławików Ponięcice Ponięcice Jastrzębie Jastrzębie 422 422 11 Szonowice Szonowice 1 6 Modzurów Modzurów 10 Krowiarki Krowiarki 4 9 5 417 417 Tłustomosty Tłustomosty 6 Maków Maków Gródczanki Gródczanki 13 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Pietrowice Pietrowice Wielkie Wielkie 7 Pawłów Pawłów 421 421 3 Zawada Zawada Książęca Książęca Babice Babice Brzeźnica Brzeźnica 8 915 915 Rudnik Rudnik 45 45 Żerdziny Żerdziny 7 4 Łubowice Czerwięcice Czerwięcice Łubowice 2 Strzybnik Strzybnik Gamów Gamów 12 Turze Turze Raszczyce Raszczyce Markowice Markowice kościoła). Potężny dwupiętrowy gmach z czterema symetrycznymi narożnymi budynkami wyłania się majestatycznie spośród drzew. Pałac wzniesiono w połowie XIX w. według projektu samego właściciela, posiłkującego się wzorami opracowanymi przez Karla Friedricha Schinkla, znakomitego niemieckiego architekta. Stąd inspiracja sztuką antyczną, m.in. obecność portyku, tympanonu i rozdzielonych filarami pasów okien, które dodają budowli surowości. Całość bierze we władanie przyroda: ściany, z których odpada tynk, porasta bluszcz, a do środka, gdzie zawaliły się dach i sufity, „wchodzą” drzewa. Rodzina von Eickstedt opuściła pałac na początku 1945 r., uciekając przed frontem: walka o przyczółek łubowicki nie oszczędziła rezydencji. Później rozkradziono wyposażenie, zniszczono cenne Friedrich Schinkel. This is why inspiration with antic art is seen – portico, tympanum and rows of windows separated by pillars. The building seems to be dour. However, nature is governing here: walls, from which plaster is following, is overgrown with ivy. Trees grow through a roof full of holes. The Eickstedt family left Pałac w Sławikowie | Palace in Sławików Joseph von Eichendorff RACIBÓRZ RACIBÓRZ 416 416 N Lekartów Lekartów 0 2 km Samborowice Samborowice Ruiny pałacu Eichendorffów w Łubowicach 1 Kościół Narodzenia NMP w Łubowicach 916 916in Łubowice Ruins of the Eichendorffs’ castle Church of St. Mary’s Birth in Łubowice Pałac rodziny von Eickstedt w Sławikowie 6 Kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie Nieboczowy Nieboczowy Wojnowice Wojnowice St. John the Baptist’s Church in Maków Palace of von Eickstedt family in Sławików Dwór w Szonowicach 7 Kościół Świętego Krzyża w Pietrowicach Wielkich 45 917 45 917 Lubonia Lubonia ManorPietraszyn house in Szonowice Holy Cross Church in Pietrowice Wielkie Pietraszyn Bojanów Bojanów 2 Izba pamięci Josepha von Eichendorffa w Łubowicach Pałac rodziny von Schimonsky w Czerwięcicach Grabówka Grabówka Palace of von Schimonsky family in Czerwięcice Memory chamber of Joseph von Eichendorff in Łubowice Pałac w Rudniku 3 Muzeum grodu łubowickiego w Łubowicach PalaceRohov in Rudnik Museum of Łubowice burg town in Łubowice Rohov 936 Krzanowice 936 Krzanowice Pałac w Strzybniku Cmentarz-lapidarium w Łubowicach Palace in Strzybnik Lapidarium in Łubowice Strahovice Strahovice Pałac w Modzurowie Młyn wodny w Brzeźnicy Bluszczów Bluszczów Palace in Modzurów Water mill in Brzeźnica Tworków Tworków Pałac w Jastrzębiu 4 Zabudowania folwarczne w Strzybniku Chuchelná Palace in Jastrzębie Farm buildings in Strzybnik Chuchelná Pałac w Krowiarkach 466 4665 Lamus w Strzybniku Krzyżanowice Krzyżanowice Palace in Krowiarki Granary in Strzybnik Bělá Bělá Dwór w Gródczankach Mansion in Gródczanki Niemiecki pisarz (1788–1857) urodził się w Łubowicach, uczył we wrocławskim gimnazjum, a studiował w Halle i Heidelbergu. W tym ostatnim debiutował jako poeta. W 1812 r. ukończył w Wiedniu studia prawnicze. Kiedy wraz z żoną przeniósł się do Berlina, został, wbrew poetyckim inklinacjom, urzędnikiem wojskowym. Na szczęście praca pozwalała mu pisać. Pozostawił po sobie m.in. kilkaset wierszy i nowele. Tworzył pod wpływem pieśni ludowych, także polskich. Muzykę do jego wierszy komponował m.in. Robert Schumann. Więcej o życiu i twórczości poety można się dowiedzieć, odwiedzając w Łubowicach poświęconą mu izbę muzealną. Działa przy niej również małe muzeum grodu łubowickiego. Pokazuje przedmioty wydobyte z ziemi podczas badań archeologicznych prowadzonych w okolicy. Izbę pamięci Josepha von Eichendorffa (ul. Eichendorffa 22, tel.: 032 4106602), można zwiedzać po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym; bilety: normalny 3 zł, ulgowy 2 zł. Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Joseph von Eichendorff A German writer (1788–1857) born in Łubowice, he studied in a gymnasium in Wrocław and then in Halle and Heidelberg. Studying in Heidelberg he debuted as a poet. In 1812 in Vienna he graduated from university (law). When he moved into Berlin with his wife he became a military clerk. Fortunately, he was still able to write. He left several hundred poems and some novellas. His texts were influenced by local songs, including Polish ones. Music to his poems was composed by Robert Schumann. To learn more about the poet’s life and art one should visit a museum room in Łubowice devoted to him. At the museum one may be interested in the small sub-museum of Łubowice burg town. Objects excavated from the ground during archeological research conducted in this territory are on exhibit. Memory chamber of Joseph von Eichendorff (at 22 Eichendorffa St., tel.: 032 4106602), can be visited after previous notification made by phone; tickets: ordinary PLN 3, with discount – PLN 2. 45 45 44 45 detale i pozwolono na degradację obiektu. Rezydencję otacza zdziczały park. Klucząc między pięknymi okazami drzew, można dojść do ruin mauzoleum właścicieli rezydencji. Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Budynek pałacu grozi zawaleniem, wstęp do niego jest zabroniony. Wchodząc na teren rezydencji, trzeba pamiętać o zachowaniu ostrożności. 46 Po tak wspaniałej rezydencji dwór 6 w Szonowicach jawi się jako zwykły, przeciętny budynek mieszkalny. Swoją drogą obiekt, powstały w drugiej połowie XIX w., pełni obecnie właśnie taką funkcję. Trochę na pocieszenie wokół rozciąga się ładny park ze starodrzewem. Jadąc dalej, warto odbić do zagubionych pośród pagórków i pól Czerwięcic. Można tam podziwiać zaniedbany, ale nadal ładny, neorenesansowy pałac rodziny von Schimonsky 7 . Stojący na niewielkim wzniesieniu (z drogi trzeba odbić przed mostkiem i przystankiem autobusowym) obiekt powstał w 1892 r. i niegdyś, jak inne pałace w okolicy, otaczał go ogród i park. Dziś jest ogrodzony siatką. Od drogi pałac nie robi wielkiego wrażenia, znacznie ciekawszy jest widok od strony zadrzewień. Interesująco prezentuje się neobarokowy pałac 8 w Rudniku (ul. Sylwestra, na granicy wsi). Budynek pamięta przełom XVIII i XIX w., a w 1919 r. został gruntownie odrestaurowany. Przed II wojną światową należał do rodziny Eigstett, później przejęło go państwo i oddało w zarząd PGR. Dziś, otoczony starodrzewem zabytek czeka na nowego właściciela, który chciałby przeprowadzić w nim konieczne renowacje. Siedzibą PGR został też w socjalistycznej Polsce XIX-wieczny pałac 9 w Strzybniku. Miał on jednak mniej szczęścia niż rezydencja w Rudniku – dziś jest w stanie ruiny, ale, co trzeba przyznać, jego otoczenie pozostało Dwór w Szonowicach | Manor house in Szonowice the palace at the beginning of 1945, being afraid of soldiers: during the struggle for Łubowice there was no mercy for the mansion. Later, its equipment was stolen, valuable details were damaged and the object was left. The mansion is surrounded by a wild park. Walking among stunning trees one may reach the mausoleum of the owners of the mansion. The building may collapse so one mustn’t go in. Entering the residence territory, one must be very careful. At such a great residence, a manor house 6 in Szonowice seems to be a usual residential building. Actually, the object built in the second half of the nineteenth century plays such a role today. Around it there is a beautiful park with old trees. Next, one should visit C zerwięcice, ‘lost’ among slopes and meadows. One can admire the still stunning, neo-renaissance palace von Schimonsky family 7 . Standing on a little slope (turn down the road before the little bridge and the bus stop) it was built in 1892. It was surrounded – as other palaces – by a garden and park. Today there is a wire bardzo malownicze. Wokół rozciąga się park krajobrazowy, w którym można podziwiać drzewa o imponujących rozmiarach. Jest tu też XIX-wieczny grobowiec właścicieli Strzybnika. Ładnie, pomimo zaniedbania, wyglądają również zabudowania folwarczne, w tym stara kuźnia (zob. s. 72). Miłą niespodziankę stanowi pałac 10 w Modzurowie, co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, jest pięknie odnowiony, po drugie – przypomina niewielką warownię. Neogotycka rezydencja, z dwoma niskimi, masywnymi wieżami, pochodzi z 1864 r., a zbudowano ją dla rodziny von König. Obecnie budynek użytkuje Stacja Hodowli Roślin i przy odrobinie szczęścia można wejść do środka. Warto, bo główny hol zdobi piękny witraż. Rozciągający się wokół zabytku park kryje wiele egzotycznych drzew. Spacerując alejkami, prędzej czy później dojdzie się do ruin mauzoleum (XIX w.) i neogotyckiej kapliczki (XIX w.) z wbudowanym kamiennym maswerkiem, datowanym na 1300 r. Ładny, odrestaurowany pałac 11 znajduje się też w Jastrzębiu. Góruje nad okolicą, zajmując wierzchołek stromo podciętego wzgórza. Budowla pochodzi z lat 70. XIX w., a otacza ją Pałac w Modzurowie | Palace in Modzurów Pałac w Czerwięcicach | Palace in Czerwięcice fence. From the road the palace does not impress. The view from the trees is much more interesting. Also interesting is a neo-baroque palace 8 in Rudnik (in Sylwester Street). The building can ‘remember’ the turn of XVIII and XIX centuries and in 1919 it was renovated. Before the Second World War it belonged to the Eigstett family but later it was nationalized and managed by PGR (National Agency for Agriculture Development). Today, surrounded by old trees, the building waits for a new owner who would like to renovate it. Also a nineteenth century palace 9 in Strzybnik served as a PGR office in socialist Poland. However, it was not as lucky as the residence in Rudnik – today it is in ruins, but its adjacent area is incredibly picturesque. Around it there is a great landscape park, where one can admire huge trees. There is also the XIX century tomb of the owners of Strzybnik. Despite their deterioration, the farm buildings look well, as well as an old forge (see: p. 71). A palace 10 in M odzurów is a nice ‘surprise’. There are at least two reasons for this. First, it is greatly renovated, and secondly – it was a small fortress. The neogothic residence with two low and massive Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 47 Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels 48 Pałac w Jastrzębiu | Palace in Jastrzębie piękny park. Po II wojnie światowej otwarto tu sanatorium dla dzieci chorych na gruźlicę. Obecnie rezydencja stanowi własność prywatną i niestety można ją podziwiać tylko z drogi. Niewiele pałaców może dorównać pięknością rezydencji w Krowiarkach. Jej wygląd budzi zachwyt nawet u osób, które widziały niejedno. Pałac 12 powstał około 1826 r. W latach 1852–77 gruntownie go przebudowano, nadając mu neorenesansowy i neobarokowy styl. Przebudowę zarządzili Amand i Fanny von Gaschin – ludzie światowi, otwarci na nowe prądy artystyczne i niebojący się niekonwencjonalnych rozwiązań. Dzięki nim Krowiarki stały się prawdziwym dziełem sztuki, miejscem niezwykłym. Architektoniczną „kropkę nad i” postawili jednak Donnersmarckowie, magnacki ród, z którego wywodziło się wielu znanych przemysłowców na Śląsku. Pod koniec XIX w. zostali oni kolejnymi właścicielami rezydencji. To im zawdzięczamy secesyjne w wyrazie skrzydło północne, odbudowane po pożarze z 1892 r. Dziś w zdumienie wprawia harmonijne połączenie w jednej budowli tak wielu stylów różnych epok. Niemy podziw budzi wysoka czworoboczna wieża z niezwykle bogato zdobionym hełmem. Niestety, ów cud sztuki dekoracyjnej zdemontowano, bo groził zawaleniem, ma jednak powrócić na towers dates from 1884 and was built for the König family. Presently, the building is used by a Station for Plants and one who is lucky enough may go inside. The hall is decorated with a huge stained-glass window. In a park around the building there are a lot of exotic trees. Walking among paths one may reach ruins of mausoleum (XIX) and neo-gothic chapel (XIX) with inbuilt stone tracery dated to 1300. A stunning and renovated palace 11 is also situated in Jastrzębie. It dominates the area, standing on the peak of a slope. The building is dated to the 70s of the nineteenth century and is surrounded by a great park. After the Second World War a hospital for children suffering from tuberculosis was opened here. Presently, the residence is a private property and – unfortunately – one can admire it from the outside only. Not many palaces are as amazing as the residence in Krowiarki. Its view makes an impression on people who have seen a lot. The palace 12 was built about 1826. Between 1852–77 it was completely reconstructed, in a neo-renaissance and neo-baroque style. The re-construction was managed by the Amand and Fanny von Gaschin – people open to new artistic trends, not afraid of unconventional solutions. Due to them Krowiarki became a real piece of art, a very untypical place. However, the Donnersmarcks – a magnate family consisting of many famous Silesian entrepreneurs – finished the building. At the end of nineteenth century they became owners of the residence. We owe them the northern wing in art nouveau style, re-constructed after the fire in 1892. Today, the combination of so many styles within Pałac w Krowiarkach | Palace in Krowiarki swoje miejsce po renowacji. Wciąż wznoszą się natomiast czworoboczne baszty w narożnikach, nakryte namiotowymi dachami, oraz cylindryczne wieżyczki z iglicami. Dekoracyjne gzymsy i obramienia okien, frymuśnie kute balustrady balkonów, misternie wykonane detale architektoniczne – wszystko to składa się na niepowtarzalny wygląd tej jedynej w swoim rodzaju szlacheckiej rezydencji. Piękny, rozległy ogród założony wokół pałacu kryje jeszcze jeden godny uwagi zabytek – mauzoleum rodowe Donnersmarcków. W już odnowionej wozowni zgromadzono natomiast zachowane w dobrym stanie dawne pojazdy dworskie, dorożki, powozy i maszyny rolnicze. one building makes a great impression. One is delighted with a high quadrate tower with an incredibly decorated roof. Unfortunately, these decorations had to be disassembled since they could collapse; however, they will be restored. Moreover, there are still quadrate towers in corners, covered with tent-roofs as well as cylindrical towers with spires. Decorative pedestals and window frames, exquisitely wrought balustrades on balconies, a lot of architectural details – all of these constitute the unique appearance of this magnate residence. A stunning and spacious garden around the palace hides another old building worth seeing – the mausoleum of the Donnersmarcks. In an already renovated cart building there are stored well-preserved vehicles – horse-driven cabs, carriages and farming machines. The palace is being renovated. Visiting it is impossible. However, one may walk in the park and see the car building and the mausoleum. W pałacu trwają prace remontowe. Jego zwiedzanie nie jest więc możliwe. Można natomiast pospacerować po parku oraz obejrzeć wozownię i mauzoleum. Trasa 5. W krainie pałaców | Route 5. In a land of castels Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Dwór w Gródczankach Ci, którzy dotrą aż do Gródczanek, będą mogli obejrzeć w nim klasycystyczny dworek 13 z przełomu XVIII i XIX w. Piętrowy dom zdobi niewielka przybudówka pokryta dekoracją stiukową. Dwór pełni dziś funkcję domu mieszkalnego. Mansion in Gródczanki Dwór w Gródczankach Mansion in Gródczanki Those who reach Gródczanki can see a classical mansion 13 dated to the turn of XVIII and XIX centuries. The storied house is decorated by a little annex covered with stucco decoration. The mansion plays the role of a residential building. 49 Trasa 6. Rezydencje pogranicza Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland Przebieg: Wojnowice – Tworków – Krzyżanowice – Chałupki Malownicze rezydencje można znaleźć także w południowej części powiatu. Jest ich tu wprawdzie znacznie mniej niż na terenie Płaskowyżu Głubczyckiego, po którym prowadziła wcześniejsza trasa, ale klasa obiektów wynagradza ten niedostatek. Niezwykle efektowne są ruiny zamku w Tworkowie, których ogrom budzi wręcz zdumienie. Ten prawdziwy kolos wśród rezydencji w czasach swojej świetności musiał robić niesamowite wrażenie. Trasę warto rozpocząć w Wojnowicach. Główną atrakcją tej urokliwej wsi jest pałac 14 Johanna Karla Christiana Kuha. Wzniesiono go w pierwszej połowie XIX w., a Kuh, specjalista z zakresu okulistyki i laryngologii, otworzył tu specjalistyczną klinikę chirurgiczną. Doktor, aktywny mason, leczył biedaków za darmo i wspierał osoby najbardziej potrzebujące. W okolicy cieszył się ogromnym szacunkiem. Po jego śmierci pałac trafił w ręce protestanckiej Pałac w Wojnowicach | Palace in Wojnowice 50 Route 6. Residences within borderland Route: Wojnowice – Tworków – Krzyżanowice – Chałupki Picturesque residences can be admired also in the southern part of the district. In fact, they are not as numerous as in the territory of Głubczyce tableland (previous track) but the class of the objects compensates this shortage. Ruins of a castle in Tworków surprise everyone. This giant, in the period of its splendor, must have made an incredible impression. It is good to start the trip in Wojnowice. A main attraction of this charming village there is Johann Karl Christian Kuh palace 14 . It was built in the first half of the XIX century, and Kuh, a specialist in ophthalmology and laryngology opened a teaching hospital here. A doctor, and an active mason, he treated poor people for free and supported them. He was greatly respected. After his death the palace was managed by a protestant family – von Banck. It was extended and re-constructed in a classic style – fashionable in those days. There are legends about the pomp of this residence. This is an effect of the numerous parties held here: a lot of visitors were invited and served by a number of servants. The good days ended in 1944 – but before the Bancks left the residence, escaping from Red Army soldiers, they hid valuables in several hiding-places. Most of them were found by the Russians and the precious equipment was taken to Russia. rodziny von Bancków, a ci rozbudowali go w duchu modnego wówczas klasycyzmu. O przepychu tej rezydencji krążą wręcz legendy. Pewnie dlatego, że rodzina lubiła korzystać z życia: zapraszano tu licznych gości, którym usługiwała jeszcze liczniejsza służba. Szczęśliwe czasy skończyły się w 1944 r. – nim Banckowie opuścili rezydencję, uciekając przed czerwonoarmistami, ukryli kosztowności w kilkunastu skrytkach. Większość z nich Rosjanie odnaleźli i łup wraz z cennym wyposażeniem wywieziono do Kraju Rad. Wnętrze pałacu zdewastowano, na szczęście nie podpalono samego budynku. Po wojnie mieściła się tu szkoła, a następnie szpital. Kilka lat temu pałac kupił prywatny inwestor i przekształcił w restaurację. Niedługo będzie też tu można przenocować. W północno-wschodnim skrzydle pałacu, na parterze, otwarto Muzeum Dawnej Wsi. Większość eksponatów to dary okolicznych mieszkańców. Można tu zobaczyć m.in. 200-letnią stupę do tłuczenia grochu, drewniane brony, żarna, urządzenia do wyrobu masła i sera, elementy uprzęży dla koni i krów czy koszyki do chleba. Wizytę w muzeum lepiej uzgadniać telefonicznie (tel.: 032 4191597, 502556621), ale najczęściej wystarczy poprosić restauracyjny personel o otwarcie sali. Tworków to jedna z najsłynniejszych miejscowości powiatu raciborskiego. Większość osób przyjeżdża tu ze względu na wspaniały barokowy kościół św.św. Piotra i Pawła (zob. s. 34). Tymczasem równie niesamowite wrażenie, choć oczywiście w zupełnie innej stylistyce, robi tworkowski zamek 15 , a właściwie jego ruiny. Pozostałości rezydencji panów z Wodnik, którą wzniesiono pod koniec XVI w. na fundamentach średniowiecznej twierdzy, zajmują skarpę w północno-zachodniej części The interior of the palace was devastated but – fortunately – the castle was not burnt down. After the war the building served as a school and a hospital. A few years ago the palace was purchased by a private investor and converted into a restaurant. One will have the opportunity to rent accommodation soon. In the north-eastern wing of the palace, on the ground floor is a Museum of the Old Village. Most of the exhibits are gifts delivered by local inhabitants. One can see, among others, a 200-year old ‘mortar’ used to crush peas, wooden harrow, hand mill, units to manufacture butter and cheese, elements of harnesses for horses and cows and bread baskets. It is best to have an appointment made by phone (tel.: 032 4191597, 502556621), but usually, it is enough to ask the personnel in the restaurant to open the museum. Tworków is one of the most recognized villages within the Racibórz district. Most people come here because of the splendid baroque Saint Peter and Paul’s Church (see: p. 34). However, a great impression is made by Tworków castle 15 , and more accurately – its ruins. Remains of a residence of lords from Wodniki, which was built at the end of the sixteenth century on foundations of a middle-age fortress, are situated on the slope in the north-western part of the village. The castle’s form was similar to a horseshoe with side wings; however, it had a lot of owners and everybody wanted to change something. At the turn of the XVII and XVIII centuries the residence was converted to baroque style. In 1872 the building was modernized again, this time in neo-renaissance style. Double-storey arcades were built around the courtyard and Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 51 946 946 Trasa 6. Rezydencje pogranicza RouteLekartów 6. Lekartów Residences within borderland Pietrowice Pietrowice Wielkie Wielkie 935 935 Łańce Łańce Brzezie Brzezie Rzuchów Rzuchów Samborowice Samborowice 916 916 1 14 Nieboczowy Nieboczowy Wojnowice Wojnowice Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland 52 Bieńkowice Bieńkowice 2 Krzanowice Krzanowice 3 5 Lubomia Lubomia 45 45 917 917 Bojanów Bojanów Grabówka Grabówka Syrynia Syrynia 4 Borucin Borucin 15 936 936 6 Tworków Tworków Bluszczów Bluszczów 16 Chuchelná Chuchelná 466 466 Ruiny zamku w Tworkowie | Ruins of castle in Tworków square tower in the western wing. A few years later a clock was added on the tower. The splendor of the castle ended in January 1931 Krzyżanowice Krzyżanowice Piórem fornala Bělá Bělá Závada Závada 45 45 7 Chałupki Chałupki N 0 wsi. Zamek miał kształt zbliżony do podkowy ze skrzydłami bocznymi, później jednak często zmieniał właścicieli, a ci, chcąc pozostawić po sobie jakiś ślad, przebudowywali go według własnych potrzeb. Na przełomie XVII i XVIII w. rezydencji nadano styl barokowy. W 1872 r. budowla przeszła kolejną modernizację, zyskując cechy neorenesansowe. Dodano wówczas m.in. dwukondygnacyjne arkady otaczające dziedziniec i czworoboczną wieżę przy skrzydle zachodnim, którą kilka lat później ozdobił zegar. Kres świetności zamku położył pożar, który wybuchł w styczniu 1931 r. Łunę było ponoć widać w promieniu 60 km. Przez lata spekulowano o celowym podpaleniu zamku, by uzyskać odszkodowanie. Teza ta nigdy nie znalazła potwierdzenia, zamku jednak już 17 1 km 14 Pałac w Wojnowicach – Muzeum Dawnej Wsi Palace in Wojnowice – Museum of the Old Village 15 Ruiny zamku w Tworkowie Ruins of castle in Tworków 16 Pałac w Krzyżanowicach Palace in Krzyżanowice 17 Pałac w Chałupkach Palace in Chałupki 2 Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice 3 Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław’s Church in Krzanowice 6 Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul’s Church in Tworków Kapliczka św. Urbana w Tworkowie St. Urban’s Chapel in Tworków Kolumna maryjna w Krzanowicach Marian Column in Krzanowice Muzeum Kowalstwa w Bieńkowicach Museum of Smithery in Bieńkowice Młyn w Tworkowie Mill in Tworków 1 Lamus w Wojnowicach Granary in Wojnowice 5 Lamus w Borucinie Granary in Borucin 4 Hroza Hroza 7 Graniczny meander Odry Border meander of the Odra river Doskonały opis zamku zamieścił w swoich wspomnieniach Ze studni zapomnienia (1957) Ludwik Bielaczek, fornal z Tworkowa: „Zamek posiadał trzy kondygnacje, wysoką wieżę zegarową i liczne inne wieżyczki, altanę, balkoniki, kolumnadę, a nad nią oszkloną galerię z barwnymi witrażami. […] Z wielkich obrazów, płócien, które zajmowały nieraz całą ścianę sali, patrzyły przyćmione postacie jeźdźców, siedzących na barwnie przystrojonych koniach. […] Galeria zawieszona była trofeami myśliwskimi – skórami i rogami różnych zwierząt krajowych i egzotycznych, upolowanych niegdyś przez dawnych właścicieli zamku. Cała jedna sala położona w dolnej kondygnacji, zwana Waffensaal (zbrojownia), była zawieszona wszelkiego rodzaju bronią: mieczami, szablami, rapierami… Już samym sklepieniem tej sali – ostrołukami wąziutkich żeber i rozetami – mógłby się zachwycić każdy znawca”. Written by carter A great description of the castle was made by Ludwik Bielaczek – a carter in Tworków – in his diary ‘From a well of oblivion’. „The castle had three floors, a tall clock tower and a number of other towers, summerhouse, little balconies, colonnade, and over it – a glass gallery with colorful stained-glass windows. […] On large pictures – which often hang on a whole wall in a room – there were dim riders sitting on horses, colorfully costumed. […] The gallery was full of trophies – furs and horns of different domestic and exotic animals, haunted by previous owners of the castle. A whole room – situated within lower storey, called Waffensaal (armory) was full of different sorts of weapon: swords, sabers, rapiers… Over the room’s arch – narrow ribs – every expert could be delighted”. Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 53 Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland nie odbudowano. Kilka lat temu teren wokół ruin uporządkowano, odsłaniając wypalone mury, resztki wieży oraz renesansowe portale. Latem w tej malowniczej scenerii odbywają się festyny oraz koncerty, często też młode pary pozują tu do ślubnych sesji zdjęciowych. Efektowny pałac 16 można podziwiać w Krzyżanowicach (w centrum, ul. Kolejowa). Zbudowano go około 1700 r. dla hrabiego Jana Bernarda Praschmy, najważniejszymi właścicielami rezydencji byli jednak – od 1775 r. – Lichnowscy. W połowie XIX w. przebudowali oni pałac w stylu neogotyckim, dostawiając m.in. okrągłą wieżę w południowo-wschodnim narożu (dziś znajduje się tu kaplica). Z połowy XIX w. pochodzi także niezwykle ciekawa brama wjazdowa do pałacu (ul. Tworkowska) z zachowaną ozdobną kratą żeliwną i tablicą inskrypcyjną. Bramę, ze względu na pęknięcia muru, zamknięto, a wejście na teren rezydencji znajduje się przy ulicy Wyzwolenia. W 1806 r. Pałac w Krzyżanowicach | Palace in Krzyżanowice 54 after a fire. The glow was visible within 60 km radius. It was said the castle was set on fire intentionally in order to obtain compensation. This thesis has never been proven but the castle has not been re-built. A few years ago the territory around the castle was put in order and one can see residues of towers and renaissance portals. In summer, within this picturesque scenery concerts are held. Also, newly-weds have photo sessions here. A beautiful palace 16 can be admired in Krzyżanowice (center, in Kolejowa Street). It was built around 1700 for the count – Jan Bernard Praschma and since 1775, the most significant owners of the residence there were the Lichnowscys. In the mid-XIX century they rebuilt the palace in neo-gothic style, adding, among others, a round tower in the south-eastern corner (today there is a chapel). An interesting entrance gate is dated to the mid-XIX century (in Tworkowska Street) with preserved cast iron grate and board with inscriptions. The gate, since the wall cracked, was closed and the entrance into the territory of the residence is situated near Wyzwolenia Street. In 1806, per the Lichnowscys’ invitation Ludwig van Beethoven gave concerts here. Several years later Ferenc Liszt visited the residence. The composer visited Krzyżanowice a few times. In 1848 he waited in the palace for his lover – Karolina Iwanowska, who came here from Russia. Presently, it houses a social welfare house. Around the residence there is a park with old and exotic trees. Here grows the second largest Tulpenbaum in Poland. The thickest ginkgo in the Silesia region constitutes a very interesting detail. The park and the chapel can be visited after previous notification made by phone (tel.: 032 4194020). na zaproszenie Lichnowskich koncertował w rezydencji Ludwig van Beethoven. Kilkadziesiąt lat później gościł tu Ferenc Liszt. Kompozytor przyjeżdżał do Krzyżanowic kilka razy. W 1848 r. czekał w pałacu na kochankę, Karolinę Iwanowską, która spieszyła do niego z Rosji. Obecnie w rezydencji mieści się Dom Pomocy Społecznej. Wokół rozciąga się park z wiekowymi i egzotycznymi drzewami. Rośnie tu drugi co do wielkości w Polsce tulipanowiec amerykański. Ciekawostką przyrodniczą jest też najgrubszy na Śląsku miłorząb dwuklapowy. Park i kaplicę można zwiedzać po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym (tel.: 032 4194020). Ostatnią rezydencją na trasie jest pałac 17 w Chałupkach (ul. Bogumińska). Z racji rozmiarów bywa on nazywany zamkiem. Według tradycji, pierwsza twierdza powstała w tym miejscu już w połowie XIII w. i należała do rycerza Barutha. Pisemna wzmianka o warowni, wówczas własności książąt raciborskich, pochodzi jednak z 1373 r. Budowla wielokrotnie zmieniała właścicieli, była m.in. w rękach Hohenzollernów, Donnersmarcków i znanych magnatów finansowych Rothschildów. Modyfikowano także jej wygląd. W 1682 r. warowne założenie przekształcono w barokowy pałac, a wokół założono park. Dziś pieczołowicie odnowiony budynek i zadbany park robią bardzo miłe wrażenie. W pałacu działa hotel i restauracja. Ceny są niewygórowane, czemu więc nie zafundować sobie odpoczynku w miejscu o tak długich tradycjach? Tym bardziej że trzeba jeszcze nacieszyć oczy pobliskimi pięknymi krajobrazami meandrującej Odry (zob. s. 62). The last residence on the path is a palace 17 in Chałupki (at Bogumińska Street). Because of its size it is called a castle. According to legend the first fortress was built here in half of thirteenth century and belonged to a knight – Bartuth. A written notice about the fortress – belonging to Racibórz lords in those days – is dated to 1373. There were many owners of the fortress. Among others, it was owned by the Hohenzollerns, Donnersmarcks and financial magnates – the Rothschilds. Also its appearance was modified. In 1682 the fortress was converted into a baroque palace and around it a park was formed. Nowadays, the renovated building and trim park make a nice impression. Within the palace there are a hotel and restaurant. Prices are reasonable, so why not take some rest in a place with such tradition? The idea is strengthened by the opportunity to gaze on the great landscapes of the Odra river (see: p. 63). Trasa 6. Rezydencje pogranicza | Route 6. Residences within borderland Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Pałac w Chałupkach | Palace in Chałupki 55 Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In The Natural Landscape Park Szlakiem osobliwości przyrodniczych 56 Ziemia raciborska jest interesująca nie tylko dla miłośników zabytków kultury materialnej. Równie ciekawie prezentuje się tutejsza przyroda. Nie bez powodu powiat zwie się „zielonymi płucami Śląska” – w krajobrazie brak kopalnianych hałd, dominują natomiast łagodne pagórki poprzecinane łąkami i polami. Dwie największe atrakcje przyrodnicze regionu – Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Graniczne Meandry Odry – dzieli od siebie kilkadziesiąt kilometrów. Do obu warto jednak dotrzeć, bo zapewniają kontakt z na wpół dziką naturą. Trasa 7. W parku krajobrazowym Przebieg: Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich – Rudy – Jankowice – Górki Śląskie – rezerwat Łężczok – Arboretum Bramy Morawskiej Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich zajmuje północno-wschodnią część powiatu. W skład obszaru chronionego, oprócz rozległych lasów rudzkich, wchodzą również rezerwat Łężczok oraz Arboretum Bramy Morawskiej. Kto ma więcej czasu, może podzielić trasę na dwa dni: w samym rezerwacie Łężczok można spędzić kilka godzin, podziwiając niezwykłe leśno-stawowe krajobrazy. Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich 1 utworzono w 1993 r. Chroni się tu przede wszystkim Along the route of natural wonders The Land of Racibórz is interesting not only for lovers of historical sights of material culture. The local nature is equally impressive. It is not for no reason that the district is known as Silesia’s green lungs – the landscape lacks mining heaps and is dominated by gentle hills crisscrossed with meadows and fields. The two biggest natural attractions of the region – the “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” NaturalLandscapeParkandthe“OdraRiverMeanders” Landscape Protection Area – are separated from each other by just a few dozen kilometers. It is worth visiting both of them, as they provide an opportunity to meet half-wild nature. Route 7. In the Natural Landscape Park Route: “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” Natural Landscape Park – Rudy – Jankowice – Górki Śląskie – Łężczok Reserve – Arboretum of Moravian Gate pozostałości naturalnych lasów łęgowych i grądowych, tworzących zielony pomost między dolinami Wisły i Odry. Tędy migrują również z południa Europy na zdegradowany Śląsk liczne gatunki flory i fauny. Chroniony teren jest ostoją dla ponad 50 gatunków ssaków, 6 gatunków gadów, 14 gatunków płazów i prawie 250 gatunków ptaków. Park, na co wskazuje jego nazwa, oprócz walorów przyrodniczych ma również duże znaczenie historyczno-kulturowe. Cystersi, którzy w myśl swoich reguł osiedlali się na terenach odludnych, wśród lasów i mokradeł, zakładali przy klasztorach ogrody i sady, trudnili się rolnictwem oraz hodowlą ryb, a później prowadzili też wytop metali. Nie inaczej było w rudzkim opactwie, założonym już w XIII w. (zob. s. 26). Do dziś w lasach wokół Rud zachowało się wiele śladów prowadzonej przez zakonników działalności gospodarczej, przetrwały m.in. stawy hodowlane w rezerwacie Łężczok (zob. dalej). Na leśne dukty najlepiej wyruszyć ze wspomnianych już Rud. Rozpoczyna się tu 16-kilometrowa pętla rowerowa – trzeba Vistula and Odra rivers. Numerous species of fauna and flora migrate through the park from the south of Europe to Silesia. The protected area is a mainstay for over 50 species of mammals, 6 species of reptiles, 14 species of amphibians and almost 250 species of birds. Besides its natural virtues, the park, as its name suggests, is of great historical and cultural importance. Cistercians, who, according to their principles, settled on secluded lands, among forests and wetlands, established gardens and orchards by their monasteries, practiced agriculture, fish farming and, later on, metallurgy. This was also the case with the abbey in Rudy established as early as 13th century. The surroundings of Rudy forests retained numerous traces of economic activity run by the monks, e.g. farming ponds in the Łężczok Nature Reserve. It is best to set off for the forest ducts from the afore-mentioned Rudy. It is here that a 16-kilometre cycling circuit begins – it must be said that it is best to admire the vast area of the park from the cyclist’s point of view. Those who prefer walking will also find something for themselves. Several kilometers of walking routes are marked around the abbey, while the red Polish Hussars’ Route permits The “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” occupies the north-western part of the district. Besides the vast forests of Rudy, the protected area also covers the Łężczok Reserve and the Moravian Gate Arboretum. Those having more time may cover the walk in two days: in the Łężczok Reserve itself, you can spend a few hours admiring outstanding forest-pond landscapes. The “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” 1 was established in 1993. First and foremost, this park protects the remains of natural riparian and mixed oak-lime-hornbeam forests, forming a green bridge between the valleys of the Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In The Natural Landscape Park Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich | “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” 57 Trasa 7. Route 7. W parku krajobrazowym In the Natural Landscape Park 919 919 Ruda Ruda Kuźnia Kuźnia Raciborska Raciborska Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In The Natural Landscape Park Budziska Budziska 58 Turze Turze 921 921 Ruda Ruda Kozielska Kozielska 425 425 1 2 1 Rudy Rudy 922 922 920 920 919 919 Jankowice Jankowice 3 Szymocice Szymocice Nędza Nędza 421 421 Zawada Zawada Książęca Książęca 2 Górki Górki Śl. Śl. Zwonowice Zwonowice Babice Babice 3 919 919 Bogunice Bogunice Raszczyce Raszczyce Markowice Markowice 920 920 Adamowice Adamowice Sumina Sumina 923 923 Gaszowice Gaszowice Dzimierz Dzimierz 4 1 Park Krajobrazowy N Łuków ŁukówŚl. Śl. Pstrążna Pstrążna Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” Natural Landscape Park 2 Aleja dębów szypułkowych w Górkach Śląskich Alley of Quercus roburs in Górki Śląskie 3 Rezerwat Łężczok Łężczok Reserve 4 Arboretum Bramy Morawskiej Arboretum of Moravian Gate 0 2 km 1 Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej St. Magdalene’s Church in Kuźnia Raciborska 2 Opactwo Cystersów w Rudach Cistercian Abbey in Rudy 3 Kościół Matki Boskiej Różańcowej w Nędzy Rosary Mother of God’s Church in Nędza Kaplica w Nędzy Chapel in Nędza Skansen kolei wąskotorowej w Rudach Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy Stacja kolejki wąskotorowej w Nędzy Station of narrow-gauge railway in Nędza Park w stylu angielskim English-style park przyznać, że rozległy obszar parku najprzyjemniej podziwia się właśnie z rowerowego siodełka. Kto woli spacery, też znajdzie coś dla siebie. Kilka kilometrów tras spacerowych wyznakowano wokół opactwa, bardziej forsowną wędrówkę zapewnia natomiast czerwony Szlak Husarii Polskiej. Warto pojechać rowerem (lub przejść się) w stronę Jankowic. W pobliżu wsi znajduje się malownicze uroczysko Hubertus, dobre miejsce na odpoczynek. Kto ma siły, może podjechać (lub pomaszerować, 4 km) dalej, do Górek Śląskich. Z Rud można tu dojść dawnym cysterskim traktem – drogą wiodącą od drewnianego domku myśliwskiego Buk (ul. Brzozowa, 9 km). Okolicy trudno odmówić malowniczości – zabudowania Górek rozłożyły się na kilku otulonych zielenią wzniesieniach, a w pobliżu toczy swe wody Sumina. Jedną z atrakcji wsi jest aleja dębów szypułkowych 2 (na północnym skraju miejscowości). Wspaniałe wiekowe drzewa – najstarsze mają około 300 lat i blisko 400 cm obwodu – pamiętają czasy cystersów. Jak się wydaje, zakonnicy obsadzili drogę, by jeszcze długo po nich pamiętano o trakcie, który tu wyznaczyli. Trzeba przyznać, że majestatyczne dęby doskonale spełniają to zadanie. O każdej porze roku kilometrowa aleja prezentuje się urokliwie, a w jesiennej i zimowej szacie wręcz zjawiskowo. Uroku dodaje jej nawet to, że jest jednorzędowa – drugą stronę drogi miejscami odgradza wiejski płotek, nadając krajobrazowi idylliczny charakter. Niezapomnianych wrażeń dostarcza wizyta w rezerwacie Łężczok 3 . Nie leży a more strenuous walk. It is also worth cycling (or walking) towards Jankowice. Near the village, there is a picturesque, secluded spot – Hubertus – ideal for rest. If you have strength you may cycle (or walk) a further 4 kilometers to Górki Śląskie. From Rudy, you may arrive here along the Cistercian Route – a path leading from a wood hunting house called Buk (Brzozowa Street, 9 km). One cannot deny the picturesque nature of this place – the buildings of Górki are spread over a few green-covered hills in the proximity of the Sumina River. One of the attractions of the village is the alley of Quercus roburs 2 (at the northern edge of the village). Magnificent ancient trees – the oldest being about 300 years old and 400 cm in circumference – recall the times of Cistercians. As it seems, the monks grew trees along the route to retain the memory of the track they set here. We have to admit that the grandiose oaks perform their task ideally. The kilometer-long alley looks charming at every time of the year, and in the winter and autumn garment – phenomenal. The alley takes on even greater charm thanks to its being a single-lane path – the other side of the road is partially fenced off with a village fence, which renders the landscape idyllic. Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In The Natural Landscape Park Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d Rezerwat Łężczok | Łężczok Reserve 59 Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In The Natural Landscape Park 60 on w zwartym kompleksie lasów rudzkich, lecz na obrzeżach Raciborza (większa część terenów rezerwatu znajduje się już w gminie Nędza). To najcenniejszy przyrodniczo fragment parku krajobrazowego. Przed kilkoma tysiącami lat meandrowała tędy Odra, której zakola, w końcu odcięte od głównego koryta rzeki, utworzyły starorzecza. Tereny te wykorzystywano do hodowli ryb już w XIII stuleciu. Później dostały się one w ręce cystersów, a w 1810 r., po kasacie klasztoru, stały się własnością książęcą. Półtora wieku później Łężczok został upaństwowiony i przekształcony w rezerwat. Część terenu porasta łęg – las o bogatym podszyciu i runie, który występuje w dolinach rzecznych na żyznych madach. Rośnie tu ponad 40 gatunków roślin chronionych, np. niezwykle rzadki storczyk – kruszczyk połabski. Stare stawy są natomiast ostoją ptactwa wodno-błotnego. Dlatego też, wybierając się do Łężczoka, trzeba pamiętać o lornetce – bytuje tu około 200 gatunków ptaków z 447 notowanych w Polsce. Najwięcej przyjemności przynosi spacer groblami obsadzonymi wiekowymi drzewami. Na Grobli Stawowej rośnie jeden z najstarszych dębów ziemi raciborskiej – 400-letni Jan III Sobieski. Jego nazwa upamiętnia monarchę, który podążał tędy pod Wiedeń w 1683 r. Do rezerwatu najlepiej dotrzeć z Nędzy lub z Markowic, dzielnicy Raciborza. Do obu łatwo dojechać pociągiem – dojście do obszaru chronionego zajmuje wówczas kilkanaście minut. Oznakowane zjazdy dla samochodów znajdują się przy ulicy Gliwickiej (jadąc z centrum Raciborza) i w Babicach. Przez rezerwat biegną szlaki Husarii Polskiej (czerwony) oraz Młodości Eichendorffa (niebieski). Przejście nimi obszaru chronionego zajmuje 3–4 godziny (w jedną stronę). W rezerwacie wyznakowano także ścieżki dydaktyczne. Z kolei od Babic do Markowic wiedzie wyznakowana wzdłuż rezerwatu nowa ścieżka rowerowa. A visit to the Łężczok Reserve 3 is a source of unforgettable sensations. It is not located within the complex of forests of Rudy, but at the peripheries of Racibórz. It is the most valuable part of the natural landscape park. A few thousand years ago, the Odra river meandered right this way; its wimples, finally cut off from the mainstream, formed an oxbow lake. These territories were used for farming fish as early as 13th century. Later on, they fell into the hands of the Cistercians, and in 1810, following the winding up of the monastery, became ducal property. A year and a half later, Łężczok was nationalized and turned into a reserve. A part of the ground is overgrown with riparian forest, i.e. one with a rich underbrush and groundcover which occurs in river valleys and fertile alluvial soils. You will find here over 40 species of protected plants, including an extremely rare orchid. The old ponds are a mainstay for water and marsh birds. Therefore, intending to visit Łężczok, do not forget to take binoculars – you can see here about 200 out of 447 species of birds present in Poland. A walk along the dykes planted with ancient trees is the biggest pleasure. On the Pond Dyke grows one of the oldest oaks in Racibórz – the 400-year-old Jan III Sobieski. Its name commemorates a monarch who traveled this way to Vienna in 1683. It is best to get to the reserve from Nędza or Markowice, a district of Racibórz. It is easy to reach both of them by train – then a walk to the protected area takes only several minutes. Marked exits for cars are located by Gliwicka St. (driving from the centre of Racibórz) and in Babice. Two routes run through the reserve – the Polish Hussars’ Route (red) and Eichendorff’s Youth Route (blue). A walk through the protected area along those routes takes from 3 to 4 hours (one way). Didactic paths are also marked throughout the reserve.A new cycling route marked along the reserve runs from Babice to Markowice. Within the area of the landscape park, there is also a favorite weekend destination of the inhabitants of Racibórz – Arboretum of Moravian W granicach parku krajobrazowego znajduje się także ulubione miejsce weekendowych wypadów raciborzan – Arboretum Bramy Morawskiej 4 . Założono je na terenie dawnego lasu książęcego, który z dawien dawna zwano Oborą. W latach 20. ubiegłego wieku kompleks postanowiono przeznaczyć na teren wypoczynkowy. Trzeba przyznać, że porastający wzgórza piękny stary las dobrze się do tego nadawał. Postawioną w nim leśniczówkę przekształcono w restaurację, wytyczono ścieżki spacerowe, urządzono plac zabaw… Wkrótce przychodziły tu na przechadzki całe rodziny. Teraz popularność tego miejsca wcale nie jest mniejsza, tym bardziej że zadbano o dodatkowe atrakcje. Wytyczono trasy rowerowe po lesie (na samym terenie ogrodu botanicznego obowiązuje zakaz jeżdżenia rowerem) i ścieżkę zdrowia, urządzono minizoo dla dzieci oraz park linowy dla młodzieży. W 2000 r. część kompleksu przekształcono w ogród botaniczny. Na ogrodzonym terenie oprócz kolekcji roślin, m.in. rododendronów, poprowadzono ścieżki przyrodnicze (edukacyjną i dendrologiczną) oraz założono stawy. Ogród botaniczny i minizoo są czynne latem w godzinach 10.00–18.00, zimą 8.00–16.00, w pn. minizoo zamknięte; wstęp wolny. Jadąc do Arboretum Bramy Morawskiej z centrum Raciborza, należy kierować się na Rybnik (ul. Rybnicką lub Piaskową). Samochód można zostawić na bezpłatnym parkingu tuż pod lasem. Do arboretum można także dotrzeć piechotą z rezerwatu Łężczok – szlakiem czerwonym lub niebieskim (ok. 2 km). Arboretum Bramy Morawskiej | Arboretum of Moravian Gate Gate 4 . It was established within the territory of the old ducal forest. In the 1920s, it was resolved to use the complex as a recreation area. It must be said that the beautiful, old forest covering the hills was perfect for this purpose. A forester’s cottage in the forest was converted into a restaurant, the walking paths were marked up, and, finally, a playground was set up… Soon, entire families came here for walking. The popularity of this location has not decreased; the more so as additional attractions were provided. The cycling routes throughout the forest (cycling in the botanic garden itself is prohibited) and a health path were developed, and, what is more, a mini-ZOO for children and a rope park for youth were set up. In 2000, a part of the complex was converted into a botanic garden. Within the fenced area, besides a collection of plants, including rhododendrons, natural paths were marked and ponds were set up. A botanic garden and a mini-zoo open in the summer: 10.00am–6.00pm, and in the winter: 8.00am–4.00pm, the mini-zoo being closed on Monday; admission free. Driving from the Arboretum of Moravian Gate from the centre of Racibórz, head for Rybnik. The car can be left at a free-ofcharge car park just by the forest. You can also get there on foot from the Łężczok Reserve – along the red or blue route (about 2 km). Trasa 7. W parku krajobrazowym | Route 7. In The Natural Landscape Park Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d 61 Przebieg: Graniczny meander Odry – Chałupki – Tworków – Bieńkowice Route: Border meander of the Odra river – Chałupki – Tworków – Bieńkowice Tuż pod granicą z Czechami można podziwiać bajkowe krajobrazy meandrującej Odry. Miejsce jest nie tylko magiczne, ale też wyjątkowe pod względem ekologicznym. Występują tu unikalne w skali Europy naturalne siedliska oraz gatunki roślin i zwierząt umieszczone w polskich czerwonych księgach. Chałupki, z których wyrusza się na spotkanie z rzeką, znajdują się dosłownie na krańcu Polski. W żadnym razie nie powinno to jednak zniechęcać do podróży w te strony. Nieuregulowana rzeka z licznymi starorzeczami i odnogami to krajobraz rzadko już spotykany w naturze. Zwykle takie tereny człowiek poddaje sobie, wzmacniając brzegi czy budując wały. Górny, przygraniczny odcinek Odry szczęśliwie udało się przed ludzką działalnością uchronić, dzięki czemu wciąż zachodzą tu naturalne procesy korytotwórcze (zob. ramka s. 64). Występują tu zbiorowiska roślinne chronione w skali europejskiej, m.in. lasy nadrzeczne z olszą czarną i jesionem, łęgi wierzbowo-topolowe i fragmenty wilgotnych łąk. Doliczono się na tym terenie ponad 126 gatunków roślin, są rzadkie motyle oraz niezwykle cenne gatunki chrząszczy, w wodzie bytują coraz liczniejsze ryby, a urwiste skarpy zasiedla zimorodek. Ponad 7,5-kilometrowy odcinek Odry między Bohuminem, Chałupkami a ujściem Olzy kilka lat temu objęto ochroną. Utworzono tu obszar europejskiej sieci Natura 2000 o nazwie Graniczny Trasa 8. Route 8. 917 917 Just by the border with the Czech Republic, one can admire the fabulous landscapes of the meandering Odra. The place is not only magical, but also ecologically exceptional. You can find here natural habitats and species of flora and fauna recorded in the Polish Red Data Book of plants and animals, which are also unique on the European scale. Chałupki, where you set off for the meeting with the river, is located literally at the edge of Poland. Nevertheless, it should not discourage you from traveling here. The unregulated river with numerous lakes and arms makes for a landscape rarely encountered in nature today. Usually, man adapts such territories by strengthening the banks and erecting dukes. The upper, border section of the Odra river was successfully saved from human activity, and so natural processes of riverbed development are still proceeding here (see: the frame p. 64). You can find here plant communities protected across all of Europe, including riverside forests with black alders and ashes, riparian willow and poplar forests, as well as stretches of wet meadows. Over 126 species of plants, besides rare species of butterflies and unusually precious species of beetles, have been recorded within this area; in water, more and more fish are appearing, whereas on the steep slopes you will find kingfishers. Odrzańskie krajobrazy Odra landscapes Lubomia Lubomia 45 45 Bieńkowice Bieńkowice Grabówka Grabówka Bojanów Bojanów 6 Syrynia Syrynia Borucin Borucin 936 936 Tworków Tworków Bluszczów Bluszczów Rogów Rogów 1 466 466 Krzyżanowice Krzyżanowice Belsznica Belsznica 45 45 Závada Závada 78 78 Chałupki Chałupki 5 2 N 0 1 km 5 Graniczny meander Odry Border meander of the Odra river 6 Hroza Hroza Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul’s Church in Tworków Kapliczka św. Urbana w Tworkowie St. Urban’s Chapel in Tworków Muzeum Kowalstwa w Bieńkowicach Museum of Smithery in Bieńkowice 1 Pałac w Krzyżanowicach Palace in Krzyżanowice 2 Pałac w Chałupkach Palace in Chałupki Ruiny zamku w Tworkowie Ruins of castle in Tworków Młyn w Tworkowie Mill in Tworków Lamus w Borucinie Granary in Borucin Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy | Route 8. Odra landscapes Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy | Route 8. Odra landscapes Route 8. Odra landscapes ra 62 Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy Od m Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d 63 Trasa 8. Odrzańskie krajobrazy | Route 8. Odra landscapes 64 meander Odry 5 . Solidną dawkę wiedzy o tym terenie, nie wspominając nawet o zachwytach nad krajobrazem, zapewnia spacer (lub przejażdżka rowerem) polsko-czeską ścieżką edukacyjną. Na przejście 3,5-kilometrowej trasy dobrze przeznaczyć godzinę. Bardzo malownicza jest też 11-kilometrowa pętla rowerowa Zabełków – Chałupki – Zabełków. Przy okazji pobytu w Chałupkach warto zobaczyć tutejszy pałac (zob. s. 55), a potem pozwiedzać okolicę. W pobliżu najbardziej znaną miejscowością jest Tworków. Oprócz cennego kościoła (zob. 34), potężnych ruin zamku (zob. s. 51) i wciąż funkcjonującego starego młyna (zob. s. 72) tutejszą ciekawostką przyrodniczą jest Hroza 6 – ścieżka, którą można dojść do Bieńkowic. Tak naprawdę to pamiętająca dawne czasy grobla (po morawsku właśnie hroza). Obok starych dębów i lip drobnolistnych rosną tu słusznych rozmiarów kasztanowce i klony jawory. Biegnący tędy żółty szlak doprowadza do zabytkowej kuźni w Bieńkowicach (zob. s. 72). The section of the Odra river between Bohumin, Chałupki and the estuary of the Olza river, which is over 7.5 kilometres long, was several years ago brought under protection. The area of the European Natura 2000 network named Border meander of the Odra River 5 was established here. A robust dose of knowledge about this area, let alone admiration of the landscape, is ensured by a walk (or bicycle ride) along the Czech and Polish educational path. It is worth committing an hour to cover this 3.5-kilometre route. Another picturesque route is the 11-kilometre Zabełków – Chałupki – Zabełków cycling circuit. On the occasion of a stay in Chałupki, it is worth seeing a local palace (see: p. 55) and its environs. The most known place in this area is Tworków. Besides a precious church (see: p. 34), impressive ruins of the castle (see: p. 51) and a historic mill still in operation (see: p. 73), Tworków boasts Nieuregulowana, więc zmienna Przygraniczny odcinek górnej Odry odznacza się dużym wahaniem przepływów oraz gwałtownymi wezbraniami, to zaś wpływa na częste (w skali przyrodniczej) zmiany koryta rzeki. Dno oraz brzegi są tu podmywane, powstają strome skarpy, narastają żwirowe oraz muliste ławice, pojawiają się i znikają wyspy. Powoduje to przemieszczanie się zakoli rzecznych (meandrów), ale ruch ten widać dopiero, gdy porówna się przebieg rzeki w dłuższych odcinkach czasowych. Najczęściej zmiany koryta zachodzą podczas gwałtownych i niszczących powodzi. Takie katastrofalne wezbrania wód miały miejsce m.in. w latach 1755, 1881 czy 1997. a special natural curiosity – Hroza 6 – a path leading to Bieńkowice; it is in fact an old dyke (in Moravian, hroza stands for dyke). Besides the old oaks and small-leaved limes, you can also find here horse chestnuts and sycamores. The yellow route, which crosses this terrain, leads to a historical forgery in Bieńkowice (see: p. 71). Hroza Szlakiem zabytków techniki Górny Śląsk kojarzy się przede wszystkim z działalnością górniczą i hutniczą. Epokę industrializacji poświadcza na jego terenie wiele obiektów – kopalń, sztolni, szybów. Niektóre pełnią funkcje muzealne. W powiecie raciborskim, gdzie brak tego typu zabytków, o przemysłowych tradycjach regionu przypomina linia kolejki wąskotorowej. Zabytkami techniki innego typu są kuźnie i młyny. Pięknie odnowione, mogą sprawić zwiedzającym miłą niespodzianką swoim wyglądem oraz panującą tu atmosferą. Engineering relics track The Upper Silesia Region is mainly associated with mines and steel mills. The age of industrialization is shown by many objects such as mines, side drifts or shafts. Some of them serve as museums. Within Racibórz district, where there are no such relics, industrial traditions of the region are demonstrated by a narrow-gauge line. There are other relics such as forges and mills. Greatly renovated, they constitute a nice surprise to visitors because of their look and atmosphere. Szlakiem Zabytków Techniki | Engineering Relics Track Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | R r a c i b ó rz L a n d “Unregulated” means “changeable” The border part of the upper Odra river is characterized by high variability of flow and violent high water stages, which naturally has an impact on frequent changes of the riverbed. Here, the bottom and banks of the river are washed away; steep slopes are formed; gravelly and muddy banks increase; islands appear and disappear. It makes river wimples meander; however, the movement is visible only when the course of the river is compared over a longer period of time. Most frequently, the changes of the riverbed occur during violent and destructive floods. Such catastrophic floods occurred in 1755, 1881 and 1997. Skansen kolejowy w Rudach Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy 65 Trasa 9. Z kolejką w tle | Route 9. Rail in the background 66 Trasa 9. Z kolejką w tle Przebieg: Rudy – Nędza Linia kolejowa Gliwice-Trynek – Rudy – Racibórz, o wąskim rozstawie toru (785 mm), została zaprojektowana i zbudowana na przełomie XIX i XX w. Dziś nie kursują nią już regularne składy, ale turystyczne przejazdy organizuje przekształcona w skansen stacja w Rudach. Podróż wagonikami ciągniętymi przez niewielką lokomotywę bardzo podoba się dzieciom, które zwykle dopominają się o kolejny przejazd. Po uruchomieniu wąskotorówki korzystała z niej przede wszystkim okoliczna ludność dojeżdżająca do pracy w kopalni w Gliwicach. Linia służyła również do przewożenia płodów rolnych z okolic zielonej Raciborszczyzny na przemysłowy Śląsk. W powrotną stronę, z okręgu przemysłowego na ziemię raciborską, słano węgiel i inne produkty przemysłowe. Szałaciorz – jak zwali kolejkę miejscowi (z powodu transportowania nią zieleniny) – prawie do końca II wojny światowej kursował regularnie. Niestety, wkraczająca na te tereny Armia Czerwona spaliła większość budynków stacyjnych, a wycofujący się Niemcy wysadzili niektóre wiadukty. Po wojnie szkody udało się jednak naprawić i wznowić kursy. W latach świetności kolejka przewoziła ponad półtora miliona pasażerów rocznie (!). Okres prosperity trwał do lat 60. – potem szybki rozwój komunikacji autobusowej i samochodowej sprawił, że liczba pasażerów zmalała, aż w końcu prowadzenie przejazdów stało się nieopłacalne. Kursy – najpierw pasażerskie, potem towarowe – zawieszono. Z tych niekorzystnych dla kolei Trasa 9. Route 9. Route 9. Rail in the background Route: Rudy – Nędza Ruda Ruda Budziska Budziska Railway line Gliwice-Trynek – Rudy – Racibórz, narrow-gauge (785 mm), was designed and built at the turn of the XIX and XX centuries. Today, it does not function regularly but the station in Rudy – converted into a heritage park – arranges rides for tourists. A ride in carriages pulled by a small locomotive is a great fun for children, who always beg for another ride. When it was launched, it was used by local inhabitants commuting to the mine in Gliwice. The line was also used to transport products from the region of green Racibórz into industrialized Silesia. In the other direction, from the industrialized region into Racibórz, coal and other industrial products were shipped. Szałaciorz – as local inhabitants used to call the rail (it transported ‘green products’) – nearly until the Second World War used to operate regularly. Unfortunately, the Red Army which invaded this land burnt most of stations down. Moreover, escaping German soldiers blew up some of the bridges. After the war some of the damage was repaired and rides were started again. During the years of its splendor, the railway carried one and half million passengers annually (!). The period of prosperity lasted until the 60’s. However, quick development of bus and car transport caused the number of passengers to decrease until the railway became unprofitable. The rides – at first for passengers and than cargo – were Z kolejką w tle Rail in the background 919 919 Kuźnia Kuźnia Raciborska Raciborska 425 425 1 Ruda Ruda Kozielska Kozielska 921 921 3 Turze Turze 922 922 919 919 Jankowice Jankowice 3 5 421 Zawada Zawada 421 Książęca Książęca 7 4 Rudy Rudy 1 2 Nędza Nędza Szymocice Szymocice 2 919 919 Babice Babice Adamowice Adamowice 920 920 6 Górki Górki Śl. Śl. Bogunice Bogunice 1 Zabytkowa Stacja Skansen Kolei Wąskotorowej w Rudach Heritage Park of Narrow-Gauge Railway in Rudy 2 Dworzec kolei wąskotorowej w Małej Nędzy Station of narrow-gauge railway in Mała Nędza 3 Dworzec w Nędzy Railway station in Nędza 1 Kościół św. Magdaleny w Kuźni Raciborskiej St. Magdalene’s Church in Kuźnia Raciborska 3 Opactwo Cystersów w Rudach Cistercian Abbey in Rudy 5 Kościół Matki Boskiej Różańcowej w Nędzy Rosary Mother of God’s Church in Nędza zmian obronną ręką wyszła stacja Rudy 1 . Postanowiono ją przekształcić w skansen kolejowy, który obecnie uznaje się za jeden z ciekawszych w kraju. Można tu zobaczyć kilka lokomotyw i drezyn, kilkanaście wagonów pasażerskich i towarowych oraz wagoniki górnicze. Do zespołu stacyjnego, oprócz stacji i lokomotywowni, należy też wodna wieża Zwonowice Zwonowice N 0 2 km Kaplica w Nędzy Chapel in Nędza 2 Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich “Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” Natural Landscape Park 4 Park w stylu angielskim English-style park 6 Aleja dębów szypułkowych w Górkach Śląskich Alley of Quercus roburs in Górki Śląskie 7 Rezerwat Łężczok Łężczok Reserve Trasa 9. Z kolejką w tle | Route 9. Rail in the background Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d suspended. Nevertheless, the station 1 in Rudy was ‘lucky’. It was decided it should be converted into a railway heritage park, which is recognized to be one of the most interesting parks in the region. One can see several locomotives and go-devils, several cars for passengers and cargo cars as well as mining cars. The station set – apart from the 67 Trasa 9. Z kolejką w tle | Route 9. Rail in the background „Halinka” w Raciborzu Polski parowóz wąskotorowy typu Tw53, jeden z trzech jeszcze istniejących w kraju, ustawiono jako pomnik na placu Dworcowym w Raciborzu. Lokomotywa została wyprodukowana przez firmę Fablok (pierwszą fabrykę lokomotyw w Polsce) w 1955 r. Przydomek „Halinka”, który jej nadano, wziął się ponoć od imienia byłej zastępczyni naczelnika stacji PKP w Raciborzu. Halinka in Racibórz Polish Tw53-type narrow-gauge steam engine. One of the three existing ones in Poland. Displayed on the Dworcowy Square in Racibórz. The locomotive was manufactured by the Fablok company (the first manufacturer of locomotives in Poland) in 1955. The nickname – Halinka – is said to be given in honor of the former vice-director of the PKP railway station in Racibórz. ciśnień oraz budynki gospodarcze. Latem wyruszają stąd turystyczne składy do miejscowości Paproć i Stanica. Podróż tam i z powrotem trwa 30 lub 60 minut (w zależności od trasy). Przy okazji wizyty w skansenie można odwiedzić sławne rudzkie opactwo (zob. s. 26). station and the locomotive building – consists of a water tower and other buildings. In the summer, the little train leaves for Paproć and Stanica. The journey round-trip lasts 30 or 60 minutes (depending on the track). Visiting the heritage park, one can visit the famous Rudy Abbey (see: p. 26). Old Station – Heritage Park of Narrow Gauge Railway in Rudy (at 1 Szkolna St., tel.: 500282732, e-mail: [email protected], http://www.rudy.go.pl, http://wmdrudy.com) open from 11.00 to 18.00, free of charge. The railway operates: V–VI, IX Sun., VII–VII Sat. and Sun., tickets: Rudy – Paproć – Rudy: ordinary PLN 8, with discount PLN 5 (one way ticket: ordinary PLN 6, with discount PLN 4), Rudy – Stanica – Rudy: ordinary PLN 12, with discount PLN 8 (one way ticket: ordinary PLN 10, with discount PLN 6), children up to 3 years old – free of charge, bike or trolley – PLN 2. The train sets off when there are at least 10 adults. A ride may be cancelled in case of bad weather. A stunning station building 2 (at 11 Gliwicka St.) is situated in Nędza (town), or more accurately – in Mała Nędza, at the road from Racibórz to Gliwice. A red-brick house dating Zabytkowa Stacja Skansen Kolei Wąskotorowej w Rudach (ul. Szkolna 1, tel.: 500282732, e-mail: [email protected], http://www.rudy.go.pl, wmdrudy.com) jest czynna codziennie w godzinach 11.00–18.00, wstęp wolny. Kolej kursuje:V–VI, IX nd.,VII–VII sb. i nd., bilety: Rudy – Paproć – Rudy: normalny 8, ulgowy 5 zł (w jedną stronę: normalny 6 zł, ulgowy 4 zł), Rudy – Stanica – Rudy: normalny 12 zł, ulgowy 8 zł (w jedną stronę: normalny 10 zł, ulgowy 6 zł), dzieci do 3 lat bezpłatnie, przewóz roweru lub wózka 2 zł. Pociągi odjeżdżają po zebraniu się co najmniej 10 dorosłych osób. Kursy mogą zostać odwołane przy brzydkiej pogodzie. Ładny budynek dworcowy wąskotorówki 2 (ul. Gliwicka 11) znajduje się w Nędzy, a dokładniej w Małej Nędzy, przy drodze z Raciborza do 68 Dworzec kolejki wąskotorowej w Nędzy Station of narrow-gauge railway in Nędza Gliwic. Pochodzący z początku ubiegłego wieku dom z czerwonej cegły (jako jeden z nielicznych dworzec ten nie został zniszczony przez żołnierzy radzieckich) wyróżniają boniowane narożniki i charakterystyczne kroksztyny (zakończenie belki stropowej wysunięte przed lico muru) przy dachu. Gmina zamierza otworzyć w budynku kawiarnię i niewielkie muzeum kolejnictwa. W planach jest także organizacja przewozów turystycznych do Babic i Suminy, a nawet do Rud. Przez Nędzę biegnie również linia kolejowa o zwykłym rozstawie torów. Tutejszy dworzec 3 pochodzi z połowy XIX w. Jego centralną część zdobi ryzalit, w którym zwracają uwagę zamknięte półkoliście okna drugiej kondygnacji. to the beginning of the last century (as one of a few railway stations not damaged by the Red Army soldiers) is distinguished by rustic corners and characteristic endings of floor beams, which advanced before the wall’s face at the roof. The Commune plans to open a café and small museum of the railway industry in the building. There are also planned passenger rides to Babice, Sumina and Rudy. Through Nędza there is a normal-gauge railway line as well. The railway station 3 is from the mid–XIX century. Its central part is decorated with a projection, which is characterized by half-opened windows on the second storey. Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł Route 10. Track of former craftsmanship Przebieg: Brzeźnica – Strzybnik – Wojnowice – Borucin – Bieńkowice – Tworków Zabytki techniki to także stare młyny czy wiekowe kuźnie. Zazwyczaj budowle te nie wyglądają spektakularnie. Jak mało które uzmysławiają nam jednak, że świat nie stoi w miejscu. Do wyobraźni przemawiają zwłaszcza miejsca, w których wciąż wre praca i gdzie kultywuje się dawne sposoby produkcji. Co najmniej dwa takie obiekty można zobaczyć w raciborskim powiecie. Najbliżej Raciborza, w Brzeźnicy, stoi ładnie odnowiony młyn wodny 4 (ul. Leśna, z drogi za drogowskazami). Budowla pamięta XVIII stulecie, ale w latach 20. ubiegłego wieku została zmodernizowana. Młyn działał do 1946 r., później zamknięto go na głucho. Dziś, po odnowieniu, znów można podziwiać ogromne koło wodne i drewnianą rynnę, którą niegdyś doprowadzano do młyna wodę. Trochę szkoda, Route: Brzeźnica – Strzybnik – Wojnowice – Borucin – Bieńkowice – Tworków Relics of engineering mean old mills and forges as well. These buildings do not look often spectacular. However, they make clear the time that has passed by. Our imagination is especially stimulated by locations where work is still done and traditional methods of manufacture are maintained. There are at least two such objects in the Racibórz district. Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Close to Racibórz, in Brzeźnica there is a greatly renovated water mill 4 (in Leśna Street, follow road signs). The building is dated to the eighteenth century but in the 20s of the last century it was modernized. The mill operated until 1946; later it was closed down. 69 933 933 78 78 Wodzisław WodzisławŚl. Śl. Czyżowice Czyżowice 933 933 936 936 Bluszczów Bluszczów Syrynia Syrynia Rogów Rogów 936 936 9 Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice Rydułtowy 933 Rydułtowy 933 10 Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław’s Church in Krzanowice 11 Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul’s Church in TworkówPszów Pszów Kapliczka św. Urbana w Tworkowie St. Urban’s Chapel in Tworków 9 8 7 Tworków Tworków 8 7 Bieńkowice Bieńkowice 2 km 6 0 N 10 9 Krzanowice Krzanowice Lekartów Lekartów Borucin Borucin 917 917 7 Pawłów Pawłów 946 946 Żerdziny Żerdziny 6 Wojnowice Wojnowice 9 45 45 RACIBÓRZ RACIBÓRZ 8 11 Nieboczowy Nieboczowy Brzezie Brzezie 935 935 6 Markowice Markowice 919 919 4 3 5 6 Garnów Garnów Strzybnik Strzybnik ra Od 6 Szumina Szumina Water mill in Brzeźnica 5 Zabudowania folwarczne w Strzybniku Bogunice Bogunice Adamowice Adamowice wodny w Brzeźnicy 4 Młyn 5 915 915 Rudnik Rudnik 45 45 4 Brzeźnica Brzeźnica 923 Farm buildings 923 in Strzybnik Gaszowice Lamusy w Strzybniku, Wojnowicach, Borucinie Gaszowice Dzimierz DzimierzWojnowice, Borucin Granaries in Strzybnik, Łuków ŁukówŚl. Śl. Muzeum Kowalstwa w Bieńkowicach Museum of Smithery in Bieńkowice Pstrążna Pstrążna Młyn w Tworkowie Mill in Tworków Łańce Łańce Śląskie Obserwatorium Geofizyczne w Raciborzu Silesian Geophysical Observatory in Racibórz 935 Rzuchów 935 Rzuchów 920 920 Kolumna maryjna w Krzanowicach Marian Column in Krzanowice 1 Pałac w Modzurowie Palace in Modzurów 2 Jejkowice Dwór w Szonowicach Jejkowice Manor house in Szonowice 3 Pałac w Strzybniku Szczerbice Szczerbice Palace in Strzybnik 4 Pałac w Rudniku Palace in935 Rudnik 935 7 Pałac w Wojnowicach Palace in Wojnowice Ruiny zamku w Tworkowie Ruins of castle in Tworków 5 Rezerwat Łężczok Łężczok Reserve Radlin 6 Arboretum Radlin Bramy Morawskiej Arboretum of Moravian Gate 8 Hroza Hroza Zwonowice Trasa 10.Szymocice Śladami dawnych rzemiosł Szymocice Route 10. Track craftsmanship Górki GórkiŚl. Śl. of former Zwonowice 919 919 421 421 Zawada Zawada Książęca Książęca Modzurów Modzurów 1 Szonowice Szonowice Jankowice Jankowice 2 Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship 70 Lamus w Strzybniku | Granary in Strzybnik że nikt nie mieli już w nim mąki i jest tu tak spokojnie. Miejsce to wiąże się z Josephem von Eichendorffem (zob. ramka s. 45), który podobno, będąc młodzieńcem, zakochał się w pięknej młynarzównie i często odwiedzał Brzeźnicę. Ze swojego pałacu w Łubowicach (zob. s. 42) nie miał do ukochanej daleko. Zwiedzanie młyna możliwe tylko po wcześniejszym uzgodnieniu w Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa w Łubowicach (tel.: 032 4106602). Zupełnie innych wrażeń dostarczają malownicze zabudowania folwarczne 5 w Strzybniku. Składają się na nie m.in. kuźnia i gorzelnia. Tę pierwszą zdobi ładny, datowany na 1912 r., kartusz herbowy i rzeźba rycerza. Folwark należał do tutejszego pałacu (zob. s. 46), który niestety przegrał wyścig z czasem i dziś stoi w ruinie. W raciborskich wsiach zachowało się kilka zabytkowych lamusów 6 (od niemieckiego słowa Lehmhaus – ’dom gliniany’). Budynki te, stawiane początkowo przy dworach, a później także przy domach wiejskich, służyły do przechowywania zboża i zapasów żywności, rzadziej zbroi, uprzęży czy dokumentów. Jeden z lamusów można zobaczyć choćby w Strzybniku. Drewniany i częściowo obmurowany, pochodzi z 1815 r. Także drewniane, ale tym razem obrzucone gliną są spichlerze w Wojnowicach (przełom XVIII i XIX w.) i w Borucinie (XIX w.). Today, after it has been renovated, one can admire the huge water wheel and wooden gutter which previously provided water to the mill. What a pity that nobody manufactures flour, and it’s so quiet here. This localization is associated with Joseph von Eichendorff (see: frame p. 45), who – as a youth – fell in love with a pretty miller (female) and visited Brzeźnica frequently. From his palace in Łubowice (see: p. 43) it was a short trip. Visiting the mill is possible after previous agreement from Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa in Łubowice (tel.: 032 4106602). Other impressions shall be provided by picturesque farm buildings 5 in Strzybnik. They consist of (among others) the forge and distillery. The former is decorated with a pretty cartouche from 1912, and a sculpture of a knight. The farm belonged to a local palace (see: p. 47), but time has been incredibly unfavorable and it is a ruin now. In Racibórz villages there are a few old granaries 6 (in Polish – ‘lamus’ from German Lehmhaus – ‘clay house’). Such buildings, previously built at mansions and later at village houses, were used to store corn and food products; sometimes weapons or documents were stored in them. One granary can be seen in Strzybnik. Wooden, with some brick elements, it dates to 1815. Also wooden, but ‘plastered’ with clay, are granaries in Wojnowice (turn of XVIII and XIX centuries) and in Borucin (XIX century). An unusual travel through the ages is offered by the Museum of Smithery 7 in Bieńkowice. It has been maintained by 9 generations of the Socha family. The forge was established – in 1702 – by Jan Socha, who came to Bieńkowice because of his love. It Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d 71 Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship Niezwykłą podróż w czasie proponuje przebogate Muzeum Kowalstwa 7 w Bieńkowicach. Od dziewięciu pokoleń prowadzi je rodzina Sochów. Kuźnię założył w 1702 r. Jan Socha, którego do Bieńkowic sprowadziła miłość. Ponoć w 1683 r. młodzieniec szedł pod Wiedeń z królem Sobieskim. Kiedy polska armia rozbiła się na polach pod pobliskim Bojanowem, poznał w Bieńkowicach dziewczynę i tak się w niej zakochał, że po pokonaniu Turków wrócił do wsi i się z nią ożenił. Jako że był kowalem, założył kuźnię. Od tamtej pory warsztat działa nieprzerwanie, zmienił się tylko budynek – drewniany zastąpiono w 1840 r. murowanym. Sochowie, przed którymi kowalstwo nie ma tajemnic, potrafią oczarować słuchaczy wiedzą i mistrzostwem roboty. W dodatku ekspozycja urządzona przy kuźni jest jedną z największych tego typu, jeśli nie największą, w Polsce. Zwiedzanie warsztatu i muzeum (ul. Wojnowska 5) możliwe po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym (tel.: 032 4196529, 600592466); wstęp wolny. Biorąc pod uwagę charakter pracy, młynarstwo różni od kowalstwa prawie wszystko. Łatwo się o tym przekonać i to zaledwie w kilka minut, tyle bowiem zajmuje podróż samochodem z Bieńkowic do Tworkowa. Tam zaś, nad stawem niedaleko zamku, stoi murowany młyn 8 z początków XX stulecia. Zbudowano go na miejscu drewnianego, wodnego, wzmiankowanego już w 1703 r. Od wielu pokoleń młynarstwem zajmuje się tu rodzina Pawlików. Po telefonicznym uzgodnieniu można obejrzeć młyn od środka, wysłuchać jego historii i podpatrzyć młynarzy przy pracy. A na koniec kupić zdrową ekologiczną mąkę. Zwiedzanie młyna (ul. Młyńska) możliwe po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym (tel.: 032 4196355); wstęp wolny. 72 It is easy to learn about the differences, in a few minutes – the time necessary to drive from Bieńkowice to Tworków. In Tworków there is – near the castle – a brick mill 8 dating from the beginning of the XX century. It stands at the place of the old water mill, a wooden one, dating from 1703. The Pawlik family maintains the milling tradition here. After previous agreement made by phone one can see the interior of the mill, listen to its history and observe the millers’ work. In the end, one may purchase eco-flour. Visiting the mill (in Młyńska Street) is possible after previous agreement made by phone (tel.: 032 4196355); free of charge. Kuźnia w Bieńkowicach | Forge in Bieńkowice is said, that as a young man – in 1683 – he was going to Vienna with King Sobieski. When the Polish Army pitched their camp near Bojanów, he met a girl in Bieńkowice and fell in love with her so much that after the Army had conquered the Turks he came back to the village and married her. Since he was a smith he opened the smithery plant. Since that time the plant has been operating. Only the building has changed – a wooden one was replaced with the current brick one in 1840. Members of the family, who know every detail of the art of forging, are able to delight visitors with their knowledge and perfect skills. Additionally, the exhibition at the smithery plant is one of the largest of its kind (if not the largest one) in Poland. Visiting the plant and the museum (5 Wojnowska St.) is possible after previous agreement made by phone (tel.: 032 4196529, 600592466); free of charge. Taking the nature of the work into consideration, milling is very different from smithery. Wnętrze młyna w Tworkowie | Interior of the mill in Tworków Stacja sejsmologiczna w Raciborzu W dzielnicy Nowe Zagrody w Raciborzu działa Śląskie Obserwatorium Geofizyczne 9 . Stacja powstała w 1927 r. i stanowiła element pierwszej europejskiej stałej sieci stacji sejsmologicznych. Jako pierwszy badania prowadził tu znany niemiecki sejsmolog, profesor Carl Mainka, wykładowca uniwersytetów w Strasburgu i Getyndze, entuzjasta astronomii. Skonstruowane przez niego sejsmografy notowały trzęsienia ziemi z całego świata, głównie jednak ruchy tektoniczne zachodzące w paśmie Karpat i Sudetów oraz te wywołane tąpnięciami w pobliskich kopalniach aglomeracji górnośląskiej. Urządzenia Mainki znajdują się w obserwatorium do dziś, a o znacznym dorobku profesora świadczą zachowane dokumenty, w tym szklane klisze z prowadzonych przez niego obserwacji astronomicznych. W jednej z sal można zobaczyć unikalną ekspozycję aparatury sejsmologicznej. Śląskie Obserwatorium Geofizyczne PAN (ul. Chłopska 1, naprzeciwko kościoła Matki Bożej, tel.: 032 4155540) można zwiedzać w godzinach 8.00–15.00 po zgłoszeniu telefonicznym. Seismology station in Racibórz In Nowe Zagrody quarter is the seat of the Silesian Geophysical Observatory 9 . The station was built in 1927 and it constituted an element of the first European Seismology Stations Chain. The first to perform research at the station was Professor Carl Mainka. The professor was a lecturer in universities in Strasburg and Getynga (German: Göttingen), and a fan of astronomy. Seismographs built by him noted earthquakes from all over the world; however, these were mainly tectonic shifts within the Karpaty and Sudety mountains as well as those caused by bursts in mines in the Silesian agglomeration. Devices constructed by the professor are still in the observatory and the great output of the Mainka is demonstrated by a number of documents including glass films containing records of his observations. In one of the rooms one can see a unique exhibition of seismology apparatuses. Trasa 10. Śladami dawnych rzemiosł | Route 10. Track of former craftsmanship Trasy zwiedzania | Routes Z i e m i a R a c i b o rs k a | r a c i b ó rz L a n d Silesian Geophysical Observatory PAN (at 1 Chłopska St., in front of the Mother of God’s Church, tel.: 032 4155540) can be visited 8.00–15.00 after previous agreement made by phone. 73 3. Smaki raciborskiej kuchni | 3. Tastes of Racibórz cuisine Zwiedzając Raciborszczyznę, grzechem byłoby nie spróbować regionalnych produktów i tradycyjnych potraw. Tutejsza kuchnia opiera się głównie na starych, sprawdzonych przepisach śląskich i morawskich gospodyń. Dania są proste i pożywne, ale – a może raczej dzięki temu – doskonale smakują. Prawie w każdej restauracji można zamówić śląską klasykę, czyli roladę z modrą kapustą i kluskami. Rolada – zraz wołowy zawijany z boczkiem, cebulą i korniszonem – powinna być w środku posmarowana musztardą, a modra kapusta – podana na ciepło. Inny typowy ślonski łobiod When visiting Racibórz and its surrounding area, one would sin by not tasting regional products and traditional dishes. The local cuisine is based on old, proven Silesian and Moravian recipes. Dishes are simple and nutritious but taste delicious. In nearly every restaurant one may try a Silesian ‘classic’ which is roulade with red cabbage. Roulade – chopped beef with bacon, onion and gherkin – it must contain mustard inside, while the red cabbage must be hot. Another typical ślonski łobiod (Silesian lunch) consists of pork loin with noodle and brown Raciborskie zupy Kilka prostych składników, chwila gotowania i oto jest – śląska zupa na beztydzień, czyli zupa na zwykły dzień tygodnia. Do przygotowania wodzionki po bieńkowicku potrzeba jedynie wody, czerstwego chleba, czosnku oraz odrobiny masła i śmietany. Podawana dodatkowo z bratkartoflami, odsmażanymi ziemniakami z cebulą, może stanowić sycący posiłek dnia. Typową szybką zupą jest też żurek na wędzonce po rudyszwałdzku, którego nazwa pochodzi od niemieckiego słowa sauer (’kwaśny’). Niegdyś przygotowywało się go na zakwasie własnej roboty i podawało tylko z kartoflami. Dziś znacznie częściej spotyka się luksusową wersję tej zupy – żur żyniaty – okraszoną boczkiem, kiełbasą i jajkami. Ciekawy smak ma zupa z maślanki. Do wody z pokrojonymi w kostkę i ugotowanymi ziemniakami dodaje się po prostu maślankę i śmietanę z rozrobioną mąką. W niedzielne południe na stole króluje jednak nudelzupa (rosół). Starsze gospodynie podają ją zawsze z makaronem własnej roboty. Racibórz soups A few simple ingredients, a few minutes of cooking and here it is – Silesian soup for a casual weekday. To prepare water soup in the Bieńkowice style one needs water, some old bread, garlic and a little bit of butter and cream. Served with bratkartofle (fried potatoes with onion), it constitutes a nutritious dish. A typical ‘quick’ soup from the region is sour rye soup on a smoked bacon base, whose name originates from German sauer (sour). Previously, it was prepared on a base of home-made leaven and served with potatoes. Nowadays, a more popular version is the richer example of this soup – żur żyniaty – with bacon, sausage and eggs. Also, soup made of buttermilk tastes great. To water – with diced and boiled potatoes – one adds buttermilk and cream with flour. On Sundays, nudelzupa is served (chicken soup). Older housewives serve it with hand-made pasta. 74 Smaki raciborskiej kuchni | Tastes of Racibórz cuisine to schab sztygarski z kluskami bułczanymi i zasmażaną kapustą. Niegdyś ten sycący posiłek pojawiał się na górniczych stołach tylko w niedzielę. Po ciężkim tygodniu pracy mężczyznom należało się coś więcej niż zwykły kawałek mięsa – schab nadziewano więc kiełbasą. To połączenie może wydawać się przyjezdnym nieco dziwne, ale tylko do pierwszego kęsa. Deser to oczywiście kołacz – drożdżowy placek nadziewany warstwą maku, białego sera albo tartych jabłek i udekorowany posypką z masła, mąki i cukru. Także tradycyjnym, prostym, ale bardzo smacznym, śląskim deserem jest szpajza – krem jajeczny o smaku cytrynowym, karmelowym lub czekoladowym. Nie obejdzie się bez niego żadna większa rodzinna uroczystość na Śląsku. Słodką ciekawostką jest natomiast baba wielkanocna z boncloka, czyli ciasto w kształcie babki upieczone w specjalnej glinianej formie. Z morawskiej kuchni słyną gminy Krzanowice i Krzyżanowice. W odróżnieniu od innych miejsc raciborskiego powiatu, roladę z kluskami podaje się tu z zeli, czyli zasmażaną czerwoną kapustą. Wśród amatorów słodkości uznanie zyskują nadziewane makiem pączki po morawsku, które polewa się rozpuszczonym masłem i posypuje kakao lub cukrem pudrem. W przygranicznych wsiach popularne są też, wywodzące się z węgierskiej kuchni, langosze – niewielkie placki z nałożonymi na nie różnorodnymi dodatkami. Jeszcze inne oblicze raciborskiej kuchni można poznać w gminach Kuźnia Raciborska i Nędza. Na ich terenie, szczelnie porośniętym lasami, pielęgnowane są tradycje myśliwskie. Na stołach mieszkańców i w menu lokalnych restauracji można więc znaleźć wiele wyśmienitych dań z dziczyzny. cabbage. Previously, this hearty dish appeared on miners’ tables on Sundays only. A man, after a whole week of hard work, deserved something more than a simple piece of meat – thus, pork was stuffed with sausage. Such a ‘mixture’ may seem strange for tourists, until the first bite. A cake (Polish: kołacz) constitutes dessert. It is stuffed with poppy, white cheese or grated apples and decorated with powder made of butter, flour and sugar. Another traditional, simple but tasty Silesian dessert is called szpajza – egg cream of lemon, caramel or chocolate flavour. Most family gatherings in the Upper Silesian region can not be held without this dish. Pound cake from bonclok (a type of crockery) is a very interesting dessert as well. This is a cake baked in a special clay form. Krzanowice and Krzyżanowice are famous for Moravian cuisine. Unlike other towns in the Racibórz district, inhabitants of the above mentioned communes serve roulade and noodles with zeli, which is browned red cabbage. Fans of sweets will appreciate Moravian donuts with poppy, which are covered in melted butter and coconut or powdered sugar. At the borderland villages there are popular langosze – small cakes with different additives, originating from Hungarian cuisine. The Kuźnia Raciborska and Nędza communes present a different ‘face’ of Racibórz cuisine. Within their territories, full of forests, there are popular hunters’ traditions. On inhabitants’ tables and the menus of local restaurants one can find great dishes made of venison. Smaki raciborskiej kuchni | Tastes of Racibórz cuisine Smaki raciborskiej kuchni | Tastes of Racibórz cuisine Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d 75 Kilka przepisów | A few of recipies Kilka przepisów A few recipes Składniki: ciasto: 0,5 kg mąki, 5 dag drożdży, szczypta soli, 250 ml ciepłej wody; farsz: 20 dag kiełbasy, 2 ugotowane na twardo jajka, świeży lub konserwowy ogórek, cebula, majonez lub sos tatarski, 10 dag żółtego sera, keczup Ingredients: cake: 0,5 kg flour, 50 grams yeast, salt, 250 ml hot water; filling: 200 grams sausage, 2 hard-boiled eggs, fresh or canned cucumber, onion, mayonnaise or substitute, 100 grams yellow cheese, ketchup. Z drożdży, 8 łyżek ciepłej wody, 3 łyżek mąki i odrobiny cukru przygotować zaczyn. Przykryć ściereczką i odstawić na 15 minut. Resztę mąki i wody umieścić w naczyniu. Dodać szczyptę soli. Wlać zaczyn i wyrobić ciasto. Następnie podzielić ciasto na 12 części. Z każdego kawałka uformować cienki kolisty placek (nie podsypywać mąką). Przygotować farsz – kiełbasę, jajka, ogórek i cebulę pokroić w kostkę, dodać majonez lub sos tatarski, wymieszać. Nałożyć farsz na placki, zetrzeć na niego trochę sera i polać niewielką ilością keczupu. Zlepić brzegi ciasta, tak by nadzienie nie wypadało. Smażyć w głębokim oleju z obu stron na złocisto. Prepare a ferment of yeast, 8 spoons of hot water, 3 spoons of flour. Cover with a towel and wait 15 minutes. Pour the remaining flour and water into a glass. Add some salt. Prepare dough. Divide the dough into 12 parts. Form thin round-shape cakes (do not put flour under the cake). Prepare the filling – dice sausage, eggs and cucumber, add mayonnaise (or a substitute) and mix. Put the filling onto cakes, grate some yellow cheese and pour some ketchup. Press together the edges of cake so that the filling doesn’t fall out of the cake. Fry in deep oil on both sides to a gold color. Żurek na wędzonce po rudyszwałdzku Sour rye soup on the base of smoke bacon Langosze Składniki: 0,5 kg kapusty kiszonej, 0,5 l śmietany, jajko, 2 łyżki mąki, 20 dag boczku wędzonego, 20 dag kiełbasy Ingredients: 0,5 kg sauerkraut, 0,5 l cream, an egg, 2 spoons of flour, 200 grams smoked bacon, 200 grams sausage. Kapustę ugotować i odcedzić. Do wywaru dodać śmietanę, jajko, mąkę oraz kiełbasę i usmażony boczek pokrojone uprzednio w drobną kostkę. Wszystko dokładnie zamieszać i zagotować. Boil and decant the sauerkraut. Add to the brew cream, egg, flour, sausage and fried bacon (diced). Mix the ingredients and boil. Kluski bułczane Ingredients: 1 long bread roll or a few shorter bread rolls (old ones are also suitable), 1 glass of milk, 2–3 eggs, 1 spoon of margarine, 1 large onion, 1 spoon of powdered marjoram, bunch of green parsley, grated bread. Składniki: 1 długa bułka lub kilka mniejszych bułeczek (mogą być czerstwe), 1 szklanka mleka, 2–3 jajka, 1 łyżka margaryny, 1 duża cebula, 1 łyżeczka sproszkowanego majeranku, pęczek zielonej pietruszki, tarta bułka Bułkę pokroić w kostkę i namoczyć w mleku. Odsączyć. Dodać jajka, przesmażoną cebulę oraz przyprawy. Wyrobić ciasto. Formować niewielkie kulki i wrzucać je na wrzątek. Gotować kilka minut. Kluski śląskie Składniki: 15 średnich ziemniaków, 20 dag mąki ziemniaczanej, jajo, sól, kawałek masła Ziemniaki obrać, wrzucić do osolonej wody i ugotować. Odcedzić i przecisnąć przez praskę. Po ostygnięciu dodać jajko, mąkę ziemniaczaną i kawałek masła. Wyrobić ciasto i formować z niego małe kluski, po czym wrzucić je do wrzącej wody. Gotować około 10 minut. Modra kapusta Składniki: główka czerwonej kapusty, 30 dag boczku wędzonego, kawałek masła, 1 cebula, 2 jabłka, sól, pieprz, liść laurowy, ziele angielskie 76 dish, add pepper, salt, bay leaf and all-spice. Grate the apples and add to the cabbage. Add half glass of water. Cover the dish and stew about 45 minutes. Langosze Bread roll noodles Dice the bread roll and put in milk. Drain it off. Add eggs, fried onion and spices. Prepare dough. Form small balls and place in boiling water. Boil for a few minutes. Silesian noodles Ingredients: 15 mid-size potatoes, 200 grams potato flour, an egg, salt, pat of butter. Peel the potatoes, insert into hot salty water and boil. Strain and press them. After it has cooled, add the egg, potato flour and butter. Prepare the dough, form small noodles and place them into hot water. Boil about ten minutes. Red cabbage Ingredients: red cabbage, 300 grams smoked bacon, piece of butter, 1 onion, 2 apples, salt, pepper, bay leaf, all-spice. Dice the bacon and fry in a dish with butter and diced onion. Slice the cabbage, insert into the Moravian roulade Ingredients: 1 kg beef, 300 grams smoked bacon, 2 onions, 2 canned cucumbers, mustard, salt, pepper. Slice the meat and grind it. Add salt and pepper. Dice onion and smoked bacon, put them onto the meat. Add a slice of the cucumber, roll it and tie with a twine. Fry about 50 minutes. Kluski śląskie | Silesian noodles Boczek pokroić i podsmażyć w garnku na maśle wraz z pokrojoną cebulą. Poszatkować kapustę, dodać do garnka, doprawić solą i pieprzem, dodać liść laurowy i ziele angielskie. Zetrzeć jabłka, dodać je do kapusty. Do całości dolać pół szklanki wody. Przykryć garnek i dusić około 45 minut. Rolada po morawsku Składniki: 1 kg mięsa wołowego, 30 dag boczku wędzonego, 2 cebule, 2 ogórki kiszone, musztarda, sól, pieprz Mięso pokroić w plastry i rozbić tłuczkiem. Doprawić solą i pieprzem. Cebulę i boczek pokroić w kostkę, położyć na mięso. Dodać plasterek ogórka, zwinąć mięso wraz z nadzieniem w roladę i owinąć nicią. Smażyć przez około 50 minut. Schab sztygarski Składniki: 1 kg schabu, 1 łyżeczka soli, po 0,5 łyżeczki pieprzu i papryki, 2 ząbki czosnku, 30 dag kiełbasy śląskiej, 2 łyżki smalcu, 1 kostka rosołowa, 2 cebule, 1 łyżeczka kminku, 1 łyżeczka mąki ziemniaczanej Mięso natrzeć przyprawami, z obu stron naciąć w środkowej części, tworząc kieszonkę. W kieszonkę wcisnąć kiełbasę. Całość owinąć nićmi i obsmażyć na patelni. W brytfannie rozpuścić kostkę rosołową, włożyć podsmażoną roladę i dusić 30 minut. Na koniec dopiec mięso w piekarniku, podlewając piwem lub wodą. Po upieczeniu pokroić mięso na grube, 3-centymetrowe plastry. Head miner’s pork Ingredients: 1 kg pork, 1 spoon of salt, 0,5 spoon of pepper and paprika, 2 cloves of garlic, 300 grams Silesian sausage, 2 spoons of lard, 1 chicken boullion cube, 2 onions, 1 spoon of caraway, 1 spoon of potato flour. Kilka przepisów | A few of recipies Smaki raciborskiej kuchni | Tastes of Racibórz cuisine Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d Rub the meat with spices. Cut it in the middle on both sides so that there is a ‘pocket’. Insert the sausage into the pocket. Tie with twine and fry on a pan. Dissolve the boullion cube in a baking pan, insert fried roulade and stew about 30 minutes. At the end, bake the meat adding some beer or water. After it has been baked, cut the meat into thick, 3 centimeter slices. Szpajza Ingredients: 3 eggs, 3 spoons of sugar, 1 spoon of gelatin, a lemon, 2 spoons of water. Whip egg yolks with sugar. Water the gelatin. Whip the egg whites. Add whipped egg yolks, gelatin and lemon juice. Pour into glasses, put in a cold place for a short time. Szpajza Składniki: 3 jajka, 3 łyżki cukru, 1 łyżeczka żelatyny, cytryna, 2 łyżki wody Żółtka ubić z cukrem. Żelatynę namoczyć. Ubić pianę z białek, a potem dodać do niej ubite żółtka, żelatynę i sok z cytryny. Przelać do salaterek, odstawić na chwilę w chłodne miejsce. Modra kapusta | Red cabbage 77 Noclegi | Accomodation 4. Informacje praktyczne | 4. Practical Info Noclegi Accommodation Racibórz Racibórz Dom Sportowca OSiR, ul. Zamkowa 4, tel.: 032 4153717, e-mail: [email protected], http://www.osirraciborz.pl. Blisko zamku. Ceny umiarkowane. Dom studenta, ul. Matejki 10, tel.: 032 4147390, e-mail: [email protected], http://www. dom.studenta2.pwsz.raciborz.edu.pl, http://www. noclegi.raciborz.edu.pl. W spokojnej okolicy, 15 minut od Rynku. Niezły standard. Ceny umiarkowane. Dla studentów zniżki. Gościniec Iza, ul. Bosacka 28, tel.: 032 4154909, 4152069. 10 minut od Rynku. W wieżowcu. Tanio. Hotel Polonia, pl. Dworcowy 16, tel.: 032 4140270, e-mail: [email protected], http://www.polonia.raciborz.pl. Naprzeciw dworca kolejowego, 5 minut od Rynku. Najlepszy hotel w mieście. Dobra restauracja. Ceny, jak na standard, nie tak znowu wysokie. Hotel Ragos, ul. Kościuszki 38, tel.: 032 4150505, e-mail: [email protected], http://www.ragos.com. pl. 15 minut od Rynku. Pokoje o różnym standardzie: od studenckich do apartamentów. Ceny umiarkowane. Kemping Obora, ul. Markowicka 1, tel.: 032 4152451, http://www.osir-raciborz.pl.Tuż przy Arboretum Bramy Morawskiej. Pole namiotowe i domki. Tanio. Dom Sportowca OSiR, at 4 Zamkowa St., tel.: 032 4153717, e-mail: [email protected], http:// www.osir-raciborz.pl. Close to the castle. Average prices. Dom studenta, at 10 Matejki St., tel.: 032 4147390, e-mail: [email protected], http://www. dom.studenta2.pwsz.raciborz.edu.pl, http://www. noclegi.raciborz.edu.pl. Quiet surroundings, 15 minutes from the Market Square. Good standard. Average prices. Discounts for students. Gościniec Iza, at 28 Bosacka St., tel.: 032 4154909, 4152069. 10 minutes from the Market Square. In a skyscraper. Budget prices. Hotel Polonia, at 16 pl. Dworcowy St., tel.: 032 4140270, e-mail: [email protected], http:// www.polonia.raciborz.pl. In front of the railway station, 5 minutes from the Market Square. The best hotel in the town. Good restaurant. Prices, when considering the standard, are not high. Hotel Ragos, at 38 Kościuszki St., tel.: 032 4150505, e-mail: [email protected], http://www. ragos.com.pl. 15 minutes from the Market Square. Rooms of various standards: from typical rooms for students to luxurious apartments. Average prices. Kemping Obora, at 1 Markowicka St., tel.: 032 4152451, http://www.osir-raciborz.pl. Near the Arboretum of Moravian Gate. Field for tents and camping houses. Budget prices. Other towns in the Commune Hotel Polonia 78 Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa, Łubowice, at 1–3 Zamkowa St., tel.: 032 4106602, 4149208, e-mail: [email protected], [email protected], http://www.eichendorff.pl. Average prices. Dom weselny Rege, Bieńkowice, at 24 Wojnowska St., tel.: 032 7218627, after 17.30 604599176, tel./ fax: 032 7218642, e-mail: [email protected], http://www.rege.of.pl. Inne miejscowości powiatu Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa, Łubowice, ul. Zamkowa 1–3, tel.: 032 4106602, 4149208, e-mail: [email protected], [email protected], http://www.eichendorff.pl. Ceny umiarkowane. Dom weselny Rege, Bieńkowice, ul. Wojnowska 24, tel.: 032 7218627, po godz. 17.30 604599176, tel./faks: 032 7218642, e-mail: maksymilian.sztuka@ wp.pl, http://www.rege.of.pl. Hotel Gracja, Kuźnia Raciborska, ul. Moniuszki 3, tel.: 032 4192224, 4181410, e-mail: hotelgracja@ gmail.com, http://www.hotel-gracja.pl. Pokoje z TV i łazienką. Tanio. Hotel Perła, Krzanowice, ul. Kolejowa 8, tel.: 032 4108055, 602609081, http://www.perla.info.pl. Dobry standard pokoi. Ceny umiarkowane. Hotel Zamek, Chałupki, ul. Bogumińska 30, tel.: 032 4196944, e-mail: [email protected], http:// www.hotel-zamek.pl. Pokoje w pięknie odnowionym zamku. Także restauracja. Ceny umiarkowane. Ośrodek Rekreacji i Wypoczynku Leśna Polana, Szymocice, ul. Gliwicka, tel.: 032 4102170, 667798008, e-mail: [email protected], http://www.lesnapolana.com.pl, czynne: cały rok. W lesie, 600 m od drogi. Domki 6-osobowe, pole namiotowe. Także: basen, kort tenisowy i plac zabaw. Tanio. Ośrodek Wypoczynkowy Aqua-Brax Szymocice, ul. Gliwicka 37, tel.: 032 4102085, http://www.braxton.info.pl, czynne: cały rok. Pole namiotowe i domki 5-osobowe. Także: basen z brodzikiem, park linowy, stadnina koni. Ceny umiarkowane. Zajazd Pod Dębem, Rudy, ul. Szkolna 6, tel.: 032 4103031, e-mail: [email protected], http://www.zajazd-pod-debem.pl. Cisza i spokój. Ładne pokoje z TV i łazienką. Ceny umiarkowane. Gastronomia Racibórz Braxton, Rynek 13/5, tel.: 032 4181000, 606341077, czynne: codz. 12.00–24.00. Karczma Hetmańska, ul. Długa 5, tel.: 032 4190757, czynne: pn.–sb. 10.00–22.00, nd. 12.00–ostatni gość. Hotel Gracja, Kuźnia Raciborska, at 3 Moniuszki St., tel.: 032 4192224, 4181410, e-mail: hotelgracja@ gmail.com, http://www.hotel-gracja.pl. Rooms with TV and bathroom. Budget prices. Hotel Perła, Krzanowice, at 8 Kolejowa St., tel.: 032 4108055, 602609081, http://www.perla.info.pl. Good standard of rooms. Average prices. Hotel Zamek, Chałupki, at 30 Bogumińska St., tel.: 032 4196944, e-mail: [email protected], http:// www.hotel-zamek.pl. Rooms in thoroughly renovated castle. Restaurant available. Average prices. Ośrodek Rekreacji i Wypoczynku Leśna Polana, Szymocice, at Gliwicka St., tel.: 032 4102170, 667798008, e-mail: [email protected], http://www.lesnapolana.com.pl, open: all year. In a forest, 600 m from the road. Field for tents and 6-person camping houses. More facilities: swimming pool, tennis court and playground. Budget prices. Ośrodek Wypoczynkowy Aqua-Brax Szymocice, at 37 Gliwicka St., tel.: 032 4102085, http:// www.braxton.info.pl, open: the whole year. Field for tents and 5-person camping houses. More facilities: Swimming pool with paddling pool, rope park, horses. Average prices. Zajazd Pod Dębem, Rudy, at 6 Szkolna St., tel.: 032 4103031, e-mail: [email protected], http://www. zajazd-pod-debem.pl. Peace and quiet. Nice rooms with TV and bathroom. Average prices. Gastronomia | Gastronomy Informacje praktyczne | Practical info Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d Gastronomy Racibórz Braxton, Rynek 13/5, tel.: 032 4181000, 606341077, open: every day 12.00–24.00. Karczma Hetmańska, at 5 Długa St., tel.: 032 4190757, open: Mon.–Sat. 10.00–22.00, Sun. 12.00–last visitor. Piwiarnia Warecka, at 11 Wojska Polskiego St., tel.: 032 4151428, open: every day 11.00–24.00. Raciborska, Rynek 9, tel.: 032 4153174, open: every day 10.00–22.00. Shiro, Rynek 10, tel.: 032 4199026, open: Mon.– Thur. 10.00–24.00, Fri.–Sat. 10.00–3.00, Sun. 12.00– 24.00. 79 Rekreacja, Informacja turystyczna | Recreation, Information for tourists Z i e m i a R a c i b o rs k a | R a c i b ó rz L a n d Piwiarnia Warecka, ul. Wojska Polskiego 11, tel.: 032 4151428, czynne: codz. 11.00–24.00. Raciborska, Rynek 9, tel.: 032 4153174, czynne: codz. 10.00–22.00. Shiro, Rynek 10, tel.: 032 4199026, czynne: pn.–czw. 10.00–24.00, pt.–sb. 10.00–3.00, nd. 12.00–24.00. Swojskie Jadło, ul. Batorego 6, tel.: 032 4151356, czynne: pn.–sb. 10.00–24.00, nd. 12.00–24.00. Inne miejscowości powiatu Dworek, Szonowice, Wygon 3, tel.: 032 4105130, czynne: codz. 11.00–20.00. Pałac w Wojnowicach, ul. Pałacowa 1, tel.: 032 4191597, 502556621, czynne: V–X sb.–nd. 11.00–22.00. W odrestaurowanej XIX-wiecznej rezydencji. Pod Kasztanami, Rudy, Rogera 13, tel.: 032 4103014, czynne: codz. 10.00–22.00. Znana z potraw z dziczyzny. Spyrówka, Szymocice, ul. Gliwicka 33, tel.: 032 4102025, czynne: codz. 12.00–20.00. Rekreacja Baseny odkryte: Racibórz-Obora, ul. Markowicka 1, tel.: 032 4152451. Szymocice, Aqua-Brax, ul. Gliwicka 37, tel.: 032 4102085. Tworków, ul. Parkowa. Park linowy: Racibórz-Obora, Arboretum Bramy Morawskiej, tel.: 663286275, http://www.parklinowy-raciborz.pl, czynne: IV–X, godziny otwarcia zmienne, zwykle 12.00–zmrok, najlepiej sprawdzać na stronie internetowej. Informacja turystyczna Poszukując wiadomości o powiecie, warto zajrzeć na oficjalną stronę starostwa powiatowego – http:// www.powiatraciborski.pl. Można tu znaleźć m.in. informacje dotyczące bazy noclegowej i gastronomicznej oraz niezwykle użyteczną interaktywną mapę powiatu. Rzeczywisty, nie wirtualny, punkt IT mieści się w Raciborzu (Raciborskie Centrum Kultury, ul. Długa 2, tuż przy Rynku, tel.: 032 4157239, e-mail: [email protected], http://www.rck.com.pl, czynne: pn.–pt. 9.00–17.00). 80 Swojskie Jadło, at 6 Batorego St., tel.: 032 4151356, open: Mon.–Sat. 10.00–24.00, Sun. 12.00– 24.00. Other towns in the Commune Dworek, Szonowice, at 3 Wygon, tel.: 032 4105130, open: every day 11.00–20.00. Pałac w Wojnowicach, at 1 Pałacowa St., tel.: 032 4191597, 502556621, open: V–X Sat.–Sun. 11.00–22.00. In a renovated nineteenth century residence. Pod Kasztanami, Rudy, 13 Rogera St., tel.: 032 4103014, open: every day 10.00–22.00. Famous for dishes and venison. Spyrówka, Szymocice, at 33 Gliwicka St., tel.: 032 4102025, open: every day 12.00–20.00. Recreation Open swimming pools: Racibórz-Obora, at 1 Markowicka St., tel.: 032 4152451; Szymocice, AquaBrax, at 37 Gliwicka St., tel.: 032 4102085; Tworków, in Parkowa St. Rope park: Racibórz-Obora, Arboretum of Moravian Gate, tel: 663286275, http://www.parklinowy-raciborz.pl, open: IV–X, irregular hours, usually from 12.00 until dark, check website. Information for tourists When looking for information about the region, visit the official website of the district authority – http:// www.powiatraciborski.pl. On the website one may find information about accommodation and restaurants as well as a very useful map of the district. A real (non-virtual) IT point is situated in Racibórz (Raciborskie Centrum Kultury, at 2 Długa St., near the Market Square, tel.: 032 4157239, e-mail: imprezy@ rck.com.pl, http://www.rck.com.pl, open: Mon.– Fri. 9.00–17.00). 4 Muzeum miejskie w Raciborzu Museum in Racibórz 11 Muzeum Kowalstwa w Bieńkowicach Museum of Smithery in Bieńkowice 2 Kościół Świętego Krzyża w Pietrowicach Wielkich Holy Cross Church in Pietrowice Wielkie 3 Kościół św. Wita, św. Modesta i św. Krescencji w Pietrowicach Wielkich St. Wit, Saint Modest and Saint Krescencja’s Church in Pietrowice Wielkie 5 Zabytkowe kościoły w Raciborzu Historic churches in Racibórz 8 Kościół św. Bartłomieja w Pogrzebieniu St. Bartholomew’s Church in Pogrzebień 12 Kościół św. Wacława w Krzanowicach St. Wacław’s Church in Krzanowice 13 Kościół św. Mikołaja w Krzanowicach St. Nicolas Church in Krzanowice 16 Kościół św.św. Piotra i Pawła w Tworkowie St. Peter and Paul’s Church in Tworków 1 Kaplica przy cudownym źródełku w Pietrowicach Wielkich Chapel at miraculous spring in Pietrowice Wielkie 17 Kapliczka św. Urbana w Tworkowie St. Urban’s Chapel in Tworków Trasa 3 (s. 29) | Route 3 (p. 29) Trasa 5 (s. 42) | Route 5 (p. 42) Trasa 6 (s. 50) | Route 6 (p. 50) Trasa 7 (s. 56) | Route 7 (p. 56) Trasa 8 (s. 62) | Route 8 (p. 62) Trasa 10 (s. 69) | Route 10 (p. 69) Powiat raciborski – część południowa Racibórz district – southern part Głubczyce 2 2 km Pietraszyn Pietraszyn 13 14 Borucin Borucin 917 917 10 17 Tworków Tworków Bieńkowice Bieńkowice 11 45 45 4 5 15 16 18 8 20 Chałupki Chałupki 78 78 19 Olza Olza Wodzisław Śl. Ostrawa 45 45 Bluszczów Bluszczów 936 936 Rzuchów Rzuchów Pstrążna Pstrążna Syrynia Syrynia Łańce Łańce Pogrzebień Pogrzebień Lubomia Lubomia Grabówka Grabówka Krzyżanowice Krzyżanowice Nieboczowy Nieboczowy Pogwizdów Pogwizdów Brzezie Brzezie 935 935 6 ra 10 Lamus w Wojnowicach Granary in Wojnowice 466 14 Lamus w Borucinie 466 Granary in Borucin Młyn w Tworkowie Bělá Bělá Mill in Tworków Browar zamkowy w Raciborzu Castle Brewery in Racibórz Śląskie Obserwatorium Geofizyczne w Raciborzu Závada Závada Silesian Geophysical Observatory in Racibórz 6 Arboretum Bramy Morawskiej Arboretum of Moravian Gate 15 Hroza Hroza 19 Graniczny meander Odry Border meander of the Odra river 12 Bojanów Bojanów 9 Wojnowice Wojnowice Lekartów Lekartów Samborowice Samborowice Krzanowice Krzanowice 916 916 3 A 4 Opole, Gliwice RACIBÓRZ RACIBÓRZ Od Kolumna maryjna w Krzanowicach Chuchelná Marian Column in KrzanowiceChuchelná Zamek w Raciborzu Castle in Racibórz 7 Dwór w Gródczankach Mansion in Gródczanki 9 Pałac w Wojnowicach Palace in Wojnowice 18 Pałac w Krzyżanowicach Palace in Krzyżanowice 20 Pałac w Chałupkach Palace in Chałupki Ruiny zamku w Tworkowie Ruins of castle in Tworków Baszta i mury obronne w Raciborzu Tower and defense walls in Racibórz 0 N Gródczanki Gródczanki 7 1 Pietrowice Pietrowice Wielkie Wielkie 416 416 Żerdziny Żerdziny Rybnik ISBN 978-83-7560-064-3 Powiat Raciborski Projekt współfinansowany z budżetu samorządu Województwa Śląskiego, środków Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu
