Adamem M. Gadomskim

Polonia Włoska Nr 3 (28)/2003
(kopia)
POLACY WE WŁOSZECH POLACY WE WŁOSZECH POLACY
Rozmowa z Adamem Marią Gadomskim
czyli
Inteligencja to jest to, czego używamy kiedy
nie wiemy co robić
P
ewnego dnia (a był to rok 1965) w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku
koło Warszawy jeden z młodych kandydatów na fizyka patrzył na pracujący w
przeszklonej sali nowy, pierwszy w Kraju, tranzystorowy duński komputeter GIER.
Był piękny, połyskiwał mahoniem, wyglądał elegancko i nie przypominał już
kolubrynowych szaf elektronicznych mózgów poprzedniej lampowej generacji.
Ilość operacji i danych przetwarzanych przez GIER’a wydawała się ogromna,
obiecywał zwolnienie od wielogodzinnych ręcznych sumowań wyników pomiarów,
pozwalał na realizację obliczeń interpretujacych eksperyment do tej pory niemożliwych, ale przede wszystkim
łudził możliwością zwolnienia studenta od rutynowego robienia dziesiątków wykresów służących do analizowania
pomiarów.
Fizyk powinien być leniwy, jak mawiano na Hożej gdzie mieścił się Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i
to przekonało Adama M. Gadomskiego do tego, że można użyć GIER’a do napisania interesujacej pracy
dyplomowej (wykorzystując komputer jako narzędzie, ale też jako bazę metodologiczno-techniczną) i ...to był
właśnie wstęp do tego, co do dziś wypełnia życie naukowe Gadomskiego.
W 1980 r. zostaje zaproszony przez Włoską Agencję ds Energii Jądrowej i Energii Alternatywnych ENEA, gdzie
wyjeżdża dopiero w 1984 r. z powodu zablokowanego paszportu. Tu, zmuszony do porzucenia badań nad
reaktorami jądrowymi, staje się stopniowo międzynarodowym ekspertem naukowym w dziedzinie sztucznych i
naturalnych systemów inteligentnych, metod podejmowania decyzji oraz metodologii złożonych badawczych
projektów interdyscyplnarnych.
WŁOSZECH
Jak możnaby przybliżyć
naszym czytelnikom pojęcie
“sztucznej inteligencji”?
Jestem trochę zaskoczony, ale
dziękuję za zainteresowanie redakcji tą
trudną tematyką. W dzisiejszej
rozmowie nie chciałbym mówić o
prawie 50-letniej historii sztucznej
inteligencji ani o osiągnięciach
naukowych w tej dziedzinie.
Tematyka ta jest dyskutowana
każdego roku na ponad 150.
konferencjach i sympozjach. Nie ma
obecnie na świecie szanującego się
uniwersytetu, gdzie nie studiowałoby
się metod i technologii sztucznej
inteligencji, a specjaliści z
psychologii nie współpracowaliby z
informatykami, matematykami,
fizykami i lekarzami, aby na
podstawie wspólnych doświadczeń
analizować różne przejawy ludzkiego
myślenia.
Nadrzędnym celem tych wysiłków jest
zaprojektowanie jakiegoś mniej lub
bardziej uniwersalnego inteligentnego
robota
czy też przyjacielskiego ludziom
komputera-doradcy.
Skąd w ogóle bierze się
potrzeba skonstruowania takiego
komputera-doradcy?
N a t o p y t a n i e można
odpowiedzieć, posługując się
prostym przykładem: wiemy, że do
pewnego stopnia, do pewnego
poziomu złożoności problemu
jesteśmy w stanie rozwiązać go sami
w myśli, powyżej tej granicy
używamy kartki papieru, a jeśli i to
nie wystarcza potrzebny wydaje się
komputer. (Kiedy mamy pomnożyć 3
przez 4 wykonujemy obliczenie w
głowie, ale operację: pierwiastek
sześcienny z 356 789, powierzamy
kalkulatorowi.) Jak dotyczczas, nasze
codzienne, rutynowe problemy
decyzyjne musimy rozwiązywać
Polonia Włoska Nr 3 (28)/2003
sami, ale w sytuacji skomplikowanych
decyzji zarządzania, wobec
konieczności szybkiego rozpatrzenia
dużej liczby danych oparcie się o
inteligentną maszynę mogłoby
uchronić od wielu niewłaściwych
możliwości, by podjąć decyzję nie
posunięć.
znoszącą zwłoki, że staramy się w
Wyobraźmy sobie, że usiłujemy
ciągu logicznego łańcuszka
odpowiedzieć błyskawicznie na
konsekwencji przewidzieć co się
jakieś trudne pytanie, że musimy
stanie, jeśli zachowamy się w ten czy
szybko przeanalizować szereg
w inny sposób. W tych wszystkich
wspierającego decyzje (wtedy nie
głównie nie te, które chcielibyśmy
sytuacjach w naszym mózgu zachodzi
mówiło się jeszcze o technologii
nieprzeliczona ilość niezbyt jasnych dla otrzymać) a przy tym technologia
sztucznej inteligencji) narodziły się
nas operacji. Po wykonaniu tego często coraz bardziej wdziera się w nasze
życie i dlatego dobrze by było, żeby przy kontrolowaniu reaktora
ogromnego wysiłku umysłowego,
jądrowego EWA w Świerku.
człowiek wiedział jak on właściwie
niestety, nie zawsze dochodzi do
Dziś pracuję we Włoszech gdzie
myśli.
skutecznej czy trafnej decyzji.
obowiązuje zakaz używania energii
Jeśliby część tej skomplikowanej
jądrowej do produkcji przemysłowej,
pracy myślowej – dostatecznie
Aby więc podejść do budowy
ale idee, które narodziły się w Polsce
precyzyjnie zamodelowanej systemów inteligentnych trzeba
służą nadal do opracowywania
przekazać komputerowi, wspomoże on i wyjść “od nas samych”?
modeli mających zastosowanie w
Tak, według mnie tak, jednym z
rozszerzy umysłowe zdolności
innych, analogicznych,
pierwszych kroków w pracy nad
człowieka, co może być ważne dla
wspomnianych
jednostki, ale jest jeszcze bardziej ważne systemami “sztucznej inteligencji”
już wyżej sytuacjach
były próby obserwacji własnych
kiedy decyzje podejmowane są na
wysokiego ryzyka. Działając przez
procesów myślowych i właściwe
poziomie państw, wielkich organizacji,
czy technologii tzw. wysokiego ryzyka. operowanie pojęciami abstrakcyjnymi. wiele lat na terenie różnych dziedzin
nauki, zbudowałem podstawy nowej
W dalszej kolejności zaczęto
Tu każda pomyłka może być fatalna w
metodologii myślenia TOGA (to
skutkach dla tysięcy czy milionów ludzi, modelować decision making
skrót jej angielskiej nazwy: Top(podejmowanie decyzji), by przejść
co np. ilustrują bardzo dobrze ostatnie
Down Object-based Goal-oriented
stopniowo do “inteligentnych”
blackout energetyczne w USA i we
systemów wspierających decyzje.
Włoszech.
Approach).
W raczkującej jeszcze ciągle
inżynierii systemów inteligentnych, Czy można bliżej wyjaśnić ten
Co to jest inteligencja z punktu
naszym założeniem jest hipoteza, że termin?
widzenia naukowego?
to co nazywamy potocznie
Inteligencja ma wiele definicji,
TOGA jest teorią i metodą
najbardziej ogólnie mówiąc inteligencja inteligencją da się opisać lepiej,
uporządkowania naszej rozproszonej
dokładniej i w tej nowej formie
jest zdolnością skutecznego
po mózgu wiedzy na dowolny temat
zainstalować w komputerach. Jak
wykorzystania posiadanej wiedzy w
- według przyjętego punktu widzenia
każda nauka inżynieryjna, tak i ta ma i według wybranego przez nas celu.
nieprzewidzianych okolicznościach.
Poprzez termin „inteligencja” określa się na celu budowę teorii i technologii,
Bazą informacyjną jest w tym
które usprawnią efektywność naszych systemie po pierwsze rozpoznanie
właśnie skuteczność
narzędzi i programów komputerowych.funkcji przedmiotu, którą określam
przetwarzania w umyśle i
W efekcie sztuczna inteligencja
wykorzystywania posiadanych
jako goal-oriented czyli jako
powinna być nowym
informacji. Jak powiedział Jean Piaget
zorientowanie na cel (np. “cegła”,
“inteligencja to jest to, czego używamy narzędziem, które człowiek będzie się jeśli służy do konstrukcji, to nie
uczył używać.
kiedy nie wiemy co robić”.
interesuje nas jej budowa atomowa).
Po drugie sposób uporządkowania
Jaka była droga naukowa
Jak więc dojść do tego, żeby także
infomacji o przedmiocie (top-down z
Adama M. Gadomskiego?
komputer mógł być inteligentny?
góry do dołu, czy też od informacji
Po dodatkowym kursie klasycznej
Musimy “nauczyć go myśleć”,
ogólniejszych do bardziej ścisłych).
dziś teorii decyzji, moje prace
musimy załadować mu wiedzę jak
System ten okazuje się przydatny
dotyczyły wsparcia decyzyjnego dla przy rozwiązywaniu problemów
działać, informacje i preferencje.
lekarzy centrów leczniczo-naukowych interdyscyplinarnych w sytuacjach
Problem jest w tym, że zazwyczaj nie
wiemy jak myślimy, nie zdajemy sobie i operatorów systemów
wymagających koordynacji wiedzy
sprawy jak przebiega nasz własny proces przemysłowych wysokiego ryzyka, jak wielu ekspertów bo ujednolicając ją,
myślowy (jak na przykład w momencie również dla menadżerów
umożliwia porozumienie naukowców
kiedy podnosimy ołówek nie wiemy jak zarządzających stanami wyjątkowymi różnych dziedzin.
działa ręka, jak pracują mięśnie – wiemy spowodowanymi katastrofami
Oczywiście teoria TOGA
terytorialnymi i przemysłowymi.
tylko, że chcemy ten ołówek
wymaga jeszcze dobrych paru lat
Prace te wymagały głównie
podnieść i go podnosimy.)
pracy i weryf ikacji w
przetwarzania posiadanych i
Natomiast otaczający nas świat
międzynarodowym środowisku
dostarczania pożądanych przez
jest coraz bardziej skomplikowany,
naukowców i praktyków.
decydentów
struktury społeczne są coraz bardziej
dużych ilości informacji.
złożone, interakcje między ludźmi są
Wizja zastąpienia człowieka
Ale naprawdę pierwsze refleksje
coraz bardziej intensywne, informacje
przez maszynę jest dość
na temat stworzenia systemu
docierają do nas lawinowo (ale
niepokojąca. Jakie
Polonia Włoska Nr 3 (28)/2003
niebezpieczeństwa kryją się w
ograniczeniu naszej ludzkiej natury?
Każde nowe osiagniecie nauki i
technologii może być wykorzystane
przez ludzi dla i przeciw ludziom.
Oczywiście większe osiągnięcia
mogą w konsekwencji prowadzić
do poważniejszych skutków. Mamy
tu już klasyczny przykład energii
jądrowej: “zabawa” z obojętnym
etycznie przedmiotem jakim jest energia
jądrowa, okazała się
tragiczna w skutkach. Nad
rozwojem fizyki i energii jądrowej
pracowali fizycy, matematycy i
inżynierowie, ale w zespołach
badawczych nie było socjologów,
specjalistów od środowiska, teorii
organizacji i psychologów. W
sprawach energii jądrowej decyzje
podejmowali (i podejmują do dziś)
politycy głównie na podstawie
spekulacji ekonomiczno-politycznych
i to tworzy podstawową
jakośc iową różnicę między
badaniami sprzed pół wieku a
dzisiejszymi założeniami inżynierii
systemów inteligentnych.
Trzy prawa robotyki wyłożone
przez Isaaka Asimowa w
opowiadaniu z 1940 r. pt. “Ja,
robot” (1. Robot nie może działać
fizycznie przeciw człowiekowi:
zadawać ból, ranić, zabić; / 2. Robot
musi wykonywać polecenia wydane
przez człowieka, chyba że byłoby to
naruszeniem prawa nr 1; / 3. Robot
może bronić siebie do momentu,
kiedy nie narusza to prawa nr 1 lub
prawa nr 2.) nabierają nowego,
konkretnego znaczenia. Inżynieria
systemów inteligentnych bowiem nie
zajmuje się samą tylko konstrukcją
maszyny, ale zawiera w sobie coś w
rodzaju programu
samozabezpieczającego.
Właściwa jej nazwa brzmi inżynieria
inteligentnych systemów
socjo-kognitywistycznych.
A ściślej?
Składają się na nią też studia o
etyce, meta-etyce, społeczeństwie i
naturze ludzkiej.
rzeczach, których konsekwencji my
w tamtych czasach nie mogliśmy
przewidzieć. W tym sensie muszę
przyznać, że dużo temu pisarzowi
zawdzięczam.
Adam M. Gadomski jest mężem
Magdaleny oraz ojcem dorosłych już
dzieci: Witolda, Mileny, Alberta, i
dziadkiem Mikołaja (w Polsce).
W 1997 r. staje sie jednym z
założycieli i prezesem stowarzyszenia
AIPRO (Associazione Italo-Polacca
di Roma), o której działalności
wielokrotnie pisaliśmy na łamach
Biuletynu. W chwilach relaksu
interesuje się fotograf ią ,
malarstwem, poezją (pisze wiersze
filozoficzne) i uprawia nurkowanie.
Kto wie ile czasu upłynie jeszcze
zanim inteligentne roboty będą się
mogły poszczycić równie bogatym
curriculum.
Skąd biorą się pomysły w
fizyce? Czy naukowcom zdarza się
coś w rodzaju “jabłka Newtona”?
Ja w przeszłości czytałem z dużą
pasją powieści fantastycznonaukowe
Stanisława Lema. Autor ten
bardzo wpłynął na moje myślenie,
Teksty i wypowiedzi
pobudzał moją wyobraźnię. Może
A.M.Gadomskiego
wydać się dziwne, ale prawie
wszystkie moje pomysły miały punkt zebrała Anna Jurasz
startowy w sytuacjach opisanych
przez niego jako science-fiction.
Kiedyś można było powiedzieć, że
Lem to jest jakiś Marsjanin –
przybysz z obcej planety, bo mówił o