Początki działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej

Transkrypt

Wydawnictwo ciągłe Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
ZIEMIA CZĘSTOCHOWSKA
Rok założenia 1934
Komitet Redakcyjny
Marceli ANTONIEWICZ (Częstochowa – przewodniczący), Andrzej CHWALBA (Kraków),
Marian GŁOWACKI (Częstochowa), Janusz HEREŹNIAK (Łódź), Artur KIJAS (Poznań),
o. Janusz ZBUDNIEWEK OSPPE (Warszawa), Dariusz ZŁOTKOWSKI (Częstochowa),
ks. Jan ZWIĄZEK (Częstochowa)
Redaktor naukowy tomu
Marceli ANTONIEWICZ
Współpraca
Marzena RATKOWSKA
Redaktor Naczelny Wydawnictwa
Andrzej MISZCZAK
Recenzenci
Alicja PIHAN-KIJASOWA
Tadeusz SROGOSZ
Przygotowanie do druku
Zespół Wydawnictwa
Projekt okładki i serii wydawniczej
Ryszard BARANOWSKI ©
Na okładce:
Wystawa Książki Polskiej w Szkole Rzemiosła Ludowego w Częstochowie. W pierwszym rzędzie
od lewej: komisaryczny prezydent miasta Jan Mackiewicz, Wacław Sieroszewski i Karol Irzykowski; za nim z prawej starosta częstochowski Bazyli Rogowski. Fot. z dnia 29 kwietnia1934 r. Archiwum „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”.
Sejmik Samorządowy Powiatu Częstochowskiego. W centrum starosta Kazimierz Kühn; na lewo
Józef Rutkowski. Fot. z ok. 1930 roku. Ośrodek Dokumentacji Dziejów Częstochowy.
© Copyright by Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
Częstochowa 2012
Publikacja ukazała się dzięki dofinansowaniu przez
Urząd Miasta Częstochowy i Starostwo Powiatowe w Częstochowie
ISBN 978-83-7455-272-1
Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego
Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
42-200 Częstochowa, ul. Waszyngtona 4/8
tel. (34) 378-43-29; faks (34) 378-43-19
e-mail: [email protected]
Spis treści
Marian GŁOWACKI
Początki działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej
(od 1979 r. Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego)
na tle życia naukowego, kulturalnego i towarzyskiego
w Częstochowie w 1932 roku .................................................................
7
Juliusz SĘTOWSKI
Twórcy i prezesi Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej
w Częstochowie (do roku 1939) .............................................................
33
Marian GŁOWACKI
Działalność Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
w ostatnim 15-leciu (1997–2012) ...........................................................
51
Bogdan WSZOŁEK
Jubileuszowy uśmiech Wenus ................................................................
65
Marek NOWAK
Wyprawa po Wenus ................................................................................
73
Ks. Jan ZWIĄZEK
Bibliografia „Ziemi Częstochowskiej” t. 1–37; 1934–2011 ...................
79
Marian GŁOWACKI
Prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak – Członek Honorowy
Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Laudacja ....................... 179
Marceli ANTONIEWICZ
Ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek – Członek Honorowy
Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Laudacja ....................... 185
Marian GŁOWACKI
Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego ........................... 191
T. XXXVIII
Marian GŁOWACKI
Początki działalności Towarzystwa Popierania
Kultury Regionalnej (od 1979 r. Częstochowskiego
Towarzystwa Naukowego) na tle życia naukowego,
kulturalnego i towarzyskiego w Częstochowie
w 1932 roku
W bieżącym roku upływa 80 lat od założenia Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej (TPKR) przekształconego w roku 1979 w Częstochowskie Towarzystwo Naukowe. Pierwszy okres działalności w latach 1932–1939 charakteryzowała m.in. bardzo ożywiona działalność naukowa, której efektem były publikacje w ukazującym się od 1934 roku periodyku „Ziemia Częstochowska”
(do 1939 roku ukazał się tom I i II oraz zeszyt 1 tomu III). Wojna i okupacja hitlerowska przerwała działalność Towarzystwa.
Reaktywacja TPKR nastąpiła po wojnie w 1946 roku, ale trwała tylko do
1950 roku. Podówczas zawieszono działalność Towarzystwa z przyczyn politycznych. Zmiany polityczno-społeczne po październiku 1956 roku stworzyły
możliwość wznowienia działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w grudniu 1957 roku.
Stowarzyszenie o nazwie Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej
działało do 1979 roku, w którym zmieniono jego nazwę na Częstochowskie Towarzystwo Naukowe (CzTN), jednocześnie stwierdzając, że mimo zmiany nazwy, CzTN będzie kontynuatorem TPKR w skali poszerzonej terytorialnie,
obejmującym naukową problematykę z różnych dziedzin, ze szczególnym wyróżnieniem regionalnych badań naukowych. W okresie powojennej działalności
TPKR, od 1957 do 1978 roku, wydano dziewięć tomów „Ziemi Częstochowskiej” (od IV do XII).
8
Marian GŁOWACKI
W 1982 minęło 50 lat od rozpoczęcia działalności TPKR i CzTN. Z tej okazji został wydany XV tom „Ziemi Częstochowskiej” poświęcony tej rocznicy,
podsumowujący działalność obu Towarzystw. Kolejna, 65 rocznica działalności
była obchodzona w 1997 roku. Dla jej uczczenia odbyła się uroczysta sesja naukowa, z której wydano materiały1. Obradom towarzyszyła wystawa i sprzedaż
wydawnictw CzTN. Wspomniana publikacja pozwala zapoznać się z działalnością CzTN w kolejnych 15 latach. W tym okresie wydano 11 tomów „Ziemi
Częstochowskiej” (od XIII do XXIV).
Od tamtego czasu do dziś, działalność Towarzystwa skupia się na badaniach
naukowych z różnych dziedzin dotyczących szeroko pojętej ziemi częstochowskiej – a zarazem publikowaniu owych wyników badań w kolejnych 13 tomach
„Ziemi Częstochowskiej” (od XXV do XXXVIII). Prowadzono akcję wykładów, które wygłaszali członkowie Towarzystwa oraz zaproszeni naukowcy.
W latach 1998–2012 (I połowa) wygłoszono 82 odczyty i wykłady z różnych
dziedzin oraz zorganizowano 6 sesji naukowych. W ostatnich 15 latach Towarzystwo wydało również 7 pozycji książkowych. Tematykę wykładów i nazwiska wykładowców oraz szerokie przedstawienie działalności CzTN można znaleźć w kolejnych tomach „Ziemi Częstochowskiej”, w artykułach „Z życia
CzTN” oraz na stronie www.cztn.ajd.czest.pl. Na tej stronie można znaleźć również tytuły publikacji książkowych oraz artykułów opublikowanych we wszystkich tomach „Ziemi Częstochowskiej” i indeks autorów.
Poniżej omawiamy jedynie powstanie i początki działalności Towarzystwa
Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie w 1932 roku, jako pierwszego
w mieście towarzystwa naukowego na tle życia naukowego, kulturalnego i towarzyskiego ówczesnej Częstochowy.
Przypomnijmy, że to najgorszy rok wielkiego kryzysu gospodarczego
(1929–1933) o zasięgu światowym. Jeżeli w 1928 roku przemysł okręgu częstochowskiego zatrudniał 37 tysięcy robotników, to w 1932 roku zaledwie 20 tysięcy. Zatrudnienie spadło o 37%. Wielu robotników i przedstawicieli inteligencji
pozostawało bez pracy2.
W 1932 roku, w chwili założenia Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, wg Spisu Powszechnego z roku 1931, Częstochowa liczyła 117 383
mieszkańców3, była więc dość dużym miastem. Nie było tu jednak żadnej uczel1
2
3
65 lat Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego dawniej Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej w Częstochowie, red. M. Antoniewicz i M. Głowacki, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 1997.
F. Sobalski, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, dawniej Towarzystwo Popierania Kultury
Regionalnej, na tle innych częstochowskich towarzystw w latach 1932–1939, [w:] 65 lat Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego…, s. 21.
„Goniec Częstochowski” 1932, nr 10, s. 3.
Początki działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej...
9
ni akademickiej, zatem powstanie Towarzystwa w jakimś stopniu wypełniło tę
lukę. Badania naukowe dotyczące miasta i regionu znalazły możliwość publikacji, gdy w 1934 roku Częstochowskie Towarzystwo Naukowe zaczęło wydawać
periodyk „Ziemia Częstochowska”, wydawany do dziś.
25 lutego 1932 r. odbyło się w sali Rady Miejskiej zebranie organizacyjne
Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej. Relacja o tym wydarzeniu zamieszczona została w nr. 47 „Gońca Częstochowskiego” z 1932 r. Inicjatorem
powołania do życia tego Towarzystwa był starosta Kazimierz Kühn, który wyłożył jego cele i zadania. Po dyskusji uchwalono statut i wybrano zarząd, na którego czele stanął prezes, właśnie Kazimierz Kühn. Utworzono sekcje: historyczną,
geograficzno-przyrodniczą, badań kultury regionalnej, badań stosunków gospodarczych. Nieco później powołano sekcję artystyczną i krajoznawczą.
Praca Towarzystwa koncentrowała się więc w sekcjach. W sekcji historycznej pracowano nad historią herbów miasta Częstochowy i dawnymi pieczęciami
miast ziemi częstochowskiej. Odbył się również interesujący odczyt E. Grygosińskiego pt. Historia ziemi częstochowskiej. Autor referatu zorganizował także
dla członków sekcji wycieczkę do klasztoru jasnogórskiego.
Sekcja geograficzno-przyrodnicza opracowała projekt rezerwatu przyrodniczego w okolicach Jasnej Góry4. Poczyniono odpowiednie kroki u władz administracyjnych i konserwatorskich celem ochrony zabytków przyrody na Zielonej
Górze (rezerwat przyrody utworzono tam dopiero w 1953 r.) i w Olsztynie –
oraz ochronę drzew jałowcowych i cisów, zarazem wykonano dokumentację fotograficzną przez p. Słobodziana do pracy prof. J. Premika. Uwagę zwraca fakt,
że w I tomie „Ziemi Częstochowskiej” opublikowano aż trzy znaczące dla regionu artykuły naukowe o tematyce przyrodniczej5.
Prof. Z. Wróbel w sekcji badań kultury regionalnej zebrał interesujący materiał folklorystyczny. Owocem jego badań stały się dwa artykuły w „Ziemi Częstochowskiej”: Zwyczaje i obyczaje ludu częstochowskiego6 oraz Obrzędy i pieśni weselne w powiecie częstochowskim7.
Sekcja badań stosunków gospodarczych pracowała nad historią i stanem ówczesnym przemysłu, rzemiosła i chałupnictwa. Na podstawie badań powstał ar4
5
6
7
S.Z. Różycki, W sprawie rezerwatu geologicznego na Jasnej Górze pod Częstochową, „Ziemia
Częstochowska”, t. 2, Częstochowa 1938, s. 133–138.
J. Hereźniak, Dorobek Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, obecnie Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego w zakresie poznania i popularyzacji środowiska przyrodniczego
regionu, [w:] 65 lat Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego…, s. 77.
Z. Wróbel, Zwyczaje i obyczaje ludu częstochowskiego, „Ziemia Częstochowska”, t. 1, Częstochowa 1934, s. 117–171.
Tenże, Obrzędy i pieśni weselne w powiecie częstochowskim, „Ziemia Częstochowska”, t. 2,
s. 139–220.
10
Marian GŁOWACKI
tykuł A. Radłowskiego w drugim tomie „Ziemi Częstochowskiej” pt. Chałupnicy – tkacze wsi Kamienica Polska8.
Dla celów wystawienniczych Towarzystwa uzyskano od magistratu, budynek Muzeum Higienicznego, mieszczący się w parku Stanisława Staszica pod
Jasną Górą9. Towarzystwo przejmując w 1932 r. tę placówkę od Zarządu Miasta, uznało za konieczne gromadzenie zbiorów etnograficznych, historycznych
i przyrodniczych, a w perspektywie powstanie stałej wystawy regionalnej. Zanim jednak doszło do stałej ekspozycji, urządzano wystawy czasowe. Pierwszą
z nich była otwarta 14 sierpnia 1932 roku Wszechpolska Wystawa Chałupnicza,
zorganizowana przez Instytut Spraw Społecznych kierowany przez prof.
K. Korniłowicza. Ekspozycja prezentowała stan i rozwój chałupnictwa w Polsce.
Na wystawie pokazano prace z zakresu ceramiki, stolarstwa, ślusarstwa, tkactwa
i kilimiarstwa. Ponadto udostępniono wyroby uczniów Szkoły Rzemiosła
i Szkoły Przemysłu Ludowego w Częstochowie. Charakter ekspozycji stałej
miała dopiero wystawa „Zbiory regionalne”, otwarta w styczniu 1936 roku10.
Artykuł o wspomnianej Wystawie Chałupniczej ukazał się w 190 numerze
„Gońca Częstochowskiego” z 1932 r.
Sekcja artystyczna od zarania podzieliła się na dwie podsekcje: plastyczną
i muzyczną – i postawiła sobie za zadanie ochronę i zbieranie zabytków sztuki.
Zebranie organizacyjne sekcji odbyło się 22 maja 1932 r. Zaproszenie na to zebranie ukazało się w 116 numerze „Gońca Częstochowskiego” z 1932 roku.
O pierwszym posiedzeniu sekcji muzycznej ukazał się natomiast artykuł w 131
numerze „Gońca Częstochowskiego” z tego roku. O obradach sekcji w dniu 12
listopada zamieszczono dwie wzmianki w 260 i 263 numerze „Gońca Częstochowskiego” z 1932 r. Jeszcze przed wojną L. Wawrzynowicz przedstawił wyniki swych badań w drugim tomie „Ziemi Częstochowskiej”, w artykule pt. Muzyka na Jasnej Górze11.
Sekcja krajoznawcza opracowała projekty pasów turystycznych dookoła
Częstochowy. Dzięki poparciu władz miasta opracowana została dokładna kartoteka wszystkich mieszkań nadających się na noclegi dla turystów i pielgrzymów,
ze wskazaniem jakości oraz kosztu ich udostępnienia.
Olbrzymią zasługą tej sekcji było wznowienie przerwanej przez I wojnę
światową działalności Częstochowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK). W związku z organizacją 25-lecia powstania PTK, zwrócono się do wybitnego działacza społecznego, ówczesnego starosty inż. Kazimie8
9
10
11
A. Radłowski, Chałupnicy – tkacze wsi Kamienica Polska, „Ziemia Częstochowska”, t. 2, s. 45–111.
A. Jaśkiewicz, Muzeum Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, [w:] 65 lat Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego…, s. 25–29.
L. Wawrzynowicz, Muzyka na Jasnej Górze, „Ziemia Częstochowska”, t. 2, s. 42–44.
11
rza Kühna z prośbą o patronat nad wznowieniem działalności Oddziału Częstochowskiego PTK. Zarząd Towarzystwa postanowił reaktywować oficjalną działalność Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w ramach Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej (TPKR). Należy zaznaczyć, że część członków TPKR
należała również do PTK. 26 kwietnia 1932 r., w gmachu I Gimnazjum Państwowego im. Henryka Sienkiewicza odbyło się pod przewodnictwem Wojciecha Felisiaka zebranie dawnych i nowo zapisanych członków. Podówczas postanowiono rozpocząć od nowa działalność Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, łącząc ją z aktywnością Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej o pokrewnym zakresie działania.
W sali Rady Miejskiej 12 grudnia 1932 r. odbyło się walne zebranie Oddziału, na którym rozdzielono obie organizacje. Oddział PTK stał się samodzielną
organizacją. Utworzono też Sekcję Przyjaciół Częstochowy, zajmującą się opieką nad przyjeżdżającymi do Częstochowy pielgrzymami oraz przygotowaniem
nowych kwater noclegowych. Biuro Oddziału znalazło pomieszczenie w budynku Sejmiku Powiatowego przy ulicy Racławickiej 212.
Z Oddziałem PTK oraz sekcjami TPKR: badań kultury regionalnej i krajoznawczą oraz pod ich opieką, prowadzili badania uczniowie Gimnazjum im.
H. Sienkiewicza będący członkami Koła Krajoznawczego. Efektem ich pracy były
dwa artykuły w II tomie „Ziemi Częstochowskiej”: Melodie i pieśni weselne
w powiecie częstochowskim13 oraz Zamki drewniane z okolicach Częstochowy14.
Obok wspomnianego Oddziału PTK działał Oddział Żydowskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który powstał 14 lipca 1929 r. i funkcjonował aż do wybuchu wojny w 1939 r. Podstawową formą działalności było organizowanie wycieczek. Odwiedzano więc dalsze i bliższe okolice Częstochowy. Utworzono zarazem sekcje: etnograficzną, turystyczną, klubową i odczytową. Oddział ŻTK
organizował też wycieczki narciarskie, m.in. w 1932 roku, w dniach od 24 do 26
grudnia zorganizowano wyjazd do Zwardonia15.
Obok oddziałów PTK w Częstochowie działał Klub Sportowy „Turyści”.
„Goniec Częstochowski” z dn. 20 lutego 1932 r., doniósł:
12
13
14
15
W. Zembrzuski, PTK w wolnej Polsce, [w:] Materiały na 60-lecie Oddziału PTK i PTTK
w Częstochowie, s. 62–63.
Koło Krajoznawcze przy Gimnazjum im H. Sienkiewicza, Melodie i pieśni weselne w powiecie
częstochowskim, „Ziemia Częstochowska”, t. 2, s. 204–220.
Tamże, s. 221–224.
J. Sętowski, Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze w Częstochowie w końcu lat 20. i początkach lat 30. XX wieku, [w:] 100 lat turystyki i krajoznawstwa w Częstochowie 1908–2008, red.
M. Głowacki, Muzeum Częstochowskie – Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 2008, s. 58–61.
12
Marian GŁOWACKI
W dniu 31 stycznia rb. w świetlicy Straży Ogniowej w Częstochowie odbyło się walne
zebranie K.S. „Turyści”, na którym podjęto szereg uchwał, zdążających do polepszenia
bytu klubu. Postanowiono zatem siedzibę klubu przenieść do Straży Ogniowej i utworzyć nowe sekcje jak: gry sportowe, lekkoatletykę, boks, muzykę, śpiew i kolarstwo16.
Wycieczki krajoznawcze organizowało również Stowarzyszenie Młodzieży
Polskiej Męskiej (SMPM). Ogłoszenie o jednej z takich wycieczek ukazało się
w „Gońcu Częstochowskim”:
W niedzielę, dn. 24 lipca 1932 r., II-gie SMPM urządza wycieczkę krajoznawczą do Złotego Potoka. Zbiórka członków o godz. w pół do piątej rano przed kościołem św. Zygmunta. Wyjazd nastąpi punktualnie o godz. 5-tej rano17.
Krajoznawstwo było też jedną z form działalności Towarzystwa Krajoznawczego Związku Rezerwistów, powołanego do życia 4 czerwca. W „Gońcu
Częstochowskim” nr 133 z dnia 12 czerwca 1932 r. napisano:
Towarzystwo Krajoznawcze Rezerwistów w Częstochowie urządza dziś, w niedzielę,
wycieczkę do Zielonej Góry. Zgłaszać się można bezpośrednio przed Magistratem, w
dniu 12. bm. o godz. 5-tej rano punktualnie.
Wycieczki organizowało również Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów
i Motocyklistów. W dniu 17 kwietnia rb. wspomniane Towarzystwo urządziło
pierwszą wycieczkę cyklistów do Poraja. Ogłoszenie zawiadamiające o zbiórce
zamieszczono w „Gońcu Częstochowskim” nr 87 z 1932 r. „Zbiórka o godz. 8-ej
rano, ul. Kościuszki róg ul. Panny Marji”. Towarzystwo zorganizowało niebawem szereg wycieczek do miejscowości wokół Częstochowy. W „Gońcu Częstochowskim” nr 204 tego roku, ukazała się m.in. wzmianka:
W ub. niedzielę staraniem Częstochowskiego Towarzystwa Cyklistów i Motocyklistów
odbył się w naszem mieście zjazd gwiaździsty motocyklistów z całego kraju. Przybyło
ogółem czterdziestu kilku motocyklistów.
Warto wspomnieć, że Częstochowa została umieszczona na liście miejscowości turystycznych ze zniżką 33% na przejazdy kolejowe. Dla zorganizowanych grup zniżki wynosiły nawet 50% i 80%18. Ministerstwo skarbu zarządziło
również, aby od 1 maja do 1 listopada koszt biletów kolejowych dla dzieci
szkolnych wyjeżdżających na kolonie letnie, bez względu na wiek, tam i z powrotem, wynosił 25% normalnego biletu 3 klasy19.
16
17
18
19
W. Zembrzuski, Działalność Częstochowskiego Oddziału PTK od 1908 do 1939 roku, [w:] 100
lat turystyki i krajoznawstwa w Częstochowie…, s. 36–57.
13
Wyjazdy krajoznawcze ułatwiło również otwarcie w dniu 10 stycznia 1932
r., dworca autobusowego przy ul. Wilsona 6, znajdującego się pod zarządem
Związku Strzeleckiego20 (fot.1).
Fot. 1. Autobus, kursujący w latach 30. z Częstochowy do Sosnowca21
We wspomnianym roku działały na terenie Częstochowy również inne stowarzyszenia. Najbardziej aktywne było Towarzystwo Przyjaciół Francji (TPF),
którego zebranie założycielskie odbyło się 7 stycznia w sali Rady Miejskiej22.
Pierwsze zebranie organizacyjne członków Towarzystwa odbyło się 19 stycznia1932 r., także w sali Rady Miejskiej. Utworzono sekcje: biblioteczną, turystyczno-towarzyską i propagandowo-obchodową. W numerze 114 z 1932 r.,
„Goniec Częstochowski” donosił:
Nowy lokal TPF, Al. NMP 26, 1 p. otwarty jest codziennie od 12-tej do północy. Bufet i
czytelnia stale otwarte, zaś w środy, soboty, niedziele, tańce, gry towarzyskie i pogawędki przyjacielskie.
Regularnie odbywały się tam również wielotematyczne odczyty. Z lokalu TPF
w 1932 roku korzystało również Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej,
albowiem tam właśnie organizowano zebrania23.
20
21
22
23
Przedstawiana pocztówka oraz pozostałe, wykorzystane w tej publikacji, pochodzą ze zbiorów
Zbigniewa Biernackiego, właściciela Antykwarni „Niezależna” przy ul. Kopernika 4 w Częstochowie.
14
Marian GŁOWACKI
W 1928 roku uruchomiono w parku Staszica, Miejskie Obserwatorium
Astronomiczne (fot. 2), powstałe dzięki ks. Bonawenturze Metlerowi24. W tymże roku powstał Oddział Polskiego Towarzystwo Przyjaciół Astronomii (PTPA).
O spotkaniach Towarzystwa donosił „Goniec Częstochowski”, m.in. w numerze
20 z 1932 r., napisano o spotkaniu w I Gimnazjum Państwowym im. H. Sienkiewicza. W ostatnich miesiącach roku 1932, w „Gońcu Częstochowskim” ukazywały się artykuły o zjawiskach astronomicznych oraz zawiadomienia, że:
„Obserwatorium Astronomiczne PTPA w parku Staszica jest czynne dla publiczności w każdy pogodny dzień po zmroku do godz.19.00”25.
Fot. 2. Miejskie Obserwatorium Astronomiczne w parku Stanisława Staszica
24
25
M. Głowacki, Bonawentura Metler – pionier częstochowskiej astronomii, „Ziemia Częstochowska”, t. 33, Częstochowa 2006, s. 25–34.
15
W roku 1931 założone zostało w Częstochowie Zrzeszenie Akademików
„skupiające w swych szeregach wszystkich akademików, zamieszkujących,
względnie tych, którzy ukończyli gimnazja na terenie Częstochowy”26. Zrzeszenie to w 1932 roku organizowało szereg odczytów i imprez towarzyskich. W lokalu Stowarzyszenia Kupców Polskich, al. NMP 24, codziennie w godz. 11–12,
udzielano informacji maturzystom o studiach na wyższych uczelniach27. Jednym
z ciekawszych odczytów zorganizowanych przez Zrzeszenie był wykład wybitnego historyka dra Wacława Tokarza: Z dziejów Częstochowy w XVIII i XIX stuleciu. Odczyt odbył się w sali Rady Miejskiej 6 stycznia28. Zrzeszenie istniało
tylko do 30 grudnia 1932 r., po czym uległo likwidacji29.
Aktywnie funkcjonowało też Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej Męskiej.
Oprócz wspominanej już działalności krajoznawczej, sekcja teatralno-muzyczna
stowarzyszenia organizowała różne imprezy. O jednej z nich napisano w nr. 13
„Gońca Częstochowskiego” z 1932 r.:
Staraniem sekcji teatralno-muzycznej SMPM w Częstochowie (Raków) dziś, w niedzielę, o godz. 7-ej wieczorem w sali fabrycznej odbędzie się „Wieczór humoru i śmiechu”,
na program którego złożą się komiczne skecze, humorystyczne monologi, dialogi i śpiewy. Czysty dochód przeznaczony jest na remont Sali Akcji Katolickiej.
Akcję odczytową prowadziła również Polska Organizacja Wojskowa (byli
żołnierze POW). Między innymi, zaproszenie na wieczór odczytowy zamieszczono w nr. 34 „Gońca Częstochowskiego” z 12 lutego 1932 r.:
Dziś w piątek o godz. 7-ej wieczorem w Sali Rady Miejskiej (Dąbrowskiego 10) odbędzie się wieczór odczytowy POW, z następującym programem:
1) wykład p.t. „Sól i jej zastosowanie” – wygłosi prof. B. Stala,
2) wykład p.t. „Alkoholizm jako zagadnienie społeczne” – wygłosi dr St. Piltz.
Wstęp wolny, goście mile widziani.
Działalność szkoleniową dla kobiet w zakresie gospodarstwa domowego,
wypożyczanie sprzętu, działalność towarzyską oraz zajęcia z gimnastyki prowadził Związek Pań Domu. Ogłoszenia o kolejnych kursach oraz innych formach
działalności Związku można znaleźć w szeregu numerów „Gońca Częstochowskiego”, m.in. w numerze 97 z 1932 r., można przeczytać:
W środę 27 b.m. o godz. 17 w lokalu Związku Pań Domu (Al. Wolności 19) wygłoszona
zostanie pogadanka p.t. „Domowe pranie za pomocą kompresora”, poczem demonstrowane będą dwa kompresory „Tempo” i „Tryumf”, oba ocechowane w Instytucie Gospodarstwa Domowego. Panie proszone są o przyniesienie brudnej bielizny i ewent. przyprowadzenie swych pomocnic. Wejście dla członkiń bezpłatne. Goście mile widziani.
26
27
28
29
16
Marian GŁOWACKI
W Częstochowie istniał też podówczas Oddział Ligi Morskiej i Kolonialnej.
Z okazji Święta Morza Zarząd Ligi zorganizował trzydniową wycieczkę do
Gdyni, gdzie w obecności prezydenta Rzeczpospolitej przedstawiciele miast złożyli ślubowanie polskiemu morzu30. W celu uzyskania funduszów dla Ligi odbywały się niedzielne kwesty31.
Aktywnie działał Miejski Uniwersytet Powszechny. W nr. 254 z 1932 r.
„Gońca Częstochowskiego” ukazało się następujące ogłoszenie:
Kierownictwo Miejskiego Uniwersytetu Powszechnego prosi nas o zaznaczenie, że zapisy na rok bieżący 1932/33 rozpoczynają się w czwartek, dn. 3 listopada, w Gimnazjum
państw. im. R. Traugutta, II p. od godz. 16–17 codziennie. Inauguracja odbędzie się we
wtorek dn. 8 listopada. Wykłady Uniwersytetu Powszechnego przeznaczone dla szerokich warstw ludności odbywać się będą dwa razy w tygodniu. Na wykładowców zaproszeni zostali nauczyciele miejscowych szkół średnich i powszechnych.
Od wielu lat działały też towarzystwa: Towarzystwo Dobroczynności dla
Chrześcijan i Częstochowskie Towarzystwo Lekarskie32. Towarzystwo Dobroczynności dla Chrześcijan istniało już od roku 1899 roku, ale oficjalnie zostało
zatwierdzone przez gubernatora piotrkowskiego w 1900 roku. Po uzyskaniu
przez Polskę niepodległości, w 1921 r. wznowiło działalność. Od 1931 r. Towarzystwo włączone zostało do Związku Instytucji Opiekuńczych i Stowarzyszeń
Dobroczynnych „Caritas” w diecezji częstochowskiej, ale kierowało się własnym statutem i realizowało własne cele. W 1932 r. prowadziło Zakład dla Bezdomnych na ul. Piotrkowskiej, Dom Noclegowy dla Kobiet na ul. Wesołej
i „Bursę” przy ul. Staszica, gdzie bezinteresownie lekarze udzielali ubogim pomocy medycznej33.
Dr Władysław Biegański, wybitna postać, lekarz i społecznik, był współzałożycielem Częstochowskiego Towarzystwa Lekarskiego, które w Częstochowie
rozpoczynało swoją działalność w roku 1901 jako siódme z kolei na ziemiach
polskich (najstarsze powstało w Wilnie w 1805 r.). Towarzystwo naturalnie istniało również w 1932 roku i działa po dziś. W ramach akcji odczytowej, m.in.
w dniu 22 lutego 1932 roku, prof. Szejnach wygłosił dwa odczyty: O leczeniu
płonicy i błonicy surowicą i O przyczynach upadku stanu lekarskiego34. Lekarze
30
31
32
33
34
Przewodnik po Częstochowie i okolicy, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1909,
s. 143.
J. Związek, Dzieje Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan (1921–1939), „Biuletyn Instytutu Filozoficzno-Historycznego WSP w Częstochowie” nr 21/6/1999, s. 25–36.
E. Borkowski, Historia Towarzystwa Lekarskiego w latach 1917–1939, [w:] Pamiętnik poświęcony Towarzystwu Lekarskiemu w Częstochowie, Towarzystwo Lekarskie Częstochowskie,
1973, s. 64.
17
skupieni w Towarzystwie prowadzili badania, których wyniki publikowali
w wydawnictwach specjalistycznych. W 1932 roku, w czasopiśmie „Medycyna”, ukazał się ostatni z pięciu odcinków pracy dr. Karola Rosenfelda-Roszkowskiego nt. Nowe prądy i hasła w lecznictwie.
Od 1899 roku istniało również Towarzystwo Dobroczynności dla Żydów35.
Działało do roku 1939, prowadząc działalność charytatywną. Organizowało
więc pomoc żebrakom, pielęgnowało ubogich chorych, prowadziło kolonie letnie i ochronki dla dzieci. Sprawowało też pieczę nad Domem Sierot przy ul.
Polnej dotowanym przez Towarzystwo oraz magistrat i Gminę Żydowską36.
23 stycznia 1931 roku został zatwierdzony przez ówczesnego biskupa częstochowskiego, Teodora Kubinę, Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej, który
był kontynuatorem działań Ligi Katolickiej działającej w Częstochowie od 1927
roku. Zadaniem Instytutu Akcji Katolickiej było kierowanie wszystkimi organizacjami i stowarzyszeniami kościelnymi na terenie całej diecezji, zgodnie ze statutem konstytucyjnym Akcji Katolickiej.
W latach trzydziestych XX wieku stowarzyszeniami wchodzącymi w skład
Akcji Katolickiej na terenie diecezji częstochowskiej były między innymi: Katolickie Stowarzyszenie Mężów, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, Katolickie
Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej, Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich37.
Osiemdziesiąt lat temu na terenie Częstochowy działało wiele instytucji kulturalnych.
W mieście funkcjonowało 7 kin. Niektóre z nich nazywano kinoteatrami,
ponieważ odbywały się tam również koncerty bądź inne występy. Były to (zacytowano pełne nazwy, stosowane w ogłoszeniach reklamowych w „Gońcu Częstochowskim” z 1932 r.):
— Dźwiękowy teatr „Odeon” – al. NMP 27 (narożnik al. Wolności) (fot. 3),
— Kino-Teatr dźwiękowy „Nowości” – al. NMP 12,
— Kino „Panorama” – na rogu III Alei i ul. Pułaskiego (w budynku wzniesionym na wystawę w 1909),
— Dźwiękowe „Grand Kino” – al. Kościuszki 18 (dawniej „Casino”),
— Kino-Teatr „Muza” – al. NMP 43,
— Kino „Oaza” – ul. Dąbrowskiego 12 (od 17 kwietnia, dawniej „Lew”),
35
36
37
F. Sobalski, Towarzystwa Dobroczynności w świetle własnych sprawozdań (1899–1939),
„Ziemia Częstochowska”, t. 30, Częstochowa 2003, s. 63–67.
Z. Grządzielski, Działalność charytatywna środowiska żydowskiego w Częstochowie na rzecz
dzieci w latach 1918–1939, „Biuletyn Instytutu Filozoficzno-Historycznego WSP w Częstochowie” 5/2/95, Wyd. IF-H WSP w Częstochowie, s. 46–48.
J. Związek, Katolickie Stowarzyszenia społeczne w diecezji częstochowskiej (1925–1939),
„Ziemia Częstochowska”, t. 22: Rozprawy monograficzne 2, Częstochowa 1994.
18
Marian GŁOWACKI
— Kino-Teatr „Atlantic” – ul. Ogrodowa 26 (dawniej „Słońce”, po remoncie
oddane w październiku 1932 r.).
Fot. 3. Kinoteatr „Odeon” i restauracja „Cristal”; al. Panny Marii 27 (róg al. Wolności i al. Panny
Marii)
W „Gońcu Częstochowskim” co tydzień pojawiała się rubryka: „Z kinoteatrów”, gdzie przedstawiano i omawiano bieżący repertuar. Np. w numerze 2
z 1932 r., w rubryce tej znajdujemy informację, że w kino-teatrach Częstochowy
oferowany jest następujący repertuar:
— „Odeon” – francuski film Miłość Żorżety, nadprogram – druga seria rewii pt.
Hallo, tu mówi Jarossy m.in. z piosenkami Ordonki,
— „Nowości” – rosyjski film Dziewczę z nad Wołgi,
— „Panorama” – film polski Niewolnica miłości,
— „Grand Kino” – film francuski Madame Szatan,
— „Lew” – amerykański western Z wiatrem w zawody, nadprogram – dwie
komedie, jedna z Chaplinem,
— „Muza” – niemiecki film Alraune.
W Częstochowie od lutego 1931 roku działał nowo wybudowany teatr noszący podówczas nazwę Teatr Miejski Kameralny (fot. 4). Jego dyrekcję objęli:
Jan Otrembski i Antoni Piekarski. W sezonie 1931/1932 wystawiono ok. 30
19
premier, zagrano ok. 170 przedstawień, ale frekwencja zaledwie przekraczała 10 000
widzów. Jan Otrembski, zrażony kłopotami finansowymi, wyjechał z Częstochowy, po czym dyrekcję teatru objął Iwo Gall. Kierował nim przez 3 sezony,
zaczynając od sezonu 1932/1933. W omawianym okresie wystawiono ponad 60
premier i około 980 przedstawień, które obejrzało ponad 90 000 widzów. Frekwencja na przedstawieniach ponownie wzrosła o połowę, co było wyrazem rosnącego zainteresowania teatrem38.
W „Gońcu Częstochowskim” regularnie ukazywały się ogłoszenia o nowych
premierach. W Teatrze Kameralnym miały miejsce również występy zaproszonych artystów sceny kabaretowej, np. 11 stycznia 1932 r. wystąpił gościnnie
„mistrz humoru i śmiechu, popularny «Lopek», Kazimierz Krukowski, w otoczeniu artystów warszawskich”39. Teatr był również wykorzystywany jako miejsce obchodów rocznic i świąt państwowych. W nr. 67 z 1932 r., „Goniec Częstochowski” donosił:
W ub. sobotę w Teatrze Kameralnym odbył się wieczór pieśni legionowych z okazji
imienin Marszałka Piłsudskiego, śpiewał chór „Pochodnia”, pod sprężystą batutą p. Władysława Leszczyńskiego wykonał szereg piosenek legionowych.
Fot. 4. Projekt Teatru w Częstochowie
38
39
A. Boral, Z dziejów teatru miejskiego w Częstochowie (1927–1939), www.pthczest.ajd.czest.pl.
20
Marian GŁOWACKI
W Częstochowie istniał również Teatr Letni, w parku 3-go Maja (koło kortu
tenisowego), otwarty 27 lipca 1932 r., dla wystawiania widowisk ludowych i patriotycznych. Był to teatr „na wolnym powietrzu”, ze sceną, bocznymi wieżyczkami, miejscem dla orkiestry i efektami świetlnymi40. „Goniec Częstochowski”
w nr. 174 z 31 lipca 1932 roku umieścił następujące ogłoszenie:
W sobotę o godz. 8-ej wiecz. w Teatrze letnim odegrana zostanie wspaniała sztuka ze
śpiewami i tańcami w 5-ciu obrazach wg. Kraszewskiego: „Chata za wsią”.
Przy fabryce „Częstochowianka” działał zespół amatorski Towarzystwa Teatralnego Wokalno-Muzycznego. Między innymi w dniu 4 grudnia 1932 r. wystawił farsę w 3-aktach Wojna z żonami41.
Sztuki teatralne wystawiali również uczniowie I Gimnazjum Państwowego
im. H. Sienkiewicza. Między innymi w sobotę i niedzielę dn. 16 i 17 stycznia
odegrana została sztuka Or-Ota Baśń o szopce. Udział w przedstawieniu wzięło
75 uczniów, natomiast dochód przeznaczony został dla niezamożnych uczniów42. Niebawem, w dniu 25 maja, wystawiona została komedia Roztwór prof.
Pytla w wykonaniu uczniów klasy 7 A43.
Uczniowie wspomnianego gimnazjum dawali również koncerty. Między innymi, w dniach 12 i 13 marca odbyły się dwa bardzo interesujące koncerty chórów,
solistów i orkiestry gimnazjalnej, wszystkie pod kierunkiem prof. E. Mąkoszy44.
W latach 20. z inicjatywy nauczyciela przyrody Edwarda Pawłowskiego,
przy Gimnazjum im H. Sienkiewicza powstał Ogród Zoologiczny (fot. 5).
W 1930 r. liczył około 50 okazów fauny krajowej, na czele z niedźwiedziem,
wilkiem i dzikiem. Większość prac w ogrodzie wykonywali społecznie uczniowie. Co istotne, zwierzyniec otwarty był codziennie dla zwiedzających45.
40
41
42
43
44
45
J. Skubniewska, Kartki z dziejów teatru częstochowskiego, „Ziemia Częstochowska”, t. 4, Częstochowa 1961, s. 148–153.
D. Czech, Od Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej do Gimnazjum i Liceum im. Henryka
Sienkiewicza (1915–1939), [w:] IV Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie 1862–2007. Szkoła, nauczyciele, wychowankowie, red. J. Sętowski, Wyd. Muzeum
Częstochowskie, Częstochowa 2007, s. 71–72.
21
Fot. 5. Pawilon w Ogrodzie Zoologicznym przy Gimnazjum im. H. Sienkiewicza
Orkiestra gimnazjalna działała także w Państwowym Gimnazjum im.
R. Traugutta.
W nr. 121 z 1932 r., „Goniec Częstochowski” odnotował:
Koncert w parku Staszica. W dzisiejszą sobotę odbędzie się dorocznym zwyczajem koncert orkiestry gimnazjalnej państw. gimn. im. R. Traugutta. Samopomoc uczniowska organizuje tę imprezę na kolonie pińskie dla biednych uczniów.
W parku Staszica odbywały się również koncerty orkiestry 27 Pułku Piechoty (pp), stacjonującego w Częstochowie. Przykładowo o koncertach w dniach 30
i 31 lipca donosił nr 173 „Gońca Częstochowskiego” z 1932 r.
W przypadkach przyjazdu do Częstochowy sławnych muzyków, występy
organizowane były niekiedy w sali Straży Ogniowej. Tak było, gdy 5 stycznia
dał recital fortepianowy światowej sławy pianista, Alfred Hoehn46. W sali tej
odbywały się również koncerty symfoniczne, recitale47, uroczystości rocznicowe
i patriotyczne, między innymi 14 lutego 1932 r., miała miejsce tam uroczysta
46
47
22
Marian GŁOWACKI
akademia, z okazji 12. rocznicy odzyskania morza, zorganizowana staraniem
miejscowego oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej48.
Od 1917 roku istniała w Częstochowie Biblioteka Publiczna, początkowo
zarządzana przez Towarzystwo Biblioteki Publicznej, od 16 marca 1925 r. przejęta pod zarząd władz miasta jako Biblioteka Miejska im. dr. Władysława Biegańskiego. Umieszczona została w lokalu dwuizbowego budynku przy ul. Dąbrowskiego 10/14. W 1930 roku ustalono, że biblioteka czynna będzie codziennie, z wyjątkiem niedziel i świąt, od godz. 16. do 20., opłatę miesięczną za wypożyczanie książek ujednolicono na 1 złoty, a kaucję na 10 zł (młodzież szkolna
i akademicy – 5 zł). We wspomnianym roku 1932, księgozbiór liczył 7496 tomów, w tym większość (5005 tomów) stanowiły pozycje naukowe. Czytelników
w tym czasie było 294.Wypożyczyli oni 12 582 tomy, w tym 2416 naukowych.
Przedstawione liczby sugerują, że czytelników było stosunkowo mało, prawdopodobnie ze względu na to, że księgozbiór nie leżał w kręgu zainteresowań masowego odbiorcy49.
Książki mogli częstochowianie zakupić w pięciu księgarniach usytuowanych
wzdłuż al. Panny Marii (nr. 14, 22, 23, 32, 39) oraz w księgarni „RUCH” na
dworcu kolejowym50.
W 1932 roku w Częstochowie działały dwa zespoły chóralne: Towarzystwo
Śpiewacze (TŚ) „Lutnia” oraz chór „Pochodnia”. TŚ „Lutnia” rozpoczęło działalność już w 1901 roku. W 1932 zadomowiło się w nowo wybudowanym gmachu Teatru Kameralnego, przy ul. Jasnogórskiej 23. Liczyło podówczas 99
członków, natomiast dyrygentem był Władysław Leszczyński51. Po raz pierwszy
na scenie Teatru Kameralnego TŚ „Lutnia” wystąpiła 16 marca 1932 r., wraz
z orkiestrą symfoniczną pod dyrekcją J. Burska i solistką Ireną Sorzon.
W 1930 r. powstał częstochowski oddział Polskiego Towarzystwa Kultury
i Oświaty Robotniczej „Pochodnia”, który powołał do życia chór o tej samej nazwie. Chór poprowadził wspomniany już Władysław Leszczyński. Lata 1931–
1935 były okresem pionierskiej pracy chóru. Sławę ugruntowało chórowi dopiero zajęcie pierwszego miejsca na ogólnopolskim konkursie śpiewaczym „Święcie Pieśni”, który odbył się w dniu 4 sierpnia 1935 r., w Gdyni.
W 1932 roku, chór „Pochodnia” dał 22 koncerty, na których wykonano 103
utwory52.
48
49
50
51
52
W. Tyras, Biblioteka Publiczna w Częstochowie do 1939 roku, „Ziemia Częstochowska”, t. 8/9,
Częstochowa 1970, s. 351–373.
Książka telefoniczna województwa kieleckiego z 1930–1931 r.
W. Tyras, Dzieje „Lutni” częstochowskiej, „Ziemia Częstochowska”, t. 5, Częstochowa 1965,
s. 227–237.
R. Piersiak, Trzydzieści pięć lat „Pochodni”, „Ziemia Częstochowska”, t. 5, s. 214–226.
23
Wielkim wydarzeniem w roku 1932 były dwa koncerty 60-osobowego
„Chóru Papieskiego Sykstyńskiego”, które miały miejsce 8 i 9 września w katedrze św. Rodziny53.
Prasę częstochowską reprezentowały w 1932 r. między innymi takie tytuły,
jak wielokrotnie cytowana:
— gazeta „Goniec Częstochowski” – redakcja mieściła się przy al. Panny Marii
52 (w budynku drukarni D. Wilkoszewskiego, „Goniec” posiadał również
sklep – al. Panny Marii 26) (fot. 6). Ponadto ukazywały się:
— gazeta „Expres Częstochowski – redakcja – al. Panny Marii 23,
— czasopismo „Czenstochower Cajtung” – redakcja – al. Panny Marii 654,
— tygodnik „Gazeta Narodowa” – redakcja – al. Panny Marii 37,
Rys. 6. Sklep „Gońca Częstochowskiego” z materiałami papierniczymi; al. Panny Marii 26 (róg
al. Panny Marii i ul. Kościuszki)
53
54
Przedstawione powyżej oraz pozostałe dane adresowe restauracji, cukierni, piwiarni, jadłodajni,
pochodzą z Książki telefonicznej województwa kieleckiego (Książka pochodzi ze zbiorów
Zbigniewa Biernackiego, właściciela Antykwarni „Niezależna” przy ul. Kopernika 4 w Częstochowie).
24
Marian GŁOWACKI
Drukowano też gazety szkolne:
— miesięcznik „Świat Szkolny” – staraniem Samopomocy Męskich Szkół
Średnich,
— miesięcznik „Ogniwa” – staraniem Samopomocy: Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego, Państwowego Seminarium Ochroniarek
i Miejskiego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego.
W omawianym okresie częstochowianie mogli spotykać się w licznych restauracjach, kawiarniach, cukierniach, herbaciarniach i piwiarniach. Największą
renomę zdobyły sobie:
— „Cristal” – al. Panny Marii 27,
— „Wir” (dawniej „Ekspress”) – ul. Kościuszki 18 (otwarta w 1932)55,
— „Polonia” – ul. Piłsudskiego 7 (fot. 7),
— „Paryska” – al. Panny Marii 19 (fot. 8),
— „Monopol” – ul. Narutowicza 199,
— „Savoy” – al. Panny Marii 14,
— „Bar pod Wiechą” (brak adresu)56.
Fot. 7. Hotel i restauracja „Polonia”; ul. Piłsudskiego7
55
56
Adresu nie znaleziono w książce telefonicznej woj. kieleckiego. Fakt, że restauracja „Bar pod
Wiechą” istniała, świadczy reklama pojawiająca się w Gońcu Częstochowskim, m.in. w nr. 1
z 1932 r. , niestety bez adresu.
25
Fot. 8. Wnętrze restauracji „Paryska”; al. Panny Marii 19
Ponadto działało około 20 mniejszych restauracji o różnym standardzie, w tym:
przy al. Panny Marii 5; 10; 19; 38; 40,
przy ul. Kordeckiego 19; 29,
przy ul. Piłsudskiego 1; 9,
przy Nowym Rynku 3; 12,
przy ul. Narutowicza 35,
przy ul. Barbary 14,
przy ul. Bór 44,
przy ul. Wieluńskiej 50,
przy Starym Rynku 30,
przy Rynku Wieluńskim 1,
przy ul. Stradomskiej 11.
Najelegantszymi kawiarniami i cukierniami były:
— „Ziemiańska” – al. Panny Marii 28,
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
26
Marian GŁOWACKI
„Metropol” – al. Panny Marii 29 (otwarta w 193257),
„Mokka Kawa” – al. Panny Marii 24.
„Błaszczyński” – al. Panny Marii 13,
„Cristal” – al. Panny Marii 27,
W mieście istniało też około 20 mniejszych kawiarni i cukierni o różnym
standardzie, w tym:
— przy al. Panny Marii 12; 16; 21; 26; 38; 43; 50; 59;
— przy ul Dąbrowskiego 5; 1b,
— przy ul. Kościuszki 46,
— przy ul. Warszawskiej 9,
— przy Starym Rynku 14,
— przy ul. Głównej 6.
Działały zarazem herbaciarnie:
— przy ul. Kordeckiego 8; 11,
— przy al. Panny Marii 12,
— przy ul. Piłsudskiego 13,
— przy ul. Warszawskiej 19,
— przy ul. św. Barbary 26.
Częstochowianie mogli napić się piwa z Częstochowskiego Browaru S.A.
(dawniej Szwede) oraz szeroko reklamowanego w „Gońcu Częstochowskim”
piwa okocimskiego w wielu piwiarniach:
— przy ul. Kościuszki 13; 17; 37;
— przy ul. Narutowicza 10; 27; 75,
— przy ul. Bór 3; 5; 43,
— przy ul. Warszawskiej 62; 99,
— przy ul. św. Barbary 4; 21,
— przy ul. Piłsudskiego 9; 11,
— przy ul. Małej 26,
— przy ul. Prostej 6,
— przy ul. Bór 3; 5; 43,
— przy ul. Strażackiej16,
— przy ul. Ogrodowej 22,
— przy ul. Stradomskiej 40,
— przy Nowym Rynku 1.
—
—
—
—
57
27
Fot. 9. Pojazd konny reklamujący piwo „Okocim”
Mieszkańcy Częstochowy oraz pielgrzymi mogli pożywić się również w 14
jadłodajniach:
— przy al. Panny Marii 2; 5; 9; 12; 18; 42; 43,
— przy ul. Warszawskiej 8; 9,
— przy ul. Kordeckiego 8,
— przy ul. Piłsudskiego 13,
— przy ul. Narutowicza 12,
— w taniej kuchni Kongregacji III Zakonu na Jasnej Górze.
Dla gości przybyłych do Częstochowy noclegi zapewniały hotele:
— „Polonia” – ul. Piłsudskiego 7,
— „Kaliski” – ul. Piłsudskiego 1,
— „Warszawski” – ul. Piłsudskiego 11,
— „Kupiecki” – al. Panny Marii 18,
— „Europejski” – al. Panny Marii 1258.
Częstochowianie mieli możliwość uczestniczenia w licznych zabawach sylwestrowych na powitanie nowego 1932 roku. O zabawach pisano w nr. 1 „Gońca Częstochowskiego” z tegoż roku:
58
Książka telefoniczna województwa kieleckiego.
28
Marian GŁOWACKI
W salonach hotelu „Polonia” odbył się wielki bal akademików, w nowej Sali „Ogniska
Niepodległości” tegoż Stowarzyszenia, w salach Kasyna Oficerskiego wieczór sylwestrowy zarządu tego kasyna, w Teatrze Kameralnym wielka maskarada artystów, w Sali
Straży Ogniowej wieczór sylwestrowy klubu sportowego „Victoria”, w salach Kasyn
Podoficerskich 27 Pułku Piechoty (27 p.p) i 7 Pułku Artylerii Polowej (7 p.a.p.), wieczory sylwestrowe 3 Korpusu Podoficerów, 27 Pułku Piechoty i 7 Pułku Artylerii Polowej,
w Sali fabryki „Częstochowianka”. Ponadto, bale odbywały się w większych restauracjach i cukierniach częstochowskich, a więc w salach restauracji „Polonia”, „Savoy”,
„Paryskiej”, „Baru pod Wiechą” itd.
Bawiono się również w karnawale. „Goniec Częstochowski” nr 26 z 1932 r.,
odnotował:
W dzisiejszy poniedziałek odbędzie się szereg bali i zabaw, a więc: w Sali Ogniska
Wych. Fiz. Im. Marsz. Piłsudskiego – zabawa taneczna Zrzeszenia Sióstr Czerwonego
Krzyża; w kasynie Oficerskim 27 p.p. – zabawa taneczna Związku Strzeleckiego i Komendy P.W.; w Sali Rady Miejskiej – zabawa taneczna urzędników kolejowych; w Sali
Kameralnej – bal skarbowców; w Sali Towarzystwa Rzemieślniczego – bal „Sokoła”; w
Kasynie Podoficerskim 7 p.a.p. – bal karnawałowy. Wszystkie te zabawy, jako że urządzane są akurat 1-go a przed świętem, niewątpliwie cieszyć się będą pełnym powodzeniem.
Popularnymi imprezami były spotkania w różnych lokalach zwane „Czarną
Kawą”. O jednym ze spotkań informował „Goniec Częstochowski” nr 255
z 1932 r.:
W sobotę, dnia 5-go listopada rb. o godz. 6-ej wieczorem staraniem zjednoczonych patronatów odbędzie się w Sali Rady Miejskiej „czarna kawa”, z której dochód przeznaczony zostanie na rzecz niezamożnych uczennic Gimnazjum żeńskiego im. J. Słowackiego. W programie wiele miłych atrakcji i niespodzianek. Przygrywać będzie doskonały
zespół smyczkowy pod dyr. P. Jałowieckego.
„Goniec Częstochowski” nr 4 z 1932 r., reklamował też „Szkołę Tańców”
baletmistrza K. Kosteckiego, w jego lokalu przy ul. Waszyngtona 6, gdzie uczono tańczyć „rumbę, tango itp. elegancko-wytwornie, w kompletach i pojedynczo”.
Na rozrywkę w życiu częstochowian istotny wpływ miało istnienie garnizonu wojskowego. W okresie międzywojennym Częstochowa była miastem garnizonowym 27 Pułku Piechoty (p.p) i 7 Pułku Artylerii Polowej (p.a.p) (od 1931 r.
Lekkiej – 7 p.a.l.) , które od maja 1919 roku należały organizacyjne do składu
7 Dywizji Piechoty. Miasto było również siedzibą dowództwa tejże dywizji oraz
większości wojsk dywizyjnych59.
59
K. Spruch, Święto Niepodległości w częstochowskich jednostkach wojskowych, [w:] Tradycje
11 listopada w Częstochowie, red. R. Szwed, Urząd Miasta, Częstochowa 2008, s. 210.
29
Obchodzono więc uroczyście święta pułków, między innymi: w pierwszy
dzień Zielonych Świątek, święto pułkowe 4 Pułku Artylerii Ciężkiej (p.a.c), którego II dywizjon stacjonował w 1932 roku w Częstochowie60, oraz 15 czerwca,
27 Pułku Piechoty. Szczególnie uroczyście obchodzono święto 27 p.p., który jako pułk „dzieci częstochowskich” sformowany został u zarania niepodległości
państwa. Tradycyjne zabawy żołnierskie w dzień święta pułkowego 27 p.p. cieszyły się już dobrą opinią i przyciągały dużo publiczności61.
Znaczącym wydarzeniem w życiu miasta był wymarsz 27 p.p. i 7 p.a.l. na
ćwiczenia do Barycza w powiecie koneckim, w dniu 18 sierpnia. Żołnierze przy
dźwiękach orkiestry pułkowej maszerowali przez ulice Częstochowy62.
Uroczyście obchodzono naturalnie święta państwowe: 3 Maja i 11 Listopada. Program uroczystości obchodów święta 3 Maja prezentował „Goniec Częstochowski”:
2 maja o godz. 19.45 na placu magistrackim odbył się uroczysty capstrzyk oraz przejście
oddziałów wojska, organizacji woskowych, policji, straży ogniowej z orkiestrą, stowarzyszeń i klubów sportowych, III Aleją do parku i z powrotem do Nowego Rynku. 3 maja, po uroczystej porannej mszy przed „szczytem”, odbyła się defilada wojska, organizacji wojskowych, przysposobienia wojskowego i straży ogniowej. Po południu koncerty
w różnych częściach miasta i zabawa w Parku 3 Maja. Odbyło się również szereg akademii. Wieczorem o godz. 20.30. Teatr Kameralny wystawił sztukę „Bolszewicy” Wacława Sieroszewskiego63.
W przeddzień Święta Niepodległości odbył się uroczysty capstrzyk połączony z defiladą wojska, straży ogniowej, hufca szkolnego, organizacji Przysposobienia Wojskowego i młodzieży. W dniu Święta, po uroczystej mszy dla częstochowian na Jasnej Górze, dla młodzieży w katedrze i w kościołach innych wyznań, na placu magistrackim generał 7 Dywizji Piechoty, M. Dąbkowski, przyjął
stosowną defiladę. Po defiladzie koncertowały zespoły muzyczne, a wieczorem,
o godz. 20, w Teatrze Kameralnym wystawiono przedstawienie galowe złożone
z fragmentów Róży Stefana Żeromskiego64. Od 1932 r. koncerty orkiestr pułkowych, odbywające się w godzinach popołudniowych, a także zamykające uroczyste przedstawienie galowe w Teatrze Kameralnym, weszły już na stałe do
programu obchodów Święta Niepodległości65.
60
61
62
63
64
65
K. Spruch, dz. cyt., s. 225.
30
Marian GŁOWACKI
Fot. 10. Al. Sienkiewicza; brama z okazji 550-lecia sprowadzenia Cudownego Obrazu na Jasną Górę
Wyjątkowo uroczyście obchodzono doroczny odpust z okazji święta Wniebowzięcia Marii Panny 15 sierpnia, które zbiegło się z domniemanym 550-leciem
sprowadzenia Cudownego Obrazu Matki Boskiej na Jasną Górę i 12 rocznicą
odparcia najazdu bolszewickiego66. Z tej okazji ukazała się jednodniówka „Echo
Jubileuszowe” zawierająca historię Cudownego Obrazu i relację z uroczyści jubileuszowych.
Ponadto „Goniec Częstochowski” w 1932 r. donosił o wielu szczególnych
w życiu miasta wydarzeniach:
— 11 marca przybył gen. Rydz-Śmigły, na inspekcję miejscowego garnizonu
(nr 58, s. 3);
— 25 marca bawił w Częstochowie brat sławnego Jana, Władysław Ladis Kiepura, 1 kwietnia wystąpił na koncercie w kinie „Grand” w towarzystwie
znakomitej śpiewaczki włoskiej Marii Fiorenzy (nr 71, s. 8);
— 4 maja Prezydent Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki przebywał z wizytą
u hrabiostwa Raczyńskich w Złotym Potoku (nr 105, s. 5);
— 8 lipca – w Częstochowie gościł Cyrk Staniewskich (nr 154, s. 3);
— 9 sierpnia – miała miejsce niebywale sensacyjna impreza sportowo-akrobatyczna. Na posesji domu ul. Kościuszki 10 popisywał się porucznik-pilot
66
31
armii irlandzkiej, Pat O’Malley, brawurową jazdą na motocyklu po pionowej
ścianie (nr 181, s. 4);
— 10 sierpnia „Goniec” pisał o procesie w Częstochowie słynnego kasiarza
Stanisława Cichockiego „Szpicbródki”, ujętego nim dokonał przygotowywanego „skoku” na bank w Częstochowie (nr 182, s. 4);
— 14 września przejeżdżał przez Częstochowę pociąg ze zwłokami śp. por.
Żwirki i śp. inż. Wigury. Zatrzymał się w Częstochowie na około10 minut
(nr 211, s. 3),
— 25 października przybyła na Jasna Górę Pierwsza Ogólnoakademicka Pielgrzymka w liczbie 620 osób (nr 246, s. 3).
Wydarzenie, które szczególnie zbulwersowało częstochowian, opisał Dodatek Nadzwyczajny „Expresu Częstochowskiego” z dn. 19 września 1932 r.:
Podporucznik 7 p.a.l. Zygmunt Wrzesiński zastrzelił córkę znanego i cenionego w Częstochowie lekarza dr. Kahla, 18-letnią Janinę, poczem celnym strzałem w skroń pozbawił
się życia.
Przedstawione obrazki z życia częstochowian w 1932 roku dobitnie poświadczają, że mimo kryzysu, mieli oni okazję uczestniczyć w wielu przedsięwzięciach kulturalnych, istniała szeroka działalność odczytowa, rozwijało się
krajoznawstwo, istniały rozliczne możliwości towarzyskiego spędzania czasu.
Wszelako tylko Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej było stowarzyszeniem naukowym, prowadzącym szeroko zakrojone badania regionalne, które
zaowocowały później publikacjami w wydawanym od 1934 roku periodyku naukowym „Ziemia Częstochowska”. Jego powstanie w istotnym stopniu otwierało nowy nurt w życiu społeczności lokalnej, nurt w minionych latach prawie
nieobecny, który po latach zrodził częstochowskie środowisko naukowe.
T. XXXVIII
Juliusz SĘTOWSKI
Twórcy i prezesi Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej w Częstochowie (do roku 1939)
Powstałe w 1932 Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej (TPKR)
w Częstochowie gromadziło w swoich szeregach osoby, które swoją aktywnością zaznaczyły się na terenie Częstochowy w różnych sferach działalności,
m.in.: zawodowej, społecznej, samorządowej czy politycznej. Do takich osób
należeli trzej kolejni (do wybuchu wojny w 1939 r.) prezesi TPKR: Kazimierz
Kühn, Wacław Płodowski, Aleksander Radłowski.
Pierwszy z wymienionych, Kazimierz Kühn (1875–1949), inżynier mechanik, przedsiębiorca, działacz samorządowy i społeczny, był inicjatorem powstania, współzałożycielem i pierwszym prezesem Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej. Urodził się 10 II 1875 w Płocku, był synem Gustawa, właściciela
apteki w tym mieście, oraz Stefanii z Waśniewskich. Stryjem jego był Edmund,
powstaniec 1863 roku1.
Młodość Kühn spędził w Płocku, który ówcześnie był jednym z dziesięciu
miast gubernialnych Królestwa Polskiego. Wychowywał się w domu, w którym
panowała patriotyczna atmosfera. Od roku 1884 uczył się w rządowym Męskim
Gimnazjum Klasycznym w Płocku; był członkiem kół samokształceniowych
o charakterze patriotycznym działających na terenie gimnazjum.
W czerwcu 1895 r. złożył egzamin maturalny2. W dwa lata później rozpoczął naukę na Wydziale Mechanicznym Instytutu Politechnicznego w Rydze.
1
2
Odpis aktu urodzenia Kazimierza Jana Kühna (w posiadaniu wnuka K. Kühna, Zbigniewa
Neugebauera z Rogowa); Who’s Who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935, s. 530
(informacje o Edmundzie Kühnie zawarte w biogramie jego syna Alfonsa).
Świadectwo dojrzałości wydane przez Płockie Męskie Gimnazjum Klasyczne 15 VI 1895
(w posiadaniu Z. Neugebauera).
34
Juliusz SĘTOWSKI
W okresie studiów należał do kół niepodległościowych zrzeszających studentów
Polaków3. 13 maja 1902 r. Kazimierz Kühn uzyskał dyplom inżyniera mechanika4.
Kühn jeszcze przed otrzymaniem dyplomu 2 maja tego roku został zatwierdzony przez gubernatora płockiego na stanowisko inżyniera architekta powiatu
rypińskiego5. W lipcu 1905 na własną prośbę ustąpił z zajmowanego stanowiska, wyjechał do Cesarstwa Rosyjskiego i do końca sierpnia 1906 pracował
w Koreniewie k. Kurska w Towarzystwie Drogi Żelaznej Moskiewsko-Kijowsko-Woroneskiej; początkowo zatrudniony był tam jako pomocnik naczelnika lokomotywowni, później jako technik oddziału technicznego taboru i trakcji6.
W końcu tego roku przeniósł się do Rygi, gdzie w sierpniu 1907 otworzył biuro
techniczne specjalizujące się w pracach związanych z techniką elektryczną; firma jego wykonywała plany techniczne i kosztorysy mających powstać elektrowni, instalacji elektrycznych, a także wyjednywała i opracowywała koncesje
na budowę elektrowni miejskich i okręgowych7.
W sierpniu 1909 r. Kühn przeniósł biuro techniczne do Płocka. Jeszcze
w tym roku podpisał umowę z władzami miasta, na mocy której otrzymał koncesję na budowę i późniejszą eksploatację elektrowni. W latach 1910–1912 prowadzona przez niego firma wybudowała w Płocku elektrownię. Jako właściciel
elektrowni Kühn zarządzał nią do lutego 1918 roku, to jest do chwili, kiedy
przeszła ona na własność Towarzystwa Udziałowego Elektrowni Płockiej. Powołany następnie na stanowisko dyrektora tegoż Towarzystwa piastował je do
maja 1920 r., czyli do czasu swojego wyjazdu z Płocka.
Oprócz pracy zawodowej Kazimierz Kühn prowadził również ożywioną
działalność społeczną. W okresie 1911–1915 sprawował godność honorowego
radnego miasta. W grudniu 1913 r. został wybrany wicedyrektorem Towarzystwa Kredytowego Miasta Płocka, a w latach 1914–1920 był prezesem Towarzystwa. W tym okresie należał do zarządu Płockiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu. W lipcu 1914 r. Kühn uczestniczył w tworzeniu Płockiego Gubernialnego Komitetu Obywatelskiego, który po opuszczeniu miasta przez Rosjan
przejął władzę. 15 II 1915 wybrany został przez Komitet Obywatelski na prezydenta miasta Płocka; na stanowisku tym pozostawał do września 1915, kiedy to
3
4
5
6
7
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14. Numer
jubileuszowy poświęcony 10-letniej pracy p. starosty K. Kühna, s. 2.
Kopia dyplomu wydanego K. Kühnowi przez Radę Ryskiego Instytutu Politechnicznego 30
IV/13 V 1902 (w posiadaniu Z. Neugebauera).
Archiwum Państwowe w Płocku, Płocki Rząd Gubernialny 4026, nr akt 38/1901, k. 50.
Świadectwa wydane przez Towarzystwo Drogi Żelaznej Moskiewsko-Kijowsko-Woroneskiej w dn.
11 i 12 VIII 1907, dotyczące okresu pracy K. Kühna na tejże kolei (w posiadaniu Z. Neugebauera).
Zaświadczenie dotyczące prowadzenia przez K. Kühna biura technicznego w Rydze, wydane
2 IV 1922 w Kielcach (w posiadaniu Z. Neugebauera).
Twórcy i prezesi Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej...
35
władze niemieckie ustanowiły własnego burmistrza. Po utworzeniu przez Niemców, na zasadzie nominacji, magistratu w Płocku, Kühn został ławnikiem. Również po wprowadzeniu nowej ordynacji wyborczej funkcję tę pełnił do momentu
zrzeczenia się jej w lipcu 1917 roku8. Jako człowiek o szerokich horyzontach
i wszechstronnych zainteresowaniach brał udział w pracach Towarzystwa Naukowego Płockiego. Zajmował się też działalnością publicystyczną; w „Głosie
Płocka”, a od roku 1915 w „Kurierze Płockim” zamieszczał artykuły dotyczące
przeważnie życia społecznego miasta. Wspierał wszelkie inicjatywy społeczne
w Płocku, szczególnie te, mające związek ze szkolnictwem polskim. Od lipca
1914 r. był członkiem Wydziału Wykonawczego Rady Szkolnej działającej przy
Płockim Gubernialnym Komitecie Obywatelskim. W połowie 1915 roku, jako
prezydent miasta, doprowadził do utworzenia II Gimnazjum Polskiego9.
W początkach 1920 r. Kazimierz Kühn otrzymał propozycję objęcia posady
urzędnika w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, lecz nie przyjął jej. Wkrótce potem został przekonany przez wojewodę kieleckiego Stanisława Pękosławskiego
do tego, żeby objąć stanowisko starosty powiatu częstochowskiego10. 1 V 1920
oficjalnie mianowano go starostą11. Później powierzono mu także funkcję przewodniczącego Wydziału Powiatowego Sejmiku Częstochowskiego.
Jako starosta powiatowy Kazimierz Kühn wraz z pracownikami Wydziału
Powiatowego rozwinął niezwykle energiczną i skuteczną działalność na polu
administracji, oświaty, kultury, służby zdrowia. Będąc człowiekiem, dla którego
nieobce były pozytywistyczne hasła „pracy u podstaw” i „pracy organicznej”,
jeździł po wsiach i miasteczkach powiatu częstochowskiego, przekonując do
pracy dla wspólnego dobra: budowy dróg, które umożliwią komunikację, zbliżą
do ośrodków przemysłowych, poprawią zaopatrzenie wsi. Zachęcał do budowy
szkół, w których dzieci oprócz nauki czytania i pisania będą zdobywały wiedzę
o Polsce i świecie.
W latach 1920–1929 na terenie powiatu wybudowano 108,31 km dróg
gminnych i 80,6 km tzw. magistrali, czyli dróg głównych wychodzących z Częstochowy w różnych kierunkach. Poszczególne gminy budowały drogi stano8
9
10
11
Zaświadczenie o działalności zawodowej i społecznej K. Kühna na terenie Płocka, wydane 4 III
1922 przez Magistrat m. Płocka, oraz zaświadczenie o pełnionych funkcjach w Towarzystwie
Kredytowym m. Płocka, wydane 24 II 1922 przez Dyrekcję Towarzystwa Kredytowego
m. Płocka (w posiadaniu Z. Neugebauera); „Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 2; Przemysł i handel Królestwa Polskiego 1912, oprac.
i wydał A.R. Sroka, nr 35517, 35536.
A. Maciesza, Gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Płocku 1906–1931, s. 115.
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 2.
W Drugiej Rzeczypospolitej przed K. Kühnem starostami powiatu częstochowskiego byli:
dr Józef Marczewski (jako „komisarz rządu na powiat częstochowski”), później A. Rączka: Kłobuck. Dzieje miasta i gminy (do roku 1939), red. F. Kiryk, Kraków 1998, s. 336.
36
Juliusz SĘTOWSKI
wiące połączenie z „magistralami” (szosami budowanymi przez Sejmik Samorządowy, które miały nawierzchnię wykonaną z drobno tłuczonego i walcowanego kamienia wapiennego). Drogi budowane były przez powołane ku temu
spółki drogowe: Częstochowa – Olsztyn – Lelów (założona w 1923 r.), Łobodno
– Popów – Działoszyn (utworzona w 1925 r.), Wanaty – Osiny – Poraj (powstała
w 1927 r.), Kiedrzyn – Czarny Las – Ostrowy (założona w 1928 r.)12. Do roku
1932 zbudowano ostatecznie blisko 250 km dróg bitych, które połączyły z Częstochową najodleglejsze zakątki powiatu częstochowskiego, umożliwiając rozwój komunikacji autobusowej13.
Wybudowanie drogi Częstochowa – Olsztyn wpłynęło na szybki rozwój tej
drugiej miejscowości. Po długich perswazjach, przekonani przez starostę mieszkańcy Olsztyna rozparcelowali część należących do nich wspólnot; 44 hektary
nieużytków porośniętych karłowatym lasem sosnowym podzielone zostały na
114 działek i sprzedane za sumę 56 tysięcy złotych. Za pieniądze uzyskane
z parcelacji wybudowano Urząd Gminny z mieszczącą się w nim salą domu ludowego i posterunkiem policji, wybrukowano rynek, otoczono go chodnikami
i obsadzono drzewkami. Pośrodku rynku umieszczono studnię artezyjską.
W Olsztynie na terenie kolonii letniskowej wzniesiono kilkanaście willi zamożniejszych częstochowian; miejscowość ta ze względu na swoją malowniczość
i zdrowy klimat oraz dogodne połączenie stała się ulubionym letniskiem mieszkańców Częstochowy14.
Wiele sił i energii poświęcił Kazimierz Kühn sprawie budowy szkół. Działania w tym kierunku zostały rozpoczęte w 1923 roku (trzeba dodać, że w okresie
największej dewaluacji pieniądza). Początkowo wznoszone były mniejsze budynki szkolne – jedno- i dwuklasowe, bowiem stawianie większych przerastało
możliwości finansowe poszczególnych gmin. Dopiero w następnych latach, gdy
władze powiatu zaczęły otrzymywać na ten cel środki finansowe z budżetu państwa, zaczęto wznosić większe szkoły. Do roku 1930 na terenie powiatu powstało 57 budynków szkolnych: 17 szkół jednoklasowych, 8 dwuklasowych, 3 trzyklasowe, 10 czteroklasowych, 2 pięcioklasowe, 2 sześcioklasowe, 15 szkół siedmioklasowych. W sumie do roku 1932 zbudowano i rozbudowano 87 szkół,
a także 100 przedszkoli, założono 48 ośrodków oświaty pozaszkolnej, w których
znajdowały się nieduże biblioteki. Zorganizowane zostały również 24 kursy dokształcające dla analfabetów.
12
13
14
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 9;
„Goniec Częstochowski” 1931 (1 III), nr 49 (jubileuszowy), s. 15.
Opracowanie dotyczące osiągnięć powiatu częstochowskiego w latach 1920–1932 skierowane
przez K. Kühna 5 XII 1949 do Powiatowej Rady Narodowej w Częstochowie (odpis w posiadaniu autora), s. 1.
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 7.
37
Obok akcji budowy szkół wznoszono urzędy gminne, domy ludowe, remizy
strażackie. Biuro architektoniczne starostwa opracowywało odpowiednie typy
budynków. Do końca 1932 r. postawiono 6 budynków urzędów gminnych, m.in.
w Pocześnie, Mykanowie, Rędzinach, Olsztynie, wybudowano także 71 remiz
strażackich, z czego 5 z teatrzykami ludowymi i 17, które służyły jednocześnie
jako domy ludowe. W latach 1920–1930 wybudowano też 264 km sieci telefonicznej, łączącej 20 posterunków policji i 23 urzędy gminne15.
W Częstochowie, z inicjatywy inżyniera Kühna, w 1922 r. została utworzona
Szkoła Przemysłu Ludowego posiadająca działy tkactwa i kilimiarstwa. Kształcono w niej młodzież (w wieku od 14 lat) uzdolnioną artystycznie. W 1928 r.
przy szkole (która znajdowała się w parku Staszica) założono wytwórnię kilimów, która przynosiła dochody pozwalające przynajmniej w części finansować
utrzymanie szkoły16.
Kierowany przez Kühna Wydział Powiatowy Sejmiku Częstochowskiego
dużo uwagi poświęcał sprawom rozwoju rolnictwa oraz warunkom bytowym
ludności wiejskiej. W roku 1924 utworzony został Wydział Handlowy, który
miał za zadanie dostarczanie rolnictwu potrzebnych artykułów, pomoc w zbycie
produkcji rolniczej. Wydział Handlowy istniał do czasu uruchomienia w styczniu 1927 r. Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Częstochowskiego; prezesem Komunalnej Kasy Oszczędności w latach 1927–1932 był K. Kühn. Utworzone Gminne Kasy Pożyczkowo-Oszczędnościowe (które były niejako filiami
Komunalnej Kasy i znajdowały się we wszystkich 21 gminach powiatu) udzielały mieszkańcom wsi kredytów na zakup towarów, dostarczały też kredytu towarowego w postaci nawozów sztucznych, zbóż siewnych, narzędzi rolniczych17.
Kühn kładł nacisk na prowadzenie prac melioracyjnych (m.in. do tego celu wybudowana została fabryczka rur betonowych), zagospodarowanie nieużytków
i rozwój hodowli. W roku 1929 doprowadził do połączenia organizacji rolniczych – Okręgowego Towarzystwa Rolniczego i Okręgowego Związku Kółek
Rolniczych; w utworzonym Okręgowym Towarzystwie Organizacji i Kółek
Rolniczych pełnił funkcję prezesa18.
Dużą wagę przykładał starosta częstochowski do spraw higieny i ochrony
zdrowia. Na terenie powiatu utworzone zostały 3 szpitale: Szpital dla Chorych
Wenerycznie w Częstochowie, szpitale powszechne w Kłobucku i Krzepicach,
a także 3 ośrodki zdrowia, w których pracowało 5 lekarzy. W każdej z 24 gmin
ustanowiono etat akuszerki gminnej. W trosce o higienę ludności powiatu po15
16
17
18
Tamże, s. 7–8; Opracowanie dotyczące osiągnięć powiatu częstochowskiego, s. 1–2.
„Goniec Częstochowski” 1931 (1 III), nr 49 (jubileuszowy), s. 15; Opracowanie dotyczące
osiągnięć powiatu częstochowskiego, s. 5.
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 2, 6, 12–13.
Tamże, s. 11–13; Opracowanie dotyczące osiągnięć powiatu częstochowskiego, s. 2.
38
Juliusz SĘTOWSKI
wstały tzw. kąpiele ludowe (m.in. w Częstochowie, Kłobucku, Krzepicach), a także kamery dezynfekcyjne. W miasteczkach i osiedlach zbudowano też 7 studni
artezyjskich z krystalicznie czystą wodą. W dziedzinie weterynarii należy
wspomnieć o lecznicy dla zwierząt w Częstochowie, przychodniach weterynaryjnych w Kłobucku i Mstowie oraz dwóch oddziałach w Krzepicach i Przyrowie19.
W okresie 1920–1932, sukcesy, jakie uzyskał powiat częstochowski (kiedy
urząd starosty sprawował Kazimierz Kühn), nie miały sobie równych w skali całego państwa. Dowodem uznania było wytypowanie go przez Biuro Zjazdu Samorządu Ziemskiego w Warszawie jako „najodpowiedniejszego do reprezentowania wszystkich powiatów Rzeczypospolitej w dziedzinie dorobku samorządu
terytorialnego”, na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku.
Podczas samej wystawy minister przemysłu i handlu Eugeniusz Kwiatkowski,
„za całość gospodarki samorządowej”, przyznał powiatowi częstochowskiemu
Dyplom Honorowy, a Rada Główna Wystawy, „za wzorowe i godne największego uznania przedstawienie działalności samorządu”, wręczyła Powiatowemu
Związkowi Komunalnemu w Częstochowie Dyplom Zasługi20.
Kühn należał do niezwykle aktywnych działaczy społecznych. W listopadzie
1925 r. był współorganizatorem, następnie do roku 1932 przewodniczącym Powiatowej Rady Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego.
W tym okresie należał do Honorowej Rady Nadzorczej Stowarzyszenia Pracy
Społeczno-Wychowawczej im. Marszałka J. Piłsudskiego21. Przewodził również
Powiatowej Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (w latach 1929–
1932), Towarzystwu Przyjaciół Francji oraz (od roku 1926) Towarzystwu Opieki nad Zwierzętami22. Jako przewodniczący Okręgowego Związku Straży Pożarnych Powiatu Częstochowskiego (od roku 1925) przyczynił się do usprawnienia pracy Straży oraz założenia nowych jej oddziałów na terenie powiatu23.
Zajmował się społecznie sprawami kultury. Był jednym z głównych orędowników sprawy budowy w Częstochowie teatru. Inicjator utworzenia, a od roku
1928 przewodniczący i zarazem jeden z najaktywniejszych członków spółki akcyjnej Towarzystwa Budowy i Eksploatacji Teatru w Częstochowie. Pomimo
19
20
21
22
23
Tamże, s. 23; Opracowanie dotyczące osiągnięć powiatu częstochowskiego, s. 2; „Goniec Częstochowski” 1931 (1 III) nr 49 (jubileuszowy), s. 15.
Opracowanie dotyczące osiągnięć powiatu częstochowskiego, s. 2–3; „Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 19.
E. Małolepszy, Kultura fizyczna i przysposobienie wojskowe w Częstochowie i powiecie częstochowskim w latach 1918–1939, Częstochowa 1996, s. 28, 30, 64, 126.
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13-14, s. 19;
„Goniec Częstochowski” 1931 (1 III), nr 49 (jubileuszowy), s. 34; „Kurier Codzienny” 1926
(19 XI), nr 94, s. 3.
„Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1925 (21 III), nr 10, s. 3, 1930
(24 V), nr 13–14, s. 23.
39
wielu trudności, przede wszystkim natury finansowej, w lutym 1930 r. doprowadził do otwarcia, wykończonego tylko w części, budynku teatru (obecnie Teatr
im. A. Mickiewicza)24.
W lutym 1932 r. Kühn zdając sobie sprawę z potrzeby podjęcia studiów badawczych nad przyrodą, kulturą, historią i sztuką regionu częstochowskiego, następnie spopularyzowania wyników tychże badań, zorganizował zebranie działaczy kultury z Częstochowy i powiatu. Podczas tego spotkania, które miało miejsce 25 lutego 1932 r. w sali Rady Miejskiej, przedstawił projekt utworzenia Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej; Towarzystwo miało nawiązywać do
wcześniejszych tradycji kulturotwórczych, krajoznawczych i naukowych inspirowanych między innymi przez dra Władysława Biegańskiego. Cele i kierunki
pracy TPKR Kühn określił w Przedmowie (Praca regionalna) do I tomu „Ziemi
Częstochowskiej” (Częstochowa 1934, s. 15): „[…] duża praca poszukiwawcza,
rozpoznawcza, badawcza, może i powinna być podjęta na terenie Ziemi Częstochowskiej nad tem, co stanowi jej odrębność, jej swoisty charakter […] głębokich studiów wymagają natura, historia i sztuka tej ziemi. Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie podjęło te zadania i dąży do ratowania od zagłady tego wszystkiego, co stanowi cenną wartość kulturalną tych okolic, oraz badanie istoty tych wartości i poznania tego, co jest jeszcze nieznane
i naukowo niezbadane”25. Kazimierz Kühn został wybrany pierwszym prezesem
Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej26.
Pomimo ogromu pracy administracyjnej i społecznej potrafił jeszcze znaleźć
czas na działalność publicystyczno-naukową; był autorem szeregu prac o samorządzie, w okresie pełnienia przez niego funkcji starosty zostały wydane: Stosowanie robót szarwarkowych przy budowie i konserwacji dróg bitych i gruntowych oraz Gospodarka na drogach gminnych (Częstochowa 1928), Zarys programu i metod pracy samorządu ziemskiego (Warszawa 1930); publikację tę
wydaną nakładem Samorządowego Instytutu Wydawniczego poprzedził przedmową Józef Beck.
Inżynier Kazimierz Kühn w październiku 1932 r. ustąpił ze stanowiska starosty. Społeczeństwo miasta i powiatu uroczyście pożegnało go, doceniając jego
ogromny dorobek jako starosty powiatowego, a także pracę społeczną. Uroczystości pożegnania odbyły się w Częstochowie 18 i 23 października 1932 r. Podczas pierwszej z tych imprez (w sali sejmiku powiatowego) starostę żegnali wój24
25
26
W. Tyras, Budynki i sale teatralne w Częstochowie w latach 1870–1939, „Ziemia Częstochowska”, t. 6/7, Częstochowa 1967, s. 156–158; S. Nowak, Samorząd m. Częstochowy w latach
1916–1931. Z moich wspomnień. Część III, Częstochowa 1994, s. 214.
„Ziemia Częstochowska”, t. 1, Częstochowa 1934, s. 15.
Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie,
„Ziemia Częstochowska”, t. 1, s. 317; M. Stańczyk, Kazimierz Kühn (1875–1957)..., s. 23.
40
Juliusz SĘTOWSKI
towie i sekretarze z gmin powiatu częstochowskiego; zebrani uchwalili wesprzeć
kwotą 2300 zł fundusz wydawnictwa „Ziemia Częstochowska”. Kühnowi podarowano wówczas wykonany w Szkole Przemysłu Ludowego, pamiątkowy kilim
z motywami herbów miast powiatu: Częstochowy, Kłobucka, Przyrowa, Mstowa
oraz przedstawiający Jasną Górę i ruiny zamku w Olsztynie. W trakcie drugiej
uroczystości, która miała miejsce w sali straży ogniowej, Kühna żegnali przedstawiciele społeczeństwa Częstochowy. Poseł dr Tadeusz Biluchowski (prezes
komitetu pożegnalnego) wręczył mu czek na 5 tysięcy złotych; pieniądze te, zebrane z inicjatywy Wacława Płodowskiego przez społeczeństwo Częstochowy,
Kühn przekazał na fundusz wydawniczy „Ziemi Częstochowskiej”27. Następnie
starosta wygłosił przemówienie, w którym podziękował za otrzymany „hojny
dar”, a odnosząc się do swoich działań społecznych na terenie miasta, powiedział: „[…] Powziąłem zamiar budowy teatru, jako zwolennik tego, co piękne
i nosi pierwiastki postępu […] kultura duchowa jest wyrazem postępu narodowego, a Częstochowa jako miasto pielgrzymek jest przygotowana do tego, aby
była rozsadnikiem kultury”. Przemowę zakończył słowami: „[…] Częstochowę,
w której spędziłem 12 lat, najdroższy, najbardziej zwarty okres życia, żegnam na
zawsze, lecz wdzięczne wspomnienia tego okresu wspólnej pracy ze społeczeństwem Częstochowy i całego powiatu, pozostaną mi na zawsze w pamięci”28.
Jeszcze przed wyjazdem z Częstochowy zarząd Towarzystwa Popierania
Kultury Regionalnej nadał mu tytuł honorowego prezesa Towarzystwa oraz
ustanowił fundusz jego imienia, mający służyć rozwijaniu regionalnych prac naukowo-badawczych i utworzeniu wydawnictwa „Ziemia Częstochowska”29.
31 III 1930 Kühnowi nadano honorowe obywatelstwo gminy miasta Kłobucka,
a także gminy Miedźno30.
Od listopada 1932 do czerwca 1936 Kühn zajmował stanowisko naczelnika
Wydziału Samorządowego Urzędu Wojewódzkiego w Stanisławowie. Później
ze względu na pogarszające się zdrowie zmuszony był odejść ze służby państwowej. Przeniósł się do Warszawy; powierzono mu tam funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Samorządu Terytorialnego31. Z okresu 1936–
1939, który był dla niego bardzo intensywny, jeśli chodzi o pracę naukową, po27
28
29
30
31
„Ilustrowany Kurier Codzienny” 1932, nr 67, s. 4; „Ziemia Częstochowska”, t. 1, s. 320.
„Ilustrowany Kurier Codzienny” 1932, nr 70, s. 6.
S. Folfasiński, W. Mielczarek, M. Stańczyk, Kronika działalności Towarzystwa Popierania
Kultury Regionalnej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego za lata 1932–1983, „Ziemia
Częstochowska”, t. 15, Częstochowa 1984, s. 68. Z pieniędzy zgromadzonych na koncie Funduszu im. inż. K. Kühna wydano: I (1934), II (1938) i III (1946) tom „Ziemi Częstochowskiej”.
Tamże, s. 70–72.
Kłobuck; Dzieje miasta i gminy, s. 346; „Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego w Częstochowie” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 19.
M. Stańczyk, Kazimierz Kühn (1875–1957)..., s. 24.
41
chodzą książki: Rola samorządu w rozwiązywaniu doniosłych zagadnień Państwa (Warszawa 1936), O potrzebie prac naukowo-badawczych nad samorządem (Warszawa 1937). 26 kwietnia 1938 na inauguracyjnym posiedzeniu Rady
Naukowej Instytutu Pracy Samorządu Terytorialnego wygłosił referat, który
jeszcze w tym roku ukazał się drukiem pt. Program prac naukowo-badawczych
nad samorządem. W latach 1939–1944 Kühn nadal pracował nad zagadnieniami
samorządowymi; zajmował się istotą zjawisk samorządowych, problemami ekonomicznymi w samorządzie terytorialnym, polityki komunalnej, nauki o samorządzie. Rękopisy tych prac nie zachowały się – uległy zniszczeniu w czasie
powstania warszawskiego32.
Jesienią 1944, po upadku powstania warszawskiego, Kazimierz Kühn powtórnie znalazł się w Częstochowie. W latach 1946–1947 pracował jako urzędnik w Wydziale Oświaty i Kultury Urzędu Miejskiego. W latach 1945–1949 kierował Muzeum Miejskim33. Wciąż dużo czasu poświęcał pracy naukowej:
w 1957 roku ukończył pracę Ludzkość sama się sobą rządzi34, której fragment
pt. Źródła nowej kultury. Rozważania o sztuce i twórczości, poprzedzany przedmową Władysława Tatarkiewicza, został opublikowany w czasopiśmie „Życie
i Myśl” (1961, nr 3–4)35.
W latach 1945–1946 był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Od
kwietnia 1946 uczestniczył w pracach reaktywowanego w Częstochowie Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej. Co ciekawe, od marca 1945 należał do
oddziału częstochowskiego Związku Zawodowego Literatów; 22 kwietnia tego
roku na łamach tygodniowego dodatku literackiego (do „Głosu Narodu”)
„Przemiany” (nr 2) zadebiutował wierszem Wielka okazja36.
Kazimierz Kühn zmarł w Częstochowie 15 maja 1957 i został pochowany na
cmentarzu Kule (al. Zmartwychwstania Pańskiego, kwatera 19, rząd III). Za
działalność społeczną, zawodową i niepodległościową (brał udział w akcjach
pomocy powstańcom śląskim) odznaczony był m.in. Orderem Odrodzenia Polski (1925) i Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi (1924)37. Jeszcze w okresie międzywojennym w Olsztynie k. Częstochowy jego imieniem została nazwana ulica ciągnąca się od Rynku w kierunku Gór Sokolich.
32
33
34
35
36
37
Tamże, s. 25.
A. Jaśkiewicz, Muzeum w Częstochowie w latach 1905–1960, „Rocznik Muzeum Okręgowego
w Częstochowie”, t. 6, 1993, s. 19, 20.
Maszynopis pracy K. Kühna Ludzkość sama się sobą rządzi (obejmujący 2 tomy, łącznie 1024
strony maszynopisu) znajduje się w archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
W. Tatarkiewicz, O życiu i pracy Kazimierza Kühna, „Życie i Myśl” 1961, nr 3–4, s. 120–121.
J. Mikołajtis, Historia literatury ziemi częstochowskiej, Częstochowa 1982, s. 165.
„Goniec Częstochowski” 1930 (24 V), nr 13–14, s. 21.
42
Juliusz SĘTOWSKI
Po Kazimierzu Kühnie funkcję prezesa TPKR pełnił Wacław Cyprian Płodowski (1881–1939), pedagog, dyrektor szkoły, radny miejski, działacz patriotyczny, społeczny i polityczny. Płodowski urodził się 20 X 1881 w Czyżewie,
w Białostockiem, był synem Józefa i Lucyny z Popławskich38.
Od roku 1892 uczył się w IV Gimnazjum Klasycznym w Warszawie; należał
tam do tajnego kółka samokształceniowego, a będąc w czwartej klasie, brał
udział w zakładaniu na wsiach czytelni ludowych. Po otrzymaniu matury
w 1901 r., studiował na Politechnice Warszawskiej. Nadal prowadził pracę
oświatową i patriotyczną wśród włościan powiatu warszawskiego. W jego mieszkaniu policja kilkakrotnie dokonywała rewizji. Aresztowany w 1901 r. za udział
w demonstracji przed konsulatem niemieckim, przez kilka tygodni był więziony
w Cytadeli Warszawskiej. Studiów nie ukończył, wyjechał do Zagłębia Dąbrowskiego, w latach 1906–1907 uczył młodzież na tajnych kompletach oświatowych
w Sosnowcu39. Studia kontynuował na Wydziale Chemicznym Politechniki Kijowskiej; w 1909 r. otrzymał dyplom inżyniera technologa chemika.
Od 1910 r. mieszkał w Częstochowie, pracował jako nauczyciel w I Polskim
Gimnazjum Gustawa Koźmińskiego, a także w gimnazjum ss. nazaretanek. Jednocześnie uczył geometrii i rysunku technicznego na kursach rzemieślniczych
Stowarzyszenia Przemysłowo-Rzemieślniczego40. Od 1914 r. należał do kuratorium szkolnego; wraz z Czesławem Bagieńskim i Leonem Weinbergiem pełnił
funkcję zastępcy kuratora – ks. Mariana Fulmana. W połowie 1915 r. wszedł
w skład Komisji Szkolnej (przekształconej z kuratorium szkolnego) utworzonej
przy Radzie Miejskiej w Częstochowie41. W latach 1915–1916 był przewodniczącym Kursów Samokształcenia, prowadził na tychże kursach zajęcia z fizyki
(w dziale przyrodniczym). W tym okresie przewodniczył też kursom wakacyjnym dla nauczycieli szkół początkowych42.
Płodowski należał do zarządu oddziału częstochowskiego Towarzystwa
Opieki Szkolnej. W 1915 r. współtworzył, następnie kierował, a zarazem był nauczycielem Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej. W listopadzie 1918 r.
szkoła ta została upaństwowiona i przyjęła nazwę: I Gimnazjum Państwowe im.
H. Sienkiewicza (od 1932 I Gimnazjum i Liceum Państwowe); funkcję dyrektora pełnił do 1939 r.43
38
39
40
41
42
43
S. Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Warszawa 1938, s. 578.
„Goniec Częstochowski” 1939 (30 III), nr 74, s. 4; wspomnienie pośmiertne.
„Goniec Częstochowski” 1910 (30 VIII), nr 60, s. 2, (19 IX), nr 80, s. 2.
J. Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (rok szkolny 1914–15 i 1915–16), Częstochowa 1916, s. 5, 6.
Tamże, s. 28, 29, 33.
Tamże, s. 15, 41; „Goniec Częstochowski” 1939 (30 III), nr 74, s. 4 (wspomnienie).
43
Płodowski był działaczem samorządowym: w lutym 1915 r. wszedł do rozszerzonego składu Rady Miejskiej; należał tam do komisji szkolnej i komisji
oświatowej. Później trzykrotnie był wybierany do Rady Miejskiej: w 1919 z listy Narodowego Komitetu Wyborczego, w 1925 z ramienia Zjednoczonego
Chrześcijańskiego Komitetu Wyborczego, w 1934 z rekomendacji Polskiego
Bloku Gospodarczego. W Radzie Miejskiej był sekretarzem, zastępcą przewodniczącego (w 1919), zasiadał też w komisjach szkolnych44. W grudniu 1934 został powołany na członka Rady Przybocznej Kierownika Tymczasowego Zarządu m. Częstochowy Aleksandra Bratkowskiego45.
Wacław Płodowski był niezwykle aktywnym działaczem społecznym. Od
1925 należał do Powiatowej Rady Wychowania Fizycznego i Przysposobienia
Wojskowego, a od 1927 do Miejskiego Komitetu Wychowania Fizycznego
i Przysposobienia Wojskowego46. Przewodniczył Kołu Przyjaciół Harcerstwa.
Jako członek Koła Opieki nad Uczniem Żołnierzem oraz koła Polskiego Białego
Krzyża zwalczał analfabetyzm wśród żołnierzy miejscowego garnizonu. W 1925–
1928 przewodniczył kuratorium Biblioteki Publicznej w Częstochowie. Od 1937
kierował Częstochowskim Towarzystwem Astronomicznym.
Angażował się również w działalność polityczną: od 1934 stał na czele zarządu koła grodzkiego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, w 1938
wszedł do zarządu koła Obozu Zjednoczenia Narodowego47.
Prezesem TPKR Płodowski był do 1939. Zmarł 29 III 1939 w Częstochowie,
pochowany został na cmentarzu Kule (kwatera 21, rząd 11, grób nr 8). Odznaczony był Orderem Polonia Restituta i Złotym Krzyżem Zasługi (1930)48.
Po śmierci Wacława Płodowskiego, w I połowie roku 1939 obowiązki prezesa TPKR objął Aleksander Radłowski (1902–1973), ekonomista, badacz dziejów rzemiosła i przemysłu regionu częstochowskiego, społecznik.
Radłowski urodził się 7 V 1902 w Częstochowie, był synem Stanisława
i Marianny z Kanczewskich. W latach 1912–1914 uczęszczał do Gimnazjum
Męskiego w Częstochowie. W 1914 po wybuchu I wojny światowej został ewakuowany do Rosji i tam ukończył prywatne gimnazjum. W miejscowości Niżnij
Tagił za Uralem 30 VIII 1917 wstąpił do polskiej drużyny harcerskiej. W marcu
44
45
46
47
48
R. Szwed, Radni miasta Częstochowy w latach międzywojennych (1919–1939), [w:] Społeczeństwo Częstochowy w latach 1918–1939, red. nauk. R. Szwed i W. Palus, Częstochowa 1997, s. 51.
Archiwum Państwowe w Częstochowie, Magistrat Częstochowy 5395, 5573. Wraz z Płodowskim w Radzie Przybocznej znajdowali się: Stanisław Nowak, Wilhelm Mikulski, Dominik
Braksator, Wacław Kobyłecki, Dominik Zbierski, Aleksander Bogobowicz.
E. Małolepszy, Kultura fizyczna i przysposobienie wojskowe w Częstochowie i powiecie częstochowskim w latach 1918–1939, Częstochowa 1996, s. 28, 30, 32.
Z. Grządzielski, Wacław Cyprian Płodowski (1881–1939), [w:] Słownik biograficzny ziemi częstochowskiej, red. A.J. Zakrzewski, Częstochowa 1998, s. 117.
„Goniec Częstochowski” 1939 (30 III), nr 74, s. 4 (wspomnienie).
44
Juliusz SĘTOWSKI
1918 r. brał udział w I Zjeździe Drużyn Naczelnictwa Harcerskiego na okręg
północny w państwie rosyjskim, Radłowski był zastępowym w swojej drużynie.
W drugiej połowie 1918 r. wraz z rodzicami wrócił do kraju. W 1919 r. podjął pracę w 16 Obwodzie Inspekcji Pracy w Częstochowie, jako pracownik umysłowy. W 1921 r. zdał egzamin państwowy dla podinspektorów pracy i 1 II 1922
został mianowany podinspektorem pracy w Częstochowie. W październiku 1923
r. wystąpił ze służby i do maja 1925 r. pozostawał bez pracy. W tym okresie
wraz ze Stanisławem Kieszczyńskim prowadził firmę: Składy Wyrobów Żelaznych i Emaliowanych St. Kieszczyński i A. Radłowski, przy ul. Żelaznej 11
(Kopernika)49. Następnie powrócił do częstochowskiego Obwodu Inspekcji Pracy.
W październiku 1928 r. A. Radłowski ukończył studia na Wydziale Społecznym w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Krótko potem został p.o.
obwodowego inspektora pracy 15 Obwodu w Łodzi. Od 1 XI 1936 Radłowski
był p.o. obwodowego inspektora pracy 28 Obwodu w Częstochowie. W 1937 r.
czasowo przejął kierownictwo 24. Obwodu w Zawierciu. We wrześniu 1938 r.
dzięki jego mediacji zakończył się długotrwały zatarg w częstochowskich Zakładach Chemicznych, otrzymał za to listy z podziękowaniami od członków zarządu tych zakładów. 24 I 1939 minister M. Zyndram-Kościałkowski mianował
go obwodowym inspektorem pracy 22 Obwodu w Częstochowie.
W czasie okupacji od marca 1940 r. do stycznia 1945 r. pracował jako inspektor pracy w Urzędzie Nadzoru nad Przemysłem i Ochrony Pracy w Częstochowie istniejącym przy Urzędzie Pracy. W styczniu 1945 r. z polecenia delegata Ministerstwa Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia przystąpił do zorganizowania Urzędu Inspekcji Pracy w Częstochowie. Mianowany Obwodowym Inspektorem Pracy, pozostawał na tym stanowisku do dnia 31 lipca 1946, później powierzono mu pełnienie obowiązków Inspektora Pracy IV Okręgu w Kielcach.
Stanowiska tego zrzekł się i w grudniu 1946 powrócił do Częstochowy na poprzednio wykonywane. W sierpniu 1947 mianowany został inspektorem bezpieczeństwa pracy dla przemysłu włókienniczego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którą to funkcję za zgodą Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej pełnił,
będąc jednocześnie Obwodowym Inspektorem Pracy do 1 sierpnia 1949 r. W lutym 1949 oddelegowany został przez Ministra Pracy i Opieki Społ. do Katowic
dla pełnienia obowiązków Okręgowego Inspektora Pracy IX Okręgu. Od sierpnia 1949 r. z polecenia Min. Pracy i Op. Społ. funkcję przewodniczącego Komisji Rozjemczej przy Kasie Bratniej Górników w Sosnowcu. W październiku
1947 mianowany został delegatem Min. Pracy i Op. Społ. do Centr. Zarządu
Przemysłu Papierniczego w Łodzi – jako przewodniczący Komisji Bezpieczeń-
49
Informator m. Częstochowy i okolic z planem miasta, Częstochowa 1925, s. 60.
45
stwa i Higieny Pracy50. Na przełomie 1950 i 1951 zrezygnował z funkcji inspektora pracy IX Okręgu i po ponad 30 latach od rozpoczęcia pracy w Inspekcji odszedł do pracy w przemyśle wydobywczym.
W latach pięćdziesiątych Aleksander Radłowski był naczelnikiem Wydziału
BHP w Zjednoczeniu Kopalnictwa Rud Żelaza w Częstochowie.
Przed wojną, niezależnie od pracy zawodowej, zajmował się pracami naukowymi, ogłosił drukiem następujące prace: Nieszczęśliwe wypadki z powodu
wyskakiwania czółenek („Inspektor Pracy” 1929) Chałupnicy szewcy w Częstochowie („Inspektor Pracy” 1929) Chałupnicy tkacze we wsi Kamienica Polska
pod Częstochową („Ziemia Częstochowska” t. II, 1938), był też autorem broszury Cech Piekarzy w Częstochowie – wydanej z okazji 350-lecia cechu51.
W latach 20. i 30. XX w. A. Radłowski należał do Stowarzyszenia Pracowników Państwowych, Polskiego Związku Zachodniego, Ligi Morskiej, Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dziecka, PCK i Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej; po II wojnie światowej był członkiem Związku Zawodowego Pracowników Państwowych, Ligi Morskiej, Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół
Dzieci, Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, PCK, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Stowarzyszenia Spożywców „Jedność” i Polskiego
Towarzystwa Krajoznawczego. Radłowski był bezpartyjny.
Jego pasją była fotografia i malarstwo. W zbiorach wnuczki, Anny Łempickiej-Gluźniewicz z Zabrza zachowały się zdjęcia, które wykonał w Niżnym Tagile za Uralem oraz podczas uroczystości powitania w Częstochowie marszałka
Francji Ferdynanda Focha 2 V 1923 i prezydenta RP Ignacego Mościckiego
14 VIII 1932. Zajmował się też malarstwem pejzażowym i prawie do końca życia uprawiał turystykę.
W Towarzystwie Popierania Kultury Regionalnej w latach 1932–1934 był
członkiem sekcji badań stosunków gospodarczych, kierował podsekcją spółdzielczą. Między innymi współorganizował badania nt. historii i obecnego stanu
spółdzielczości w regionie częstochowskim. W okresie 1934–1937 Radłowski
należał do zarządu TPKR, gdzie pełnił funkcję wiceprezesa. W 1938 został powołany na prezesa Towarzystwa i kierował nim do wybuchu wojny we wrześniu
1939. W kwietniu 1946, na pierwszym po wojnie zebraniu organizacyjnym
TPKR, został ponownie wybrany na prezesa. W 1950 r. władze miejskie zawie-
50
51
R. Adler, Żywot inspektora, „Inspektor Pracy”. „Miesięcznik Państwowej Inspekcji Pracy”
2004, nr 11 (261), s. 29. Archiwum Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, sygn. 25
(teczka osobowa A. Radłowskiego).
Tamże.
46
Juliusz SĘTOWSKI
siły działalność Towarzystwa52. Dopiero w 1957 r. na naradzie z udziałem władz
miejskich doszło do reaktywowania Towarzystwa. W tymże roku Radłowski
wszedł do zarządu TPKR i został wybrany wiceprezesem (jednym z dwóch).
Funkcję tę pełnił do 1959 r., a później także w latach 1962–1963 i 1969–1973.
Radłowski po 1945 r. był autorem publikacji dotyczących przemysłu regionu
częstochowskiego: Zarys historii rozwoju przemysłu częstochowskiego („Ziemia
Częstochowska” 1961, t. IV) oraz artykułu traktującego o sytuacji materialnej
robotników w regionie: Kształtowanie się kosztów utrzymania robotników płacowych w częstochowskim okręgu przemysłowym w latach międzywojennych
(„Ziemia Częstochowska” 1976, t. XI)53.
Odznaczony był Srebrnym Krzyżem Zasługi (1938), Złotym Krzyżem Zasługi (1959). W listopadzie 1967 r. otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1967)54.
Zmarł 4 VI 1973, pochowany został na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie, w sektorze 6, rząd B, grób nr 6.
52
53
54
Wstrzymanie działalności TPKR argumentowano tym, że dubluje ono prace Wydziału Kultury
Miejskiej Rady Narodowej i poczynania kulturalne związków zawodowych. W rzeczywistości
była to decyzja polityczna.
„Ziemia Częstochowska”, t. 15, Częstochowa 1984, s. 69, 71, 72, 74, 76, 79, 117 (nota biograficzna A. Radłowskiego).
R. Adler, Żywot inspektora, s. 29.
Fot. 1. Kazimierz Kühn (6. od lewej, rząd 1) wśród członków sejmiku
Fot. 2. Wacław C. Płodowski (3. od lewej) wśród członków Komitetu
Fot. 3. Wacław C. Płodowski (ok. 1917)
Fot. 4. Wacław Cyprian Płodowski wśród nauczycieli i uczniów I Gimnazjum
Fot. 5. Aleksander Radłowski (1930)
Fot. 6. Aleksander Radłowski z żoną Moniką Kieszczyńską (ok. 1939)
Fot. 7. Aleksander Radłowski (1967)
T. XXXVIII
Marian GŁOWACKI
Działalność Częstochowskiego Towarzystwa
Naukowego w ostatnim 15-leciu (1997–2012)
Był dzień 25 lutego 1932 roku, gdy inż. Kazimierz Kühn, ówczesny starosta
częstochowski, w sali Rady Miejskiej, przedstawił propozycję utworzenia Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, przybliżając jego cele i zadania. Na
wspomnianym zebraniu uchwalono statut Towarzystwa i dokonano wyboru
władz. Pierwszym prezesem został wybrany właśnie pan starosta – Kazimierz
Kühn. W bieżącym 2012 roku mija zatem 80 lat od powstania Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, które w 1979 roku zmieniło nazwę na Częstochowskie Towarzystwo Naukowe.
W przeszłości obchodzono dwa jubileusze powstania Częstochowskiego
Towarzystwa Naukowego, dawniej Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej. W 1982 r. uczczono 50-lecie. Referaty wygłaszane na sesji naukowej zostały opublikowane w XV tomie „Ziemi Częstochowskiej”. Ostatni, jubileusz 65-lecia
powstania Towarzystwa przypadł w roku 1997.
Teksty wystąpień zamieszczono w materiałach z sesji popularnonaukowej
zorganizowanej 17 października tegoż roku1.
Od ostatniego jubileuszu upłynęło 15 lat. Od tamtego czasu do dziś, działalność Towarzystwa skupiała się na badaniach naukowych z różnych dziedzin, dotyczących szeroko pojętej ziemi częstochowskiej, publikacji wyników badań
prowadzonych przez członków Towarzystwa oraz badaczy nie będących członkami CzTN., w kolejnych tomach „Ziemi Częstochowskiej” (od tomu XXV do
XXXVII), organizowaniu otwartych wykładów popularyzujących wiedzę na1
65 lat Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego dawniej Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej w Częstochowie, red. M. Antoniewicz i M. Głowacki, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 1997.
52
Marian GŁOWACKI
ukową o regionie częstochowskim, sesji naukowych oraz wydawaniu zwartych
publikacji naukowych. Członkowie Towarzystwa brali również udział w konferencjach i wydawali książki, których wydawcą nie było Towarzystwo, ale udzieliło swojego patronatu.
1 marca 2004 roku powołano Sekcję Astronomiczną Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, której opiekunem został dr Bogdan Wszołek. Sekcja
działała w ramach Towarzystwa do końca 2009 roku. Od 2010 r. Sekcja Astronomiczna przekształciła się w Częstochowski Oddział Polskiego Towarzystwa
Miłośników Astronomii im. Bonawentury Metlera. Wszelako w latach 2004–2009
Sekcja działała bardzo aktywnie. Co środę w pomieszczeniach Instytutu Fizyki
Akademii im. Jana Długosza organizowano spotkania połączone z referatami
członków, wykładami zaproszonych gości, obserwacjami nieba. Organizowano
też wycieczki, wyjazdy do zagranicznych obserwatoriów astronomicznych. Od
roku 2005 wydawano Częstochowski Kalendarz Astronomiczny, który ukazuje
się do dziś. Od 2001 roku organizowany jest Konkurs Astronomiczny „URANIA” dla uczniów szkół ponadpodstawowych. Szczegółowy opis działania Sekcji Astronomicznej można znaleźć w tomach od XXXII do XXXVI „Ziemi Częstochowskiej”, w Kronice – Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, natomiast tom XXXIII „Ziemi Częstochowskiej”, pod redakcją B. Wszołka,
w całości poświęcony został tematyce astronomicznej.
Podstawową formą aktywności Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego było wydawanie kolejnych tomów „Ziemi Częstochowskiej”. W latach 1998–
2011 wydano 13 tomów periodyku i dwa suplementy (do tomu XXX – zawierający bibliografię wszystkich trzydziestu tomów, autorstwa Bartłomieja Szyndlera, i do tomu XXXVI – zawierający bibliografię regionu częstochowskiego za
lata 2008–2009, autorstwa Zbigniewa Stańczyka).
Większość tomów zawierała artykuły z różnych dziedzin. Od XXVI tomu,
redaktorem periodyku „Ziemia Częstochowska” był Marceli Antoniewicz. Tom
XXV, autorstwa Stanisława Szymańskiego, dotyczył opisu działań 27 Pułku
Piechoty w kampanii wrześniowej pod Częstochową, tom XXXIII – pod redakcją Bogdana Wszołka, zawierał problematykę astronomiczną, a tom XXXV, pod
redakcją Mariana Głowackiego, obejmował tematykę wydawniczą. Okładkę do
tomu XXV projektowała Anna Kawecka, tomu XXVIII natomiast Tomasz Zielonka. Autorem projektów okładek tomów XXVI, XXVII i od XXIX do XXXVII był
Ryszard Baranowski.
W ostatnim 15-leciu, w „Ziemi Częstochowskiej” opublikowano 195 opracowań, w tym artykuły z dziedziny:
— historii – 45 + 1 opracowanie monograficzne z tomu XXV,
— archeologii – 15,
— językoznawstwa – 15,
Działalność Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego...
—
—
—
—
—
—
—
53
przyrody i ochrony środowiska – 15,
astronomii – 24 ( w tym 20 artykułów w tomie XXXIII),
tematyki kościelnej i historii kościoła w regionie – 14,
turystyki i krajoznawstwa – 3,
heraldyki – 2,
architektury – 3,
etnografii – 1.
Wśród opracowań znalazły się również:
— biografie – 19,
— bibliografie – 11,
— recenzje – 11,
— kroniki – Z życia CzTN.
Twórcami opracowań było 75 autorów, z których 25 jest członkami Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Tytuły wszystkich opracowań oraz indeks
autorów można znaleźć na stronie internetowej CzTN: www.cztn.ajd.czest.pl.
Większości wydanych tomów „Ziemi Częstochowskiej” towarzyszyły uroczyste promocje, które odbywały się w Sali Reprezentacyjnej Muzeum w Ratuszu. Częstochowskie Towarzystwo Naukowe zorganizowało również promocje
kilku książek autorstwa członków:
— w 2003 książki autorstwa Mariana Głowackiego Rozmowy o fizyce,
— w 2007 pracy zbiorowej pod redakcją Juliusza Sętowskiego pt. 145 rocznica
gimnazjum i liceum H. Sienkiewicza,
— w 2008 pracy zbiorowej 100 lat turystyki i krajoznawstwa w Częstochowie
1908–2008, pod redakcją Mariana Głowackiego,
— w 2009 – książki Mirosława Zwolińskiego Poczet rodów herbowych ziemi
częstochowskiej,
— w 2009 wspólnie z Muzeum Częstochowskim, książki Dariusza Złotkowskiego Wystawa przemysłu i rolnictwa w Częstochowie w 1909 r., w świetle
prasy polskiej,
— w 2010 – książki Dariusza Złotkowskiego, Testamenty z połowy XIX w. w świetle akt notariuszy częstochowskich, cz. III.
Kolejne tomy „Ziemi Częstochowskiej” ukazywały się dzięki dofinansowaniu:
— XXV – Wydziału Spraw Obywatelskich Urzędu Wojewódzkiego w Częstochowie,
— XXVI – Wojewody Częstochowskiego, Szymona Giżyńskiego,
— XXVII – Starostwa Powiatowego w Częstochowie,
— XXVIII–XXXII–XXXII, XXXV – Prezydenta Miasta Częstochowy,
— XXXIII–XXXIV, XXXVII – Prezydenta Miasta Częstochowy i Starostwa
Powiatowego,
54
Marian GŁOWACKI
— XXXVI – Prezydenta Miasta Częstochowy, Starostwa Powiatowego i Częstochowskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego.
Wszystkie prace redakcyjne wykonywali bezpłatnie pracownicy Wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogicznej (tomy XXV–XXX) później Wydawnictwa
im S. Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza (tomy XXXI–XXXVIII). Dzięki ich zaangażowaniu mogły powstawać kolejne tomy periodyku.
W omawianym okresie Częstochowskie Towarzystwo Naukowe wydało
również 7 pozycji książkowych, tj.:
1. M. Antoniewicz, Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza –
funkcje – konteksty, Komisja Historyczna PAN o. w Katowicach, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Zumacher, Kielce 1998,
stron 176;
2. Ty także możesz chronić zabytki archeologiczne, Generalny Konserwator
Zabytków RP, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Naukowe „Akapit”, Częstochowa – Toruń – Warszawa 2001, stron 16;
3. J. Hereźniak, Z Jurajskim Parkiem Narodowym do Unii Europejskiej, Katedra Geobotaniki i Ekologii Uniwersytetu Łódzkiego, Częstochowa 2004,
stron 50;
4. F. Sobalski, Dawne Archiwum Miejskie Częstochowy, Wydawnictwo AJD
w Częstochowie, Częstochowa 2005, stron 107;
5. J. Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Wydawnictwo AJD w Częstochowie, Częstochowa 2005, stron 398 (opracowanie to zostało uznane przez czytelników „Gazety Wyborczej” za wydarzenie
kulturalne roku 2005. 24 lutego 2006 r. w Muzeum Wyobraźni autorowi
książki oraz prezesowi CzTN jako wydawcy zostały wręczone pamiątkowe
statuetki);
6. M. Zwoliński, Poczet rodów herbowych ziemi częstochowskiej. Studium genealogiczno-heraldyczne, Wyd. OH PTTK przy Hucie „Częstochowa”, Częstochowa 2009, stron 351 (patronat naukowy);
7. 100 lat turystyki i krajoznawstwa w Częstochowie 1908–2008, red. M. Głowacki, Muzeum Częstochowskie, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe,
Częstochowa 2008, stron 159.
Wydawano również Częstochowski Kalendarz Astronomiczny – seria wydawnicza zapoczątkowana w 2005 roku i wydawana do 2009 r. przez Sekcję
Astronomiczną CzTN. (Od 2010 r., Kalendarz jest wydawany przez Częstochowski Oddział. im. B. Metlera, Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii).
Działalność wydawniczą Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
(dawniej Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej) w zarysie historycznym
przedstawił prof. dr hab. Marian Głowacki na Konferencji Naukowej „Książka
w kulturze i społeczeństwie polskich regionów”, zorganizowanej w 2010 r.
55
w Kaliszu przez Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz Instytut Informacji
Naukowej Uniwersytetu Wrocławskiego, w formie referatu.
W okresie ostatnich 15 lat częstochowskie Towarzystwo Naukowe zorganizowało lub współorganizowało kilka sesji naukowych:
— 12 grudnia 1998 odbyła się sesja popularnonaukowa „90 lat PTK i PTTK
w Częstochowie, 80 lat odzyskania niepodległości”, na której prezes CzTN
wygłosił referat 90 lat działalności i krzewienia idei patriotycznych i niepodległościowych przez PTK i PTTK w Częstochowie. Po sesji ukazały się drukiem materiały współredagowane przez Marcelego Antoniewicza i Mariana
Głowackiego;
— 18 grudnia 2000 odbyła się uroczysta sesja poświęcona 95-leciu Muzeum
w Częstochowie, na której prof. dr hab. Marian Głowacki przedstawił wykład Związki Muzeum Częstochowskiego i Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej, od 1979 CzTN2;
— 25 lutego 2001, w Parzymiechach odbyła się uroczysta sesja poświęcona
ks. Bonawenturze Metlerowi. Sesję zorganizowała dyrekcja Szkoły Podstawowej i parafia w Parzymiechach. Na sesję zaproszono członków CzTN,
ks. prof. zw. dr. hab. Jana Związka i prof. dr. hab. Mariana Glowackiego.
Ksiądz prof. Jan Związek wygłosił referat o patriotycznej działalności
ks. Bonawentury Metlera, a prof. Głowacki o jego działalności naukowej;
— 22 lutego 2007 w Auli Instytutu Fizyki Akademii im. Jana Długosza odbyło
się seminarium naukowe zorganizowane przez Częstochowskie Towarzystwo Naukowe i Instytut Fizyki nt. „Lasery w medycynie XXI wieku”. Wygłoszono 6 referatów na temat różnych możliwości wykorzystania laserów
w medycynie;
— 12 grudnia 2008 w Sali Reprezentacyjnej Muzeum Częstochowskiego w Ratuszu odbyła się sesja naukowa poświęcona 100-leciu powstania Oddziału
Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Częstochowie. Sesja została
zorganizowana przez Muzeum i Częstochowskie Towarzystwo Naukowe;
— 26–28 listopada 2009, aby uczcić 70. rocznicę męczeńskiej śmierci częstochowskiego księdza i astronoma, Bonawentury Metlera, z rąk żołnierzy niemieckich w 1939 roku, Instytut Fizyki Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie wraz z Częstochowskim Towarzystwem Naukowym oraz Polskim
Towarzystwem Astronomicznym i nowo powstałym Częstochowskim Oddziałem Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii zorganizował
w dniach od 26 do 28 listopada konferencję naukową „Astronomia – nauka
i wiara”. Wygłoszono 19 referatów i komunikatów z różnych dziedzin astro2
90 lat Oddziału PTK i PTTK w Częstochowie. 80 lat odzyskania niepodległości przez Rzeczpospolitą, Materiały z Sesji Popularno-Naukowej zorganizowanej 12 grudnia 1998 roku, red.
M. Głowacki, W. Derejczyk, OM PTTK, Częstochowa 2008, stron 26.
56
Marian GŁOWACKI
nomii, kosmologii oraz filozofii nauki. Dla uczestników konferencji zorganizowano wycieczkę po Częstochowie oraz dwa pokazy planetaryjne. Materiały z konferencji ukazały się w 2011 r.;
— 31 maja 2010, wspólnie z Muzeum Częstochowskim, zorganizowano sesję
naukową nt. „Rynki miejskie Częstochowy, Żarek i Koziegłów w aktualnych
badaniach archeologicznych”. Sesja odbyła się w Sali Reprezentacyjnej Muzeum Częstochowskiego w Ratuszu. Wygłoszono dwa referaty dotyczące
badań archeologicznych w Żarkach, Koziegłowach i na Starym Rynku
w Częstochowie.
W latach 1998–2012 (I połowa) wygłoszono 83 odczyty i wykłady z różnych
dziedzin:
— historii – 18 (prof. dr hab. D. Złotkowski – 3; dr F. Sobalski – 4; dr J. Sętowski, dr B. Urbanowicz, ks. prof. zw. dr hab. J. Związek – 2; ks. dr J. Kapuściński; prof. dr hab. M. Głowacki; prof. zw. dr hab. R. Szwed; prof. dr hab.
M. Antoniewicz; mgr J. Biczak; mgr Z. Biernacki; mgr W. Paszkowski),
— historii przemysłu – 2 (inż. J. Gładysz; inż. J. Zimny),
— językoznawstwa – 6 (prof. dr hab. G. Majkowski – 5; mgr Z. Stańczyk),
— archeologii – 4 (mgr Jacek Koj; mgr I. Młodkowska-Przepiórowska – 3),
— wiedzy o książce – 1 (prof. zw. dr hab. B. Szyndler),
— przyrody i ekologii – 13 (prof. zw. dr hab. S. Niesiołowski),
— nauk przyrodniczych, filozofii – 10 (prof. zw. dr hab. S. Zamecki; prof. dr
hab. M. Głowacki – 9, mgr M. Sejfried; C. Gębicki),
— astronomii, kosmologii – 19 (dr B. Wszołek – 9; mgr J. Bieleninik – 5, mgr
inż. M. Nowak 4; prof. dr hab. M. Głowacki),
— historii sztuki – 3 (ks. prof. zw. dr hab. J. Związek; dr A. Jaśkiewicz – 2),
— turystyki i krajoznawstwa – 4 (prof. dr hab. M. Głowacki – 3; W. Derejczyk),
— biografistyki – 10 (ks. prof. zw. dr hab. J. Związek – 3; dr J. Sętowski – 2;
prof. dr hab. M. Głowacki – 2; prof. dr hab. E. Hurnik; dr A. Jaśkiewicz;
mgr R. Kępa).
Od 2002 roku stało się tradycją, że ostatnimi wykładami w roku były wykłady o tematyce astronomicznej w Planetarium Instytutu Fizyki Akademii im. Jana
Długosza, po których odbywały się spotkania opłatkowe.
Odczyty i wykłady odbywały się w okresie wiosennym i jesienno-zimowym,
w ostatnie poniedziałki miesiąca. Miejscem spotkań były najczęściej sale wykładowe Instytutu Fizyki AJD, Planetarium AJD, Instytutu Historii AJD, Biblioteki Publicznej, Muzeum Częstochowskiego w Ratuszu i Willi Generała, al. Wolności 30.
W latach 2000–2002 prezes Towarzystwa, prof. dr hab. Marian Głowacki,
przeprowadził w Katolickim Radiu „FIAT” 19 rozmów popularyzujących fizykę
wraz z jej filozoficznymi aspektami. Interlokutorką i animatorką tych rozmów
57
była redaktor radia „FIAT” Elżbieta Grochal. Na kanwie tych rozmów powstała
książka autorstwa Mariana Głowackiego Rozmowy o fizyce. Ukazała się prawie
równocześnie z XXIX tomem „Ziemi Częstochowskiej”, w tym samym Wydawnictwie WSP w Częstochowie.
W ramach obchodów Światowego Roku Fizyki, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, wspólnie z Częstochowskim Oddziałem Polskiego Towarzystwa
Fizycznego, zorganizowało w dniu 28 maja 2005 r. wycieczkę autokarową dla młodzieży szkolnej „Fizyka na Jurze”. Wycieczkę prowadził prof. Marian Głowacki.
25 czerwca 2012 r. odbył się wykład terenowy prof. Mariana Głowackiego
i dr. Cezarego Gębickiego w Sokolich Górach koło Olsztyna, nt. Przyroda ożywiona i nieożywiona Gór Sokolich.
Do 2009 roku dziesięciu członków Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego zostało uhonorowanych prestiżową Nagrodą im Karola Miarki. Byli
to: dr Franciszek Sobalski (1984), dr Mieczysław Stańczyk (1986), dr Aleksander Jaśkiewicz (1990), dr hab. Marceli Antoniewicz (1999), prof. zw. dr hab.
Andrzej Zakrzewski (2001), ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek (2002), prof. dr
hab. Marian Głowacki (2005), prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak (2006), dr Juliusz Sętowski (2007), prof. dr hab. D. Złotkowski (2009)3.
Kilku członków Towarzystwa zostało uhonorowanych nagrodami Prezydenta Miasta Częstochowy:
— w 1996 roku, w dziedzinie kultury, prof. zw. dr hab. Andrzej Zakrzewski,
— w 2005 roku, z okazji 100-lecia Muzeum Częstochowskiego za całokształt
pracy w muzealnictwie, dr Aleksander Jaśkiewicz, wieloletni dyrektor tej
placówki,
— w 2000, 2002 i 2011 roku, za całokształt działalności badawczej, publicystycznej i popularyzacyjnej w dziedzinie historii: ks. prof. zw. dr hab. Jan
Związek, dr hab. Marceli Antoniewicz i dr Franciszek Sobalski,
— w 2006 i 2007 roku, w dziedzinie literatury i historii: dr Juliusz Sętowski,
prof. dr hab. Elżbieta Hurnikowa,
— w 2007 roku, za promocję i ochronę kultury – antykwariusz Zbigniew Biernacki,
— w 2009 roku, za działalność w organizacjach pozarządowych – prof. dr hab.
Marian Głowacki.
W uznaniu zasług dla rozwoju kultury w środowisku akademickim i wieloletnią działalność wydawniczą, wojewoda częstochowski Szymon Giżyński
3
Nagrodą im. Karola Miarki honoruje się osoby upowszechniające kulturę i naukę, które w swej
działalności nawiązują do idei realizowanych przez Karola Miarkę oraz wnoszą trwałe humanistyczne wartości do kultury narodowej. Nagrody przyznaje marszałek województwa śląskiego
w oparciu o propozycje komisji powołanej przez zarząd województwa śląskiego.
58
Marian GŁOWACKI
przyznał nagrodę w dziedzinie kultury i sztuki za rok 1998, członkowi CzTN,
śp. mgr. Stanisławowi Podobińskiemu.
Członek Zarządu naszego Towarzystwa, ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek,
na walnym zebraniu Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego, w dniu 19 stycznia 2005 roku, został mianowany honorowym członkiem tego Towarzystwa.
W uroczystości wzięli udział również prof. zw. dr hab. Andrzej Zakrzewski
i prof. dr hab. Marian Głowacki.
W 2001 roku Zarząd Miasta Częstochowy powołał Radę Muzeum Częstochowskiego. W jej skład weszli członkowie naszego Towarzystwa: prof. dr hab.
Marian Głowacki, prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak, prof. dr hab. Dariusz
Złotkowski i mgr Jacek Koj. Od 2005 w skład Rady Muzeum wchodzą członkowie CzTN: prof. dr hab. Marian Głowacki, prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak, mgr Jacek Koj, dr Juliusz Sętowski i prof. dr hab. Dariusz Złotkowski.
Członkowie Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego brali udział
w powstaniu monumentalnej 4-tomowej monografii: Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego. Prof. dr hab. Marceli Antoniewicz był członkiem
i sekretarzem naukowym Komitetu Redakcyjnego i jednym z autorów. Autorami
opracowań poszczególnych rozdziałów byli też: ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek, prof. dr hab. Dariusz Złotkowski, śp. dr Andrzej Wasiak, dr Franciszek Sobalski i dr Aleksander Jaśkiewicz.
Od 1993 roku zaczęła się kadencja obecnego zarządu, którego prezesem został wybrany prof. dr hab. Marian Głowacki. Wtedy Częstochowskie Towarzystwo Naukowe nominalnie posiadało 78 członków, ale w większości byli to
członkowie formalni, nie biorący udziału w życiu Towarzystwa i nie płacący
składek.
Po weryfikacji w 1995 roku, w szeregach Towarzystwa pozostało 16 członków czynnych. W 1997 r. 8 byłych członków wznowiło działalność, a zapisało
się 15 nowych. W kolejnych latach zapisywali się nowi członkowie: w 1998 – 10;
w 2000 – 1; w 2001 – 2; w 2002 – 5; w 2003 – 7; w 2004 – 8; w 2005 – 7;
w 2006 – 5; w 2007 – 10; w 2008 – 6; w 2009 – 7; w 2010 – 5; w 2011 – 2
i w I połowie 2012 – 1.
Od 2007 rozpoczęto weryfikację członków czynnych, płacących składki. Po
pisemnych upomnieniach, skreśleniu ulegają członkowie niepłacący składek co
najmniej 3 lata. W okresie od 2007 do 2012 roku skreślono 27 nieaktywnych
członków, niepłacących składek. W tym czasie z członkostwa zrezygnowało
7 członków.
Niestety, w opisywanym 15-leciu, odeszli na zawsze członkowie: dr Andrzej
Skalski, mgr inż. Jerzy Zimny, dr Józef Markiewicz, dr Andrzej Wasiak, prof. dr
hab. Roman Janiczek, ks. prof. dr hab. Wojciech Pazera, ks. dr Stefan Mizera,
prof. dr hab. Józef Żuraw, doc. dr Bogdan Całusiński, doc. dr Mieczysław Stań-
59
czyk, mgr Jan Wieczorek, mgr Stanisław Podobiński, prof. dr hab. Stefan Folaron, prof. zw. dr hab. Bartłomiej Szyndler.
Obecnie Częstochowskie Towarzystwo Naukowe liczy 86 członków czynnych, 4 honorowych, tj.: byłego rektora AJD, prof. dr hab. Janusza Berdowskiego, byłą dyrektor Biblioteki Publicznej, mgr Ewę Derda, dr Aleksandra Jaśkiewicza i dr Franciszka Sobalskego.
Tytuły członków honorowych dla prof. dr. hab. Janusza Berdowskiego i mgr
Ewy Derda zostały nadane na walnym nadzwyczajnym zebraniu w dniu 22 marca 2004 r., oraz dla dr. Aleksandra Jaśkiewicza i dr. Franciszka Sobalskiego, na
zebraniu sprawozdawczo-wyborczym Towarzystwa w dniu 23 lutego 2009 r.
Obaj zostali również powołani jako członkowie honorowi Zarządu. Częstochowskie Towarzystwo Naukowe posiada również dwu członków wspierających, tj.:
Akademię im. Jana Długosza w Częstochowie, przyjętą w poczet członków jako
Wyższą Szkołę Pedagogiczną na zebraniu Zarządu w dniu 12 stycznia 2004,
i Wyższą Szkołę Hotelarstwa i Turystyki, przyjętą w poczet członków na zebraniu Zarządu w dniu 22 października 2007.
Podstawą działalności Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego jest Statut po zmianach uchwalonych na Walnym Zebraniu w dniu 11 czerwca 2002 roku, zapisany w KRS w dniu 16.01.2002 pod nr: KA.VIII NS-REJ.KRS/12237/
1/124. roku 13.06.1979 r.
W 2006 roku, członek naszego Towarzystwa, Wojciech John zaprojektował
logo Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego (rys. 1), które znalazło się odtąd na naszych pismach firmowych. Wyprodukowano również 100 znaczków do
wpinania w klapę oraz legitymacje członkowskie. Legitymacje wręczono członkom na zebraniu w dniu 27 listopada 2006 roku. Kolejni nowo wstępujący
członkowie otrzymują legitymacje i znaczki w chwili zapisu.
Rys. 1. Logo Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
Od 1997 roku w częstochowskim Towarzystwie Naukowym działają zarządy i komisje rewizyjne w składzie:
60
Marian GŁOWACKI
W kadencji 1997–2001
Zarząd
Marian Głowacki – prezes,
Janusz Hereźniak – wiceprezes,
Marceli Antoniewicz – sekretarz naukowy,
Iwona Młodkowska-Przepiórowska – sekretarz organizacyjny,
Jacek Koj – skarbnik,
Leon Kowalewski – członek,
Franciszek Sobalski – członek,
Dariusz Złotkowski – członek,
Aleksander Jaśkiewicz – członek,
ks. Jan Związek – członek,
Jerzy Zimny – członek,
Komisja Rewizyjna
Piotr Bilnik – przewodniczący,
Ewa Banaszkiewicz – członek,
Juliusz Sętowski – członek.
Zarząd
Iwona Młodkowska-Przepiórowska – sekretarz organizacyjny,
Stefan Folaron – członek,
Stanisław Podobiński – członek,
ks. Jan Związek – członek.
Komisja Rewizyjna
Juliusz Sętowski – przewodniczący,
Jerzy Biczak – członek,
Ewa Kaczmarzyk – członek.
W 2003 r., w związku ze śmiercią członków Zarządu: prof. dr. hab. Stefana
Folarona i mgr. Stanisława Podobińskiego, oraz rezygnacją z funkcji sekretarza
organizacyjnego mgr Iwony Młodkowskiej-Przepiórowskiej, wybrano dodatko-
61
wego członka Zarządu, inż. mgr. Dariusza Stefańskiego, któremu powierzono
obowiązki sekretarza organizacyjnego.
Zarząd
Dariusz Stefański – sekretarz organizacyjny,
Bogdan Wszołek – członek,
Jan Związek – członek.
Komisja Rewizyjna
Jerzy Biczak – członek,
Ewa Kaczmarzyk – członek.
Zarząd
Barbara Andrzejewska – sekretarz organizacyjny,
ks. Jan Związek – członek,
Bogdan Wszołek – członek,
Dariusz Stefański – członek,
Marek Nowak – członek,
Zbigniew Stańczyk – członek.
Komisja Rewizyjna
Ewa Kaczmarzyk,
Jerzy Biczak.
62
Marian GŁOWACKI
Członków obecnego zarządu Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
przedstawia fot. 1.
Fot. 1. Zarząd Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego kadencji 2009–2013. Od lewej siedzą: ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek – członek; prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak – wiceprezes;
dr Aleksander Jaskiewicz – członek honorowy; prof. dr hab. Marian Głowacki – prezes; dr Franciszek Sobalski – członek honorowy; mgr Barbara Andrzejewska – sekretarz ds. organizacyjnych;
mgr Jacek Koj – skarbnik. Od lewej stoją: prof. dr hab. Dariusz Złotkowski – członek; mgr Zbigniew Stańczyk – członek; prof. dr hab. Marceli Antoniewicz – sekretarz ds. naukowych; mgr inż.
Marek Nowak – członek; inż. mgr Dariusz Stefański – członek; dr Bogdan Wszołek – członek.
Do 1997 r. siedziba Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego znajdowała się w Miejskiej Bibliotece Publicznej, al. NMP 22. Do lipca 1994 sekretariat
Towarzystwa prowadziła bardzo ofiarnie Maria Cekiera. Po jej śmierci w 1994 r.,
do 1997 r. sekretariatem zajmowała się Ewa Banaszkiewicz. W 1997 r., ze
względu na warunki finansowe (miesięczny czynsz wynosił 480 tys. złotych),
zrezygnowano z pomieszczenia Biblioteki oraz telefonu. Pozostawiono adres
Biblioteki: al. NMP 22 jako adres do korespondencji. Postanowiono również nie
zatrudniać pracownika prowadzącego sekretariat. Prowadzenia wszystkich prac
administracyjnych podjęli się członkowie Prezydium Zarządu.
63
Od 1997 do 2000 r. Częstochowskie Towarzystwo Naukowe wykorzystywało pomieszczenie w Obserwatorium Astronomicznym WSP, a w latach 2000–
2007 jedno z pomieszczeń Instytutu Fizyki. Od 2007 roku siedzibą Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego jest pokój w Wyższej Szkole Hotelarstwa i Turystyki w Częstochowie, która jest członkiem wspierającym. Tam w każdy poniedziałek, z wyjątkiem ostatnich w miesiącu (odczyty), w godz. od 17.00 do
18.30, odbywają się dyżury prezesa CzTN. Można na miejscu skorzystać ze
wszystkich wydawnictw Towarzystwa.
Częstochowskie Towarzystwo Naukowe wykorzystując serwer członka
wspierającego, Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, posiada stronę internetową: www.cztn.ajd.czest.pl. Na stronie można zapoznać się z aktualnościami, kroniką „Z życia CzTN”, statutem, składem zarządu i wydawnictwami.
Podstrona „Wydawnictwa” zawiera tytuły książek wydanych przez Towarzystwo oraz bibliografię wszystkich tomów „Ziemi Częstochowskiej” oraz indeks
autorów. Na stronie będzie można znaleźć również wiadomości o aktualnej działalności Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, Oddziału Częstochowskiego im. ks. Bonawentury Metlera. Oddział jest organizacją zrzeszającą
miłośników astronomii z Częstochowy i okolic. Oddział jest spadkobiercą dorobku i kontynuatorem działań Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego (Sekcja działała w ramach Towarzystwa od 2004 do 2009
roku, potem większość członków Sekcji przeniosło się do reaktywowanego Oddziału Częstochowskiego Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii).
Na zakończenie, w imieniu Zarządu i członków Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego dziękuję:
— władzom Miasta i Starostwa Powiatowego za dofinansowanie wydania kolejnych tomów „Ziemi Częstochowskiej”,
— władzom Akademii im. Jana Długosza za wykonywanie nieodpłatnie prac
redakcyjnych i edytorskich przy wydawaniu „Ziemi Częstochowskiej” oraz
udostępnienie serwera Uczelni dla naszego Towarzystwa,
— redaktorowi i pracownikom Wydawnictwa im. S. Podobińskiego, Akademii
im. J. Długosza za zaangażowanie w opracowanie edytorskie kolejnych tomów „Ziemi Częstochowskiej”,
— władzom Instytutu Fizyki i Instytutu Historii AJD za możliwość korzystania
z pomieszczeń na spotkania Towarzystwa,
— władzom Wyższej Szkoły Hotelarstwa i Turystyki w Częstochowie za możliwość korzystania z jednej z sal jako siedziby naszego Towarzystwa,
— Dyrekcji Biblioteki Publicznej za możliwość korzystania z jej adresu jako
adresu dla korespondencji oraz Sali Odczytowej na spotkania Towarzystwa,
— Dyrekcji Muzeum Częstochowskiego za możliwość korzystania z Sali Reprezentacyjnej Muzeum w Ratuszu na szczególnie uroczyste spotkania, tj.
64
Marian GŁOWACKI
walne zebrania i promocje, oraz wykorzystywania pomieszczeń w Willi Generała na odczyty i wykłady,
— Janowi Szymie, Prezesowi Częstochowskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego za dofinansowanie XXXVI tomu „Ziemi Częstochowskiej” oraz Suplementu do tego tomu,
— Robertowi Kępie – Pełnomocnikowi Prezydenta Miasta Częstochowy ds.
Organizacji Pozarządowych za życzliwą współpracę,
— Ireneuszowi Kozerze – wieloletniemu naczelnikowi Wydziału Kultury za
zaangażowanie w działalność CzTN, obecność na wszystkich imprezach organizowanych przez nasze Towarzystwo,
— wszystkim autorom artykułów, dzięki którym ukazuje się co roku kolejny
tom „Ziemi Częstochowskiej”, i pracownikom naukowym, którzy nieodpłatnie napisali twórcze recenzje pozwalające na ciągłe podnoszenie poziomu
naszego periodyku.
Jako prezes Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego dziękuję w sposób
szczególny członkom Zarządu, za ich wyjątkowe zaangażowanie w działalność
Towarzystwa, a szczególnie prof. dr. hab. Marcelemu Antoniewiczowi za redakcję większości tomów „Ziemi Częstochowskiej”, które ukazały się w ostatnim
15-leciu, oraz skarbnikowi mgr. Jackowi Kojowi za sprawne prowadzenie spraw
finansowych. Pragnę również podziękować ks. prof. zw. dr. hab. Janowi Związkowi za wieloletnie wsparcie duchowe oraz prof. zw. dr. hab. Januszowi Hereźniakowi za zaangażowanie w pracy Towarzystwa na rzecz ochrony przyrody
ziemi częstochowskiej i dbałość o wysoki poziom naukowy wydawanych publikacji. W dowód uznania szczególnych zasług dla naszego Towarzystwa, Zarząd
postanowił nadać obu uczonym tytuły Honorowych Członków Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego.
T. XXXVIII
Bogdan WSZOŁEK
Jubileuszowy uśmiech Wenus
Wstęp
Wenus to dla niektórych rzymska bogini piękna i miłości, odpowiedniczka
greckiej Afrodyty. Dla innych to wspaniała planeta, która swoim mocnym białym blaskiem ściąga na siebie uwagę nawet tych, którzy od dawna zatracili
wrażliwość na uroki natury. Dla astronoma Wenus to jedna z planet Układu Słonecznego, okrążająca Słońce po orbicie trochę ciaśniejszej niż Ziemia. Chociaż
wielkością i masą bardzo przypomina Ziemię, to w istocie Wenus jest planetą
jedyną w swoim rodzaju i zaskakuje panującymi na niej iście ekstremalnymi warunkami.
Doba gwiazdowa na Wenus, trwająca 243 doby ziemskie, jest dłuższa od
wenusjańskiego roku gwiazdowego, trwającego 225 ziemskich dób. Doba słoneczna na Wenus trwa 117 dni, czyli około połowy wenusjańskiego roku. Na
Wenus nie występuje woda w stanie ciekłym. Silny efekt cieplarniany sprawia,
że temperatura na całej powierzchni planety utrzymuje się praktycznie na stałym
poziomie i wynosi około 500°C. Ciśnienie atmosferyczne na powierzchni Wenus prawie 100-krotnie przewyższa ciśnienie na Ziemi. Atmosfera Wenus jest
bardzo niespokojna. Występują w niej liczne i potężne zjawiska burzowe oraz
towarzyszące im opady skroplonych kwasów (głównie siarkowego). Wieją tam
ustawicznie silne wiatry, mające charakter globalny.
Wenus w czasie jej widoczności jest, po Księżycu, najjaśniejszym obiektem
nocnego nieba. Będąc planetą dolną, nie może na niebie zbytnio oddalać się od
Słońca. Może więc królować albo na początku nocy po stronie zachodniej, albo,
w innych okresach roku, pod koniec nocy na wschodzie. Oglądana przez teleskop, Wenus wykazuje fazy. Kiedy znajduje się po przeciwnej stronie Słońca,
jawi się w pełni, a jej średnica kątowa wynosi około 10". W okolicach koniunk-
66
Bogdan WSZOŁEK
cji dolnej, czyli przy maksymalnym zbliżeniu do Ziemi, Wenus widoczna jest
przez teleskop w postaci wąskiego sierpa, a jej kątowa średnica urasta do około 60".
Na podobieństwo zaćmień Słońca przez Księżyc, zdarzają się czasem przejścia (tranzyty) Wenus na tle tarczy słonecznej. Zjawisko to występuje zaledwie
cztery razy na 243 lata. Przed wynalezieniem lunety i przed odkryciem przez
Keplera praw ruchu planet obserwacje tranzytów były praktycznie niemożliwe.
Wobec tego ludzkość miała przyjemność oglądać zjawisko dopiero siedem razy
(w latach 1639, 1761, 1769, 1874, 1882, 2004 i 2012). W Europie zjawisko mogło być w pełni obserwowane dopiero dwa razy: 6 czerwca 1761 oraz 8 czerwca
2004. Następna podobna okazja nadarzy się w Europie 11 czerwca 2247. Obserwacjom tranzytów Wenus zawsze towarzyszą niezwykłe emocje na okoliczność pogody. W przypadku chmur zakrywających Słońce, obserwacja tranzytu
staje się niemożliwa.
Obserwacje tranzytów Wenus odegrały bardzo ważną rolę, jeśli chodzi
o rozwój kulturowy ludzkości. Przede wszystkim obserwacje tranzytów Wenus
pozwoliły ustalić wartość jednostki astronomicznej, a tym samym ustalić odległości wszystkich planet Układu Słonecznego od Słońca. Wystarczy wspomnieć,
że pierwsza obserwacja tranzytu (4 grudnia 1639), wykonana tylko przez dwóch
ludzi na świecie (Jeremiah Horrocks i William Crabtree) i to tuż przed zachodem Słońca, a nagłośniona przez Heweliusza w 1661 roku, sprawiła, że trzeba
było drastycznie zmienić wyobrażenia o rozmiarach świata, w którym żyjemy.
Okazał się on co najmniej kilka razy większy, niż wcześniej sądzono. Dwa tranzyty osiemnastowieczne spowodowały początek naukowej współpracy międzynarodowej. Wielkie wyprawy naukowe, w tym zorganizowana przez kapitana
Jamesa Cooka, na obserwacje tranzytu Wenus przyniosły korzyści nie tylko dla
astronomii, ale także dla geografii i innych ważnych dziedzin. Zarysowała się
wtedy wyraźnie konieczność wypracowania technik ścisłego wyznaczania
współrzędnych geograficznych w skali globalnej. Tranzyt Wenus obserwowany
w Petersburgu przez Łomonosowa w roku 1761 pozwolił uczonemu odkryć atmosferę Wenus. Ożywiło to wyobrażenia uczonych o możliwości występowania
życia na Wenus i tym samym przyspieszyło badania Układu Słonecznego. Dziś
wiemy, że Wenus znajduje się w stadium rozwoju bardzo odległym od wcześniejszych oczekiwań i zupełnie nie sprzyja podtrzymaniu życia. Wiedza o warunkach na Wenus, zwłaszcza o tym, do czego może doprowadzić efekt cieplarniany, pomaga jednak lepiej zabezpieczać życie na samej Ziemi, choćby poprzez
rozporządzenia zapobiegające nieodpowiedzialnej emisji gazów cieplarnianych
do atmosfery. Wymieniając korzyści wynikające z dawniejszych tranzytów Wenus, należy wspomnieć i o tym, że współczesne metody masowego wykrywania
egzoplanet podobnych do Ziemi (kosmiczna misja „Kepler” zapoczątkowana
67
w roku 2009) wykorzystują właśnie zjawisko tranzytu tych planet na tle ich macierzystych gwiazd.
Pierwsze obserwacje tranzytów Wenus w Częstochowie
Autorowi nie są znane żadne dokumenty wskazujące na obserwacje tranzytu
Wenus w Częstochowie wcześniej niż w roku 2004. Wiadomo, że 6 czerwca
1761 roku w Polsce zjawisko to obserwował astronom królewski, jezuita, ks.
Stefan Odrowąż Łuskina, z tarasu Biblioteki Załuskich w Warszawie. Wtedy
w Częstochowie potencjalnie mogli to zrobić również ojcowie paulini na Jasnej
Górze. Nie wiemy jednak, czy była wtedy w Częstochowie odpowiednia pogoda, czy ktoś wiedział, że zjawisko ma się zdarzyć, czy dysponowano wiedzą
i sprzętem dla przeprowadzenia obserwacji, czy w końcu obserwacje astronomiczne nie kłóciły się ze światopoglądem osób duchownych rezydujących na Jasnej Górze. Trzy dalsze tranzyty (1769, 1874 i 1882), nawet w przypadku pięknej pogody, nie mogły być z Częstochowy obserwowane, bo wypadły w nocy.
Para tranzytów z końca XIX wieku przypadała na okres życia wielkiego popularyzatora astronomii w Częstochowie – księdza Bonawentury Metlera. Był on 8-letnim dzieckiem podczas pierwszego tranzytu i 16 letnim młodzieńcem podczas drugiego. Ani wiedza astronomiczna, ani miejsce przebywania nie dawały
mu wtedy szans na zaobserwowanie zjawiska. Pozostaje uznać, że pierwszych
w historii Częstochowy obserwacji tranzytu Wenus dokonano dopiero w roku
2004. Oficjalna akcja obserwacyjna została wtedy zorganizowana na terenie Instytutu Fizyki WSP przez autora niniejszego artykułu w ramach działalności
Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Sekcja istniała już na kilka miesięcy przed jej formalnym zalegalizowaniem w Częstochowskim Towarzystwie Naukowym, a zawiązała się pod wpływem mającego
wkrótce nastąpić tranzytu Wenus, do obserwacji którego należało się odpowiednio przygotować. Szczegółowa relacja z obserwacji tego zjawiska znajduje się
w XXXI tomie Ziemi Częstochowskiej1 oraz w pierwszym numerze Częstochowskiego Kalendarza Astronomicznego2 [2] i nie ma potrzeby szeroko się nad
nim tu rozwodzić. Wypada jednak wspomnieć, że tranzyt obejrzało wtedy około
tysiąca częstochowian. Uchwycono momenty wszystkich czterech kontaktów
oraz wykonano w sumie około 30 dokumentalnych fotografii (Fot. 1). Obserwacja tranzytu Wenus przez prezydenta Częstochowy zaowocowała przyznaniem
rok później przez Urząd Miasta funduszy na zakup nowoczesnego planetaryjne1
2
B. Wszołek, Częstochowskie obserwacje przejścia Wenus na tle tarczy Słońca, „Ziemia Częstochowska”, t. 31, Częstochowa 2004, s. 181–188.
Częstochowski Kalendarz Astronomiczny 2005, red. B. Wszołek, Częstochowa 2005, s. 117–125.
68
Bogdan WSZOŁEK
go systemu projekcyjnego. Otwarte w 2006 planetarium częstochowskie stało
się najbardziej widocznym i najłatwiej rozpoznawalnym rezultatem zorganizowanej w Częstochowie akcji obserwacyjnej tranzytu Wenus w roku 2004. Ożywienie zainteresowań astronomią, jakie nastąpiło w Częstochowie po tym tranzycie, zaowocowało m.in. tym, że wiele młodych osób z Częstochowy podjęło
studia astronomiczne na renomowanych uczelniach, krajowych i zagranicznych.
Nadto w roku 2009 reaktywowano Częstochowski Oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii oraz powołano do życia Stowarzyszenie Astronomia Nova o zasięgu międzynarodowym, zrzeszające już ponad sześćdziesięciu
astronomów zawodowych i zaawansowanych miłośników astronomii. Od roku
2009 odbyło się w Częstochowie sześć astronomicznych konferencji naukowych, z czego trzy miały charakter międzynarodowy. Od roku 2005 odbyło się
też dziewięć konkursów astronomicznych URANIA, urastających powoli do rangi ogólnopolskiej. Od roku 2011 odbyły sie dwa konkursy artystycznoastronomiczne Ars Astronomica o zasięgu międzynarodowym. Wymieniłem tylko niektóre przejawy aktywności astronomicznej w naszym mieście, napędzane
w istocie tym wszystkim, co zdarzyło się za sprawą Wenus dnia 8 czerwca 2004 roku.
Częstochowskie obserwacje tranzytu Wenus
w dniu 6 czerwca 2012
Można śmiało stwierdzić, że nikt spośród ludzi obecnie żyjących na Ziemi
nie zobaczy już nigdy tranzytu Wenus. Świadomość tego faktu w sposób szczególny motywowała częstochowskich miłośników astronomii do podjęcia akcji
obserwacyjnej końcowej fazy tranzytu z dnia 6 czerwca 2012. Chęć zaobserwowania tego unikalnego zjawiska właśnie w Częstochowie była tym większa, że
tranzyt miał miejsce w 90. roku istnienia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. W stosunku do obserwacji w 2004 roku pojawiły się niesprzyjające
okoliczności. W Częstochowie tranzyt mógł być potencjalnie obserwowany tylko przez około dwie godziny, poczynając od wschodu Słońca (4:32). Miejsce
obserwacji musiało być zatem położone odpowiednio wysoko oraz trzeba było
wstać bardzo wcześnie. Z inicjatywy autora niniejszego artykułu zorganizowano
w Częstochowie trzy punkty obserwacyjne dla podziwiania i dokumentowania
zjawiska:
1. Na tarasie obserwacyjnym w Instytucie Fizyki AJD – teleskop Zeissa „Meniskas” (D = 150 mm, F = 225 cm) wraz z firmowym filtrem słonecznym
(SFS 63) oraz cyfrowy aparat fotograficzny firmy Canon (lustrzanka 450D);
stanowisko tylko fotograficzne. Z tego miejsca w roku 2004 prowadzono ob-
69
serwacje i pokaz publiczny. Tym razem było to niemożliwe w związku
z prowadzonymi pracami budowlanymi.
2. W holu budynku Instytutu Fizyki AJD (obserwacja przez okno) – luneta
astronomiczna Zeissa „Telementor” (D = 63 mm, F = 83 cm) wraz z ekranem
słonecznym, druga taka sama luneta, lecz z filtrem obiektywowym wykonanym we własnym zakresie z folii mylarowej, camera obscura oraz stanowisko do podglądu zjawiska na żywo drogą transmisji internetowych; obserwacjom towarzyszył publiczny pokaz zjawiska.
3. W punkcie widokowym na Złotej Górze w Częstochowie – wiekowa luneta
„Metlera” firmy Zeiss (D = 110 mm, F = 203 cm) wyposażona w obiektywowy filtr słoneczny wykonany z folii mylarowej oraz ekran i dwa aparaty fotograficzne (cyfrowa lustrzanka Nikon D5100 oraz Praktica z filmem FUJI
200), luneta Zeissa „Telementor” wraz z ekranem do projekcji okularowej;
stanowisko służyło dokumentacji fotograficznej oraz pokazom publicznym
tranzytu.
Złota Góra leży na wschodnich obrzeżach miasta, daleko od centrum. Została obrana na główny częstochowski punkt obserwacyjny unikalnego zjawiska
astronomicznego po tym, jak władze klasztoru na Jasnej Górze kategorycznie
odmówiły umożliwienia przeprowadzenia obserwacji astronomicznych i ich publicznego pokazu z „Wałów Jasnogórskich”. Historyczna luneta, podarowana
w 1928 roku księdzu Metlerowi przez majora Wincentego Skrzywana, przez
wiele lat służyła częstochowskim miłośnikom astronomii w Obserwatorium
Astronomicznym w parku Staszica. Potem przez wiele lat była poza Częstochową (głównie w Potarzycy) i dopiero w roku 2009 wróciła w stanie mocno zdezelowanym do Częstochowy. Po przeprowadzeniu przez autora kapitalnego remontu lunety wróciła ona do początkowej świetności i posłużyła obserwacjom
tranzytu. Była to bez wątpienia najcenniejsza obserwacja astronomiczna, jakiej
dokonano kiedykolwiek z jej pomocą. Przez następne stulecia będzie się ją
wspominać już nie tyle jako mającą związek z Metlerem, co właśnie dlatego, że
w roku 2012 przy jej pomocy obserwowano i dokumentowano w Częstochowie
tranzyt Wenus.
70
Bogdan WSZOŁEK
Końcowa faza tranzytu Wenus udokumentowana na stanowisku 1 w Częstochowie. Wenus widoczna w prawym górnym rogu na krawędzi tarczy słonecznej. Na Słońcu widnieją również licznie występujące plamy słoneczne. Wstawione zdjęcie obrazuje wygląd stanowiska obserwacyjnego (fot. A. Leśniczek, B. Wszołek).
Tranzyt Wenus udokumentowany historyczną lunetą Metlera na Złotej Górze w Częstochowie. Instrument widnieje na wkomponowanych obrazkach. Przy lunecie Paweł Ficek (w czapce) i autor
(fot. P. Ficek, J. Jaskulski i B. Wszołek).
71
Serie fotografii tranzytu Wenus wykonane dla uchwycenia trzeciego i czwartego kontaktu, pochodzące z obserwacji lunetą Metlera na Złotej Górze (fot. P. Ficek, B. Wszołek).
Akcji obserwacyjnej towarzyszył ogromny niepokój w związku z początkowo fatalnym stanem pogody. Osoby bezpośrednio zaangażowane w przygotowanie stanowisk obserwacyjnych zebrały się pod Instytutem Fizyki AJD już
o 3:30. Zniesiono w kawałkach lunetę Metlera oraz wiele akcesoriów i zapakowano do samochodów jadących na Złotą Górę. W Instytucie Fizyki organizowano stanowiska 1 i 2. Stanowisko na Złotej Górze było gotowe na kwadrans przed
planowanym wschodem Słońca. Około 30 osób z utęsknieniem czekało tam na
przetarcie się chmur. Niestety, nad wschodnim horyzontem zachmurzenie zamiast ustępować, ciągle się powiększało. Po godzinie oczekiwań niektórym zaczął mocno dokuczać chłód mglistego poranka. Bez nadziei na cudowne rozchmurzenie, poczęli wracać do domów. Jednak zdarzył się cud i około 5:49 Słońce
wyszło zza chmur. Od tego czasu do końca trwania zjawiska (6:54) tranzyt był
intensywnie obserwowany przez dziesiątki osób (stanowiska 2 i 3) oraz skrupulatnie dokumentowany fotograficznie (około 1000 wspaniałych zdjęć tylko ze
stanowisk 1 i 3, uchwycenie momentów III i IV kontaktu). Częstochowska akcja
obserwacji tranzytu Wenus została publicznie podsumowana wykładem autora
w Ratuszu. Mimo szerokiego nagłośnienia medialnego, pewnie po części ze
względu na wspominane niedogodności, tranzyt Wenus 2012 oglądało w Częstochowie tylko około 100 osób, czyli dziesięć razy mniej niż w roku 2004.
Osobom tym wydano pamiątkowe certyfikaty. Na witrynie internetowej www.
astronomianova.org zamieszczono bogato ilustrowaną fotograficznie relację
z obserwacji tranzytu. Dla autorów ciekawych zdjęć dokumentujących zjawisko
został ogłoszony przez Stowarzyszenie Astronomia Nova międzynarodowy konkurs astrofotograficzny.
72
Bogdan WSZOŁEK
Bogatym uzupełnieniem opisanych obserwacji były, mniej lub bardziej zainspirowane przez autora, obserwacje indywidualne prowadzone przez miłośników astronomii w samej Częstochowie i daleko poza nią. Na szczególną uwagę
zasługują udane obserwacje i pokaz publiczny tranzytu przeprowadzone przez
Koło Astronomii Novej w Wieruszowie (tam prowadzono obserwacje od samego wschodu Słońca). Przynajmniej dwóch częstochowian podjęło nawet trud
wyjazdu na Syberię w nadziei udokumentowania całego zjawiska. Wobec zmiennego zachmurzenia odnieśli jednak sukces tylko połowiczny. Na przygotowanych starannie w kręgach Astronomii Novej stanowiskach obserwacyjnych
w Małopolsce, wobec panującego tam ciągłego zachmurzenia podczas tranzytu,
nie zdołano niczego zaobserwować.
Instytucjonalnie w organizację obserwacji i pokazu tranzytu Wenus w Częstochowie włączyły się: Stowarzyszenie Astronomia Nova, Instytut Fizyki AJD
oraz częstochowskie oddziały Polskiego Towarzystwa Fizycznego i PTMA.
Astronomia Nova podjęła się też organizacji stanowisk obserwacyjnych w Wieruszowie, Krakowie i Rzepienniku Biskupim. Szczególne uznanie za prace organizacyjne należy się: Magdalenie Biernackiej, Kazimierzowi Błaszczakowi,
Pawłowi Fickowi, Dominikowi Habińskiemu, Tomaszowi Kisielowi, Agacie
Kołodziejczyk, Arturowi Leśniczkowi, Pawłowi Malikowi, Julicie Ozga i Kamilowi Wszołkowi.
Podwójna (2004, 2012) udana obserwacja tranzytu Wenus w Częstochowie,
choć dotyczy bezpośrednio zaledwie garstki mieszkańców, istotnie podnosi poziom zainteresowania astronomią w naszym mieście. Godnym przywołania
przykładem materializowania się takich zainteresowań jest budujący się przy
rondzie Mickiewicza ogromny radioteleskop (pozyskany z pomocą autora z Psar
końcem 2010 roku), który stanie pewnie jeszcze w 2012 roku i otworzy nowy
rozdział rozwoju astronomii w Częstochowie. Na znanym zegarze słonecznym
w parku Staszica widnieje mało znany, a tak ważny dla Częstochowy, zapis
księdza Bonawentury Metlera: Quam Virgo Dilexit/Hic Urbem Ad Astra/Apellat
Et Gentem/ Buona Ventura (Jakże bardzo Panna umiłowała to miasto, że aż ku
gwiazdom je przyzywa, ku lepszej chcąc przeznaczyć przyszłości). Godzi się
w roku jubileuszu Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, przypieczętowanym unikalnym zdarzeniem na niebie z udziałem Wenus, podjąć refleksję nad
tą myślą Metlera i starać się godnie ją krzewić i materializować.
T. XXXVIII
Marek NOWAK
Wyprawa po Wenus
5/6 czerwca 2012 roku mieliśmy okazję obserwować po raz ostatni w tym
stuleciu tranzyt Wenus na tle tarczy Słońca. Jest to zjawisko unikatowe, które
można podziwiać maksymalnie 4 razy w ciągu 243 lat. Występuje ono parami
w odstępie 8 lat, a następnie jest przerwa 105,5 lub 121,5 roku. Następny taki
tranzyt będzie można przeżyć za 105 lat – 11 grudnia 2117 roku i to nie w Europie.
Ponieważ w Częstochowie można było zaobserwować tylko część tego zjawiska, uznałem parę lat temu, że dobrze byłoby zobaczyć całość tranzytu ponownie, ale o tym za chwilę.
Gdy w 2008 roku jechaliśmy z Elą Rumińską, koleżanką z Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego do Nowosybirska, aby
zobaczyć i sfotografować całkowite zaćmienie Słońca, w pociągu z Moskwy poznaliśmy bardzo sympatyczne małżeństwo, które mieszkało nad Bajkałem. Po
powrocie do kraju, gdy emocje już opadły, pomyślałem, iż dobrze byłoby jeszcze raz móc podziwiać tranzyt Wenus w całości – może właśnie nad Bajkałem.
Kiedy wspomniałem o tym koleżankom i kolegom z sekcji czy znajomym,
większość kwitowała to stwierdzeniem: „Jesteś chyba szalony. Przecież już to
widziałeś w całości”. Ja jednak się tym nie przejmowałem i realizowałem przygotowania. Mając doświadczenie z fotografowania całkowitego zaćmienia Słońca, które wykonywałem już aparatem cyfrowym, wiedziałem, że będzie mi łatwiej przy dokumentowaniu tranzytu. Ponadto uważałem, iż będzie to wspaniałe
ukoronowanie mojej przygody z astrofotografią.
Intensywne przygotowania rozpoczęły się pół roku przed wyjazdem. Ze
względu na poważne problemy zdrowotne związane z wypadkiem samochodowym, któremu uległem w 2010 roku, wiedziałem, że spełnienie mego marzenia
wymaga namówienia syna Bartłomieja na wspólny wyjazd, co się udało. O skali
przedsięwzięcia niech świadczy odległość, jaką pokonaliśmy z Bartłomiejem,
74
Marek NOWAK
aby znaleźć się u celu, czyli na wyspie Olchon na jeziorze Bajkał – ok. 7420 km.
Podróż na Olchon, która trwała w sumie tydzień, odbyliśmy m.in. koleją transsyberyjską. Trudy podróży wynagrodziły nam przepiękne i niezwykłe widoki,
jakie ukazały się naszym oczom po przybyciu na miejsce, oraz wielu ciekawych
i życzliwych ludzi, których poznaliśmy w drodze. Za punkt docelowy obraliśmy
miejscowość Chużir na środku wyspy. Patronat naukowy nad naszą wyprawą
objęło Częstochowskie Towarzystwo Naukowe.
Fot. 1. Stanowisko obserwacyjne (w tle Bajkał)
Miejsce obserwacji początku tranzytu miało współrzędne: N 53° 11' 36.88"
(53°.193577) E 107° 21' 18.24" (107°.355064). Miejsce obserwacji końca tranzytu miało współrzędne: N 53° 11' 37.59" (53°.193775) E 107° 21' 19.78"
(107°.355494).
Rejestrację zjawiska wykonałem za pomocą następującego sprzętu:
— aparatu marki NIKON D300,
— obiektywu MC MTO 10/1000 11CA o ogniskowej 1000 mm + telekonwerter ×2 Nikona,
— filtru słonecznego szklanego fotograficznego do MTO – produkcji Astrokrak.
Część zdjęć było wykonana bez telekonwertera. Czas miejscowy to UT + 9 godz.
75
Wyprawa po Wenus
W środę 6 czerwca 2012 roku około godz. 6:00 rano czasu miejscowego,
gdy rozpocząłem przygotowania do obserwacji, pogoda nam sprzyjała. Niebo
było błękitne i krystalicznie czyste. Początek zjawiska był oczekiwany około
godziny 7:08. Z pomocą syna – Bartłomieja, który pełnił służbę czasu, na umówione hasło zacząłem wykonywać sekwencje zdjęć, aby po ich analizie dało się
sprawdzić czasy najpierw I, a potem II kontaktu. Wenus ukazała się tam, gdzie
się jej spodziewałem – w górnej lewej ćwiartce tarczy Słońca. Po utrwaleniu
II kontaktu zachęcałem obecnych tam Rosjan do obserwacji tego unikatowego
zjawiska. Prawie wszyscy, poza nieliczną grupą, którą zaprosiłem już wcześniej
na obserwacje, nie mieli pojęcia, że na niebie rozgrywa się taki wspaniały spektakl. Dotąd było wspaniale, jednak około godz. 10. pojawiły się chmury, które
gęstniały z każdą chwilą. O 10:50 zakryły szczelnie niebo aż do godziny 12.,
kiedy to zaczęły pojawiać się dziury w chmurach i nadzieja na dalsze obserwacje. Koniec zjawiska, tzn. III i IV kontakt, był już obserwowany i rejestrowany
przy asyście chmur, które mocno utrudniały nam życie, co widać na zdjęciach,
stąd też czas IV kontaktu jest najmniej pewnym wynikiem w stosunku do pozostałych. Momenty kontaktów przedstawia tabela zamieszczona poniżej:
Momenty kontaktów (UT)
I
godzina
minuty
sekundy
22
08
56
II
22
25
23
III
04
33
31
IV
04
48
48
Dorobkiem wyprawy są zdjęcia trzech kolejnych kontaktów (fot. 2; 3; 5)
oraz Wenus na tle tarczy słonecznej (fot. 4), przedstawione poniżej:
76
Marek NOWAK
Fot. 2. Początek tranzytu Wenus po I kontakcie
Fot. 3. Tranzyt Wenus – II kontakt 22:25 (UT)
Wyprawa po Wenus
Fot. 4. Wenus na tle tarczy Słońca
Fot. 5. Tranzyt Wenus – III kontakt 04:33 (UT)
77
T. XXXVIII
Ks. Jan ZWIĄZEK
Bibliografia „Ziemi Częstochowskiej”,
t. 1–37; 1934–2011
Wprowadzenie
Na potrzebę, a nawet konieczność badań naukowych nad specyfiką ziemi
częstochowskiej zwracał uwagę inicjator i organizator oraz pierwszy prezes Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, a jednocześnie starosta częstochowski inż. Kazimierz Kühn. Wprawdzie pojęcie ziemi częstochowskiej było pojęciem umownym, bowiem nie posiadało uzasadnienia historycznego ani geograficznego, ale mimo to istniało wiele cech wyróżniających
ten region od sąsiednich terytoriów. Nie można też tego pojęcia utożsamiać
z granicami powiatu częstochowskiego, ponieważ cechy specyficzne dla Częstochowy i okolicy często przekraczały jego granice, podobnie zresztą jak elementy
typowe dla sąsiednich regionów przenikały na tereny częstochowskie. Bez wątpienia, według Kazimierza Kühna, najbardziej charakterystyczną cechą dla Częstochowy i okolicy był kult religijny, związany z sanktuarium maryjnym na Jasnej Górze i ruchem pielgrzymkowym o zasięgu ogólnopolskim, a nawet przekraczającym granice Polski. Ale równie doniosłym w dziedzinie gospodarczej
był potencjał przemysłowy miasta, do którego z powodów zarobkowych przybywała ludność z różnych dzielnic polskich. Jednocześnie Częstochowa stawała
się ośrodkiem oświatowym, w którym wiedzę zdobywała nie tylko miejscowa
młodzież, ale także przybywała młodzież z okolicznych terenów. Ale jednocześnie należało stwierdzić, że ten rozwój miasta i ogromny wzrost liczby jego
mieszkańców był spowodowany przybywaniem do miasta ludności z okolicznych terenów, a nawet z odległych stron. To zjawisko spowodowało zanikanie
cech charakterystycznych dla dawniejszego społeczeństwa częstochowskiego,
a ich miejsce zajmowały obyczaje przynoszone przez przybyszów. Zarówno
80
Ks. Jan ZWIĄZEK
dawne cechy społeczności, jak i przemiany spowodowane napływem nowych
mieszkańców winny być przedmiotem badań naukowych, utrwalonych w opracowaniach. Starosta częstochowski pisał na ten temat:
Piękna więc praca czeka tych uczonych naszych, którzy zechcą poświęcić swój czas
i trudy badaniom naszych terenów. Czas to najwyższy podjąć systematyczną pracę nad
zbieraniem materiałów naukowych, których wkrótce może w ogóle zabraknąć. Wiele
okazów flory naszych okolic, do niedawna jeszcze u nas znajdowanych, niestety już
przestało istnieć, z wielką szkodą dla nauki polskiej… A jakże ciekawa jest historia tych
stron, tak bogatych w zdarzenia, doniosłych w naszych dziejach. Tymczasem jeszcze cała masa materiałów i dokumentów historycznych spoczywa niedopracowana i niewykorzystana tak w archiwach i bibliotece klasztoru jasnogórskiego, jak i po innych kościołach ziemi częstochowskiej. Ile cennych dokumentów można będzie jeszcze odnaleźć, ile
ich jeszcze spoczywa w magistratach tutejszych miast. Sama Częstochowa, aczkolwiek
tak dobrze znana każdemu Polakowi, wsławiona historią jej obrony podczas zalewu
szwedzkiego, ile jeszcze ma zdarzeń, momentów, wypadków historycznych, zupełnie nie
zbadanych, a w każdym razie jeszcze albo wcale, albo zupełnie niedostatecznie opracowanych?... W ogóle ziemia częstochowska ma swą ciekawą historię, którą warto dokładnie zbadać i opracować, leżąc bowiem miedzy Śląskiem, Poznańskiem i Krakowskiem,
brała żywy udział we wszystkich wypadkach dziejowych, które się na tych ziemiach rozgrywały. Dla naszych historyków dzieje ziemi częstochowskiej dają bogaty materiał do
prac mniejszych i większych, które niewątpliwie w dalszych tomach naszego wydawnictwa ukazywać się zaczną1.
Szczególną uwagę zwrócił inicjator powstania „Ziemi Częstochowskiej”, jako
pisma poświęconego kulturze w regionie częstochowskim, na problem zabytków –
[…] dzieł sztuki pierwszorzędnej wartości. Spoczywają one przeważnie w najhaniebniejszych warunkach, na strychach, w podziemiach kościołów, piwnicach plebanii, w pyle
wilgoci, w zupełnym zapomnieniu, często w stanie, który nawet domyślać się nie pozwala, że pod warstwą brudu lub nieudolnej naprawy, doróbek i sztukowania, kryje się dzieło
dużej wartości artystycznej. Również w rękach prywatnych znaleźć jeszcze można cenne
dzieła sztuki pozostające w niewłaściwych warunkach bez należytej opieki, w skutek
czego szybko niszczejące2.
W swoich planach i apelach starosta częstochowski znalazł całkowite zrozumienie w działaniach pierwszego biskupa częstochowskiego dra Teodora Kubiny, „który jest przyjacielem naszego wydawnictwa i członkiem honorowym
naszego Towarzystwa”3. Biskup częstochowski faktycznie interesował się dziełami sztuki, znajdującymi się w kościołach na terenie diecezji, polecał poddać je
fachowej renowacji, a także organizował muzeum diecezjalne, w którym gromadził cenne dzieła sztuki, nie tylko kościelnej. W muzeum diecezjalnym znalazły
się także dawne i cenne paramenty kościelne, szczególnie szaty i naczynia litur1
2
3
K. Kühn, Przedmowa. Praca regionalna, „Ziemia Częstochowska”, t. 1, Częstochowa 1934, s. 7–11.
Tamże, s. 12.
Tamże.
Bibliografia „Ziemi Częstochowskiej”...
81
giczne. Według Kazimierza Kühna sama świątynia jasnogórska z jej kaplicami
wymagała specjalistycznego rozpoznania i opracowania. Natomiast powstały
w tym czasie teatr częstochowski miał służyć propagowaniu sztuki i zwyczajów
regionalnych, szczególnie wywodzących się z przeszłości.
Na bogatą przeszłość ziemi częstochowskiej z jej licznymi miastami wskazują jednoznacznie dzieła ojca historyków polskich ks. Jana Długosza, arcybiskupa – nominata lwowskiego, związanego licznymi więzami z terenami ziemi
częstochowskiej i wieluńskiej. Przede wszystkim, jak podkreślił prof. Marceli
Antoniewicz:
niezwykle korzystne warunki dla badań regionalnych stwarza możliwość dysponowania
tak istotnymi źródłami jak dzieła Jana Długosza. Składa się na to nie tylko kwestia osobistych i rodzinnych powiązań historiografii z daną ziemią, ale przede wszystkim naukowy
poziom jego prac oraz treści w nich zawarte, znajdujące oparcie w gruntownej znajomości terenu i spraw z nim związanych, w wiedzy nabytej nierzadko na drodze osobistych
doświadczeń4.
Podstawowym dziełem Jana Długosza, podającym bardzo cenne wiadomości
o Częstochowie i jej okolicach oraz o skupiskach ludzkich, które mogą służyć
w badaniach wielopłaszczyznowych tych terenów, było Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. Na ten temat prof. Marceli Antoniewicz napisał:
Podstawowym i wciąż jeszcze niedostatecznie wykorzystanym w badaniach regionalnych źródłem jest Liber beneficiorum diocesis Cracoviensis… Owo źródło, będące
przedmiotem zazdrości uczonych w wielu krajach, mimo braku w pełni krytycznego wydania […] stwarza doskonałą bazę wyjściową do badań wielorakich aspektów przeszłości. Oczywiście w Liber beneficiorum najbardziej pełny obraz przedstawia stan z połowy
XV wieku, ale też przyjmując go za podstawę, można pokusić się o prześledzenie procesów rozwojowych nawet do końca XVI wieku, a przez zastosowanie metody retrospekcyjnej, próbować ustaleń odnoszących się do kilku dziesięcioleci poprzedzających postanie Liber beneficiorum . Bardzo duże możliwości badawcze stwarza Liber beneficiorum
dla rozpoznania sieci osadniczej późnego średniowiecza. Znajdujemy w niej po raz
pierwszy potwierdzenie faktu istnienia znacznej liczby miejscowości regionu częstochowskiego. Istnieją tam również nazwy skupisk osadnictwa ludzkiego od wielu wieków
już nie istniejących. W konsekwencji księdze beneficjów można stawiać bardzo obszerny
kwestionariusz pytań z zakresu geografii historycznej, demografii czy toponomastyki5.
W dalszych swoich rozważaniach autor podkreślił, że także w innych dziełach Długosza znajdują się analogiczne wiadomości źródłowe. Przede wszystkim należy tu wymienić następujące: Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae Insygnia seu clenodia Regni Poloniae oraz Banderia Prutenorum. W każdym bądź razie dzieła Długosza stanowią obfite źródło do rozpoznania znacznej
4
5
M. Antoniewicz, W sprawie możliwości i potrzeb badań regionalnych w kontekście twórczości
historiograficznej Jana Długosza, „Ziemia Częstochowska”, t. 14, Częstochowa 1984, s. 98.
Tamże, s. 98.
82
Ks. Jan ZWIĄZEK
części północno-zachodniej Małopolski. Podkreślić należy w tym miejscu, że
analogiczne wiadomości przekazał Długosz w swoich dziełach odnośnie do ziemi wieluńskiej, z którą dziejopis oraz jego krewni byli związani licznymi więzami, a głównie poprzez posiadanie swoich posiadłości w ziemi wieluńskiej.
Analizując cechy regionalne w mowie mieszkańców Częstochowy i okolicy,
czyli regionu częstochowskiego, Stanisław Podobiński w swoim artykule podał
bardzo cenne uwagi:
Wiele tu zasygnalizowanych zjawisk językowych jako odrębności regionalnych dowodzi
odmienności, swoistości mowy częstochowian jako mieszkańców subregionu częstochowskiego. Staraliśmy się patrzeć na nie – jak na osobliwe roślinki patrzy botanik, nie
zaś jak ogrodnik, pragnący wyciąć chwasty, są bowiem interesujące językowo, mechanizm ich tworzenia jest przejrzysty, zaś utrzymanie archaicznych form z twardym tematem fleksyjnym dowodzi szanowania lokalnej tradycji, której język jest cząstką6.
Tak ujętą specyfikę regionu (subregionu czy ziemi częstochowskiej) oraz
program prowadzenia w przyszłości badań naukowych związanych z tym regionem podjęli i realizowali badacze regionu częstochowskiego. Znalazła ona miejsce w czasopiśmie najpierw Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej
w Częstochowie, a następnie Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, jakim była „Ziemia Częstochowska”, której pierwszy rocznik ukazał się w 1934 r.
Problematyka badawcza z upływem lat stawała się coraz szersza, obejmując
różne dziedziny tak z zakresu badań nad przeszłością, jak i charakteryzując aktualny stan badanego terytorium w różnych aspektach. Dzięki wnikliwym badaniom prowadzonym przez oddanych tej pracy ludzi zostały ukazane specyficzne
cechy tak społeczeństwa częstochowskiego, jak i kultury materialnej tych okolic.
Podejmowano przeto badania nad warunkami, w jakich wypadło żyć mieszkańcom tych terenów, oraz cechami charakterystycznymi ich codziennego życia.
Wielkie zainteresowanie budził zawsze świat flory i fauny tego regionu, którego
wiele form w obecnych czasach występuje bardzo rzadko, a wiele już całkowicie
zaginęło. Dzięki ofiarnej pracy badaczy tych zjawisk ocalono od całkowitego
zapomnienia wiele cennych wiadomości, charakterystycznych dla świata przyrody w tych okolicach. Podobna sytuacja zaistniała w dziedzinie faktów i wydarzeń z przeszłości regionu częstochowskiego. Wielką zasługa piszących na łamach „Ziemi Częstochowskiej” było zachowanie w pamięci życiorysów wielu
ludzi zasłużonych dla rozwoju miejscowego społeczeństwa, których „wielka historia” pozostawiłaby w zapomnieniu.
W świetle refleksji nad przeszłością działalności obydwóch Towarzystw
i publikacji na łamach ich czasopisma, występującego pod niezmienionym tytu6
S. Podobiński, Uniwersalność regionalizmów częstochowskich, „Ziemia Częstochowska”, t. 26,
Częstochowa 1999, s. 219.
83
łem, powstała myśl ze strony aktualnego Zarządu Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego z jego prezesem profesorem dr. hab. Marianem Głowackim na
czele, aby z okazji rocznicy 80 lat istnienia Towarzystwa (pod obydwoma nazwami) przygotować bibliografię zawartości „Ziemi Częstochowskiej”, znajdującą się w dotychczas opublikowanych tomach. Ilość 37 tomów stanowi liczący
się dorobek częstochowskiego środowiska naukowego, poświęconego problematyce regionalnej.
Jak wskazuje liczba opublikowanych tomów, czasopismo nie ukazywało się
każdego roku w oddzielnym tomie (roczniku), bowiem z powodu wielu trudności było to rzeczą niemożliwą w realizacji. Można wskazać przynajmniej dwie
przyczyny takiego stanu, ale bardzo ważne. Był to przez wiele lat brak miejscowego środowiska naukowego oraz zewnętrzne okoliczności, wobec których Towarzystwo było bezsilne. Pierwsza przyczyna, czyli brak miejscowego środowiska naukowego, nie pozwalała na systematyczną działalność badawczonaukową, a niewielka grupa uczonych skupiona w Towarzystwie nie była w stanie przygotować każdego roku odpowiedniej ilości materiału do publikowania.
Przede wszystkim nie było w Częstochowie wyższej uczelni, zwłaszcza typu
humanistycznego, która dysponowałaby odpowiednim potencjałem nauczycieli
akademickich, dla których praca naukowo-publicystyczna stanowiłaby zasadniczą formę działalności. Wprawdzie w Częstochowie i okolicy była liczna grupa
inteligencji, ale ta inteligencja nie była zjednoczona w swojej organizacji, a poszczególne jednostki, którym nie brakowało entuzjazmu, nie były w stanie na
dłuższą metę podejmować tego rodzaju pracę. Próby zjednoczenia inteligencji
w latach międzywojennych, podejmowane przez biskupa Teodora Kubinę, okazały się także mało skuteczne. Dopiero środowisko wyższej uczelni mogło zjednoczyć i ukierunkować działania w tej dziedzinie i to na odpowiednim poziomie
naukowym, a takiej uczelni w okresie dziesiątek lat w niepodległej Rzeczypospolitej nie było. Dopiero po II wojnie światowej, z chwilą powstania Politechniki Częstochowskiej, a szczególnie Wyższej Szkoły Pedagogicznej, przekształconej w 2004 r. w Akademię im. Jana Długosza, a później następnych wyższych
uczelni w Częstochowie, zostały stworzone odpowiednie warunki do systematycznej działalności naukowej w różnych dziedzinach i publikowania wyników
badań ich pracowników naukowych. Od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia włączyli się także pracownicy naukowi Częstochowskiego Seminarium Duchownego, które w tym czasie znalazło swoją siedzibę także w Częstochowie, a jego pracownicy naukowi podjęli także pracę w Wyższej Szkole
Pedagogicznej. Dzięki zmobilizowanej działalności Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego i wspólnym działaniom okazało się możliwym publikowanie każdego roku specjalnego tomu „Ziemi Częstochowskiej”. Jednocześnie
znacznie wzrosła liczba autorów, publikujących swoje opracowania na łamach
84
Ks. Jan ZWIĄZEK
tego czasopisma. Pracownicy naukowi uczelni częstochowskich przygotowywali
swoje artykuły według norm naukowych wraz z dokumentacją naukową. „Ziemia Częstochowska” znalazła jednocześnie uznanie u władz miejskich i samorządowych oraz starostwa częstochowskiego, co znalazło swój wyraz w pomocy
finansowej przy publikacji poszczególnych tomów czasopisma.
Drugim czynnikiem, z którym musiało się borykać wydawnictwo „Ziemi
Częstochowskiej”, były trudności wynikające z niesprzyjających działań czynników zewnętrznych. W latach okupacji hitlerowskiej jakakolwiek działalność
Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie nie była możliwa, bowiem władze okupacyjne w tym czasie zakazały wszelkiej działalności
kulturalnej i oświatowej polskich instytucji. W tej sytuacji nie mogły odbywać
się posiedzenia Towarzystwa ani ukazywać się drukiem kolejne tomy czasopisma. Nawet rozpoczęta publikacja III tomu „Ziemi Częstochowskiej” w 1939 r.
(ukazał się wówczas tylko I zeszyt tego tomu) nie mogła być kontynuowana (została dokończona dopiero w 1947 r.). Jednakże w zmienionych warunkach polityczno-społecznych po II wojnie światowej na publikację następnego tomu czasopisma trzeba było czekać do 1961 r. Czasopismo podlegało cenzurze Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Katowicach (Stalinogrodzie) i w Częstochowie (od 1975 r.). Była to cenzura prewencyjna,
a w czasopiśmie częstochowskim było wprost niemożliwa rzeczą pominąć przeszłość religijną, stąd tak długa przerwa zaistniała w wydaniu IV tomu. W publikacjach dopatrywano się „niepoprawności ideologicznej” ich autorów. W tej sytuacji wielu autorów pisało swoje opracowania „do szuflady”, czekając na publikację w normalnych czasach. Mimo tak trudnych warunków w opublikowanych kilku tomach ukazały się w większości artykuły o charakterze naukowym,
bez zabarwienia ideologicznego, a tylko mała liczba piszących wyrażała poglądy
służące „jedynej słusznej ideologii”. Sytuacja zmieniła się po transformacjach
ustrojowych w Polsce w 1989 r. Odtąd redakcję „Ziemi Częstochowskiej” przejęli pracownicy naukowi Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Odtąd
też kryterium wydawnicze tego czasopisma stanowiły jedynie walory naukowe.
Wydając w 1991 r. XVII tom „Ziemi Częstochowskiej”, jego redaktor naukowy prof. dr hab. Andrzej J. Zakrzewski pisał:
Oddajemy do rąk P.T. Czytelników kolejny tom Ziemi Częstochowskiej, w jakże zmieniających się warunkach życia społeczno-politycznego i ekonomicznego. Proces odchodzenia społeczeństwa polskiego od systemu komunistycznego jest zjawiskiem wywołującym różnorakie wstrząsy i perturbacje, z których najistotniejsze są przemiany świadomości i systemu wartości Nie omijają one także środowiska ludzi zawodowo parających
się uprawianiem nauki. Są także i nam szczególnie bliskie, gdyż aktywnie w nich uczestniczymy, starając się zachować i kultywować te wartości, które są naszym zdaniem najcenniejsze dla społeczeństwa. Jedną z takich wartości jest patriotyzm, który rozumiany
bywa jako umiłowanie tradycji, jako świadomość historii państwa i swojej najbliższej
85
okolicy. Patria – to przecież Ojczyzna, ale także ojcowizna. Regionalizm, rozwijający się
na ziemiach polskich od blisko dwóch stuleci, owocował nie tylko inicjatywami społecznymi i gospodarczymi, ale także naukowymi. Do tych tradycji ponad pięćdziesięcioletnich nawiązuje Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, kontynuator Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej, które powstało m.in. dzięki poparciu rozwijających się organów samorządności mieszkańców. m. Częstochowy. Dziedzicząc tradycje, możemy
dokonać dla naszych potrzeb wyboru jej poszczególnych składników. Jedne przyjmujemy, uznając potrzebę ich kultywowania, inne odrzucamy, uznając je za błędne. Do tych,
które uznajemy za szczególnie cenne i społecznie użyteczne zaliczamy przede wszystkim
upowszechnianie rzetelnej wiedzy naukowej o przeszłości miast, miasteczek i wsi, składających się na umownie nazwany obszar ziemi częstochowskiej. Chcemy upowszechniać wiedzę nie tylko o przeszłości politycznej, wolnej od ideologicznych uprzedzeń, ale
także o procesach ekonomicznych, zjawiskach religijnych i kulturowych zachodzących
w procesie dziejowym na naszym terenie. Temu m.in. celowi służyć miała Ziemia Częstochowska w momencie swego powstania. Nie zawsze jednak udawało się redaktorom
i autorom tekstów w kolejnych rocznikach zachować do końca swoją autonomię. Niektóre, spośród szesnastu dotychczas wydanych tomów, zrealizowanych zostało na swoiście
rozumiane „zapotrzebowanie społeczne”. Zawsze jednak, w każdym prawie tomie, znajdowały się teksty, które w istotny sposób poszerzały wiedzę o regionie częstochowskim7.
Od tego roku w następnych latach (z wyjątkiem 2007 r.) ukazywały się corocznie kolejne tomy czasopisma. Była to przede wszystkim zasługa redaktorów
– prof. dra hab. A.J. Zakrzewskiego, prof. dra hab. Mariana Głowackiego, prof.
dra hab. Marcelego Antoniewicza i dra Bogdana Wszołka. Nad ukazywaniem
się ostatnich 20 tomów czuwał prezes Towarzystwa prof. dr hab. Marian Głowacki, który w kolejnych tomach zamieszczał sprawozdania z działalności Towarzystwa.
Na łamach „Ziemi Częstochowskiej” od początku jej ukazywania się bardzo
ważne miejsce zajmowała bibliografia dotycząca regionu częstochowskiego.
Wykazy bibliograficzne obejmowały publikację różnych wydawnictw, które dotyczyły problemów regionu częstochowskiego. Już w II tomie z 1938 r. Maria
Józefowicz opublikowała obszerny zbiór publikacji z tej dziedziny w artykule
Bibliografia Częstochowy. Najbardziej kompletnymi w tym zakresie są jednak
publikacje prof. dra hab. Zbigniewa Żmigrodzkiego i pracownika Biblioteki
Miejskiej w Częstochowie Zbigniewa Stańczyka. Bardzo cenna jest publikacja
Wojciecha Kotarskiego pt. Bibliografia wydawnictw niezależnych w regionie
częstochowskim 1978–1990 (dokładny wykaz i opis bibliograficzny tych publikacji zostały podane w wykazie bibliografii problemowej niniejszego opracowania).
Na szczególną uwagę w tym zakresie zasługuje praca prof. dra hab. Bartłomieja Szyndlera, opublikowana w 2004 r. pt.: Bibliografia zawartości Ziemi
Częstochowskiej t. 1–30: 1934–2003, będąca suplementem do tomu trzydziestego. Jest to bardzo dokładny wykaz treści poszczególnych tomów czasopisma
7
A.J. Zakrzewski, Wstęp, „Ziemia Częstochowska”, t. 17, Częstochowa 1991 s. 5.
86
Ks. Jan ZWIĄZEK
z Indeksem autorów na końcu. Przy każdym nazwisku profesor podał numer artykułu, pod którym został podany w bibliografii. Jest to bardzo cenna publikacja,
chociaż obejmuje tylko 30 tomów i aktualnie jest bardzo trudno dostępna. W tej
sytuacji 7 ostatnich tomów „Ziemi Częstochowskiej” nie znalazło się w bibliografii tego czasopisma. Nadto pewną trudnością w korzystaniu z bibliografii profesora B. Szyndlera pozostawało dotarcie do artykułów, dotyczących tego samego zagadnienia. W niniejszym natomiast wydaniu bibliografii wykazowi zagadnień (problemów) poświęcono znaczną część pracy. Wydawało się tym konieczniejsze, że problematyka omawiana na łamach czasopisma jest bardzo bogata.
Niniejszą bibliografię zdecydowano się podzielić na dwie części – bibliografię osobową i bibliografię problemową. W pierwszej części pod nazwiskami autorów, podanymi według układu alfabetycznego, podano wykaz ich artykułów,
opublikowanych wyłącznie na łamach „Ziemi Częstochowskiej”. Uważano bowiem, że dla czytelnika informacja o wszystkich artykułach poszczególnych autorów jest ważną, bowiem jest swego rodzaju cechą charakterystyczną tychże
autorów. Zresztą czytelnik nie zawsze poszukuje literatury problemowej, ale jedynie dorobku naukowego „swego” autora. W drugiej natomiast części – bibliografii problemowej – starano się podać te pozycje różnych autorów, które dotyczyły tego samego zagadnienia. Częściowo dobór artykułów w poszczególnych
zagadnieniach ułatwiły podziały treści niektórych tomów (roczników) czasopisma na szczegółowe zagadnienia, ale takie podziały nieczęsto stosowano. Zwykle były to podziały obejmujące szeroki zakres badawczy. O ile nie było trudności w przygotowaniu wykazu bibliografii osobowej, bowiem alfabet wyznaczał
kolejność nazwisk, o tyle w wykazie bibliografii problemowej zawsze mogą się
pojawić zastrzeżenia bardziej lub mniej uzasadnione co do zaszeregowania poszczególnych treści do danego zagadnienia. Wiele bowiem artykułów posiada
treść, którą można przydzielić do rożnych problemów. Zresztą przed przydzieleniem artykułów do szerszych problemów zwykle zastanawiano się i decyzję podejmowano po uwzględnieniu uzasadnionych racji. W tej części bibliografii
podano artykuły w pełnym opisie bibliograficznym według kolejności alfabetycznej ich autorów.
Niniejsza bibliografia, poprzez ukazanie dotychczasowych opracowań, winna służyć pomocą w dalszych pracach badawczych w zakresie studiów nad regionem częstochowskim, a tym samym przyczynić się do rozwoju badań w tej
dziedzinie pod wieloma aspektami. Szczególną pomocą winna być dla młodych
pracowników nauki, w tym młodzieży studiującej, rozpoczynającej swoją drogę
naukową.
87
I. BIBLIOGRAFIA OSOBOWA
Adamczyk Daria
1. Działalność Sekcji Wsparć Niezamożnej Młodzieży Szkolnej przy Towarzystwie Szerzenia Oświaty wśród Żydów w Częstochowie. – Ziemia Częstochowska (skrót: ZCz) t. 32: 2005, s. 117–131.
Adamczyk Jolanta
1. Grzyby wielkoowocnikowe rezerwatu leśnego Ostrężnik na obszarze projektowanego Jurajskiego Parku Narodowego (Wyżyna Częstochowska). – ZCz
t. 30. 2003, s. 177–191.
2. Grzyby wielkoowocnikowe zespołów Tilio – Carpinetum Melittetosum i Calamagrostio – Quercetum petraeae rezerwatu leśnego Zielona Góra w północnej części Wyżyny Częstochowskiej. – ZCz t. 31: 2004, s. 123–138.
Antoniewicz Marceli
1. W sprawie możliwości i potrzeb badań regionalnych w kontekście twórczości historiograficznej Jana Długosza. – ZCz t. 14: 1984, s. 97–100.
2. Wystawa Jan Długosz 1415–1480 w Muzeum Okręgowym w Częstochowie
(maj–czerwiec 1980). – ZCz t. 14: 1984, s. 357–359.
3. In memoriam. Dr Andrzej Władysław Skalski (14 V 1938 – 16 IX 1996) (tu
bibliografia) – ZCz t. 23: 1996, s. 123–147.
4. Opis zamku Olsztyn sporządzony przez rewizorów królewskich w 1631 r.
(współautor) – ZCz t. 26: 1999, s. 187–198.
5. Profesor Stefan Krakowski (1912–1999). – ZCz t. 26: 1999, s. 317–322.
6. Metryki miast i miejscowości gminnych powiatu częstochowskiego – ZCz.
t. 27: 2000, s. 31–66.
7. Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego – ZCz. t. 30. 2003,
s. 291–292.
Arkabus Agata
1. Powstanie i zarys rozwoju Biblioteki im. dra Władysława Biegańskiego
w Częstochowie w latach 1917–1998 – ZCz t. 32: 2005, s. 133–145.
Babińska Halina
1. Rola przemysłu w kształtowaniu potencjału gospodarczego i w rozwoju społecznym województwa – ZCz t. 12: 1978, s. 241–252.
88
Ks. Jan ZWIĄZEK
Babińska Małgorzata
1. Częstochowianie w powstaniach śląskich – ZCz. t. 23: 1996, s.111–119.
Baran Roman
1. Wolność przyniosła nam Armia Czerwona. Okupacja i wyzwolenie – ZCz.
t. 13: 1980, s. 305–333.
Baranowski Adolf
1. Oświata i szkolnictwo wyższe (współautor) – ZCz t. 12: 1978, s. 385–398.
Bączek Karina
1. Z życia Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
w trzecim roku jej istnienia – ZCz t. 33: 2006, s. 83–96.
Bąkowska Olga
1. Mieczysław Janikowski (1915–1976) – ZCz t. 14: 1984, s. 157–162.
Bąkowski Edmund
2. Strajk okupacyjny w fabryce Metalurgia w Częstochowie w dniach 7 IV do
15 VI 1936 r. – ZCz t. 6 i 7: 1967, s. 283–312.
Bednarska Aleksandra
1. Kościół p.w. św. Macieja Apostoła w Kruszynie. Historia i architektura –
ZCz. t. 37: 2011, s. 63–114.
Bednarska-Serwan Anna
1. Ochrona zdrowia w powiecie częstochowskim – ZCz t. 10: 1974, s. 469–
484.
Bereszyński Zbigniew
1. Grodzisko stożkowate w historii i krajobrazie ziemi częstochowskiej – ZCz
t. 29: 2002, s. 9–26.
2. Grodzisko częstochowskie – najnowsze ustalenia – ZCz t. 34: 2008, s. 9–14.
3. Pograniczne zespoły osadniczo-obronne w Dankowie i Bolesławcu, a walka
o polityczną przynależność ziemi rudzkiej w XIII w. – ZCz t. 34: 2008,
s. 31–41.
89
Berezińska Dorota
1. Franciszek Dionizy Wilkoszewski, drukarz i wydawca prasy (1875–1941) –
ZCz t. 17: 1991, s. 79–89.
Bęben Sylwia
1. Związki Wacława Tokarza z Częstochową – ZCz t. 32: 2005, s. 163–167.
Bieńkowski Jan
1. Występowanie motyli dziennych (Lepidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) w okolicy Wręczycy w latach 1980–1984 (współautor). – ZCz t. 18:
1992, s. 7–11.
Bieńkowski Przemysław
1. Występowanie motyli dziennych (Lapidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) w okolicy Wręczycy w latach 1980–1984 (współautor) – ZCz t. 18:
1992, s. 7–11.
Błaszczyk Henryk
1. Nowe stanowisko niedźwiedzia jaskiniowego w okolicach Częstochowy –
ZCz. t. 2: 1938, s. 258–260.
Błaszczyk Jakub
1. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoiromorpha et Cicadomorpha) wilgotnych
lasów, łąk i torfowisk w południowej części Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej
Błaszczyk Włodzimierz
1. Zamek w Olsztynie – ZCz t. 4.: 1961, s. 65–78.
Borowska-Antoniewicz Jadwiga
(współautorka). – ZCz t. 26: 1999, s. 187–198.
2. Zasoby dóbr kultury na ziemiach powiatu częstochowskiego. – ZCz. t. 27:
2000, s. 213–236.
3. O problemach zachowania zabytkowego śpichlerza z Borowna. – ZCz t. 31:
2004, s. 85–101.
90
Ks. Jan ZWIĄZEK
Braszczyński Janusz
1. Zastosowanie drgań mechanicznych do krystalizacji i przemian fazowych
w metalach i stopach. – ZCz t. 16: 1988, s. 5–18.
Braun Juliusz
1. Z badań nad strukturą ekologiczną miasta Częstochowy. – ZCz t. 7: 1967,
s. 259–282.
Bryndal Katarzyna
1. Międzygwiazdowe pasma rozmyte (współautorka). – ZCz t. 33: 2006,
s. 139–143.
Budzik Władysław
1. Peperowcy – górnicy Dźbowa bojownikami o Polskę Ludową. – ZCz t. 13:
1980, s. 278–291.
Burdzicki Krzysztof
1. Ocena klimatu akustycznego na terenie katedry pod wezwaniem Świętej Rodziny w Częstochowie (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 13–21.
Cetwiński Marek
1. Trudny ciężar pamięci : nowe publikacje i spory o Władysława Opolczyka.
– ZCz t. 34: 2008, s. 223–229.
Chłap Andrzej
1. Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie.
– ZCz t. 11: 1976, s. 141–158.
Chojnowski Józef
1. W hucie szkła na Stradomiu, na Ostatnim Groszu i Rakowie w częstochowskim hutnictwie. – ZCz t. 13: 1980, s. 381–391.
Cupiał Karol
1. Problemy termodynamiczne adiobatyzacji silników tłokowych. – ZCz t. 16:
1988, s. 19–30.
91
Cygański Mirosław
1. Częstochowsko-wieluńskie pogranicze polsko-niemieckie w działalności
Obwodu Łódzkiego Polskiego Związku Zachodniego w latach 1935–1939. –
ZCz t. 14: 1984, s. 217–228.
Czarnota Alfred
1. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Częstochowie (współautor). – ZCz t. 4:
1961, s. 79–86.
2. Oświata i szkolnictwo wyższe (współautor). – ZCz t. 12: 1978, s. 385–398.
Czarnota Alfred Leonard
1. Kształtowanie się środowiska naukowego w Częstochowie i regionie
w okresie lat 1932–1982. – ZCz t. 15: 1984, s. 43–62.
Czerwień Henryk
1. Drukarnia Szyszkowskich w Częstochowie w latach 1827–1847 (współautor)… – ZCz t. 31: 2004, s. 13–35.
Dałek Eugeniusz
1. Zygmunt Krasiński (1812–1859). Związki poety z ziemią częstochowską. –
ZCz t. 14: 1984, s. 125–131.
2. Kapitały zagraniczne w Polsce w pierwszych latach niepodległości 1918–
1923 (współautor). – ZCz t. 17: 1991, s. 159–171.
Danecki Ryszard
1. Ocena klimatu akustycznego na terenie katedry Świętej Rodziny w Częstochowie (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 13–21.
Dębski Mieczysław
1. Czekałem na koniec swego życia. – ZCz t. 13: 1980, s. 261–278.
Dobryń Antoni
1. Zaopatrzenie towarowe i usługi dla ludności. – ZCz t. 12: 1978, s. 365–374.
92
Ks. Jan ZWIĄZEK
Droździkowska Ewa
1. Akty samobójcze w powiecie częstochowskim – analiza statystyk policyjnych. – ZCz t. 32: 2005, s. 239–254.
Dryja Sławomir
1. Zamek w Bobolicach w świetle prac badawczych przeprowadzonych w 2002
roku (współautor). – ZCz t. 29: 2002, s. 27–44.
Duda Waldemar
1. Flora naczyniowa gminy Poraj. – ZCz t. 18: 1992, s. 23–50.
2. Materiały do znajomości awifauny okolic Częstochowy. – ZCz t. 18: 1992,
s. 5–58.
Duszyński Zygmunt
1. Wybrane dziedziny gospodarki komunalnej. – ZCz t. 12: 1978, s. 375–384.
Dyrka Marcin
1. Teleskop Hubble’a i obserwacje międzygwiazdowej molekuły C 2. – ZCz
t. 33: 2006, s. 145–149.
Elsner Janusz W.
1. Perspektywy rozwoju energetyki. – ZCz t. 14: 1984, s. 371–377.
2. Aerodynamika swobodnych turbulentnych strug kołowych. – ZCz t. 16:
1988, s. 31–42.
Filipiak Janina
1. Materiały do brioflory północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej
(współautorka). – ZCz. t. 18: 1992, s. 73–105.
Folfasiński Sławomir
1. Z badań nad nazwami własnymi ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 4: 1961,
s. 15–35.
2. Kronika działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego za lata 1932–1983. – ZCz t. 15:
1984, s. 65–96.
93
Frąckiewicz Lucyna
1. Stosunki demograficzne w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974,
s. 85–100.
Gawęda Stanisław
1. Problematyka Ziem Zachodnich i Północnych w Rocznikach Jana Długosza.
– ZCz t. 14: 1984, s. 27–37.
Gierymska Maria
1. Zakwaszenie kory sosny zwyczajnej Pinus Sylvestris L. na terenie Parku
Krajobrazowego – Orle Gniazda – i jego otuliny (współautorka). – ZCz
t. 18: 1992, s. 159–170.
Gierzyńska-Dolna Monika
1. Badania nad zwiększaniem trwałości narzędzi do obróbki plastycznej. – ZCz
t. 16: 1988, s. 43–53.
Glice Tomasz
Gładysz Antoni
1. Amatorski ruch artystyczny na ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 7: 1967,
s. 335–363.
Głowacki Maciej
1. Z pradziejów powiatu częstochowskiego (współautor). – ZCz t. 10: 1974,
s. 123–142.
Głowacki Marian
1. Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. – ZCz t. 26: 1999,
s. 335–338.
2. Walory turystyczne powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 27: 2000, s. 309–316.
s. 169–171.
4. Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. – ZCz t. 29. 2002,
s. 185–187.
94
Ks. Jan ZWIĄZEK
s. 443–447.
6. Bonawentura Metler – pionier częstochowskiej astronomii. – ZCz t. 33:
2006, s. 25–34.
s. 77–81.
8. W 100-lecie turystyki i krajoznawstwa w Częstochowie. – ZCz t. 34: 2008,
s. 287–298.
s. 313–318.
10. Działalność Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Częstochowie w latach 1908–1950. – ZCz t. 35: 2009, s. 59–71.
s. 431–438.
s. 391–394.
Gniatkowski Jerzy
1. Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) Parku Krajobrazowego Stawki (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 207–214.
Grygiel Józef
1. Województwo częstochowskie – historyczny awans regionu. – ZCz t. 11:
1976, s. 9–24.
2. Dorobek ludzi pracy województwa częstochowskiego w latach 1975–1978. –
ZCz t. 12: 1978, s. 9–19.
3. Polska Partia Robotnicza – twórcą wielkiego dzieła. – ZCz t. 13: 1980,
s. 11–24.
Grządzielski Zbigniew
1. Działalność Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Częstochowie w latach
okupacji hitlerowskiej 1939–1945. – ZCz t. 11: 1976, s. 171–194.
2. Postawa społeczeństwa Częstochowy w okresie wojny polsko-bolszewickiej
(1919–1920). – ZCz t. 26: 1999, s. 26–34.
3. Przeniesienie prochów hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego
do sarkofagu – pomnika w Czarncy. – ZCz t. 26: 1999, s. 89–101.
4. Niektóre problemy szkolnictwa w powiecie częstochowskim w latach 1945–
1975. – ZCz t. 27: 2000, s. 167–181.
95
Gut Ryszard
1. Przemysł rolno-spożywczy. – ZCz t. 12: 1978. s. 277–280.
Hajdas Jan
1. Odbudowa kopalnictwa rud żelaza okręgu częstochowskiego w latach 1945–
1949. – ZCz t. 9: 1970, s. 215–251.
Hadamik Czesław
1. Obiekt obronny w Łutowcu, pow. myszkowski w świetle dotychczasowych
badań archeologicznych. – ZCz t. 34: 2008, s. 15–29.
Haisig Marian
1. Herb miasta Częstochowy. Jego geneza i symbolika. – ZCz t. 6: 1967,
s. 180–190.
Hanicz-Boruta Bolesław
1. Byłem dowódca III Brygady Armii Ludowej im. Generała Józefa Bema. –
ZCz t. 14: 1980, s. 213–246.
Hassenfeld Marian
1961, s. 79–86.
Hejduk Janusz
1. Walory przyrodnicze rezerwatu Góra Zborów koło Kroczyc (współautor). –
ZCz t. 28: 1999, s. 238–308.
Hereźniak Janusz
1. Roślinność przełomu Warty pod Częstochową (współautor). – ZCz t. 9: 1970,
s. 315–350.
2. Profesor Władysław Hyla (1894–1966). – ZCz t. 9: 1970, s. 378–379.
3. Szkic do charakterystyki środowiska przyrodniczego regionu częstochowskiego (współautor). – ZCz t. 10. 1974, s. 65–83.
4. Projektowane rezerwaty przyrody województwa częstochowskiego. – ZCz
t. 18: 1992, s. 59–71.
(współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 73–105.
96
Ks. Jan ZWIĄZEK
6. Zróżnicowanie i zagrożenie flory powiatu częstochowskiego na tle istniejących i projektowanych form ochrony przyrody. ZCz t. 25: 2000, s. 237–308.
7. Świat roślin w istniejących i projektowanych obiektach ochrony przyrody
Parku Krajoznawczego Lasy nad Górną Liswartą. – ZCz t. 32: 2005, s. 263–
304.
Heromiński Ignacy
1. Układ i zmiany administracyjne powiatu. – ZCz t. 10: 1974, s. 19–48.
2. Działalność kulturalna w powiecie. ZCz t. 10: 1974, s. 453–467.
3. Indeks urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych powiatu
częstochowskiego według stanu na 31 XII 1970 r. – ZCz t. 10: 1974, s. 523–
548.
Hoffman Maciej Krzysztof
1. Bitwa pod Częstochową 4 IX 1665 r. – ZCz t. 28: 2001, s. 25–74.
Hozakowski Andrzej
1. Rozwój gospodarczy Częstochowy w 30-leciu PRL. – ZCz t. 11: 1976,
s. 29–42.
Hurnikowa Elżbieta
1. O wierszach Ludmiły Marjańskiej. – ZCz t. 34: 2008, s. 179–186.
Hyla Władysław
1. Zabytki i osobliwości powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 2: 1938, s. 112–132.
Jackowska-Kowalczyk Anna
1. Poszukiwanie pyłu międzygalaktycznego w obszarze obłoku Hoffmeistera
Jakubczak Anna
1. Język mówiony mieszkańców Częstochowy (współautorka). – ZCz t. 17:
1991, s. 90–97.
Jakubiak Robert
1. Rec.: Ryszard Szwed, Związek Miast Polskich 1917–1939. 1990–1994, Poznań 1995. – ZCz t. 23: 1996, s. 155–156.
97
2. Rec.: Dariusz Złotowski, Życie zawodowe i rodzinne Stanisława Polakowskiego (1880–1943), nauczyciela szkół wiejskich w świetle jego notatek
i korespondencji, Częstochowa 1995. – ZCz t. 23: 1996, s. 157–158.
3. Rec.: Między Wschodem a Zachodem. Praca zbiorowa pod red. Piotra Stawińskiego, Częstochowa 1995. – ZCz t. 23: 1996, s. 159–161.
Janczak Antoni
1. Pamiętniki (ks. Antoniego Janczaka). – ZCz t. 2: 1938, s. 13–26.
Janiczek Roman
1. Obserwatorium astronomiczne w Częstochowie. – ZCz t. 23: 1996, s. 31–32.
Janik Józef
1. Działo się to w Przystajni. – ZCz t. 13: 1980, s. 403–409.
Janik Maciej
1. Eksponaty opowiadają. Muzealny program edukacyjny lekcji historii pod
red. merytoryczną Andrzeja Kuźmy, Częstochowa b.r.w., ZCz t. 32: 2005,
s. 419–423.
Janikowski Mieczysław
1. Byłem świadkiem wydarzeń i ludzkich przeżyć. – ZCz t. 13: 1980, s. 141–189.
Janiszewski Mieczysław
1. Cztery trzynastki. – ZCz t. 13: 1980, s. 421–430.
Janus Stanisław
1. Zwiesiliśmy sztandar z wezwaniem Śmierć hitlerowskim okupantom. – ZCz
t. 13: 1980, s. 411–419.
Jastrzębska Elżbieta
1. Materiały do bibliografii częstochowskiej produkcji wydawniczej (1945–1965)
(współautorka). ZCz t. 11: 1976, s. 347–360.
Jaśkiewicz Aleksander
1. Badania nad zabytkami architektury powiatu częstochowskiego i kłobuckiego w latach 1945–1965. – ZCz t. 6: 1967, s. 165–179.
98
Ks. Jan ZWIĄZEK
2. Zabytki powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974, s. 177–190.
3. Artyści i rzemieślnicy działający w Częstochowie w XVII i XVIII w. – ZCz
t. 11: 1976, s. 205–220.
4. Zabytki sztuki województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 423–440.
5. Kilka uwag o kościele pw. Najświętszego Imienia Maryi w Częstochowie. –
ZCz t. 26: 1999, s. 199–204.
6. Zabytki sztuki. – ZCz t. 27: 2000, s. 183–199.
Jatulewicz Igor
1. Nowe stanowisko Stalia boops (Schiodte) Heteroptera, Nabidael w Polsce. –
ZCz t. 29: 2002, s. 109–110.
Jedynakiewicz Katarzyna
1. Kościuszko w bitwie pod Szczekocinami – chwilowe załamanie czy kryzys
psychiczny? – ZCz t. 17: 1991, s. 38–45.
Jezierski Mieczysław
1. Rozwój społeczny Częstochowy w 30-leciu PRL. – ZCz t. 11: 1976, s. 51–66.
Jeziorski Leopold
1. Słowo wstępne. – ZCz t. 15: 1984, s. 7–10.
2. Mikroskopowe stale konstrukcyjne. – ZCz t. 16: 1988, s. 55–60.
Jędras Stanisław
1. O dalszy rozwój badań naukowych w regionie częstochowskim. – ZCz t. 7:
1967, s. 193–197.
2. Jubileusz 25-lecia. – ZCz t. 8: 1970, s. 5.
Jędrzejko Krzysztof
1. Mszaki wybranych jaskiń na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej na tle warunków mikroklimatycznych i zróżnicowania ekologicznego siedlisk (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 107–151.
Józefowicz Maria
1. Bibliografia Częstochowy. – ZCz t. 2: 1938, s. 225–257.
99
Jura Anna
1. Badanie poszerzenia dopplerowskiego międzygwiazdowych pasm rozmytych (współautorka). – ZCz t. 33: 2006, s. 151–156.
Jurek Kazimierz
1. Ziemia częstochowska w powstaniu styczniowym 1863–1864 r. – ZCz t. 5:
1965, s. 126–146.
2. Z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie w latach 1946 – 1966. – ZCz t. 7: 1967, s. 364–374.
Jüttner Franciszek
1. Pamiętniki (ks. Franciszka Juttnera). – ZCz t. 2: 1938, s. 27–41.
Kania Agnieszka
1. Częstochowskie zegary słoneczne. – ZCz t. 32: 2005, s. 309–316.
Kapuśniak Magdalena
1. Drukarnia Szyszkowskich w Częstochowie w latach 1827–1847 (współautorka). – ZCz t. 31: 2004, s. 13–35.
Kidawa Jarosław
1. Działalność kulturalna. – ZCz t. 12: 1978, s. 409–422.
Kobojek Sławomir
ZCz t. 26: 1999, s. 238–308.
Koj Jacek
1. Badania archeologiczne w województwie częstochowskim w latach 1975–
2. Ziemie powiatu częstochowskiego we wczesnym średniowieczu. Zarys problematyki. – ZCz t. 27: 2000, s. 17–29.
Kołodziejczyk Agata
1. Orkiestra genów pod batutą matki Ziemi. – ZCz t. 33: 2006, s. 157–160.
100
Ks. Jan ZWIĄZEK
Kołodziejski Stanisław
1. Badania wykopaliskowe reliktów cysterny na zamku olsztyńskim koło Częstochowy w r. 1997. – ZCz t. 26: 1999, s. 179–184.
2. Wyniki wstępnych badań archeologicznych reliktów średniowiecznego zamku
w Ostrężniku gm. Janów, województwo śląskie. – ZCz t. 28: 2001, s. 17–22.
Konikowski Hieronim
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Jan Długosz (1415–1480). – ZCz t. 14: 1984, s. 103–109.
Marcin Bielski (1495–1575). – ZCz t. 14: 1984, s. 111–114.
Joachim Bielski (1544–1599). – ZCz t. 14: 1984, s. 115–117.
Marcin Molski (1751–1822). – ZCz t. 14: 1984, s. 119–124.
Ludwik Niemojewski (1823–1892). – ZCz t. 14: 1984, s. 133–135.
Stanisław Pustkowski (1882–1943). – ZCz t. 14: 1984, s. 137–141.
Antoni Bolesław Dobrowolski (1872–1954). – ZCz t. 14: 1984, s. 143–146.
Śladami powstania styczniowego nad górną Wartą. – ZCz t. 14: 1984,
s. 347–352.
Kopacz Jerzy
s. 123–142.
Kostrzewa Stefan
1. Urbanizacja wsi w rejonie Olesna. – ZCz t. 14: 1984, s. 235–243.
Kowalewski Leon
1. Przyroda kompleksów stawowych na obszarze województwa częstochowskiego, Częstochowa 1997 (rozprawa monograficzna). – ZCz t. 24: 1997.
2. Występowanie i biologia łabędzia niemego Cygnus Alor na obszarze województwa częstochowskiego. – ZCz t. 26: 1999, s. 223–236.
3. Kręgowce ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 31: 2004, s. 139–174.
Kowalińska Anna
1. Stan badań nad szkolnictwem średnim w Częstochowie w okresie Drugiej
Rzeczypospolitej. – ZCz t. 34: 2008, s. 125–140.
Kowalski Tadeusz
1. 750-lecie Częstochowy. – ZCz t. 6: 1967, s. 9–26.
101
Krakowski Stefan
1. Mieszczanie Częstochowy w XVII wieku w świetle testamentów. – ZCz.
t. 5: 1965, s. 115–125.
Krasowska Halina
1. Roślinność przełomu Warty pod Częstochową (współautorka). – ZCz t. 9:
1970, s. 315–350.
Krawczyk Zenon
1. Górnictwo rud żelaza w powiecie częstochowskim w okresie 1945–1970. –
ZCz t. 10: 1974, s. 271–287.
Królica-Łyszczarz Krystyna
1. Zygmunt Domagalski. – ZCz t. 11: 1976, s. 197–201.
Krysta Antoni
1. Miejsca Pamięci Narodowej w województwie częstochowskim. – ZCz t. 12:
1978, s. 45–471.
Krysta Franciszek
1. Kierunki rozwoju produkcji rolnej w województwie częstochowskim. – ZCz
t. 12: 1978, s. 315–331.
Kubicka-Czekaj Barbara
1. Częstochowa i jej okolice w listach sekretarza Marii Ludwiki, Piotra de Nowersz. – ZCz t. 17: 1991, s. 9–23.
Kühn Kazimierz
1. Przedmowa. Praca regionalna. – ZCz t. 1: 1934, s. 7–18.
Kulesza W.
1. Godne uwagi problemy fitogeograficzne i fitosocjologiczne na terenie powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 1: 1934, s. 267–278.
102
Ks. Jan ZWIĄZEK
Kupniewicz Feliks
1. Utrwalić przeszłość, by niczego co ważne, nie zapomnieć. – ZCz t. 13: 1980,
s. 191–211.
Kuźmicz Agnieszka
1. Modelowanie efektu pikselizacji w astrofizyce obserwacyjnej. – ZCz t. 33:
2006, s. 109–115.
Kwapińska Janina
1. Moja droga (podpisana Janina Bogusławska). – ZCz t. 13: 1980, s. 335–357.
Laskowski Antoni
1. Organizacja i układ administracyjny województwa. – ZCz t. 12: 1978, s. 21–32.
Ledwoń Józef Adam
1. Możliwość eksploatacji węgla kamiennego w rejonach zabudowanych. –
ZCz t. 14: 1984, s. 363–370.
2. Technologiczne budowlane konstrukcje przemysłowe i budownictwo na terenach górniczych. – ZCz t. 16: 1988, s. 61–67.
Lesiak Agnieszka
(współautorka). – ZCz t 33: 2006, s. 127–137.
Leśniczek Artur
1. Wczoraj i dziś astronomii w Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006, s. 35–43.
Lipiec Janusz
1. Materiały do dziejów szkolnictwa i oświaty ludowej w okręgu częstochowskim w wieku XIX. – ZCz t. 5: 1965, s. 59–114.
2. Ekonomiczno-społeczna i prawna degradacja miast regionu częstochowskiego w XIX wieku. – ZCz t. 6: 1967, s. 83–125.
3. Szkolnictwo elementarne okręgu częstochowskiego na przełomie XVIII
i XIX wieku. – ZCz t. 8: 1970, s. 75–104.
4. Zarys rozwoju szkolnictwa. – ZCz t. 10: 1974, s. 165–176.
5. Szkolnictwo powiatu częstochowskiego w latach 1945–1970 (współautor). –
ZCz t. 10: 1974, s. 439–452.
103
6. Noty historyczne ważniejszych miejscowości powiatu częstochowskiego. –
ZCz t. 10: 1974, s. 505–518.
7. Szkolnictwo okręgu częstochowskiego w latach 1815–1862. – ZCz t. 11:
1976, s. 73–116.
8. Noty historyczne miast i ośrodków gminnych województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 489–506.
9. Oświata w Częstochowie i w regionie w latach pierwszej wojny światowej. –
ZCz t. 17: 1991, s. 212–233.
Łapaj Marcel
1. Strona internetowa CzTN – SACTN. – ZCz t. 33: 2006, s. 73–75.
Ławnikowski Jan
1. 500 rocznica śmierci Jana Długosza. – ZCz t. 14: 1984, s. 355–356.
Ławrynowicz Maria
1. Roślinność przełomu Warty pod Częstochową (współautorka). – ZCz t. 8 i 9:
1970, s. 315–350.
Łączewski Jan
1. Materiały do udziału częstochowian w walkach o granice Polski po 1918 r. –
ZCz t. 17: 1991, s. 234–247.
2. Salezjanie w Częstochowie. – ZCz t. 34: 2008, s. 149–153.
Łokczewski K.
1. Śp. doktor Karol Rożkowski. Jego działalność społeczna i kulturalna. – ZCz
t. 2: 1938, s. 7–12.
Łoś Henryk
1. Etnograficzno-historyczne przesłanki tworzenia się regionu i województwa
częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 81–96.
Łucki Stanisław
„Kamil” – wierny syn ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 13: 1980, s. 247–260.
104
Ks. Jan ZWIĄZEK
Majchrzak Barbara
1. Chronione gatunki roślin naczyniowych Skał Kroczyckich (współautorka). –
ZCz t. 29: 2002, s. 111–131.
2. Materiały do flory roślin naczyniowych Skał Morskich (współautorka). –
ZCz t. 29: 2002, s. 133–146.
Majkowska Aneta
1. Polszczyzna mówiona mieszkańców Częstochowy. – ZCz t. 26: 1999,
s. 207–213.
2. Mowa żywa w tekstach częstochowian. – ZCz t. 28: 2000, s. 135–138.
3. O grupach nominalnych reprezentowanych przez składnik złożony w polszczyźnie mówionej częstochowian. – ZCz t. 29: 2002, s. 91–97.
4. O strukturze grup nominalnych z zaimkiem taki w języku mówionym częstochowian. – ZCz t. 30: 2003, s. 149–154.
5. Formy adresatywne w ulotkach częstochowskiej kampanii samorządowej
2002 roku (współautorka). – ZCz t. 31: 2004, s. 115–120.
6. O formach zwracania się do odbiorcy w języku współczesnych kazań (na
podstawie kazań wygłoszonych w częstochowskich parafiach rzymskokatolickich w latach 2002–2004) (współautorka). – ZCz t. 32: 2005, s. 255–262.
7. Obraz miasta zamknięty w języku. – ZCz t. 34: 2008, s. 189–199.
8. Nazwy ulic Częstochowy (współautorka). – ZCz t. 34: 2008, s. 201–213.
9. A czas płynie… czyli o pokoleniowych różnicach językowych w mowie
częstochowian. – ZCz t. 37: 2011, s. 207–212.
Majkowski Grzegorz
1. Zaniedbania rodzinne jako źródło zaburzeń w ustnym i pisemnym przekazie
informacji (na materiale wybranych wypowiedzi młodych częstochowian). –
ZCz t. 28: 2000, s. 139–150.
2. O składniowych środkach więzi międzyzdaniowej w Tygodniku Krakowskim
Michała Bałuckiego. – ZCz t. 29: 2002, s. 99–105.
3. Wykładniki kohezji w częstochowskich drukach ulotnych kampanii samorządowej 2002 roku. – ZCz t. 30: 2003, s. 155–169.
4. O spójności mów staropolskich (na przykładzie Mowy biskupa Krzysztofa
Antoniego Szembeka do Generalnej Konfederacji, wygłoszonej w Starej
Częstochowie 9 lutego 1735 roku). – ZCz t. 31: 2004, s. 109–114.
2002 roku (współautor). – ZCz t. 31: 2004, s. 115–120.
6. Rec.: Feliks Pluta, Studia językoznawcze. Analiza języka. Dialektologia.
Onomastyka, Częstochowa 2001 ss. 485. – ZCz t. 31: 2004, s. 309–312.
105
7. O formach zwracania się do odbiorców w języku współczesnych kazań (na
podstawie kazań wygłoszonych w częstochowskich parafiach rzymskokatolickich w latach 2002–2004 (współautor). – ZCz t. 32: 2005, s. 255–262.
8. Nazwy ulic Częstochowy (współautor). – ZCz t. 34: 2008, s. 201–213.
9. Lingwista w aglomeracji miejskiej. Z okazji Roku Języka Polskiego słów
kilka. – ZCz. t. 34: 2008, s. 215–220.
10. Studencki ruch naukowy w Częstochowie i działalność Studenckiego Koła
Naukowego Językoznawców przy Instytucie Filologii Polskiej Akademii im.
Jana Długosza w Częstochowie w latach 2001–2006. – ZCz t. 34: 2008,
s. 305–311.
Majorek Bogdan
1. Charakterystyczne cechy urbanizacji powiatu częstochowskiego (współautor). – ZCz t. 10: 1974, s. 101–120.
Majorek Ewa
1. Charakterystyczne cechy urbanizacji powiatu częstochowskiego (współautorka). – ZCz t. 10: 1974, s. 104–120.
Majzner Robert
1. Prof. płk dypl. rez. Włodzimierz Marian Drzewieniecki – częstochowianin
z Buffalo (współautor). – ZCz t. 32: 2005, s. 169–189.
Maliszewski Julian
1. Niepodległość Polski w literaturach zachodnioeuropejskich. – ZCz t. 17:
1991, s. 128–147.
Małolepsza Agata
1. Reszkowie – artyści i właściciele ziemscy w powiecie radomszczańskim. –
ZCz t. 34: 2008, s. 165–177.
Markiewicz Józef
1. Z badań nad fauną regionu częstochowskiego. – ZCz t. 5: 1965, s. 322–333.
2. Wspomnienie o Janie Prüfferze. – ZCz t. 5: 1965, s. 349–350.
3. Materiały do znajomości motyli (Lapidoptera) regionu częstochowskiego
106
Ks. Jan ZWIĄZEK
Materniak Stanisław
1. Wizje i fakt odzyskania niepodległości. – ZCz t. 17: 1991, s. 109–127.
Matlingiewicz Józef
1. Podziemna walka z okupantem hitlerowskim peperowców Przyrowa. – ZCz
t. 13: 1980, s. 293–303.
Matysiakiewicz Ryszard
1. Częstochowa – stolicą województwa. – ZCZ t. 12: 1978, s. 219–240.
Mąkosza Edward
1. Pieśń ludowa ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 4. 1961, s. 166–173.
Metler Bonawentura
1. Kształt ziemi, (opr. Marian Głowacki). – ZCz t. 23: 1996, s. 33–41.
Michalska-Hejduk Dorota
1. Walory przyrodnicze rezerwatu Góra Zborów koło Kroczyc (współautorka).
– ZCz t. 26:1999, s. 238–308.
2. Grzyby pasożytnicze roślin charakterystycznych dla muraw kserotermicznych Festuco – Brometea w okolicy Olsztyna koło Częstochowy (współautorka). – ZCz t. 30: 2003, s. 195–208.
Michalski Marek
ZCz t. 26: 1999, s. 238–308.
Mielczarek Witold
1. 40 lat Ziemi Częstochowskiej 1934–1974. – ZCz t. 11: 1976, s. 67–70.
2. Pierwsze zakłady drukarskie i zakłady poligraficzne w Częstochowie. – ZCz
t. 11: 1976, s. 221–284.
3. Prasa Polskiej Partii Robotniczej w Częstochowie. – ZCz t. 13: 1980, s. 111–
138.
4. Kronika działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej i Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego za lata 1932–1983 (współautor) –
ZCz t. 15: 1984, s. 65–96.
5. Wacław Cyprian Płodowski (1881–1939). – ZCz t. 15: 1984, s. 111–112.
107
6. Stanisław Nowak (1874–1940) – współzałożyciel TPKR. – ZCz t. 15: 1984,
s. 113–114.
7. Władysław Hyla (1894–1966). – ZCz t. 15: 1984, s. 115.
8. Karol Rożkowski (1872–1934). – ZCz t. 15: 1984, s. 116.
9. Sabok Kazimierz (1884–1966). – ZCz t. 15: 1984 s. 116.
10. Sołdrowski Jan (1889–1970). – ZCz t. 15: 1984, s. 116.
11. Edward Mąkosza (1886–1974). – ZCz t. 15: 1984, s. 117.
12. Aleksander Radłowski (1902–1972) – prezes TPKR. – ZCz t. 15: 1984, s. 117.
13. Stefan Gajos (1906–1976). – ZCz t. 15: 1984, s. 118.
14. Dymitr Szostak (1922–1978). – ZCz t. 15: 1984, s. 118.
15. Jerzy Kołakowski (1907–1980) – prezes CzTN w l. 1978 – 1980. – ZCz 15:
1984, s. 120.
16. Mirosław Wierzbicki (1930–1982). – ZCz t. 15: 1984, s. 124.
Mikołajtis Józef
1. Z ostatnich lat życia Zygmunta Krasińskiego. – ZCz t. 3 z. 4: 1947, s. 3–74.
2. Euzebiusz i Juliusz (rozważania). – ZCz t. 4: 1961, s. 154–165.
3. Z działalności Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza – Oddział
Częstochowski (1956–1965). – ZCz t. 5: 1965, s. 336–346.
Milewicz Elżbieta
Miszczak Zbigniew
1. Faustyn Świderski i jego krąg rodzinny. Zarys biograficzny. – ZCz t. 28:
2001, s. 115–131.
2. Tropem Sienkiewicza. Próba wyjaśnienia zagadki pobytu pisarza w Częstochowie. – ZCz t. 34: 2008, s. 155–164.
Mizgalski Jerzy
1923 (współautor) – ZCz t. 17: 1991, s. 159–171.
Młodkowska-Przepiórowska Iwona
1998 (współautorka). – ZCz t. 26: 1999, s. 133–177.
108
Ks. Jan ZWIĄZEK
Mróz Ewa
ZCz t. 29: 2002, s. 111–131.
ZCz t. 29: 2002, s. 133–146.
Mruklik Teofil
1. Byłem sekretarzem podziemnej MRN w Częstochowie. – ZCz t. 13: 1980,
s. 359–380.
Mrukowicz Zbigniew
1. Ludność i zatrudnienie w województwie częstochowskim. – ZCz t. 12: 1978,
s. 47–58.
Nabiałek Karol
1. Nowe spojrzenie na biografię Kaspra Karlińskiego herbu Ostoja. – ZCz
t. 37: 2011, s. 21–61.
Niewalda Waldemar
Nosek Stefan
1. Badania archeologiczne w Opatowie częstochowskim. – ZCz t. 3 cz. 1:
1939, s. 7–12.
Nowak Jerzy Robert
1. Spór o rolę księdza Augustyna Kordeckiego. – ZCz t. 30: 2003, s. 31–43.
Nowak Marek
1. Częstochowskie obserwacje w ramach Jupiter Project 2006. – ZCz t. 33:
2006, s. 65–68.
2. Obserwacje częściowego zaćmienia Księżyca w Częstochowie 6 września
2006. – ZCz t. 33: 2006, s. 69–72.
109
Nowak Tomasz Andrzej
1. Z dziejów szkoły elementarnej w Radomsku. – ZCz t. 30: 2003, s. 121–145.
Odrzywolska-Kidawa Anna
1. Karcer w dawnym klasztorze bernardyńskim w Świętej Annie. – Z Cz. t. 23:
1996, s. 79–97.
Ogrodniczak Henryk
1. Zarys historii ziemi województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978,
s. 61–79.
2. Jan Prüffer (1890–1959). ZCz t. 14: 1984, s. 147–156.
Ojrzyński Jacek Antoni
1. Wyposażenie artystyczne dworów szlacheckich ziemi wieluńskiej w wiekach XVI–XVIII. – ZCz t. 17: 1991, s. 24–37.
Olesik Zygmunt
1. Działalność Komitetu Okręgowego Olimpiady Fizycznej w Częstochowie
w latach 1976–2002. – ZCz t. 29: 2002, s. 71–87.
Pabian Barbara
1. Sacrum w sztuce czyli o częstochowskich imprezach artystycznych inspirowanych religią chrześcijańską. – ZCz t. 35: 2009, s. 45–58.
Pamuła Stanisław
1. Miesięcznik Nasza Częstochowa jako obraz życia miasta w początkach III RP.
– ZCz t. 26: 1999, s. 113–129.
Paranowski Henryk
1. Przemysł i rzemiosło w powiecie częstochowskim w latach 1945–1970. –
ZCz t. 10: 1974, s. 287–325.
Parkitny Ryszard
1. Przedmowa. – ZCz t. 16: 1988, s. 3.
110
Ks. Jan ZWIĄZEK
Patrzyk Franciszek
1. Materiały do badań nad stosunkami ludnościowymi miasta Częstochowy
w latach 1808–1830. – ZCz t. 4: 1961, s. 92–107.
Pawlikowski Michał
1. Teleskop Hubble’a i obserwacje m międzygwiazdowej molekuły C2 (współautor). – ZCz t. 33: 2006, s. 145–149.
Perzanowski Zbigniew
1. Twórczość Jana Długosza na polu heraldyki polskiej. – ZCz t. 14: 1984,
s. 39–49.
Piasecki Wiesław
1. Zmiany we florze synantropijnej Częstochowy pod wpływem stu lat urbanizacji. – ZCz t. 18: 1992, s. 153–157.
Piersiak Rajmund
1. O rozwoju urbanistycznym miasta. – ZCz t. 4: 1961, s. 87–90.
2. Trzydzieści pięć lat Pochodni. – ZCz t. 5: 1965, s. 214–226.
Piersiak Tadeusz
1. Rozwój czy schyłek częstochowskiej kultury? – ZCz t. 28: 2001, s. 153–158.
Pietrzykowski Jan
1. Dom pod numerem 10. Proces gestapo w Częstochowie. – ZCz t. 5: 1965,
238–254.
2. Częstochowianki w Ravensbrück. – ZCz t. 7: 1967, s. 198–239.
3. Zbrodnie hitlerowskie na ludności żydowskiej powiatu częstochowskiego
(1939–1945). – ZCz t. 8: 1970, s. 115–137.
4. Powiat częstochowski pod okupacją hitlerowską. – ZCz t. 10: 1974, s. 193–218.
5. Okupacja hitlerowska na ziemiach województwa częstochowskiego. – ZCz
t. 12: 1978, s. 127–146.
Płachecki Waldemar
1. Ochrona zdrowia. – ZCz t. 12: 1978, s. 399–408.
111
Płowecki Janusz
1. Wyzwolenie powiatu częstochowskiego w 1945 r. – ZCz t. 10: 1974, s. 219–
231.
2. Wyzwolenie województwa częstochowskiego w 1945 roku. – ZCz t. 12:
1978, s. 147–164.
Pobratyn Agnieszka
1. Częstochowskie iluzjony do 1914 roku – nazwy, lokalizacje, programy. –
ZCz t. 37: 2011, s. 115–126.
Podobiński Stanisław
1. Język mówiony mieszkańców Częstochowy (współautor). – ZCz t. 17: 1991,
s. 90–97.
2. Rec.: Czesław Gurtman „Mocny”, Armia Krajowa – w Częstochowie i okolicy – Walczy. Wspomnienia, Częstochowa 1996 ss. 210. – ZCz t. 23: 1996,
s. 163–164.
3. Uniwersalność regionalizmów częstochowskich. – ZCz t. 26: 1999, s. 215–219.
Polanowski Edward
1. Z dziejów ruchu naukowego w Częstochowie (od połowy XIX w. do 1932
r.) (współautor). – ZCz t. 15: 1984, s. 31–42.
2. Słowo wstępne (do konferencji): Częstochowa i region w dobie zdobywania
niepodległości. – ZCz t. 17: 1991, s. 107.
Policińska Ewelina
1. Ziemia wieluńska pod rządami Władysława Opolczyka w nowszej historiografii. – ZCz t. 37: 2011, s. 9–20.
Popczyk Alicja
1. Prof. płk dypl. rez. Włodzimierz Drzewieniecki – częstochowianin z Buffalo
Pośpiech Szymon
1. Obserwacje Słońca w Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006, s. 117–122.
Premik Józef
1. Budowa i dzieje geologiczne okolic Częstochowy. – ZCz t. 1: 1934, s. 175–266.
112
Ks. Jan ZWIĄZEK
Prüffer Jan
1. Próba charakterystyki fauny okolic Częstochowy na podstawie analizy rozmieszczenia motyli w paśmie Jury Krakowsko-Wieluńskiej. – ZCz t. 1:
1934, s. 279–316.
Przysucha Mieczysław
1. Miejsce powiatu częstochowskiego w województwie katowickim. – ZCz
t. 10: 1974, s. 11–17.
2. Kolejne etapy historii wymagają od pokoleń pracy dla nowych celów. – ZCz
t. 11: 1976, s. 25–28.
3. Działalność organizacji politycznych i społecznych w województwie częstochowskim. – ZCz t. 12: 1978, s. 197–206.
4. Niezapomniany wkład częstochowskich PPR-owców w walce o wyzwolenie
narodowe i budowę Polski socjalistycznej. – ZCz t. 13: 1980, s. 25–62.
Psykała Iwona
1. Wychowankowie częstochowskiego Gimnazjum Rządowego w ruchu Niepodległościowym. – ZCz t. 17: 1991, s. 198–211.
Puczyński Bogdan
1. Problemy społeczne załogi Częstochowianki w latach 1919–1944. – ZCz
t. 4: 1961, s. 36–50.
2. Udział społeczeństwa Częstochowy i okolicy w walce o przyłączenie Górnego Śląska do Polski w latach 1919–1921. – ZCz t. 5: 1965, s. 202–213.
Pyda Jerzy
1. Wspomnienia żołnierzy z Częstochowskiego w walkach Sławnego 49 pp
w 1920 roku i w latach późniejszych. – ZCz t. 26: 1999, s. 35–40.
2. Przysposobienie wojskowe konne Krakusów w powiecie częstochowskim
przed rokiem 1939. – ZCz t. 26: 1999, s. 103–112.
Radłowski Aleksander
1. Chałupnicy – tkacze wsi Kamienica Polska. – ZCz t. 2: 1938, s. 45–111.
2. Zarys historii rozwoju przemysłu częstochowskiego. – ZCz t. 4: 1961, s. 51–64.
3. Kształtowanie się kosztów utrzymania robotników placowych w Częstochowskim Okręgu Przemysłowym w latach międzywojennych. – ZCz t. 11:
1976, s. 331–346.
113
Radziszewska Julia
1. W sprawie korzystania przez Długosza z Powieści minionych lat. – ZCz
t. 14: 1984, s. 57–85.
Rędziński Kazimierz
1. Duszpasterstwo legionowe w latach I wojny światowej. – ZCz t. 17: 1991,
s. 148–158.
Rok Regina
1. Kilka uwag o kulturze ludowej wsi częstochowskiej z przełomu XIX–XX
wieku. – ZCz t. 27: 2000, s. 201–211.
Rola Henryk
1. Huta Częstochowa w latach 1897–1945. – ZCz t. 8: 1970, s. 25–73.
Rostecki Józef
1. Rozwój urządzeń i usług komunalnych. – ZCz t. 10: 1974, s. 409–421.
2. Miejsca pamięci narodowej. – ZCz t. 10: 1974, s. 519–522.
Rotarski Wojciech
1. Bibliografia wydawnictw niezależnych w regionie częstochowskim 1978–1990.
Druki zwarte i wydawnictwa ciągłe. – ZCz t. 31: 2004, s. 205–237.
Rotaub Adam
1. Działalność proletariatu częstochowskiego w rewolucji 1905–1907. – ZCz
t. 4: 1961, s. 7–14.
2. Powstanie i rozwój przemysłu włókienniczego w okręgu Częstochowy na
przełomie XIX i XX stulecia. – ZCz t. 5: 1965, s. 189–201.
3. Przemysł ciężki (współautor). – ZCz t. 12: 1978, s. 253–262.
Róg Jan
1. Rolnictwo i gospodarka leśna powiatu częstochowskiego (współautor). –
ZCz t. 10: 1974, s. 327–375.
2. Kierunki i perspektywy rozwoju powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10:
1974, s. 485–502.
3. Stan rolnictwa i poziomu produkcji rolnej w województwie częstochowskim.
– ZCz t. 12: 1978, s. 293–313.
114
Ks. Jan ZWIĄZEK
4. Lasy i rezerwaty przyrody. – ZCz t. 12: 1978, s. 333–341.
Różycki S.Z.
1. W sprawie rezerwatu geologicznego na Jasnej Górze pod Częstochową. –
ZCz t. 2: 1938, s. 133–138.
Ruszkiewicz-Michalska Małgorzata
Rygalik-Weżgowiec Teresa
1. Dorożki w Częstochowie. – ZCz t. 30: 2003, s. 81–91.
Rygielski Jan
1. W oddziale partyzanckim przyjęto mnie do partii. – ZCz t. 13: 1980, s. 393–401.
Ryter Henryk
1. Uruchomienie i nacjonalizacja przemysłu włókienniczego w Częstochowie
po II wojnie światowej. – ZCz t. 8 i 9: 1970, s. 253–287.
2. Przemiany stosunków społeczno-ekonomicznych w pierwszych latach władzy ludowej. – ZCz t. 10: 1974, s. 235–270.
3. Tworzenie i umocnienie władzy ludowej na ziemiach województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 167–195.
4. Z działalności Polskiej Partii Robotniczej w Częstochowie i w powiecie częstochowskim w latach 1945–1948. – ZCz t. 13: 1980, s. 63–110.
Samsonowicz Henryk
1. Polska Jana Długosza. – ZCz t. 14: 1984, s. 9–13.
Sętowski Juliusz
1. Organizacje niepodległościowe młodzieży częstochowskiej w latach 1890–
1914. – ZCz t. 26: 1999, s. 7–21.
2. Kazimierz Jan Kühn (1875–1957). Zarys biografii starosty powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 27: 2000, s. 157–166.
3. Sylwetki prezesów Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej i Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. – ZCz t. 30: 2003, s. 11–16.
115
Sikorski Robert
1. Obraz dziewiętnastowiecznej Częstochowy w dziele M. Balińskiego. – ZCz
t. 32: 2005, s. 51–78.
Sitek Eugeniusz
1. Położenie ekonomiczne Częstochowy i jej mieszkańców w latach pierwszej
wojny światowej. – ZCz t. 11: 1976, s. 159–170.
2. Przemysł włókienniczy i pokrewne gałęzie przemysłu. – ZCz t. 12: 1978,
s. 263–275.
Skalska Barbara
1. Zakwaszenie kory sosny zwyczajnej (Pinus Sylvestris L) na terenie Parku
Krajoznawczego Orle Gniazda i jego otuliny (współautorka). – ZCz t. 18:
1992, s. 159–170.
2. Ekstynkcja wypławka alpejskiego Crenobia Alpina (Dana) w źródle Zygmunta w Potoku Złotym i uwagi o występowaniu wypławków krynicznych
(Turbellaria, Tricladida) na Wyżynie Częstochowskiej (współautorka). –
ZCz t. 18: 1992, s. 171–177.
Skalski Andrzej Władysław
1. Szkic do charakterystyki środowiska przyrodniczego regionu częstochowskiego (współautor). – ZCz t. 10: 1974, s. 65–83.
2. Ekstynkcja wypławka alpejskiego Crenobia Alpina (Dana) w źródle Zygmunta w Potoku Złotym i uwagi o wystepowaniu wypławków krynicznych
(Turbellaria, Tricladida) na Wyżynie Częstochowskiej (współautor). – ZCz
t. 18: 1992, s. 171–177.
3. Rozsiedlenie motyli dziennych (Lepidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea)
na Wyżynie Częstochowskie – ZCz t. 18: 1992. s. 179–192.
4. Kraśnik karyncki Zygaena Carniolica (Scop.) (Lepidoptera: Zygaenidae) na
Wyżynie Częstochowskiej. – ZCz t. 18: 1992, s. 193–206.
5. Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) Parku Krajobrazowego Stawki (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 207–214.
6. Materiały do znajomości motyli (Lepidoptera) regionu częstochowskiego
Skolik Sebastian
1. Pielgrzym jako incydentalny użytkownik przestrzeni sakralnej Częstochowy.
– ZCz t. 32: 2005, s. 197–217.
116
Ks. Jan ZWIĄZEK
Skrudlik Mieczysław
1. Cudowny Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. – ZCz t. 1: 1934, s. 19–99.
Skibniewska Jolanta
1. Kartki z dziejów teatru częstochowskiego. – ZCz t. 4: 1961, s. 148–153.
Skupin Jan
1. Walory turystyczne województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978,
s. 441–456.
Słowicki Stanisław
1. Szkic fizyczno-geograficzny i walory turystyczne powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974, s. 49–64.
2. Środowisko naturalne województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978,
s. 33–45.
Sobalski Franciszek
1. Szkice i materiały z dziejów Częstochowy. – ZCz t. 4: 1961, s. 108–136.
2. Bunty w cechu szewców w Starej Częstochowie z 1824 roku. – ZCz t. 4:
1961, s. 137–141.
3. Materiały do stosunków gospodarczo-społecznych powiatu częstochowskiego w XIX i XX w. – ZCz t. 5: 1965, s. 147–188.
4. Z badań nad dziejami rzemiosła w Częstochowie. – ZCz t. 6: 1967, s. 27–82.
5. Gospodarka miasta Częstochowy w świetle protokołu pokontrolnego z 1937
roku. – ZCz t. 8: 1970, s. 139–189.
6. Zarys historii gospodarczej powiatu częstochowskiego do 1939 r. – ZCz
t. 10: 1974, s. 143–163.
7. Miasta i gminy powiatu częstochowskiego w świetle kwestionariuszy z 1931
roku. – ZCz t. 11: 1976, s. 285–329.
8. Szkice z historii gospodarczej województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12:
1978, s. 97–125.
9. Archiwum Państwowe w Częstochowie. Materiały do przewodnika po zasobie archiwalnym. – ZCz t. 14: 1984, s. 245–346.
10. Materiały do stosunków społeczno-gospodarczych Częstochowy w latach
pierwszej wojny światowej. – ZCz t. 17: 1991, s. 172–197.
11. Dzieje Częstochowy i województwa częstochowskiego. Informator o materiałach w archiwach państwowych. – ZCz t. 20: 1992, ss. 207 + 1 nlb. (rozprawa monograficzna).
117
12. Tradycje przemysłu budowy maszyn w Częstochowie i regionie. – ZCz t. 23:
1996, s. 99–110.
13. Powiat częstochowski w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939). – ZCz
t. 26: 1999, s. 53–88.
14. Powiat częstochowski do roku 1918. Z badań nad problematyką społecznogospodarczą. – ZCz t. 27: 2000, s. 127–156.
15. Instrukcja dla Pana Asesora Kunsztu Szewskiego w Częstochowie z 1804
roku. – ZCz t. 28: 2001, s. 107–114.
16. Opis miasta Częstochowy z 1925 roku i inne materiały. – ZCz t. 29: 2002,
s. 49–61.
17. Szpitale Częstochowy w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939). – ZCz
t. 31: 2004, s. 37–69.
18. Dwa Towarzystwa Dobroczynności miasta Częstochowy w świetle własnych
sprawozdań (1899–1939). – ZCz t. 30. 2003, s. 45–79.
19. Manufaktury włókiennicze w Częstochowie i okolicy w XIX wieku. – ZCz
t. 32: 2005, s. 79–88.
Sobalski Paweł
1. Bibliografia prac dra Franciszka Sobalskiego. – ZCz t. 37: 2011, s. 265–281.
Sowada Renata
1. Jurajski Oddział Towarzystwa nauczycieli Bibliotekarzy Szkól Polskich
w Częstochowie. – ZCz t. 34: 2008, s. 299–304.
Spałek Kazimierz
1. W 25 rocznicę wyzwolenia Częstochowy. – ZCz t. 8: 1970, s. 7–21.
Stala Bolesław Feliks
1. Pieczęcie dawnych miast powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 1: 1934,
s. 101–108.
Stańczyk Mieczysław
1. Budownictwo mieszkaniowe w Częstochowskim Okręgu Przemysłowym
w latach 1945–1965. – ZCz t. 5: 1965, s. 255–321.
2. Częstochowski Okręg Przemysłowy. – ZCz t. 9: 1970, s. 193–214.
3. Budownictwo i warunki mieszkaniowe w powiecie częstochowskim w latach 1945–1970. – ZCz t. 10: 1974, s. 387–408.
118
Ks. Jan ZWIĄZEK
4. Budownictwo i warunki mieszkaniowe w województwie częstochowskim. –
ZCz t. 12: 1978, s. 343–363.
6. Słowo wstępne. – ZCz t. 14: 1984 s. 3–5.
7. Zmiany społeczne wsi w województwie częstochowskim. – ZCz t. 14: 1984,
s. 229–234.
8. Kazimierz Kühn (1875–1957) – organizator i pierwszy prezes Towarzystwa
Popierania Kultury Regionalnej. – ZCz t. 15: 1984, s. 23–26.
9. Kronika działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalne Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego za lata 1932–1983. – ZCz t. 15: 1984,
s. 65–96.
10. Franciszek Patrzyk (1909–1980). ZCz t. 15: 1984, s. 119.
11. Henryk Ogrodniczak (1922–1981). – ZCz t. 15: 1984, s. 121.
12. Hieronim Konikowski (1901–1981). – ZCz t. 15: 1984, s. 122.
13. Adam Rotaub (1912–1982). – ZCz t . 15: 1984, s. 123.
14. Alfred Czarnota (1911–1984). – ZCz t. 15: 1984, s. 125–126.
Stańczyk Zbigniew
1. Materiały do bibliografii regionu częstochowskiego za 2001 rok. – ZCz
t. 29: 2002, s. 149–176.
2. Materiały do bibliografii regionu częstochowskiego za rok 2002. – ZCz
t. 30: 2003, s. 211–277.
t. 31: 2004, s. 239–300.
t. 32: 2005, s. 317–417.
5. Materiały do bibliografii regionu częstochowskiego za lata 2005–2007. –
ZCz t. 35: 2009, s. 83–430.
6. Bibliografia regionu częstochowskiego za lata 2008–2009. – ZCz t. 36:
2010, s. 7–193 (cały tom).
7. Bibliografia regionu częstochowskiego za 2010 rok. – ZCz t. 37: 2011,
s. 283–376.
8. Rec.: Bibliografia Zakonu Paulinów za lata 1500–1990. – ZCz t. 37: 2011,
s. 379–381.
Stępień Bolesław
1. Szkolnictwo powiatu częstochowskiego w latach 1945 – 1970 (współautor).
– ZCz t. 10: 1974, s. 439–452.
119
Stefaniak Ryszard
1. W czasach Polski Odrodzonej i drugiej wojny światowej 1918–1945. – ZCz
t. 34: 2008, s. 231–249.
Stępniak Tadeusz
1. Hotele i restauracje w Częstochowie od końca XIX wieku do 1945 r. – ZCz
t. 32: 2005, s. 89–100.
Suchecki Eugeniusz
1. Pięćdziesiąt lat owocnej pracy Towarzystwa. – ZCz t. 15: 1984, s. 27–30.
Surma-Jończyk Elżbieta
1. Testament Pawła Szyszkowskiego. – ZCz t. 32: 2005, s. 191–196.
Szczepański Władysław
1. Towarzystwo Farmaceutyczne w Częstochowie w latach 1907–1981. – ZCz
t. 14: 1984, s. 165–215.
Szczerbak Stefan
1. Działalność społeczno-gospodarcza kółek rolniczych i Kół Gospodyń Wiejskich w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974, s. 377–386.
Szczukocka Krystyna
1. Wykaz ślimaków (Mollusca:Gasstropoda) jurajskich okolic Częstochowy. –
ZCz t. 18: 1992, s. 215–219.
Szczypka Andrzej
1. Codzienność w powiecie częstochowskim w latach 1945–1956. – ZCz t. 37:
2011, s. 135–170.
Szponder Artur
1. Rec.: Zeszyty Radomszczańskie t. II, Radomsko 2008, ss. 382. – ZCz t. 37:
2011, s. 383–388.
120
Ks. Jan ZWIĄZEK
Szumlas Izabela J.
1. Adam Bardziński – parlamentarzysta, działacz ludowy i społecznik. – ZCz
t. 32: 2005, s. 147–161.
Szymańska Kazimiera Zdzisława
1. Profesor Edward Polanowski (1936–1992). Szkic do portretu. – ZCz t. 34:
2008, s. 253–259.
Szymański Stanisław
1. Administracyjne i przestrzenne przeobrażenia Częstochowy w latach 1815–
1830 – ZCz t. 5: 1965, s. 5–48.
2. Najstarsze tradycje szkolnictwa w Częstochowie. – ZCz t. 5: 1965, s. 49–58.
3. Szkolnictwo ludowe Częstochowy w okresie Królestwa Polskiego. – ZCz
t. 11: 1976, s. 117–140.
4. 27 pułk piechoty w kampanii wrześniowej pod Częstochową, Częstochowa
1998. (rozprawa monograficzna). – ZCz t. 25: 1998.
Szyndler Bartłomiej
1. Napad bojówki PPS na pociąg pod Herbami 28 VII 1906 r. – ZCz t. 29:
2002, s. 45–48.
2. Książka i biblioteka w dziejach Częstochowy. – ZCz t. 30: 2003, s. 17–30.
3. Przyczynek do osiedlania się Żydów w Częstochowie w XIX wieku. – ZCz
t. 31: 2004, s. 9–11.
4. Początki Ziemi Częstochowskiej. – ZCz t. 31: 2004, s. 103–106.
5. Redaktor Stanisław Podobiński (1950–2003). – ZCz t. 31: 2004, s. 203–206.
6. Zamiast erraty. – ZCz t. 31: 2004, s. 313.
7. Nagrobek. (B.S. Bartłomiej Szyndler). – ZCz t. 32: 2005, s. 425.
Śledziona Jacek
1. Flora naczyniowa miasta i gminy Kłobuck. – ZCz t. 18: 1992, s. 221–256.
Śliwińska-Wyrzychowska Anna
ZCz t. 29: 2002, s. 133–146.
121
Śliwińska Justyna
1. Analiza przestępczości i cech demograficzno-społecznych sprawców przestępstw w Częstochowie. – ZCz t. 32: 2005, s. 219–238.
Świerczewski Dariusz
1. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wilgotnych
Tokarz Wacław
1. Nasze Kółko. – ZCz t. 1: 1934, s. 109–115.
Tronina Antoni
1. Rec.: Zeszyty Historyczne IV – in honorem Jan Związek, Częstochowa 1997.
– ZCz t. 26: 1999, s. 325–328.
Trzepieczyński Zdzisław
Turkowska Danuta
1. Jak Długosz pisał swoja Historię. – ZCz t. 14: 1984, s. 51–56.
Tyras Waldemar
1. Dzieje Lutni częstochowskiej. – ZCz t. 5. 1965, s. 227–237.
2. Budynki i sale teatralne w Częstochowie w latach 1870–1939. – ZCz t. 6:
1967, s. 146–164.
3. Biblioteka Publiczna w Częstochowie do 1939 r. – ZCz t. 9: 1970, s. 351–373.
4. Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej – Częstochowskie Towarzystwo Naukowe. Bibliografia przedmiotowo-podmiotowa. – ZCz t. 15: 1984,
s. 97–106.
5. Życie kulturalne w Częstochowie do 1918 r. – ZCz t. 34: 2008, s. 63–71.
Urbaniec Katarzyna
1. Rola bibliografii regionalnej w systemach informacyjnych XXI wieku. –
ZCz t. 35: 2009, s. 73–82.
122
Ks. Jan ZWIĄZEK
Urbanowicz Beata
1. Struktura i funkcja chrześcijańskich organizacji cechowych w Częstochowie
w latach 1919–1939. – ZCz t. 34: 2008, s. 141–147.
Urbanowski Mikołaj
1. Wykopaliska w Jaskini Komarowej. – ZCz t. 28: 2001, s. 9–15.
Usakiewicz Edward
1. Częstochowa w obliczu zagadnień regulacyjnych. – ZCz t. 3. cz. III: 1947,
s. 5–40.
Walczak Ireneusz
1. Sytuacja demograficzna Częstochowy w latach 1950–1970. – ZCz t. 11:
1976, s. 43–50.
Wallmann Stanisław
1. Rys historyczny życia gospodarczego Częstochowy (do r. 1934). –ZCz t. 3.
z. II: 1947, s. 7–86.
Wasiak Andrzej
1. Rec.: Zbigniew Grządzielski, Jan Pietrzykowski, Polentumsträger. Dzieje
nauczycieli na ziemi częstochowskiej 1939–1945, Katowice 1989. – ZCz
t. 26: 1999, s. 229–230.
Wawrzynowicz Ludwik
1. Muzyka na Jasnej Górze. – ZCz t. 2: 1938, s. 42–44.
Wewiór Sebastian
1. O roli anafory w Oblężeniu Jasnej Góry Częstochowskiej Walentego Dymalskiego. – ZCz t. 30: 2003, s. 171–174.
2. O języku częstochowskiej kampanii samorządowej 2010 roku (na materiale
druków ulotnych). – ZCz t. 37: 2011, s. 213–224.
Weżgowiec Marek
1. Obserwacje radiowe. – ZCz t. 33: 2006, s. 99–107.
123
Wierzbicki Mirosław
1. Organizacja i rozwój sieci szkolnictwa podstawowego w Częstochowie w latach 1945–1947. – ZCz t. 8: 1970, s. 105–113.
2. Kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 473–485.
Wiśniewska Józefa
1. Jan Długosz i jego związki z ziemią częstochowsko-wieluńsko-siewierską. –
ZCz t. 14: 1984, s. 87–96.
Wiśniewski Wojciech W.
1. Nieznany opis podróży z Warszawy do Krakowa przez Częstochowę odbytej
w 1813 roku. – ZCz t. 32: 2005, s. 21–35.
Wlaźlak Władysław Piotr
1. Zarząd diecezji częstochowskiej w latach 1951–1963. – ZCz t. 29: 2002,
s. 63–70.
2. Związek Caritas diecezji częstochowskiej w latach 1945–1950. – ZCz t. 30:
2003, s. 111–120.
3. Koronowane wizerunki Najświętszej Maryi Panny w archidiecezji częstochowskiej. – ZCz t. 34: 2008, s. 43–61.
4. Przewodnik po zespołach Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej. – ZCz
t. 31: 2004, s. 191–204.
5. Duszpasterstwo wojskowe w diecezji częstochowskiej. – ZCz t. 32: 2005,
s. 101–115.
6. Ks. Walenty Patykiewicz patronem Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej. – ZCz t. 37: 2011, s. 127–134.
Włodarkiewicz Bronisław
1. Motyle dzienne (Lapidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) parku Krajobrazowego Stawki (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 207–214.
Wojciechowski Zygmunt
1. Ochrona przeciwpożarowa i rozwój Ochotniczych Straży Pożarnych w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974, s. 423–430.
2. Rozwój komunikacji w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974,
s. 431–438.
124
Ks. Jan ZWIĄZEK
Wolnicki Paweł
1. Tradycje heraldyczne biskupstwa częstochowskiego. – ZCz t. 31: 2004,
s. 71–84.
2. Herby biskupów częstochowskich. – ZCz t. 32: 2005, s. 427–441.
3. Powstanie Instytutu Teologicznego w Częstochowie w świetle dokumentacji
archiwalnej. – ZCz t. 37: 2011, s. 171–192.
Wróbel Kazimierz
1. Powietrze atmosferyczne, jego zanieczyszczenie oraz ochrona przed zanieczyszczeniem w Częstochowskim Okręgu Przemysłowym. – ZCz t. 9: 1970,
s. 289–314.
Wróbel Zdzisław
1. Zwyczaje i obyczaje ludu częstochowskiego. – ZCz t. 1: 1934, s. 117–173.
2. Obrzędy i pieśni weselne w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 2: 1938,
s. 139–203.
Wszołek Bogdan
1. Niebo nad Częstochową. – ZCz t. 31: 2004, s. 177–180.
2. Częstochowskie obserwacje przejścia Wenus na tle tarczy Słońca. – ZCz
t. 31: 2004, s. 181–188.
3. Przybliżyć niebo Częstochowie. – ZCz t. 32: 2005, s. 305–307.
5. Planetarium w Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006, s. 45–53.
6. Wizje zamiejskiego obserwatorium astronomicznego. – ZCz t. 33: 2006,
s. 55–58.
7. Oświata i badania naukowe z zakresu astronomii we współczesnej Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006 s. 59–64.
8. Częstochowskie obserwacje Wenus. – ZCz t. 33: 2006, s. 123–125.
9. Międzygwiazdowe pasma rozmyte. ZCz t. 33: 2006, s. 139–143.
11. Teleskop Hubble’a i obserwacje międzygwiazdowej molekuły C2 (współautor). – ZCz t. 33: 2006, s. 145–149.
12. Badania poszerzenia dopplerowskiego międzygwiazdowych pasm rozmytych (współautor). – ZCz t. 33: 2006, s. 151–156.
125
Wszołek Władysław
1. Zarys zagospodarowania przestrzennego województwa. – ZCz t. 12: 1978,
s. 207–218.
Wyrozumski Jerzy
1. Jan Długosz i jego twórczość. – ZCz t. 14: 1984, s. 15–26.
Zakrzewska Agnieszka
1. Propozycje wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie.
– ZCz t. 17: 1991, s. 98–104.
Zakrzewski Andrzej J.
1. Z dziejów ruchu naukowego w Częstochowie (od połowy XIX w. do 1932 r.)
2. Udział kultu jasnogórskiego w kształtowaniu sfery publicznej i prywatnej
w kulturze polskiej XIX w. – ZCz t. 17: 1991, s. 68–78.
Zawadowicz Kryspin
1. Rolnictwo i gospodarka leśna powiatu częstochowskiego (współautorka). –
ZCz t. 10: 1974, s. 327–375.
2. Warunki naturalne produkcji rolnej województwa. – ZCz t. 12: 1978, s. 281–291.
Zimny Jerzy
1. Zakłady budowy maszyn w Żarkach (1833–1843). – ZCz t. 6: 1967, s. 126–145.
Ziober Andrzej
1. Mszaki wybranych jaskiń na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej na tle warunków mikroklimatycznych i zróżnicowania ekologicznego siedlisk (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 107–151.
Złotkowski Dariusz
1. Polityczna aktywność zakonu OO. Paulinów w latach 1793–1794. – ZCz
t. 17: 1991, s. 46–67.
2. Udział zakonu OO. Paulinów w życiu społeczno-politycznym Rzeczypospolitej w XVIII wieku. – ZCz t. 21: 1994, ss. 134 (rozprawa monograficzna).
3. Jasna Góra w czasach Księstwa Warszawskiego 1806–1813 (analiza wybranych Problemów). – ZCz t. 23: 1996, s. 45–78.
126
Ks. Jan ZWIĄZEK
4. Gospodarka miast powiatu częstochowskiego w okresie Księstwa Warszawskiego – ZCz t. 27: 2000, s. 99–125.
5. Zniszczenia wojenne na terenie Nowej Częstochowy i straty garnizonu polskiego w rezultacie oblężenia Jasnej Góry w roku 1809. – ZCz t. 28: 2001,
s. 95–105.
6. Kształtowanie się cen artykułów rolnych w Królestwie Kongresowym w latach 1815–1833 (na przykładzie Częstochowy i okolic). – ZCz t. 32: 2005,
s. 37–49.
Związek Jan
1. Inwentarz ksiąg konsystorskich i dziekańskich w Archiwum Diecezjalnym
w Częstochowie. – ZCz t. 19: 1993, ss. 115 (rozprawa monograficzna).
2. Katolickie stowarzyszenia społeczne w diecezji częstochowskiej (1925–
1939). – ZCz t. 22: 1994, ss. 201 + 1 nlb (rozprawa monograficzna).
3. Per aspera ad astra. Życie i działalność ks. Bonawentury Metlera. – ZCz
t. 23: 1996, s. 11–30.
4. Rec.: Andrzej Nowakowski, Dzieje ustroju i prawa Księstwa Siewierskiego,
Białystok 1991. – ZCz t. 23. 1996, s. 151–153.
5. Kościół Częstochowski w pierwszych latach niepodległej Polski. – ZCz
t. 26: 1999, s. 41–52.
6. Przeszłość Kościoła katolickiego na ziemiach powiatu częstochowskiego. –
ZCz t. 27: 2000, s. 67–97.
7. Kościelne dzieje Janowa (1696–1996). – ZCz t. 28: 2001, s. 75–93.
8. Rec.: Kłobuck. Dzieje miasta i gminy (do roku 1939), pod red. Feliksa Kiryka, Kraków 1998 ss. 498 + 12 nlb. – ZCz t. 28: 2001, s. 161–165.
9. Ks. dr Stefan Mizera (1927–2002). – ZCz t. 29: 2002, s. 177–181.
10. Cerkiew prawosławna pod wezwaniem śś. Cyryla i Metodego w Częstochowie. – ZCz t. 30: 2003, s. 93–110.
11. Rec.: Zachariasz Sz. Jabłoński. Jasnogórska Bogarodzica w wypowiedziach
Jana Pawła II, Jasna Góra – Częstochowa 2003 t. 1–2 ss. 232–390. – ZCz
t. 30: 2003, s. 281–287.
12. Więź Jana Pawła II z Częstochową i diecezja częstochowską. – ZCz t. 32:
2005, s. 7–20.
13. Ks. Bonawentura Metler jako duszpasterz (1866–1939). – ZCz t. 33: 2006,
s. 13–23.
14. Ks. Wojciech Jan Pazera (1945–2007). Częstochowianin, duchowny, pracownik naukowy. – ZCz t. 34: 2008, s. 261–283.
15. Członkowie Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego – laureatami Nagrody im. Karola Miarki. – ZCz t. 35: 2009, s. 7–44.
127
Zwolska Katarzyna
1. Teatr w ciemnościach – o wizytach Sceny Plastycznej KUL Leszka Mądzika
Żarnowiec Jan
1. Charakterystyka brioekologiczna studni krasowej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. – ZCz t. 18: 1992, s. 257–266.
Żmigrodzki Zbigniew
1. Materiały do bibliografii Częstochowy (1961–1965). – ZCz t. 7: 1967,
s. 313–334.
2. Materiały do bibliografii powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974,
s. 549–570.
3. Materiały do bibliografii częstochowskiej produkcji wydawniczej (1945–1965).
– ZCz t. 11: 1976, s. 347–360.
4. Materiały do bibliografii województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12:
1978, s. 507–526.
II. BIBLIOGRAFIA PROBLEMOWA
TOWARZYSTWO POPIERANIA KULTURY REGIONALNEJ –
CZĘSTOCHOWSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
A. PROGRAMY
Jeziorski Leopold
Kühn Kazimierz
Parkitny Ryszard
1. Przedmowa. – ZCz t. 16: 1988, s. 3.
Pozdrowienia z okazji jubileuszu 50-lecia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego – ZCz t. 15: 1984, s. 11–12.
128
Ks. Jan ZWIĄZEK
Przedmowa. – ZCz t. 4: 1961, s. 5–6.
Słowo wstępne. – ZCz t. 6: 1967, s. 5–6.
Wstęp. – ZCz t. 17: 1991, s. 5–6.
Wstęp. – ZCz t. 18: 1992, s. 5.
B. SPRAWOZDANIA
Antoniewicz Marceli
s. 291–292.
1. Kronika działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej i Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego za lata 19322–1983. – ZCz t. 15:
1984, s. 65–96.
Głowacki Marian
1. Z życia Częstochowskiego
s. 335–338.
s. 169–171.
s. 185–187.
s. 443–447.
Towarzystwa Naukowego. – ZCz t. 26: 1999,
s. 77–81.
s. 313–318.
s. 431–438.
s. 391–394.
129
Jurek Kazimierz
1. Z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie w latach 1946–1966. – ZCz t. 7: 1967, s. 364–374.
Kronika. Z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej. – ZCz
t. 9: 1970, s. 375–377.
Lipiec Janusz
1. Kronika z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej. – ZCz
t. 9: 1970, s. 375–377.
Łapaj Marcel
1. Strona internetowa CzTN – SACTN. – ZCZ t. 33: 2006, s. 73–75.
Mielczarek Witold
1. 40 lat Ziemi Częstochowskiej 1934–1974. – ZCz t. 11: 1976, s. 67–70.
2. Kronika działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej za lata
1932–1983 (współautor). – ZCz t. 15: 1984, s. 65–96.
Sętowski Juliusz
1. Kronika działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej i Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego za lata 1932–1983 (współautor). –
ZCz t. 15: 1984, s. 65–96
130
Ks. Jan ZWIĄZEK
Suchocki Eugeniusz
1. Pięćdziesiąt lat owocnej pracy Towarzystwa. – ZCz t. 15: 1984, s. 27–30.
1. Początki Ziemi Częstochowskiej. – ZCz t. 31: 2004, s. 103–106.
2. Zamiast erraty. – ZCz t. 31: 2004, s. 313.
3. Nagrobek. – ZCz t. 32: 2005, s. 425.
Z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie
w latach 1934–1937. – ZCz t. 2: 1938, s. 261–263.
Z działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie
za lata 1938–1939–1946. – ZCz t. 3 z. 4: 1947, s. 75–77. (Zarząd).
Związek Jan
ARCHEOLOGIA
Bereszyński Zbigniew
1. Grodzisko stożkowe w historii i krajobrazie ziemi częstochowskiej. – ZCz
t. 29: 2002, s. 9–26.
2. Grodzisko częstochowskie – najnowsze ustalenia. – ZCz t. 34: 2008, s. 9–14.
3. Pograniczne zespoły osadniczo-obronne w Dankowie i Bolesławcu, a walka
o polityczną przynależność ziemi rudzkiej w XIII w. – ZCz t. 34: 2008,
s. 31–41.
Dryja Sławomir
Roku (współautor). – ZCz t. 29: 2002, s. 27–44.
Głowacki Maciej
s. 123–142.
131
Hadamik Czesław
1. Obiekt obronny w Łutowcu, pow. myszkowski w świetle dotychczasowych
badań archeologicznych. – ZCz t. 34: 2008, s. 15–29.
Koj Jacek
2. Ziemie powiatu częstochowskiego we wczesnym średniowieczu. Zarys problematyki. – ZCz t. 27: 2000, s. 17–29.
Kołodziejski Stanisław
1. Badania wykopaliskowe reliktów cysterny na zamku olsztyńskim koło Częstochowy w r. 1997. – ZCz t. 26: 1999, s. 179–184.
2. Wyniki wstępnych badań archeologicznych reliktów średniowiecznego
zamku w Ostrężniku gm. Janów, województwo śląskie. – ZCz t. 28: 2001,
s. 17–22.
Kopacz Jerzy
s. 123–142.
Młodkowska-Przepiórowska Iwona
1998 (współautorka). – ZCz t. 26: 1999, s. 133–177.
Niewalda Waldemar
Nosek Stefan
1. Badania archeologiczne w Opatowie częstochowskim. ZCz t. 3 z. 1: 1939,
s. 7–12.
Premik Józef
1. Budowa i dzieje geologiczne okolic Częstochowy. – ZCz t. 1: 1934, s. 175–266.
132
Ks. Jan ZWIĄZEK
Urbanowski Mikołaj
1. Wykopaliska w Jaskini Komarowej. – ZCz t. 28: 2001, s. 9–15.
ARCHIWA
Sobalski Franciszek
1. Archiwum Państwowe w Częstochowie. Materiały do przewodnika po zasobie archiwalnym. – ZCz t. 14: 1984, s. 245–346.
2. Dzieje Częstochowy i województwa częstochowskiego. Informator o materiałach w archiwach państwowych. ZCz t. 20: 1992, ss. 207 + 1 nlb (rozprawa monograficzna).
1. Przewodnik po zespołach Archiwum Archidiecezji częstochowskiej. – ZCz
t. 32: 2005, s. 191–204.
Związek Jan
1. Inwentarz ksiąg konsystorskich i dziekańskich w Archiwum Diecezjalnym
w Częstochowie. – ZCz t. 19: 1993, ss. 115 (rozprawy monograficzne).
ASTRONOMIA
Bączek Karina
1. Z życia Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa naukowego
w trzecim roku jej istnienia. – ZCz t. 33: 2006, s. 83–96.
Bryndal Katarzyna
1. Międzygwiazdowe pasma rozmyte. – ZCz t. 33: 2006, s. 139–143.
Dyrka Marcin
1. Teleskop Hubble’a i obserwacje międzygwiazdowej molekuły C2. – ZCz
t. 33: 2006, s. 145–149.
Głowacki Marian
1. Bonawentura Metler – pionier częstochowskiej astronomii. – ZCz t. 33:
2006, s. 25–34.
133
Jackowska-Kowalczyk Anna
1. Poszukiwanie pyłu międzygalaktycznego w obszarze obłoku Hoffmeistera. –
ZCz t. 33: 2006, s. 127–137.
Janiczek Roman
1. Obserwatorium astronomiczne w Częstochowie. – ZCz t. 23: 1996, s. 31–32.
Jura Anna
1. Badanie poszerzenia dopplerowskiego międzygwiazdowych pasm rozmytych. – ZCz t. 3: 2006, s. 151–156.
Kania Agnieszka
1. Częstochowskie zegary słoneczne. – ZCz t. t. 32: 2005, s. 309–316.
Kuźmicz Agnieszka
1. Modelowanie efektu pikselizacji w astrofizyce obserwacyjnej. – ZCz t. 33:
2006, s. 109–115.
Kołodziejczyk Agata
1. Orkiestra genów pod batutą matki Ziemi. – ZCz t. 33: 2006, s. 157–160.
Lesiak Agnieszka
Leśniczek Artur
1. Wczoraj i dziś astronomii w Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006, s. 35–43.
Metler Bonawentura
1. Kształt ziemi, (opr. Marian Głowacki). – ZCz t. 23: 1996, s. 33–41.
Nowak Marek
1. Częstochowskie obserwacje w ramach Jupiter Project 2006. – ZCz t. 33:
2006, s. 65–68.
2. Obserwacje częściowego zaćmienia Księżyca w Częstochowie 6 września
2006. – ZCz t. 33: 2006, s. 69–72.
134
Ks. Jan ZWIĄZEK
Pawlikowski Michał
1. Teleskop Hubble’a i obserwacje międzygwiazdowej molekuły C2. (współautor). – ZCz t. 33: 2006, s. 145–149.
Weżgowiec Marek
1. Obserwacje radiowe. – ZCz t. 33: 2006, s. 99–107.
Wszołek Bogdan
1. Niebo nad Częstochową. – ZCz t. 31: 2004, s. 177–180.
2. Częstochowskie obserwacje przejścia Wenus na tle tarczy Słońca. – ZCz
t. 31: 2004, s. 181–188.
3. Przybliżyć niebo Częstochowie. – ZCz t. 32: 2005, s. 305–307.
5. Planetarium w Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006, s. 45–53.
6. Wizje zamiejskiego obserwatorium astronomicznego. – ZCz t. 33: 2006,
s. 55–58.
7. Oświata i badania naukowe z zakresu astronomii we współczesnej Częstochowie. – ZCz t. 33: 2006, s. 59–64.
8. Częstochowskie obserwacje Wenus. – ZCz t. 33: 2006, s. 123–125.
9. Międzygwiazdowe pasma rozmyte. – ZCz t. 33: 2006, s. 139–143.
11. Teleskop Hubble’a i obserwacje międzygwiazdowej molekuły C2 (współautor). – ZCz t. 33: 2006, s. 145–149.
12. Badanie poszerzenia dopplerowskiego międzygwiazdowych pasm rozmytych (współautor). – ZCz t. 33: 2006, s. 151–156.
BADANIA REGIONALNE
Antoniewicz Marceli
1. W sprawie możliwości i potrzeb badań regionalnych w kontekście twórczości historiograficznej Jana Długosza. – ZCz t. 14: 1984, s. 97–100.
Kühn Kazimierz
1. Uniwersalność regionalizmów częstochowskich. – ZCz t. 26: 1999, s. 215–219.
135
BIBLIOGRAFIA
Jastrzębska Elżbieta
1. Materiały do bibliografii częstochowskiej produkcji wydawniczej (1945–1965)
Józefowicz Maria
1. Bibliografia Częstochowy. – ZCz t. 2; 1938, s. 225–257.
Rotarski Wojciech
1. Bibliografia wydawnictw niezależnych w regionie częstochowskim 1978–
1990. Druki zwarte i wydawnictwa ciągłe. – ZCz t. 31: 2004, s. 205–237.
Sobalski Paweł
1. Bibliografia prac dra Franciszka Sobalskiego. – ZCz t. 37: 2011, s. 265– 81.
Stańczyk Zbigniew
1. Materiały do bibliografii regionu częstochowskiego za 2001 rok. – ZCz
t. 29: 2002, s. 149–176.
t. 30: 2003, s. 211–277.
t. 31: 2004, s. 239–300.
t. 32: 2005, s. 317–417.
5. Bibliografia do bibliografii regionu częstochowskiego za lata 2005–2007. –
ZCz t. 35: 2009, s. 83–430.
6. Bibliografia regionu częstochowskiego za lata 2008–2009. – ZCz t. 36:
2010, s. 7–193 (cały tom).
7. Bibliografia regionu częstochowskiego za 2010 rok. – ZCz t. 37: 2011,
s. 283–376.
1. Bibliografia zawartości Ziemi Częstochowskiej t. 1: 1934–30: 2003. – ZCz
t. 30: 2003. Suplement, Częstochowa 2004, ss. 23.
136
Ks. Jan ZWIĄZEK
Urbaniec Katarzyna
1. Rola bibliografii regionalnej w systemach informacyjnych XXI wieku. –
ZCz. t. 35: 2009, s. 73–82.
Żmigrodzki Zbigniew
1. Materiały do bibliografii Częstochowy (1961–1965). – ZCz t. 7: 1967,
s. 313–334.
2. Materiały do bibliografii powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974,
s. 549–570.
3. Materiały do bibliografii częstochowskiej produkcji wydawniczej (1945–
1965) (współautor). – ZCz t. 11: 1976, s. 347–360.
4. Materiały do bibliografii województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12:
1978, s. 507–526.
BIBLIOTEKI
Arkabus Agata
1. Powstanie i zarys rozwoju Biblioteki im. dra Władysława Biegańskiego
w Częstochowie w latach 1917–1998. – ZCz t. 32: 2005, s. 133–145.
Tyras Waldemar
1. Biblioteka Publiczna w Częstochowie do 1939 r. – ZCz t. 9: 1970, s. 351–373.
BIOGRAMY
Antoniewicz Marceli
1. In memoriam. Dr Andrzej Władysław Skalski (14 V 1938 – 16 IX 1996) (tu
bibliografia). – ZCz t. 23: 1996, s. 123–147.
2. Profesor Stefan Krakowski (1912–1999). – ZCz t. 26: 1999, s. 317–322.
Bąkowska Olga
1. Mieczysław Janikowski (1915–1976). – ZCz t. 14: 1984, s. 157–162.
Berezyńska Dorota
1. Franciszek Dionizy Wilkoszewski, drukarz i wydawca prasy (1875–1941). –
ZCz t. 17: 1991, s. 79–89.
137
Bęben Sylwia
1. Związki Wacława Tokarza z Częstochową. – ZCz t. 32: 2005, s. 163–167.
Dałek Eugeniusz
ZCz t. 14: 1984, s. 125–131.
Hereźniak Janusz
1. Profesor Władysław Hyla (1894–1966). – ZCz t. 9: 1970, s. 378–379.
Konikowski Hieronim
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Jan Długosz (1415–1480). – ZCz t. 14: 1984, s. 103–109.
Marcin Bielski (1495–1575). – ZCz t. 14: 1984, s. 111–114.
Joachim Bielski (1544–1599). – ZCz t. 14: 1984, s. 115–117.
Marcin Molski (1751–1822). – ZCz t. 14: 1984, s. 119–124.
Ludwik Niemojewski (1823–1892). – ZCz t. 14: 1984, s. 133–135.
Stanisław Pustkowski (1882–1943). – ZCz t. 14: 1984, s. 137–141.
Antoni Bolesław Dobrowolski (1872–1954). – ZCz t. 14: 1984, s. 143–146.
Królica-Łyszczarz Krystyna
1. Zygmunt Domagalski. – ZCz t. 11: 1976, s. 197–201.
Łokczewski K.
1. Śp. doktor Karol Rożkowski, jego działalność społeczna i kulturalna. – ZCz
t. 2: 1938, s. 7–12.
Majzner Robert
1. Prof. płk dypl. rez. Włodzimierz Marian Drzewieniecki – częstochowianin
z Buffalo (współautor). – ZCz t. 32: 2005, s. 169–189.
Mielczarek Witold
1. Wacław Cyprian Płodowski (1881–1939). – ZCz t. 15: 1984, s. 111–112.
2. Stanisław Nowak (1874–1940) – współzałożyciel TPKR. – ZCz t. 15: 1984,
s. 113–114.
3. Władysław Hyla (1894–1966). – ZCz t. 15: 1984, s. 115.
4. Karol Rożkowski (1872–1934). – ZCz t. 15: 1984, s. 116.
5. Sabok Kazimierz (1884–1966). – ZCz t. 15: 1984, s. 116.
138
Ks. Jan ZWIĄZEK
6. Sołdrowski Jan (1889–1970). – ZCz t. 15: 1984, s. 116.
7. Edward Mąkosza (1886–1974). – ZCz t. 15: 1984, s. 117.
8. Aleksander Radłowski (1902–1972) – prezes TPKR. – ZCz t. 15: 1984, s. 117.
9. Stefan Gajos (1906–1976). – ZCz t. 15: 1984, s. 118.
10. Dymitr Szostak (1922–1978). – ZCz t. 15: 1984, s. 118.
11. Jerzy Kołakowski (1907–1980) – prezes CzTN w l. 1978–1980. – ZCz t. 15:
1984, s. 120.
12. Mirosław Wierzbicki (1930–1982). – ZCz t. 15: 1984, s. 124.
Miszczak Zbigniew
1. Faustyn Świderski i jego krąg rodzinny. Zarys biograficzny. – ZCz t. 28:
2001, s. 115–131.
Nabiałek Karol
1. Nowe spojrzenie na biografie Kaspra Karlińskiego herbu Ostoja. – ZCz
t. 37: 2011, s. 21–61.
Ogrodniczak Henryk
1. Jan Prüffer (1890–1959). – ZCz t. 14: 1984, s. 147–156.
Popczyk Alicja
1. Prof. płk dypl. rez. Włodzimierz Drzewieniecki – częstochowianin z Buffalo
Sętowski Juliusz
1. Kazimierz Jan Kühn (1875–1957). Zarys biografii starosty powiatu Częstochowskiego. – ZCz t. 27: 2000, s. 157–166.
1. Kazimierz Kühn (1875–1957) – organizator i pierwszy prezes Towarzystwa
Popierania Kultury Regionalnej. – ZCz t. 15: 1984, s. 23–26.
2. Franciszek Patrzyk (1909–1980). – ZCz t. 15: 1984, s. 119.
3. Henryk Ogrodniczak (1922–1981). – ZCz t. 15: 1984, s. 121.
4. Hieronim Konikowski (1901–1981). – ZCz t. 15: 1984, s. 122.
5. Adam Rotaub (1912–1982). – ZCz t. 15: 1984, s. 123.
6. Alfred Czarnota (1911–1984). – ZCz t. 15: 1984, s. 125–126.
139
Szumlas Izabela J.
1. Adam Bardziński – parlamentarzysta, działacz ludowy i społecznik. – ZCz
t. 32: 2005, s. 147–161.
Szymańska Kazimiera Zdzisława
1. Profesor Edward Polanowski (1936–1992). Szkic do portretu. – ZCz t. 34:
2008, s. 253–259.
1. Redaktor Stanisław Podobiński (1950–2003). – ZCz t. 31: 2004, s. 203–204.
1. Ks. Walenty Patykiewicz patronem Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej. – ZCz t. 37: 2011, s. 127–134.
Związek Jan
1. Ks. dr Stefan Mizera (1927–2002). – ZCz t. 29: 2002, s. 177–181.
2. Ks. Wojciech Jan Pazera (1945–2007), częstochowianin, duchowny, pracownik naukowy. – ZCz t. 34: 2008, s. 261–283.
BITWY
Hoffman Maciej Krzysztof
1. Bitwa pod Częstochową 4 IX 1665 r. – ZCz t. 28: 2001, s. 25–74.
Jedynakiewicz Katarzyna
1. Kościuszko w bitwie pod Szczekocinami – chwilowe załamanie czy kryzys
Psychiczny? – ZCz t. 17: 1991, s. 38–45.
Jurek Kazimierz
1. Ziemia częstochowska w powstaniu styczniowym 1863–1864 r. – ZCz t. 5:
1965, s. 126–146.
Konikowski Hieronim
1. Śladami powstania styczniowego nad Górna Wartą. – ZCz t. 14: 1984,
s. 347–352.
140
Ks. Jan ZWIĄZEK
CZĘSTOCHOWA – SPOŁECZENSTWO
1. Postawa społeczeństwa Częstochowy w okresie wojny polsko-bolszewickiej
(1919–1920). – ZCz t. 26: 1999, s. 26–34.
Haisig Marian
1. Herb miasta Częstochowy. Jego geneza i symbolika. – ZCz t. 6: 1967,
s. 180–190.
Jezierski Mieczysław
1. Rozwój społeczny Częstochowy w 30-leciu PRL. – ZCz t.11: 1976, s. 51–66.
Jędras Stanisław
1. Jubileusz 25-lecia. – ZCz t. 8: 1970, s. 5.
Kowalski Tadeusz
1. 750-lecie Częstochowy. – ZCz t. 6: 1967, s. 9–26.
Krakowski Stefan
1. Mieszczanie Częstochowy w XVII wieku w świetle testamentów. – ZCz t. 5:
1965, s. 115–125.
Patrzyk Franciszek
1. Materiały do badań nad stosunkami ludnościowymi miasta Częstochowy
w latach 1808–1830. – ZCz t. 4: 1961, s. 92–107.
Piersiak Rajmund
1. O rozwoju urbanistycznym miasta. – ZCz t. 4: 1961, s. 87–90.
Polanowski Edward
1. Słowo wstępne (do konferencji): Częstochowa i region w dobie zdobywania
niepodległości. – ZCz t. 17: 1991, s. 107.
Rygalik-Weżgowiec Teresa
1. Dorożki częstochowskie. – ZCz t. t. 30: 2003, s. 81–91.
141
Sętowski Juliusz
1. Organizacje niepodległościowe młodzieży częstochowskiej w latach 1890–
1914. – ZCz t. 26: 1999, s. 7–21.
Sitek Eugeniusz
1. Położenie ekonomiczne Częstochowy i jej mieszkańców w latach pierwszej
wojny światowej. – ZCz t. 1: 1976, s. 159–170
Sobalski Franciszek
1. Szkice i materiały z dziejów Częstochowy. – ZCz t. 4: 1961, s. 108–136.
2. Opis miasta Częstochowy z 1925 roku i inne materiały. – ZCz t. 29: 2002,
s. 49–61.
Spałek Kazimierz
1. W 25 rocznicę wyzwolenia Częstochowy. – ZCz t. 8: 1970, s. 7–21.
1. Administracyjne i przestrzenne przeobrażenia Częstochowy w latach 1815–
1830. – ZCz t. 5: 1965, s. 5–48.
Usakiewicz Edward
1. Częstochowa w obliczu zagadnień regulacyjnych. – ZCz t. 3:z. 3: 1947, s. 5–40.
Walczak Ireneusz
1. Sytuacja demograficzna Częstochowy w latach 1950–1970. – ZCz t. 11:
1876, s. 43–50.
Złotkowski Dariusz
1. Zniszczenia wojenne na terenie Nowej Częstochowy i straty garnizonu polskiego w rezultacie oblężenia Jasnej Góry w roku 1809. – ZCz t. 28: 2001,
s. 95–105.
Związek Jan
1939). – ZCz – t. 22: 1994, ss. 202 + 1 nlb (rozprawa monograficzna).
142
Ks. Jan ZWIĄZEK
DRUKARNIE
Czerwień Henryk
1. Drukarnia Szyszkowskich w Częstochowie w latach 1827–1847 (współautor). – ZCz t. 31: 2004, s. 13–35.
Kapuśniak Magdalena
1. Drukarnia Szyszkowskich w Częstochowie w latach 1827–1847 (współautorka). – ZCz t. 31: 2004, s. 13–35.
Mielczarek Witold
1. Pierwsze zakłady drukarskie i zakłady poligraficzne w Częstochowie. – ZCz.
t. 11: 1976, s. 221–284.
Surma-Jończyk Elżbieta
1. Testament Pawła Szyszkowskiego. – ZCz t. 32: 2005, s. 191–196.
EKOLOGIA
Braun Juliusz
1. Z badań nad strukturą ekologiczną miasta Częstochowy. – ZCz t. 7: 1967,
s. 259–282.
Burdzicki Krzysztof
Danecki Ryszard
Glice Tomasz
143
Wróbel Kazimierz
1. Powietrze atmosferyczne, jego zanieczyszczenie oraz ochrona przed zanieczyszczeniem w Częstochowskim Okręgu Przemysłowym. – ZCz t. 9: 1970,
s. 289–314.
Żarnowiec Jan
1. Charakterystyka brioekologiczna studni krasowej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. – ZCz t. 18: 1992, s. 257–266.
ETNOGRAFIA
Łoś Henryk
1. Etnograficzno-historyczne przesłanki tworzenia się regionu i województwa
częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 81–96.
FLORA I FAUNA
Adamczyk Jolanta
1. Grzyby wielkoowocnikowe rezerwatu leśnego Ostrężnic na obszarze projektowanego Jurajskiego Parku Narodowego (Wyżyna Częstochowska). – ZCz
t. 30: 2003, s. 177–191.
2. Grzyby wielkoowocnikowe zespołów Tilio – CarpinetumMelittetosum i Calamagrostio – Quercetum Petraeae rezerwatu leśnego Zielona Góra w północnej części Wyżyny Częstochowskiej. – ZCz t. 31: 2004, s. 123–138.
Bieńkowski Jan
1. Występowanie motyli dziennych (Lapidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) w okolicy Wręczycy w latach 1980–1984 (współautor). – ZCz t. 18:
1992, s. 7–11.
Bieńkowski Przemysław
1. Występowanie motyli dziennych (Lapidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) w okolicy Wręczycy w latach 1980–1984 (współautor). – ZCz t. 18:
1992, s. 7–11.
Błaszczyk Henryk
1. Nowe stanowisko niedźwiedzia jaskiniowego w okolicach Częstochowy. –
ZCz t. 2: 1938, s. 258–260.
144
Ks. Jan ZWIĄZEK
Błaszczyk Jakub
1. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoiromorpha et Cicadomorpha) wilgotnych lasów, łąk i torfowisk w południowej części Wyżyny WoźnickoWieluńskiej (współautor). – ZCz t. 37: 2011, s. 227–262.
Duda Waldemar
1. Flora naczyniowa gminy Poraj. – ZCz t. 18: 1992, s. 23–50.
2. Materiały do znajomości awifauny okolic Częstochowy. – ZCz t. 18: 1992,
s. 51–58.
Filipiak Janina
1. Materiały do bioflory północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej (współautorka). – ZCz t. 18: 1992, s. 73–105.
Gierymska Maria
1. Zakwaszenie kory sosny zwyczajnej Pinus Sylvestris L. na terenie Parku
Krajobrazowego – Orle Gniazda – i jego otuliny (współautorka). – ZCz
t. 18: 1992, s. 159–170.
Gniatkowski Jerzy
1. Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) Parku Krajobrazowego Stawki. – ZCz t. 18: 1992, s. 207–214.
Hejduk Janusz
1. Walory przyrodnicze rezerwatu Góra Zborów koło Kroczyc. – ZCz t. 26:
1999, s. 238–308.
Hereźniak Janusz
1. Roślinność przełomu Warty pod Częstochową (współautor). – ZCz t. 9:
1970, s. 315–350.
3. Projektowane rezerwaty przyrody województwa częstochowskiego. – ZCz
t. 18: 1992, s. 59–71.
(współautor). – ZCz t. 18: 1992 s. 73–105.
145
5. Zróżnicowanie i zagrożenie flory powiatu częstochowskiego na tle istniejących i projektowanych form ochrony przyrody. – ZCz t. 27: 2000, s. 237–308.
6. Świat roślin istniejących i projektowanych obiektach ochrony przyrody Parku Krajoznawczego Lasy nad Górna Liswartą. – ZCz t. 32: 2005, s. 263–304.
Jatulewicz Igor
1. Nowe stanowisko Stalia boops (Schiodte) Heteroptera, Nabidael w Polsce. –
ZCz t. 29: 2002, s. 109–110.
Jędrzejko Krzysztof
1. Mszaki wybranych jaskiń na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej na tle warunków mikroklimatycznych i zróżnicowania ekologicznego siedlisk
Kobojek Sławomir
ZCz t. 26: 1999, s. 238–308.
Kowalewski Leon
1. Przyroda kompleksów stawowych na obszarze województwa częstochowskiego, Częstochowa 1997 (rozprawa monograficzna). – ZCz t. 24: 1997.
2. Występowanie i biologia łabędzia niemego Cygnus Alor na obszarze województwa częstochowskiego. – ZCz t. 26: 1999, s. 223–236.
3. Kręgowce ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 31: 2004, s. 139–174.
Krasowska Halina
1. Roślinność przełomu Warty pod Częstochową (współautorka) – ZCz t. 9:
1970, s. 315–350.
Ławrynowicz Maria
1. Roślinność przełomu Warty pod Częstochową (współautorka). – ZCz t. 9:
1970, s. 315–350.
Majchrzak Barbara
ZCz t. 29: 2002, s. 111–131.
146
Ks. Jan ZWIĄZEK
ZCz. t. 29: 2002, s. 133–146.
Markiewicz Józef
1. Z badań nad fauna regionu częstochowskiego. – ZCz t. 5: 1965, s. 322–333.
Michalska-Hajduk Dorota
1. Walory przyrodnicze rezerwatu Góra Zborów koło Kroczyc (współautorka).
– ZCz t. 26: 1999, s. 238–308.
2. Grzyby pasożytnicze roślin charakterystycznych dla muraw kserotermicznych Festuco – Brometea w okolicach Olsztyna koło Częstochowy (współautorka). – ZCz t. 30: 2003, s. 195–208.
Michalski Marek
ZCz t. 26: 1999, s. 238–308.
Mróz Ewa
ZCz t. 29: 2002, s. 111–131.
ZCz t. 29: 2002, s. 133–146.
Piasecki Wiesław
1. Zmiany we florze synantropijnej Częstochowy pod wpływem stu lat urbanizacji. – ZCz 18: 1992, s. 153–157.
Prüffer Jan
1. Próba charakterystyki fauny okolic Częstochowy na podstawie analizy rozmieszczenia motyli w paśmie Jury Krakowsko-Wieluńskiej. – ZCz t. 1:
1934, s. 279–316.
Ruszkiewicz-Michalska Magdalena
147
Skalska Barbara
1. Zakwaszenie kory sosny zwyczajnej (Pinus Sylvestris L) na terenie Parku
Krajoznawczego Orle Gniazda i jego otuliny (współąutorka). – ZCz t. 18:
1992, s. 159–170.
(Turbellaria, Tricladida) na Wyżynie Częstochowskiej (współautorka). –
ZCz t. 18: 1992, s. 171–177.
Skalski Andrzej Władysław
(Turbellaria, Tricladida) na Wyżynie Częstochowskiej (współautor). – ZCz
t. 18: 1992, s. 171–177.
3. Rozsiedlenie motyli dziennych (Lapidopter: Papilionoidea + Hesperioidea)
na Wyżynie Częstochowskiej. – ZCz t. 18: 1992, s. 179–192.
4. Kraśnik koryncki Zygaena Carniolica (Scop.) (Lapidoptera: Zygaenidae) na
Wyżynie Częstochowskiej. – ZCz t. 18: 1992, s. 193–206.
5. Motyle dzienne (Lapidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) Parku Krajobrazowego Stawki (współautor). – ZCz t. 18: 1992, s. 207–214.
Szczukocka Krystyna
1. Wykaz ślimaków (Mollusca: Gasstropoda) jurajskich okolic Częstochowy.
– ZCz t. 18: 1992, s. 215–219.
Śledziona Jacek
1. Flora naczyniowa miasta i gminy Kłobuck. – ZCz t. 28: 1992, s. 221–256.
Śliwińska-Wyrzychowska Anna
ZCz t. 29: 2002, s. 133–146.
148
Ks. Jan ZWIĄZEK
Świerczewski Dariusz
1. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wilgotnych
(współautor). – ZCz t. 37: 2011 s. 227–262.
Włodarkiewicz Bronisław
1. Motyle dzienne (Lapidoptera: Papilionoidea + Hesperioidea) Parku Krajobrazowego Stawki (współautor). – ZCz t. 18: 1992 s. 207–214.
Ziober Andrzej
1. Mszaki wybranych jaskiń na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej na tle w warunkach mikroklimatycznych i zróżnicowania ekologicznego siedlisk. – ZCz
t. 18: 1992, s. 107–151.
GOSPODARKA
Sobalski Franciszek
1. Materiały do stosunków gospodarczo-społecznych powiatu częstochowskiego w XIX i XX w. – ZCz t. 5: 1965, s. 147–188.
2. Gospodarka miasta Częstochowy w świetle protokołu pokontrolnego z 1937
roku. – ZCz t. 8: 1970, s. 139–189.
3. Zarys historii gospodarczej powiatu częstochowskiego do 1939 r. – ZCz t.
10: 1974, s. 143–163.
4. Szkice z historii gospodarczej województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12:
1978, s. 97–125.
5. Materiały do stosunków społeczno-gospodarczych Częstochowy w latach
pierwszej wojny światowej. – ZCz t. 17: 1991, s. 172–197.
Wallmann Stanisław
1. Rys historyczny życia gospodarczego Częstochowy (do r. 1934). – ZCz t. 3
z. 2: 1938, s. 7–86.
Złotkowski Dariusz
1. Gospodarka miast powiatu częstochowskiego w okresie Księstwa Warszawskiego. – ZCz t. 27: 2000, s. 99–125.
2. Kształtowanie się cen artykułów rolnych w Królestwie Kongresowym w latach 1815–1933 (na przykładzie Częstochowy i okolic). – ZCz t. 32: 2005,
s. 37–49.
149
GÓRNICTWO
Habdas Jan
1. Odbudowa kopalnictwa rud żelaza okręgu częstochowskiego w latach 1945–
1949. – ZCz t. 8 i 9: 1970, s. 215–251.
Krawczyk Zenon
1. Górnictwo rud żelaza w powiecie częstochowskim w okresie 1945–1970. –
ZCz t. 10: 1974, s. 271–287.
Ledwoń Józef Adam
1. Możliwość eksploatacji węgla kamiennego w rejonach zabudowanych. –
ZCz t. 14: 1984, s. 363–370.
2. Technologiczne budowlane konstrukcje przemysłowe i budownictwo na terenach górniczych. – ZCz t. 16: 1988, s. 61–67.
HOTELE I RESTAURACJE
Stępniak Tadeusz
1. Hotele i restauracje w Częstochowie od końca XIX wieku do 1945 r. – ZCz
t. 32: 2005, s. 89–100.
JASNA GÓRA
Różycki S.Z.
ZCz t. 2: 1938, s. 133–138.
1. Cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. – ZCz t. 1: 1934, s. 19–99.
Wawrzynowicz Ludwik
1. Muzyka na Jasnej Górze. – ZCz t. 2: 1938, s. 42–44.
XIX w. – ZCz t. 17: 1991, s. 68–78.
150
Ks. Jan ZWIĄZEK
Złotkowski Dariusz
t. 17: 1991, s. 46–67.
3. Jasna Góra w czasach Księstwa Warszawskiego 1806–1813 (analiza wybranych problemów).– ZCz t. 23: 1996, s. 45–78.
JĘZYKOZNAWSTWO
Jakubczak Anna
1. Język mówiony mieszkańców Częstochowy (współautorka). – ZCz t. 17:
1991, s. 90–97.
Majkowska Aneta
1. Polszczyzna mówiona mieszkańców Częstochowy. – ZCz t. 26: 1999,
s. 207–213.
2. Mowa żywa w tekstach częstochowian. – ZCz t. 28: 2001, s. 135–138.
3. O grupach nominalnych reprezentowanych przez składnik złożony w polszczyźnie mówionej częstochowian. – ZCz t. 29: 2002, s. 91–97.
4. O strukturze grup nominalnych z zaimkiem taki w języku mówionym częstochowian. – ZCz t. 30: 2003, s. 149–154.
roku (współautorka). – ZCz t. 31: 2004, s. 115–120.
6. O formach zwracania się do odbiorcy w języku współczesnych kazań (na
podstawie kazań wygłoszonych w częstochowskich parafiach rzymskokatolickich w latach 2002–2004 (współautorka). – ZCz t. 32: 2005, s. 255–262.
7. Obraz miasta zamknięty w języku. – ZCz t. 34: 2008, s. 189–199.
8. Nazwy ulic Częstochowy (współautorka). – ZCz t. 34: 2008, s. 201–213.
9. A czas płynie… czyli o pokoleniowych różnicach językowych w mowie
częstochowian. – ZCz t. 37: 2011, s. 207–212.
Majkowski Grzegorz
1. Zaniedbania rodzinne jako źródło zaburzeń w ustnym i pisemnym przekazie
informacji (na materiale wybranych wypowiedzi młodych częstochowian). –
ZCz t. 28: 2000, s. 139–150.
2. O składniowych środkach więzi międzyzdaniowej w Tygodniku Krakowskim
Michała Bałuckiego. – ZCz t. 29: 2002, s. 99–105.
151
3. Wykładniki kohezji w częstochowskich drukach ulotnych kampanii samorządowej 2002 roku. – ZCz t. 30: 2003, s. 155–169.
4. O spójności mów staropolskich (na przykładzie Mowy biskupa Krzysztofa
Antoniego Szembeka do Generalnej Konfederacji, wygłoszonej w Starej
Częstochowie 9 lutego 1735 roku). – ZCz t. 31: 2004, s. 109–114.
2002 roku (współautor) – ZCz t. 31: 2004, s. 115–120.
6. O formach zwracania się do odbiorców w języku współczesnych kazań (na
podstawie kazań wygłoszonych w częstochowskich parafiach rzymskokatolickich latach 2002–2004. (współautor). – ZCz t. 32: 2105, s. 255–262.
7. Nazwy ulic Częstochowy (współautor). – ZCz t. 34: 2008 s. 201–213.
8. Lingwista w aglomeracji miejskiej. Z okazji Roku Języka Polskiego słów
kilka. – ZCz t. 34: 2008, s. 210–220.
9. Studencki ruch naukowy w Częstochowie i działalność Studenckiego Koła
Naukowego Językoznawców przy Instytucie Filologii Polskiej Akademii im.
Jana Długosza w Częstochowie w latach 2001–2006. – ZCz t. 34: 2008,
s. 305–311.
1. Język mówiony mieszkańców Częstochowy (współautor). – ZCz t. 17: 1991,
s. 90–97.
Wewiór Sebastian
1. O roli anafory w Oblężeniu Jasnej Góry Częstochowskiej Walentego Dymalskiego. – ZCz t. 30: 2003, s. 171–174.
2. O języku częstochowskiej kampanii samorządowej 2010 roku (na materiale
druków ulotnych). – ZCz t. 37: 2011, s. 213–224.
KOSCIOŁ KATOLICKI I INNE WYZNANIA RELIGIJNE
Bednarska Aleksandra
1. Kościół p.w. św. Macieja Apostoła w Kruszynie. Historia i architektura. –
ZCz. t. 37: 2011, s. 63–114.
1. Kilka uwag o kościele p.w. Najświętszego Imienia Maryi w Częstochowie. –
ZCz t. 26: 1999, s. 199–204.
152
Ks. Jan ZWIĄZEK
Pabian Barbara
1. Cudowny Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. – ZCz t. 1: 1934, s. 19–99.
1. Zarząd diecezji częstochowskiej w latach 1951–1963. – ZCz t. 29: 2002,
s. 63–70.
2. Związek Caritas diecezji częstochowskiej w latach 1945–1950. – ZCz t. 30:
2003, s. 111–120.
3. Koronowane wizerunki Najświętszej Maryi Panny w archidiecezji częstochowskiej – ZCz t. 34: 2008, s. 43–61.
4. Duszpasterstwo wojskowe w diecezji częstochowskiej. – ZCz t. 32: 2005,
s. 101–115.
Wolnicki Paweł
1. Tradycje heraldyczne biskupstwa częstochowskiego. – ZCz t. 31: 2004,
s. 71–84.
2. Herby biskupów częstochowskich. – ZCz t. 32: 2005, s. 427–441.
3. Powstanie Instytutu Teologicznego w Częstochowie w świetle dokumentacji
archiwalnej. – ZCz t. 37: 2011, s. 171–192.
Złotkowski Dariusz
t. 17: 1991, s. 46–67.
3. Jasna Góra w czasach Księstwa Warszawskiego 1806–1813 (analiza wybranych problemów). – ZCz t. 23: 1996, s. 45–78.
153
Związek Jan
1939). – ZCz t. 22: 1994, ss. 201 + 1 nlb (rozprawa monograficzna).
2. Per aspera ad astra. Życie i działalność ks. Bonawentury Metlera. – ZCz
t. 23: 1996, s. 11–30.
3. Kościół częstochowski w pierwszych latach niepodległej Polski. – ZCz t. 26:
1999, s. 41–52.
ZCz t. 27: 2000, s. 67–97.
5. Kościelne dzieje Janowa (1696–1996). – ZCz t. 28: 2001, s. 75–93.
6. Cerkiew prawosławna pod wezwaniem śś. Cyryla i Metodego w Częstochowie – ZCz t. 30: 2003, s. 93–110.
9. Więź Jana Pawła II z Częstochową i diecezją częstochowską. – ZCz t. 32:
2005, s. 7–20.
10. Ks. Bonawentura Metler jako duszpasterz (1866–1939). – ZCz t. 33: 2006,
s. 13–23.
KULTURA
1. Zasoby dóbr kultury na ziemiach powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 27:
2000, s. 213–236.
Gładysz Antoni
1. Amatorski ruch artystyczny na ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 7: 1967,
s. 335–363.
Hermoński Ignacy
1. Działalność kulturalna w powiecie. – ZCz t. 10: 1974, s. 453–467.
Hurnikowa Elżbieta
1. O wierszach Ludmiły Marjańskiej. – ZCz t. 34: 2008, s. 179–186.
1. Artyści i rzemieślnicy działający w Częstochowie w XVII i XVIII w. – ZCz
t. 11: 1976, s. 205–220.
154
Ks. Jan ZWIĄZEK
Kidawa Jarosław
1.
Działalność kulturalna – ZCz t. 12: 1978, s. 409–422.
Małolepsza Agata
1. Reszkowie – artyści i właściciele ziemscy w powiecie radomszczańskim. –
ZCz t. 34: 2008, s. 165–177.
Mąkosza Edward
1. Pieśń ludowa ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 4: 1961, s. 166–173.
Melodie i pieśni weselne z okolic Częstochowy (Jaworzno, Parzymiechy) zebrane przez Koło Krajoznawcze przy gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza
Mikołajtis Józef
1. Z ostatnich lat życia Zygmunta Krasińskiego. – ZCz t. 3: z. 4: 1947, s. 3–74.
2. Euzebiusz i Juliusz (rozważania). – ZCz t. 4: 1961, s. 154–165.
Miszczak Zbigniew
1. Tropem Sienkiewicza. Próba wyjaśnienia zagadki pobytów pisarza w Częstochowie. – ZCz t. 34: 2008, s. 155–164.
Ojrzyński Jacek Antoni
1. Wyposażenie artystyczne dworów szlacheckich ziemi wieluńskiej w wiekach XVI–XVIII. – ZCz t. 17: 1991, s. 24–37.
Pabian Barbara
Piersiak Rajmund
1. Trzydzieści pięć lat Pochodni. – ZCz t. 5: 1965, s. 214–226.
Piersiak Tadeusz
1. Rozwój czy schyłek częstochowskiej kultury?. – ZCz t. 28: 2001, s. 153–158.
155
Pobratyn Agnieszka
1. Częstochowskie iluzjony do 1914 roku – nazwy, lokalizacje, programy. –
ZCz t. 37: 2011, s. 115–126.
Rok Regina
1. Kilka uwag o kulturze ludowej wsi częstochowskiej z przełomu XIX–XX
wieku. – ZCz t. 27: 2000, s. 201–211.
Skibniewska Jolanta
1. Kartki z dziejów teatru częstochowskiego. – ZCz t. 4: 1961, s. 148–153.
1. Książka i biblioteka w dziejach Częstochowy. – ZCz t. 30: 2003, s. 17–30.
Tyras Waldemar
1. Dzieje Lutni częstochowskiej. – ZCz t. 5: 1965, s. 227–237.
2. Budynki i sale teatralne w Częstochowie w latach 1870–1939. – ZCz t.6:
1967, s. 146–164.
3. Życie kulturalne w Częstochowie do 1918 r. – ZCz t. 34: 2008, s. 63–71.
Wróbel Zdzisław
1. Zwyczaje i obyczaje ludu częstochowskiego. – ZCz t. 1: 1934, s. 117–173.
2. Obrzędy i pieśni weselne w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 2: 1938,
s. 139–203.
Zwolska Katarzyna
1. Teatr w ciemnościach – o wizytach Sceny Plastycznej KUL Leszka Mądzika
156
Ks. Jan ZWIĄZEK
MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ
Krysiak Antoni
1. Miejsca pamięci narodowej w województwie częstochowskim. – ZCz t. 12:
1978, s. 457–471.
Rostecki Józef
1. Miejsca pamięci narodowej. – ZCz t. 10: 1974, s. 519–522.
MIEJSCOWOSCI W REGIONIE CZESTOCHOWSKIM
Antoniewicz Marceli
2. Metryki miast i miejscowości gminnych powiatu częstochowskiego. – ZCz
t. 27: 2000 s. 31–66.
1. Z badań nad nazwami własnymi ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 4: 1961,
s. 15–35.
Heromiński Ignacy
1. Indeks urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych powiatu
częstochowskiego według stanu na 31 XII 1970 r. – ZCz t. 10: 1974, s. 523–548.
Kostrzewa Stefan
1.
Urbanizacja wsi w rejonie Olesna. – ZCz t. 14: 1984, s. 235–243.
Kubicka-Czekaj Barbara
1. Częstochowa i jej okolice w listach sekretarza Marii Ludwiki, Piotra de Nowersz. – ZCz t. 17: 199, s. 9–23.
Lipiec Janusz
1. Ekonomiczno-społeczna i prawna degradacja miast regionu częstochowskiego w XIX wieku. – ZCz t. 6: 1967, s. 83–125.
2. Noty historyczne ważniejszych miejscowości powiatu częstochowskiego. –
ZCz t. 10: 1974, s. 505–518.
157
3. Noty historyczne miast i ośrodków gminnych województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 489–506.
Majorek Bogdan
1. Charakterystyczne cechy urbanizacji powiatu częstochowskiego (współautor). – ZCz t. 10: 1974, s. 101–120.
Majorek Ewa
1. Charakterystyczne cechy urbanizacji powiatu częstochowskiego (współautorka). – ZCz t. 10: 1974 s. 101–120.
Milewicz Elżbieta
Sobalski Franciszek
1. Miasta i gminy powiatu częstochowskiego w świetle kwestionariuszy z 1931
roku. – ZCz t. 11: 1976, s. 285–329.
Stala Bolesław Feliks
1. Pieczęcie dawnych miast powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 1: 1934,
s. 101–108.
MUZEUM
Janik Maciej
1. Eksponaty opowiadają. Muzealny program edukacyjny lekcji historii, pod
red. merytoryczną Andrzeja Kuźmy, Częstochowa b.r.w. – ZCz t. 32: 2005,
s. 419–423.
NAUKA
Jędras Stanisław
1. O dalszy rozwój badań naukowych w regionie częstochowskim. – ZCz t. 7:
1967, s. 193–197.
158
Ks. Jan ZWIĄZEK
Polanowski Edward
1. Z dziejów ruchu naukowego w Częstochowie (od połowy XIX w. do 1932 r.)
Zakrzewski Andrzej
1. Z dziejów ruchu naukowego w Częstochowie (od połowy XIX w. do 1932 r.
OCHRONA ZDROWIA
Bednarska-Serwan Anna
1. Ochrona zdrowia w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974, s. 469–484.
Płachecki Waldemar
1. Ochrona zdrowia. – ZCz t. 12: 1978, s. 399–408
Sobalski Franciszek
1. Szpitale Częstochowy w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939). – ZCz
t. 31: 2004, s. 37–69.
OKUPACJA HITLEROWSKA
Baran Roman
1. Wolność przyniosła nam Armia Czerwona. Okupacja i wyzwolenie. – ZCz
t. 13: 1980, s. 305–333.
1. Działalność Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Częstochowie w latach
okupacji hitlerowskiej 1939–1945. – ZCz t. 11: 1976, s. 171–194.
Janus Stanisław
1. Zawiesiliśmy sztandar z wezwaniem Śmierć hitlerowskim okupantom. – ZCz
t. 13: 1980, s. 411–419.
Matlingiewicz Józef
1. Podziemna walka z okupantem hitlerowskim peperowców Przyrowa. – ZCz
t. 13: 1980, s. 293–303.
159
Pietrzykowski Jan
1. Dom pod numerem 10. Proces gestapo w Częstochowie. – ZCz t. 5: 1965,
s. 238–254.
2. Częstochowianki w Ravensbrück. – ZCz t. 7: 1967, s. 198–239.
3. Zbrodnie hitlerowskie na ludności żydowskiej powiatu częstochowskiego
(1939–1945). – ZCz t. 8: 1970, s. 15–137.
4. Powiat częstochowski pod okupacją hitlerowską. – ZCz t. 10: 1974, s. 193–218.
5. Okupacja hitlerowska na ziemiach województwa częstochowskiego. – ZCz
t. 12: 1978, s. 127–146.
Płowecki Janusz
1. Wyzwolenie powiatu częstochowskiego w 1945 r. – ZCz t. 10: 1974, s. 219–231.
2. Wyzwolenie województwa częstochowskiego w 1945 roku. – ZCz t. 12:
1978, s. 147–164.
1. 27 pułk piechoty w kampanii wrześniowej pod Częstochową, Częstochowa
1998, ss. 199 (rozprawa monograficzna). – ZCz t. 25: 1998.
OSWIATA I SZKOLNICTWO
Baranowski Adolf
Chłap Andrzej
1. Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie.
– ZCz t. 11: 1976, s. 141–158.
Czarnota Alfred
1961, s. 79–86.
Czarnota Alfred Leonard
1. Kształtowanie się środowiska naukowego w Częstochowie i regionie
w okresie lat 1932–1982. – ZCz t. 15: 1984, s. 43–62.
160
Ks. Jan ZWIĄZEK
1. Niektóre problemy szkolnictwa w powiecie częstochowskim w latach 1945–
1975. – ZCz t. 27: 2000, s. 167–181.
Hassenfeld Marian
1961, s. 70–86.
Janczak Antoni
1. Pamiętniki (ks. Antoniego Janczaka). – ZCz t. 2: 1938, s. 13–26.
Jüttner Franciszek
1. Pamiętniki (ks. Franciszka Jüttnera). – ZCz t. 2: 1938, s. 27–41.
Kowalińska Anna
1. Stan badań nad szkolnictwem średnim w Częstochowie w okresie Drugiej
Rzeczypospolitej. – ZCz t. 34: 2008, s. 125–140.
Lipiec Janusz
1. Materiały do dziejów szkolnictwa i oświaty ludowej w okręgu częstochowskim w wieku XIX. – ZCz t. 5: 1965, s. 59–114.
2. Szkolnictwo elementarne okręgu częstochowskiego na przełomie XVIII
i XIX wieku. – ZCz t. 8: 1970, s. 75–104.
3. Zarys rozwoju szkolnictwa. – ZCz t. 10: 1974, s. 165–176.
4. Szkolnictwo powiatu częstochowskiego latach 1945–1970 (współautor). –
ZCz t. 10: 1974, s. 439–452.
5. Szkolnictwo okręgu częstochowskiego w latach 1815–1862. – ZCz t. 11:
1976, s. 73–116.
6. Oświata w Częstochowie i regionie w latach pierwszej wojny światowej. –
ZCz t. 17: 1991, s. 212–233.
Stępień Bolesław
1. Szkolnictwo powiatu częstochowskiego w latach 19435–1970 (współautor).
– ZCz t. 10: 1974, s. 439–452.
1. Najstarsze tradycje szkolnictwa w Częstochowie. – ZCz t. 5: 1965, s. 49–58.
161
2. Szkolnictwo ludowe Częstochowy w okresie Królestwa Polskiego. – ZCz
t. 11: 1976, s. 117–140.
Tokarz Wacław
1. Nasze Kółko. – ZCz t. 1: 1934, s. 109–115.
1. Organizacja i rozwój sieci szkolnictwa podstawowego w Częstochowie w latach 1945–1947. – ZCz t. 8 i 9: 1970, s. 105–113.
Zakrzewska Agnieszka
1. Propozycje wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie.
– ZCz t. 17: 1991, s. 98–104.
PARTIE I STRONNICTWA POLITYCZNE
Budzik Władysław
1. Peperowcy – górnicy Dźbowa bojownikami o Polskę Ludową. – ZCz t. 13:
1980, s. 278–291.
Grygiel Józef
1. Polska Partia Robotnicza – twórcą wielkiego dzieła. – ZCz t. 13: 1980, s. 11–24.
1. Działalność organizacji politycznych i społecznych 2 województwie częstochowskim. – ZCz t. 12: 1978, s. 197–206.
POGRANICZE POLSKO-NIEMIECKIE
Cygański Mirosław
1. Częstochowsko-wieluńskie pogranicze polsko-niemieckie w działalności
Obwodu Łódzkiego Polskiego Związku Zachodniego w latach 1935–1939. –
ZCz t. 14: 1984, s. 217–228.
162
Ks. Jan ZWIĄZEK
Łączewski Jan
1. Materiały do udziału częstochowian w walkach o granice Polski po 1918 r. –
ZCz t. 17: 1991, s. 234–247.
POWIAT CZĘSTOCHOWSKI
Frąckiewicz Lucyna
1. Stosunki demograficzne w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974,
s. 85–100.
Heromiński Ignacy
1. Układ i zmiany administracyjne powiatu. – ZCz t. 10: 1974, s. 19–48.
Kulesza W.
1. Godne uwagi problemy fitogeograficzne i fitosocjologiczne na terenie powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 1: 1934, s. 267–278.
Milewicz Elżbieta
Powiat częstochowski współcześnie (szkic do portretu) (Tekst przygotowany
przez Wydział Edukacji, Zdrowia, Kultury, Sportu i Promocji Powiatu Starostwa Powiatowego w Częstochowie w grudniu 1999 roku. – ZCz t. 27:
2000, s. 7–15.
1. Miejsce powiatu częstochowskiego w województwie katowickim. – ZCz
t. 10: 1974, s. 1–17.
Róg Jan
1. Kierunki i perspektywy rozwoju powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10:
1974, s. 485–502.
Sobalski Franciszek
1. Powiat częstochowski w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1030). – ZCz
t. 26: 1999, s. 53–88.
163
2. Powiat częstochowski do roku 1918. Z badań nad problematyką społeczno-gospodarczą. – ZCz t. 27: 2000, s. 127–156.
1. Budownictwo i warunki mieszkaniowe w powiecie częstochowskim w latach 1945–1970. – ZCz t. 10: 1974, s. 387–408.
Szczypka Andrzej
1. Codzienność w powiecie częstochowskim w latach 1945–1956. – ZCz t. 37:
2011, s. 135–170.
Wojciechowski Zygmunt
1. Ochrona przeciwpożarowa i rozwój Ochotniczych Straży Pożarnych w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974, s. 423–430.
2. Rozwój komunikacji w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974,
s. 431–438.
Związek Jan
ZCz t. 27: 2000, s. 67–97.
PROBLEMY OGÓLNOPOLSKIE
Cetwiński Marek
1. Trudny ciężar pamięci: nowe publikacje i spory o Władysława Opolczyka –
ZCz t. 34: 2008, s. 223–229.
Dałek Eugeniusz
ZCz t. 14: 1984, s. 125–131.
Gawęda Stanisław
1. Problematyka Ziem Zachodnich i Północnych w Rocznikach Jana Długosza.
– ZCz t. 14: 1984, s. 27–37.
164
Ks. Jan ZWIĄZEK
1. Przeniesienie prochów hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego
do sarkofagu – pomnika w Czarncy. – ZCz t. 26: 1999, s. 89–101.
Ławnikowski Jan
1. 500 – rocznica śmierci Jana Długosza. – ZCz t. 14: 1984, s. 355–356.
Maliszewski Julian
1. Niepodległość Polski w literaturach zachodnioeuropejskich. – ZCz t. 17:
1991, s. 128–147.
Materniak Stanisław
1. Wizje i fakt odzyskania niepodległości. – ZCz t. 17: 1991, s. 109–127.
Mizgalski Jerzy
1923 (współautor). – ZCz t. 17: 1991, s.159–171.
Nowak Jerzy Robert
1. Spór o rolę księdza Augustyna Kordeckiego. – ZCz t. 30: 2003, s. 31–43.
Perzanowski Zbigniew
1. Twórczość Jana Długosza na polu heraldyki polskiej. – ZCz t. 14: 1984,
s. 39–49.
Policińska Ewelina
1. Ziemia wieluńska pod rządami Władysława Opolczyka w nowszej historiografii. – ZCz t. 37: 2011, s. 9–20.
Pyda Jerzy
1. Wspomnienia żołnierzy z Częstochowskiego w walkach Sławnego 49 pp
w 1920 roku i w latach późniejszych. – ZCz t. 26: 1999, s. 35–40.
2. Przysposobienie wojskowe konne Krakusów w powiecie częstochowskim
przed rokiem 1939. – ZCz t. 26: 1999, s. 103–112.
165
Radziszewska Julia
1. W sprawie korzystania przez Długosza z Powieści minionych lat. – ZCz
t. 14: 1984, s. 57–85.
Samsonowicz Henryk
1. Polska Jana Długosza. – ZCz t. 14: 1984, s. 9–13.
Turkowska Danuta
1. Jak Długosz pisał swoja Historię. – ZCz t. 14: 1984, s. 51–56.
Wewiór Sebastian
1. O roli anafory w Oblężeniu Jasnej Góry Częstochowskiej Walentego Domagalskiego. – ZCz t. 30: 2003, s. 171–174.
Wiśniewska Józefa
1. Jan Długosz i jego związki z ziemią częstochowsko-wieluńsko-siewierską. –
ZCz t. 14: 1984, s. 87–96.
Wyrozumski Jerzy
1. Jan Długosz i jego twórczość. – ZCz t. 14: 1`984, s. 15–26.
POWSTANIA NARODOWE
Babińska Małgorzata
1. Częstochowianie w powstaniach śląskich. – ZCz t. 23: 1996, s. 111–119.
Konikowski Hieronim
1. Śladami powstania styczniowego nad górną Wartą. – ZCz t. 14: 1984,
s. 347–352.
Puczyński Bogdan
1. Udział społeczeństwa Częstochowy i okolicy w walce o przyłączenie Górnego Śląska do Polski w latach 1919–1921. – ZCz t. 5: 1965, s. 202–213.
166
Ks. Jan ZWIĄZEK
PRASA
Mielczarek Witold
1. Prasa Polskiej Partii Robotniczej w Częstochowie. – ZCz t. 13: 1980, s. 111–
138.
Pamuła Stanisław
1. Miesięcznik Nasza Częstochowa jako obraz życia miasta w początkach III
RP. – ZCz t. 26: 1999, s. 113–129.
PRZEMYSŁ
Babińska Halina
1. Rola przemysłu w kształtowaniu potencjału gospodarczego i rozwoju społecznym województwa. – ZCz t.12: 1978, s. 241–252.
Braszczyński Janusz
1. Zastosowanie drgań mechanicznych do krystalizacji i przemian fazowych
w metalach i stopach. – ZCz t. 16: 1988, s. 5–18.
Chojnowski Józef
1. W hucie szkła na Stradomiu, na Ostatnim Groszu i Rakowie w częstochowskim hutnictwie. – ZCz t. 13: 1980, s. 381–391.
Cupiał Karol
1. Problemy termodynamiczne adiobatyzacji silników tłokowych. – ZCz t. 16:
1988, s. 19–30.
Elsner Janusz W.
1. Perspektywy rozwoju energetyki. – ZCz t. 14: 1984, s. 371–377.
2. Aerodynamika swobodnych turbulentnych strug kołowych. – ZCz t. 16:
1988, s. 31–42.
Gierzyńska-Dolna Monika
1. Badania nad zwiększeniem trwałości narzędzi do obróbki plastycznej. – ZCz
t. 16: 1988, s. 43–53.
167
Gut Ryszard
1. Przemysł rolno-spożywczy. – ZCz t. 12: 1978, s. 277–280.
Jeziorski Leopold
1. Mikroskopowe stale konstrukcyjne. – ZCz t. 16: 1988, s. 55–60.
Paranowski Henryk
ZCz t. 10: 1974, s. 287–325.
1. Zarys historii rozwoju przemysłu częstochowskiego. – ZCz t. 4: 1961, s. 51–64.
2. Kształtowanie się kosztów utrzymania robotników placowych w Częstochowskim Okręgu Przemysłowym w latach międzywojennych. – ZCz t. 11:
1976, s. 331–346.
Rotaub Adam
1. Powstanie i rozwój przemysłu włókienniczego w okręgu Częstochowy na
przełomie XIX i XX stulecia. – ZCz t. 5: 1965, s. 189–201.
Ryter Henryk
1. Uruchomienie i nacjonalizacja przemysłu włókienniczego w Częstochowie
po II wojnie światowej. – ZCz t. 9: 1970, s. 253–287.
Sitek Eugeniusz
1. Przemysł włókienniczy i pokrewne gałęzie przemysłu. – ZCz t. 12: 1978,
s. 159–170.
Sobalski Franciszek
1. Tradycje przemysłu budowy maszyn w Częstochowie i regionie. – ZCz t. 23:
1996, s. 99–110.
1. Budownictwo mieszkaniowe w Częstochowskim Okręgu Przemysłowym
w latach 1945–1965. – ZCz t. 5: 1965, s. 255–321.
168
Ks. Jan ZWIĄZEK
2. Częstochowski Okręg Przemysłowy. Zarys problematyki społeczno-gospodarczej. – ZCz t. 8 i 9: 1970, s. 193–214.
Trzepiczyński Zdzisław
Zimny Jerzy
1. Zakłady budowy maszyn w Żarkach (1833–1843). – ZCz t. 6: 1967, s. 126–145.
PRZĘSTEPCZOŚĆ
Droździkowska Ewa
1. Akty samobójcze w powiecie częstochowskim – analiza statystyk policyjnych. – ZCz t. 32: 2005, s. 239–254.
Śliwińska Justyna
1. Analiza przestępczości i cech demograficzno-społecznych sprawców przestępstw w Częstochowie. – ZCz t. 32: 2005, s. 219–238.
RECENZJE
Jakubiak Robert
1. Rec.: Ryszard Szwed, Związek Miast Polskich 1917–1939, 1990–1994, Poznań 1995. – ZCz t. 23: 1996, s. 155–156.
2. Rec. Dariusz Złotkowski, Życie zawodowe i rodzinne Stanisława Polakowskiego (1880–1943), nauczyciela szkół wiejskich w świetle jego notatek
i korespondencji, Częstochowa 1995. – ZCz t. 23: 1996, s. 157–158.
3. Rec.: Między Wschodem a Zachodem. Praca zbiorowa pod red. Piotra Sławińskiego, Częstochowa 1995. – ZCz t. 23: 1996, s. 159–161.
Majkowski Grzegorz
1. Rec.: Feliks Pluta, Studia językoznawcze. Analiza języka. Dialektologia.
Onomastyka, Częstochowa 2001 ss. 485. – ZCz t. 31: 2004, s. 309–312.
169
1. Rec.: Czesław Gurtman Mocny, Armia Krajowa – w Częstochowie i w okolicy – Walczy. Wspomnienia, Częstochowa 1996 ss. 210. – ZCz t. 23: 1996,
s. 163–164.
Stańczyk Zbigniew
1. Rec.: Bibliografia Zakonu Paulinów za lata 1500–1990. – ZCz t. 37: 2011,
s. 379–381.
Szponder Artur
1. Rec.: Zeszyty Radomszczańskie t. II, Radomsko 2008 ss. 382. – ZCz t. 37:
2011, s. 383–388.
Tronina Antoni
1. Rec.: Zeszyty Historyczne IV – in honorem Jan Związek, Częstochowa 1997.
– ZCz t. 26: 1999, s. 325–328.
Wasiak Andrzej
1. Rec.: Zbigniew Grządzielski, Jan Pietrzykowski, Polentumsträger. Dzieje
nauczycieli na ziemi częstochowskiej 1939–1945, Katowice 1989. – ZCz
t. 26: 1999, s. 229–230.
Związek Jan
1. Rec.: Andrzej Nowakowski, Dzieje ustroju i prawa Księstwa Siewierskiego
Białystok 1991. – ZCz t. 23: 1996, s. 151–153.
2. Rec.: Z. Zaborski, Z dziejów parafii Lelów i Staromieście, Częstochowa
1998. – ZCz t. 26: 1999, s. 331–334.
3. Rec.: Kłobuck. Dzieje miasta i gminy (do roku 1939), pod red. Feliksa Kiryka, Kraków 1998 + 12 nlb. – ZCz t. 18: 200, s. 161–165.
4. Rec.: Zachariasz Sz. Jabłoński, Jasnogórska Bogarodzica w wypowiedziach
Jana Pawła II, Jasna Góra – Częstochowa 2003 t. 1–2 ss. 232–390. – ZCz
t. 30: 2003, s. 281–287.
REZERWATY PRZYRODY
Róg Jan
1. Lasy i rezerwaty przyrody. – ZCz t. 12: 1978, s. 333–341.
170
Ks. Jan ZWIĄZEK
Różycki S.Z.
ZCz t. 2: 1938, s. 133–138.
ROLNICTWO
Krysta Franciszek
1. Kierunki rozwoju produkcji rolnej w województwie częstochowskim. – ZCz
t. 12: 1978, s. 315–331.
Róg Jan
1. Rolnictwo i gospodarka leśna powiatu częstochowskiego (współautor). –
ZCz t. 10: 1974, s. 327–375.
2. Stan rolnictwa i poziom produkcji rolnej w województwie częstochowskim.
– ZCz t. 12: 1978, s. 293–313.
Szczerbak Stefan
1. Działalność społeczno-gospodarcza kółek rolniczych i Kół Gospodyń Wiejskich w powiecie częstochowskim. – ZCz t. 10: 1974, s. 377–386.
Zawadowicz Kryspin
1. Rolnictwo i gospodarka leśna powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974,
s. 327–375.
2. Warunki naturalne produkcji rolnej województwa. – ZCz t. 12: 1978, s. 281–
291.
RZEMIOSŁO
Paranowski Henryk
ZCz t. 10: 1974, s. 287–325.
1. Chałupnicy – tkacze wsi Kamienica Polska. – ZCz t. 2: 1938, s. 45–111.
171
Sobalski Franciszek
1. Bunty w cechu szewców w Starej Częstochowie z 1824 roku. – ZCz t. 4:
1961, s. 137–141.
2. Z badań nad dziejami rzemiosła w Częstochowie. – ZCz t. 6 i 7: 1967, s. 27–
82.
3. Instrukcja dla Pana Asesora Kunsztu Szewskiego w Częstochowie z 1804
roku. – ZCz t. 28: 2001, s. 107–114.
4. Manufaktury włókiennicze w Częstochowie i okolicy w XIX wieku. – ZCz
t. 32: 2005, s. 70–88.
Urbanowicz Beata
1. Struktura i funkcja chrześcijańskich organizacji cechowych w Częstochowie
w latach 1919–1939 . – ZCz t. 34: 2008, s. 141–147.
STRAJKI I WALKI PARTYJNE
Bąkowski Edmund
1. Strajk okupacyjny w fabryce Metalurgia w Częstochowie w dniach 7 IV do
15 VI 1936 r. – ZCz t. 7. 1967, s. 283–312.
Dębski Mieczysław
1. Czekałem na koniec swego życia. – ZCZ t. 13: 1980, s. 261–278.
Hanicz-Boruta Bolesław
1. Byłem dowódcą III Brygady Armii Ludowej im. Generała Józefa Bema. –
ZCz t. 14: 1980, s. 213–246.
Janik Józef
1. Działo się to w Przystajni. – ZCz t. 13: 1980, s. 403–409.
Janikowski Mieczysław
1. Byłem świadkiem wydarzeń i ludzkich przeżyć. – ZCz t. 13: 1980, s. 141–189.
Janiszewski Mieczysław
1. Cztery trzynastki. – ZCz t. 13: 1980, s. 421–430.
172
Ks. Jan ZWIĄZEK
Kupniewicz Feliks
1. Utrwalić przeszłość, by niczego co ważne nie zapomnieć. – ZCz t. 13: 1980,
s. 191–211.
Kwapińska Janina
1. Moja droga (podpisana Janina Bogusławska). – ZCz t. 13: 1980, s. 335–357.
Łucki Stanisław
1. Kamil – wierny syn ziemi częstochowskiej. – ZCz t. 13: 1980, s. 247–260.
Mielczarek Witold
1. Prasa Polskiej Partii Robotniczej w Częstochowie. – ZCz t. 13: 1980,
s. 111–138.
Mruklik Teofil
1. Byłem sekretarzem podziemnej MRN w Częstochowie. – ZCz t. 13: 1980,
s. 359–380.
1. Kolejne etapy historii wymagają od pokoleń pracy dla nowych celów. – ZCz
t. 11: 1976, s. 25–28.
2. Działalność organizacji politycznych i społecznych w województwie częstochowskim. – ZCz t. 12: 1978, s. 197–206.
Rotaub Adam
1. Działalność proletariatu częstochowskiego w rewolucji 1905–1907. – ZCz
t. 4: 1961, s. 7–14.
Rygielski Jan
1. W oddziale partyzanckim przyjęto mnie do partii. – ZCz t. 13: 1980, s. 393–401.
Ryter Henryk
1. Przemiany stosunków społeczno-ekonomicznych w pierwszych latach władzy ludowej. – ZCz t. 10: 1974, s. 235–270.
173
2. Tworzenie i umocnienie władzy ludowej na ziemiach województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 167–195.
3. Z działalności Polskiej Partii Robotniczej w Częstochowie i w powiecie częstochowskim w latach 1945–1948. – ZCz t. 13: 1980, s. 63–110.
1. Napad bojówki PPS na pociąg pod Herbami 28 VII 1906 r. – ZCz t. 29:
2003, s. 45–48.
Ważniejsze strajki z r. 1936 w Częstochowie (o których pisał Goniec Częstochowski). – ZCz t. 4: 1961, s. 142–147.
TOWARZYSTWA NAUKOWE I INNE
Głowacki Marian
Mikołajtis Józef
1. Z działalności Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza – Oddział
Częstochowski (1956–1965). – ZCz t. 5: 1965, s. 336–346.
Szczepański Władysław
1. Towarzystwo Farmaceutyczne w Częstochowie w latach 1907–1981. – ZCz
t. 14: 1984, s. 165–215.
Tyras Waldemar
1. Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej – Częstochowskie Towarzystwo Naukowe. Bibliografia przedmiotowo-podmiotowa. – ZCz t. 15: 1984,
s. 97–106.
Z działalności Oddziału PTH (Polskiego Towarzystwa Historycznego) w Częstochowie. – ZCz t. 5: 1965, s. 347–348.
TURYSTYKA
Głowacki Marian
1. Walory turystyczne powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 27: 2000, s. 309–316.
174
Ks. Jan ZWIĄZEK
2. W 100-lecie turystyki i krajoznawstwa w Częstochowie. – ZCz t. 34: 2008,
s. 287–298.
Skupin Jan
1. Walory turystyczne województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978,
s. 441–456.
1. Szkic fizyczno-geograficzny i walory turystyczne powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974, s. 49–64.
Wiśniewski Wojciech W.
1. Nieznany opis podróży z Warszawy do Krakowa przez Częstochowę odbytej
w 1813 roku. – ZCz t. 32: 2005, s. 21–35.
USŁUGI
Dobryń Antoni
1. Zaopatrzenie towarowe i usługi dla ludności. – ZCz t. 12: 1978, s. 365–374.
Duszyński Zygmunt
1. Wybrane dziedziny gospodarki komunalnej. – ZCz t. 12: 1978, s. 375–384.
Hozakowski Andrzej
1. Rozwój gospodarczy Częstochowy w 30-leciu PRL. – ZCz t. 11: 1976,
s. 29–42.
Rostecki Józef
1. Rozwój urządzeń i usług komunalnych. – ZCz t. 10: 1974, s. 409–421.
WOJEWÓDZTWO
Grygiel Józef
1. Województwo częstochowskie – historyczny awans regionu. – ZCz t. 11:
1976, s. 9–24.
175
2. Dorobek ludzi pracy województwa częstochowskiego w latach 1975–1978. –
ZCz t. 12: 1978, s. 9–19.
Laskowski Antoni
1. Organizacja i układ administracyjny województwa. – ZCz t. 12: 1978, s. 21–32.
Matysiakiewicz Ryszard
1. Częstochowa – stolicą województwa. – ZCz t. 12: 1978, s. 219–240.
Mrukiewicz Zbigniew
1. Ludność i zatrudnienie w województwie częstochowskim. – ZCz t. 12: 1978,
s. 47–58.
Ogrodniczak Henryk
1. Zarys historii ziemi województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978,
s. 61–79.
Ryter Henryk
1. Tworzenie i umocnienie władzy ludowej na ziemiach województwa częstochowskiego w latach 1945–1948. – ZCz t. 12: 1978, s. 167–195.
1. Środowisko naturalne województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978,
s. 33–45.
1. Budownictwo i warunki mieszkaniowe w województwie częstochowskim. –
ZCz t. 12: 1978, s. 343–363.
2. Zmiany społeczne wsi w województwie częstochowskim. – ZCz t. 14: 1984,
s. 229–234.
1. Kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 473–485.
176
Ks. Jan ZWIĄZEK
WYSTAWA
Antoniewicz Marceli
1. Wystawa Jan Długosz 1415–1480 w Muzeum Okręgowym w Częstochowie
(maj–czerwiec 1980) – ZCz t. 14: 1984, s. 357–359.
ZAKŁADY PRACY
Puczyński Bogdan
1. Problemy społeczne załogi Częstochowianki w latach 1919–1944. – ZCz
t. 4: 1961, s. 36–50.
Rola Henryk
1. Huta Częstochowa w latach 1897–1945. – ZCz t. 8: 1970, s. 25–73.
ZAMKI I ZABYTKI
Antoniewicz Marceli
Błaszczyk Włodzimierz
1. Zamek w Olsztynie. – ZCz t. 4: 1961, s. 65–78.
(współautorka) – ZCz t. 26: 1999, s. 187–198.
2. Zasoby dóbr kultury na ziemiach powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 27:
2000, s. 213–236.
3. O problemach zachowania zabytkowego śpichlerza z Borowna. – ZCz t. 31:
2004, s. 85–101.
Hyla Władysław
1. Zabytki i osobliwości powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 2: 1938, s. 112–132.
177
1. Badania nad zabytkami architektury powiatu częstochowskiego i kłobuckiego w latach 1945–1965. – ZCz t. 6: 1967, s. 165–179.
2. Zabytki powiatu częstochowskiego. – ZCz t. 10: 1974, s. 177–190.
3. Zabytki sztuki województwa częstochowskiego. – ZCz t. 12: 1978, s. 423–440.
4. Zabytki sztuki. – ZCz t. 27: 2000, s. 183–199.
Zamki drewniane w okolicach Częstochowy. Materiał zebrało i opracowało
Koło Krajoznawcze Gimnazjum Państwowego im. H. Sienkiewicza w Częstochowie. – ZCz t. 2: 1938, s. 222–224 + tablice XII–XIX.
ŻYDZI
Adamczyk Daria
1. Działalność Sekcji Wsparć Niezamożnej Młodzieży Szkolnej przy Towarzystwie Szerzenia Oświaty wśród Żydów w Częstochowie. – ZCz t. 32: 2005,
s. 117–131.
Sobalski Franciszek
1. Dwa Towarzystwa Dobroczynności miasta Częstochowy w świetle własnych
sprawozdań (1899–1939). – ZCz t. 10: 2003, s. 45–79.
1. Przyczynek do osiedlania się Żydów w Częstochowie w XIX wieku. – ZCz
t. 31: 2004, s. 9–11.
Podsumowanie
Niniejsza bibliografia prezentuje wyniki działalności naukowej badaczy regionu częstochowskiego pod wieloma aspektami, na przestrzeni 80 lat istnienia
Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej i Częstochowskiego Towarzystwa
Naukowego w Częstochowie (1932–2012) oraz ukazującego się od 1934 r. czasopisma tegoż Towarzystwa pod niezmienioną nazwą „Ziemia Częstochowska”.
W zmieniających się okolicznościach polityczno-społecznych Towarzystwo
opublikowało 37 tomów swego czasopisma. Nieregularne ukazywanie się „Ziemi Częstochowskiej” było spowodowane przede wszystkim wrogim działaniem
władz w okresie okupacji hitlerowskiej oraz ograniczeniami ideologicznymi
władz komunistycznych. Nawet po kilku latach przerwy miejscowi naukowcy –
178
Ks. Jan ZWIĄZEK
entuzjaści przygotowali i publikowali kolejne tomy. Objętość tomów była zróżnicowana, ale każdy z tomów pozostawał wierny początkowym założeniom zamieszczania publikacji o charakterze regionalnym.
W tym czasie na łamach „Ziemi Częstochowskiej” ukazały się artykuły 272
autorów. Ogromna większość publikowanych artykułów stanowiła wynik osobistych dociekań naukowych poszczególnych autorów, ale zwłaszcza w ostatnich
latach były publikowane artykuły, będące wynikiem badań zespołów badawczych. W zestawieniu bibliografii problemowej zostało wymienionych 48 zagadnień, ale to wcale nie oznacza, że tylko te zagadnienia omawiali autorzy,
bowiem wiele artykułów posiada wielopłaszczyznową problematykę, chociaż
zwykle są to zagadnienia pokrewne. Starano się jednak uwzględnić jedynie te
problemy, które były istotne tematycznie. W każdym bądź razie bibliografia
prezentuje bardzo bogaty dorobek częstochowskich badaczy naukowych. W początkowym okresie autorzy publikowanych artykułów przedstawiali wyniki
swoich badań, będących wynikiem osobistych zainteresowań, przy odpowiednim ukierunkowaniu Towarzystwa. Sytuacja uległa zmianie z chwilą powstania
w Częstochowie wyższych uczelni, głównie Wyższej Szkoły Pedagogicznej
(obecnej Akademii im. Jana Długosza), których pracownicy mogli na jej łamach
publikować wyniki swoich prac naukowych. Wielu pracowników naukowych
WSP, a potem AJD byli i są członkami Towarzystwa i oni najczęściej publikują
na łamach tego pisma.
Celem bibliografii było przede wszystkim ukazanie dorobku naukowego
Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej i Częstochowskiego Towarzystwa
Naukowego z okazji rocznicy 80 lat istnienia i działalności. Ale ta sama bibliografia winna stać się przewodnikiem dla aktualnych i przyszłych autorów, piszących na łamach tego pisma, pozwalającym zorientować się w stanie badań na
interesujące tematy. Winna także służyć młodzieży akademickiej w przygotowywaniu prac dyplomowych, pokazując opublikowane pozycje na podejmowane tematy przez studentów, szczególnie w zakresie badań regionalnych.
T. XXXVIII
Marian GŁOWACKI
Prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak –
Członek Honorowy Częstochowskiego Towarzystwa
Naukowego. Laudacja
Dziś, w czasie Jubileuszu 80-lecia powstania Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, od 1979 roku Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, mam olbrzymi zaszczyt i przyjemność wygłosić laudację ku
czci Pana Profesora, wieloletniego wiceprezesa Towarzystwa, znakomitego naukowca i artystę fotografika, który całe swe aktywne życie poświęcił na ochronę
środowiska przyrodniczego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
Za olbrzymie zasługi badawcze w zakresie poznania roślinności regionu częstochowskiego, jej ochrony oraz popularyzacji wiedzy, Zarząd i członkowie
Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego dziś nadają mu honorowe członkowstwo Towarzystwa, z nadzieją dalszej czynnej współpracy.
Pan Profesor Hereźniak urodził się 24 stycznia 1935 roku w Wancerzowie
k. Częstochowy. Ojciec – Stefan był mistrzem krawieckim. Matka – Waleria
z d. Kowalczyk prowadziła gospodarstwo domowe, pracując zaledwie kilka lat
w pobliskiej hucie szkła. W roku 1936 cała rodzina przeniosła się do Częstochowy na Zacisze, gdzie w roku 1941 rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej
nr 16 na Zaciszu; klasę 7. ukończył w roku 1948 w Szkole Podstawowej nr 21
w dzielnicy Stradom. W latach 1948–1952 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. H. Sienkiewicza w Częstochowie. Po maturze – bezskutecznie starał
się 3-krotnie na studia medyczne. Nie był jednak przyjmowany ze względu na
pochodzenie społeczne – oficjalnie „z braku miejsc”. W tym czasie, tj. w latach
1953–1956 pracował w Szpitalu Miejskim im. W. Biegańskiego w Częstochowie w charakterze przyuczonego laboranta rentgenowskiego.
180
Marian GŁOWACKI
W okresie „odwilży”, w roku 1956 podjął starania o przyjęcie na studia biologiczne na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie 1 października 1956 roku otrzymał
indeks studenta biologii. Od początku aktywnie włączył się do działalności społecznej w ruchu studenckim. Wstąpił do Zrzeszenia Studentów Polskich, pracując w Kole Naukowym Biologów studentów UŁ; od roku akademickiego
1959/60 pełnił w nim funkcję przewodniczącego. W roku 1959, w okresie wakacji wziął udział w pierwszym „po odwilży” wyjeździe przedstawicieli polskich
studenckich kół naukowych biologów do Związku Radzieckiego, odwiedzając
Moskwę, Krym i Kijów. Z wyprawy tej przywiózł zielnik roślin naczyniowych
z Krymu oraz bogate materiały fotograficzne z całej wyprawy, które zaowocowały powstaniem jego pierwszej indywidualnej wystawy fotograficznej pt. „Moskwa – Krym – Kijów” – eksponowanej w marcu 1960 roku w klubie Rady
Uczelnianej ZSP przy UŁ. Studia ukończył 19 maja 1961 roku – uzyskując dyplom magistra biologii na podstawie pracy magisterskiej pt. Rezerwat modrzewiowy – Trębaczew, wykonanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Jakuba Mowszowicza w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin UŁ.
Jeszcze w okresie studiów, tj. od 2 lutego 1961 r., został zatrudniony w tejże
Katedrze, jako technik, a następnie – od 1 października 1961 – został powołany
na stanowisko asystenta naukowo-dydaktycznego, zaś w roku 1964 – awansowany na starszego asystenta.
W listopadzie 1969 roku na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Zbiorowiska
roślinne doliny Widawki uzyskał stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych,
a w roku 1970 – stanowisko adiunkta. Promotorem jego pracy doktorskiej był
prof. dr hab. Jakub Mowszowicz, zaś recenzentami: doc. dr hab. Izabela Dąbska
z UAM w Poznaniu oraz doc. dr hab. Klemens Kępczyński z UMK w Toruniu.
Zainteresowania i badania naukowe Janusza Hereźniaka koncentrowały się
wówczas na pograniczu geobotaniki i ekologii roślin; związane one były ze
zróżnicowaniem i dynamiką przemian roślinności naturalnej i półnaturalnej pod
wpływem naturalnych oraz antropogenicznie zmieniających się warunków środowiskowych, na bliskiej mu, rodzimej ziemi częstochowskiej. Znalazło to odbicie w wyborze tematu rozprawy habilitacyjnej, zatytułowanej: Stosunki geobotaniczno-leśne północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej na tle zróżnicowania i przemian środowiska. Recenzentami tej rozprawy byli: prof. dr hab. Janusz
B. Faliński z Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Kazimierz Zarzycki
z Instytutu Botaniki PAN w Krakowie i prof. dr hab. Romuald Olaczek z Uniwersytetu Łódzkiego.
W dniu 22 listopada 1994 roku Rada Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UŁ
nadała Januszowi Hereźniakowi stopień doktora habilitowanego nauk biologicznych z dyscypliny – ekologia. Jego specjalistyczne zainteresowania naukowe
Prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak…
181
skupiają się głównie wokół: florystyki, biologii i chorologii roślin naczyniowych
oraz dendrologii.
Dnia 1 lipca 1996 roku został mianowany na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin, Katedry Botaniki UŁ,
a dn. 1 października tegoż roku – powołany do pełnienia funkcji kierownika Katedry Botaniki UŁ. Po reorganizacji Katedry w roku 2000, a następnie Wydziału
BNZ UŁ (2001) – pełnił funkcję kierownika Katedry Geobotaniki i Ekologii Roślin, Instytutu Ekologii i Ochrony Środowiska Wydziału Biologii i Ochrony
Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego do czasu przejścia na emeryturę, tj. do
1 października 2005 roku. W tym okresie został mianowany: dn. 1 lipca 2001
roku na stanowisko profesora nadzwyczajnego UŁ na czas nieokreślony przez
JM Rektora UŁ, a w dniu 22 stycznia 2003 roku Prezydent RP nadał mu tytuł
naukowy – profesora nauk biologicznych. Dnia 1 lutego 2003 roku rektor UŁ
mianował go na stanowisko profesora nadzwyczajnego UŁ – na stałe. Dn. 2 marca
2005 roku minister edukacji i sportu w Warszawie – mianował prof. J. Hereźniaka na stanowisko profesora zwyczajnego Uniwersytetu Łódzkiego.
Inną sferą działalności twórczej Janusza Hereźniaka jest fotografia przyrodnicza, którą zainteresował się po maturze (ok. 1952 roku) pod wpływem książki
Włodzimierza Puchalskiego Bezkrwawe łowy. Początkowo uprawiał ją amatorsko, zdobywając od roku 1958 konieczną wiedzę i umiejętności w gronie członków Łódzkiego Towarzystwa Fotograficznego. Później – profesjonalnie, kiedy
komisyjnie w roku 1965 został przyjęty do Związku Polskich Artystów Fotografików w Warszawie, jako jego członek rzeczywisty (nr leg. 319). Uprawiana
przez niego fotografia ma charakter dokumentacyjno-naukowy oraz artystyczny
i wiąże się ściśle z jego pracą naukowo-badawczą oraz popularyzacją wiedzy
przyrodniczej.
Na przełomie 1974 i 1975 roku współorganizował i brał udział w wyprawie
naukowej pracowników UŁ do Afryki Równikowej, przywożąc zielnik, złożony
z ok. 1100 arkuszy, zawierających 358 taksonów roślin naczyniowych, oraz dokumentację fotograficzną (3 tys. zdjęć czarno-białych i ok. 4,5 tys. barwnych
przezroczy).
W okresie od 1 stycznia 1990 roku do 30 czerwca 1991 roku otrzymywał
stypendium twórcze ministra kultury i sztuki – departamentu plastyki w Warszawie, w związku z przygotowywanym wówczas albumem pt. Polskie Parki
Narodowe, wydanym przez „PAROL” – Kraków (1994, 1995, 1999).
Jego archiwum fotograficzne składa się z ok. 64 tysięcy skatalogowanych
zdjęć – negatywów czarno-białych i barwnych, oraz z ok. 17 tys. uporządkowanych zdjęć barwnych na materiale odwracalnym, średniego i małego formatu.
Ponadto dorobek fotograficzny Janusza Hereźniaka to, m.in. 34 indywidualne
oraz zbiorowe wystawy fotograficzne, eksponowane w kraju i za granicą. Jest
182
Marian GŁOWACKI
również twórcą 2 wystaw fotograficznych, m.in. „Świat roślin na różnych poziomach organizacji życia, widziany oczami botaników”, złożonej z 214 prac,
eksponowanych w Warszawie (1997) i w Łodzi (1998), a także autorem 13 publikacji z zakresu fotografii naukowej i artystycznej. Nieznana jest liczba jego
zdjęć publikowanych w wydawnictwach periodycznych o charakterze naukowym, popularno-naukowym i artystycznym, prawie we wszystkich wydawnictwach przyrodniczych i fotograficznych. Jest autorem 2 albumów fotograficznych, m.in. Zielone grądy i czarne bory Białowieży z tekstem J.B. Falińskiego,
Warszawa (1977) oraz ponad 20 autorskich zestawów fotograficznych w zwartych wydawnictwach książkowych.
Jego prace fotograficzne znajdują się w zbiorach: Muzeum Sztuki w Łodzi,
Muzeum Narodowym we Wrocławiu i Bibliotece Uniwersyteckiej w Łodzi,
w Akademickiej Galerii Fotografii Uniwersytetu w Siedlcach, a także w Nowym
Yorku (USA) i w zbiorach prywatnych. O jego działalności fotograficznej ukazało się około 30 artykułów, głównie w postaci recenzji wystaw indywidualnych
i krótkich not biograficznych. Pełną notę biograficzną J. Hereźniaka zamieściło
w roku 1984 szwajcarskie wydawnictwo Camera Obscura CH-12488 Hermance
w Photographers Encyclopedia International 1839 to present, którego kolejne
wydanie pt. Photographers Encyclopedia International from its to the present
ukazało się w roku 1996 na płycie Mac/PC w Editions Ides et Calenders S.A.,
Switzerland.
W czasie swej pracy naukowo-dydaktycznej wypromował 5 doktorów, 23
magistrów i 6 licencjuszów; był opiekunem 35 prac magisterskich.
Poza Uczelnią, od 25 lat współorganizuje i prowadzi, wg własnego pomysłu,
regionalne konkursy dendrologiczne dla młodzieży szkolnej, ph. „Znam drzewa
i krzewy” z nagrodami, wspólnie z Sekcją Dendrologiczną PTB, Zarządem
Okręgu LOP, Kuratorium Oświaty i Wychowania: w Łodzi 17 edycji (1984–
2000) – są kontynuowane, i 12 w Częstochowie od roku 2000 do chwili obecnej.
Dorobek pisarstwa naukowego prof. J. Hereźniaka składa się z ponad 232
prac, w tym 175 to prace publikowane, a wśród nich 77 oryginalnych prac twórczych (monografii, artykułów i opracowań kartograficznych). Prace nieopublikowane (ok. 60 pozycji) to głównie dokumentacje projektowanych parków i rezerwatów przyrody, a także inwentaryzacje przyrodnicze gmin, parków krajobrazowych i wiejskich oraz ważniejsze opinie i ekspertyzy.
Profesor J. Hereźniak posiada bogatą działalność w radach i organach opiniodawczo-doradczych. Jest członkiem rady redakcyjnej „Rocznika Naukowego
Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska: Natura Silesiae Superioris”
w Katowicach – od 1997; Rady Społeczno-Naukowej ds. Zespołu Jurajskich
Parków Krajobrazowych woj. Częstochowskiego, w latach 1983–1995; Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody w Częstochowie (członek 1976–1980,
Prof. zw. dr hab. Janusz Hereźniak…
183
1989–1990, 1992–1998, przewodniczący 1992–1995); Rady Nadzorczej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Częstochowie 1993–1996; Komisji Ochrony Obszarów Torfowiskowo-Wodnych Państwowej Rady Ochrony
Przyrody w Warszawie 1986–1995; Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody
w Łodzi (członek 1987–2002, przewodniczący 1990–1992); Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody w Katowicach 1999–2005; Wojewódzkej Rady Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego w Katowicach 2005–2010; Rady Zespołu
Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego w Katowicach 2003–2010;
Rady Muzeum Częstochowskiego od 2004; biegłym w zakresie gospodarki rezerwatowej, ochrony flory, organizacji i funkcjonowania ochrony przyrody,
ochrony krajobrazu – decyzją ministra ochrony środowiska, Warszawa 1995
oraz wojewody łódzkiego 1994 i 2000.
Za zasługi został wielokrotnie odznaczony. Odznaczenia te to: Złoty Krzyż
Zasługi – 1982 i po raz drugi w 2011 r.; Srebrny Krzyż Zasługi – 1979; Odznaka
„Zasłużony Działacz Kultury” – 1980 i „Zasłużony dla kultury polskiej” – 2009;
Złota Odznaka „Za zasługi dla ochrony środowiska i gospodarki wodnej” –
1987, 1988 i Odznaka Honorowa za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Nr 1571 Min. Środowiska – 2010 r.; Srebrna i Złota Odznaka
Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego – 1978, 1982;
Medal Komisji Edukacji Narodowej RP – 2004; Honorowa Odznaka m. Łodzi –
1987; Honorowa Odznaka „Zasłużonemu dla rozwoju województwa częstochowskiego” – 1998; Medal im. prof. Bolesława Hryniewieckiego PTB za upowszechnianie wiedzy botanicznej – 1995; Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika – 1980; Złota Odznaka LOP „Zasłużony dla
ochrony przyrody” – 1982; Złota Honorowa Odznaka Pol. Tow. Chirurgów
Drzew – 2001; Złota Odznaka Fotografa-Krajoznawcy ZG PTTK – 1977; Medal
pamiątkowy Jana Bułhaka – 1977; Złota Odznaka Federacji Amatorskich Stowarzyszeń Fotograficznych w Polsce – 1984; Złoty Medal Łódzkiego Towarzystwa
Fotograficznego – 1987; Medal 150-lecia fotografii – Warszawa 1989; Złota
Odznaka Uniwersytetu Łódzkiego – 1982; Medal 70-lecia Łodzi Akademickiej –
1996; „Zielony Czek A.D. 2005”: – Nagroda specjalna z okazji Dnia Ziemi – Kapituła Woj. Fund. Ochr. Środow. i Gospod. Wodnej w Katowicach, 22.04.2005; Nagroda Karola Miarki – Katowice-Opole 2006.
Wielce Szanowny Panie Profesorze, nadawany dziś tytuł członka honorowego Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego jest wyrazem uznania Zarządu
Towarzystwa, jego wszystkich członków i sympatyków dla Twojej działalności
zawodowej, naukowej i artystycznej. Niech się spełni marzenie o powstaniu Jurajskiego Parku Narodowego. Życzymy Ci dalszych sukcesów oraz dalszej aktywnej działalności w Częstochowskim Towarzystwie Naukowym.
T. XXXVIII
Marceli ANTONIEWICZ
Ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek – Członek
Honorowy Częstochowskiego Towarzystwa
Naukowego. Laudacja
Przypadł mi w udziale zaszczyt składania słów laudacji przybliżającej postać
Członka Honorowego naszego Towarzystwa wyjątkową – Czcigodnego Księdza
Profesora Jana Związka. Miano Czcigodnego nie jest w tym przypadku wyrazem
kurtuazji – a po części tylko nawiązaniem do dawnej tytulatury osób duchownych. Na miano Honorabilis zasłużył Ksiądz Profesor całym swoim pracowitym,
wielce godnym, zatem czcigodnym życiem.
Urodził się 6 grudnia 1937 r. we wsi Młynki w powiecie wieluńskim w woj.
łódzkim. Jego rodzicami byli: Szczepan i Anastazja z d. Kiedos prowadzili własne gospodarstwo. W sierpniu 1936 r. Matka wyjechała do Francji na roboty sezonowe, skąd powróciła dopiero po II wojnie światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej przebywał w domu rodzinnym przy dziadkach, bowiem Ojca Niemcy wywieźli na roboty przymusowe na Śląsku, a gospodarstwo zabrali. Po zakończeniu wojny uczęszczał do 5-klasowej szkoły podstawowej w Kabałach,
a do ostatnich klas w Załęczu Małym, którą ukończył w 1951 r. W 1952 r. wstąpił do Niższego Seminarium Duchownego w Częstochowie, w którym uzyskał
świadectwo dojrzałości (bez praw państwowych) w 1956 r. Natomiast świadectwo dojrzałości z prawami państwowymi uzyskał jako ekstern na podstawie złożonych egzaminów przed Komisją Państwową powołaną przez Wydział Oświaty
w Katowicach, przeprowadzonych w Liceum Państwowym im. Romualda Traugutta w Częstochowie w 1957 r. Studia filozoficzno-teologiczne odbył w Częstochowskim Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1956–1961. Święcenia kapłańskie przyjął w dniu 29 VI 1961 r. w katedrze częstochowskiej z rąk
biskupa prof. dra hab. Zdzisława Golińskiego.
186
Marceli ANTONIEWICZ
W tymże roku został skierowany przez władzę diecezjalną na studia specjalistyczne z zakresu historii Kościoła na KUL. Jego profesorami byli m.in. profesorowie: ks. Mieczysław Żywczyński, biskup Marian Rechowicz, ks. Stanisław
Librowski i ks. Bolesław Kumor. Magisterium (pod kierunkiem ks. M. Żywczyńskiego) uzyskał w lutym 1964 r. Po powrocie do diecezji częstochowskiej,
biskup Stefan Bareła mianował go nauczycielem i wychowawcą w Niższym
Seminarium Duchownym, w którym prowadził także sprawy gospodarcze.
W 1966 r. został członkiem kolegium redakcyjnego „Częstochowskich Wiadomości Diecezjalnych”, odpowiedzialnym za sprawy związane z cenzurą państwową w Katowicach, a potem w Częstochowie. Od 1967 r. prowadził wykłady
z zakresu historii Kościoła dla studentów uczelni częstochowskich (w kościele
akademickim). Jednocześnie w 1967 r. ukończył specjalistyczne ogólnopolskie
Seminarium Archiwistyki Kościelnej na KUL, pod kierunkiem ks. prof. S. Librowskiego, oraz specjalistyczne seminarium bibliotekarstwa, pod kierunkiem
ks. prof. R. Gustawa na KUL. Po uzyskaniu dyplomu z zakresu archiwistyki kościelnej, biskup S. Bareła mianował go w 1967 r. archiwariuszem w Archiwum
Diecezjalnym. W tym czasie ukończył pracę doktorską z historii Kościoła, pod
kierunkiem ks. prof. M. Żywczyńskiego, na podstawie której uzyskał stopień
naukowy doktora historii Kościoła w Instytucie Historii Kościoła KUL w dniu
18 VI 1969 r. Został następnie mianowany skarbnikiem diecezjalnym i zamieszkał w domu sióstr zakonnych Rodziny Maryi, w którym był kapelanem. Po
zwolnieniu z obowiązków skarbnika w 1970 r., pracował nadal w Archiwum
Diecezjalnym, przygotowując zasób archiwalny do inwentaryzacji oraz gromadząc podręczny księgozbiór archiwalny. Owocem tej pracy były 2 inwentarze
łacińskich ksiąg metrykalnych oraz ksiąg konsystorskich i dziekańskich w formie kartkowej i książkowej, a także opublikowane w AMBK w Lublinie
i w XIX tomie „Ziemi Częstochowskiej”. Jednostki archiwalne zostały przygotowane do inwentaryzacji według przepisów archiwistyki państwowej i kościelnej. Przygotowywał także do druku katalog starodruków (850 pozycji), znajdujących się w Archiwum Diecezjalnym, ale tego dzieła nie ukończył. W tym czasie (od 1969 r.) prowadził wykłady z metodologii nauk, patrologii i historii Kościoła w Częstochowskim Seminarium Duchownym w Krakowie. Jednocześnie
prowadził systematycznie wykłady z historii Kościoła w kościelnym ośrodku
akademickim przy kościele św. Jakuba w Częstochowie.
W dniu 6 II 1985 r. biskup Stanisław Nowak mianował go rektorem Częstochowskiego Seminarium Duchownego w Krakowie oraz wykładowcą historii
Kościoła. Mieszkając w Krakowie, prowadził także wykłady i seminaria naukowe w zakonnych seminariach duchownych – Ojców Bernardynów, Ojców Franciszkanów Konwentualnych, Ojców Kapucynów i Ojców Paulinów na Skałce.
Będąc od 1970 r. pracownikiem Papieskiego Wydziału Teologicznego w Kra-
Ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek…
187
kowie, zorganizowanego przez kardynała Karola Wojtyłę, pozostał na tym stanowisku także w Papieskiej Akademii Teologicznej. Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora habilitowanego w dniu 7 VI 1984 r. mianowany został 8 V
1986 r. docentem w PAT, a 1 X 1991 r. profesorem nadzwyczajnym na okres
5 lat na Wydziale Historii Kościoła oraz profesorem nadzwyczajnym na stałe
w dniu 8 V 1995 r. Od 1989 r. był członkiem Senackiej Komisji Regulaminowej
PAT oraz prodziekanem na Wydziale Historii Kościoła (dwie kadencje), a także
kuratorem specjalizacji w zakresie dziejów Kościoła Powszechnego.
Od początku roku akademickiego 1990/1991 podjął zajęcia naukowe w Zakładzie Historii Nowożytnej w Instytucie Historii na Wydziale FilologicznoHistorycznym WSP w Częstochowie jako profesor nadzwyczajny. Prowadził
systematycznie wykłady i seminaria naukowe na poziomie licencjackim i magisterskim oraz seminarium doktoranckie.
Od początku roku akademickiego 1991/1992 Częstochowskie Seminarium
Duchowne otrzymało siedzibę w Częstochowie. Jako rektor tej instytucji nawiązał ścisłe i przyjazne kontakty z częstochowskimi wyższymi uczelniami, szczególnie z WSP i Politechniką Częstochowską.
W październiku 1992 r. biskup Stanisław Nowak odwołał go ze stanowiska
rektora, ale nadal prowadził zajęcia naukowe w Seminarium Duchownym oraz
WSP w Częstochowie. W grudniu 1997 r. Rada Wydziału Teologicznego PAT
wystąpiła do Rady Naukowej Episkopatu Polski o nadanie mu tytułu profesora
nauk teologicznych. 11 stycznia 2000 r., wielki kanclerz PAT kard. Franciszek
Macharski mianował go profesorem zwyczajnym na Wydziale Teologicznym
PAT w Krakowie. Wkrótce zakończył pracę naukową w Krakowie, ale nadal
pracował w Akademii im. J. Długosza i Seminarium Duchownym oraz w Instytucie Teologicznym w Częstochowie. W Akademii został mianowany profesorem zwyczajnym w dniu 1 V 2005 r. przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu Mirosława Sawickiego. Jego działalność dydaktyczna została wysoka oceniona przez Państwową Komisje Akredytacyjną, co miało pozytywny wpływ na
przyznanie Uczelni wyższych praw akademickich.
Po ukończeniu 65 roku życia został przeniesiony na emeryturę, ale nadal
pracował na mocy corocznego angażu na dotychczasowym stanowisku do końca
roku akademickiego 2009/2010., kiedy zakończył całkowicie działalność dydaktyczną w Uczelni. Władze Uczelni bardzo uroczyście podziękowały mu za 20 lat
pracy. Był szczególnie związany z Instytutem Historii, w którym, w okresie jednej kadencji, był zastępcą dyrektora do spraw nauki. Jego wykłady i seminaria
naukowe cieszyły się dużą frekwencją studentów zarówno stacjonarnych, jak
i zaocznych. Swoją pracę w Uczelni traktował jako obowiązek i służbę młodzieży akademickiej zarówno słowem, jak i swoim postępowaniem. Dzięki temu zyskał także uznanie i szacunek profesorów i młodszych pracowników naukowych.
188
Marceli ANTONIEWICZ
Owocem jego pracy dydaktycznej i naukowej we wszystkich wspomnianych
wyższych uczelniach było wypromowanie 13 doktorów, 563 magistrów, kilka
recenzji habilitacyjnych i profesorskich – oraz 14 książek i 640 artykułów dotyczących dziejów kościelnych, społecznych i oświatowych, w większości poświęconych dziejom regionalnym. Szczególne miejsce posiadają artykuły poświęcone więzi Jana Długosza z ziemia wieluńską i częstochowską oraz jego
książka, Rzeczywistość historyczna w kazaniach, będąca jego opus vitae.
Wyższa Szkoła Pedagogiczna z racji jubileuszu 60-lecia jego życia i 30-lecia
pracy naukowej i kapłaństwa ofiarowała Księdzu Profesorowi Księgę pamiątkową in honorem, przygotowaną pod kierunkiem prof. dra hab. Andrzeja Zakrzewskiego, natomiast 5 lat później, w 2002 r., podobną Księgę pamiątkową wydała
Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, w której papież Jan Paweł II osobiście napisał: „Z tej okazji przesyłam Księdzu Profesorowi serdeczne życzenia
wielu łask od Chrystusa Pana przez pośrednictwo naszej Pani Jasnogórskiej Królowej Polski. Pragnę także wyrazić uznanie dla tak znaczącego wkładu w naukę
polską, zwłaszcza w zakresie historii Kościoła w Polsce oraz historiografii częstochowskiej oraz dzieło kształtowania kapłanów w wielu seminariach zakonnych, a szczególnie w Częstochowskim Seminarium Duchownym”.
W tym czasie ks. prof. J. Związek należał do kilku towarzystw naukowych:
1. Towarzystwa Naukowego KUL w Lublinie,
2. Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce przy KUL,
3. Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, w którym był wiceprezesem
(1994–1997),
4. Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego – Członkowstwo Honorowe od 19 I
2006 r.,
5. Polskiej Akademii Nauk – Komisji Historycznej, Oddział w Katowicach,
6. Polskiego Towarzystwa Teologicznego w Krakowie (Oddział w Częstochowie),
7. Polskiego Towarzystwa Historycznego – w ostatnich latach wiceprezes oddziału częstochowskiego.
Za swoją działalność dydaktyczną i naukową został uhonorowany:
1. Złotym Krzyżem Zasługi, przez prezydenta Rzeczypospolitej,
2. Medalem Komisji Edukacji Narodowej, przez ministra edukacji narodowej
i sportu,
3. Nagrodami Rektora WSP i Akademii im. J. Długosza (kilkakrotnie),
4. Nagrodą Prezydenta Miasta Częstochowy w dziedzinie literatury i historii za
całokształt pracy naukowej,
5. Nagrodą im. Karola Miarki za wybitny dorobek wzbogacający wartości kultury regionu kraju,
6. Jubileuszowym Medalem Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.
Ks. prof. zw. dr hab. Jan Związek…
189
Pracując w różnych uczelniach wyższych, jednocześnie udzielał się w pracy
społecznej. Po przeprowadzeniu Seminarium Duchownego z Krakowa do Częstochowy należał do Kolegium Doradców Wojewody Częstochowskiego w sprawach naukowych, w województwie, głównie dotyczących przeszłości terenów
województwa. Z okazji 80 rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę
w 1998 r., wojewoda częstochowski Szymon Giżyński zwrócił się do niego
z propozycją wygłoszenia w różnych miejscowościach na terenie województwa
częstochowskiego referatów na temat Polskie drogi do niepodległości. To zadanie spełnił z pełnym zaangażowaniem Z ramienia Wyższej Szkoły Pedagogicznej był członkiem komisji uczelnianej do przeprowadzania olimpiad młodzieży
licealnej, organizowanych w Koniecpolu, w pałacu Potockich, na temat wiedzy
o przeszłości regionu częstochowskiego.
Z polecenia arcybiskupa częstochowskiego Stanisława Nowaka zostało mu
powierzone zadanie prowadzenia jako postulator diecezjalny procesu beatyfikacyjnego częstochowskich kapłanów – męczenników, zamordowanych za wiarę
i Ojczyznę w obozie koncentracyjnym Dachau przez nazistów niemieckich – ks.
Maksymiliana Binkiewicza i ks. Ludwika Gietyngiera – nauczycieli w szkołach
wieluńskich przed wybuchem wojny. Beatyfikacji dokonał papież Jan Paweł II
w dniu 13 VI 1999 r. w Warszawie.
W dniu 17 VI 2004 r. z ramienia Konferencji Episkopatu Polski, sekretarz
Episkopatu Polski biskup dr Piotr Libera, podczas zebrania archiwistów kościelnych w Warszawie, rekomendował go na stanowisko pierwszego prezesa, powstającego wówczas Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych w Polsce. Jego
staraniem zostało zorganizowane czasopismo „Archiva Ecclesiastica” oraz Studium Podyplomowe Archiwistyki Kościelnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Podczas V Ogólnopolskiego Zjazdu Stowarzyszenia Archiwistów Polskich w Olsztynie w dniach 7–10 IX 2007 r. Stowarzyszenie Archiwistów Kościelnych dzięki jego staraniom po raz pierwszy uczestniczyło jako
sekcja kościelna w Zjeździe. Jako prezes Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych brał udział w ogólnopolskich zebraniach archiwistów polskich w Warszawie. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierz Ujazdowski w dniu
19 VI 2006 r. mianował go członkiem Rady Archiwalnej przy naczelnym dyrektorze archiwistów państwowych.
Od 1991 r. jest, jak już wspomniano, członkiem Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, a od 1993 r. do dziś członkiem Zarządu tegoż Towarzystwa. Jego olbrzymia wiedza, doświadczenie naukowe oraz cechy osobiste miały
olbrzymi pozytywny wpływ na działalność naukową i popularyzatorską. W tym
okresie opublikował 19 artykułów w „Ziemi Częstochowskiej” i wygłosił kilkadziesiąt wykładów.
190
Marceli ANTONIEWICZ
Przeto w naszym gronie trwa i na chwałę Towarzystwa wciąż niestrudzenie
pracuje Ksiądz prof. zw. dr hab. Jan Związek – Honorabilis ac reverendus
Sacerdos, Vir excellens, Homo benevolens – et directe – bonus! Obdarzany właśnie godnością Członka Honorowego, aczkolwiek w tym przypadku honor płynie w obie strony: dla uczonego Księdza Profesora i dla Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego przede wszystkim.
T. XXXVIII
Marian GŁOWACKI
Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
Publikowana w tym tomie kronika dotyczy roku 2011 oraz pierwszej połowy
roku 2012. W końcu czerwca 2012 roku Częstochowskie Towarzystwo Naukowe liczyło 76 członków czynnych, czterech honorowych tj.: JM Rektora Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie – prof. dr. hab. Janusza Berdowskiego, dyrektora Biblioteki Publicznej w Częstochowie – mgr Ewę Derdę, dr. Aleksandra Jaśkiewicza i dr. Franciszka Sobalskiego oraz dwu członków wspierających tj. Akademię im. Jana Długosza i Wyższą Szkołę Hotelarstwa i Turystyki
w Częstochowie. W dalszym ciągu działa Zarząd wybrany na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w dniu 23 lutego 2009 roku.
W przedstawianym okresie odbyły się dwa statutowe walne zebrania: w dniu
28 lutego 2011 roku i 27 lutego 2012 roku, obydwa w Sali Reprezentacyjnej
Muzeum Częstochowskiego, w Ratuszu. Pierwsze zebranie poprzedził wykład
prof. dr. hab. Grzegorza Majkowskiego na temat Jasnogórski egzemplarz Bogurodzicy, drugie, wykład mgr. Roberta Kępy na temat Reszkowie – Szlak muzycznej sławy.
W omawianym okresie odbyło się 8 protokołowanych zebrań Zarządu
w dniach: 24 stycznia 2011 r., 21 lutego 2011 r., 13 czerwca 2011 r., 12 września 2011 r., 12 grudnia 2011 r., 23 stycznia 2012 r., 20 lutego 2012 r., 26 marca
2012 r. i 18 czerwca 2012 r. Członkowie Zarządu spotykali się również po każdym odczycie.
W roku 2011 i pierwszej połowie 2012 r. zorganizowano spotkania naukowe, na których wykłady wygłosili:
— mgr inż. Marek Nowak – 31 stycznia 2011 r. – Wirtualna podróż po mikroi makrokosmosie w czasie i przestrzeni cz. II – w Planetarium AJD,
— prof. dr hab. Grzegorz Majkowski – 28 lutego 2011 r. – Jasnogórski egzemplarz Bogurodzicy, w sali wykładowej Biblioteki Publicznej,
192
Marian GŁOWACKI
— prof. zw. dr hab. Tadeusz Srogosz – 28 marca 2011 r. – Żołnierz swawolny.
Z dziejów i obyczajów armii koronnej, w sali wykładowej Biblioteki Publicznej,
— prof. zw. dr hab. Artur Kijas – 30 maja 2011 r. – Częstochowianie – absolwenci uczelni rosyjskich XIX i na początkach XX wieku, w sali wykładowej
Biblioteki Publicznej,
— mgr Zbigniew Stańczyk – 28 listopada 2011 r. – Zabytki piśmiennictwa
w zbiorach Biblioteki Publicznej im. Wł. Biegańskiego w Częstochowie,
w sali wykładowej Biblioteki Publicznej,
— mgr inż. Marek Nowak – 19 grudnia 2011 r. – Przesilenie zimowe – astronomicznie i kulturowe, w Planetarium AJD. Wykładowi towarzyszył pokaz
planetaryjny, specjalnie przygotowany przez autora oraz kierownika Planetarium, mgr. Tomasza Kisiela. Po wykładzie odbyło się tradycyjne spotkanie
opłatkowe kończące działalność Towarzystwa w 2011 roku.
— prof. dr hab. Marian Głowacki – 30 stycznia 2012 r. – Turystyka dworska
w XIX w. na ziemiach Królestwa Kongresowego na podstawie listów Elizy
Krasińskiej, w sali odczytowej Willi Generalskiej, al. Wolności 30,
— mgr Robert Kępa – 27 lutego 2012 r. – Reszkowie – szlak muzycznej sławy,
w Sali Reprezentacyjnej Muzeum Częstochowskiego, w Ratuszu,
— ks. dr Jacek Kapuściński – 26 marca 2012 r. – Problematyka historyczna na
łamach „Częstochowskich Studiów Teologicznych”, w sali odczytowej Willi
Generalskiej, al. Wolności 30,
— prof. zw. dr hab. Stefan Zamecki – 23 kwietnia 2012 r. – Wokół naukoznawczych aforyzmów Williama Whewella (1794–1866), w Instytucie Historii,
Akademii im. Jana Długosza,
— prof. dr hab. Marceli Antoniewicz – 30 kwietnia 2012 r. – Geneza i dzieje
symboli narodowych, w sali odczytowej Willi Generalskiej, al. Wolności 30,
— dr Cezary Gębicki i prof. dr hab. Marian Głowacki – 25 czerwca 2012 r. –
Przyroda ożywiona i nieożywiona Gór Sokolich, na wędrówce Ścieżką Przyrodniczo-dydaktyczną w Górach Sokolich, w Olsztynie pod Częstochową.
Dwa spotkania poświęcono promocji wydawnictw:
— 26 września 2011 r. – książki prof. dr. hab. Dariusza Złotkowskiego, Testamenty z połowy XIX w. w świetle akt notariuszy częstochowskich, cz. III,
— 24 października 2011 r. – XXXVII tomu „Ziemi Częstochowskiej”, wielotematycznego, periodycznego wydawnictwa Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Publikacja ukazała się dzięki dofinansowaniu z Urzędu
Miasta (4500 zł) i Starostwa Częstochowskiego (1000 zł)
Obydwie promocje odbyły się w Sali Reprezentacyjnej Muzeum Częstochowskiego w Ratuszu.
Z życia Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego
193
Dyżury prezesa CzTN odbywały się regularnie w poniedziałki od 17.00 do
18.30 (z wyjątkiem ostatnich w miesiącu), poza okresem wakacyjnym, tj. od
września do czerwca, w lokalu w Wyższej Szkole Hotelarstwa i Turystyki
w Częstochowie.
W dalszym ciągu Częstochowskie Towarzystwo Naukowe posiada swoją
stronę internetową, na której można się zapoznać z historią Towarzystwa, działalnością aktualną, statutem oraz wydawnictwami, w tym szczegółowym wykazem tytułów artykułów we wszystkich tomach „Ziemi Częstochowskiej” oraz
indeksem autorów. Od stycznia 2012 roku zmienił się adres strony. Obecnie jest
to: www.cztn.ajd.czest.pl. Na stronie będzie można znaleźć również wiadomości
o aktualnej działalności Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, Oddziału Częstochowskiego im. ks. Bonawentury Metlera. Oddział jest organizacją
zrzeszającą miłośników astronomii z Częstochowy i okolic. Jest on spadkobiercą
dorobku i kontynuatorem działań Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego
Towarzystwa Naukowego (Sekcja działała w ramach Towarzystwa od 2004 do
2009 roku, potem większość członków Sekcji przeniosło się do reaktywowanego
Oddziału Częstochowskiego Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii).
Częstochowski Oddział PTMA wydaje w dalszym ciągu Częstochowski Kalendarz Astronomiczny.
W nocy 5/6 czerwca 2012 roku miał miejsce, po raz ostatni w tym stuleciu,
tranzyt Wenus na tle tarczy Słońca. Jest to zjawisko unikatowe, które można podziwiać maksymalnie 4 razy w ciągu 243 lat. To niezwykle ciekawe zjawisko
obserwowali dwaj członkowie Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego:
dr Bogdan Wszołek w Częstochowie i mgr inż. Marek Nowak na Wyspie Olchon, na jeziorze Bajkał. Obaj zamieścili opisy tych zjawisk w niniejszym tomie
„Ziemi Częstochowskiej”.
Honorowy członek Towarzystwa, dr Franciszek Sobalski otrzymał Nagrodę
Prezydenta Miasta Częstochowy za rok 2011 w dziedzinie kultury, w kategorii
literatura i historia, za całokształt działalności badawczej, publicystycznej i popularyzatorskiej w dziedzinie historii. Nagrody i wyróżnienie wręczyli: prezydent Częstochowy Krzysztof Matyjaszczyk i przewodniczący Rady Miasta Marek Balt podczas Dni Częstochowy.
W tymże 2011 roku sekretarz naukowy Towarzystwa, dr hab. Marceli Antoniewicz uhonorowany został prestiżową Nagrodą imienia Adama Heymowskiego, przyznawaną dorocznie przez Polskie Towarzystwo Heraldyczne za publikacje z dziedziny genealogii i heraldyki. Nagroda za książkę Protoplaści książąt
Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii wręczona została 25 marca
2011 r. w Sali Lelewelowskiej Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk przy
Rynku Starego Miasta w Warszawie.
Wydrukowano:
Drukarnia POLIGRAM
ul. Jaracza 4
42-200 Częstochowa
www.poligram.pl
e-mail: [email protected]
tel. 34 324 32 39

Początki działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wieści Nr 15

Dzień Praw Człowieka_VI LO w Częstochowie

PDF - Urząd Miasta Częstochowy