Funkcja ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych i

Funkcja ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych i

Funkcja ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych i syntaktycznych
w kształceniu dłuŜszych wypowiedzi uczniów
Celem ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych jest bogacenie mowy dziecka poprzez
stopniowe rozszerzanie zasobu słownictwa i frazeologii oraz kształcenie umiejętności
sprawnego i poprawnego wypowiadania się. Zadaniem nauczyciela jest dostarczanie
uczniom materiału językowego, likwidowanie błędnych zwrotów i wyraŜeń oraz
zastępowanie ich najbardziej odpowiednimi.
Do najwaŜniejszych zadań w tym zakresie będzie bogacenie zasobu słownikowego
dziecka, aktywizowanie słownictwa, wyrabianie poczucia językowego, opanowanie
języka i słownictwa ogólnonarodowego oraz wprowadzanie ucznia klas początkowych
w świat piękna i bogactwa językowego.
KaŜde dziecko posiada pewien zasób słownictwa czynnego i biernego, jednak nie zawsze
uŜywa go we właściwym znaczeniu, lub nie róŜnicuje znaczeń wyrazów podobnych.
KaŜdy nowo poznany wyraz musi być kilkakrotnie powtórzony i uŜyty w odpowiednim
kontekście a potem zastosowany w ćwiczeniu lub wypracowaniu. Takie moŜliwości
stwarza twórcza działalność uczniów ( np. , improwizację, gry dramatyczne, zabawy,
swobodne teksty, itp.) w czasie której rozwijają i doskonalą dłuŜsze wypowiedzi.
Rodzaje ćwiczeń słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne w kształceniu dłuŜszych
wypowiedzi uczniów :
- wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk, ich cech, czynności oraz wyraŜeń
i zwrotów określających stosunki przestrzenne
i czasowe
- wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów
- gromadzenie wyrazów, zwrotów i wyraŜeń zastępczych
- grupowanie wyrazów wokół określonych tematów
- zestawianie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, kontrastowym
- gromadzenie wyrazów oznaczających czynności oraz następstwo czasowe
- zestawianie wyrazów pokrewnych oraz podstawowych
i pochodnych
- zestawianie grup wyrazów o znaczeniu nadrzędnym i podrzędnym
- wyraŜanie podanej treści za pomocą prostych porównań i przenośni.
W czasie stosowania poszczególnych rodzajów ćwiczeń wprowadzamy i utrwalamy ich
związki frazeologiczne.
Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne powinny być stosowane systematycznie i ściśle
wiązać się z tematyką zajęć. Czas ich trwania powinien być uzaleŜniony od zainteresowania
uczniów, celu lekcji, materiału nauczania.
Utrwalanie materiału słownikowo-frazeologicznego moŜe odbywać się w formie róŜnych gier
i zabaw, odgrywania ról , podczas organizowanych wycieczek i spacerów, w czasie
wykonywania praktycznych zajęć i ćwiczeń, tworzenia swobodnych tekstów.
MoŜna stosować róŜne gry zespołowe np. w synonimy. Ćwiczenia słownikowe mają ścisły
związek z gramatyką i ortografią. Realizacja tych zadań ma szczególne znaczenie
w kształceniu języka pisanego.
Ćwiczenia słownikowo frazeologiczne mogą obejmować:
- tworzenie wyrazów bliskoznacznych od przymiotnika
- układanie zdań z wyrazami
- uzupełnianie zdań określonymi częściami mowy
- uzupełnianie zdań porównaniami, przenośniami
- tworzenie synonimów
1
-
tworzenie przymiotników o znaczeniu przeciwnym
tworzenie wyrazów pochodnych
dobieranie najtrafniejszych określeń do rzeczowników
budowanie zdań w oparciu o jakiś wyraz lub wyraŜenie.
Propozycje zabaw twórczych
1. Wypisz w określonym czasie jak najwięcej wyrazów np. trzyliterowych
( moŜna podać kategorię wyrazów).
2. Zabawa łańcuszkowa. Dzieci siedzą w kole. Zabawę rozpoczyna nauczyciel, podaje
dowolny wyraz np. trzyliterowy, dziecko z lewej strony nauczyciela musi podać wyraz
trzyliterowy zaczynający się na taką głoskę, na którą kończył się wyraz wypowiedziany
przez nauczyciela itd. ( moŜna podać kategorię wyrazów).
3. Zabawa polega na wyszukiwaniu określeń tworzonych poprzez porównywanie do czegoś:
Twardy jak........
Okrągły jak ......
Ciemny jak .......
Biały jak ...........
Suchy jak .........
Ciepły jak ........
Zimny jak ............
Ciekawy jak ...........
4. Zabawa polega na wyszukiwaniu wyraŜeń dotyczących ludzi. Określenia moŜna tworzyć
poprzez analogię do świata zwierząt.
Śpiewa jak słowik
Rządzi się jak szara gęś
Pyszni się jak paw
Czuje się ja ryba w wodzie
OdwaŜny jak lew
Silny jak niedźwiedź
Cichy jak mysz
Wolny jak ślimak
Chytry jak lis
Szybki jak jeleń
Wierny jak pies
Uparty jak osioł
Łagodny jak baranek
Pracowity jak mrówka
Leniwy jak
Groźny jak wilk
5. Zabawa polega na tym kto ułoŜy jak najwięcej par wyrazów o znaczeniu przeciwnym
np. ciepły – zimny.
6. MoŜna stosować róŜne gry zespołowe np. w synonimy.
Podział na grupy, uczeń jednej grupy wymienia jakiś wyraz uŜywany w róŜnych
znaczeniach i wskazuje inną grupę, która musi wymyślić jak najwięcej zdań z podanym
wyrazem w róŜnych znaczeniach. Za poprawne zdania i największą ilość zdań grupa
otrzymuje punkty. Wygrywa ta grupa, która uzyska najwięcej punktów.
Np. MÓWIĆ- gadać, paplać, trąbić, ględzić, pleść, trajkotać, jazgotać
CHUDY- szczapa, patyk, chudzielec, suchy jak szczapa.
2
7. Wybierzcie spośród siebie „ dyrygenta”, który będzie sygnalizował zmianę kartek. Niech
kaŜdy napisze na swojej kartce jedno zdanie, najlepiej rozwinięte lub złoŜone. Gdy
wszyscy będą gotowi, na sygnał dyrygenta, oddajcie kartki osobie z prawej strony.
Dopiszcie kolejne zdanie na otrzymanej kartce i po sygnale podajcie kartkę w prawo.
Wykonajcie dwie rundy przesuwania kartek.
Reguła zabawy: kaŜde kolejne zdanie musi zaczynać się od ostatniego wyrazu
poprzedniego zdania.
8. Do wyrazu PRZYJACIEL wyszukać jak najwięcej skojarzeń (moŜna wykorzystać metodę
mapy pojęć).
Wspólnie ułoŜyć opowiadanie z wykorzystaniem zgromadzonych wyrazów.
9. Z wyrazami: ksiąŜę, Ŝyczenie, zboŜe, róŜowe, wstąŜeczka, księŜyc, lŜej, straŜ, śarnowiec,
grąŜel, Ŝałość, czyŜby, wyŜły, wyŜyna, zaŜenowanie, świeŜy, jeŜyny, Ŝałoba, Ŝegnać,
Ŝądza, Ŝart, wyobraŜenie, ŚlęŜa ułoŜyć opowiadanie i nadać mu tytuł .NaleŜy
wykorzystać wszystkie podane wyrazy z „Ŝ”.
10. Masz do dyspozycji 8 wyraŜeń. Napisz bajkę w taki sposób, Ŝeby kaŜdy kolejny wyraz
znalazł się w kolejnym zdaniu. MoŜesz zmieniać formę gramatyczną wyraŜeń:
1) pałac
2) tajemnica
3) lustro
4) wschód słońca
5) krokodyl
6) moc
7) ziarnisty
8) klucz.
11. Zabawa w grupach „Słowo przypadkowe”
Podziel uczniów na kilka grup. Uczniowie siadają w kręgu, a kaŜdy uczestnik otrzymuje
po jednej kartce papieru formatu A4. KaŜdy uczeń podpisuje imieniem swoją kartkę
na samym dole, po czym na górze wpisuje zupełnie przypadkowy wyraz, zgina kartkę
ze słowem przypadkowym tak, aby nie był on widoczny i przekazuje koledze siedzącemu
w kręgu po prawej stronie. Dalej uczniowie postępują jak poprzednio a więc wpisują
kolejne przypadkowe słowa, zginają kartki i podają kolegom w wyznaczonym kierunku.
Kiedy kartki wrócą do właścicieli, oni je rozkładają i odczytują zapisane słowa
przypadkowe.
Następnie moŜna polecić zadanie: ułóŜ krótkie opowiadanie lub wiersz, którego fabułę
będą tworzyły zapisane w wyniku pracy grupowej słowa przypadkowe. Następnie
uczniowie mogą odczytywać swoje prace. Tę zabawę moŜna modyfikować
np. „Przypadkowe zdania”.
12) Na kartce A4 uczniowie piszą w dowolnym miejscu 3 zdania np. o tym co lubią
najbardziej. Otaczają te zdania chmurką. Następnie wydzierają chmurkę, odwracają na
drugą stronę i próbują skojarzyć sobie z jakimś przedmiotem, postacią lub zwierzątkiem.
Piszą skojarzoną nazwę, wypowiadają się itd. Następnie nauczycielka proponuje wspólne
układanie opowiadania w taki sposób, aby kaŜde dziecko do jej pierwszego zdania
dołoŜyło swoje zdanie ze skojarzonym słowem w chmurce. Zdania powinny układać się
w logiczną całość.
3