ŚWIAT NAUKI

ŚWIAT NAUKI
2014
SPIS TREŚCI
nr 1(269)
ARTYKUŁY
INNOWACJE
24
Idee zmieniające świat / Gerbrand Ceder, Kristin Persson, Dave
Levitan, Marissa Fessenden, Larry Greenemeier, Lee Billings,
Katherine Harmon Courage, Charles Q. Choi, Daisy Yuhas, Dina
Fine Maron
NAUKA I SPOŁECZEŃSTWO
40
Jak rozmawiać o prywatności / Jaron Lanier
ASTRONOMIA
48
Światy o dwóch słońcach / William F. Welsh, Laurance R. Doyle
PSYCHOLOGIA
56
Jak Google zmienia nasz mózg / Daniel M. Wegner, Adrian F. Ward
ASTROFIZYKA
60
Uwaga! Tuż obok wybuchnie supernowa / Ray Jayawardhana
ŚRODOWISKO
66
Architekci mokradeł / John Carey
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Krwawe żniwa / Redakcja Scientific American
8
SKANER
FORUM
18
Eksport mózgów / Harold O. Levy
TECHNOFAKTY
19
Kłopot z legofonami / David Pogue
ZDROWIE
20
Badania przesiewowe w kierunku choroby Alzheimera / Ingfei Chen
UMYSŁ GIĘTKI
72
Co następne / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
74
Czy Bóg umrze? / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
Kiedy nadmiar komórek szkodzi / Steve Mirsky
76
EX LIBRIS
FAKTOGRAF
77
Gdzie są dzikie pszczoły? / Ferris Jabr
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 2(270)
ARTYKUŁY
PSYCHOLOGIA
23
Nieświadomi nieświadomości / John A. Bargh
ASTRONOMIA
30
Poszukiwania życia na odległych księżycach / Lee Billings
CHOROBY ZAKAŹNE
36
Grzyby w natarciu / Jennifer Frazer
ENERGETYKA
44
Długi marsz do słońca i wiatru / Vaclav Smil
BIOLOGIA
50
Świat w soczewce / Ferris Jabr
FIZYKA KWANTOWA
56
Doskonały aparat rentgenowski / Nora Berrah, Philip H. Bucksbaum
HISTORIA NAUKI
64
Kłopot z Kopernikiem / Dennis Danielson, Christopher M. Graney
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Miej na oku skaner oka / Redakcja Scientific American
8
SKANER
FORUM
18
Cudowne metale / Saleem H. Ali
TECHNOFAKTY
19
Nie ufamy technice / David Pogue
ZDROWIE
20
Uniwersalna szczepionka przeciwko grypie / Maryn McKenna
UMYSŁ GIĘTKI
70
Liczby jak podgrzybki / Marek Penszko
74
GŁOS SCEPTYKA / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
Między nami dewiantami / Steve Mirsky
76
EX LIBRIS
FAKTOGRAF
77
Kiedy mem staje się wiralem / John Matson
78
WARTO WIEDZIEĆ
8
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 3(271)
ARTYKUŁY
FIZYKA
22
Co z promieniem protonu? / Jan C. Bernauer, Randolf Pohl
BIOINŻYNIERIA
30
Symulowanie żywej komórki / Markus W. Covert
ETOLOGIA
38
Nieznane oblicze osy / Elizabeth A. Tibbets, Adrian G. Dyer
NEURONAUKI
44
Jakby to było wczoraj / James L. McGaugh, Aurora LePort
MEDYCYNA
50
Pośredni sposób walki z rakiem / Rakesh K. Jain
TECHNIKI INFORMACYJNE
58
Mózg i gry / Alan Gershenfeld
DYNAMIKA PŁYNÓW
64
Sztuczki z ciekłą liną / Neil M. Ribe, Mehdi Habibi, Daniel Bonn
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Skończmy z zakazem badań nad narkotykami / Redakcja Scientific
American
8
SKANER
FORUM
18
Tuning mózgu / Roy H. Hamilton, Jihad Zreik
TECHNOFAKTY
19
Przekleństwo chmury / David Pogue
ZDROWIE
20
Problem z glutenem / Roxanne Khamsi
UMYSŁ GIĘTKI
70
Wieżowce Stirlinga / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
74
Raj na ziemi / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
Nie papuguj / Steve Mirsky
76
EX LIBRIS
FAKTOGRAF
77
Ewolucja świata nauki / Jen Christiansen, Mark Fischetti
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 4(272)
ARTYKUŁY
NEURONAUKI
22
Nowa era badań mózgu / Rafael Yuste, George Church
ASTRONOMIA
30
Galaktyki karłowate i sieć ciemnej materii / Noam I. Libeskind
GEOLOGIA
36
Najstarsze skały na Ziemi? / Carl Zimmer
EWOLUCJA
42
Człowiek największy drapieżnik / Kate Wong
ETOLOGIA
48
Mądry ptak / Carolynn "K-lynn" L. Smith, Sarah L. Zielinski
PSYCHOLOGIA
54
Dlaczego dobre bywa wrogiem lepszego / Merim Bilalić, Peter McLeod
EKOLOGIA
60
Jak Feniks z popiołów / William Powell
MATEMATYKA
66
Nigdy nie mów nigdy / David J. Hand
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Uwolnić orkę - i jej towarzyszy niewoli / Redakcja Scientific American
SKANER
8
Nowe kłopoty z komarami. Paskudne tłuszcze. Oko muchy z ciekłych
kryształów. W pogoni za Słońcem. Cenny ołów. Sposób na wulkan.
Kanapowa trucizna. Neandertalczyk nie taki znów prymitywny. Kierowca?
Kto to taki?
FORUM
18
Lepiej późno niż wcale / Walter Willett
TECHNOFAKTY
19
Czas przyszły niedokonany / David Pogue
ZDROWIE
20
Nowe wyzwanie dla medycyny / Katherine Harmon Courage
UMYSŁ GIĘTKI
70
Sposoby dominowania / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
Złudny zachwyt / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
007 czy 0,7? / Steve Mirsky
76
EX LIBRIS
FAKTOGRAF
77
Śmietnik na kuchennej półce / John Matson
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 5(273)
ARTYKUŁY
ASTRONOMIA
24
Światło pierwszych gwiazd / Michael D. Lemonick
PRZYSZŁOŚĆ MEDYCYNY
32
Rewolucja RNA / Christine Gorman, Dina Fine Maron
OCEANOGRAFIA
42
Wyprawa na samo dno / Mark Schrope
MEDYCYNA
50
Terapia genowa - akt drugi / Ricki Lewis
NEURONAUKI
56
Genetyczna geografia mózgu / Ed Lein, Mike Hawrylycz
INFORMATYKA
64
Operacja PLAGIAT / Harold "Skip" Garner
MATEMATYKA
68
Nieznane początki rachunku całkowego / Amir Aleksander
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Zagrożona ustawa o ochronie zagrożonych gatunków / Redakcja
Scientific American
SKANER
8
Wieloznaczna czarna dziura. Zbędne leki. Co za sierść! Silą wyobraźni. Ten
"obcy"? Żarłoczne samice. Transformer dla wojska. Konfliktowe surowce.
Cholesterol jeszcze groźniejszy
FORUM
20
Eureka po raz pierwszy, eureka po raz drugi / Veronique Kiermer
ZDROWIE
22
Ukryte zagrożenia związane z utratą świadomości / Carina Storrs
TECHNOFAKTY
21
Wielka debata na temat Internetu / David Pogue
UMYSŁ GIĘTKI
72
Powrót wielbłądów / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
74
Naukowo o kłamstwie / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
Ciągle licząc, można się przeliczyć / Steve Mirsky
76
EX LIBRIS
FAKTOGRAF
77
Klimat łączy ludzi / John Matson
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 6(274)
ARTYKUŁY
FIZYKA CZĄSTEK
28
Supersymetria i kryzys w fizyce / Joseph Lykken, Maria Spiropulu
MEDYCYNA
34
Oszukać raka / Jedd D. Wolchok
PALEONTOLOGIA
40
Satelity wypatrują skamieniałości / Robert L. Anemone, Charles
W. Emerson
NEUROBIOLOGIA
46
Czy jest tam kto? / Adrian M. Owen
TECHNIKA
52
Przyszłość to adaptacja / Sridhar Kota
OCEANOGRAFIA
60
Agonia koralowych raf / Iain McCalman
MATEMATYKA
64
Wyrocznia / Ariel Bleicher
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Mit łagodnej egzekucji / Redakcja Scientific American
SKANER
7
Inflacja to fakt. Szyby w miejsce drzew. Niskokaloryczne znaczy
niesmaczne? Komputerowe fryzury. Pożyteczne erupcje. Niezatapialne
mrówki. Kosmiczny przekładaniec. Wydmy na Marsie. Dekonspirujący
aparat. Pożyteczne priony
FORUM
24
Broker czy stalker / Kate Crawford
TECHNOFAKTY
25
Czynnik strachu / David Pogue
ZDROWIE
26
Czy e-papierosy są bezpieczne? / Dina Fine Maron
UMYSŁ GIĘTKI
70
Wariacje palindromowe / Marek Penszko
FAKTOGRAF
73
Groźna wiosna / Mark Fischetti
GŁOS SCEPTYKA
74
Geneza sumienia / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
Masz ci los! / Steve Mirsky
76
EX LIBRIS
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 7(275)
ARTYKUŁY
PLANETOLOGIA
26
Jak szukać życia na Marsie / Christopher P. McKay, Victor Parro Garcia
BEHAWIORYZM
32
Siła nawyku / Ann M. Graybiel, Kyle S. Smith
EPIDEMIOLOGIA
38
Sieć na mikroby / David J. Ecker
METEOROLOGIA
44
Zaklinacze deszczu / Dan Baum
MEDYCYNA
52
Lecznicze zioła / Brendan Borrell
FINANSE
58
Ponzi a współczesna ekonomia / Kaushik Basu
KOGNITYWISTYKA
64
Bezwolny świat / Azim F. Shariff, Kathleen D. Vohs
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Pełna jawność / Redakcja Scientific American
SKANER
8
Ozonowe aleje. Czytanie z czaszki. Satelita dla ludu. Zwodnicze komórki.
Dźwięczne kolory. Domki ze śmieci. Jelito smakoszem. Marsjańskie
uprawy. Matematyka mało poważna. Biologia dla majsterkowiczów
FORUM
22
Dinozaury są ważne / Mary H. Schweitzer
TECHNOFAKTY
23
Duże i niepotrzebne / David Pogue
ZDROWIE
24
Dbajmy o mikrobiom / Claudia Wallis
UMYSŁ GIĘTKI
68
Magia parami / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
71
Opcja zero / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
72
Głową muru nie przebijesz / Steve Mirsky
FAKTOGRAF
73
Nie tacy znowu nieszczęśliwi / Mark Fischetti
74
EX LIBRIS
76
WARTO WIEDZIEĆ
78
ARCHWUM - WYDANIE SPECJALNE
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 8(276)
ARTYKUŁY
INFORMATYKA
22
Percepcja pozazmysłowa / Gershon Dublon, Joseph A. Paradiso
ASTROFIZYKA
28
Wielkie bąble Drogi Mlecznej / Douglas Finkbeiner, Meng Su, Dmitry
Malyshev
ARCHEOLOGIA
34
Bogowie z krwi i kamienia / Erik Vance
NEURONAUKI
43
Dodaj neurony, odejmij lęk / Mazen A. Kheirbek, René Hen
ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ
48
W obiegu zamkniętym / Olive Heffernan
KLIMAT
56
Złudne nadzieje / Michael E. Mann
BIOLOGIA
60
Ludzkie ciało / zebrał Ferris Jabr
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Zatruta studnia / Redakcja Scientific American
SKANER
8
W ilości siła. Na tropie podobieństw. Jaśniejszy obraz ciemnej materii.
Ważne, nieważne. Inteligentny naskórek. Pożyteczne impakty. Sposoby na
AIDS. Nowe dziecko Saturna. Mężczyźni przetrwają
FORUM
18
Pilnie potrzebny lider / Edward W. Felten, Joshua A. Kroll
TECHNOFAKTY
19
Inteligentne dzielenie się / David Pogue
ZDROWIE
20
Kiedy możemy sobie pomóc / Maia Szalavitz
UMYSŁ GIĘTKI
70
Król na spacerze / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
74
Mit o nierówności dochodów / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
75
Niezły numer / Steve Mirsky
76
EXLIBRIS
FAKTOGRAF
77
Zagraniczne patenty / Mark Fischetti
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 9(277)
ARTYKUŁY
KOSMOLOGIA
26
Czarna dziura u początku czasu / Niayesh Afshordi, Robert B. Mann,
Razieh Pourhasan
BIOLOGIA
34
Nowy rodzaj dziedziczenia / Michael K. Skinner
TECHNOLOGIA ŻYWNOŚCI
42
Jak uzyskać smaczniejsze warzywa i owoce (nie GMO) / Ferris Jabr
ZDROWIE
48
Arktyka jest chora / Christopher Salomon
CYBERBEZPIECZEŃSTWO
54
Jak ochronić wielkie zasoby danych / Alex "Sandy" Pentland
EDUKACJA
58
Nauka uczenia / Barbara Kantrowitz
ASTRONOMIA
66
Kosmiczna (nie)istotność / Caleb Scharf
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Czy komputery zabierają nam pracę? / Redakcja Scientific American
SKANER
8
Jak dzielą się lądy. Samodzielny samochód. Telefonia bez pośredników.
Wszechstronny jak pterozaur. Maluchy pod kontrolą. Towarzystwo
miniaturowych sympatyków roślin. Basenowa etykieta. Pogoń za kometą.
Zapomnieć o raczkowaniu. Łzy na wagę zdrowia
FORUM
22
Talent nie wystarczy / Rena F. Subotnik, Paula Olszewski-Kubilius,
Frank C. Worrell
TECHNOFAKTY
23
Dwa plemiona cywilizacji technicznej / David Pogue
ZDROWIE
24
Czy brunatna tkanka tłuszczowa może zwalczyć otyłość? / Melinda
Wenner Moyer
UMYSŁ GIĘTKI
70
Polistiki / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
73
Apokalipsa klimatyczna / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
74
Wypadki chodzą nie tylko po ludziach / Steve Mirsky
FAKTOGRAF
75
Wzrost temperatur zagraża rajom przyrodniczym / Mark Fischetti
76
EXLIBRIS
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 10(278)
EWOLUCJA – LUDZKA SAGA
20
Ewolucja pisana na nowo / Kate Wong
34
Skąd przychodzimy
26
Witajcie w rodzinie / Bernard Wood
32
Pod presją klimatu / Peter B. deMenocal
38
Gdyby tak mieć młotek / Ian Tattersall
44
Dlaczego jesteśmy wyjątkowi
46
Jeden za wszystkich / Frans de Waal
50
To "coś" / Gary Stix
58
Dokąd zmierzamy
60
Naczelny w Sieci / Wywiad Marka Fischettiego
64
Ewolucja trwa (mimo wszystko) / John Hawks
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
6
Bezplatana nauka w dwuletnich college'ach / Redakcja Scientific
American
SKANER
8
Na tropach supersymetrii. Gorycz choroby. Lód w cętki. Większa szansa na
przeszczep. Nawigacja dla nietoperza. Wybitny ptasi rozum. Pozwólmy
spać nastolatkom. Dno zostawmy w spokoju
FORUM
16
Vive la difference / R. Douglas Fields
TECHNOFAKTY
17
Muzyczne porachunki / David Pogue
ZDROWIE
18
Cudowny lek - na wagę złota / Jessica Wapner
UMYSŁ GIĘTKI
70
Sekret starego zegara / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
73
Statystyka przetrwania / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
74
Wielkie żarcie / Steve Mirsky
FAKTOGRAF
75
Jeden procent różnicy / Kute Wong
76
EXLIBRIS
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 11(279)
RAPORT - NAUKA NA ŚWIECIE
22
Bogaci różnorodnością / Fred Guterl
26
Nie idźmy na łatwiznę / Katherine W. Phillips
28
Subiektywny punkt widzenia / Douglas Medin, Carol D. Lee, Megan
Bang
30
Nauka obywatelska / Steven Bishop
31
Osobiste zaangażowanie / D. N. Lee
32
W pogoni za pomysłami / Stephanie C. Hill
34
Równość płci w nauce. Ranking państw
36
Ceńmy odmienność / Victoria Plaut
38
Stać się widocznym / Brian Welle, Megan Smith
KOSMOLOGIA
42
Sygnał z Wielkiego Wybuchu / Lawrence M. Krauss
NEURONAUKI
52
Nagły geniusz / Darold A. Treffert
EWOLUCJA
58
Siła dwojga / Blake Edgar
MATEMATYKA
64
Niech trwają gry / Colm Mulcahy, Dana Richards
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
5
Nierówne traktowanie / Redakcja Scientific American
SKANER
8
Feralny skręt. Duży proporcjonalnie zdrowszy. Człowiek obrońca. Pewny
sukces jest nudny. Przejrzeć gryzonia na wylot. Igraszki magnetyczne.
Migracja pod ochroną. Jak nie skazić kosmosu
FORUM
18
Zdać egzamin z nowoczesności / Ben Nelson
TECHNOFAKTY
19
Greps za milion dolarów / David Pogue
ZDROWIE
20
Hormon marzeń / Carina Storrs
UMYSŁ GIĘTKI
70
Cztery dekady liczydełka / Marek Penszko
GŁOS SCEPTYKA
73
Rzadkość nad rzadkościami / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
74
Suchary śmiechu warte / Steve Mirsky
FAKTOGRAF
75
Historie rodzinne / Clara Moskowitz
76
EXLIBRIS
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
nr 12(280)
ARTYKUŁY
NEURONAUKI
24
Umysł medytującego / Matthieu Ricard, Antoine Lutz, Richard
J. Davidson
KOSMOS
32
Pluton i spółka / Michael D. Lemonick
MATERIAŁY
40
Programowalny świat / Thomas A. Campbell, Skylar Tibbits, Banning
Garrett
ŚRODOWISKO
46
Niewygodny lód / Lisa Margonelli
ROLNICTWO
54
Na ratunek kawie / Hilary Rosner
ENERGETYKA
60
Słoneczne kontrowersje / David Biello
AERONAUTYKA
66
Niemożliwy lot / David Noonan
STAŁE RUBRYKI
WOKÓŁ NAUKI
5
Nie nadużywać, by nie szkodzić / Redakcja Scientific American
SKANER
8
O wyższości śmigła nad skrzydłem. Zaskakujące gwiazdy. Nowa
architektura. Mróz schładza emocje. Fizyka a film. Ptasia dezorientacja.
Pułapka na cząstki
FORUM
20
Broń na pilota / Jonathan Zittrain
TECHNOFAKTY
21
Badania wytrzymałości użytkowników / David Pogue
ZDROWIE
22
Zabójcze krzesła / James Levine
GŁOS SCEPTYKA
72
Pokój wiekuisty / Michael Shermer
ANTY(PO)WAGA
73
Przystanek Alaska / Steve Mirsky
FAKTOGRAF
75
Które samochody zużywają najmniej paliwa? / Mark Fischetti
76
EXLIBRIS
78
WARTO WIEDZIEĆ
80
Z ARCHIWUM SCIENTIFIC AMERICAN
Oprac. BPK