Dokąd zmierza współczesna psychoanaliza?

Dokąd zmierza współczesna psychoanaliza?
Katarzyna Schier
Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:
Sprawozdanie z konferencji Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Frankfurt
nad Menem, 22-26 listopada 2000 roku
Tegoroczna konferencja Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, której tematem była
"Współczesna psychoanaliza", miała szczególny charakter. Odbywała się w setną
rocznicę wydania przełomowego dzieła Freuda Die Traumdeutung , a jednocześnie w czasie,
gdy Niemieckie Towarzystwo Psychoanalityczne świętowało pięćdziesięciolecie swego
istnienia. W związku z tym, zupełnie wyjątkowo, w Kongresie mogły uczestniczyć także osoby,
które nie są członkami, kandydatami lub stałymi gośćmi Towarzystwa (Deutsche
Psychoanalytische Vereinigung), co przyczyniło się do tego, że liczba uczestników sięgała
tysiąca. Jak co roku, natomiast, referaty wygłaszali goście z innych krajów. Wystąpieniem
inaugurującym konferencję był referat Otto F. Kernberga, prezydenta Międzynarodowego
Towarzystwa Psychoanalitycznego, pt. "Jak powstaje przemoc społeczna?". Werner
Bohleber przedstawił dzisiejszą sytuację psychoanalizy w Niemczech, zaś Ludger M. Hermanns
zarysował trudne dzieje psychoanalizy niemieckiej i jej odrodzenie po II wojnie światowej.
Duże zainteresowanie uczestników konferencji wzbudziło wystąpienie Arnolda M. Coopera z
Nowego Jorku, który podjął istotną kwestię pluralizmu w psychoanalizie, zastanawiając się, czy
przyczynia się on do postępu czy do chaosu. Cooper mówił: " ...prawie wszyscy
przynajmniej częściowo znamy różne szkoły psychoanalityczne, które zabiegają o swoich
zwolenników. Należą do nich psychologowie ego, lakaniści, kleiniści, przedstawiciele
psychologii self, szkoły intersubiektywnej, społeczno-konstruktywistycznej, interpersonalnej,
transakcyjnej, szkoły teorii więzi ...." (2000, s. 6). Zastanawiał się, jak różne szkoły
odpowiadają na podstawowe pytania dotyczące teorii rozwoju, teorii zaburzeń i
psychoanalitycznej metody leczenia. Pytał m.in.: "Co stanowi podstawowe motywy
ludzkich zachowań? Więź, systemy afektywne, potrzeba bezpieczeństwa, popęd seksualny i
agresywny? [...] Czy problemy naszych pacjentów to w większości rezultat psychicznych
konfliktów czy deficytów? [...] Jakie czynniki są decydujące w procesie leczenia
psychoanalitycznego, jakie mają znaczenie dla zmian w analizie lub dla sukcesu? Czy
podstawowe znaczenie ma interpretacja czy relacja z nowym obiektem? Jakie znacznie ma
regresja w procesie psychoanalitycznym?" (s. 7-9). Zdaniem Coopera psychoanaliza nie
wypracowała narzędzi, które pozwalałaby na weryfikację jej twierdzeń odwołujących się do
różnych teorii, a tym samym oddaliła się w sposób znaczący od świata nauki. Według autora
"nie potrzebujemy już luksusu totalnej autonomii i nie możemy już też sobie na ten luksus
pozwolić" (s. 27). Cooper uważa, że tylko w sytuacji powrotu psychoanalizy na
uniwersytety i stworzenia naukowej metodologii badań pluralizm orientacji w psychoanalizie
1/3
Dokąd zmierza współczesna psychoanaliza?
może prowadzić do postępu i rozwoju dyscypliny. Przykładem takiego obszaru teorii
psychoanalitycznej, który ma niezachwianą pozycję na gruncie psychologii ogólnej i psychologii
rozwojowej, jest — jego zdaniem — teoria więzi emocjonalnej zapoczątkowana przez
przełomowe badania Johna Bowlby`ego i jego uczniów.
Program Kongresu obejmował poza wystąpieniami wprowadzającymi także liczne sesje w
grupach tematycznych.
W ramach forum VI, na przykład, Peter Fonagy z Wielkiej Brytanii przedstawił fascynujący
referat na temat związków psychoanalizy z teorią więzi. Odwoływał się m.in. do badań
wspomnianego wcześniej Johna Bowlby`ego oraz Mary Main. Mówił: "Obydwa systemy
wiedzy [psychoanaliza i teoria więzi] zbliżają się do tego samego punktu [...]. Chodzi tu o model
rozwoju osobowości i zaburzeń psychicznych. Wiele ważnych odkryć teorii więzi można było
obserwować na kozetce albo w laboratorium" (Fonagy, 2000, s. 12).
Carl E. Scheidt z Freiburga przedstawił bardzo interesujące badania własne ukazujące
zastosowanie teorii więzi i teorii traumy w analizie genezy zaburzeń psychosomatycznych.
Mówił o trudnościach w procesie symbolizowania u pacjentów cierpiących na zaburzenia
psychosomatyczne, potwierdzając tezę, że somatyzacja stanów psychicznych wiąże się z
deficytami w obszarze funkcjonowania refleksyjnego i zaburzeniami "reprezentacji
afektu".
Forum III poświęcone było problematyce przypominania i symbolizowania istotnych dla
przepracowania doświadczeń traumatycznych. Henry Krystal z Michigan przedstawił referat
wprowadzający poświęcony teorii traumy. Odwoływał się do pojęcia aleksytymii , jej związku z
zaburzeniami psychosomatycznymi, mówił o mechanizmach istotnych w procesie leczenia
pacjentów, którzy doświadczyli traumy I lub II typu . Hermann Schultz z Frankfurtu nad Menem i
Michael Huber z Kolonii w swoich wystąpieniach ukazali związek pomiędzy perspektywą
neurobiologiczną i psychoanalityczną w rozumieniu traumy. Poprzez analizę procesów
neurobiologicznych przedstawili relację między traumą i pamięcią oraz pomiędzy traumą i
lękiem. Odwoływali się do znanych badań pary zarówno neurologów, jak i psychoanalityków —
Karen Kaplan- -Solms i Marka Solmsa (Kaplan-Solms, Solms, 2000) oraz do badań własnych
prowadzonych w grupie motorniczych pociągów, którzy przejechali samobójców.
Forum X poświęcone było problematyce zależności pomiędzy psychoanalizą a psychoterapią.
Rolf Sandell ze Sztokholmu przestawił ilościowe badania porównawcze dotyczące różnic
pomiędzy psychoterapią psychoanalityczną i psychoanalizą. Badania przeprowadzono na dużej
próbie 1200 osób. Wyniki są bardzo interesujące; ukazują m.in. istotne różnice pomiędzy
deklarowaną postawą teoretyczną terapeutów a praktyką kliniczną. Wnioski końcowe,
przedstawione przez Sandella (2000) są następujące: "... obserwuje się tendencję do
zacierania granic pomiędzy analizą i psychodynamicznymi albo analitycznymi formami terapii
[...] Z mojego punktu widzenia najważniejszym rezultatem [prezentowanych badań] jest
stwierdzenie, że istnieje rodzaj psychoterapii, którą można określić jako »tak jakby«
psychoanalizę, która — zgodnie z wynikami badań — jest nieproduktywna . W settingu o niskiej
częstotliwości klasyczna postawa analityczna jest dysfunkcjonalna" (Sandell, 2000, s. 15).
2/3
Dokąd zmierza współczesna psychoanaliza?
Forum XI poświęcono psychoanalizie dzieci i młodzieży. Szczególne miejsce zajęło zjawisko
przeciwprzeniesienia. Uczestników forum poruszyło wystąpienie Evy Berberich z Heidelberga,
będące prezentacją przypadku klinicznego w kontekście analizy mechanizmów
przeciwprzeniesieniowych.
Podsumowując, sądzę, że kongres "Współczesna psychoanaliza" był ważnym
wydarzeniem w kalendarzu spotkań Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego.
Wystąpienia referentów były niezwykle inspirujące; poprzez odwołanie się do historii pokazano
współczesny obraz psychoanalizy i perspektywy jej dalszego rozwoju jako dyscypliny naukowej.
Jeszcze słowo na temat atmosfery Kongresu. Obrady odbywały się w salach konferencyjnych
przy pięknej frankfurckiej palmiarni. Wśród palm "urzędowała" duża papuga, która
często informowała o swojej obecności. Szczególnie lubiła oklaski i .... przedłużającą się ciszę.
Artykuł opublikowano w kwartalniku Nowiny Psychologiczne .
Bibliografia
- Cooper, A.M. (2000). Psychoanalityscher Pluralismus - Fortschritt oder Chaos? Referat
wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26.11.2000, maszynopis.
- Fonagy, P. (2000). Das Ende einer Familienfehde: Versöhnung von Bindungstheorie und
Psychoanalyse. Referat wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26. 11. 2000,
maszynopis.
- Kaplan-Solms, K., Solms, M. (2000). Clinical studies in neuro-psychoanalysis. London,
New York: Karnac Books.
- Krystal, H. (2000). Trauma und Affekte - Posttraumtische Folgeerscheinungen und ihre
Konsequenzen für die psychoanalytische Behandlungstechnik. Referat wygłoszony na
Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26.11.2000, maszynopis.
- Maruszewski, T., Ścigała, E. (1998). Emocje, aleksytymia, poznanie. Poznań:
Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
- Sandell, R. (2000). Empirisch gesicherte Unterschiede zwischen Psychoanalyse und
psychodynamischer Psychotherapie. Referat wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M,
22-26.11.2000, maszynopis.
3/3