Czynniki Ryzyka 2/2010 - Wydawnictwo Medical Education
Transkrypt
Czynniki Ryzyka 2/2010 - Wydawnictwo Medical Education
prof. dr hab. n. farm. Marek Naruszewicz LIST OD REDAKTORA Szanowni Czytelnicy, na całym świecie, w tym również w Polsce, wzrasta gwałtownie liczba przypadków udaru mózgu, na skutek czego powiększa się liczba inwalidów wymagających stałej opieki i rehabilitacji. Pochłania to ogromne środki ze skromnych budżetów służby zdrowia, stąd wzrastające zainteresowanie pierwotną profilaktyką tego schorzenia. Etiologia udaru mózgu jest ściśle związana zarówno z nadciśnieniem tętniczym, jak i z innymi klasycznymi czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że istnieje tylko słaba zależność między stężeniem cholesterolu a udarem, co z kolei przekłada się również na małą efektywność terapeutyczną statyn w tym schorzeniu. Obecnie coraz częściej wskazuje się na udział aterogennej dyslipidemii, tj. występowania małych gęstych cząsteczek LDL, podwyższonych stężeń triglicerydów i obniżonej frakcji HDL, stanowiącej istotną część tzw. zespołu metabolicznego, w indukowaniu warunków do zwiększonego ryzyka udaru. Jest to szczególnie widoczne w populacji kobiet, u których „zespół metaboliczny” w sposób szczególny przyspiesza powstawanie płytki miażdżycowej w naczyniach szyjnych, w porównaniu z mężczyznami z tymi samymi czynnikami ryzyka. Trzeba dodać, że dodatkowym elementem zagrożenia, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn, jest podwyższone stężenie fibrynogenu, często towarzyszące aterogennej dyslipidemii, tj. występowaniu podwyższonych stężeń triglicerydów, obniżonej frakcji HDL i małych gęstych cząsteczek LDL. Na zaburzone procesy krzepnięcia wpływa również podwyższone stężenie homocysteiny, warto przypomnieć, że w badaniach HOPE 2 udało się obniżyć ryzyko udaru mózgu o 25% dzięki obniżeniu stężenia tego aminokwasu przy udziale kwasu foliowego i witamin B6 i B12. W artykule redakcyjnym, przedstawiającym wyniki badań dr Hanny Bukowskiej z Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, można znaleźć wiele cennych obserwacji dotyczących interakcji między czynnikami ryzyka u kobiet i mężczyzn będących potomkami pacjentów z przedwczesnym niedokrwiennym udarem mózgu. Wśród wielu wniosków z tych badań szczególnie dwa wydają się istotne, tj. że należy objąć szczególną i możliwie wczesną opieką rodziny z historią przebytego udaru oraz należy uwzględniać w ocenie ryzyka płeć osoby badanej. Uznając problem niedokrwiennego udaru mózgu za niezwykle ważny, Polskie Towarzystwo Badań nad Miażdżycą postanowiło wprowadzić ten temat do szkolenia podyplomowego lekarzy pierwszego kontaktu w ramach istniejącego już programu Adipo-card. Szczególną uwagę zwróciliśmy na tematykę zespołu metabolicznego i jego udziału w zwiększaniu ryzyka udaru. Zapraszamy do udziału w tych szkoleniach. Spośród nowości na polu naukowym warto zwrócić uwagę na wykrycie nowej roli frakcji HDL w obniżaniu ryzyka demencji, wiążącej się z usuwaniem przez apolipoproteinę A-I β-amyloidu z mózgu. Ukazały się również wstępne badania potwierdzające, że w obrębie frakcji HDL znajduje się apolipoproteina L, która jest ważna w zapobieganiu zakażeniom parazytami. Z poważaniem, Marek Naruszewicz CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 1 Redakcja Al. Powstańców Wielkopolskich 72 70-111 Szczecin tel. (091) 466-15-09 tel./fax (091) 466-15-10 www.ptbnm.pl Redaktor naczelny prof. Marek Naruszewicz tel. (022) 572-09-86 e-mail: [email protected] Sekretarz redakcji mgr Kornel Chełstowski tel. (091) 466-14-99 e-mail: [email protected] Rada redakcyjna prof. Aldona Dembińska-Kieć prof. Zdzisława Kornacewicz-Jach prof. Grażyna Nowicka prof. Michael Aviram prof. Mirosław Dłużniewski prof. Edward Franek doc. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska prof. Peter Schwandt prof. Tomasz Guzik doc. Piotr Socha prof. Bogusław Okopień prof. Władysław Sinkiewicz Wydano na zlecenie PTBnM Wydawca: PISMO POLSKIEGO TOWARZYSTWA BADAŃ NAD MIAŻDŻYCĄ SPIS TREŚCI Marek Naruszewicz List od Redaktora .......................................................................................................... 1 ARTYKUŁ REDAKCYJNY Hanna Bukowska Ocena czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u dorosłego potomstwa z rodzinnym wywiadem przedwczesnego udaru mózgu – wnioski z badań własnych ................................................................... 3 Marta Cześnikiewicz-Guzik, Tomasz Śliwa, Barbara Jasiewicz-Honkisz, Ryszard Korbut, Bartłomiej W. Loster, Marek Naruszewicz, Tomasz J. Guzik Zmniejszenie liczby limfocytów T regulatorowych i wzrost liczby limfocytów T HLA-DR+ może prowadzić z wiekiem do aktywacji układu immunologicznego – potencjalne znaczenie w rozwoju miażdżycy ............... 5 Grzegorz Piotrowski, Zenon Gawor Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 w chorobach sercowo-naczyniowych – wybrane zagadnienia kliniczne .......................................... 7 Adam Ostrzycki Sercowo-naczyniowe ryzyko rezydualne u osób z dyslipidemią aterogenną ............. 8 Monika Czerwińska, Marek Naruszewicz Oleoeuropeina i jej dialdehydowa pochodna oleaceina jako główne składniki aktywne oliwki europejskiej (Olea europaea L.) ......................................... 9 02-201 Warszawa ul. Opaczewska 60D tel. (022) 862-36-63(64) Dyrektor zarządzający Andrzej Kowalczyk tel. kom. 510-056-045 e-mail: [email protected] Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska, Jacek Łukaszkiewicz Rola witaminy D w patogenezie zespołu metabolicznego ........................................ 10 Tomasz Śliwa, Marta Cześnikiewicz-Guzik, Barbara Jasiewicz-Honkisz, Adam Ignacak, Ryszard Korbut, Marek Naruszewicz, Tomasz Guzik Występowanie schorzeń alergicznych a funkcja śródbłonka naczyniowego ............ 11 Biuro reklamy Monika Banach tel. kom. 500-021-471 e-mail: [email protected] Kierownik produktu Marcin Szpak tel. kom. 510-056-050 e-mail: [email protected] Opracowanie graficzne i skład: Medical Education Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń. Nakład: 5000 szt. 2 CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 ARTYKUŁ REDAKCYJNY dr n. med. Hanna Bukowska OCENA CZYNNIKÓW RYZYKA CHORÓB SERCOWO-NACZYNIOWYCH U DOROSŁEGO POTOMSTWA Z RODZINNYM WYWIADEM PRZEDWCZESNEGO UDARU MÓZGU – WNIOSKI Z BADAŃ WŁASNYCH ASSESSMENT OF CARDIOVASCULAR RISK FACTORS IN ADULT PROGENY WITH A FAMILY HISTORY OF EARLY STROKE – CONCLUSIONS FROM PROPRIETARY STUDIES Streszczenie Dostępne w piśmiennictwie wyniki badań nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy dodatni wywiad rodzinny przedwczesnego udaru mózgu współistnieje z obecnością innych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i wzmacnia indywidualne ryzyko. Celem pracy jest ocena częstości występowania wybranych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u krewnych pierwszego stopnia obciążonych dodatnim wywiadem przedwczesnego udaru mózgu w stosunku do osób nieobciążonych oraz analiza interakcji między wybranymi głównymi i nowymi czynnikami ryzyka. Materiał i metody: Badania przeprowadzono u 143 młodych zdrowych osób z dodatnim rodzinnym wywiadem przedwczesnego udaru mózgu (71 kobiet i 72 mężczyzn) oraz 201 osób z wywiadem ujemnym (111 kobiet i 90 mężczyzn), stanowiących grupę kontrolną, w wieku 18–55 lat. U wszystkich badanych przeprowadzono wywiad lekarski, badanie przedmiotowe, dokonano pomiaru ciśnienia tętniczego krwi (SBP, DBP) i masy ciała oraz obliczono BMI. Wykonano oznaczenia stężeń podstawowych parametrów biochemicznych, parametrów lipidowych: TG, TCh, HDL-Ch, LDL-Ch, PL, apolipoprotein: ApoA-I i ApoB, lipoproteiny (a) [Lp(a)], homocysteiny (Hcy), kwasu foliowego (FA), białka C-reaktywnego (hsCRP), fibrynogenu (Fb), oraz aktywności paraoksonazy (PON-1). Analiza funkcji dyskryminacyjnej wykazała, że parametrami różnicującymi przynależność do grup (z ujemnym lub dodatnim rodzinnym wywiadem w kierunku udaru mózgu) wśród kobiet są: SBP, DBP, BMI, LDL-Ch i wskaźnik HDL-Ch/ /ApoA-I, a w wśród mężczyzn – DBP, BMI i HDL-Ch/ApoA-I. CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 Wnioski: 1. Rodzinny wywiad przedwczesnego udaru mózgu u dorosłego potomstwa jest wskaźnikiem częstszego występowania u tych osób czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. 2. Wyniki badań wskazują na istotne interakcje między klasycznymi i nowymi czynnikami ryzyka oraz występujące odrębności w zakresie tych interakcji u kobiet i mężczyzn. To sugeruje konieczność indywidualizacji diagnostyki. Słowa kluczowe: rodzinny wywiad przedwczesnego udaru mózgu, czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Abstract In the available literature, the study results do not provide unequivocal answers to the question of whether a positive family history of early stroke coexists with other cardiovascular risk factors and increases the individual risk. The objective of this study is to assess the incidence of selected cardiovascular risk factors in first-degree relatives with a positive history of early stroke as compared with the persons without such history and to analyse the correlation between the selected main and new risk factors. Material and methods: The study was conducted in 143 young healthy persons with a positive family history of early stroke (71 women and 72 men) and in 201 persons with a negative family history of early stroke (111 women and 90 men) constituting a control group, aged 18–55 years. In all subjects, medical interview and physical examination were conducted, blood pressure (SBP, DBP) and weight were measured, and BMI was calculated. The tests of basic biochemical parameters; lipid profile: TG, 3 TCh, HDL-Ch, LDL-Ch, PL; apolipoproteins: ApoA-I and ApoB; lipoprotein (a) [Lp(a)]; homocysteine (Hcy); folic acid (FA); C-reactive protein (hsCRP); fibrinogen (Fb); and paraoxonase (PON-1) were performed. As demonstrated by discrimination function analysis, the parameters differentiating between the inclusion in the group with a negative and positive family history of stroke in the group of women are SBP, DBP, BMI, LDL-Ch and HDL-Ch/ApoAI, and for men these are DBP, BMI and HDL-Ch/ApoA-I. 4 Conclusions: 1. The family history of early stroke in adult progeny is an indicator of an increased presence of cardiovascular risk factors. 2. The study results indicate an important correlation between the classical and new risk factors and the existing differences in these interactions in women and men. This suggests a necessity to personalise the diagnostics. Key words: family history of early stroke, cardiovascular risk factors CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 dr n. med. Marta Cześnikiewicz-Guzik, dr n. med. Tomasz Śliwa, dr. n. med. Barbara Jasiewicz-Honkisz, prof. dr hab. n. med. Ryszard Korbut, dr hab. n. med. Bartłomiej W. Loster, prof. dr hab. n. farm. Marek Naruszewicz, prof. dr. hab. n. med. Tomasz J. Guzik ZMNIEJSZENIE LICZBY LIMFOCYTÓW T REGULATOROWYCH I WZROST LICZBY LIMFOCYTÓW T HLA-DR+ MOŻE PROWADZIĆ Z WIEKIEM DO AKTYWACJI UKŁADU IMMUNOLOGICZNEGO – POTENCJALNE ZNACZENIE W ROZWOJU MIAŻDŻYCY REDUCTION IN T REGULATORY CELLS AND INCREASE IN HLA-DR+ T CELLS CHARACTERIZES ACTIOVATION OF THE IMMUNE SYSTEM WITH AGE – IMPLICATIONS FOR THE DEVELOPMENT OF ATHEROSCLEROSIS Streszczenie Wraz z wiekiem dochodzi do stopniowego rozwoju zmian miażdżycowych przy jednoczesnym obniżaniu się klasycznej odporności przeciwinfekcyjnej. Podczas gdy bezsprzeczny jest związek rozwoju miażdżycy z wiekiem, nie jest jasne, jak wpisuje się w ten związek udział układu odpornościowego. Makrofagi oraz limfocyty T są kluczowymi komórkami rozwoju miażdżycy. Mechanizmy ich aktywacji z wiekiem nie są jednak poznane. Celem prezentowanej pracy było określenie zmian odsetka limfocytów T regulatorowych we krwi z wiekiem i wzrostem predyspozycji do rozwoju miażdżycy. Ponadto analizowano liczbę nietypowych limfocytów T charakteryzujących się obecnością antygenów HLA-DR na swojej powierzchni. Badaniami objęto 55 badanych w wieku 20–90 lat. Wyniki: Wykazano, że z wiekiem dochodzi do znamiennego zmniejszenia się odsetka limfocytów T regulatorowych CD4+CD25+ przy jednoczesnym zwiększaniu się odsetka limfocytów T posiadających na swej powierzchni antygen HLA-DR. Badania in vitro wykazały, że limfocyty T HLA-DR+ charakteryzują się zwiększoną zdolnością do proliferecji w porównaniu z limfocytami HLA-DR-. Podsumowując, wyniki przedstawione w niniejszej pracy wskazują, że z wiekiem dochodzi do szeregu przesunięć w charakterystyce układu odpornościowego, które mogą być odpowiedzialne za zwiększony rozwój miażdżycy i innych schorzeń zapalnych, przy jednoczesnym CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 braku zwiększania się klasycznej odporności przeciwinfekcyjnej. Słowa kluczowe: miażdżyca, wiek, limfocyty T, HLA-DR, proliferacja Abstract Atherosclerosis develops with age in majority of individuals, while classical anti-microbial immunity is decreased. While the link between age and atherosclerosis is unquestionable, recent studies showing clear participation of immune mechanisms in the pathogenesis of atherosclerosis may be less obvious in the context of aging. Macrophages and T lymphocytes are key players in the developing atherosclerotic plaques. Their mechanisms of activation in relation to atherosclerosis remain not clearly defined. The aim of the present study was to evaluate the occurrence of T regulatory cells characterized by the presence of CD4 and CD25+ on their surface. Additionally the occurrence of atypical T cells bearing HLA-DR antigens was analyzed. 55 subjects aged from 20–90 years of age without chronic inflammatory disorders were included in the study. Results: We demonstrate that the percentage of T regulatory cells decreases with age and propensity for atherosclerosis. At the same time a decrease in the percentage of HLA-DR+ T cells was observed. Moreover in vitro studies have shown that HLA-DR+ cells show significantly greater proliferative potential than classical, HLA-DR- T cells. 5 In conclusion, we describe changes in the balance of immune system associated with age and increased propensity for atherosclerosis, which may shed light on the phenomenon of increased activation of immune system in athero- 6 sclerosis in spite of decreased general anti-microbial immunity with age. Key words: atherosclerosis, age, T lymphocytes, HLA-DR, prolipheration CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 dr n. med. Grzegorz Piotrowski, prof. dr hab. n. med. Zenon Gawor WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE OMEGA-3 W CHOROBACH SERCOWO-NACZYNIOWYCH – WYBRANE ZAGADNIENIA KLINICZNE N-3 POLYUNSATURATED FATTY ACIDS IN CARDIOVASCULAR DISEASES – SELECTED CLINICAL ASPECTS Streszczenie Abstract W artykule autorzy przedstawili najważniejsze kliniczne zagadnienia dotyczące wielonienasyconych omega-3 kwasów tłuszczowych (n-3 PUFA). Opisano najważniejsze i najbardziej użyteczne badania kliniczne oraz praktyczne wskazówki dla lekarzy wynikające z tych badań w zakresie stosowania n-3 PUFA. Przedstawiono miejsce n-3 PUFA w oficjalnych wytycznych towarzystw naukowych, które zajmują się chorobami sercowo-naczyniowymi oraz metabolicznymi. Streszczono kluczowe mechanizmy działania n-3 PUFA. Wreszcie przedyskutowano zastosowanie n-3 PUFA w dwóch zaburzeniach – niewydolności serca i migotaniu przedsionków jako potencjalnych wskazaniach w przyszłości. Słowa kluczowe: n-3 wielonienasycone kwasy tłuszczowe, prewencja chorób serca, nagły zgon sercowy, migotanie przedsionków, niewydolność serca The authors presented most important clinical aspects of n-3 polyunsaturated fatty acids. Most important and the most useful clinical trials and practical indications resulting from that studies were described. The position of n-3 PUFA in the official guidelines of the scientific societies dealing with cardiovascular and metabolic disorders was discussed in details. Clue mechanisms of action were also schemed. Finally, two disorders – heart failure and atrial fibrillation as potential areas of n-3 PUFA further use in soon future were discussed as well. Key words: n-3 polyunsaturated fatty acids, prevention of heart disease, sudden cardiac death, atrial fibrillation, heart failure CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 7 dr n. med. Adam Ostrzycki SERCOWO-NACZYNIOWE RYZYKO REZYDUALNE U OSÓB Z DYSLIPIDEMIĄ ATEROGENNĄ CARDIOVASCULAR RESIDUAL RISK OF PATIENTS WITH ATHEROGENIC DYSLIPIDEMIA Streszczenie Pomimo postępowania zgodnego z obowiązującymi wytycznymi, którego zadaniem jest osiągnięcie docelowych wartości cholesterolu LDL, wyrównanie glikemii i uzyskanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego, ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych w populacji chorych z dyslipidemią aterogenną nadal pozostaje duże. Ryzyko to nazwano ryzykiem rezydualnym. Dyslipidemię aterogenną cechują wysokie stężenia triglicerydów, nie-HDL-cholesterolu i apoproteiny B oraz niskie stężenie cholesterolu związanego z HDL. Dyslipidemia towarzysząca cukrzycy typu 2, tzw. zespołowi metabolicznemu lub chorobom układu sercowo-naczyniowego prowadzi do powikłań makronaczyniowych (zawał serca, udar mózgu, chromanie naczyniowe) i mikronaczyniowych. Ostatnio, korzystając z wiedzy i doświadczenia specjalistów z wielu dziedzin, powołano ogólnoświatową inicjatywę mającą na celu zwrócenie większej uwagi środowiska lekarskiego na niedoceniany w praktyce klinicznej problem ryzyka rezydualnego i jego związku z powikłaniami naczyniowymi (Inicjatywa Redukcji Ryzyka Rezydualnego – R3i) oraz zalecanie odpowiedniej modyfikacji życia (dieta śródziemnomorska, umiarkowanie dawkowany wysiłek fizyczny) i farmakoterapii. Celem farmakoterapii jest zmniejszenie naczyniowego ryzyka rezydualnego przez osiągnięcie docelowych stężeń wszystkich frakcji lipidowych, co można uzyskać za pomocą łączenia statyn z fibratami, niacyną lub kwasami omega-3. Słowa kluczowe: dyslipidemia aterogenna, ryzyko rezydualne, powikłania makronaczyniowe i mikronaczyniowe, dieta śródziem- 8 nomorska, wysiłek fizyczny, fibraty, niacyna, kwasy omega-3 Abstract In spite of compliance with the applicable guidelines, the goal is to achieve target LDL cholesterol, blood glucose and adjustment to achieve a normal level of blood pressure, risk of cardiovascular events in a population of patients with atherogenic dyslipidaemia remains high. This risk is called residual risk. Atherogenic dyslipidaemia characterized by increased triglyceride, non-HDL cholesterol and apoprotein B levels and low level of HDL cholesterol. Dyslipidaemia accompanying type 2 diabetes, so called metabolic syndrome or established cardiovascular diseases leads to macrovascular (myocardial infarction, stroke, vascular claudication) and microvascular complications. Recently, using the knowledge and experience of specialists from many fields, was established a global initiative to draw greater attention to the – underestimated in clinical practice – problem of residual risk and its relationship with vascular complications (Residual Risk Reduction Initiative – R3i) and to recommend appropriate modification of life (Mediterranean diet, moderate exercise-dosed) and pharmacotherapy. The aim of pharmacotherapy is to reduce the residual risk of vascular diseases by achieving the target levels of all lipid fractions, which can be obtained by combining statins with fibrates, niacin or omega-3 acids. Key words: atherogenic dyslipidaemia, residual risk, macrovascular and microvascular complications, mediterranean diet, physical activity, fibrates, niacin, omega-3 acids CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 mgr farm. Monika Czerwińska OLEOEUROPEINA I JEJ DIALDEHYDOWA POCHODNA OLEACEINA JAKO GŁÓWNE SKŁADNIKI AKTYWNE OLIWKI EUROPEJSKIEJ (OLEA EUROPAEA L.) OLEUROPEIN AND ITS DIALDEHYDIC DERIVATIVE OLEACEIN AS THE MAIN ACTIVE COMPONENTS OF OLEA EUROPAEA L. Streszczenie Oleoeuropeina i jej dialdehydowa pochodna – oleaceina są głównymi składnikami bioaktywnymi oliwki europejskiej (Olea europaea L.). Jej liście i owoce znalazły szerokie zastosowanie terapeutyczne i kulinarne. Owoce służą do pozyskiwania oleju, który stanowi podstawę diety śródziemnomorskiej. Badania epidemiologiczne potwierdzają, że w basenie Morza Śródziemnego dieta w znacznym stopniu zmniejsza zapadalność na choroby układu sercowo-naczyniowego i nowotwory. U podstaw jej działania prozdrowotnego leży aktywność antyoksydacyjna związków fenolowych obecnych w oliwie (oleaceina, hydroksytyrozol). Oleoeuropeina, choć jest silnym przeciwutleniaczem, nie występuje w oleju z oliwek, ale jest głównym składnikiem liści oliwki i wyciągów z nich uzyskanych. Badania in vitro i in vivo pokazują, że związki fenolowe oliwki wykazują wiele działań biologicznych, takich jak aktywność przeciwmiażdżycowa, hipotensyjna, przeciwbakteryjna czy przeciwwirusowa, co może być wykorzystane w prewencji i terapii chorób cywilizacyjnych. Wielokrotnie potwierdzono zdolność oleoeuropeiny, oleaceiny i hydroksytyrozolu do wymiatania wolnych rodników, a przez to zmniejszanie utleniania frakcji LDL oraz liczby uszkodzeń DNA. Upatruje się w nich także potencjał przeciwzapalny i przeciwcukrzycowy. Coraz częściej okazuje się jednak, że oleoeuropeina jest mniej aktywna niż wolny aglikon w formie dialdehydu. CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 Słowa kluczowe: oleoeuropeina, oleaceina, olej z oliwek, wyciągi z liści, antyoksydanty Abstract Oleuropein and its dialdehydic derivative oleacein are the main bioactive components of Olea europaea L. Its leaves and fruits have a wide range of therapeutic and culinary applications. Fruits serves to obtain oil that is the basic component of Mediterranean diet. Epidemiological data show that in the Mediterranean basin the diet significantly reduces the incidence of cardiovasculary system diseases and cancers. The base of this healthy action is the antioxidant activity of phenol constituents present in olive oil (oleacein, hydroxytyrosol). Although oleuropein is the strong antioxidant it does not occur in olive oil but it is the main constituent of olive leaves and olive leaves extracts. Several in vitro and in vivo studies show that phenol compounds of olive have multiple biological activities such as antiatherogenic, hypotensive, antimicrobial and antiviral activities which implicate a great potential in the prevention and therapy of several diseases. Repeatedly the ability of oleuropein, oleacein and hydroxytyrosol to scavenge free radicals, reduce LDL oxidation and DNA damages was confirmed. Their anti-inflammatory and antidiabetic potential is also expected. More and more frequently it is said that oleuropein is less active than its free dialdehydic aglycon. Key words: oleuropein, oleacein, olive oil, olive leaves extracts, antioxidants 9 dr hab. n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska, dr hab. n. farm. Jacek Łukaszkiewicz ROLA WITAMINY D W PATOGENEZIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO THE ROLE OF VITAMIN D IN THE PATHOGENESIS OF THE METABOLIC SYNDROME 10 Streszczenie Abstract Niedobór witaminy D od niedawna kojarzony jest z zespołem metabolicznym. Odkrycie ekspresji receptora witaminy D w różnych tkankach wskazuje na dużą rolę witaminy D poza jej działaniem „klasycznym” w metabolizmie kostnym i przemianie mineralnej. Ostatnio znaczenie niskiego stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę D jako czynnika ryzyka zespołu metabolicznego budzi zainteresowanie wielu badaczy. Słowa kluczowe: witamina D, suplementacja witaminą D, zespół metaboliczny, ciśnienie krwi, insulinooporność, otyłość Vitamin D deficiency has been recently associated with the metabolic syndrome. The discovery of vitamin D receptor expression in different tissues suggests a pleiotropic role for vitamin D action beyond its classical function in bone and mineral metabolism. Recently, the importance of low vitamin D status as a risk factor in the development of metabolic syndrome has drawn attention of several research teams. Key words: vitamin D, vitamin D supplementation, metabolic syndrome, blood pressure, insulin resistance, obesity CZYNNIKI RYZYKA 2/2010 dr n. med. Tomasz Śliwa, dr n. med. Marta Cześnikiewicz-Guzik, dr n. med. Barbara Jasiewicz-Honkisz, dr n. med. Adam Ignacak, prof. dr hab. n. med. Ryszard Korbut, prof. dr hab. n. farm. Marek Naruszewicz, prof. dr hab. n. med. Tomasz Guzik WYSTĘPOWANIE SCHORZEŃ ALERGICZNYCH A FUNKCJA ŚRÓDBŁONKA NACZYNIOWEGO RELATIONSHIPS BETWEEN ALLERGIC DISORDERS AND ENDOTHELIAL DYSFUNCTION Streszczenie Utrzymanie prawidłowej funkcji śródbłonka naczyniowego jest podstawowym warunkiem homeostazy naczyń krwionośnych, a zaburzenia tej funkcji leżą u podstaw szeregu schorzeń sercowo-naczyniowych, w tym miażdżycy i nadciśnienia tętniczego. Rola stanów zapalnych w patogenezie tych schorzeń została dobrze poznana, jednak mechanizmy rozwoju zapalenia w patogenezie dysfunkcji śródbłonka pozostają niejasne. Celem obecnej pracy była odpowiedź na pytanie: czy obecność alergicznego stanu zapalnego jest związana z rozwojem dysfunkcji śródbłonka naczyniowego w porównaniu z występowaniem klasycznych czynników ryzyka miażdżycy? Badaniami objęto 102 pacjentów, których podzielono na trzy grupy: grupa I – pacjenci z alergią potwierdzoną testami skórnymi oraz pomiarem IgE całkowitego, ze współistniejącymi czynnikami ryzyka; grupa II – bez alergii i z czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, oraz grupa III – kontrolna bez alergii i bez czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Funkcję śródbłonka naczyniowego określano poprzez pomiar rozkurczu tętnicy ramiennej w trakcie reaktywnej hiperemii. U wszystkich pacjentów zostało wykonane badanie USG rozkurczu tętnicy ramiennej w odpowiedzi na reaktywną hiperemię (FMD) oraz podanie podjęzykowe nitrogliceryny (NMD). Wyniki: W badanych grupach nie stwierdzono znamiennych różnic funkcji śródbłonka naczyniowego pomimo występowania schorzeń alergicznych. Jedynie występowanie czynników ryzyka miażdżycy było związane z klasycznym zmniejszeniem się funkcji śródbłonka naczyniowego. Zmiany te obserwowano szczególnie u pacjentów w grupie wiekowej między 30. a 45. rokiem życia. Co interesujące, u chorych ze schorzeniami alergicznymi zaobserwowano znamienCZYNNIKI RYZYKA 2/2010 ną różnicę funkcji śródbłonka naczyniowego w zależności od stężenia całkowitego IgE – wyższe stężenia IgE były związane z występowaniem dysfunkcji śródbłonka. Wnioski: Zmiany rozkurczu tętnicy ramiennej nie są związane z występowaniem schorzeń alergicznych per se, ale funkcja śródbłonka może być w części regulowana przez alergiczny stan zapalny i być zależna od stężenia całkowitego IgE. Dalsze badania w odniesieniu do swoistych IgE oraz większej grupy chorych są wskazane dla jednoznacznego określenia związków między alergicznym stanem zapalnym a regulacją funkcji śródbłonka. Słowa kluczowe: alergia, śródbłonek naczyniowy, IgE, FMD Abstract Maintenance of vascular homeostasis is the main role for the vascular endothelium, and endothelial dysfunction poses a key risk factor for the development of vascular disease including atherosclerosis, hypertension, and others. While the inflammatory nature of these disorders is well characterized, the actual pathomechanisms of inflammation leading to vascular dysfunction remains not well defined. The aim of the present study was to identify if the presence of allergic disorders and their clinical characteristics is associated with endothelial dysfunction. 102 subjects were divided in three subgroups: Group I: allergic patients (with positive skin prick test and IgE levels) with concomitant risk factors for atherosclerosis Group 2 – patients with risk factors for atherosclerosis but without allergic disease and Group 3 – controls without atherosclerosis or risk factors. Endothelial function was determined by flow mediated dilatation (FMD) and NMD (nitroglycerin mediated dilatation) was also assessed as 11 a measure of non-endothelium dependent vascular function. Results: No significant differences were observed between the groups regarding endothelial function (p=0,07) with allergy not showing significant additive effect on the impairment of endothelial function caused by classical risk factors for atherosclerosis. However when total IgE levels were analyzed among allergic subjects – the level of IgE >500 IU/ml was associated with sig- 12 nificant impairment of endothelial function, while NMD did not differ. Conclusions: Allergic disease do not constitute a strong risk facto for the development of endothelial function, but high IgE levels in allergic subjects may be an important predictor of endothelial function. Further studies on larger populations are warranted to explain these relationships. Key words: allergy, endothelium, endothelial function, IgE, FMD CZYNNIKI RYZYKA 2/2010