Pobierz - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Pobierz - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

PRAGMATYCZNO-JĘZYKOWA ANALIZA SCENKI „SŁOWNIK
DAMSKO-MĘSKI” Z SERIALU „PRZYJACIELE”
Sofiya Marchuk
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Pragmatyka to nauka o praktycznym znaczeniu wypowiedzi, ponieważ każdy interpretuje znak we
własny sposób. Pragmatyka jest także nauką o relacjach między językiem a kontekstem jego użycia.
Nie wszystkie wypowiedzi odbieramy wprost, kierując się znaczeniem pojedynczych słów. W danej
analizie o interpretacji mówimy jako o sensie, który sami nadajemy albo odbieramy w każdej
wypowiedzi. W tej pracy na przykładzie scenki z serialu „Przyjaciele” przez analizę pojedynczych
słów, następnie grup słów i wreszcie zdań oraz sytuacji w której zostały wypowiedziane pokazano, jak
zmienia się sens wypowiedzi w zależności od okoliczności: pomieszczenia, wyrazu twarzy,
zachowania, relacji między odbiorcami, osób dookoła.
Pragmatic linguistic analysis of the "male-female dictionary" scene from the TV show
"Friends"
Summary
Pragmatics is the study of practical significance expression, because we interpret in our own
way. Pragmatics is also the study of the relationship between language and context of its use. Not all
comments we receive directly are guided by the meaning of individual words. In the analysis of
interpretation we speak about the meaning that we give to or perceive in every utterance. In this work,
for example scenes from the TV series "Friends" by analyzing the individual words and their meanings
when they are combined in words and sentences in the situation in which they were uttered, showing
how the sense of expression, depending on the circumstances: a room, facial expressions, behavior ,
the relationship between customers or people around.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 1 (25) 2016, s. 9-14
Pragmatyczno-językowa analiza scenki „Słownik damsko-męski” z serialu „Przyjaciele”
Wprowadzenie teoretyczne
Do realizacji pragmatyczno-językowej analizy została wybrana scenka z serialu „Przyjaciele”.
Odcinek na portalu Youtube ma nazwę „Słownik damsko-męski”1. W serialu tym pojawia się wiele
elementów mowy potocznej i słownych żartów. W odcinku pod tytułem „Słownik damsko-męski”
bierze udział cała szóstka głównych bohaterów: Rachel, Monica, Phoebe, Joey, Chandler i Ross.
Wszystko odbywa się w kawiarni, w której pracuje Rachel. Phoebe wraca z randki i zewnętrznie
nie pokazuje po sobie emocji, które wskazywałyby na zadowolenie czy rozczarowanie. Chandler
zaczyna rozmowę, próbując dowiedzieć się czegoś o jej spotkaniu. Z rozmowy wynika, że Rachel nie
zna potocznego znaczenia niektórych wyrazów, często używanych na randkach. Koledzy chcą jej
pomóc i zaczynają dawać jej przykłady, a zarazem tłumaczą ich znaczenie. Podczas rozmowy Ross
przypadkiem dowiedział się, że był okłamywany przez rodziców i siostrę (Monica) o strasznej
tajemnicy z jego dzieciństwa.
Dialog, poddany analizie, został spisany z odsłuchu nagrania umieszczonego na portal Youtube.
Jest on analizowany na bieżąco – linijka po linijce, co ułatwia wskazanie wszystkich elementów w
każdej poszczególnej wypowiedzi, które uda się zidentyfikować. Dla ułatwienia zrozumienia analizy
każdy z elementów zaznaczono osobnym kolorem:
presupozycja – zielony;
impikatura – różowy;
maksymy konwersacyjne według P. Grice’a – szary;
akty mowy według J.L. Austina i J. Searle’a – niebieski;
konstruowanie nieprawdy – czerwony;
strategie grzeczności – pomarańczowy;
konteksty towarzyszące konwersacji – fioletowy;
strategie grzecznościowe – turkusowy.
–
–
–
–
–
–
–
–
1. Analiza
Do kawiarni wchodzi Phoebe.
Phoebe: Cześć.
Tę wypowiedź należy uznać za akt związany ze społecznym zachowaniem się i określonym
stosunkiem wobec kogoś, które określa się w klasyfikacji Searle’a jako ekspresywnymy akt mowy.
Ross: Cześć, Phoebe. Jak poszło?
Jest to implikatura, bo w pytaniu nie ma sensu logicznego, ale jest pragmatyczny. Kiedy
zadajemy takie pytanie, mamy na myśli „jakie masz wrażenia po spotkaniu, egzaminie, wycieczce
itp.?”. W tym wypadku można to nazwać implikaturą szczegółową, bo z całego odcinka wynika, że
Phoebe była na radce.
Phoebe podchodzi po kawę.
Phoebe: Kiepsko, odprowadził mnie do metra i powiedział: „Powinniśmy to powtórzyć”.
Reakcją Rossa, Joey, Monicy jest zaciągnięte: „Oyyy...”.
1
https://www.youtube.com/watch?v=ho3Wg6upf5g, (dostęp 17.10.2016).
10
Pragmatyczno-językowa analiza scenki „Słownik damsko-męski” z serialu „Przyjaciele”
Zaczynając swoją wypowiedź od słowa „kiepsko”, Phoebe jednocześnie wyraża swój stan
emocjonalny (akt ekspresywny według Searle’a) i wywołuje perlokucje (według J.L. Austina), czyli
emocje u interlokutorów (wyrażone przez „Oyyy”). Dana reakcja wskazuje również na grzeczność
pozytywną, bo interlokutorzy podtrzymują Phoebe na duchu, współczują jej. Pojęcie „komisyjnych
aktów mowy" Searle stosuje do wypowiedzi, za pomocą których mówiący określa swoje zachowanie
w przyszłości. Zobowiązuje się mianowicie wobec partnera do zrobienia lub zaniechania czegoś.
Oprócz obietnicy do komisywów zalicza się „zobowiązanie się (do czegoś)” (w danym tekście
„powinniśmy”), „wyrażenie gotowości (do zrobienia czegoś)”.
Rachel, energicznie wymachując rękoma, pyta:
Co? Powinniśmy to powtórzyć, to chyba dobrze?
Z danego kontekstu w sposób logiczny wynika, że było coś wcześniej, jeśli z kolei Phoebe ma
możliwość „to powtórzyć”. Rachel zadaje pytanie z wątpliwością, ale poprzez asertywny akt mowy
(według Searle’a) chce wywołać u interlokutorów reakcję akceptacji treści własnej wypowiedzi.
Pytanie postawione przez Rachel łamie zasadę jakości. Słowo „chyba” wskazuje na to, że mówi o
prawdziwości czegoś, o czym nie jest przekonana.
Monica: W luźnym tłumaczeniu „powinniśmy to powtórzyć” znaczy „nigdy nie zobaczysz mnie nago”.
Z presupozycji wynika, że wcześniej odbiorca danego zdania nigdy nie widział nago osoby
wypowiadającą się.
Rachel, podchodząc do ich stolika, pyta ze zdziwieniem na twarzy:
Od kiedy?
Z reakcji Rachel widać, że jest ona zdziwiona i się nie zgadza z tym twierdzeniem. Pełna
podziwu idzie do swoich kolegów w celu wywołania reakcji, odpowiedzi, wytłumaczenia danego
tematu. Czyli jest tu przykład perlokucji (według Austina). Jednocześnie jest to akt mowy pośredniej
(według Searle’a), bo Rachel nie wskazuje na konkretną osobę, ale oczekuje, że otrzyma odpowiedź
od kogoś ze swoich interlokutorów.
Joey, siedzący na krześle z kubkiem, gestykulując jedną ręką, mówi: Od zawsze. To język randek. Na
przykład „to nie ty” znaczy [podnosi brwi] „to ty”.
W pierwszym zdaniu jest złamana maksyma ilości. Oczywiste jest to, że randka nie jest osobą,
która ma język (czyli organ). Nie istnieje również specjalny język, który ktoś wymyślił dla spotkań
romantycznych. Chodzi tu o ustawione autonomicznie przez ludzi reguły zachowania się będąc tête-àtête z osobą, do której coś czujemy. Z nagrania, widząc, jak Joey podnosi brwi i patrzy na Rachel,
staje się oczywistym fakt, że on jakby mówi „wiesz, o co mi chodzi”. Joey stara się wywołać reakcję u
Rachal. Uwzględniając te informacje, można uznać, że jest to perlokucja (według Austina).
Monica się uśmiecha na tłumaczenie Joey’a.
Chandler: Albo „miły z ciebie facet” znaczy „będę się spotykać z alkoholikami w skórach i wskażę im
na ciebie” [opuszcza głowę w dół i uśmiecha się].
11
Pragmatyczno-językowa analiza scenki „Słownik damsko-męski” z serialu „Przyjaciele”
Mamy tu presupozycję ukrytą w temacie. Ze względu na to, że wszystkie te tłumaczenia „języka
randek” są rozumiane w negatywnym znaczeniu, możemy wnioskować, że słowa „miły z ciebie facet”
mają znaczenie figuratywne i stanowią kłamstwo (komunikowanie nieprawdy). Potwierdzają do
kolejne słowa w tym zdaniu: „będę się spotykać z alkoholikami w skórach”. Słowa „wskażę im na
ciebie” pozwalają z kolei wnioskować, że jest presupozycja, bo mamy na myśli to, że dziewczyna
będzie się śmiała z chłopaka, któremu skłamała.
Phoebe, trzymając kubek w rękach, odwraca głowę do Rachel, gestykuluje jedną ręką i mówi: Albo
„myślę, że powinniśmy być otwarci na innych” [sarkastyczny śmiech], znaczy „mam już kogoś na
boku”.
Implikatura „być otwartym na innych” w tym wypadku nie oznacza, że powinniśmy iść do kogoś,
trzymając ręce w dwie różne strony (to wynika chociażby ze śmiechu sarkastycznego Phoebe), ale to,
że jak ktoś będzie chciał nawiązać kontakt – robić to samo. Implikatura „mam już kogoś na boku”
znaczy, że spotykamy się już z jakąś osobą. Dana implikatura spełnia warunek „złej woli”, bo ma
charakter negatywny.
Rachel z podziwem: Wszyscy to wiedzą?
W danym pytaniu złamana jest reguła ilości, wszyscy bowiem nie mogą o tym wiedzieć. Każda
informacja dociera do ograniczonego z różnych przyczyn grona odbiorców. Mamy tu również do
czynienia z przykładem pośredniego aktu mowy (według Searle’a). Rachel nie wskazuje na konkretną
osobę, do której się zwraca, ale oczekuje, że otrzyma odpowiedź od kogoś ze swoich interlokutorów.
Joey: To tłumi cios.
To zdanie jest implikaturą szczegółową, bo powinniśmy wiedzić, o co chodzi w konwersacji.
Oznacza, że znajomość „języka randek” ułatwi rozumienie innej osoby bez omówienia
nieprzyjemnych tematów.
Chandler: Jak w dzieciństwie, kiedy usypiali ci psa i mówili, że „zamieszkał gdzieś na wsi”.
Na początku zdania naruszona jest maksyma jakości. Chandler mówiąc te słowa, odwrócił głowę
do Rachel, a z kontekstu nie wynika, czy jej psa w dzieciństwie ktoś usypiał, czy nie i czy w ogóle
Rachel miała psa. Oczywisty jest fakt, że pies nie pakuje do torby swoich rzeczy i nie przeprowadza
się do nowego mieszkania samodzielnie. Implikatura, że pies „zamieszkał gdzieś na wsi” w danym
zdaniu znaczy, że tak naprawdę jakaś osoba zabrała psa do siebie do mieszkania. Implikatura ta staje
się implikaturą szczegółową, bo posiadamy dodatkowo informację, że „psa usypiali”. Czyli „pies
zamieszkał gdzieś na wsi”, znaczy, że został uśpiony. Informacja ta nie wynika logicznie z kontekstu.
Zachwycony Ross, po gestykulacji którego widać, że wie coś na temat, mówi:
Zabawne, bo nasi rodzice naprawdę odesłali psa na wieś [trzyma Monikę za rękę].
Monica, przebierając palcami materiał na knapie, mówi: Eee, Ross..?
Informacja o tym, że Ross trzyma Monikę za rękę, jest dodatkowym kontekstem towarzyszącym
konwersacji. Wskazuje na akt ekspresywny (według Searle’a) w tym zdaniu. Mówiąc to, ciało Rossa
pokazuje jego własne stany emocjonalne, to, że szuka wsparcia u siostry. Nawet słowo „zabawne” na
12
Pragmatyczno-językowa analiza scenki „Słownik damsko-męski” z serialu „Przyjaciele”
początku zdania już wskazuje na niepewność Rossa. Szybciej on sam stara się przekonać siebie o
prawdziwości własnego twierdzenia. Z reakcji Moniki i jej zachowania (przebieranie palcami tkaniny
wskazuje na to, że denerwuje się, boi wypowiadać się) wnosimy, że wypowiedź Rossa jest
komunikowaniem nieprawdy przy nieświadomości tego aktu. Nie do końca powiedziane zdanie
Moniki wskazuje na strategię grzecznościową wycofania się. Monica przez tyle lat nie mówiła prawdy
Rossowi, a kiedy powstał temat, to zaczekała, aż zrozumie sam, jak było w rzeczywistości, nie
wtrącając się.
Ross: Hello, farma Milnerów “Kanektiket”, mieli niezwykłą fermę z konikami i króliczkami, które on
[Phoebe i Chandler patrzą z przymrużonymi oczyma, tak jakby się zgadzając] mógł ganiać i ... [Joey
podnosi brwi do czoła] O, Boże [patrzy na Monikę i lapie się ręką za głowę]. Cici.
Widzimy tu jaskrawy przykład wyrażania negatywnego stanu emocjonalnego przez Rossa.
Wskazują na to nie tylko słowa „O, Boże” (ekspresywny akt mowy (według Searle’a), ale również to,
jak się zachowuje (kontekst towarzyszący konwersacji). Również zachowanie interlokutorów
pozwalało Rossowi wnioskować, że był on okłamywany wcześniej i doprowadziło go do
uświadomienia sobie tego stanu rzeczy.
1.1 Zachowanie twarzy
Łamanie zasad maksym konwersacyjnych powoduje naruszenie strategii grzecznościowych.
Interlokutorzy w omawianej scenie są przyjaciółmi i oczywisty jest fakt, że wszyscy chcieli zachować
„twarz pozytywną”, stąd dawali jasne, pełne, proste odpowiedzi, budzące pozytywne emocje i
unikające jakiejkolwiek krytyki. Tylko jeden raz Monica wykazała naruszenie „tych zasad” w postaci
wycofania się, ale tylko z tego względu, że ona, jak i jej rodzice, nie chcieli narażać Rossa na stres.
1.2 Rola kontekstów towarzyszących konwersacji
Kontekst jest koncepcją relacyjną, jest zawsze kontekstem czegoś. Najszersze rozumienie
kontekstu, wychodzące poza badania językowe, odnosi się do okoliczności, stosunków, sytuacji czy
warunków, w jakich występują badane zjawiska, także niejęzykowe2. W przypadku kontekstu
sytuacyjnego tekstu, konwersacji czy komunikatu istotne są takie czynniki jak:
–
–
–
–
lokalizacja w czasie i przestrzeni;
typ aktywności (np. wykład, spotkanie rodzinne, debata telewizyjna);
uczestnicy procesu komunikacji oraz role, jakie przyjmują (np. mówca, przyjaciel);
cele, plany, intencje oraz wiedza uczestników.
W tym tekście wszyscy interlokutorzy odczytywali kontekst wypowiedzi w jednakowy sposób,
czyli był odbierany i dekodowany dobrze. Tylko Rachel nie rozumiała do końca znaczenia słów. Jeśli
obejrzymy cały serial, to znajdziemy odpowiedź na pytanie, jaka jest tego przyczyna. Wszyscy, oprócz
Rachel już od dawna kontaktowali się ze sobą codziennie, co doprowadza do myślenia w podobny
sposób i nadawania sensu wypowiedzi w taki sposób, aby był jak najlepiej odbierany przez kolegów,
co nie oznacza, że przez inne osoby też będzie odbierany w ten sam sposób. To nierozumienie w
danym wypadku opiera się na braku wspólnego kontekstu kulturowego. Jednak właśnie kontekst
sytuacyjny (uczestnicy procesu komunikacji są tu przyjaciółmi), nie robi z tej sytuacji krępującego
zajścia. Koledzy wszystko tłumaczą Rachel i nie pojawiają się przy tym nieporozumienia.
2
J. Bielecka-Prus J., Problem kontekstu w teoriach komunikowania społecznego, „Studia Socjologiczne” 2012, nr 1,
s. 19.
13
Pragmatyczno-językowa analiza scenki „Słownik damsko-męski” z serialu „Przyjaciele”
Podsumowanie
Przy tej rozmowie widoczna jest przede wszystkim pewność siebie u osób wypowiadających się,
czyli ich stopień asertywności, bezpośredniości kontroli i wpływu, który wywołują na odbiorców. Ze
względu na to, że interlokutorzy są przyjaciółmi, postrzegamy ich wysoki poziom swobody w
pokazywaniu własnych emocji, w intensywności gestykulacji. Problem skutecznego komunikowania
się polega na tym, że każdy wypowiada się we własnym, innym stylu, nabytym w ojczystym
środowisku. Gdy zrozumiemy, jakim stylem posługują się koledzy, to można spróbować dostosować
się do niego (w celu zachowania przyjaznej atmosfery) lub z czasem naturalnie zaczynamy
przyjmować ich styl. Wtedy komunikacja (jak w sytuacji Rachel) stanie się dla nas prosta i
zrozumiała. W tej sytuacji przyjaciele komunikują się w sposób otwarty i wrażliwy, nie mając
problemów z wyrażaniem swoich uczuć.
Dodatkowy wniosek wiąże się bezpośrednio z sytuacją przedstawioną w analizowanym materiale.
Dla osoby w nowym środowisku (Rachel) bardzo ważne jest rozumienie i wsparcie ze strony osób
otaczających. Uważam, że każdemu z nas się zdarzały krępujące, niewygodne i stresujące sytuacje,
które wynikają z winy środowiska, w którym się znajdujemy. Przykładem może być wyjście na rynek
ze znajomymi znajomego, których nie znamy. Początek zawsze jest trudny, bo nie wiemy, czego
powinniśmy oczekiwać. Nie jest ważne, czy chodzi o inną kulturę, narodowość, blokadę językową czy
poglądy religijne. Szacunek ze strony innych jest bardzo ważną kwestią: traktuj innych tak, jak ty byś
chciał być traktowany.
Bibliografia
1.
2.
Bielecka-Prus J., Problem kontekstu w teoriach komunikowania społecznego, „Studia Socjologiczne” 2012, nr 1
https://www.youtube.com/watch?v=ho3Wg6upf5g
14