autoreferat - AWF Katowice

Załącznik nr 2
Dorota Groffik
AUTOREFERAT
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Imię i nazwisko: Dorota Groffik
Posiadane dyplomy i stopnie naukowe:
2003 - doktor nauk o kulturze fizycznej, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego
Kukuczki w Katowicach, temat pracy „Aktywność ruchowa dzieci w młodszym wieku
szkolnym”, promotor pracy: prof. dr hab. Karel Frömel, recenzenci: prof. dr hab. Tadeusz
Koszczyc, prof. dr hab. Jan Ślężyński
1997 – magister fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki
w Katowicach
1994 – magister wychowania fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego
Kukuczki w Katowicach
Dodatkowe kwalifikacje:
-
instruktor rekreacji i turystyki ze specjalnością fitness
-
instruktor Aqua Fitness Professional Beco Aqua College
-
trener II klasy piłki ręcznej
-
instruktor koszykówki, siatkówki, lekkiej atletyki, pływania, gimnastyki
-
specjalizacja w zakresie odnowy biologicznej
-
ukończony kurs terapii manualnej (40) Plaatsmana
-
ukończony kurs terapii manualnej (80) Kaltenborn-Evjenth
Przebieg pracy zawodowej:
1994 do 2005 - nauczyciel dyplomowany wychowania fizycznego i gimnastyki korekcyjnej
w Zespole Szkół Sportowych Nr 2 w Chorzowie
1995 do nadal – asystent, a od 2005 roku adiunkt Akademii Wychowania Fizycznego w
Katowicach, Katedra Teorii i Metodyki WF
2006 do nadal – adiunkt Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w Katowicach; Wydział
Turystyki i Promocji Zdrowia, Kierunek Fizjoterapia.
Podstawowe dane bibliometryczne
Oświadczam, iż jestem współautorem 7 prac z listy filadelfijskiej (dwa z nich: International
Journal of Public Health, Journal of School Health znajdują się w pierwszej kategorii
najczęściej cytowanych czasopism: Q1 wg JCS (Journal Citation Reports)), 90 oryginalnych
prac naukowych o zasięgu międzynarodowym i krajowym (54 po uzyskaniu stopnia doktora),
dwóch podręczników i jednej monografii. Mój sumaryczny impact factor opublikowanych
2
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
prac wyniósł 10,125 (7,065) 1 , liczba punktów wg MNiSW jest równa 198 2 , a IC wynosi
456,2. Liczba cytowań: 19 (wg ISI Web of Science) i 32 (wg Scopus). Indeks Hirsha
określono na poziomie 3 (wg ISI Web of Science). Pełny wykaz publikacji przedstawiono w
załączniku 4a.
1.
Tytuł osiągnięcia naukowego
Monografia:
Struktura aktywności fizycznej młodzieży 15-17 letniej Górnego Śląska (zał. 5)
Wprowadzenie
Wiek adolescencji to czas znaczących zmian biologicznych, kognitywnych
i emocjonalnych (President’s Council on Physical Fitness and Sports, 1997). W wieku tym
zwiększa się poziom hipokinezji, który z obserwowanymi nieprawidłowymi nawykami
żywieniowymi (Schneider, 2000), negatywnie wpływa na zdrowie i sprawność fizyczną
młodych (Armstrong et al., 1998; Crespo et al., 2001; Pate et al., 2006). Badania wskazują, iż
coraz większa liczba młodzieży odpoczywa biernie przed komputerem lub telewizorem
(Kerner, Kurrant, & Kallinski, 2004). Równocześnie jednak obserwuje się w tym wieku
pozytywne przejawy zainteresowania aktywnością fizyczną, szczególnie u dziewcząt (Jamner,
Spruijt-Metz, Bassin, & Cooper, 2004; Pate et al., 2005; Ransdell et al., 2003, Stevens et al.,
2005). Konieczne jest zatem zachęcanie młodych do udziału w aktywności fizycznej poprzez
organizowanie interesujących zajęć sportowych, rekreacyjnych czy tanecznych (Alfano,
Klesges, Murray, Beech, & McClanahan, 2002; Vilhjalmsson & Kristjansdottir, 2003).
Ocena struktury aktywności fizycznej młodzieży dorastającej wraz ze wskazaniem ich
potrzeb w zakresie zainteresowań sportowo-rekreacyjnych, wydaje się konieczna we
współczesnym społeczeństwie.
Dlatego zagadnienie identyfikacji rzeczywistej aktywności fizycznej i jej stymulacji stało się
głównym celem monografii. Monografia jest efektem wieloletniej (od 2006 do 2013) pracy
badawczej nad aktywnością fizyczną młodzieży. W pracy ważną część stanowią także wyniki
podkreślające ogromną rolę szkoły w przygotowaniu do całożyciowej aktywności fizycznej,
ze szczególnym uwzględnieniem roli lekcji wychowania fizycznego, na co zwracają również
1
Czasopismo Annals of Agricultural of Environmental Medicine w 2013 roku zostało zawieszone przez ISI
Web of Science i nie podlegało za ten rok indeksacji, jednak artykuł został napisany i przesłany do redakcji w
2012 roku, wówczas IF wynosił 3,060.
2
Wg analizy bibliometrycznej suma punktów wynosi 206,5 – obejmuje również punkty uzyskane przed
stopniem doktora
3
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
uwagę Fairclough i wsp. (2005) czy Mc Kenzie i wsp. (2006). Dzisiejsze wychowanie
fizyczne to nie tylko diagnoza sprawności fizycznej i rezultatów w czynnościach sportowych
ucznia, ale przede wszystkim wyposażenie go w wiedzę i umiejętności, które wykorzysta
w utrzymaniu zdrowia jak najdłużej. Szkoła jest miejscem popularyzacji aktywności fizycznej.
Aktywność fizyczna związana z obowiązkiem szkolnym stanowi ważną część całkowitej,
dziennej aktywności dzieci i młodzieży (Griew et al. 2010; Pate et al., 2006). Poszukiwanie
więc rezerw czasowych, umożliwiających jej zwiększenie staje się koniecznością
w dzisiejszym stechnicyzowanym życiu. Czyli nie tylko lekcja wychowania fizycznego jest
czasem dla zwiększenia aktywności fizycznej, ale również przerwa międzylekcyjna, tzw.
aktywny transport do i ze szkoły, jak również inne lekcje przedmiotowe (Gidlow et al., 2008;
Groffik et al., 2012; Ramstetter at al., 2010).
Wykorzystanie nowoczesnych technik badawczych, zgodnych ze światowymi
tendencjami, z zastosowaniem narzędzi pomiarowych takich jak: krokomierze, akcelerometry,
w tym również najnowszego ActiTrainer (lub ActiGraph wGT3X-BT Monitor) wraz
z kwestionariuszami są nieodzownym elementem w trafnej ocenie poziomu aktywności
fizycznej młodzieży polskiej. W badaniach wykorzystano najnowsze, światowe techniki
badawcze, które dają możliwości porównania stylu życia polskiej młodzieży na tle innych
krajów i oszacowanie różnic ze wskazaniami ewentualnych zmian.
Wyniki uzyskane w badaniach pozwoliły oprócz oszacowania rzeczywistego poziomu
aktywności fizycznej, wskazać kierunki rozwoju kultury fizycznej w celu zwiększenia
świadomości uczestnictwa młodych w codziennej aktywności fizycznej.
Cel badań, pytania badawcze
Głównym celem monografii jest wieloaspektowa, kompleksowa ocena dziennej
aktywności fizycznej 15-17 letniej młodzieży aglomeracji śląskiej.
Cele szczegółowe monografii to:
1) Diagnoza dziennej i tygodniowej aktywności fizycznej młodzieży w wieku 15-17 lat
z publicznych
placówek
kształcenia
regionu
górnośląskiego,
ze
szczególnym
uwzględnieniem jej struktury, tj. objętości, rodzaju, częstotliwości i intensywności, biorąc
pod uwagę różnice pomiędzy dziewczętami i chłopcami, dniami szkolnymi i wolnymi
(weekend).
2) Porównanie uzyskanych wyników z wytycznymi w zakresie rekomendacji skuteczności
aktywności fizycznej dla zdrowego stylu życia.
4
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
3) Określenie wpływu szkoły (ze szczególnym uwzględnieniem szkolnych przerw, lekcji
wychowania fizycznego oraz aktywnego transportu do i ze szkoły) na całkowity dzienny
poziom aktywności fizycznej uczniów.
4) Określenie preferencji sportowo-rekreacyjnych młodzieży, jak i ich zorganizowanych
zajęć aktywności fizycznej.
5) Zweryfikowanie metodologii badań opartych na polskiej wersji internetowego systemu
INDARES.
Materiał i metodyka badań
Etapy badań, ich organizacja i dobór grupy badawczej
Badania odbywały się w 48 szkołach gimnazjalnych i szkołach ponadgimnazjalnych
regionu Górnego Śląska w okresie od marca 2006 do grudnia 2013 roku, obejmując
badaniami uczniów klas III gimnazjów i klas I szkół ponadgimnazjalnych.
W każdym roku, od 2006 do 2013, badania prowadzono dwa razy: w okresie
wiosennym (marzec-maj) i jesiennym (październik – grudzień). Badania powtarzane były 16
razy – trwały bowiem 8 lat, w każdym roku dwa razy przeprowadzano tę samą procedurę
badań, włączając kolejne narzędzia badawcze (tab. 1).
Tabela 1. Wykorzystanie narzędzi badawczych w kolejnych latach badań
Rok
Miesiąc
2006
2007 2008 2009
2010
2011
2012
2013
Narzędzia
badawcze
kwestionariusze
krokomierz
III-V
ActiGraph
ActiTrainer
kwestionariusze
krokomierz
X-XII
ActiGraph
ActiTrainer
Podstawą badań, niezależnie od wprowadzania kolejnych narzędzi badawczych, była
diagnoza tygodniowej aktywności fizycznej z wykorzystaniem kwestionariusza IPAQ
(International Physical Activity Questionnaire), diagnoza preferencji sportowo-rekreacyjnych
(kwestionariusz PAPS - Physical Activity Preferences Survey) oraz monitoring aktywności
5
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
fizycznej krokomierzem. W kolejnych latach badań dodano następne narzędzia badawcze –
akcelerometr ActiGraph (od roku 2009) oraz ActiTrainer (od roku 2010), uzupełniając
diagnozę aktywności fizycznej o kolejne zmienne - kontynuując badania ankietowe
i tygodniowy monitoring krokomierzem (tab. 1).
W każdym roku przebadano około 100-160 uczniów. Po ośmiu latach badań zdiagnozowano
aktywność fizyczną na podstawie wyników kwestionariusza IPAQ, który prawidłowo
wypełniło 943 badanych uczniów: 520 dziewcząt i 423 chłopców oraz 7-dniowego
monitoringu krokomierzem, który nosiło 966 uczniów: 582 dziewcząt i 384 chłopców.
Od roku 2009 uczniowie dodatkowo otrzymywali akcelerometr ActiGraph, który młodzież
nosiła przez okres 7 dni (razem z krokomierzem). Badania z akcelerometrem ActiGraph
kontynuowane były do roku 2013 i pozwoliły na ocenę aktywności fizycznej 195 badanych:
75 dziewcząt i 120 chłopców.
Od roku 2010 wprowadzono kolejne narzędzie badawcze – akcelerometr ActiTrainer, który
młodzież nosiła przez okres 2-3 dni (razem z krokomierzem, który uczniowie nosili przez 7
dni). Badanie z ActiTrainerem trwały do roku 2013 i pozwoliły na ocenę aktywności
fizycznej 215 badanych: 146 dziewcząt i 69 chłopców.
Analizę
preferencji
sportowo-rekreacyjnych
przeprowadzono
na
podstawie
największej liczby badanych, bo aż 3068 (1543 dziewcząt i 1525 chłopców). Tak duża liczba
badanych jest efektem współpracy Akademii Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki
w Katowicach ze Śląskiem Kuratorium Oświaty w Katowicach, które wysłało informację do
wszystkich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych województwa śląskiego z prośbą
o wypełnienie kwestionariusza PAPS przez klasy III gimnazjalne i I ponadgimnazjalne.
Wyniki szkół, które przystąpiły do badań dzięki pomocy Kuratorium Oświaty w Katowicach,
zostały włączone do analizy preferencji sportowo-rekreacyjnych (stąd największa liczba
badanych, bo aż 3068 osób).
Techniki i narzędzia badawcze
Do diagnozy aktywności fizycznej wykorzystano system internetowy INDARES
(International Database for Research and Educational Support) – jest to kompleksowy
systemem ukierunkowany na rejestrowanie, analizowanie oraz porównywanie aktywności
fizycznej jego użytkowników. Celem projektu INDARES jest wspomaganie rozwijania
i badania aktywności fizycznej, jej analiza, podniesie poziomu wiedzy użytkowników na jej
temat oraz uświadomienie jej pozytywnego wpływu na styl życia (www.indares.com).
6
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Dzięki systemowi Indares w badaniach własnych dokonano diagnozy aktywności
fizycznej
metodą
sondażu
diagnostycznego
z
wykorzystaniem
następujących
kwestionariuszy:
- Międzynarodowy kwestionariusz aktywności fizycznej (IPAQ Long – International Physical
Activity Questionnaire)
- Kwestionariusz preferencji sportowo-rekreacyjnych (Physical Activity Preferences Survey)
Drugim sposobem oceny aktywności fizycznej badanych było zastosowanie
krokomierzy i akcelerometrów.
Do badania lokomocyjnej
aktywności
fizycznej
w warunkach
terenowych
wykorzystany został krokomierz Digi Walker SW. W badaniach zastosowany został również
akcelerometr ActiGraph, który rejestrując przyspieszenia ciała pozwala szacować ilość
wydatkowanej energii (w kcal) oraz liczbę wykonanych kroków w ciągu dnia. Dzięki niemu
dokonano oceny tygodniowego wydatku energetycznego badanych, z uwzględnieniem
wysiłków o intensywności niskiej, średniej i wysokiej wyrażonej w MET-ach.
W ostatnim etapie badań włączono do badań ActiTrainer (www.theactigraph.com) –
narzędzie badawcze nowej generacji, mierzące przyspieszenia ciała, dzięki którym oceniono
wydatek energetyczny, liczbę kroków oraz częstotliwość uderzeń serca.
Do opracowywania danych pomiarowych wykorzystany został specjalny program
statystyczny (opracowany przez The Centre for Kinanthropology Research, Palacký
University) (Chytil, 2010), który umożliwia włączenie do analizy zapisu rodzajów aktywności
fizycznej nie rejestrowanych przez krokomierz, a wyszczególnionych w arkuszu czynności
sportowych (np. pływanie), a także pozwala na korygowanie wydatku energetycznego
aktywności fizycznej w takich dyscyplinach sportowych jak: jazda na rowerze, ćwiczenia
siłowe w miejscu (Ainsworth et al., 1993). Dodatkowo program umożliwia przeliczenie
wydatku energetycznego na podstawie czasu i intensywności danej aktywności fizycznej
wyrażonej w MET-ach.
Specjalnie skonstruowane oprogramowanie (rejestracja co 15 s.) zastosowano do
przetwarzania danych z akcelerometru ActiTrainer. Do obliczenia wyników w kcal
uzyskanych z ActiTrainera, zastosowano formułę: kcals/min= .0000191*counts/minute*body
mass in kg (Chytil, 2010). Aby odpowiednio zidentyfikować zakresy tętna, zastosowano
uniwersalny wzór do obliczenia tętna maksymalnego (dla chłopców: HRmax=220-wiek i dla
dziewcząt: HRmax=226-wiek). Zakresy obciążenia zostały podzielone z dokładnością co 10%
HRmax i 1 MET. W badaniu dokonano podziału intensywności aktywności fizycznej na niską
(50-59.9% HRmax; <3 MET), umiarkowaną (≥60% HRmax, ≥3 MET) i wysoką (≥ 85%
7
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
HRmax; ≥8 MET). Podstawową przemianę materii obliczono ze wzoru: ((473*weight) +
(971*height)–(513*age)+4687))/100,000 dla mężczyzn i ((331*weight)+(352*height)–
(353*age)+49854))/100,000 dla kobiet.
Do obliczeń wykorzystano podstawowe miary statystyczne, analizę wariancji
ANOVA, test Mann-Whitney, test Kruskal-Wallis, korelację Spearmana, koeficjent „effect
size” ω2, d (Cohen, 1988) i η2 (Sheskin, 2007).
Analizy statystycznej dokonano przy pomocy programu Statistica 8 i SPSS 15.
Omówienie wyników badań
Wiele badań wskazuje na obniżanie się aktywności fizycznej dzieci i młodzieży
(Brodersen, Steptoe, Bonifacy, & Wardle, 2007; Nader, Bradley, Houts, McRitchie, &
O'Brien, 2008) oraz wzrost otyłości w Ameryce i Europie Zachodniej (Daniels et al., 2005;
Fussenegger, Pietrobelli & Widhalm 2008). Podobne, niekorzystne tendencje zaobserwowano
w Republice Czeskiej (Kunešová, 2006; Vignerová, Humeníková, Brabec, Riedlova, & Blaha,
2007), jak i w Polsce (Groffik, 2003; Vasickova et al., 2013).
Wyniki te dają podstawę do poszukiwania możliwości zwiększania aktywności fizycznej
wśród młodych (Barnett et al., 2006; Malina et al., 2004) i wskazanie odpowiednich
rekomendacji uczestnictwa w aktywności dla zdrowia, biorąc pod uwagę różnice pomiędzy
dziewczętami i chłopcami.
Różnice pomiędzy dziewczętami a chłopcami
Analiza wyników własnych z kwestionariusza IPAQ wskazuje na różnice istotnie
statystyczne pomiędzy dziewczętami a chłopcami w czasie pobytu w szkole, podczas
przemieszczania się (transport), jak również w rekreacji. W trzech wymienionych obszarach
życia chłopcy prezentują wyższy poziom aktywności w porównaniu z dziewczętami, jak
również
częściej uczestniczą w aktywności
fizycznej
o
intensywności
wysokiej
i umiarkowanej.
Wyniki z kwestionariusza IPAQ potwierdzają również różnice istotne statystycznie
w podejmowaniu aktywności fizycznej o różnej intensywności porównując badane
dziewczęta i chłopców. Szczególnie dotyczy to wysiłków o intensywności wysokiej
podejmowanych 3 razy w tygodniu po 20 minut, jak i aktywności o średniej intensywności
podejmowanej 5 razy w tygodniu po 30 minut, w których uczestniczy większa liczba
badanych
chłopców.
Nie
zaobserwowano
różnicy
w
podejmowaniu
wysiłków
o intensywności niskiej (chód), co wskazuje na to, że większość badanych chłopców (67%)
i dziewcząt (68%) bierze udział w aktywności fizycznej jaką jest chód. Różnicę zauważono
8
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
natomiast pomiędzy dziewczętami a chłopcami uczestniczącymi dziennie w wysiłkach
o intensywności od umiarkowanej do wysokiej przez 60 minut. Tylko 41% chłopców i 25%
dziewcząt uczestniczy w takiej aktywności.
Podobnie analiza tygodniowego wydatku energetycznego (kcal∙kg-1∙godz-1) w dni
szkolne i wolne na podstawie akcelerometru ActiGraph w badaniach własnych, potwierdziła
różnice pomiędzy badanymi dziewczętami i chłopcami oraz pomiędzy dniami tygodnia.
Kolejne narzędzie badawcze udowodniło, że chłopcy są bardziej aktywni. Dłużej uczestniczą
w wysiłkach o intensywności wysokiej (6-9 MET), jak i umiarkowanej (3-5,9 MET)
w porównaniu z dziewczętami. Niedziela natomiast okazała się dniem najmniej aktywnym
ruchowo.
Aktywność fizyczna a wiek badanych
Kolejny problem dotyczy zmian aktywności fizycznej wraz z wiekiem.
Badania własne wskazały na różnice istotne statystycznie pomiędzy badanymi grupami
wiekowymi. Różnice wystąpiły w następujących obszarach dnia codziennego - podczas
przemieszczania się (transport), w domu i w rekreacji. Najbardziej aktywną grupą są 15latkowie w porównaniu z 16-latkami, jak i 17-latkami.
Analizując intensywność wysiłków, w jakich uczestniczą badani, okazało się, że najwyższy
poziom aktywności fizycznej o intensywności średniej reprezentuje ponownie grupa 15latków w porównaniu z 16-latkami i 17-latkami. W wysiłkach o intensywności niskiej
najczęściej uczestniczą badani w wieku 15 i 16 lat. Nie zaobserwowano natomiast różnic
istotnych statystycznie w poszczególnych grupach wiekowych, biorąc pod uwagę udział
badanych w aktywności fizycznej o intensywności wysokiej.
Badania na podstawie tygodniowego monitoringu krokomierzem wykazały również
różnice pomiędzy dniami szkolnymi, w których młodzież była aktywniejsza w porównaniu
z dniami wolnymi. Krytycznym dniem okazała się niedziela, w której liczba wykonanych
kroków była najmniejsza.
Zalecany poziom aktywności fizycznej pozytywnie wpływający na zdrowie osób
dorosłych wynosi 10000 kroków/dzień, i może to być suma wszystkich wykonywanych
kroków w ciągu dnia (Tudor-Locke & Bassett, 2004). Rekomendacja dla młodzieży jest nieco
wyższa, ponieważ powinna wynosić od 10000 - 11700 kroków dziennie, co powinno
odpowiadać 60- minutowej aktywności o intensywności umiarkowanej (Tudor-Locke et al.,
2011), która jest zalecana młodzieży (USDHHS, 2008). W większości badań, średni wynik
uzyskany wśród młodzieży to 8000 - 9000 kroków dziennie (Tudor-Locke et al., 2011).
9
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Niepokojące jest, że zmniejszenie się współcześnie czasu poświęconego na chód, turystykę
nie jest kompensowane żadną inną porównywalną aktywnością fizyczną (Frömel, Novosad, &
Svozil, 1999; Goran & Gower, 1998; Ignico, 1998; van Stralen et al., 2014).
Analiza wyników własnych dotyczących liczby kroków wykonanych w każdym z dni
tygodnia wskazuje na różnice pomiędzy poszczególnymi dniami. Szczególnie wynik
uzyskany w niedzielę różnicuje istotnie wyniki liczby kroków z wszystkimi pozostałymi
dniami tygodnia.
Odnosząc wyniki do rekomendacji codziennej aktywności fizycznej wyrażonej liczbą
wykonywanych kroków zauważono, że rekomendację 11000 kroków przekroczono tylko
w jeden dzień, mianowicie w piątek. W sobotę tylko 36,4% dziewcząt i 41,2% chłopców
spełnia to wymaganie, natomiast w niedzielę jest to zaledwie 24,9% dziewcząt i 26,3%
chłopców, których objętość aktywności fizycznej wyrażona liczbą kroków jest wystarczająca.
Analizując poszczególne grupy wiekowe, ich wyniki również nie są zadawalające. Jedyną
grupą przekraczającą 50% (54,4%) osób spełniających rekomendację 11000 kroków są badani
w wieku 15 lat, jednak tylko w jeden dzień – piątek. Niedziela natomiast ponownie okazała
się być dniem krytycznym, w którym wszystkie badane grupy wiekowe w zaledwie 22,927,5% wykonują 11000 kroków.
Najniższy poziom aktywności fizycznej prezentuje grupa najstarsza – 17-latków, która we
wszystkie dni tygodnia najrzadziej realizuje rekomendację odnoszącą się do liczby kroków,
co potwierdza obniżanie się poziomu aktywności fizycznej wraz z wiekiem młodzieży
dorastającej.
Analizując udział badanych w wysiłkach o różnej intensywności zauważono różnice
pomiędzy płcią oraz w grupach wiekowych, jeśli chodzi o realizację rekomendacji. I tak
najwięcej chłopców spełniających zalecenie udziału w wysiłkach o intensywności wysokiej
i średniej należy do grupy najmłodszej – 15-latków. Najstarsza grupa – chłopcy 17 lat –
najrzadziej uczestniczy w wysiłkach o intensywności wysokiej
i umiarkowanej.
Najliczniejsza grupa chłopców realizująca rekomendację udziału w wysiłkach mieszanych
(VMPA 7x60 - siedem razy w tygodniu, czas trwania 60min, intensywność od umiarkowanej
do wysokiej) to również 15-latkowie – 48% spełnia zalecenie codziennej aktywności
w wymiarze jednej godziny. Najrzadziej uczestniczącą grupą w tych wysiłkach jest ponownie
grupa chłopców 17-letnich (tylko 17% spełnia rekomendację VMPA 7x60), co potwierdza
spadek poziomu aktywności fizycznej wraz z wiekiem.
U dziewcząt sytuacja jest nieco odmienna, ponieważ najliczniejszą grupą uczestniczącą
w wysiłkach o różnej intensywności 7 razy w tygodniu o czasie trwania 60 minut jest grupa
10
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
dziewcząt 16-letnich spełniających tę rekomendację w 50%. Natomiast najmniej liczną grupą
dziewcząt spełniającą rekomendacje wysiłków o intensywności wysokiej (3x20min) (17%),
umiarkowanej (5x30min) (22%) i niskiej (5x30min) (27%) jest grupa dziewcząt najstarszych.
Szkolna aktywność fizyczna
Wykształcenie nawyku regularnego uczestnictwa w aktywności wśród młodych będzie
sprzyjało zachowaniu zdrowia i sprawności fizycznej w dorosłym życiu. Jest to zadaniem
całego społeczeństwa, a szczególnie rodziców i szkoły. Aktywność fizyczna związana ze
szkołą stanowi jednak znaczną część całkowitej aktywności fizycznej dzieci i młodzieży
w całym dniu. Szkoła powinna zatem poszukiwać zmian związanych z organizacją procesu
kształcenia, w którym będzie możliwość zwiększenia aktywności fizycznej, i to nie tylko jej
objętości i intensywności, ale również wprowadzenia ćwiczeń o charakterze kompensacyjnym
i relaksacyjnym. Są one bowiem konieczne podczas długich okresów przebywania uczniów
w pozycji siedzącej czy zwiększonego obciążenia psychicznego towarzyszącego im w trakcie
lekcji.
Dzieci i młodzież większość czasu w ciągu dnia spędzają w szkole, która powinna
wykorzystać ten czas dla aktywności fizycznej, np. podczas przerw, przed rozpoczęciem i po
zakończeniu lekcji (tzw. aktywny transport) czy podczas lekcji wychowania fizycznego (Jago
& Baranowski, 2004; Verstraete et al., 2006). Niestety sama lekcja wychowania fizycznego
nie zapewni uczniom realizacji podstawowych rekomendacji aktywności fizycznej (Biddle et
al., 2004; Belsky et al., 2003; Cardon et al., 2008; McKenzie et al., 2000). Dlatego promocja
aktywnego transportu czy propozycje zajęć ruchowych w czasie pozalekcyjnym, wolnym
(weekendy) powinny na stałe zagościć w repertuarze szkolnej edukacji. Z 60 minut dziennej
aktywności fizycznej, 30 minut powinno przypadać na czas spędzony w szkole (Janssen &
LeBlanc, 2010; Strong et al., 2005; WHO, 2010; Yetter, 2009), kolejne 30 na czas wolny po
zajęciach szkolnych (Koplan, Liverman, Kraak, et al., 2005; Pate et al., 2006). Taka strategia
pozwoli na wzrost poziomu aktywności fizycznej młodzieży w dni szkolne (Pate et al., 2006).
Wykorzystanie nowoczesnego akcelerometru ActiTrainer w badaniach własnych
pozwoliło na dokładne oszacowanie poziomu dziennej aktywności fizycznej badanych, ze
szczególnym uwzględnieniem czasu spędzonego w szkole (lekcja WF, przerwa, transport
do/ze szkoły). Analiza ta pozwala na wskazanie najbardziej aktywnego ruchowo czasu
spędzonego w szkole, jak również wskazuje, gdzie możliwe jest zwiększenie aktywności
fizycznej badanych.
11
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Aktywny transport (AT)
Aktywny transport (AT) do i ze szkoły (np. chód, jazda na rowerze) przynosi
wymierne korzyści w zwiększeniu codziennej aktywności fizycznej dzieci i młodzieży
(Heelan et al., 2005; Sirard et al., 2005; Tudor-Locke et al., 2001), ponieważ zwiększa
poziom całodziennej aktywności fizycznej (Cooper et al., 2003, 2005; Dollman & Lewis,
2007), jak również zapobiega nadwadze i otyłości młodych (Pabayo et al., 2010; Rosenberg et
al., 2006; Veugelers & Fotzgerald, 2005). Niestety w ostatnich dekadach dramatycznie spadł
odsetek uczniów chodzących do i ze szkoły, co wiąże się ze wzrostem uczniów dowożonych
pojazdami mechanicznymi (Ham et al., 2008; McDonald, 2007; van der Ploeg et al., 2008). W
wielkiej Brytanii zwiększyła się dwukrotnie liczba dzieci dowożonych do szkoły
podstawowej w ostatnich 20 latach (Black et al., 2001).
Wyniki badań własnych na podstawie ActiTrainera wskazują na różnice pomiędzy
dziewczętami a chłopcami w aktywności fizycznej przed szkołą, czyli tzw. aktywny transport.
Dziewczęta przed szkołą są bardziej aktywne pod względem wysiłków o intensywności 6084,9% HRmax biorąc pod uwagę czas trwania tych wysiłków. Porównanie wyników na
podstawie częstości skurczów serca jest jednak dyskusyjne. Częstość skurczów serca oprócz
obciążenia fizycznego określa również obciążenie psychiczne, związane ze stresem,
emocjami. Dziewczęta w porównaniu z chłopcami bardziej przywiązują wagę do swoich
obowiązków, tym samym częściej odczuwają stres w sytuacjach dla nich trudnych (Williams,
2005). Być może lęk przed spóźnieniem się na pierwszą lekcję powoduje podwyższenie tętna.
Jest to o tyle logiczne, że nie zaobserwowano różnic pomiędzy dziewczętami a chłopcami
w wydatku energetycznym wyrażonym w MET-ach. Chłopcy są nawet bardziej aktywni, bo
10,59 min poświęcają na wysiłki ≥6 MET w porównaniu z dziewczętami, u których wartość
ta wynosi 6,46 min, co potwierdza dodatkowo obciążenie psychiczne dziewcząt związane
z obowiązkami szkolnymi. Brak doniesień w tym obszarze nie do końca wyjaśnia problem.
Konieczne są dalsze badania określające poziom psychicznego obciążenia związanego
z obowiązkiem szkolnym ucznia.
Przerwa międzylekcyjna
Wyniki badań własnych wskazały, że przerwa jest istotną częścią zajęć w szkole,
gdzie możliwość poruszania się umożliwia uczniom większą aktywność fizyczną
w porównaniu z lekcjami. Przerwy w szkole są czasem kompensacji braku aktywności
fizycznej podczas lekcji przedmiotowej, za wyjątkiem lekcji wychowania fizycznego. Widać
to na przykładzie liczby wykonanych kroków podczas przerw w przeliczeniu na godzinę
(dziewczęta wykonały 928 kroków/godz., chłopcy 906 kroków/godz.), gdzie swobodne
12
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
poruszanie się umożliwia uczniom większą aktywność fizyczną w porównaniu z lekcjami
przedmiotowymi.
Lekcja wychowania fizycznego
Analiza wyników podczas całego dnia wskazuje na różnice w aktywności fizycznej
pomiędzy badanymi uczestniczącymi i nie uczestniczącymi w lekcji wychowania fizycznego.
Największe różnice zaobserwowano pomiędzy dziewczętami uczestniczącymi w lekcji
wychowania fizycznego i nie uczestniczącymi. Dziewczęta uczestniczące w lekcji więcej
czasu spędzają ćwicząc intensywniej od dziewcząt biernych podczas lekcji wychowania
fizycznego. Zaobserwowano również, że chłopcy aktywni podczas lekcji wychowania
fizycznego uczestniczą częściej w wysiłkach o intensywności wysokiej w porównaniu
z dziewczętami, które również aktywnie biorą udział w tej lekcji. Wysiłki intensywne są
częściej preferowane przez chłopców.
Udział lub jego brak w lekcji wychowania fizycznego różnicuje badanych również pod
względem podejmowanych wysiłków fizycznych w tygodniu. Przede wszystkim dziewczęta
uczestniczące
w
lekcji
wychowania
fizycznego
uczestniczą
dłużej
w
wysiłkach
o intensywności umiarkowanej w porównaniu z dziewczętami nie biorącymi udziału w lekcji
wychowania fizycznego w szkole. Chłopcy natomiast biorący udział w lekcji wychowania
fizycznego, dłużej uczestniczą w wysiłkach o intensywności wysokiej w porównaniu
z chłopcami nie uczestniczącymi w tej lekcji.
Rola zatem lekcji wychowania fizycznego w szkole wydaje się być uzasadniona. Po
pierwsze przyczynia się do zwiększenia całodziennej aktywności fizycznej uczniów, po
drugie uczniowie częściej uczestniczą w wysiłkach o intensywności umiarkowanej i wysokiej,
które są korzystne dla zdrowia. W lekcji wychowania fizycznego powinny wystąpić wysiłki o
intensywności umiarkowanej i wysokiej stanowiące 50% czasu trwania wysiłków dziennych
(Bronikowski, 2005; Pate et al., 2006; Scruggs, Mungen, & Oh, 2010). Udział w lekcji
wychowania fizycznego zarówno dziewcząt jak i chłopców różnicuje istotnie statystycznie
czas trwania wysiłków o różnej intensywności w porównaniu z dziewczętami i chłopcami nie
uczestniczącymi w lekcji wychowania fizycznego podczas pobytu w szkole.
Zarówno dziewczęta jak i chłopcy biorący udział w lekcji wychowania fizycznego dłużej
uczestniczą w wysiłkach o intensywności wyższej biorąc pod uwagę wyniki w MET-ach,
w porównaniu z badanymi nie uczestniczącymi w lekcji wychowania fizycznego.
Poza tym grupa aktywna podczas lekcji wychowania fizycznego uzyskała najlepszy czas
uczestnictwa w wysiłkach o intensywności wysokiej. Analiza wyników częstości skurczów
serca wskazała, że grupa ta najdłużej uczestniczy w wysiłkach w przedziale 50-59,9%
13
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
HRmax, bo 14,75 min, w przedziale 60-84,9% HRmax - 9,39 min i 85-100% HRmax 0,60
min i są to wyniki najlepsze w porównaniu z pozostałymi badanymi grupami.
Czas wolny po zajęciach w szkole
Wyniki badań własnych wskazują, iż czas aktywności fizycznej po zajęciach w szkole
różnicuje jedynie poziom aktywności powyżej 6 MET-ów. Porównując badanych pod
względem płci, chłopcy nieco więcej czasu poświęcają na wysiłki o intensywności wysokiej
biorąc pod uwagę wyniki wyrażone w MET-ach, co zostało po raz kolejny potwierdzone.
Analiza wpływu ilości zorganizowanych zajęć ruchowych na całodzienną aktywność fizyczną
badanych wykazała różnice we wszystkich obszarach życia (szkoła, transport, dom,
rekreacja), jak również podczas wysiłków o różnej intensywności. Większa ilość zajęć
zorganizowanych - 2 lub więcej razy w tygodniu - ma znaczący wpływ na wzrost
całodziennej aktywności fizycznej.
Preferencje sportowo-rekreacyjne dziewcząt i chłopców
Aby zwiększyć udział uczniów w lekcji WF oraz w pozalekcyjnych formach
aktywności fizycznej należy rozpoznać potrzeby młodzieży w zakresie zainteresowań
i preferencji sportowo-rekreacyjnych.
Wyniki własne z kwestionariusza preferencji sportowo-rekreacyjnych wypełnionego przez
uczniów szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych wykazują różnice w wyborach
poszczególnych sportów przez dziewczęta i chłopców. W sportach indywidualnych zarówno
chłopcy, jak i dziewczęta na pierwszym miejscu wybrali pływanie, na drugim miejscu
chłopcy wskazali lekkoatletykę, a dziewczęta tę samą dyscyplinę na miejscu trzecim.
Podobieństwa są więc widoczne, co można wykorzystać np. w zajęciach koedukacyjnych.
Wśród sportów zespołowych zarówno chłopcy jak i dziewczęta na miejscach czołowych
zaznaczyli siatkówkę i koszykówkę. Jedyna widoczna różnica to dominacja piłki nożnej
wśród chłopców. W badaniach własnych chłopcy najwyżej ocenili piłkę nożną wśród sportów
ulubionych, którą wybrało 408 osób spośród wszystkich badanych chłopców. Natomiast
dziewczęta najbardziej lubią siatkówkę, którą wybrało 248 badanych.
Analiza preferencji dotyczących aktywności kondycyjnej wskazała na większe różnice
w wyborach porównując dziewczęta z chłopcami. Dziewczęta zdecydowanie na pierwszym
miejscu wybrały aerobic, następnie bieg i jogging oraz ćwiczenia wzmacniające. Chłopcy
wskazali natomiast bieg i jogging na miejscu pierwszym, a ćwiczenia wzmacniające na
drugim. Kulturystyka została umiejscowiona na miejscu trzecim przez badanych chłopców.
Zainteresowania sportowe chłopców związane są z rozwojem kondycji i rywalizacji (Frömel
14
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
et al., 2002) natomiast u dziewcząt ukierunkowane są na formy aktywności takie jak aerobik
i inne, które pozwolą zadbać o zgrabną sylwetkę ciała (Flintoff et al., 2008).
Popularność tańców nowoczesnych i towarzyskich oraz dance aerobiku wśród badanej
młodzieży odzwierciedlają wybory aktywności muzyczno-ruchowych. Taneczne formy cieszą
się ogromną popularnością, szczególnie wśród dziewcząt, które również wśród sportów
wodnych na drugim miejscu wybrały aqua aerobik. Niestety tańce ludowe i balet nie cieszą
się tak dużym zainteresowaniem wśród badanej młodzieży.
Uwzględniając wszystkie rodzaje aktywności fizycznej na pierwszym miejscu dziewczęta
i chłopcy wybrali sporty zespołowe, na drugim indywidualne. Natomiast na miejscu trzecim
dziewczęta wskazały aktywność ruchową taneczną, która u chłopców znalazła się na miejscu
ostatnim.
Wnioski dla praktyki
Uzyskane wyniki badań stanowią podstawę do wskazania pożądanych kierunków
działań na rzecz zwiększania aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Mianowicie:
1. Wykorzystanie dostępnych narzędzi monitorujących aktywność fizyczną człowieka przez
nauczycieli WF.
Zapoznanie szkół z systemem INDARES. Propozycja wykorzystania w szkołach od III
etapu edukacji internetowego systemu INDARES może przyczynić się do trafnej
diagnozy m.in. preferencji sportowo-rekreacyjnych młodzieży, co w dalszej konsekwencji
pozwoli nauczycielom wychowania fizycznego realizować treści kształcenia zgodne
z oczekiwaniami uczniów. Dotyczy to nie tylko lekcji wychowania fizycznego ale także
zajęć fakultatywnych, które powinny być przygotowane zgodnie z preferencjami
podopiecznych. Uwzględnienie potrzeb subiektywnych uczniów w realizacji podstawy
programowej z wychowania fizycznego, powinno zwiększyć udział dzieci i młodzieży
w szkolnej oraz pozaszkolnej aktywności fizycznej.
System INDARES może służyć także jako narzędzie monitorowania aktywności fizycznej
wykorzystując testy samooceny sprawności fizycznej oraz przeliczanie wydatku
energetycznego poszczególnych form ruchowych, jak również porównywania wyników
indywidualnej aktywności fizycznej do rekomendowanej.
Poza tym poprzez platformę INDARES należy zachęcać uczniów do samorealizacji
w zakresie świadomego i aktywnego uczestnictwa w aktywności fizycznej poza szkołą.
Dokonując samokontroli postępów tygodniowej aktywności i sprawności fizycznej uczeń
15
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
samodzielnie obserwuje swój rozwój fizyczny, uczy się i staje się bardziej świadomy
znaczenia aktywności fizycznej w zdrowym stylu życia.
2. Zapoznanie uczniów z rekomendacjami aktywności fizycznej i z konkretnymi
działaniami, które pozwolą na ich realizację.
3. Utrzymanie wysokiego poziomu obciążenia fizycznego w lekcjach wychowania
fizycznego, przy równoczesnej realizacji pozostałych celów kształcenia i wychowania.
4. Zwiększenie udziału chodzenia w dziennej aktywności fizycznej, m.in. poprzez
zachęcanie do aktywnego transportu do/ze szkoły, jak również organizowanie aktywnych
przerw międzylekcyjnych.
Propozycja organizacji aktywnych przerw (propozycje spacerów, gry w piłkę na szkolnym
podwórku, itp.), powinna stać się dodatkowym czasem szkolnej aktywności fizycznej.
Spacer lub jazda na rowerze do/ze szkoły może stać się pozytywnym nawykiem
uczestnictwa w aktywności fizycznej przez całe życie. Aby zwiększać aktywność w życiu
codziennym trzeba wyposażyć ucznia w wiedzę z tego zakresu, i to nie tylko w ramach
lekcji wychowania fizycznego, ale również innych przedmiotów takich jak biologia,
geografia, których organizacja może również przebiegać w sposób aktywny (np. zajęcia
w plenerze). Treści przygotowujące do zdrowego stylu życia muszą przenikać się
w procesie szkolnego kształcenia, aby ich wzmocnienie przyniosło trwały efekt.
5. Proponowanie i dążenie do zwiększenia udziału ruchowych form rekreacyjno-sportowych
w strukturze dobrowolnie podejmowanej aktywności fizycznej, zapoznanie uczniów
z formami ruchowymi, możliwymi do wykorzystania w czasie wolnym przez całe życie
(tzw. sporty całożyciowe). Zachęcanie do uczestnictwa w aktywności fizycznej bez
specjalnych przyrządów i uciążliwych opłat finansowych.
6. Zapewnienie jak największej liczbie uczniów zadowolenia z aktywności fizycznej
i umożliwienie samorealizacji poprzez aktywność fizyczną, zmierzając do poznania
i respektowania subiektywnych potrzeb uczniów.
7. Szkoła jako instytucja społeczna powinna podejmować działania propagandowe
i informacyjne dotyczące roli aktywności fizycznej w życiu człowieka, powinna również
kierować je nie tylko do uczniów ale także do rodziców, władz gminy i regionu.
16
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
BIBLIOGRAFIA
Ainsworth, B. E., Jacobs, D. R., Jr., & Leon, A. S. (1993). Validity and reliability of selfreported physical activity status: The Lipid research clinics questionnaire. Medicine and Science in Sports
and Exercise, 25, 92-98.
Alfano, C. M., Klesges, R. C., Murray, D. M., Beech, B. M., & Mc Clanahan, B. S. (2002). History of sport
participation in relation to obesity and related health behaviors in women. Preventive Medicine, 34, 82-89.
Armstrong, C. A., Sallis, J. F., Alcaraz, J. E., Kolody, B., McKenzie, T. L., & Howell, M. F.
(1998). Children's television viewing, body fat, and physical fitness. American Journal of Health
Promotion, 12, 363-368.
Barnett, T. A., O’Loughlin, J., Gauvin, L., Paradis, G., & Hanley, J. (2006). Opportunities for student physical
activity in elementary schools: a cross-sectional survey of frequency and correlates. Health Education &
Behavior, 33, 215-232.
Belsky, J., Booth, C., Bradley, R., Brownell, C. A., Campbell, S. B., Clarke-Steward, A., Friedman, S.L. et al.
(2003). Frequency and intensity of activity of third-grade children in physical education. Archives of
Pediatrics and Adolescent Medicine, 157, 185-190.
Biddle, S. J. H., Gorely, T., & Stensel, D. J. (2004). Health-enhancing physical activity and
sedentary behavior in children and adolescents. Journal of Sports Science, 22, 679-701.
Black, C., Collins, A., & Snell, M. (2001). Encouraging walking: the use of journey-to-school trips in compact
urban areas. Urban Studies, 38, 1121-41.
Brodersen, N. H., Steptoe, A., Boniface, D. R., & Wardle, J. (2007). Trends in physical activity and sedentary
behavior in adolescence: Ethnic a socioeconomic differences. British Journal of Sports Medicine, 4(3),
140-144.
Bronikowski, M. (2005). Dwa razy 90 minut czy cztery razy 45 minut? – Czyli pytanie o kondycję i kierunek
rozwoju szkolnego wychowania fizycznego w Polsce. Medycyna Sportowa, 21(2), 128-134.
Cardon, G., Van Cauwenberghe, E., Labarque, V., Haerens, L., & De Bourdeaudhuij, I. (2008). The contribution
of preschool playground factors In explaining children’s physical activity during recess. International
Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 5, 11-17.
Chytil, J. (2010). Program ActiTrainer09. Olomouc: SoftWareCentrum.
Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (Second Edition). New York, NY:
Lawrence Erlbaum Associates.
Cooper, A. R., Page, A. S., Foster, L. J., & Qahwaji, D. (2003). Commuting to school: are children who walk
more physically active? American Journal of Preventive Medicine, 25, 273-276.
Crespo, C. J., Smit, E., Troiano, R. P., Bartlett, S .J., Macera, C. A., & Andersen, R. E. (2001). Television
watching, energy intake, and obesity in US children. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 155,
360-365.
Daniels, S. R., Arnett, D. K.; Eckel, R. H., Gidding, S. S., Hayman, L. L., Kumanyika, S., Robinson, T. N.,
Scott, B. J., Jeor, S. S., & Williams, C. L. (2005). Overweight in children and adolescents:
Pathophysiology, consequences, prevention, and treatment. Circulation, 111, 1999-2012.
Dollman, J., & Lewis, N. R. (2007). Active transport to school as part of a broader habit of walking and cycling
among South Australian youth. Pediatric Exercise Science, 19, 436-443.
17
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Fairclough, S. J., & Stratton, G. (2005). Improving health-enhancing physical activity in girls' physical
education. Health Education Research, 20(4), 448-57.
Flintoff, A., & Targeting, M. (2008). Participation, gender equity and school sport partnerships. Sport Education
and Society, 13(4), 393-411.
Frömel, K., Novosad, J., & Svozil, Z. (1999). Pohybová aktivita a sportovni zájmy mládeže. Olomouc:
Univerzita Palackého, Fakulta tělesné kultury.
Fussenegger, D., Pietrobelli, A., & Widhalm, K. (2008). Childhood obesity: Political developments in Europe
and related perspectives for future action on prevention. Obesity reviews, 9(1), 76-85.
Gidlow, C. J., Cochrane, T., Davey, R., & Smith, H. (2008). In-school and out-of-school
physical activity in primary and secondary school children. Journal of Sports Science, 26(13), 1411-1419.
Goran, M. J., & Gower, B. A. (1998). Developmental changes in energy expenditure and
physical activity in children: Evidence for a decline in physical activity in girls before puberty. Pediatrics,
101, 887-882.
Griew, P., Page, A., Thomas, S., Hillsdon, M., & Coope, A.R. (2010). The school effect on
children's school time physical activity: The PEACH Project. Preventive Medicine, 51, 282–286.
Groffik, D. (2003). Aktywność ruchowa dzieci w młodszym wieku szkolnym. Praca doktorska. Katowice:
Akademia Wychowania Fizycznego.
Groffik, D., Sigmund, E., Frömel, K., Chmelík, F., & Nováková-Lokvencová, P. (2012). The
contribution of school breaks to the all-day physical activity of 9- and 10-year-old overweight and nonoverweight children. International Journal of Public Health, 57(4), 711-718.
Ham, S. A., Martin, S., & Kohl III, H. W. (2008). Changes In the percentage of students who walk or bike to
school – United States, 1969 and 2001. Journal of Physical Activity & Health, 5, 206-215.
Heelan, K. A., Donnelly, J. E., Jacobsen, D. J., Mayo, M. S., Washburn, R., & Greene, L. (2005). Active
commuting to and from school and BMI in elementary school children – preliminary data. Child Care
Health and Development, 31, 341-349.
Ignico, A. (1998). Children's sedentary lifestyle: A forerunner of unhealthy adulthood. Health
& Hygiene, 126(2636), 58-60.
INDARES.COM. International database for research and educational support. Retrieved 7.6.2009 from World
Wide Web: http://www.indares.com/public/default.asp
International Physical Activity Questionnaire. IPAQ scoring protocol. Retrieved 7.6.2009 from World Wide
Web: http://www.ipaq.ki.se/scoring.pdf
IPAQ Research Commitee (2004). Guidelines for data processing and analysis of the International Physical
Activity Questionnaire (IPAQ) – short form, version 2.0. Retrieved 11.12.2004 from the World Wide Web:
http://www.ipaq.ki.se
Jago, R. & Baranowski, T. (2004). Non-curricular approaches for increasing physical activity In youth: a review.
Preventive Medicine, 39, 157-163.
Jamner, M. S., Spruijt-Metz, D., Bassin, S., & Cooper, D. M. (2004). A controlled evaluation of a school-based
intervention to promote physical activity among sedentary adolescent females: Project FAB. Journal of
Adolescent Health, 34, 279-289.
18
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Janssen, I., & LeBlanc, A. G. (2010). Systematic review of the health benefits of physical activity and fitness in
school-aged children and youth. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 7(40),
1-16.
Kerner, M. S., Kurrant, A. B., & Kallinski, M. (2004). Relationship between leisure-time
and physical activity, attitude to physical activity, and physical
sedentary behaviors
fitness of high school girls. European
Journal of Sport Science, 4, 1-17.
Koplan, J.P., Liverman, C.T., Kraak, V.I., & Committee on Prevention of Obesity in Children and Youth,
(2005). Preventing childhood obesity: health in the balance: executive summary. Journal of the American
Dietetic Association, 105, 131-138.
Kunešová, M. (2006). Životní styl a obezita v České republice – hlavní zjištění studie. Tisková konference
„Životní styl a obezita v České republice“ Praha, 5. dubna 2006.
Malina, R. M., Bouchard, C., & Bar-Or, O. (2004). Growth, maturation and physical activity. Champlain, IL:
Human Kinetics.
McDonald, N. C. (2007). Active Transportation to school: trends among U.S. schoolchildren, 1969-2001.
American Journal of Preventive Medicine, 32, 509-516.
McKenzie, T. L., Catellier, D. J., Conway, T., Lytle, L. A., Grieser, M., Webber, L. A., Pratt, C. A., & Elder, J.
P. (2006). Girls’ activity levels and lesson contexts in middle school PE: TAAG baseline. Medicine and
Science in Sports and Exercises, 38(7), 1229-1235.
McKenzie, T. L., Marshall, S. J., Sallis, J. F., & Conway, T. L. (2000). Leisure-time physical activity in school
environments: an observational study using SOPLAY. Preventive Medicine, 30, 70-77.
Nader, P. R., Bradley, R. H., Houts, R. M., McRitchie, S. L., & O’Brien, M. (2008). Moderate-to-vigorous
physical activity from ages 9 to 15 years. The Journal of the American Medical Association, 300(3), 295305.
Pabayo, R., Gauvin, L., Barnett, T.A., Nikiema, B., & Seguin, L. (2010). Sustained Active Transportation is
associated with a favorable body mass index trajectory cross the early school years: findings from the
Quebec Longitudinal Study of Child Development birth kohort. Preventive Medicine, 50(Suppl. 1), 59-64.
Pate, R. R., Davis, M. G., Robinson, T. N., Stone, E. J., McKenzie, T. L., & Young, J. C. (2006). Promoting
physical activity in children and youth: A leadership role for schools: A scientific statement from the
American Heart Association Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism (Physical Activity
Committee) in collaboration with the Councils on Cardiovascular Disease in the Young and Cardiovascular
Nursing. Circulation, 114(11), 1214-24.
Pate, R. R., Ward, D. S., Saunders, R. P., Felton, G., Dishman, R. K., & Dowda, M. (2005). Promotion of
physical activity among high-school girls: A randomized controlled trial. American Journal of Physical
Public Health, 95, 1582-1587.
President’s Council on Physical Fitness and Sport (1997). Physical activity and sport in the lives of girls:
Physical and mental health dimension from an interdisciplinary approach. Washington, DC: President’s
Council on Physical Fitness and Sport, Department of Health and Human Services.
Ramstetter, C. L., Murray, R., & Garner, A. S. (2010). The crucial role of recess in schools.
Journal of School Health, 80, 517-526.
19
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Ransdell, L. B., Taylor, A., Oakland, D., Schmidt, J., Moyer-Mileur, L. & Shultz, B. (2003). Doughters and
Mothers Exercising Together: Effects of home- and community-based programs. Medicine & Science in
Sports & Exercise, 35, 286-296.
Raudsepp, L., & Päll, P. (1999). Tracking and reliability of physical activity in children.
Journal of Sports Sciences, 17, 555-556.
Rosenberg, D. E., Sallis, J. F., Conway, T. L., Cain, K. L, & McKenzie, T. L. (2006). Active Transportation to
school over 2 years in relation to weight status and physical activity. Obesity, 14, 1771-1776.
Schneider, D. (2000). International trends in adolescent nutrition. Social Science & Medicine, 51, 955-967.
Scruggs, P. W., Mungen, J. D., & Oh, Y. (2010). Quantifying moderate to vigorous physical
activity in high school physical education: A pedometer steps/minute standard. Measurement in Physical
Education and Exercise Science, 14, 104-115.
Sheskin, D. J. (2007). Handbook of parametric and nonparametric statistical procedures. Boca Raton: Chapman
& Hall/CRC.
Sirard, J. R., Riner, Jr., W. F., McIver, K. L., & Pate, R .R. (2005). Physical activity and active commuting to
elementary school. Medicine & Science in Sport & Exercise, 37, 2062-2069.
Stevens, J., Murray, D. M., Catellier, D. J., Hannan, P. J., Lytle, L. A., Elder, J. P., Young, D. R., SimonsMorton, D. G., & Webber, L. S. (2005). Design of the Trial of Activity in Adolescents Girls (TAAG).
Contemporary Clinical Trials, 26, 223-233.
Strong, W. B., Malina, R. M., Blimkie, C. J. R., Daniels, S. R., Dishman, R. K., Gutin, B., Hetgenroeder, A. C.,
Must, A., Nixon, P. A., Pivarnik, J. M., Rowland, T., Trost, S., & Trudeaue, F. (2005). Evidence based
physical activity for school-age youth. The Journal of Pediatrics, 146(6), 732-737.
Tudor-Locke, C., Ainsworth, B. E., Whitt, M. C., Thompson, R. W., Addy, C. L., & Jones, D. A. (2001). The
relationship between pedometer-determined ambulatory activity and body composition variables.
International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders, 25(11), 1571-8.
Tudor-Locke, C., & Bassett, D. R. (2004). How many steps/day are enough? Preliminary
pedometer indices for public health. Sports Medicine, 34, 1-8.
Tudor-Locke, C., Craig. C. L., Beets, M. W., Belton, S., Cardon, G. M., Duncan, S., Hatano, Y., Lubans, D. R.,
Olds, T. S., Raustorp, A., Rowe, D. A., Spence, J. C., Tanaka, S., & Blair, S. N. (2011). How Many
Steps/day are Enough? For Children and Adolescents. International Journal of Behavioral Nutrition and
Physical Activity, 8, 78.
U.S. Department of Health and Human Services, (2008). Physical activity guidelines for Americans.
Washington, DC: U.S. Department of Health and Human Services.
Van der Ploeg, H. P., Merom, D., Corpuz, G., & Bauman, A. E. (2008). Trends in Australian children traveling
to school 1971-2003: burning petrol or carbohydrates? Preventive Medicine, 46, 60-62.
Van Stralen, M. M., Yildirim, M., Wulp, A., te Velde, S. J., Verloigne, M., Doessegger, A., Androutsos, O.,
Kovacs, E., Brug, J., & Chinapaw, M. J. M. (2014). Measured sedentary time and physical activity during
the school day of European 10-to12-year-old children: The ENERGY project. Journal of Science and
Medicine in Sport, 17(2), 201–206.
20
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Vašíčková, J., Groffik, D., Frömel, K., Chmelík, F., & Wąsowicz, W. (2013). Determining gender differences
in adolescent physical activity levels using IPAQ long form and pedometers. Annals of Agricultural and
Environmental Medicine, 20(4), 749-55.
Verstraete, S. J. M., Cardon, G. M., De Clercq, D. L. R., & De Bourdeaudhuij, I. M. M. (2006). Increasing
children's physical activity levels during recess periods in elementary schools: the effects of providing
game equipment. European Journal of Public Health, 16(4), 415-119.
Veugelers, P. J., & Fitzgerald, A. L. (2005). Prevalence of and risk factors for childhood overweight and obesity.
Canadian Medical Association Journal, 173, 607-613.
Vignerová, J., Humeníková, L., Brabec, M., Riedlová, J., & Bláha, P. (2007). Long-term changes in body
weight, BMI and adiposity rebound among children and adolescents in the Czech Republic. Economics and
Human Biology, 5(3), 409-425.
Vilhjalmsson, R., & Kristjansdottir, G. (2003). Gender differences in physical activity in older children and
adolescents: The central role of organized sport. Social Science & Medicine, 56, 363-374.
Williams, J. (2005). Women’s mental health – taking inequality into account. In J. Tew (Ed.), Social
perspectives in mental health: developing social models to understand and work with mental distress (pp.
151-167). London: Jessica Kingsley.
World Health Organization (2010). Global recommendations on physical activity for health. Geneva: World
Health Organization.
Yetter, G. (2009). Exercise-based school obesity prevention programs: an overview. Psychology in the Schools,
46, 739-747.
2.
2A.
Omówienie pozostałych osiągnięć naukowych
Charakterystyka zainteresowań i publikacji naukowych habilitanta po uzyskaniu
stopnia doktora
Głównym celem moich zainteresowań była i jest struktura aktywności fizycznej ludzi
w różnym wieku ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. Moje poszukiwania
naukowe w tym obszarze podzielić można na etapy, które związane są z wiekiem badanych
jak i wprowadzaniem do badań kolejnych narzędzi badawczych.
Pierwszy ważny etap moich badań związany był z aktywnością fizyczną dzieci
w młodszym wieku szkolnym. Badania dotyczyły diagnozy tygodniowej aktywności
fizycznej dzieci 6-9 letnich z uwzględnieniem różnic pomiędzy dziewczętami i chłopcami,
dniami szkolnymi i wolnymi od pracy (weekend), jak również czasem spędzonym w szkole
jak i poza nią (czas wolny). Wyniki wskazały, że już od najmłodszych lat obserwujemy
różnice pomiędzy dziewczętami i chłopcami w aktywności fizycznej. Chłopcy są bardziej
aktywni od dziewcząt. Co ciekawe dzieci są bardziej aktywne w dni szkolne w porównaniu
z dniami wolnymi („Physical activity of children ages 6-8: the beginning of school
21
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
attendance”- z.7/73, „Specifičnosti pohybové activity dětí na prvním stupni základní školy” –
z.7/1). Wraz z wiekiem obniża się poziom aktywności fizycznej („Aktywność ruchowa
dziewcząt i chłopców w wieku 6-12 lat” – z.9/2).
W badaniach wykorzystywałam krokomierze i dostępne wówczas akcelerometry
Caltrac i TriTrac. Badania prowadzone były zgodnie za światowymi trendami oceny poziomu
aktywności. Caltrac był wówczas najbardziej zaawansowanym narzędziem badawczym
w ocenie lokomocyjnej aktywności fizycznej.
Efektem tego etapu badań była praca doktorska obroniona w 2003 roku, której tytuł brzmi
„Aktywność ruchowa dzieci w młodszym wieku szkolnym”. Wyniki badań zaprezentowane w
pracy doktorskiej, skupiały się nie tylko na diagnozie struktury tygodniowej aktywności
fizycznej z uwzględnieniem różnic pomiędzy dziewczętami i chłopcami, jak również dniami
szkolnymi i wolnymi (weekend). Były one również poszukiwaniem możliwości zwiększania
aktywności fizycznej w dni pracujące, szczególnie w czasie zajęć szkolnych. Stąd mój
pomysł wprowadzenia pierwszych klas mobilnych w polskich szkołach, w kształceniu
zintegrowanym, na wzór szkoły niemieckiej („Nauka – łatwa, przyjemna, kolorowa” –
z.7/2).
Praca w charakterze nauczyciela wychowana fizycznego i gimnastyki korekcyjnokompensacyjnej w szkole podstawowej, pozwoliła mi na innowacyjne prowadzenie zajęć
ruchowych w ramach projektu klas mobilnych (od roku 2000 eksperymentem objęte były
wszystkie klasy I-III szkoły podstawowej przy Zespole Szkół Sportowych Nr 2 w
Chorzowie), jak i lekcji WF oraz przerw międzylekcyjnych. Poszukiwania możliwości
zwiększania objętości jak i intensywności aktywności fizycznej to także próba wydłużania
przerw międzylekcyjnych w klasach kształcenia zintegrowanego z propozycją swobodnych
zajęć ruchowych na przyszkolnym terenie otwartym. Wyniki badań udowodniły, że 30minutowa aktywność fizyczna uczniów o intensywności umiarkowanej i wysokiej podczas
przerw lekcyjnych, zwiększa znacząco szkolną i całodzienną aktywność fizyczną dzieci
o prawidłowej masie ciała, jak i otyłych, co jest szczególnie ważne w profilaktyce otyłości
w życiu dorosłym („The contribution of school break to the all-day physical activity of 9- and
10-year-old overweight and non-overweight children” – z.6/2, „Daily physical activity levels
of children ages 9-10 according to lenght of recess” – z.7/22, „Příspěvek pohybově aktivity v
průběhu školních přestávek k celodenní pohybové aktivitě 9 až 10 letých dětí s nadváhou
a obezitou: plotní studie s využitím přístroje ActiTrainer” – z.7/12).
3
Z.7/7 – załącznik nr 7, pozycja źródła nr 7
22
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Po obronie doktoratu kontynuowałam badania w klasach młodszych, ale również
zajęłam się aktywnością fizyczną uczniów klas starszych szkół podstawowych (IV-VI)
(„Aktywność ruchowa dzieci 12-letnich” – z.9/3, „Diagnoza szkolnej aktywności fizycznej
dzieci w wieku 9-10 lat” – z.9/13, „Aktywność ruchowa dzieci 9-11 letnich – z.10/4”).
Od tego etapu wprowadziłam do badań kolejne narzędzie badawcze, mianowicie akcelerometr
ActiGraph, który zastąpił Caltrac. Badania obok wcześniejszych zagadnień obejmowały
również diagnozę różnych typów lekcji WF pod względem struktury występującej w trakcie
ich aktywności ruchowej (objętość, intensywność, częstotliwość zajęć w tygodniu i rodzaj
aktywności). Wyniki wskazały, że u dziewcząt realizacja podczas lekcji WF takich treści
takich jak: aerobik, taniec czy gry zespołowe (szczególnie siatkówka), zwiększa intensywność
wysiłku i zachęca je do podejmowania aktywności ruchowej („The influence of increased
intensity levels on the attitude of high school females toward aerobic dance lessons” – z.6/1,
„Oblíbený obsad vyučovacích jednotek tělesné výchovy – pozitivně hodnocený prostředek
vyššího tělesného zatížení děvčat” – z.7/9, „Aktywność fizyczna dziewcząt szkół
ponadgimnazjalnych w różnych typach lekcji wychowania fizycznego” – z.9/1).
Również badania przeprowadzone wśród chłopców wykazały, że pod względem wydatku
energetycznego i liczby wykonanych kroków podczas lekcji WF, najbardziej efektywna
okazała się być lekcja fitness, nawet w porównaniu z grami zespołowymi i gimnastyką
(„Aktywność fizyczna w różnych typach lekcji wychowania fizycznego chłopców szkół
ponadgimnazjalnych” – z.7/4).
Współpraca z Uniwersytetem w Ołomuńcu zaowocowała badaniami prowadzonymi
w latach 2000-2011. Projekt ten dał między innymi możliwość porównania 15-letnich
uczniów z Polski i Czech i ich stosunku do lekcji WF biorąc pod uwagę samoocenę poziomu
sprawności fizycznej badanych. Uczniowie o wyższej sprawności fizycznej w Polsce wyżej
oceniają lekcję WF w porównaniu z Czechami i jest to związane z większą liczbą godzin
lekcji WF w tygodniu („Secular trends in pupils’ assessments lessons in regard to their selfperception of physical fitness cross the educational systems of Czech Republic and Poland” –
z.6/5).
Kolejny etap moich badań związany był z analizą struktury aktywności fizycznej
uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, który rozpoczęłam w 2005 roku.
Szczególnie wiek 15-17 lat, związany z okresem zmiany szkoły z gimnazjalnej na
ponadgimnazjalną oraz możliwością stosowania od 15 roku życia w badaniach
kwestionariuszy:
IPAQ
(International
Physical
Activity
Questionnaire)
i
NQLS
(Neighborhood Quality of Life Study), przyczyniły się do przeprowadzenia badań
23
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
diagnozujących aktywność fizyczną młodzieży w tym wieku. Dzięki współpracy
z Uniwersytetem w Ołomuńcu i udziale w międzynarodowych projektach badawczych (zał.
12), mogłam prowadzić badania zgodne ze światowymi tendencjami, wykorzystując
najnowsze narzędzia badawcze (ActiGraph, ActiTrainer).
ActiGraph, który zastąpił akcelerometr Caltrac został włączony do badań tygodniowej
aktywności fizycznej dzieci w starszym wieku szkolnym jak i młodzieży. Dalszy rozwój
narzędzi badawczych pozwolił na wprowadzenie kolejnego akcelerometru ActiTrainer,
oceniającego także intensywność wysiłków na podstawie tętna. Został on wykorzystany do
szczegółowych badań diagnozujących strukturę aktywności fizycznej poszczególnych części
dnia (czas przed szkołą, czas w szkole, czas wolny po szkole). Ze względu na uciążliwość
używania ActiTrainera, diagnoza prowadzona była przez okres 2-4 dni (badania
z wykorzystaniem krokomierza i ActiGraph’u trwały 7 dni). Noszenie bowiem paska na
klatce piersiowej, który rejestruje częstość skurczów serca, nie sprzyja długoterminowej
diagnozie aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Krokomierz natomiast jest narzędziem,
który wykorzystałam do oceny aktywności fizycznej młodzieży w monitoringu trzy
i czterotygodniowym.
Prostota
tego
urządzenia
sprzyja
zachęcaniu
uczniów
do
monitorowania najprostszej formy aktywności jaką jest chód.
Większość moich badań wskazała, że młodzież jest mniej aktywna w weekendy,
w porównaniu z dniami szkolnymi („Decrease in weekend number of steps in adolescents” –
z.7/19, „Aktywność fizyczna młodzieży w wieku 15-16 lat województwa śląskiego” – z.9/12),
jak i większość badanych nie spełnia rekomendacji aktywności fizycznej („Aktywność
fizyczna 16-letnich dziewcząt i chłopców a rekomendacje zdrowego stylu życia” – z.9/15,
„Tygodniowa aktywność fizyczna młodzieży 16-letniej szkół regionu Górnego Śląska” –
z.7/18). Najbardziej aktywnym dniem pod względem wykonanej liczby kroków jest piątek,
a najmniej – niedziela („School and weekend physical activity of 15-16 year old Czech,
Slovak and Polish adolescents” – z.7/13). Lekcja wychowania fizycznego jest ważnym
elementem czasu szkolnego, ponieważ zwiększa poziom całodziennej aktywności fizycznej
(„The association between participation in organised PA and structure of weekly PA in
adolescents” – z.7/20, „Vigorous physical activity in the daily physical activity of adolescents”
– z.7/21, „School classes and its compensation through physical activity” – z.7/24, „Objętość
i intensywność szkolnej aktywności fizycznej młodzieży 16-17-letniej” – z.9/17). Poza tym
wiedza 15-letnich uczniów na temat zdrowego stylu życia - rekomendacji aktywności
fizycznej, odpowiedniej diety - jest niewystarczająca i należy zwrócić na to uwagę
24
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
szczególnie na lekcjach wychowania fizycznego i biologii („Knowledge in adolescent girls
and boys related to physically active and health life style” – z.7/16).
Długoterminowy monitoring z wykorzystaniem krokomierzy motywuje dziewczęta do
zwiększonej aktywności fizycznej, co sprzyja zmniejszaniu różnic w aktywności fizycznej
pomiędzy dziewczętami i chłopcami („Determining gender differences in adolescent physical
activity levels using IPAQ long form and pedometers” – z.6/3, „Pedometers as a method for
modification of physical activity in students” – z.7/6, „New applications for encouraging
fitness” – z.8/1,
„Trzytygodniowy monitoring aktywności ruchowej młodzieży szkół
ponadgimnazjalnych” – z.9/5, „Czterotygodniowy monitoring aktywności ruchowej
młodzieży szkół ponadgimnazjalnych” – z.9/7, „Możliwości zwiększania aktywności
fizycznej wśród młodzieży szkół ponadgimnazjalnych z wykorzystaniem krokomierza” –
z.9/10, „Využití pedometrů v tělesné výchově na středních školách v katowickém regionu” –
z.7/8, „Využití krokoměrů ve školních podmínkách” – z.10/6).
Oprócz akcelerometrów i krokomierzy zastosowanych w badaniach z młodzieżą od 15
roku życia, włączyłam do badań wspomniane już wyżej kwestionariusze. Najpierw IPAQ
(International Physical Activity Questionnaire), NQLS (Neighborhood Quality of Life Study),
PAPS (Physical Activity Preferences Survey), które uczniowie wypełniali w formie
papierowej, a potem przez Internet, wykorzystując wspomnianą wyżej - platformę INDARES.
System Indares opracowany przez Centrum Kinantropologii Uniwersytetu w Ołomuńcu,
został przeze mnie przetłumaczony i przystosowany do warunków polskich. Jest to
pierwsza platforma w Polsce, która może służyć do zbierania danych w celu propagowania
aktywności fizycznej a także analiz naukowych.
System ten w kolejnych latach był rozbudowywany, stąd umieszczenie na platformie
kolejnych kwestionariuszy: WHO-5 (wskaźnik dobrego samopoczucia), BREQ (Behavioral
Regulation in Exercise), MPAM-R (Motives for Physical Activities Measure-Revised), które
pozwoliły w moich badaniach, uwzględnić zmienne dotychczas nieanalizowane, a mające
wpływ na aktywność fizyczną badanych. Wykorzystanie kwestionariusza MPAM-R
pozwoliło na ocenę motywacji do podejmowania aktywności fizycznej. Wyniki badań
wskazały na różnicę w motywach podejmowania aktywności pomiędzy dziewczętami
a chłopcami. Dziewczęta podejmują aktywność ruchową, aby „lepiej wyglądać” czy poznać
nowe umiejętności. Chłopcy natomiast uczestniczą w aktywności ze względu na sprawność
fizyczną i zainteresowania. Biorąc pod uwagę BMI, dziewczęta o prawidłowym wskaźniku
uczestniczą w aktywności, bo chcą posiadać ładną sylwetkę ciała, a grupa dziewcząt
o wskaźniku wyższym od normy - poprawić sprawność fizyczną. Chłopcy z nadwagą lubią
25
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
aktywność, bo po pierwsze jest ona związana z ich zainteresowaniami, po drugie jest
przyjemna oraz chcą lepiej wyglądać i być sprawniejsi. Chłopcy natomiast ze wskaźnikiem
BMI w normie wybierają aktywność fizyczną dla poprawy sprawności fizycznej, ze względu
na zainteresowania i przyjemność. Rozpoznanie motywów podejmowania aktywności
fizycznej przez młodzież jest ważna, szczególnie dla nauczycieli WF. Znając je, można
zaplanować takie formy aktywności w programie wychowania fizycznego, które będą zbieżne
z potrzebami uczniów („Gender, age and body mass differences influencing the motivation
for physical activity among Polish youths” – z.7/23).
Kolejnym ważnym wnioskiem z moich badań jest analiza obciążenia psychicznego
uczniów podczas zajęć szkolnych na podstawie częstości skurczów serca mierzonych
akcelerometrem ActiTrainer. Obciążenie to nie jest kompensowane przez aktywność fizyczną
podczas lekcji WF i przerw międzylekcyjnych. Jest to szczególnie ważne dla uczniów
wrażliwych na obciążenie psychiczne podczas lekcji przedmiotowych. Nadanie nowej roli
lekcji wychowania fizycznego jako przedmiotu zapewniającego również możliwość
odreagowania stresu, wydaje się być uzasadnione i jest propozycją poszukiwania zmian
w edukacji szkolnej („Mental load and its compensation by physical activity in adolescents at
secondary schools” – z.6/8).
Dodatkowo diagnoza preferowanych form aktywności fizycznej może przyczynić się
do polepszenia procesu kształcenia i wychowania podczas lekcji WF. Badania bowiem
wskazują, że dziewczęta i chłopcy na pierwszym miejscu wśród sportów indywidualnych
wskazują na pływanie, a wśród sportów zespołowych dziewczęta najczęściej wybierają
siatkówkę, chłopcy natomiast piłkę nożną. Największe różnice zaobserwowano w formach
muzyczno-ruchowych, które chłopcy oceniają na ostatnich miejscach w rankingu,
a dziewczęta - bardzo wysoko („Gender differences in preferences of individual and team
sports in Polish adolescents” – z.7/15). Dziewczęta także chętniej uczestniczą w formach,
które charakteryzują się precyzją i dokładnością ruchów, a chłopcy w sportach kontaktowych,
w których dominuje rywalizacja („Gender differences in preferences of martial arts in Polish
adolescents” – z.6/6).
Najważniejsze wyniki uzyskane ze wspólnych badań dotyczą propozycji nowych
rekomendacji aktywności fizycznej,
które
stają się wyzwaniem dla edukacji szkolnej.
Rekomendacje te wynikają z wieloletnich badań poszukujących możliwości zwiększania
aktywności fizycznej w środowisku szkolnym, mianowicie:
- uczeń powinien wykonywać przynajmniej 500 kroków w ciągu godziny pobytu
w szkole (czyli około 3000 kroków podczas zajęć szkolnych w jednym dniu),
26
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
- uczeń powinien uczestniczyć w szkole, w wysiłkach o intensywności umiarkowanej
i wysokiej (MVPA) przez okres przynajmniej 20 minut dziennie,
- podczas lekcji WF lub innej aktywnej formy organizowanej w szkole powinien
wystąpić przynajmniej jeden epizod aktywności fizycznej o intensywności wysokiej,
- szkolna aktywność fizyczna powinna objętościowo stanowić 25% sumy całego czasu
spędzanego przez ucznia w szkole,
- przynajmniej 50% sumy czasu wszystkich przerw międzylekcyjnych powinno być
aktywne fizycznie,
- podczas przerwy 10 minutowej uczeń powinien wykonywać 250 kroków, a podczas 20
minutowej - 500 kroków.
Wyniki badań udowodniły, że udział uczniów w lekcji WF i aktywny udział podczas przerw
międzylekcyjnych o łącznym czasie powyżej 60 min zwiększa istotnie aktywność fizyczną
w szkole („The role of physical Education les sons and recesses in school life style of
adolescents” – z.6/7).
Aktywność fizyczna jako motyw przewodni moich badań skłonił mnie również do
podjęcia współpracy w zakresie diagnozy poziomu aktywności fizycznej młodych muzyków,
u których występują zaburzeniami mięśniowo-szkieletowe związane z monotypową
czynnością ruchową („Health-oriented physical activity in prevention of musculoskeletal
disorders among young Polish musicians”- z.6/4).
Współpracę podjęłam również w zakresie badań ze studentami w poszukiwaniu zmian
kształcenia („Aktywność ruchowa studentów AWF – nowa koncepcja kształcenia
w uczelniach wyższych” – z.9/6), jak i próby zwiększania poziomu aktywności fizycznej
poprzez stosowanie gier komputerowych („Próba wykorzystania komputerowej gry tanecznej
do porównania rytmizacji ruchów tancerzy ”break dance” i studentów wychowania
fizycznego” – z.9/4, „Aktywność fizyczna podczas tanecznej gry komputerowej” – z.9/9).
Zajęłam
się
również
oceną
poziomu
aktywności
kobiet
(„Aktywność
fizyczna
i zainteresowania sportowo-rekreacyjne kobiet województwa śląskiego” – z.7/14) i osób
starszych. Te ostatnie dotyczą przede wszystkim poziomu aktywności fizycznej i jego
wpływu na zmiany masy ciała ze szczególnym uwzględnieniem wskaźników otłuszczenia
i dystrybucji tłuszczu w organizmie („Ubytki wysokości ciała jako składowa inwolucyjnych
zmian w budowie somatycznej kobiet i mężczyzn po 50 roku życia” – z.7/11, „Zmiany masy
ciała i wskaźników wagowo-wzrostowych oraz dystrybucja tkanki tłuszczowej u kobiet
i mężczyzn
powyżej 50 roku życia zamieszkujących region Górnego Śląska” – z.9/8,
„Stopień otłuszczenia oraz dystrybucja tkanki tłuszczowej w zależności od poziomu
27
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
aktywności fizycznej słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Katowicach i Chorzowie”
– z.9/11, „Wpływ okresu przekwitania na zmiany budowy somatycznej kobiet po 50 roku
życia” – z.9/14).
Od samego początku mojej kariery naukowej współpracowałam z Uniwersytetem
w Ołomuńcu, biorąc udział w międzynarodowych projektach badawczych (zał. 12).
Dzięki tej współpracy miałam dostęp do narzędzi badawczych (krokomierze, akcelerometry)
w liczbie umożliwiającej mi na prowadzenie badań wśród uczniów jednej lub dwóch klas
jednocześnie. To pozwoliło przeprowadzić badania na wskazanej w monografii liczbie
uczniów. Niestety środki przyznane na badania statutowe (zał. 13 ) nie wystarczyły na zakup
odpowiedniej liczby akcelerometrów i dlatego tym bardziej doceniam współpracę
z Uniwersytetem w Ołomuńcu, a szczególnie z prof. Karelem Frömel. Współpraca ta
zaowocował przygotowaniem platformy INDARES w języku polskim, co pozwala nam
na korzystanie z niej w celach naukowych, jak i upowszechnianie aktywności fizycznej
w środowisku szkolnym i nie tylko. Osobiście przygotowywałam system Indares tłumacząc
go na język polski i dostosowując do warunków polskich.
Poza tym triangulacja zastosowanych metod badawczych w badaniach własnych techniki online (www.indares.com), narzędzia pomiarowe (krokomierze, ActiGraph’y,
ActiTrainer’y) i metody subiektywne (kwestionariusze i karty zapisu struktury aktywności
fizycznej) – została sprawdzona w warunkach polskich i pozwala na kompleksową ocenę
struktury aktywności fizycznej młodzieży („Współczesne trendy w diagnozowaniu
aktywności fizycznej młodzieży” –z.9/18, „Zastosowanie platformy internetowej INDARES
w programie szkolnego wychowania fizycznego” – z.9/19, „Metodological aspects of
research of physical activity” - z.10/5, „Nowoczesne narzędzia badawcze w ocenie
aktywności fizycznej” – z.10/7).
2B. Konferencje, projekty badawcze, recenzje
Konferencje
Czynny udział (wygłoszenie referatów) w 17 krajowych i 6 zagranicznych konferencjach
naukowych (zał. 11).
Projekty badawcze
Granty międzynarodowe (zał. 12 ).
W ostatnich latach uczestniczyłam w realizacji następujących grantów:
- ”IPEN Adolescent: International study of built environments and physical activity”
(NIH USA) – grant międzynarodowy,
28
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
- “Multifactorial research on built environment, active lifestyle and physical fitness in Czech
adolescent” - grant krajowy,
- “Objectification of comprehensive monitoring of school mental and physical strain in
adolescents in the context of physical and mental condition” (Czech Science Foundation) –
grant krajowy,
- “Development of internet assessment tool to evaluate physical fitness in middle and high
school students” (Integral Grant Agency) – grant Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu.
W latach 2005-2011 byłam współrealizatorem grantu badawczego:
„Physical activity and inactivity of inhabitants of the Czech Republic in the context of
behavioral changes” (No. RP 6198959221, Agency: Ministry of Education, Youth and
Sports).
W ramach grantu realizowane były następujące projekty badawcze:
- "Extending and effecting of functions of the online system for recording and analyzing of
PA data - Indares.com"
- "International comparative research of physical activity and sport preferences of 15-16
year-old students (Czech Republic, Slovakia - nationwide, Poland, the USA - some regions)"
- "International comparative research of sport preferences of students of elementary,
secondary schools and universities (Czech Republic, Slovakia - nationwide, Poland, the USA
- some regions)"
- "International comparative research of changes in physical activity behavior in 15-16 yearold students using pedometers"
- "Volume, intensity, structure, and the course of school physical and mental strain in 15-18
year adolescents"
Badania statutowe – moja rola: realizator
- 2012-2014 –„Rola szkoły w przygotowaniu młodzieży do całożyciowej aktywności
fizyczne|”
- 2009-2011 – „Aktywność ruchowa jako niezbędny element zdrowego stylu życia
młodzieży” (zał. 13).
W roku 2013 nawiązałam współpracy z pracownikami Zakładów Metodyki WF
następujących ośrodków w Polsce: Uniwersytet w Szczecinie, AWF Kraków, AWF Wrocław
i AWF Poznań.
29
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
Z ww. ośrodkami prowadzę ogólnopolskie badania nad aktywnością fizyczną młodzieży 1517-letniej. W czerwcu 2014 roku złożyłam grant do NCN „Środowisko i aktywność fizyczna
w stylu życia polskiej młodzieży”, który nie został zakwalifikowany do finansowania.
Recenzowanie publikacji w czasopismach międzynarodowych
− Journal of Research in Childhood Education – 1 praca
− European Journal of Sport Science – 2 prace
− Gymnica – 1 praca
− Pediatrics International - 1 praca
Opieka naukowa nad studentami
− Opiekun naukowy prac magisterskich - od 2005 roku do chwili obecnej pod moim
kierunkiem zredagowano oraz obroniono 76 prac magisterskich.
3. Działalność organizacyjno-dydaktyczna
Warsztaty, wykłady
Przeprowadziłam 37 warsztatów/wykładów dla nauczycieli wychowania fizycznego, edukacji
wczesnoszkolnej, pedagogów, instruktorów aqua fitness oraz uczniów i osób dorosłych (zał.
14 ).
Podręczniki
Napisałam dwa podręczniki dla studentów, fizjoterapeutów, instruktorów aqua fitness:
- Metodyka stosowania ćwiczeń fizycznych w profilaktyce i terapii (2009). Katowice:
Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki.
- Aqua fitness (2012). Katowice: Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki.
Opracowanie programu i form zajęć dydaktycznych:
Autor oraz realizator programów kształcenia:
− Metodyka Nauczania Ruchu — przedmiot realizowany w ramach studiów 1-go stopnia na
Wydziale Fizjoterapii AWF Katowice (studia stacjonarne i niestacjonarne).
− Aquafitness – Instruktor Rekreacji Ruchowej — przedmiot realizowany w ramach studiów
2-go stopnia na Wydziale Wychowania Fizycznego oraz studiów 1-go stopnia na Kierunku
Turystyka i Rekreacja AWF Katowice (studia stacjonarne i niestacjonarne).
− W ramach specjalności – Funkcjonalny trening zdrowotny osób w średnim i starszym
wieku opracowanie programu zajęć dydaktycznych:
- Aqua Fitness z elementami pływania w treningu zdrowotnym
30
Dorota Groffik
Załącznik nr 2
Wykaz dorobku naukowo-dydaktycznego
- Taniec i aerobik w treningu zdrowotnym
Współautor i realizator programu:
−
Metodyka Wychowania Fizycznego — przedmiot realizowany w ramach studiów 2-go
stopnia na Wydziale Wychowania Fizycznego AWF Katowice (studia stacjonarne
i niestacjonarne).
Udział w komitetach organizacyjnych konferencji naukowych:
−
III Ogólnopolska Konferencja Metodyków Wychowania Fizycznego: Współczesne
problemy wychowania fizycznego. Katowice: AWF i PTNKF, 2013, członek komitetu
organizacyjnego,
−
XIII Konferencja Naukowa: Efekty Kształcenia i Wychowania w Kulturze Fizycznej.
Katowice: AWF i PTNKF, 2011, członek komitetu organizacyjnego.
4. Nagrody i wyróżnienia za działalność naukową i dydaktyczną
−
Srebrna odznaka „Za zasługi dla sportu” Ministra Sportu i Turystyki, 2011 rok;
−
Brązowa odznaka „Za zasługi dla sportu” Ministra Sportu i Turystyki, 2002 rok;
−
Nagroda indywidualna III stopnia JM Rektora AWF w Katowicach za osiągnięcia
naukowe, 2015 rok;
−
Nagroda indywidualna I stopnia JM Rektora AWF w Katowicach za osiągnięcia
organizacyjne, 2014 rok;
−
Nagroda indywidualna III stopnia JM Rektora AWF w Katowicach za osiągnięcia
naukowe, 2013 rok;
−
Nagroda indywidualna II stopnia JM Rektora AWF w Katowicach za osiągnięcia
naukowe, 2012 rok;
−
Nagroda indywidualna III stopnia JM Rektora AWF w Katowicach za osiągnięcia
naukowe, 2008 rok.
−
„Kukucjusze” - wyróżnienia przyznawane wykładowcom przez Samorząd Studencki
AWF Katowice w latach: 2012, 2013, 2014 i 2015 w kategoriach: „Wykładowca z Pasją”
i „Najlepszy z najlepszych”.
31