Materiały konferencyjne ze streszczeniami referatów
Transkrypt
Materiały konferencyjne ze streszczeniami referatów
VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy pt. „Kształtowanie Zdrowia Pracujących – Udział Pielęgniarek” Organizatorzy: Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Gdańsku Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku Oddział Gdański Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy Gdańsk, 27-29.04.2016 rok Spis treści Program Konferencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Służba medycyny pracy w systemie ochrony zdrowia pracujących – zakres pożądanych zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Stan zdrowia pracujących pielęgniarek w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Pielęgniarka medycyny pracy wobec współczesnych wyzwań ochrony zdrowia pracujących . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Medycyna Pracy w Polsce – rzeczywistość i oczekiwania . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Organizacja pierwszej pomocy przedmedycznej na przykładzie działań wdrożonych w jednym z dużych zakładów pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Pozasłuchowe skutki działania hałasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Obturacyjny bezdech senny a bezpieczeństwo kierowania pojazdem . . . . . . . . 26 Zawał mięśnia sercowego a powrót do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Zespoły bólowe kręgosłupa u osób pracujących przy komputerze – ocena efektów podjętych działań profilaktycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Współpraca pielęgniarek medycyny pracy ze służbą BHP . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Środowisko zawodowe a wiedza o stylu życia pracowników Gdańskiej Stoczni „Remontowa” w świetle programu promocji zdrowia . . . . 35 Rola pielęgniarki medycyny pracy w zakresie promowania zdrowia i edukacji zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Rola pielęgniarki służby medycyny pracy w ograniczaniu negatywnych skutków narażenia zawodowego i kształtowaniu postaw prozdrowotnych w aspekcie funkcjonowania programu AMIANT US . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Reaktywne i proaktywne podejście do zapobiegania zdarzeniom niepożądanym w systemie opieki zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy w zakładzie ORA S Olesno – pierwsza pomoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Ile medycyny pracy w codziennych zadaniach zawodowych pielęgniarek medycyny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 3 Udział pielęgniarki służby medycyny pracy w badaniach i programach profilaktycznych na przykładzie Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Rzeszowie . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Rola pielęgniarki służby medycyny pracy w działaniach prozdrowotnych na rzecz pracujących . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Terminarz Medyczny NURSEUM ułatwi pracę pielęgniarek . . . . . . . . . . . . . . 52 4 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Komitet Naukowy: 1. Prof. dr hab. n. med. Jolanta Walusiak-Skorupa – Instytut Medycyny Pracy w Łodzi 2. Prof. dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz – Instytut Medycyny Pracy w Łodzi 3. Dr hab. n. med. Aleksandra Gaworska-Krzemińska – Gdański Uniwersytet Medyczny 4. Dr n. med. Jacek Parszuto – Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku 5. Lek. Paweł Wdówik – Konsultant Krajowy Medycyny Pracy Komitet Organizacyjny: 1. mgr Anna Raj – Przewodnicząca Komitetu – Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku 2. mgr Anna Czarnecka – Przewodnicząca Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych w Gdańsku 3. mgr Hanna Marciniec – Komisja ds. Pielęgniarstwa Ochrony Zdrowia Pracujących OIPiP w Gdańsku 4. mgr Renata Stróżańska – Komisja ds. Pielęgniarstwa Ochrony Zdrowia Pracujących OIPiP w Gdańsku 5. mgr Magda Rychlicka-Tomczyk – Komisja ds. Pielęgniarstwa Ochrony Zdrowia Pracujących OIPiP w Gdańsku 6. pielęgniarka specjalista Józefa Konwińska – Komisja ds. Pielęgniarstwa Ochrony Zdrowia Pracujących OIPiP w Gdańsku 7. pielęgniarka specjalista Anna Michalak – Komisja ds. Pielęgniarstwa Ochrony Zdrowia Pracujących OIPiP w Gdańsku 8. pielęgniarka specjalista Alicja Płoszyńska – Komisja ds. Pielęgniarstwa Ochrony Zdrowia Pracujących OIPiP w Gdańsku Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 5 Patronat honorowy Wojewoda Pomorski Dariusz Drelich Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk Prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych Zofia Małas Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych Patronat Medialny Portal Medycyna Pracy Magazyn Pielęgniarki i Położnej 6 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Program VI Krajowej Konferencji Pielęgniarek Medycyny Pracy pt. „Kształtowanie Zdrowia Pracujących – Udział Pielęgniarek” Środa 27.04.2016 rok 12.00 – 12.10 12.10 – 12.30 12.30 – 12.50 12.50 – 13.00 13.00 – 13.45 Otwarcie konferencji wystąpienia zaproszonych gości wykład inauguracyjny „Praktyczne aspekty pracy pielęgniarek służby medycyny pracy.” – Zofia Małas Prezes NRPIP INTER POLSKA – sponsor obiad I sesja „Uwarunkowania organizacyjne i merytoryczne realizowania opieki profilaktycznej nad pracującymi” 13.50 – 14.00 14.00 – 14.20 14.20 – 14.40 14.40 – 15.00 15.00 – 15.20 „4 ważne rzeczy, które pomogą przeprowadzić pielęgniarki suchą stopą przez zmiany w ochronie zdrowia.… i w dodatku zrobią to przyjemnie.” – Robert Gromada, IQ Pharma S.A. – sponsor „Służba medycyny pracy w systemie ochrony zdrowia pracujących – zakres pożądanych zmian” – lek Paweł Wdówik Krajowy Konsultant Medycyny Pracy „Stan zdrowia pracujących pielęgniarek w Polsce.” – dr hab. n. med. Aleksandra Gaworska-Krzemińska, Gdański Uniwersytet Medyczny „Pielęgniarka medycyny pracy wobec współczesnych wyzwań ochrony zdrowia pracujących.” – prof. dr hab. n. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, Instytut Medycyny Pracy Łódź „Medycyna pracy w Polsce – rzeczywistość i oczekiwania.” – dr n. med. Jacek Parszuto, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 7 15.20 – 15.40 15.40 – 15.50 15.50 – 16.20 „Organizacja pierwszej pomocy przedmedycznej na przykładzie działań wdrożonych w jednym z dużych zakładów pracy” – dr n.med. Marcin Rybacki, Instytut Medycyny Pracy Łódź Cezal Bydgoszcz – sponsor przerwa kawowa II sesja „Problemy zdrowotne podopiecznych.” 16.20 – 16.30 16.30 – 16.50 16.50 – 17.10 17.10 – 17.30 17.30 – 17.50 19.00 – 24.00 8 „Nowoczesne metody rehabilitacji.” – Paweł Madeyski, Kierownik rehabilitacji Centrum RehabilitacyjnoRekreacyjne „Dobry Brat” Osiek „Pozasłuchowe skutki działania hałasu.” – prof. dr n. med. Alicja Bortkiewicz, Instytut Medycyny Pracy Łódź „Obturacyjny bezdech senny a bezpieczeństwo kierowania pojazdem.” – dr n. med. Jadwiga Siedlecka, Instytut Medycyny Pracy Łódź „Zawał mięśnia sercowego a powrót do pracy.” – dr n. med. Elżbieta Gadzicka, Instytut Medycyny Pracy Łódź „Opieka profilaktyczna nad pracownikiem chorym na cukrzyce.” – lek. Katarzyna Lewosiuk, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku uroczysta kolacja VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Czwartek 28.04.2016 rok III sesja „Działania profilaktyczne na rzecz poprawy zdrowia pracujących.” 09.00 – 09.10 09.10 – 09.30 09.30 – 09.50 09.50 – 10.10 10.10 – 10.30 10.30 – 10.50 Prezentacja e-learningu antymobbingowego – ODiTK Gdańsk „Zespoły bólowe kręgosłupa u pracowników biurowych – ocena efektów podejmowanych działań profilaktycznych.” – dr n. med. Tomasz Gajewski, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gorzowie Wielkopolskim „Przeciwdziałanie mobbingowi w pracy.” – Grzegorz Ilnicki ODiTK Gdańsk „Rozwiązywanie konfliktów w miejscu pracy.” – Karina Wiszniewska-Wąsik, ODiTK Gdańsk „Badanie poziomu skuteczności działań realizowanych w ramach profilaktyki wypalenia zawodowego.” – mgr Małgorzata Moczulska, Psychoplastykon Gdynia Przerwa kawowa IV sesja „Działania profilaktyczne na rzecz poprawy zdrowia pracujących. cd.” 10.50 – 11.00 11.00 – 11.20 Kształcenie podyplomowe pielęgniarek i położnych – KORA C.Sz. Sopot – sponsor „Współpraca działu BHP z pielęgniarką smp.” – mgr Magda Rychlicka, pielęgniarka specjalista w ochronie zdrowia pracujących, Gdańsk Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 9 11.20 – 11.40 11.40 – 12.00 12.00 – 12.20 12.20 – 12.40 12.40 – 12.50 13.00 14.00 15.00 – 20.00 20.00 10 „Środowisko zawodowe a wiedza o stylu życia pracowników Gdańskiej Stoczni „Remontowa” w świetle programu promocji zdrowia.” – mgr Renata Stróżańska pielęgniarka specjalista w ochronie zdrowia pracujących, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku „Opieka profilaktyczna nad pracującymi na przykładzie współpracy pomiędzy ośrodkiem medycyny pracy a zakładem przemysłu ciężkiego.” – Krzysztof Filip, Kierownik działu BHP Gdańskiej Stoczni „Remontowa” „Rola pielęgniarki medycyny pracy w promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Badania własne.” – mgr Elżbieta Wójtowicz pielęgniarka specjalista w ochronie zdrowia pracujących Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku Rola pielęgniarki służby medycyny pracy w ograniczaniu negatywnych skutków narażenia zawodowego i kształtowaniu postaw prozdrowotnych w aspekcie funkcjonowania programu AMIANTUS.” – lek Dorota Całus-Kania, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku „Terminarz Medyczny Nurseum czyli jak usprawnić pracę Pielęgniarki Medycyny Pracy” – Arkadiusz Bieniek, Norbert Krasnodębski, NURSEUM sp. z o.o. obiad wyjazd do Szymbarka zwiedzanie skansenu, biesiada kaszubska wyjazd z Szymbarka do Gdańska VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Piątek 29.04.2016 rok V sesja „Praktyka zawodowa pielęgniarki służby medycyny pracy.” 09.00 – 09.20 09.20 – 09.40 09.40 – 10.20 10.20 – 10.40 10.40 – 11.10 „Prawne i etyczne aspekty pracy pielęgniarek smp.” – dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk – Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej Pielęgniarek i Położnych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie „Reaktywne i proaktywne podejście do zapobiegania zdarzeniom niepożądanym w systemie opieki zdrowotnej” dr n. med. Janusz Pokorski, Joanna Pokorska, Uniwersytet Jagielloński Kraków „Żeby się chciało chcieć, motywacja motor czy paliwo życia.” – mgr Marzena Anna Grochowska, Trener GET CHOICE Innowacyjne Wsparcie Biznesu „Komunikacja z trudnym pacjentem.” – Dorota Kabat, ODiTK Gdańsk przerwa kawowa VI sesja „Praktyka zawodowa pielęgniarki służby medycyny pracy.” 11.10 – 11.30 11.30 – 11.50 „Działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy w zakładzie ORAS Olesno – pierwsza pomoc.” – Jolanta Wiendlocha pielęgniarka specjalista w ochronie zdrowia pracujących, ORAS Olesno „Ile medycyny pracy w codziennych zadaniach zawodowych pielęgniarek medycyny pracy?” – Elżbieta Gertner specjalista pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących WOMP CP-L w Łodzi Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 11 11.50 – 12.10 12.10 – 12.30 12.30 – 13.00 13.00 12 „Udział pielęgniarki służby medycyny pracy w badaniach i programach profilaktycznych na przykładzie Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Rzeszowie.” – mgr Grażyna Gaj specjalista pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących, mgr Karolina Smoszna Promotor Zdrowia, WOMP w Rzeszowie „Rola pielęgniarki smp. w działaniach prozdrowotnych na rzecz pracujących.„ – mgr Anna Raj specjalista pielęgniarstwa medycyny pracy, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku zakończenie konferencji obiad VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Służba medycyny pracy w systemie ochrony zdrowia pracujących – zakres pożądanych zmian Paweł Wdówik – Konsultant Krajowy Medycyny Pracy Od ponad 10 lat eksperci związani z systemem ochrony zdrowia pracujących wskazują na konieczność wprowadzenia zmian. Już w 2004 roku w ramach projektu MATRA – Redefinicja odpowiedzialności Ministra Zdrowia za opiekę zdrowotną nad pracującymi w Polsce, przy współudziale ekspertów z krajów UE, zdefiniowano kierunki zmian w systemie służby medycyny pracy i ochronie zdrowia pracujących. Także w raporcie przygotowanym w 2012 roku w ramach współpracy między Ministerstwem Zdrowia a Europejskim Biurem Regionalnym WHO obejmującym ocenę i zalecenia dotyczące wzmocnienia stanowiska i roli zarządczej Ministerstwa Zdrowia w działaniach związanych z poprawą promocji zdrowia w miejscu pracy w Polsce wskazano szereg niezbędnych działań w celu zwiększenia efektywności opieki zdrowotnej nad pracującymi. System służby medycyny pracy powołany do sprawowania opieki profilaktycznej jest zasadniczo kształtowany dwoma ustawami wraz z aktami wykonawczymi. Z jednej strony Kodeks pracy, który nakłada na pracodawców obowiązek finansowania badań profilaktycznych a na pracowników obowiązek poddania się tym badaniom z drugiej strony ustawę o służbie medycyny pracy (smp), w której zapisano strukturę służby medycyny pracy, kompetencję i częściowo zasady realizowania opieki profilaktycznej. W świadczeniach realizowanych w ramach tej opieki zdecydowanie dominują badania profilaktyczne co jest całkiem zrozumiałe biorąc pod uwagę przepisy Kodeksu pracy. W wyżej wymienionych przepisach zapisano bezpośrednie związki jednostek podstawowych służby medycyny pracy z zakładami pracy, poprzez zapisy art. 12 ustawy o smp, który nakłada obowiązek pisemnej umowy wiążącej obie strony wraz z zakresem minimalnych świadczeń i rozporządzenia wykonawczego do Kodeksu pracy, które z kolei wskazuje na możliwość wizytowania stanowisk pracy. Jednak wizytowanie stanowisk pracy, działalność doradcza, czy realizowanie promocji zdrowia (dowiedziony skuteczny element opieki poprawiający zdrowie pracowników) wiąże się z dodatkowymi obciążeniami dla pracodawców, których zdecydowana większość nie chce ponosić. Dodatkowym problemem jest zróżnicowanie wielkości zakładów pracy co z kolei wpływa na możliwość wdrażania kompleksowych działań np. kooperacji lekarzy i pracowników BHP w ocenie ryzyka zawodowego. Faktyczne interdyscyplinarne sprawowanie opieki obejmującej także możliwość doboru/dostosowania stanowiska pracy do możliwości pracownika po uprzednim badaniu i analizie stanu zdrowia z uwzględnieniem ograniczeń funkcji organizmu wynikających z wieku Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 13 i niepełnosprawności jest jednym z kierunków w jakim powinny zmierzać zmiany w systemie. W referacie zostaną przedstawione koncepcje zmian w systemie ochrony zdrowia pracujących w kontekście wyzwań przed jakimi stoi służba medycyny pracy. 14 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Stan zdrowia pracujących pielęgniarek w Polsce dr hab. n. med. Aleksandra Gaworska-Krzemińska Gdański Uniwersytet Medyczny Streszczenie Wstęp. Praca w systemie zmianowym może mieć różny charakter, model organizacyjny i zakres czasowy. W sektorze ochrony zdrowia na całym świecie niezbędnym jest zorganizowanie systemu pracy ciągłej ze względu na potrzeby społeczne. Grupą zawodową, która w największej liczbie realizuje świadczenia całodobowe są pielęgniarki. Jednak rozwiązania organizacyjne w zakresie systemu zmianowego różnią się pomiędzy poszczególnymi krajami. Istotnym gwarantem bezpiecznych warunków pracy jest pełna wiedza, co do występujących zagrożeń, czy ryzyka związanego z ich negatywnym oddziaływaniem na organizm pracownika oraz sposobów zapobiegania. Cel. Celem badań była ocena wpływu pracy zmianowej na skutki zdrowotne i społeczne polskich pielęgniarek z uwzględnieniem czynników indywidualnych i osobowościowych. Materiał i metody. Do badań zakwalifikowano 2032 pielęgniarek z terenu całej Polski, badania trwały od kwietnia 2012 roku do czerwca 2013 roku. Na realizację badań uzyskano zgodę Niezależnej Komisji Bioetycznej ds. Badań Naukowych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego nr NKBBN/83/2012. Grupa badana liczyła 2031 osób. Materiał badawczy został zebrany w oparciu o metodę sondażu diagnostycznego za pomocą techniki ankietowej w bezpośrednim kontakcie z badaczem. Narzędzia badawcze zostały oparte o Standard Shiftwork Index (SSI, Standaryzowany Indeks Pracy Zmianowej). Wszystkie obliczenia statystyczne zostały przeprowadzone przy użyciu pakietu statystycznego StatSoft. Inc. (2011). STATISTICA version 10.0. Za poziom istotności dla weryfikowanych hipotez przyjęto p ≤ 0.05. Wyniki i wnioski. Uzyskane wyniki badań potwierdziły wpływ pracy zmianowej ze zmianą nocną wśród pielęgniarek na gorsze skutki w zakresie zdrowia fizycznego: więcej problemów ze strony układu pokarmowego, zwiększone występowanie schorzeń szczególnie bólów kręgosłupa, zwiększone zażywanie leków (najwięcej p/bólowych), zwiększone picie kawy, bardziej nieregularny cykl menstruacyjny, obniżona jakość snu; a także w gorsze wyniki w zakresie problemów psychicznych. Udowodniono również statystycznie istotny wpływ pracy zmianowej na skutki społeczne w zakresie: obniżonego zadowolenia z czasu jaki pozostaje poza pracą na kontakty z bliskimi i życie kulturalno-społeczne. W opinii Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 15 badanej grupy ten system pracy przeszkadza w aktywności społecznej i domowej oraz jest przyczyną większych problemów z życiem towarzyskim, domowym, wykonywaniem pracy oraz wpływa na gorsze relacje z partnerem. Wśród czynników indywidualnych wpływających na skutki zdrowotne i społeczne najistotniejszymi okazały się problemy organizacyjne, większa częstość wprowadzania zmian w grafiku, nieregularny model pracy, większa liczba niepłatnych godzin nadliczbowych, dłuższy czas dojazdu do i z pracy oraz negatywny stosunek partnera do pracy zmianowej. 16 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Pielęgniarka medycyny pracy wobec współczesnych wyzwań ochrony zdrowia pracujących Prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego, Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr J. Nofera, ul. św. Teresy 8, 91-348 Łódź Służbę medycyny pracy (smp) powołano w celu ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków środowiska pracy i sposobem jej wykonywania oraz sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, w tym kontroli zdrowia pracujących. Niestety, w Polsce, pomimo szerokiego wachlarza zadań przypisanych służbie medycyny pracy, sprawowanie opieki profilaktycznej sprowadza się najczęściej do przeprowadzania badań profilaktycznych, co jest wymuszone przepisami zawartymi w Kodeksie pracy. Obecna forma omawianych badań, ze względu na ich zakres, jak i konsekwencje, jakie niosą za sobą – przynajmniej w niektórych przypadkach – wydawane na ich podstawie orzeczenia, budzi wiele kontrowersji. Spośród najważniejszych problemów, zgłaszanych zarówno przez pacjentów jak i lekarzy należy wskazać ograniczoną wartość badania – pacjent nie jest zainteresowany ujawnianiem swoich dolegliwości z obawy, że mogą one rzutować na treść wydanego orzeczenia i tym samym uniemożliwić mu podjęcie bądź kontynuację pracy oraz brak podejmowania jakichkolwiek działań nakierowanych na profilaktykę i promocję zdrowia. Celem ochrony zdrowia osób pracujących powinno być promowanie i utrzymywanie najwyższego poziomu sprawności psychicznej, fizycznej i dobrego samopoczucia u pracowników wszystkich zawodów w trakcie całego czasu aktywności zawodowej, a przedmiotem zainteresowania troska o całkowite zdrowie u wszystkich pracujących we wszystkich zawodach. System opieki profilaktycznej powinien uwzględniać wszelkie aspekty zdrowia pracownika, a więc m.in. wczesne wykrywanie chorób, profilaktykę chorób cywilizacyjnych i działania wspierające zdrowe i aktywne starzenie się oraz rehabilitację medyczną. Charakter badań profilaktycznych powinien być ukierunkowany na całokształt zdrowia pracownika ze szczególnym uwzględnieniem chorób cywilizacyjnych, a nie tylko na aspekty zdrowia związane z pracą i prewencję wypadków przy pracy. Służba medycyny pracy powinna być traktowana jako faktyczny partner pracownika, pracodawcy i innych podmiotów zaangażowanych w ochronę zdrowia pracujących, dostar- Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 17 czający aktualną wiedzę i najlepsze rozwiązania praktyczne w celu optymalizacji zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników oraz utrzymania aktywności zawodowej. Jednocześnie należy pamiętać o tym, że zadania służby medycyny pracy powinny być realizowane przez wielodyscyplinarne zespoły, w skład których wchodzą lekarze, pielęgniarki, psycholodzy, inne osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do wykonywania wielodyscyplinarnych zadań tej służby (np. doradca zawodowy, inżynier bezpieczeństwa, ergonomista, fizjoterapeuta etc.). W związku z tym pielęgniarki mogą mieć istotny wkład w osiągnięcie tych celów, działając samodzielnie lub jako część wielodyscyplinarnej służby zdrowia pracujących. W Europie, w ciągu ostatnich 20 lat, obserwuje się trend odchodzenia od roli pielęgniarki będącej asystentką lekarza w kierunku sytuacji, gdy pielęgniarka pracuje jako niezależny, samodzielny specjalista, który jest odpowiedzialny za swoją praktykę. Niemniej jednak współpraca pomiędzy pielęgniarką zdrowia pracujących i lekarzem ochrony zdrowia pracujących jest sprawą kluczową, opierającą się na ich medycznym wykształceniu. Sytuacja taka nie uniemożliwia pielęgniarce pracy w ramach wielodyscyplinarnego zespołu, lecz raczej wzmacnia jej rolę w zespole wśród innych profesjonalistów, którzy są również odpowiedzialni za swoją praktykę zawodową. Z powodu swojego, często codziennego, bezpośredniego kontaktu z pracownikami, pielęgniarki są pierwszymi osobami, do których pracownicy zgłaszają się ze swoimi problemami lub pytaniami związanymi ze zdrowiem. Zadania realizowane przez pielęgniarki służby medycyny pracy samodzielnie to: − nadzór nad higienicznymi warunkami pracy i ich ocena – poprzez wizytacje stanowisk pracy; − współudział w rozpoznawaniu i ocenie czynników występujących w środowisku pracy; − współudział w rozpoznawaniu i ocenie ryzyka zawodowego w miejscu pracy; − rejestrowanie i przechowywanie wyników badań (pomiarów) czynników szkodliwych; − informowanie pracowników o możliwościach i sposobach zmniejszania ryzyka zawodowego; − prowadzenie szkoleń w tym zakresie; − kontrola realizacji zaleceń stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej; − ocena przestrzegania przepisów prawa pracy, dotyczących ochrony zdrowia pracowników (kobiet, młodocianych, niepełnosprawnych, przewlekle chorych); − sprawowanie czynnej opieki pielęgniarskiej i wdrażanie zasad profilaktyki zdrowotnej u pracowników należących do grup szczególnego ryzyka; − informowanie pracowników i pracodawców o możliwościach wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących jego następstwem; − gromadzenie, przechowywanie i przetwarzanie informacji (dokumentacji) osób objętych profilaktyczną opieka zdrowotną oraz innej dokumentacji związanej z ochroną zdrowia (np. rejestr wypadków, zachorowań i podejrzeń o zachorowania na choroby zawodowe); 18 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy − − − − organizowanie i udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach; opracowywanie zasad i instrukcji dotyczących organizacji i sposobu udzielania pierwszej pomocy; doradztwo i pomoc pracodawcom i pracownikom w rozwiązywaniu ich problemów zdrowotnych; inicjowanie działań prozdrowotnych na rzecz podopiecznych - współtworzenie i wdrażanie programów promocji zdrowia w miejscu pracy. Z kolei zadania realizowane we współpracy z lekarzem to: − współudział w wykonywaniu badań profilaktycznych – organizowanie, koordynacja badań (opracowywanie harmonogramu badań, uzgadnianie terminów badań i konsultacji specjalistycznych); − przeprowadzanie wywiadu zawodowego, dotyczącego sytuacji zdrowotno-społecznej pracownika; − samodzielnie wykonywanie niektórych badań: pomiar masy ciała, wzrostu, tętna, ciśnienia, temperatury, słuchu, ostrości wzroku, spirometryczne, ekg, termometria skórna, próba oziębienia, pobieranie materiału biologicznego do badania itp.; − prowadzenie czynnego poradnictwa; − wykonywanie, u osób pracujących, narażonych na działanie czynników biologicznych, szczepień ochronnych, zapobiegających szerzeniu się chorób zakaźnych; − prowadzenie analizy stanu zdrowia pracowników; − opracowywanie wniosków, sprawozdań nt. stanu zdrowia pracowników; − kontrolowanie realizacji zaleceń lekarskich, dotyczących zmiany miejsca i warunków pracy; − udział w pracach komisji bhp. Szczególnie istotną rolą pełnią pielęgniarki służby medycyny pracy zatrudnione w wojewódzkich ośrodkach medycyny pracy – ze względu na ich nadrzędną rolę w stosunku do jednostek podstawowych. Zadania pielęgniarki w jednostce wojewódzkiej obejmują: − konsultacje dla pielęgniarek podstawowych jednostek medycyny pracy, w tym: • opracowywanie standardów postępowania pielęgniarskiego w ochronie zdrowia pracujących; • zakresu kompetencji pielęgniarek służby medycyny pracy; • pomoc w przygotowaniu oferty i zawarciu umowy kontraktowej indywidualnej lub grupowej na świadczenia pielęgniarskie w ochronie zdrowia pracujących; − wykonywanie kontroli działalności pielęgniarek w podstawowych jednostkach służby medycyny pracy i realizujących zadania poza zakładami opieki zdrowotnej; − prowadzenie doskonalenie zawodowego pielęgniarek z zakresu medycyny pracy; − prowadzenie szkoleń dotyczących udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach i zachorowaniach; − programowanie i realizacja działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia; Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 19 − − − − prowadzenie rejestrów zgłoszeń pielęgniarek realizujących zadania z zakresu smp; przyjmowanie, gromadzenie, przechowywanie i przetwarzanie dokumentacji służby medycyny pracy, przekazanej w związku z likwidacją jednostek organizacyjnych tej służby; gromadzenie, przechowywanie i przetwarzanie informacji zawartych w rejestrach, oraz dokumentacji z kontroli jednostek podstawowych służby medycyny pracy zarejestrowanych na terenie województwa; współdziałanie w organizacji okresowych badań lekarskich realizowanych w trybie art. 229 § 5 Kodeksu pracy, w przypadku gdy podmiot, który zatrudniał pracownika, uległ likwidacji, w tym również badań profilaktycznych pracowników i byłych pracowników narażonych na azbest. Inicjatywa objęcia działaniami prozdrowotnymi części populacji (pracującej) ma istotne znaczenie w skali ogólnospołecznej i znajduje głębokie uzasadnienie nie tylko z punktu widzenia epidemiologicznego, ale również społeczno–demograficznego. System ochrony zdrowia pracujących ma w obecnym stanie prawnym charakter obligatoryjny i dotyczy wszystkich osób zatrudnionych, co rozwiązuje w sposób automatyczny problem rekrutacji pacjentów do badań i zapewnia kompleksowość wdrażanych działań prozdrowotnych – lekarz wykonujący obowiązkowe badania pracowników i towarzysząca mu coraz najczęściej pielęgniarka są w większości przypadków jedynymi profesjonalistami medycznymi, z którymi osoby czujące się „zdrowo” mają regularny kontakt. Codzienne doświadczenia pokazują, że już dziś w bardzo wielu przypadkach wykonywane badania profilaktyczne pracowników umożliwiają wykrycie groźnych, ale na razie bezobjawowych chorób (m.in. takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, POCHP, choroby nerek) i podjęcie właściwego leczenia, zanim doszło w organizmie do nieodwracalnych zmian. Właściwe ukierunkowanie planowanych działań prozdrowotnych i ich usytuowanie w istniejącym już i sprawnie funkcjonującym systemie, pozwoli na bardziej efektywne zagospodarowanie środków przeznaczonych na profilaktykę chorób o znaczeniu społecznym i w przypadku wielu chorych da szansę na wykrycie subklinicznych objawów rozwijającej się choroby, która w dalszym swoim przebiegu doprowadzić może do poważnych konsekwencji zdrowotnych oraz na podjęcie właściwej terapii. W obecnym systemie zakres badań diagnostycznych w ramach badań wstępnych i okresowych jest ograniczony. Umożliwienie poszerzenia tego zakresu o dodatkowe badania diagnostyczne (spoczynkowe badanie EKG, badanie poziomu glukozy, cholesterolu, morfologii oraz badanie moczu czy dodatkowy panel badań dla palaczy tytoniu) byłoby znakomitą okazją do wczesnego wykrywania chorób, wdrażania działań profilaktycznych i przyczyniłoby się do zmniejszenia absencji chorobowej, a w dalszej perspektywie przedwczesnej utraty zdolności do pracy. Co więcej, jest to również doskonała okazja do przeprowadzenia edukacji zdrowotnej przez pielęgniarkę smp. 20 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Medycyna Pracy w Polsce – rzeczywistość i oczekiwania dr n.med. Jacek Parszuto, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku Wprowadzenie: Działania służby medycyny pracy oparte są na zapisach przepisów zawartych w licznych aktach prawnych związanych z ochroną zdrowia pracujących. Po 18 latach obowiązywania ustawy o służbie medycyny pracy podjęto ponowną próbę oceny realizacji zadań wynikających z jej artykułu 12. Jednocześnie wskazano przykład oczekiwań ze strony „państwa” i społeczeństwa co do roli medycyny pracy jaką mogłaby odgrywać w systemie ochrony zdrowia w Polsce, Cel: Celem pracy jest ocena stopnia realizacji zapisów ustawy o służbie medycyny pracy w poszczególnych województwach oraz wskazanie przykładu potencjalnych obszarów działania służby medycyny pracy, które w chwili obecnej nie są wykorzystywane. Materiały i metody: Analizie poddano dane statystyczne dotyczące liczby umów na objęcie profilaktyczną opieką zdrowotną pracowników, liczby podmiotów gospodarczych płatników składek ubezpieczenia zdrowotnego. Dane te uzyskano z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, wojewódzkich ośrodków medycyny pracy oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Przeanalizowano oczekiwania w stosunku do działań smp na podstawie cyklu Konferencji Samorządowych „Zdrowy powrót do pracy. Rola aktywnych instytucji publicznych” Wyniki: Dla potrzeb pracy zastosowano wskaźnik objęcia umowami (WOU). Wskaźnik ten określa odsetek pracodawców wypełniających obowiązek posiadania umowy z podstawową jednostką medycyny pracy. Na podstawie danych stwierdzono, że w zakresie wskaźnika WOU zachodzą znaczące różnice między poszczególnymi województwami. Najwyższy wskaźnik występuje w województwie pomorskim i wynosi 88,6%, a najniższy w województwie mazowieckim, gdzie wynosi 13,4%. Średni wskaźnik WOU dla wszystkich województw w Polsce wynosi ok. 44%. Wnioski: Na podstawie przedstawionych danych należy stwierdzić, że stopień realizacji zapisów artykułu 12 Ustawy o służbie medycyny pracy jest różny w poszczególnych województwach i należy ocenić go jako niewystarczający. Nowelizacja ustawy wprowadzająca zapis o pisemnych umowach dokonana w 2008 roku nie przyniosła satysfakcjonujących rezultatów pomimo wprowadzenia jednoznacznych zapisów dotyczących formy pisemnej umowy. Z uzyskanych danych wynika, że w dalszym ciągu prawdopodobnie większość badań profilaktycznych wykonywanych w Polsce odbywa się z naruszeniem przepisów Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 21 ustawy o służbie medycyny pracy. Jednocześnie oczekiwania w stosunku do medycyny pracy rosną zarówno ze strony struktur państwa, jak i społeczeństwa. Prawidłową realizację zadań służby medycyny pracy, spełniająca oczekiwania społeczne mogą zagwarantować jedynie zmiany w obowiązujących przepisach dotyczących ochrony zdrowia pracujących. Słowa kluczowe: służba medycyny pracy, profilaktyczne badania pracowników, powroty do pracy 22 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Organizacja pierwszej pomocy przedmedycznej na przykładzie działań wdrożonych w jednym z dużych zakładów pracy dr n. med. Marcin Rybacki Instytut Medycyny Pracy im. Prof. dr J. Nofera, ul. św. Teresy 8 91-348 Łódź 1 Zgodnie z artykułem 209 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany do zapewnienia środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, wyznaczenia pracowników do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, a także do zapewnienia łączności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej. Pracodawca opracowując służące powyższym zadaniom procedury może skorzystać z pomocy jednostek pełniących zadania służby medycyny pracy, gdyż zgodnie z przepisami prawa służba medycyny pracy jest właściwa do realizowania zadań m. in. z zakresu organizowania i udzielania pierwszej pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach, które wystąpiły w miejscu pracy, a także do inicjowania działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji w zakresie organizowania pierwszej pomocy przedmedycznej. W referacie zostaną przedstawione przykładowe rozwiązania organizacji udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w nagłych wypadkach, wprowadzone w jednym z dużych zakładów pracy w Łodzi. Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 23 Pozasłuchowe skutki działania hałasu Alicja Bortkiewicz1, Norman Czaja2, Wiesław Szymczak3 Instytut Medycyny Pracy im. Prof. dra Jerzego Nofera 2 NZOZ „Mój Lekarz” s.c., Brodnica 3 Uniwersytet Łódzki, Instytut Psychologii 1 Problem skutków zdrowotnych hałasu jest bardzo istotny, gdyż w Polsce ok. 248 tys. osób jest zatrudnionych w narażeniu na hałas o poziomie >85 dB(A), a 375 tys. w narażeniu na hałas 80-85 dB(A). Około 45/1000 pracowników narażonych jest na hałas ponadnormatywny. Co trzeci Polak jest zagrożony szkodliwym działaniem hałasu, a 13% ma problemy zdrowotne spowodowane hałasem. W Europie 25-30 mln ludzi jest zatrudnionych w warunkach hałasu stwarzających ryzyko trwałego uszkodzenia słuchu. Hałas zawodowy o bardzo wysokich poziomach występuje w wielu gałęziach przemysłu: przemysł ciężki 90-134 dB(A), przemysł maszynowy 92-125 dB(A), przemysł lekki 90114 dB(A), budownictwo i przemysł materiałów budowlanych 91-119 dB(A), przemysł chemiczny 90-130 dB(A). Natężenie hałasu w środowisku pracy musi być kontrolowane zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. Negatywne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka jest utożsamiane przede wszystkim z bezpośrednim działaniem na narząd słuchu. Szkodliwość hałasu zależy od poziomu ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania narażenia, czyli tzw. „dawki” hałasu. Reakcją obronną organizmu na nadmierny hałas jest czasowe przesunięcie progu słyszenia, które ustępuje po upływie określonego czasu. Trwałe przesunięcie progu słyszenia jest nieodwracalne i wynika z wywołanych hałasem zmian w uchu środkowym i wewnętrznym, które są narządami krytycznymi. Uszkodzenie słuchu (upośledzenie sprawności słuchu, uszkodzenia anatomiczne) powoduje postępujący niedosłuch. Z tego względu hałas został uznany za czynnik szkodliwy. Ubytek słuchu związany z zawodową ekspozycją na hałas jest chorobą zawodową. W 2014 r. stanowił ok. 7,2 % wszystkich rozpoznanych chorób zawodowych w Polsce (wg danych Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi). Gałęzie gospodarki o najwyższym w 2014 r. wskaźniku zapadalności na zawodowe uszkodzenie słuchu to: przetwórstwo przemysłowe (94 przypadki), górnictwo (36 przypadków), budownictwo (14 przypadków), transport i gospodarka magazynowa (11 przypadków), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (5 przypadków). 24 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Jednak hałas, poza działaniem na narząd słuchu, jest przyczyną występowania pozasłuchowych zaburzeń zdrowia. Zaliczyć je można do dwóch kategorii: skutków psychologicznych i fizjologicznych. Pierwsza grupa obejmuje zaburzenia procesów poznawczych, pamięciowych oraz trudności skupienia uwagi na wykonywanej pracy. Druga grupa obejmuje głównie zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego (zwężenie drobnych obwodowych naczyń krwionośnych, zmniejszenie objętości wyrzutowej i minutowej serca, przy częstym narażeniu na hałas – wzrost ciśnienia tętniczego), układ pokarmowy – sprzyja rozwojowi choroby wrzodowej, układ wewnątrzwydzielniczy (ilościowe zmiany hormonalne), układ nerwowy (np. zwrócono uwagę, że zaburzenia psychiczne występowały częściej u osób mieszkających wzdłuż ruchliwej arterii komunikacyjnej, w porównaniu z mieszkańcami innych rejonów miasta), psychikę. Doświadczalnie dowiedziono, że uchwytne zaburzenia funkcji fizjologicznych występują już przy poziomie hałasu 75 dB(A). Przy poziomie hałasu 110-120 dB(A) mogą wystąpić silne reakcje tj. zaburzenia wzroku, równowagi, czucia. Uważa się, że ekspozycja na hałas może spowodować skrócenie życia o 8-12 lat. Pozasłuchowe skutki działania hałasu nie są uwzględnione w wykazie chorób zawodowych, nie podlegają więc procedurze ich rozpoznawania i zgłaszania. Hałas o poziomach niższych od NDN jest traktowany jako czynnik uciążliwy w środowisku pracy i może mieć istotny wpływ na wydajność pracy i jakość realizowanych zadań, gdyż: ogranicza zdolność koncentracji uwagi, obniża sprawność i chęć działania oraz wydajność pracy; utrudnia wykonywanie prac precyzyjnych i koncepcyjnych; utrudnia zrozumiałość mowy, utrudnia percepcję sygnałów ostrzegawczych, obniża sprawność uczenia się, zwiększa ryzyko wypadków, powoduje wcześniejsze starzenie się organizmu. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że wśród pracowników eksponowanych w czasie godzin pracy na hałas przekraczający 75 dB(A) wzrastają wskaźniki absencji chorobowej. Stwierdzono, że mężczyźni eksponowani na średnie i wysokie poziomy hałasu istotnie częściej ulegali wypadkom przy pracy i korzystali ze zwolnień lekarskich. W badaniach przeprowadzonych w Brazylii na podstawie danych z 6-miesięcznej obserwacji wykazano, że u pracowników zawsze eksponowanych na wysoki poziom hałasu ryzyko wypadku było 5-krotnie większe w porównaniu z osobami nie narażonymi na hałas. U osób narażonych na hałas istotnie więcej było też wypadków śmiertelnych. W badaniach prowadzonych w ramach „The Kuopio Ischemic Heart Disease Risk Factor Study” wykazano, że ekspozycja na hałas jest czynnikiem ryzyka przedwczesnego zakończenia aktywności zawodowej z powodu ogólnego stanu zdrowia. Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 25 Obturacyjny bezdech senny a bezpieczeństwo kierowania pojazdem Siedlecka Jadwiga, Instytut Medycyny Pracy, Łódź Zaburzenia snu pod postacią obturacyjnego bezdechu sennego (OBS) były jak dotąd niedodiagnozowane oraz niewystarczająco leczone w grupie kierowców. Jest to bardzo istotny problem, ponieważ liczne badania, prowadzone w wielu krajach w różnych grupach kierowców, potwierdziły że osoby u których występują zaburzenia oddychania w czasie snu powodują istotnie więcej wypadków komunikacyjnych niż osoby zdrowe. Wypadki te są rezultatem zaśnięcia kierowcy w czasie prowadzenia pojazdu zarówno na dłuższych trasach, bardziej monotonnych, jak również w nasilonym ruchu miejskim. Zastosowanie leczenia metodą ciągłego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych (continuous positivea airways pressure – CPAP) zmniejsza współczynnik wypadkowości wśród kierowców. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców (Dz. U. RP z dnia 29 grudnia 2015 r., Poz. 2247) wdraża postanowienia dyrektywy Komisji 2014/85/UE z dnia 1 lipca 2014 r. zmieniającej dyrektywę 2006/126/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw jazdy (Dz. Urz. UE L 194 z 02.07.2014, str. 10). Na mocy tej dyrektywy obturacyjny bezdech podczas snu został uznany za jeden z najważniejszych czynników ryzyka dla wypadków samochodowych. W związku z tym w załączniku nr 2 do ww. rozporządzeniu określono „Szczegółowe warunki badania lekarskiego w zakresie obturacyjnego bezdechu podczas snu”. Stawia to przed medycyną pracy nowe zadania, gdyż każdy kandydat na kierowcę i kierowca – u którego podejrzewa się obturacyjny bezdech podczas snu w postaci umiarkowanej lub ciężkiej powinien być kierowany na specjalistyczne badanie lekarskie. Do czasu potwierdzenia lub wykluczenia powyższego rozpoznania można orzec istnienie przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami. Potwierdzenie lub wykluczenie rozpoznania obturacyjnego bezdechu podczas snu możliwe jest po przeprowadzeniu specjalistycznych badań snu. Złotym standardem w diagnostyce jest wykonanie badania polisomnograficznego (PSG). Koszt badania polisomnograficznego jest dość wysoki, a czas oczekiwania na nie stosunkowo długi, gdyż tylko kilka ośrodków w kraju zajmuje się diagnostyką zaburzeń snu. W związku z tym można oczekiwać, że w wielu przypadkach orzekanie o zdolności do prowadzenia pojazdów osób z podejrzeniem tego schorzenia będzie utrudnione. Dlatego konieczne jest w medycynie pracy prowadzenie badań ukierunkowanych na opracowanie szczegółowych standardów postępowania w przypadku pacjenta z obturacyjnym bezdechem sennym. 26 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Zawał mięśnia sercowego a powrót do pracy Elżbieta Gadzicka1, Jadwiga Siedlecka1,Teresa Makowiec- Dąbrowska1, Piotr Viebig1, Agata Szyjkowska1, Krzysztof Wranicz2, Ewa Trzos3, Małgorzata Kurpesa3, Zbigniew Jóźwiak1, Marta Walczak1, Marcin Kosobudzki1, Wiesław Szymczak4, Alicja Bortkiewicz1 1 Instytut Medycyny Pracy Łódź, 2I Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego, Łódź 3 II Katedra i Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego, Łódź, 4Uniwersytet Łódzki, Instytut Psychologii Streszczenie Choroby układu sercowo-naczyniowego są nadal jednym z głównych problemów zdrowotnych w Polsce i są odpowiedzialne za 46% zgonów Polaków, a w wieku aktywności zawodowej (20-64 lata) stanowią aż 28%. Choroby serca i układu krążenia w tym zawał mięśnia sercowego (MI) jest przyczyną około 40% przypadków niezdolności do pracy orzekanych w Polsce. Dane literaturowe wskazują, że wśród osób, które podjęły pracę po zawale zmniejsza się umieralność z powodu schorzeń układu krążenia, częstość ponownych incydentów wieńcowych oraz częstość występowania depresji. W USA około 60% chorych po niepowikłanym zawale serca wraca do pracy w ciągu 1 miesiąca. Zgodnie z wytycznymi VIII Światowego Kongresu Rehabilitacji pacjenci po MI, którym wykonano zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego powinni powrócić do pracy w okresie 3 miesięcy, a po przezskórnej angioplastyce wieńcowej w okresie 4 tygodni. W Polsce pracę po MI podejmuje tylko 50-60 % osób, a czas pozostawania poza pracą wynosi często 9 miesięcy. W Polsce brakuje danych na temat przyczyn, które powodują tak niekorzystną sytuację. W związku z tym podjęto badania, które pozwoliłyby ocenić przyczyny długiego okresu pozostawania poza aktywnością zawodową osób po MI i małego odsetka osób podejmujących pracę. Celem pracy było wyłonienie czynników, które mają wpływ na kontynuację pracy po pierwszym zawale mięśnia sercowego. Z powodu pierwszego zawału mięśnia sercowego w dwóch klinikach kardiologicznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi hospitalizowane były w okresie jednego roku 1053 osoby -- 692 mężczyzn (66%), 361 kobiet (34%). Do badania włączono 294 osoby, które pracowały do chwili wystąpienia zawału-51 kobiet (17%) i 243 mężczyzn (83%). Do wszystkich tych osób wysłano ankiety dotyczące obecnego stanu zdrowia, klasycznych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, stylu życia, rodzaju i charakteru podjętej pracy, czynników środowiska pracy, oraz udziału w rehabilitacji. Otrzymano zwrot 150 ankiet, Z ankiet wynika, że do pracy powróciło 77%osób. Średni wiek osób pracujących przed zawałem wynosił 52,6 ±7,1 lata i był istotnie niższy od osób, które nie podjęły pracy 55,3±6,8. Badani powrócili do pracy średnio po 6,6 miesiącach (0,5 – 48 miesięcy). Grupa osób, która powróciła/nie Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 27 powróciła do pracy nie różniła się pod względem wykształcenia, miejsca zamieszkania (miasto, wieś), palenia, nadwagi i otyłości, zaburzeń lipidowych, zaburzeń metabolicznych, nadciśnienia a także typu zawału (STEMI, NSTEMI), frakcji wyrzutowej i podjętej rehabilitacji. Osoby, które powróciły do pracy lepiej oceniały swój stan zdrowia. Osoby nie pracujące istotnie częściej oceniały swój stan zdrowia jako „gorszy niż przed zawałem” (p=0,026), istotnie więcej osób miało dolegliwości bólowe w klatce piersiowej (71,4% vs 38,6% p=0,026), cierpiało z powodu nerwicy (25,7% vs. 10,4% p=0,047) oraz odczuwało lęk przed ponownym zawałem (71,4% vs 49,6% p=0.023). Wyniki wskazują, że w powrocie do pracy po MI istotną rolę odgrywał wiek, subiektywne poczucie zdrowia oraz występowanie dolegliwości bólowych, nerwicy i lęku. Natomiast dla osób, które podjęły pracę istotnym problemem była jej ciężkość i stres występujący w pracy. 28 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Zespoły bólowe kręgosłupa u osób pracujących przy komputerze – ocena efektów podjętych działań profilaktycznych dr n. med. Tomasz Gajewski 1) prof. dr hab. n. med. Iwona Bojar 2) 1) Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gorzowie Wlkp. 2) Instytut Medycyny Wsi w Lublinie STRESZCZENIE Wprowadzenie: Zespoły bólowe kręgosłupa (zbk) stanowią powszechny problem zdrowotny, także wśród pracowników biurowych. W tej grupie zawodowej obciążenie kręgosłupa związane ze sposobem wykonywania pracy stanowi jedno z ważniejszych zagrożeń zdrowotnych. W związku z coraz powszechniejszym wykorzystaniem komputerów w medycynie, również w pracy pielęgniarki, od lat uznawanej za związaną z poważnym obciążeniem kręgosłupa, obserwujemy zmianę specyfiki narażenia. Prócz obciążenia dynamicznego, występującego podczas dźwigania i transportu ręcznego, coraz bardziej istotne staje się statyczne obciążenie kręgosłupa. Wynika ono z przyjmowania pozycji wymuszonej podczas pracy przy stanowisku komputerowym, w związku z obsługą dokumentacji elektronicznej i pracą przy innych, coraz liczniejszych aplikacjach medycznych. Przykład działań zastosowanych wobec pracowników biurowych może tu stanowić modelowe ujęcie interwencji profilaktycznej, ukierunkowanej również na problemy pielęgniarek spędzających coraz większą część pracy przy komputerze. Cel: Celem pracy było przedstawienie działań profilaktycznych o charakterze edukacyjno-terapeutyczno-ergonomicznym, ukierunkowanych na zapobieganie bólom kręgosłupa w grupie pracowników biurowych oraz ocena ich efektów po trzech miesiącach od wdrożenia. Materiał: Materiał badawczy stanowiły autorskie ankiety – wstępna i kontrolna, zebrane od 197 pracowników biurowych (60 mężczyzn, 137 kobiet). Metody: Interwencja profilaktyczna oparta była głównie na edukacji pracowników w zakresie przyczyn zbk oraz metod zapobiegania im, a także na indywidualnych, drobnych modyfikacjach ergonomicznych. Z założenia interwencja miała być: oparta na dowodach naukowych, łatwa w zastosowaniu, prowadzona przy aktywnym udziale badanych, możliwa do przeprowadzenia przy ograniczonym nakładzie środków finansowych. W interGdańsk, 27-29.04.2016 r. 29 wencji wykorzystano założenia metody McKenzie w jej części edukacyjno-profilaktycznej oraz w odniesieniu do zalecanych ćwiczeń profilaktycznych kręgosłupa. Modyfikacje ergonomiczne ograniczały się do podejmowanych przez pracowników zmian ustawień oraz organizacji pracy na stanowiskach, zgodnie z uzyskana wiedzą. Przeprowadzono 2 badania ankietowe: początkowe oraz kontrolne, w odstępie 3 miesięcy. Z 435 pracowników biorących udział w początkowym etapie interwencji (w szkoleniu), 197 wypełniło ankietę kontrolną. W ankietach wykorzystano m.in. ocenę ergonomiczną REBA, skalę bólu VAS, skale zaburzeń funkcjonalnych ODI oraz NDI, kwestionariusz IZZ. Dla oceny efektów interwencji przeprowadzono porównanie danych zawartych w obu ankietach – początkowej i końcowej, uzyskanych od tych samych osób. Dane poddano analizie statystycznej. Wyniki: Badanie ujawniło wysoką częstość występowania zbk u badanych pracowników biurowych. Na początku interwencji ból odcinka lędźwiowego zgłaszało 64,9% badanych a w odcinku szyjnym 56,8% (ból w którymkolwiek odcinku kręgosłupa podawało 83,6% ankietowanych). Przy tym bóle kręgosłupa w odcinku szyjnym lub piersiowym występowały u kobiet dwa razy częściej niż u mężczyzn. Ankieta końcowa wykazała u znaczącej części pracowników poprawę w zakresie: częstości i intensywności dolegliwości bólowych kręgosłupa (w każdym z badanych odcinków, zwłaszcza szyjnym i lędźwiowym), stopnia zaburzeń funkcjonalnych (zwłaszcza NDI), prawidłowości pozycji siedzącej (głównie za sprawą poprawy ułożenia pleców), ilości krótkich przerw w pracy, czy aktywności fizycznej po pracy. Były to zmiany korzystne i statystycznie istotne. Okres trzech miesięcy był wystarczający na ich ujawnienie się. Z punktu widzenia promocji zdrowia za szczególnie korzystne należy uznać zmiany świadczące o poprawie nawyków zdrowotnych (poprawa pozycji siedzącej, zwiększenie liczby przerw, zwiększenie aktywności fizycznej po pracy). Wnioski: Wysokie rozpowszechnienie zbk w badanej grupie pracowników biurowych było wystarczającym uzasadnieniem dla przeprowadzenia działań profilaktycznych. Po 3 miesiącach od początku interwencji możliwe było zaobserwowanie jej pozytywnych skutków. Wykorzystane działania można traktować jako model postępowania również wobec innych grup zawodowych, w tym pielęgniarek, spędzających podczas pracy znaczną część czasu przy komputerze. 30 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Współpraca pielęgniarek medycyny pracy ze służbą BHP mgr Magda Rychlicka-Tomczyk Specjalista ds. pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących Specjalista ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Mówiąc o współpracy pielęgniarek medycyny pracy z pracodawcami, a w zasadzie z ich przedstawicielami czyli pracownikami służby bezpieczeństwa i higieny pracy, należy zacząć od przedstawienia zadań jakie przez przepisy prawa zostały przypisane obu tym podmiotom w zakresie ochrony zdrowia osób pracujących. Pielęgniarki, które uzyskały tytuł pielęgniarki specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących lub ukończyły kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących mogą wykonywać zadania służby medycyny pracy w zakresie ograniczania szkodliwego wpływu pracy na zdrowie, w szczególności przez: • współdziałanie z pracodawcą w procesach rozpoznawania i oceny: ȤȤ czynników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie, ȤȤ ryzyka zawodowego w środowisku pracy, • informowanie pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących następstwem ryzyka zawodowego, • wykonywanie szczepień ochronnych, niezbędnych w związku z wykonywaną pracą (dodatkowe kwalifikacje), Dodatkowo pielęgniarki, które uzyskały tytuł pielęgniarki specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących mogą wykonywać zadania służby medycyny pracy w zakresie: • ograniczania szkodliwego wpływu pracy na zdrowie, przez udzielanie pracodawcom i pracującym porad w zakresie organizacji pracy, ergonomii, fizjologii oraz psychologii pracy. • inicjowania działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji (informowanie pracowników o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego, wdrażanie zasad profilaktyki zdrowotnej u pracowników należących do grup szczególnego ryzyka, tworzenie warunków do prowadzenia rehabilitacji zawodowej, wdrażanie programów promocji zdrowia), • współdziałania z pracodawcami i ich organizacjami oraz pracownikami i ich przedstawicielami (zwłaszcza związkami zawodowymi), polegającego w szczególności na bieżącej wzajemnej wymianie informacji o zagrożeniach zdrowia występujących na Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 31 stanowiskach pracy, a także na przedstawianiu wniosków zmierzających do ich ograniczenia lub likwidacji, jak również uczestniczeniu w inicjatywach prozdrowotnych na rzecz pracujących, zwłaszcza w zakresie realizacji programów promocji zdrowia, Powyższe kwestie regulują przepisy Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 września 2011 r. w sprawie zadań służby medycyny pracy, których wykonywanie przez osoby niebędące lekarzami wymaga posiadania dodatkowych kwalifikacji. W ustawie określono cel i zadania służby medycyny pracy, którą tworzy się dla ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków związanych ze środowiskiem pracy i sposobem jej wykonywania, a także dla profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi. Natomiast zakres czynności służby bhp został określony Rozporządzeniem w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a także innych aktach prawnych. Do podstawowych zadań służby bhp należy zaliczyć: • przeprowadzanie kontroli warunków pracy w zakresie: ȤȤ bezpieczeństwa pracy, ȤȤ higieny pracy oraz zapobiegania chorobom zawodowym (współpraca ze służbą medycyny pracy sprawującą opiekę profilaktyczną nad pracownikami), ȤȤ przestrzegania przepisów ochrony pracy nie tylko przez pracowników ale i przez pracodawcę, ȤȤ realizacji planów poprawy warunków pracy, • bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń, • opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy, • udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą, • udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, • doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, • współpracę z właściwymi komórkami organizacyjnymi, min służbą medycyny pracy, • uczestnictwo w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, • prowadzenie doradztwa w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy nie tylko dla pracodawcy, lecz również dla pracowników, Współpracy z zakładami pracy nie możemy utożsamiać jedynie z badaniami profilaktycznymi! Jak wynika z zadań wykonywanych przez oba podmioty, ma ona dużo szerszy zakres, natomiast stosowanie jej zależy od nas samych. Współdziałanie z pracodawcami i pracownikami polegać powinno przede wszystkim na wzajemnej bieżącej wymianie in32 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy formacji o zagrożeniach zdrowia występujących na stanowiskach pracy, zgłaszaniu odpowiednich wniosków w celu ich ograniczenia lub likwidacji i uczestniczeniu w inicjatywach dotyczących programów promocji zdrowia. Wśród licznych działań w zakresie opieki profilaktycznej szczególnie istotna jest: • znajomość środowiska i warunków pracy, • rozpoznawanie potrzeb pracowników, szczególnie tych niepełnosprawnych, a co za tym idzie sprawowanie opieki nad osobami niepełnosprawnymi, • pomoc w dostosowaniu stanowisk pracy, min ergonomia stanowisk pracy, gdzie to właśnie pielęgniarka jest idealnym ogniwem do realizowania tych celów w zakładach pracy poprzez wizytacje stanowisk pracy, współpracę z przedstawicielami bhp w tym zakresie oraz zbieranie opinii przez pracowników, • pomoc w doborze stanowisk w przypadku przeniesienia pracownika na inne stanowisko pracy ze względu na stan zdrowia, • opracowywanie i wdrażanie programów promocji zdrowia, Działania te mogą być realizowane dzięki wizytacjom stanowisk pracy. Uzyskujemy w ten sposób cenne informacje pomocne i niezbędne w sprawowaniu profilaktycznej opieki, które dają nam możliwość udzielania wskazówek pracodawcy do wprowadzania zmian zmniejszających ryzyko występowania niekorzystnych skutków zdrowotnych wśród pracowników. Właśnie ta sfera jest najbardziej zaniedbywanym zadaniem przez jednostki medycyny pracy, a w zasadzie zależy od dobrej i partnerskiej współpracy z przedsiębiorstwem, a w szczególności ich służbą bhp. To właśnie pracownika służby bhp jest nam najłatwiej przekonać i uzasadnić mu to kluczowe znaczenie wizytacji stanowisk pracy w zakładzie pracy. Nie sposób wywiązać się ze sprawowania dobrej opieki profilaktycznej oraz oceny ryzyka zawodowego bez znajomości środowiska pracy naszych podopiecznych i obecności w ich środowisku pracy. Pierwsza wizytacja powinna być przeprowadzona w zasadzie zaraz po zawarciu umowy na opiekę profilaktyczną aby poznać specyfikę zakładu pracy, warunki pracy pracowników, no i przede wszystkim sprzyja nawiązaniu bezpośredniej współpracy ze służbami bhp, co ma przełożenie na realizacje zadań i jakość wykonywanych świadczeń przez jednostkę medycyny pracy. Dzięki temu możemy: • zidentyfikować zagrożenia i dostosować do nich zakres badań, • rozpoznać główne problemy zdrowotne pracowników, • opracować programy profilaktyczne, Dzięki stałej współpracy od pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy na bieżąco uzyskujemy: • informacje o zmianach w technologii, • aktualne wyniki czynników środowiska pracy, • aktualna ocenę ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, • informacje o przygotowywaniu zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej, Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 33 • • • informacje o wypadkach przy pracy, informacje o zatrudnieniu młodocianych oraz osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, informacje o pogorszeniu stanu zdrowia pracowników jak i przebywaniu na dłuższych zwolnieniach lekarskich, Najbardziej komfortową sytuacją jest współpraca pielęgniarki medycyny pracy już na poziomie tworzenia i negocjowania umów na sprawowanie opieki profilaktycznej ze strony podmiotu medycznego z przedstawicielami służby bhp ze strony pracodawcy. Doświadczenia pokazują, że to właśnie pielęgniarki medycyny pracy są najbardziej efektywnym ogniwem służby zdrowia w kontaktach z pracownikami i pracodawcami. Szczególnie dużą skuteczność osiągają w działaniach edukacyjnych i promocji zdrowia. Przykładowe programy promocji zdrowia jakie możemy wraz z pracownikiem ds. bhp wprowadzać w zakładach pracy: • profilaktyka chorób narządu głosu przy obciążeniu nadmiernym wysiłkiem głosowym (nauczyciele, pracownicy infolinii), • uwalnianie zakładów pracy od dymu tytoniowego, • radzenie sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym, • profilaktyka uszkodzeń słuchu u osób pracujących w hałasie ponadnormatywnym, • zdrowy styl życia obejmujący zasady zdrowego odżywiania i aktywności fuzycznej (nowa piramida żywienia), Celem programów jest przede wszystkim podniesienie świadomości pracowników na temat zachowań prozdrowotnych, a zakład pracy jest do tego najbardziej właściwym obszarem. Działanie w grupie i wzajemna motywacja pracowników przynosi zamierzone efekty (efektywność w pracy, poprawa stylu życia pracownika, zmniejszenie wypadkowości w pracy, świadome korzystanie z opieki zdrowotnej) nie tylko wśród pracowników ale i pracodawców. Programy dobieramy i tworzymy w zależności od indywidualnych potrzeb danego zakładu pracy, ale przede wszystkim zależą od naszej kreatywności i poziomu współpracy z przedstawicielami bhp. Taka dobra współpraca zacieśnia więzi miedzy zakładem pracy, a służbą medycyny pracy co często przekłada się na stałą i wieloletnią umowę na sprawowanie opieki profilaktycznej. Jednocześnie kreuje wizerunek służby medycyny pracy jako doradcy ds. zdrowia w miejscu pracy, a pielęgniarki jako osoby aktywnie uczestniczącej w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy przez pracowników w miejscu pracy. Możemy mówić, że ze względu na dużą ilość zawartych umów z przedsiębiorstwami i nałożenie na pielęgniarki przez przełożonych ogromu obowiązków, takie cele są nie do zrealizowania, ale dobra organizacja pracy, podział zadań między lekarzami i pielęgniarkami, nasze przekonanie o słuszności współpracy i zaangażowanie zagwarantuje nam, że jest to możliwe. 34 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Środowisko zawodowe a wiedza o stylu życia pracowników Gdańskiej Stoczni „Remontowa” w świetle programu promocji zdrowia mgr Renata Stróżańska specjalista w ochronie zdrowia pracujących Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku ul. Okrąg 1B Wpływ szkodliwego działania tytoniu na zdrowie człowieka jest tematem dyskusji od wielu setek lat. Obecnie negatywne oddziaływanie dymu tytoniowego na organizm ludzki jest naukowo udowodnione i stanowi ogromny problem medyczny w Polsce i na świecie. Z powodu niezwykle bogatego składu dymu w substancje toksyczne oraz rakotwórcze, nałóg ten stanowi główną przyczynę zagrożenia zdrowia i jest jednym z elementów antyzdrowotnego stylu życia. Istotnym problemem jest palenie w zakładach pracy z uwagi na interakcję dymu tytoniowego z wieloma czynnikami ryzyka występującymi w środowisku pracy. Dotyczy to również osób niepalących, wśród których większość może być narażonych na bierne palenie w miejscu pracy. Skuteczną obroną przed chorobami związanymi z paleniem tytoniu jest promocja zdrowia, a dostępna broń to informacja, edukacja, zdrowy styl życia i programy promocji zdrowia. Wspomniane wcześniej środowisko zawodowe jest miejscem związanym z charakterem wykonywanej pracy, otoczeniem, w którym wykonuje się czynności zawodowe oraz czynnikami w nim występującymi. Wiele z tych czynników może spowodować zagrożenie dla zdrowia pracowników jak również dla jego życia, dlatego odpowiedzialność za zapewnienie odpowiedniego i bezpiecznego środowiska pracy spoczywa w głównej mierze na pracodawcy. Uregulowania prawne związane z organizacją miejsca pracy, przestrzeganiem norm jak również zasad mających na celu ograniczenie niekorzystnego wpływu czynników w nim występujących zawarte są w Kodeksie pracy. Jednak kluczową rolę w zapobieganiu występowania chorób związanych z wykonywaną pracą pełni pielęgniarka służb medycyny pracy. Głównym jej celem jest ochrona i promocja zdrowia wszystkich pracujących jak również wspieranie ich potencjału zdrowotnego. Działania te są ukierunkowane na poprawę warunków środowiska pracy, rozwój odpowiedniej organizacji pracy, sposobu jej wykonywania oraz metod pracy sprzyjających utrzymaniu zdrowia i bezpieczeństwa pracy. Badania naukowe dowodzą, iż stan zdrowia zarówno indywidualnego człowieka jak i całych grup społecznych, jest uwarunkowany przede wszystkim zachowaniami ludzi, które Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 35 stanowią podstawowy składnik stylu życia. Zatem styl życia rozumiany jako zespół zachowań podejmowanych przez człowieka w kontekście dnia codziennego zajmuje tutaj najwyższą pozycję. Badanie zachowań zdrowotnych uważa się obecnie za ważną metodę pomiaru stanu zdrowia populacji. Stanowi także podstawę planowania edukacji zdrowotnej, programów profilaktycznych oraz projektów promocji zdrowia. Zachowania zdrowotne można podzielić na: sprzyjające zdrowiu – aktywność fizyczna, racjonalne żywienie, zachowanie bezpieczeństwa np. w ruchu drogowym, kontaktach seksualnych oraz ryzykowne dla zdrowia – palenie tytoniu, używanie substancji psychoaktywnych, nadużywanie alkoholu, ryzykowne kontakty seksualne. Ogromne nakłady na medycynę nie są w stanie poprawić stanu zdrowia społeczeństwa, zarówno polskiego jak i wysoko rozwiniętych społeczeństw zachodnich, może to się stać dzięki zmianie stylu życia z antyzdrowotnego na prozdrowotne. Przedmiotem przeprowadzonych badań jest analiza wpływu środowiska zawodowego i stylu życia na wiedzę pracowników sektora stoczniowego na temat szkodliwości palenia papierosów. Badanie przeprowadzono na 142 osobowej grupie stanowiącej pracowników Gdańskiej Stoczni Remontowej w wieku od 18 do 64 lat zarówno płci żeńskiej jak i męskiej zajmujących stanowiska biurowe jak i wykonujących pracę fizyczną. W celu oceny poziomu wiedzy respondentów na temat szkodliwości palenia tytoniu zastosowano ankietę, która zawierała dane demograficzne, jak również pytania sprawdzające wiedzę uczestników, na temat szkodliwości palenia papierosów. Test wiedzy na temat papierosów i szkodliwości ich palenia, zawierał 30 stwierdzeń, na które respondenci odpowiadali zaznaczając czy podane zdanie jest według nich prawdziwe czy też fałszywe. Stwierdzenia te sprawdzały wiedzę badanych w takich zakresach jak: skład papierosa, skład dymu papierosowego i substancji chemicznych w nim zawartych, zagrożeń, jakie niesie ze sobą palenie papierosów czy też ogólnie utartych a niekoniecznie prawdziwych opinii na temat papierosów i nałogu związanego z ich paleniem. Analiza wyników badania ankietowego pozwala na przedstawienie następujących wniosków: 1. Uczestnicy programu edukacyjnego w zdecydowanej większości charakteryzują się wysokim poziomem wiedzy na temat szkodliwości palenia papierosów. 2. Płeć nie ma wpływu na poziom wiedzy na temat szkodliwości palenia tytoniu. 3. Miejsce zamieszkania nie wpływa na poziom wiedzy o szkodliwości palenia tytoniu. 4. Stanowisko pracy nie ma wpływu na poziom wiedzy na temat szkodliwości palenia papierosów. 5. Długość palenia papierosów nie ma wpływu na poziom wiedzy ankietowanych na temat szkodliwości tego nałogu. 6. Nie istnieje związek pomiędzy podejmowanymi próbami porzucenia nałogu palenia papierosów a poziomem wiedzy respondentów na temat ich szkodliwości. 36 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Szczegółowo badania zostaną przedstawione na Konferencji. Bibliografia: 1. Ministerstwo Zdrowia, „Narodowy Program Zdrowia 2007-2015”, 2007. 2. Dziennik Ustaw nr 31 poz. 275, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 luty 2004 w sprawie badania niektórych substancji w dymie papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń na opakowaniach wyrobów tytoniowych, Warszawa, 2004. 3. Fundacja „Promocji Zdrowia”, „Miejsce pracy wolne od dymu tytoniowego. Poradnik dla pracodawcy i pracowników”, Warszawa: Fundacja „Promocji Zdrowia”, 2001. 4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - tekst jednolity, Warszawa: Minister Pracy i Polityki Socjalnej, 1998. 5. Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, Warszawa: Sejm, 1995. 6. Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie, „Jak stworzyć miejsce pracy bez papierosa. Przewodnik”, Warszawa: Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie, 2005. 7. Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych, „Miejsce pracy wolne od dymu tytoniowego. Poradnik dla pracodawców”, Gdańsk: Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych, 2011. 8. Dziennik Ustaw nr 206 poz. 1223, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 września 2011 r. w sprawie zadań służby medycyny pracy, których wykonywanie przez osoby niebędące lekarzami wymaga posiadania dodatkowych kwalifikacji, Warszawa: Ministerstwo Zdrowia, 2011. 9. Dawydzik L., „Ochrona zdrowia pracujących”, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004. 10. Gniazdowski A., „Promocja zdrowia w miejscu pracy”, Łódź: Instytut Medycyny Pracy. Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, 2002. 11. Ministerstwo Zdrowia, „Narodowy Program Zdrowia 2007-2015”, 2007. Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 37 Rola pielęgniarki medycyny pracy w zakresie promowania zdrowia i edukacji zdrowotnej mgr Elżbieta Wójtowicz specjalista w ochronie zdrowia pracujących Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku ul. Okrąg 1B, Współczesna medycyna ustawicznie poszukuje sposobów poprawy zdrowotności społeczeństwa. Zadania dotyczące zdrowia nie są dzisiaj realizowane i nie dotyczą tylko instytucji medycznych, ale również instytucji życia społecznego i indywidualnych zachowań jednostek. Powodem tego jest fakt, iż zdrowie jednostki w ponad 50% zależy od jego stylu życia. Styl życia to inaczej sposób postępowania, zachowania się. Są to decyzje związane ze zdrowiem i zachowania podlegające kontroli danej osoby. Wobec takich zmian następstwem jest przesunięcie ról pielęgniarskich na rzecz promocji zdrowia, zapobiegania chorobom oraz wychowania zdrowotnego. Pielęgniarka jako samodzielny zawód w swoich działaniach obejmuje świadczenia pielęgnacyjne, zapobiegawcze, diagnostyczne, lecznicze oraz udziela świadczeń z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowia (Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 15 lipca 2011 r.). Zakres działań pielęgniarskich w ochronie zdrowia pracujących obejmuje również zadania z promocji zdrowia – inicjowanie i realizowanie promocji zdrowia a zwłaszcza profilaktycznych programów prozdrowotnych , jak również inicjowanie działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników (Ustawa o służbie medycyny pracy z dnia 27 czerwca 1997 r.). Wykonywanie zawodu pielęgniarki i udzielanie tych świadczeń w całej działalności musi być potwierdzone odpowiednimi kwalifikacjami jak i dokumentami co również wynika z Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej. Deklaracja Bolońska przyjęta przez większość krajów europejskich zapoczątkowała reformę kształcenia podyplomowego pielęgniarek, upowszechnienie wykształcenia wyższego co prowadzi do podniesienia rangi pozycji społecznej zawodu pielęgniarki. Polska w swoim projekcie dotyczącym kształcenia kadr ,,Tuning Educational Strcture In Europe 2001-2003” (Dostosowanie struktur kształcenia pielęgniarek w Europie 20012003) przedstawiła kompetencje pielęgniarek w procesie edukacji i przedstawiają się one następująco: 38 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy I Kompetencje związane z zawodowymi wartościami i rolą. II kompetencje dotyczące praktyki pielęgniarstwa i podejmowania klinicznych decyzji. III kompetencje poznawcze. IV Kompetencje interpersonalne włącznie z technologią komunikacji. V Kompetencje kierowania, organizacyjne związane z pracą zespołową. Rola pielęgniarki nie jest dzisiaj tak marginalną jak kiedyś, podporządkowaną lekarzowi. Współczesna pielęgniarka samodzielnie udziela świadczenia, ale też rozszerza swoje zadania i pełni w swoich działaniach role: nauczyciela, informatora, doradcy, promotora. Promocja zdrowia zgodnie z definicją Karty Ottawskiej z 1986 r. jest procesem umożliwiającym kontrolę nad zdrowiem oraz jego poprawę. Działania promocyjne powinny dotyczyć kształtowania sprzyjających zdrowiu zachowań ludzi. Najlepszym narzędziem pracy pielęgniarki w ochronie zdrowia pracujących są programy promocji zdrowia dostosowane do zidentyfikowanych potrzeb zdrowotnych danego zakładu pracy. Strefy interwencji promocyjnych mogą dotyczyć takich oddziaływań mających na celu ich prozdrowotne kształtowanie jak: choroby cywilizacyjne, zachowania związane z pracą, wypadki poza praca, korzystanie z opieki medycznej. Pielęgniarka ma szczególne możliwości i okazje do oddziaływań, szczególnie w odniesieniu do pacjentów – klientów, więcej czasu spędza z nimi niż inni pracownicy ochrony zdrowia, obserwuje w różnych sytuacjach, łatwiej jest jej ocenić potrzeby i gotowość pacjenta do uczenia się i zmiany zachowań..Jedną z metod oddziaływania na kształtowanie stylu życia jednostek i grup społecznych jest edukacja pacjenta. Funkcja edukacyjna jest jedną z wielu, jakie pełni pielęgniarka w swojej codziennej pracy z pacjentem. Edukacja zdrowotna jest integralną częścią procesu promocji zdrowia, profilaktyki, terapii i pomaga w doskonaleniu i ochronie zdrowia osobom zdrowym, chorymi i zagrożonym chorobą. Koncentruje się na obszarach takich jak: odżywianie, aktywność fizyczna, uzależnienie, higiena osobista i życie seksualne, bezpieczeństwo w codziennym życiu, ekologia. Adresatami oddziaływań edukacyjnych są następujące środowiska: rodzina, grupa rówieśnicza, społeczność lokalna czy też pracownicy zakładów pracy. Swoje działania edukacyjne pielęgniarka podejmuje w oparciu o diagnozę pielęgniarską, która wynika z szeroko pojętej sytuacji pacjenta łącznie z warunkami życiowymi, pracy, nauki, wypoczynku oraz oceny postaw prozdrowotnych i motywacji do dbania o zdrowie. Powyższe rozpoznanie zobowiązuje pielęgniarkę do oddziaływania na pacjenta poprzez kształtowanie postaw prozdrowotnych i wskazanie korzyści wynikających z prowadzenia zdrowego stylu życia. Dlatego tak ważne jest przekazanie wiedzy pacjentom jak nie tylko utrzymywać zdrowie, ale je wzmacniać. Działalność taka wymaga od pielęgniarki umiejętności przekazania wiedzy, Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 39 a więc i określenia celów działań, planowania pracy, znajomości form i metod dydaktycznych. Efektywność tych działań zależy również od predyspozycji osobowościowych, min: życzliwości, cierpliwości, komunikatywności, empatii, wyrozumiałości, szacunku. W edukacji pielęgniarka może wykorzystać różne formy działania nawet jednorazowe np. w postaci udzielenia instruktażu, może też udzielać porad, szczególnie wtedy kiedy pojawiają się problemy i potrzebna jest pomoc. Pielęgniarka nie tylko przekazuje wiedzę i uczy jak dbać o zdrowie, ale również motywuje do podjętych działań, kształtuje umiejętności i stwarza warunki do tego, aby zachowania zdrowotne służyły zdrowiu. Można więc stwierdzić, iż rola pielęgniarki medycyny pracy nad pracującymi jest bardzo istotny i ważny. W stosunku do pacjenta – klienta pełni funkcję nauczyciela, wychowawcy, informatora, doradcy, promotora motywując do działań pomagających utrzymać zdrowie i potęgować je, jak również kształtuje u podopiecznych poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych. Celem pracy jest poznanie odczuć i oceny udziału pielęgniarki na terenie Gdańskiej Stoczni Remontowej w zakresie promowania zdrowia wśród pracowników, gdzie prowadzone były programy promocji zdrowia. Badania zostały przeprowadzone luty/marzec 2016 r. i zostaną przedstawione na konferencji. Bibliografia: 1. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej. 2. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 roku o służbie medycyny pracy 3. Charońska E, Janus B:Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna. Pielęgniarstwo 2000 4. Kawczyńska-Butrym Z. Pielęgniarstwo rodzinne. Teoria i praktyka, CEM Warszawa 1977 5. Gniazdowski A. Promocja zdrowia w miejscu pracy. IMP. Łódż 1998 40 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Rola pielęgniarki służby medycyny pracy w ograniczaniu negatywnych skutków narażenia zawodowego i kształtowaniu postaw prozdrowotnych w aspekcie funkcjonowania programu AMIANTUS lek. med. Dorota Całus-Kania Poradnia Chorób Zawodowych, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku Od czasów starożytnych uważano, że zapobieganie chorobom stanowi podstawę utrzymania dobrego stanu zdrowia członków społeczeństwa. Obecnie ta idea znajduje swoje odzwierciedlenie w organizowaniu szeregu programów profilaktycznych, kierowanych do różnych grup społecznych. Przykładem programu profilaktycznego o długoterminowego charakterze jest program AMIANTUS, będący efektem realizacji przepisów ustawy z dn. 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Jego istotą jest przeprowadzanie przez właściwe terenowo wojewódzkie ośrodki medycyny pracy okresowych badań lekarskich byłych pracowników 28 zakładów przetwórstwa azbestu, zlokalizowanych na terenie Polski oraz przekazywanie danych, dotyczących stanu zdrowia tych osób koordynatorowi programu – Instytutowi Medycyny Pracy w Łodzi. Kilkunastoletni czas trwania programu AMIANTUS pozwala, z jednej strony analizować skuteczność prowadzenia akcji profilaktycznej wśród jego uczestników, z drugiej – formułować wnioski merytoryczne, umożliwiające modyfikację podjętych działań prozdrowotnych. Specyfika narażenia zawodowego na azbest, w szczególności występowanie skutków zdrowotnych po wielu latach od zakończenia ekspozycji zawodowej powoduje, że w tym przypadku, oprócz monitorowania stanu zdrowia osób narażonych, konieczne jest prowadzenie szerokiej akcji edukacyjnej w zakresie odległych skutków narażenia oraz kształtowanie właściwych postaw prozdrowotnych, ograniczających negatywny wpływ tego czynnika na stan zdrowia osób narażonych w ciągu całego ich życia. Dużą rolę w propagowaniu metod ograniczania skutków narażenia zawodowego oraz kształtowaniu właściwych postaw prozdrowotnych pełni pielęgniarka służby medycyny pracy, z uwagi na specyfikę jej relacji z pacjentem-pracownikiem i wynikające z tego możliwości prowadzenia wielokierunkowej profilaktyki prozdrowotnej. Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 41 Reaktywne i proaktywne podejście do zapobiegania zdarzeniom niepożądanym w systemie opieki zdrowotnej Joanna Pokorska1, Janusz Pokorski1,2 1 Zakład Ergonomii i Fizjologii Wysiłku Fizycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum 2 Szpital Uniwersytecki w Krakowie Przeciętnie co dziesiąty pacjent szpitalny doświadcza zdarzenia niepożądanego, tj. uszczerbku na zdrowiu lub zagrożenia życia w trakcie diagnostyki lub leczenia, które nie są związane z naturalnym przebiegiem choroby lub stanem zdrowia pacjenta. Zgłaszanie i analizowanie zaistniałych zdarzeń niepożądanych jest wymogiem akredytacyjnym. Jest to typowo reaktywna strategia kończąca się zwykle identyfikacją „sprawcy” i jakąś formą ukarania go, co rzadko prowadzi do eliminacji rzeczywistych przyczyn źródłowych, mimo deklarowania zamiaru ich znalezienia. Niestety w większości jednostek służby zdrowia nie prowadzi się rejestracji niemal zdarzeń medycznych, tj. sytuacji które potencjalnie mogły się takimi zdarzeniami zakończyć, jednak w porę im zapobieżono. Sytuacji takich, zgodnie z prawem Heinricha, jest kilkadziesiąt razy więcej niż zrealizowanych zdarzeń niepożądanych. Zgłaszanie i analiza niemal zdarzeń, jak uczy przykład lotnictwa i przemysłu, przyczyniłyby się do znaczącej poprawy bezpieczeństwa pacjenta. Wykorzystanie analizy niemal zdarzeń do ukierunkowania działań interwencyjnych byłoby krokiem w stronę proaktywnego zapobiegania zdarzeniom niepożądanym. W odróżnieniu od strategii reaktywnych podejście proaktywne zakłada poszukiwanie błędów ukrytych (latent errors) tkwiących w systemie zanim doprowadzą do powstania błędu czynnego (active error) prowadzącego do zdarzenia niepożądanego. W realizacji tego celu powinno się wykorzystywać wypracowane przez ergonomię metody analizy systemowej oraz poszukiwania przyczyn wyjściowych niemal zdarzeń. Działania te winny brać pod uwagę wieloczynnikową specyfikę uwarunkowań medycznych zdarzeń niepożądanych, jak również zwykle w takich analizach pomijane czynniki pozamedyczne bezpieczeństwa w opiece zdrowotnej. W tym zakresie nieoceniona wydaje się rola pielęgniarki. Cechą działań proaktywnych jest szczególny nacisk na prawidłowe projektowanie systemu, podsystemów i poszczególnych elementów systemu opieki zdrowotnej oraz funkcjonalnych powiązań pomiędzy nimi. Wymaga to poznania: (1) charakterystyki wykonawców czynności medycznych, ich możliwości i ograniczeń, wielkości obsad; (2) pełnego zakresu i specyfiki planowanych działań medycznych; (3) wzięcia pod uwagę wszelkich możliwych warunków wykonywania tych czynności, w tym pory doby, presji czasowej 42 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy oraz sytuacji nadzwyczajnych. Takie kształtowanie systemu winno a priori prowadzić do podwyższenia bezpieczeństwa pacjenta, jak i zmniejszenia zagrożenia pielęgniarek i innych profesjonalistów służby zdrowia sytuacją tzw. „drugiej ofiary” (second victim) w przypadku uwikłania w zdarzenie niepożądane. Słowa kluczowe: strategia reaktywna i proaktywna, bezpieczeństwo pacjenta, ergonomia, zdarzenia niepożądane, niemal zdarzenia Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 43 Działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy w zakładzie ORAS Olesno – pierwsza pomoc Jolanta Wiendlocha pielęgniarka specjalista w ochronie zdrowia pracujących, ORAS Olesno Bezpieczeństwo pracy jako nadrzędna sprawa w naszym zakładzie pracy. Przedstawienie specyfiki i charakteru pracy w zakładzie. Przedstawienie działań kadry zarządzającej i osób odpowiedzialnych za wzrost świadomości . Wypadkowość w pracy, czyli miejsc współdziałania człowiek – maszyna . Zagrożenia związane z przemieszczeniem się ludzi np. upadek, poślizgnięcie oraz wynikające z tego urazy jak stłuczenia, złamania, zwichnięcia. Przedstawienie programów realizowanych w naszej firmie poprawiających stan bhp. Promujących wzajemną odpowiedzialność pracowników za bezpieczeństwo w pracy • sugestie rozwojowe • zdarzenia potencjalnie wypadkowe i zagrożenia • audyty 5 S (5 S to: Sortowanie, Systematyka, Sprzątanie, Standaryzacja, Samodyscyplina) • szkolenia pracowników z zakresu udzielania pierwszej pomocy Omówienie powyższych czynników i współpracy z działem BHP, które zaowocowały w efekcie prawie dwuletnim okresem bez wypadku w pracy. Rola pielęgniarki w procesie poprawy stanu bhp w zakładzie. Rola umiejętności i wzrostu świadomości pracowników w zakresie niesienia pierwszej pomocy. Właściwa organizacja systemu pierwszej pomocy i rozpoznanie istotnych zagrożeń stanowiskowych: • apteczki wydziałowe, • punkty pierwszej pomocy, • instrukcje pierwszej pomocy , • wyznaczania osób odpowiedzialnych Szkolenia prowadzone przez wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację szkolenia. Wnioski końcowe. 44 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Ile medycyny pracy w codziennych zadaniach zawodowych pielęgniarek medycyny pracy Elżbieta Gertner – Specjalista pielęgniarstwa w ochronie zdrowia pracujących, WOMP CP-L w Łodzi Dział Organizacji, Nadzoru i Szkolenia? Pielęgniarki medycyny pracy realizują zadania związane z opieką profilaktyczną pracowników w ramach zatrudnienia w podstawowych jednostkach służby medycyny pracy, którymi są przede wszystkim samodzielne publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, różnego rodzaju spółki, spółdzielnie, gabinety prywatne oraz zakłady pracy w tym zakłady pracy chronionej. Pielęgniarki służby medycyny pracują w różnych formach zatrudnienia, co oznacza to, że rynek pracy dla pielęgniarek realizujących zadania w ochronie zdrowia pracujących nie ma jednolitego, stałego charakteru. Z obserwacji własnych wynika, że na przestrzeni ostatnich 10 lat liczba pielęgniarek służby medycyny pracy zatrudnionych w zakładach pracy chronionej zmniejszyła się do 1/3, natomiast znacznie wzrosła ich liczba w niepublicznych i publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Wiąże się to po pierwsze - ze zjawiskiem rezygnacji przez wiele firm ze statusu zakładu pracy chronionej, po drugie - z powiększającą się siecią podstawowych jednostek służby medycyny pracy w niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej. Do najważniejszych zadań pielęgniarki służby medycyny pracy, zgodnie z obowiązującymi przepisami regulującymi zakres pracy pielęgniarek medycyny pracy należą min: • udział w procesach rozpoznawania i oceny czynników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie, • udział w ocenie ryzyka zawodowego oraz poradnictwo w zakresie organizacji pracy, ergonomii i fizjologii pracy, • wykonywanie szczepień ochronnych u pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych, • organizacja i udzielanie pierwszej pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach w pracy, • realizacja programów promocji zdrowia i programów profilaktycznych, • informowanie pracowników i pracodawców o metodach zmniejszania ryzyka zawodowego. Zakres programu specjalizacji i kursów kwalifikacyjnych daje pielęgniarkom odpowiednie kompetencje wymagane do sprawowania opieki profilaktycznej nad pracującymi. Pozwalają one pielęgniarce medycyny pracy aktywnie uczestniczyć w życiu zawodowym Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 45 pracownika i wspierać lekarza sprawującego opiekę nad pracownikami danego zakładu pracy. Pojawia się jednak pytanie, czy na pewno posiadane kompetencje są w pełni wykorzystywane i doceniane? Z obserwacji własnych wynika, że powyższe zadania są w znacznym stopniu realizowane jedynie w jednostkach służby medycyny pracy, które funkcjonują przy zakładach pracy (dawniej – przychodnie przyzakładowe). Jest to widoczne na przykładzie dużych koncernów i korporacji, które widząc potrzebę organizacji ochrony zdrowia pracujących coraz częściej domagają się zatrudniania i ścisłej współpracy z wykwalifikowaną pielęgniarką medycyny pracy. Natomiast w większości podstawowych jednostek służby medycyny pracy w zakładach opieki zdrowotnej, głównie w tzw. „sieciówkach” rola pielęgniarki medycyny pracy ograniczona jest jedynie do prac administracyjnych i do wykonywania różnego typu badań diagnostycznych. Można stwierdzić, że w chwili obecnej bardzo często zadania powierzane pielęgniarkom służby medycyny pracy nie wyróżniają ich spośród pielęgniarek nie posiadających wiedzy i kwalifikacji w zakresie ochrony zdrowia pracujących. 46 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Udział pielęgniarki służby medycyny pracy w badaniach i programach profilaktycznych na przykładzie Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Rzeszowie mgr Grażyna Gaj, specjalista w ochronie zdrowia pracujących mgr Karolina Smoszna, Promotor Zdrowia- WOMP Rzeszów Praca pielęgniarek służby medycyny pracy jest określona obwiązującymi aktami prawnym, t.j. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy oraz Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej. Pielęgniarki pracujące w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy w Rzeszowie podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe poprzez uczestnictwo w kursach kwalifikacyjnych oraz szkoleniach specjalizacyjnych w dziedzinie ochrony zdrowia pracujących. Aktualizują swoją wiedzę podczas licznych kursów specjalistycznych i dokształcających organizowanych przez Ośrodek Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych w Rzeszowie, jak również przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi oraz Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. Niemałym zainteresowaniem cieszą się także organizowane regularnie przez rzeszowski WOMP szkolenia dla pielęgniarek wykonujących działalność z zakresu medycyny pracy w ramach podstawowych jednostek służby medycyny pracy. Poszczególne zapisy we wspomnianych aktach prawnych dają pielęgniarkom służby medycyny pracy możliwość podejmowania kompleksowych działań w zakresie ochrony zdrowia pracowników. Mowa tu nie tylko o działaniach podejmowanych we współpracy z lekarzem służby medycyny pracy (czy też na jego zlecenie), ale przede wszystkim o tych, które mogą być wykonywane przez pielęgniarkę samodzielnie. Szansa na pełne wykorzystanie tych kompetencji zależy w głównej mierze od zainteresowania pracodawców, którzy niekiedy ograniczają zakres kontraktowanych świadczeń tylko do wymaganych przepisami prawa badań profilaktycznych. Pielęgniarki służby medycyny pracy mają możliwość wykorzystania swoich kwalifikacji zawodowych m.in. poprzez współudział w badaniach profilaktycznych pracowników, czy wykonywanie badań diagnostycznych zleconych przez lekarza medycyny pracy. W zależności od występujących na danym stanowisku pracy czynników szkodliwych wykonują spirometrię, palestezjometrię z próbą oziębiania i termometrią skórną oraz audiometrię. Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 47 Asystują także przy badaniach foniatrycznych (videostroboskopii) oraz wykonują badania elektrokardiograficzne (EKG). Pracownikom zatrudnionym bezpośrednio na stanowiskach kontroli jakości wyrobów, przeprowadzających badania nieniszczące oraz posiadających uprawnienia do stosowania samokontroli wykonują komputerowe badanie wzroku, natomiast u osób pracujących na stanowiskach związanych z narażeniem epidemiologicznym (dur brzuszny, tężec, WZW A i B) dodatkowo wykonują szczepienia ochronne. Pielęgniarki służby medycyny pracy zatrudnione w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy w Rzeszowie podejmują działania z zakresu promocji zdrowia i programów profilaktycznych mających na celu głównie umocnienie zdrowia pracowników. Podstawowym obszarem ich aktywności jest edukacja służąca kształtowaniu zachowań prozdrowotnych pracowników. Działania najczęściej realizowane przez pielęgniarki opierają się na udzielaniu porad dotyczących zdrowego stylu życia, walki z nikotynizmem/alkoholizmem czy sposobów radzenia sobie ze stresem, przygotowywaniu materiałów edukacyjnych na temat zachowań zdrowotnych oraz współudział w prowadzeniu szkoleń czy pogadanek. Do programów, o których mowa zaliczyć można m.in. program dotyczący ergonomii pracy i chorób układu ruchu, program ochrony słuchu czy szkolenia nt. profilaktyki i diagnostyki raka piersi połączone z instruktażem samobadania piersi. Promocja zdrowia jest ważnym aspektem pracy zawodowej pielęgniarek służby medycyny pracy. Dzięki dobrej znajomości podopiecznych i ich problemów pielęgniarki podejmują się przeprowadzania indywidualnego i grupowego poradnictwa, a także edukacji zdrowotnej w sprawach ochrony zdrowia. Realizują te zadania zarówno dla dobra pracowników objętych opieką, jak i dla własnej satysfakcji, mogąc w ten sposób podnieść prestiż zawodu wśród kadry przedsiębiorstw. 48 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy Rola pielęgniarki służby medycyny pracy w działaniach prozdrowotnych na rzecz pracujących mgr Anna Raj, pielęgniarka specjalista medycyny pracy, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gdańsku Praktycznie od zawsze zdrowie było, jest i chyba będzie jedną z najważniejszych wartości, o które zabiega człowiek. Pomimo upływu czasu nic w tym względzie się nie zmieniło. Zdrowie stanowi podstawę do osiągania celów życiowych, realizacji zamierzeń, pragnień i ambicji. Postrzegane jest również jako jeden z podstawowych zasobów społecznych i ekonomicznych, ponieważ tylko zdrowe społeczeństwo może rozwijać się, tworzyć i osiągać najwyższy poziom jakości życia. Zdrowie nie jest stanem trwałym, dlatego rzeczą ważną jest, aby we wszystkich okresach życia, w tym również aktywności zawodowej, doskonalić je i poprawiać, ponieważ zapewnia ono radość życia i szczęście osobiste. Ważne jest więc upowszechnianie zdrowego stylu życia oraz podnoszenie świadomości zdrowotnej. Każdy prowadzi taki tryb życia, jaki dyktują mu jego przekonania i wiedza. Jednym z wielu działań, służących utrzymaniu i zachowaniu zdrowia, jest kształtowanie właściwych zachowań zdrowotnych oraz zmiana sposobów myślenia o zdrowiu. Do podjęcia odpowiednich działań niezbędne jest uzyskiwanie danych na temat czynników wpływających na zachowania zdrowotne, co stanowi punkt wyjścia do dalszych działań w kierunku zmiany zachowań. Rozpoznanie stylu życia pracowników umożliwia przygotowanie i realizację programów promocji zdrowia oraz kształtowanie prawidłowych nawyków i postaw zdrowotnych. Analiza stylu życia podopiecznych ma ważne znaczenie dla oceny sytuacji zdrowotnej. Świadomy wybór zachowań służących utrzymaniu i doskonaleniu zdrowia przez wykorzystanie wszystkich dostępnych czynników staje się jednym z najważniejszych problemów naszego społeczeństwa. Zmiany tych zachowań są zagadnieniem, któremu poświęca się uwagę zwłaszcza w kontekście osób aktywnych zawodowo, a kształtowanie postaw związanych ze zdrowiem jest Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 49 problemem ściśle związanym z warunkami osobowościowymi, środowiskowymi i systemowymi. Tylko przez oddziaływania na wszystkie czynniki warunkujące zdrowie człowieka można stworzyć mu szansę osiągnięcia potencjału, jakim dysponuje w zakresie swych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości. Pielęgniarka służby medycyny pracy, jako profesjonalny podmiot systemu ochrony zdrowia pracujących, może podejmować skuteczne działania na rzecz wzmacniania zdrowia pracujących poprzez wpływanie na ich zachowania zdrowotne. Termin „zachowania zdrowotne” ma zróżnicowany charakter, zwłaszcza w obrębie medycyny i socjologii medycyny: np. K. Puchalski prezentuje określenie bardzo szerokie, ujmujące zachowania zdrowotne jako zachowania rozpatrywane z punktu widzenia ich znaczenia dla zdrowia. Z kolei A. Frączek i E. Stępień używają określenia zachowania związane ze zdrowiem i definiują je jako,” takie czynności podejmowane i realizowane przez ludzi, które bezpośrednio i doraźnie albo pośrednio i w dalszej perspektywie sprzyjają lub szkodzą utrzymaniu normatywnych standardów zdrowia fizycznego i psychicznego” . Formują się one w rezultacie doświadczeń społecznych jednostek, przez interakcję z bezpośrednim otoczeniem, w tym również z profesjonalnymi przedstawicielami zawodów medycznych. Zmiana zachowania zależy od poczucia kontroli nad własnymi działaniami. Podopieczny, który wierzy, że potrafi podjąć działanie i w ten sposób rozwiązać problem zdrowotny, ma silniejszą motywację, by rzeczywiście tego dokonać, a także jest bardziej zaangażowany w proces podejmowania decyzji. Modele procesu zmiany zachowań zdrowotnych wskazują na występowanie następujących po sobie faz tj.: 1. okres, w którym jednostka nie rozważa potrzeby zmiany obecnego zachowania, 2. dana osoba rozważa za i przeciw zmiany zachowania, 3. przygotowuje się do zmian ,4. podopieczny zmienia zachowania, 5. utrzymanie - stabilizuje zachowania i unika nawrotów. We wszystkich fazach procesu pielęgniarka smp może uczestniczyć poprzez inicjowanie, motywowanie, koordynowanie, asystowanie podopiecznemu. Po zmianie zachowań zdrowotnych, drugim bardzo ważnym obszarem mającym wpływ na zdrowie pracujących jest środowisko, w jakim żyją i pracują nasi podopieczni. Pielęgniarka współpracując ze służbami BHP i pracodawcami oraz samymi pracującymi może wpływać na prozdrowotne kształtowanie środowiskowych czynników zawodowych w miejscu pracy. 50 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy W ramach kształcenia przed i podyplomowego pielęgniarka smp uzyskuje unikatowy pakiet wiedzy i umiejętności pozwalających jej na podejmowanie efektywnych i skutecznych działań prozdrowotnych na rzecz pracujących. Dysponuje wachlarzem metod oddziaływania i zróżnicowanych sytuacji dogodnych do podejmowania aktywności w tym obszarze. Metody pracy stosowane przez pielęgniarki smp w celach prozdrowotnych, to m.in.: rozmowa indywidualna, proces pielęgnowania, wizytowanie stanowisk pracy, edukacja zdrowotna i promocja zdrowia. W każdych niemalże okolicznościach zawodowych, pielęgniarka może podejmować działania prewencyjne; w trakcie spotkań na terenie zakładu pracy np. podczas wizyty na stanowiskach, gdzie wykonywane są czynności zawodowe, w czasie przygotowywania pracownika do badań profilaktycznych, czy podczas realizacji programów prozdrowotnych. Większość kontaktów z podopiecznymi może, a właściwie powinna być wykorzystana do przekazu treści związanych z umacnianiem jego potencjału zdrowotnego, od pojedynczych porad pielęgniarskich przez udział w różnych akcjach, po opracowywanie i wdrażanie kompleksowych programów profilaktycznych. Dobre wykorzystanie potencjału pielęgniarskiego w zakresie działań prozdrowotnych uzależnione jest w znacznej mierze: z jednej strony od organizacji pracy pielęgniarki w poradni medycyny pracy (zakres obowiązków, kompetencji, czas pracy, współdziałanie zespołowe) a z drugiej strony od zaangażowania i postawy samej pielęgniarki. Mam nadzieje, że kończąca się właśnie konferencja dostarczyła Państwu wiele nowej wiedzy, przykładów dobrej praktyki i motywacji do jeszcze bardziej intensywnych działań prozdrowotnych na rzecz podopiecznych. Gdańsk, 27-29.04.2016 r. 51 Terminarz Medyczny NURSEUM ułatwi pracę pielęgniarek Już na przełomie maja i czerwca br. do rąk polskich pielęgniarek trafi Terminarz Medyczny NURSEUM. To narzędzie, z którego będzie można korzystać na komputerach, tabletach oraz smartfonach, ułatwi organizację pracy przedstawicielkom jednej z najbardziej niedocenianych i przepracowanych grup zawodowych w naszym kraju. Terminarz Medyczny NURSEUM to prosty w obsłudze system, ściśle dopasowany do specyfiki pracy pielęgniarskiej. Powstaje w odpowiedzi na olbrzymią ilość informacji, obowiązków biurokratycznych oraz zadań, z którymi każdego dnia borykają się polskie pielęgniarki, w szczególności te wykonywujące swój zawód w formie praktyki indywidualnej lub grupowej. Jego największą zaletą jest automatyzacja części najbardziej uciążliwych zadań (np. raportowania czasu pracy i wykonywanych zabiegów) oraz umożliwienie wykonywania ich na urządzeniach mobilnych (np. smartfonach). W ten sposób Terminarz pomoże w lepszej organizacji pracy, dzięki czemu użytkowniczki narzędzia zaoszczędzą więcej czasu dla siebie, rodziny oraz bliskich. Jakie nowe możliwości daje Terminarz Medyczny NURSEUM? • Stały i nieprzerwany dostęp do bazy własnych pacjentów – za pomocą komputera, tabletu lub smartfona. • Swobodne planowanie i organizowanie wizyt u pacjentów – np. automatyczne wysyłanie przypomnień o wizycie, planowanie zabiegów których listę podpowie system, łatwe odnotowywanie i zapisywanie w systemie wykonanych zabiegów. • Nieograniczony dostęp do rzetelnej i unikalnej wiedzy eksperckiej – w postaci artykułów specjalistów z branży medycznej oraz farmaceutycznej zamieszczonych w Bazie Wiedzy Terminarza. • Łatwe edukowanie pacjentów w trakcie wizyt – np. jeżeli pacjent potrzebuje instrukcji obsługi glukometru, można ją szybko znaleźć w Bazie Wiedzy Terminarza i od razu udostępnić. • Szybkie przekazywanie pacjentom zaleceń pielęgniarskich po wizytach – wystarczy spisać je w Terminarzu Medycznym i jednym kliknięciem wysłać do pacjenta lub jego opiekuna po zakończonej wizycie. • Proste generowanie raportów do statystyk i rozliczeń czasu pracy – w tym comiesięcznych rozliczeń do NFZ. Terminarz Medyczny jest opracowywany przez lubelską firmę NURSEUM sp. z o.o. W wersji podstawowej będzie dostępny bezpłatnie dla wszystkich uczestników konferencji, którzy odwiedzą stoisko NURSEUM i zapiszą się na „terminarzowy” newsletter. Więcej informacji: www.nurseum.pl, www.facebok.com/TerminarzMedycznyNurseum. 52 VI Krajowa Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy NOTATKI NOTATKI NOTATKI NOTATKI