STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA JAKO INSTRUMENT

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 18, Nr 3/2014
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionalny w liczbach
Michał Wójcik1
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA
JAKO INSTRUMENT ROZWOJU REGIONALNEGO
NA PRZYKŁADZIE
WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
Wprowadzenie
Rozwój jako cel działalności różnych organów i instytucji, jest obecnie dostrzegany i rozpatrywany w kategoriach priorytetu niemalże w każdej dziedzinie.
Dotyczy nie tylko sfery życia indywidualnego, ale funkcjonowania zbiorowości.
Rozwój regionalny jest dzisiaj jednym z najważniejszych elementów działalności
jednostek samorządu terytorialnego na szczeblu województwa. Instrumentem jego
realizacji jest strategia rozwoju regionalnego. Celem niniejszego opracowania jest
wskazanie i zaprezentowanie istoty strategii rozwoju regionalnego na przykładzie
założeń Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego.
Rozwój regionalny
Należy przyjąć za Z. Szymlą, że rozwój zawsze wyróżnia się pewnym kierunkiem zmian, które dotyczą zarówno aspektu ilościowego, jak i jakościowego.
Zmiany te są procesem długofalowym, składającym się z faz i etapów 2. Na uwagę
zasługuję fakt, iż rozwój został uwzględniony w przepisach Konstytucji III RP3,
która w art. 5 stanowi o zasadzie zrównoważonego rozwoju Rzeczypospolitej Pol1
2
3
Mgr Michał Wójcik, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego w Kielcach.
Z. Szymla, Determinanty rozwoju regionalnego, wyd. ZNiO, Wrocław 2000, s. 34–35, za:
Z. Chojnicki, Podstawowe aspekty rozwoju społeczno – gospodarczego [w]: Współczesne problemy gospodarki przestrzennej Polski. Praca zbiorowa pod red. A Kuklińskiego, UW, Warszawa
1989, s. 112.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.
227
skiej. Regulacje dotyczące omawianej kwestii znaleźć można również w ustawie
o zasadach prowadzenia polityki rozwoju4, która w art. 2 mówi: „Przez politykę
rozwoju rozumie się zespół wzajemnie powiązanych działań podejmowanych
i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju,
spójności społeczno-gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjności gospodarki oraz tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej,
regionalnej lub lokalnej”. Jak widać, ustawodawca określił dosyć jasno do jakich
działań zobowiązane są m.in. jednostki samorządu terytorialnego, kierując obszar
ich działań na takie elementy, które zapewnią zrównoważony rozwój kraju.
Z przytoczonego wcześniej art. 2 ustawy wynika, iż działania te mają implikować
podnoszenie konkurencyjności, tworzenie miejsc pracy zarówno w skali krajowej,
regionalnej, jak i lokalnej oraz prowadzić do spójności społeczno – gospodarczej.
Zdaniem A. Potoczka rozwój regionalny należy traktować jako całościowe
zmiany zachodzące w regionie, które odbywają się na kilku płaszczyznach5. Zaliczyć można do nich przede wszystkim: rozwój o charakterze społeczno – ekonomicznym, technicznym, technologicznym oraz ekologicznym. Polityka regionalna
w kontekście całego państwa powinna opierać się na takich aspektach jak: rozwiązywanie problemów o charakterze gospodarczym i społecznym w regionach stagnacyjnych, wspieranie efektywności procesów gospodarowania, poprawa jakości
życia mieszkańców, równowaga ekologiczna. Politykę regionalną na poziomie
województwa należy zaś koncentrować wokół: zmian strukturalnych w regionie
w celu pobudzenia rozwoju, gospodarowania terenami, zasobami i energią w myśl
założeń ekorozwoju, wykorzystania zasobów wewnętrznych w celu pobudzenia
rozwoju lokalnego.
Strategia rozwoju regionalnego
Jednym ze sposobów realizacji polityki rozwoju na poziomie jednostek samorządu terytorialnego jest formułowanie oraz realizacja strategii rozwoju, o czym
informuje nas art. 4 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju: „Politykę
rozwoju prowadzi się na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów
programowych”.
W literaturze przedmiotu występuje wiele definicji strategii. I tak R. L. Ackoff
wskazuje, iż Strategia to określenie głównych, długoterminowych celów i sposobów ich osiągania wpływających na system jako całości6. Z kolei H.A. Simon,
prezentuje inny punkt widzenia mówiąc, iż Strategia to ciąg decyzji określających
4
5
6
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 maja 2009 r. w sprawie
ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz.U. 2009 nr 84
poz. 712.
A. Potoczek, Polityka regionalna jako sfera aktywności władz publicznych [w]: Polityka regionalna w Polsce jako przestrzeń aktywności samorządu terytorialnego, pod red. W. Sługockiego, Warszawa 2009, s. 15–16.
H. Gawroński, Zarządzanie strategiczne w samorządach lokalnych, wyd. Woltres Kluwer business,
Warszawa 2010, s. 26.
228
zachowanie w pewnym przedziale czasu7. Natomiast B.Hendberg i J. Jonsson
określają strategię jako: zespół idei i konstrukcji, poprzez które firma rozpoznaje,
interpretuje i rozwiązuje problemy, a następnie ustala i podejmuje określone działania8. Są to tylko wybrane definicje, jednak analizując je można stwierdzić, iż
nieodłącznym elementem każdej strategii rozwoju jest po pierwsze, formułowanie
celów i metod ich osiągania, po drugie definiowanie problemów
i stworzenie modelu działań z uwzględnieniem systemu rozwoju jako całości.
Jak wskazuje A. Sztando celem planowania strategicznego w jednostkach samorządu terytorialnego jest optymalizacja procesów kreowania rozwoju regionalnego.9 Jest to proces o charakterze perspektywicznym, pozwalający ustalić hierarchię ważności potrzeb na poziomie lokalnym lub regionalnym i zakładającym
pożądane cele do realizacji w dłuższej perspektywie, tj. in spe10.
Przechodząc do zagadnień normatywnych ponownie należy zwrócić uwagę na
ustawę o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, która w art. 9 wskazuje na trzy
rodzaje strategii rozwoju:
1) długookresowa strategia rozwoju kraju – określa główne cele, wyzwania
i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie makr i formułowana
jest na okres co najmniej 15 lat,
2) średniookresowa strategia rozwoju kraju – określa podstawowe, ale fragmentaryczne, uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym, obejmuje okres 4-10 lat,
uwzględnia okres programowania UE,
3) inne strategie rozwoju – określają bazowe wymogi, referencyjnie zawężone,
cele i kierunki rozwoju odnoszące się do sektorów, dziedzin, regionów lub
rozwoju przestrzennego.
Z kolei w art. 11 ust. 1c wskazane zostały ogólne elementy jakie musi zawierać
strategia rozwoju regionalnego, a są nimi: diagnoza sytuacji społecznogospodarczej województwa; określenie celów strategicznych polityki rozwoju województwa; określenie kierunków działań podejmowanych przez samorząd województwa dla osiągnięcia celów strategicznych polityki rozwoju województwa.
Wydaje się słusznym, iż aby przystąpić do planowania należy poznać obecną sytuację, zidentyfikować słabe i mocne strony oraz wskazać na ewentualne szanse
i zagrożenie. Dokładna analiza obecnej sytuacji zarówno w sferze gospodarczej,
jak i społecznej niewątpliwie przyczynia się do poznania oczekiwań społeczności
7
Ibidem.
Ibidem
9
A. Sztando, Istota i funkcje samorządowego planowania strategicznego w regionie [w]: Problemy
rozwoju regionalnego, red. Brol R., Raszkowski A., Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Nr 180, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
2011, s. 46-47.
10
http://www.samorzad.pap.pl/depesze/Kategorieredakcyjne_BibliotekaSAF/126648/Dlaprzyszlosci--Zarzadzania-strategiczne-w-jednostkach-samorzadu-terytorialnego. (10.09.2014 r.).
8
229
regionalnej oraz podmiotów odpowiedzialnych za wykreowanie strategii. Pozwala
to na określenie celów strategicznych polityki rozwoju województwa.
Jak można było zauważyć, strategia z założenia jest systemem kompleksowym.
Nie wystarczy bowiem określić cele, ale należy wskazać konkretne kierunki działań, aby cele te zostały zrealizowane. Takie podejście wydaje się całkiem słuszne
i pożądane, bowiem w innym przypadku dokumenty, konstatujące omawiane założenia mogłyby stać się pustymi planami, nie niosącymi za sobą żadnych konkretnych działań.
Założenia Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku
Obecnie obowiązująca strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego jest
wynikiem aktualizacji dokumentu z 2006 roku, przyjętej w formie uchwały przez
Sejmik Województwa Świętokrzyskiego w dniu 16 lipca 2013 roku11. Na potrzeby
niniejszego artykułu dokonano przeglądu jej wizji, misji, celów strategicznych
oraz celów operacyjnych, a także podstaw systemu wdrażania oraz ram finansowych.
Strategia Województwa Świętokrzyskiego zakłada, iż w 2020 roku region
świętokrzyski będzie w maksymalny stopniu akumulował kapitał zarówno materialny jak i niematerialny. A ma być to skutkiem wykorzystania rzeczywistych
przewag regionu. Twórcy strategii dostrzegają, iż cel ten jest ambitny, jednocześnie wskazując na konieczność podjęcia szeregu działań ku jego realizacji. Wygenerowany kapitał ma ułatwić podjęcie zewnętrznych i wewnętrznych wyzwań,
które to z kolei mają w rezultacie doprowadzić do poprawy jakości życia mieszkańców.
Misja Strategii jest określona następująco: pragmatyczne dążenie do najpełniejszego i innowacyjnego wykorzystania przewagi szans, odwrócenia niekorzystnych
tendencji demograficznych oraz podniesienia jakości życia mieszkańców przy
jednoczesnej dbałości o stan środowiska. Dla Realizacji podjętej misji autorzy
strategii podjęli się sformułowania 6 celów strategicznych, których realizacja ma
stanowić gwarancję wykonania misji globalnej. Zwrócili uwagę nie tylko na sposób realizacji przyjętych założeń, które opierają się na prerogatywach samorządu
województwa i jego bezpośrednim oddziaływaniu na strategie jako jej koordynatora, ale również na pośredni udział samych władz regionu w adaptacji planu. Ponadto, zwrócono uwagę na rolę działalności lobbingowej na szczeblu centralnym,
gdyż właśnie tam zapada wiele jakościowo relewantnych decyzji dla województwa.
Cel strategiczny 1: Koncentracja na poprawie infrastruktury regionalnej. Cel
pierwszy zakłada rozbudowę infrastruktury transportowej, społecznej, telekomunikacyjnej i administracyjnej. Co więcej, stawia wymienione punkty za warunek
11
Uchwała nr XXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 16 lipca 2013 r.
w sprawie przyjęcia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020.
230
konieczny do realizacji pozostałych celów. Natomiast realne zmiany, przynajmniej
w założeniach, mają nastąpić drogą zwiększenia dostępności zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej regionu. Dodatkowo, celowy charakter planowanych inwestycji uwzględnia zasady racjonalnego rachunku ekonomicznego. Na podstawie
wskazanych założeń bazowych, wyróżniono trzy działania priorytetowe:
1.1 Poprawa infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, czyli bliżej siebie
i świata. Autorzy strategii będąc świadomym niekorzystnego usytuowania regionu w sieci autostrad za cel postawili stworzenie takiej sieci komunikacyjnej, która będzie łączyć region z najbliższymi aglomeracjami, co w tym przypadku oznacza zwiększenie ilości bezpośrednich połączeń do Krakowa, Warszawy, Wrocławia, Katowic. Uwzględnienie obecności województwa świętokrzyskiego w bloku wschodnim, zaskutkowało postawieniem także na implementację siatki połączeń z innymi miastami tego projektu, tj. z Lublinem
i Rzeszowem. Za cel postawiono sobie również budowę portu lotniczego.
Zwrócono uwagę na konieczność poprawy infrastruktury kolejowej i drogowej województwa, co motywowano spełnieniem wymogu komunikacyjnej dostępności wewnątrz regionu. Zaś analiza aspektu infrastruktury telekomunikacyjnej, który w dobie globalizacji jest immanentną częścią społeczeństw informacyjnych, doprowadziła do przyjęcia planu dalszego rozwoju sieci szerokopasmowego internetu. Omawiany cel wskazuje na szereg postulatów,
a wśród najważniejszych znajdują się takie jak: osiągnięcie standardów dróg
ekspresowych S7 i S74, dalsza rozbudowa dróg krajowych, podnoszenie
standardów dróg wojewódzkich, poprawa komunikacji kolejowej z otoczeniem regionu, powstanie Metropolitalnej Kolei Świętokrzyskiej, budowa portu
lotniczego o znaczeniu krajowym i międzynarodowym;
1.2 Poprawa infrastruktury społecznej i usług publicznych, czyli wzrost kapitału
społecznego, wsparcie zatrudnienia i wyższa jakość życia w regionie. Jest to
cel, którego realizacja ściśle wiąże się z inwestycjami w edukację, zdrowie,
pomoc społeczną i kulturę. Do najważniejszych działań w tym obszarze zostały zaliczone segmenty uwzględniające: kwestie socjalne, takie jak: zwalczania
ubóstwa, wspieranie rozbudowy infrastruktury mieszkaniowej; kwestie społeczne: wspieranie zatrudnienia, stworzenie zintegrowanego systemu wsparcia
dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz przeciwdziałania dysfunkcjom; kwestie bezpieczeństwa i usług publicznych, oscylujące wokół
wspierania instytucji publicznych działających w obszarze bezpieczeństwa
publicznego i ratownictwa oraz systemów bezpieczeństwa cyfrowego,
usprawnienia materialnego i organizacyjnego szpitali, sanatoriów, jednostek
organizacyjnych pomocy i integracji społecznej, szkół, przedszkoli, obiektów
kultury, obiektów sportowych, instytucji administracji publicznej, organizacji
pozarządowych, rozwoju sektora ekonomii społecznej oraz sektora organizacji
pozarządowych;
1.3 Rozwój harmonijny i ład przestrzenny, czyli nie zapominajmy o tym co już
jest. Rozpatrywany segment dotyczy tych składników majątku województwa
231
które już funkcjonują. Ściślej mówiąc, ta część strategii zakłada koncentrację
na nowych elementach infrastruktury bez zaniechań wobec już istniejącego
majątku. Do głównych zadań w obrębie tego celu zaliczono m.in.: dalszą poprawę funkcjonalności sieci dróg, przeciwdziałanie niszczeniu mienia publicznego, harmonijną zabudowę, czy tworzenie systemu obwodnic chroniących zabudowę miast i spokój mieszkańców.
Cel strategiczny 2: Koncentracja na kluczowych gałęziach i branżach dla
rozwoju gospodarczego regionu. Autorzy omawianej strategii dostrzegli, iż
płaszczyzna gospodarcza rozwoju regionalnego warunkuje rozwój większości jego
pozostałych elementów. Stąd też koniecznym według nich stało się skoncentrowanie uwagi i sił na tych aspektach gospodarki, które w okresie realizacji Strategii
umożliwią osiągnięcie realnych rezultatów, a więc te, które są konsekutywnie
rokujące. Natomiast udzielenie wsparcia gałęziom i branżom mającym obecnie
istotne znaczenie dla rozwoju gospodarczego regionu oraz tych, które z czasem
staną się perspektywiczne dla województwa, dowodzi, iż postęp przedsiębiorczości został uznany za element niezbędny w kreowaniu wydolnej i efektywnej płaszczyzny gospodarczej. W związku z tym, że sam cel jest złożony, to i jego realizację wsparto pięciu celach operacyjnych:
2.1 Cenna spuścizna - ugruntowanie pozycji przemysłu i budownictwa w regionie.
Autorzy strategii dostrzegają konieczność wspierania w regionie takich gałęzi
gospodarki, które mają duże znaczenie w wytwórczości w wojewódzkiej
strukturze gospodarczej. Są to przede wszystkim: przemysł metalurgiczny,
maszynowy, motoryzacyjny, odlewniczy, wydobywczy i przeróbki surowców
skalnych. Dla wykorzystania tego potencjału, jak zauważają autorzy, niezbędna jest więc: poprawa technologii produkcji/wydobycia, poprawa jakości produktu/usługi, wzrost poziomu przetworzenia surowców, pomoc w promocji
produktów i usług, wykorzystanie i rozwijanie potencjału Specjalnej Strefy
Ekonomicznej „Starachowice” oraz staszowskiej podstrefy Tarnobrzeskiej
Specjalnej Strefy Ekonomicznej, kształtowanie profilu szkolnictwa zawodowego i wyższego zgodnie z oczekiwaniami regionalnej gospodarki, tworzenie
i rozwój klastrów;
2.2 Targi Kielce bramą łączącą Świętokrzyskie ze światem - rozwój przemysłu
spotkań. Targi Kielce posiadają niesamowity potencjał związany
z możliwościami promocji miasta i regionu. Odpowiednie wykorzystanie faktu uczestniczenia wielu firm w tym również międzynarodowych w różnego
rodzaju wydarzeniach targowych może przynieść korzyści w postaci wypromowania regionu jako miejsca przyjaznego biznesowi oraz odpowiedniego dla
wypoczynku i rekreacji. Do realizacji tego celu służyć mają takie działania
jak: poprawa infrastruktury, promocja branży targowo-wystawienniczej, czy
stopniowe poszerzanie funkcji targowych, wystawienniczych i kongresowych;
2.3 Ekologiczna żywność – czyli zaspokajanie rosnącego popytu na tradycję.
W obliczu rosnącego zapotrzebowania na zdrową i ekologiczną żywność wła-
232
ściwym wydaje się wsparcie tej gałęzi rolnictwa. Strategia zakłada wzrost
konkurencyjności i zwiększenie dochodów producentów takiej żywności.
Wymaga to jednak współpracy rolników, przedsiębiorców oraz ośrodków doradczych. Wśród działań koniecznych do realizacji tych zamierzeń znalazły
się m.in.: promocja świętokrzyskich produktów rolnych w kraju i zagranicą
(w tym organizacji misji handlowych), wsparcie przetwórstwa płodów rolnych, pomoc przy tworzeniu sieci zbytu, innowacyjność, pozwalająca osiągnąć większą wydajność i niższe koszty produkcji;
2.4 Pakietyzacja i komercjalizacja produktu turystycznego – czyli rynkowa gra
zespołowa. Tu celem stało się stworzenie produktu turystycznego, który wyróżniałby województwo świętokrzyskie. Zwrócono również uwagę na konieczność pakietyzacji oferty turystycznej. Cel ten, jak wynika z analizy, powinien być realizowany przy uwzględnieniu wielopłaszczyznowej sfery turystyki i przy pomocy takich działań jak chociażby rozbudowa i modernizacja
infrastruktury turystycznej, konsekwentne dążenie do stałego rozwoju turystyki, w tym turystyki zdrowotnej, czy przygotowanie wysokiej klasy specjalistów, menedżerów odpowiedzialnych za definiowanie, analizę i kierowanie
rozwojem zmian w otoczeniu biznesowym sektora usług turystycznych;
2.5 Specjalizacje przyszłości, czyli rozwój branż, które zostaną zidentyfikowane
jako rzeczywiście perspektywiczne. Zmiany w gospodarce globalnej oraz
rozwój niektórych rynków może spowodować powstanie niszy specjalizacyjnej dla podmiotów zlokalizowanych na terytorium województwa, co zauważyli autorzy strategii. Kontynuując, za konieczne uznali określenie rzeczywiście
perspektywicznych obszarów specjalizacji gospodarczej oraz ułożenie odpowiednio sprofilowanego wsparcia dla branż, wskazanych jako pozytywnie rokujące.
Cel strategiczny 3: Koncentracja na budowie kapitału ludzkiego i bazy dla
innowacyjnej gospodarki. Kapitał ludzki uważany jest za jeden z najważniejszych elementów rozwoju gospodarczego i społecznego. Istotne staje się również
podniesienie poziomu innowacyjności w regionie. Stad też twórcy strategii ustanowili trzy punkty operacyjne, dzięki którym osiągnięcie omawianego celu strategicznego będzie osiągalne:
3.1 Sprzyjanie kumulowaniu kapitału ludzkiego czyli zdrowi, kreatywni
i wykształceni ludzie jako podstawa myślenia o pomyślnej przyszłości. Dana
Strategia za priorytet w tym punkcie uznaje zatrzymanie młodych ludzi
w regionie lub ich powrót do regionu po zdobyciu wykształcenia. Ma temu
służyć m.in. stymulowanie rozwoju gospodarczego i tworzenie miejsc pracy.
Autorzy strategii dostrzegają negatywne tendencje demograficzne dotykające
region, wobec tego środkiem, a zarazem celem pośrednim, będzie utworzenie
Specjalnej Strefy Demograficznej, w ramach której podjęte zostaną działania
takie jak tworzenie nowych oraz wsparcie istniejących miejsc pracy, poprawa
systemu edukacji i opieki nad dziećmi oraz rozwój usług dla osób starszych.
233
Realizację celu ma zapewniać szereg działań, do których wliczone zostały
przede wszystkim: promowanie elastycznych form zatrudnienia, powstrzymanie procesów emigracji, poprawa jakości kształcenia, a co się z tym wiąże,
również profilowanie wykształcenia, wzrost prestiżu regionalnych uczelni,
poprawa dostępności i wzrost efektywności kształcenia ustawicznego, rozwój
wydziału lekarskiego, efektywna opieka zdrowotna, promowanie sportu i kultury fizycznej;
3.2 Usprawnianie i rozwój Regionalnego Systemu Innowacji, czyli potrzeba
wzmocnienia istniejącego fundamentu dla przepływu i wykorzystania wiedzy.
Innowacyjność rozumiana jako umiejętne dostosowanie produktu do potrzeb
zmieniającej się rzeczywistości ewokuje konieczność wspierania powstawania
innowacji i ich komercjalizacji poprzez współpracę między najważniejszymi
podmiotami Regionalnego Systemu Innowacji zarówno od strony popytowej
(sektor przedsiębiorstw), jak i podażowej (uczelnie, jednostki badawcze, parki
technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, regionalny system innowacyjności, infrastruktura badawcza itp.) Jak wskazują autorzy Strategii, aby zrealizować powyższy cel należy skoncentrować się na wprowadzeniu działań znoszących bariery współpracy między samorządem, uczelniami, jednostkami badawczymi, parkami technologicznymi i przedsiębiorstwami. Ale na tym nie
poprzestając, podkreślają wagę dążenia do praktycznego zastosowaniu wyników prac badawczych, poprzez implementację osiągnięć naukowych w przedsiębiorstwach, wsparcie komercjalizacji systemu badań naukowych, powiązanie systemu tworzenia innowacji z wspieraniem specjalizacji regionu, a także
propagowanie korzyści płynących z zastosowania rozwiązań innowacyjnych;
3.3 Tworzenie sprzyjających warunków dla przedsiębiorczości, w tym przede
wszystkim sektora MŚP, czyli dla podmiotów, które finalnie decydują
o innowacyjności. Traktując rozwój przedsiębiorczości jako jeden
z priorytetów uznano za właściwe podejmowanie działań zmierzających do
rozwoju przedsiębiorczości akademickiej i szkolnictwa zawodowego, wspierania instytucji otoczenia biznesu i powiązań sieciowych pomiędzy przedsiębiorcami, tworzenia nowych i rozwoju istniejących klastrów, przygotowywania atrakcyjnych terenów inwestycyjnych, wykorzystania potencjału, coraz
istotniejszej w regionie, branży kongresowo – targowej. Ponadto, nastawiono
politykę rozwoju na prowadzenie działań, które warunkują poczucie bezpieczeństwa przedsiębiorców regionalnych i wspierają firmy komercjalizujące
wynalazki naukowe.
Cel strategiczny 4: Koncentracja na zwiększeniu roli ośrodków miejskich
w stymulowaniu rozwoju gospodarczego regionu. Autorzy strategii uznali, iż
rola dużych ośrodków miejskich jako obszarów charakteryzujących się większym
wzrostem, jest istotna w dystrybucji dochodów na obszary o niskim poziomie
przedsiębiorczości:
234
4.1 Kielecki Obszar Funkcjonalny jako ważny stymulator rozwoju całego regionu.
Rola Kielc jako stolicy województwa jest niezmiernie ważna w rozwoju całego regionu. Wzmacnianie potencjału gospodarczego miasta może również
powodować pośredni wpływ na ośrodki subregionalne i lokalne ośrodki wzrostu. Koniecznym więc staje się podejmowanie działań zmierzających do rozwoju funkcji metropolitalnych stolicy województwa świętokrzyskiego, wspieranie rewitalizacji miasta oraz kreowanie klimatu kooperacji oraz kształtowanie wizerunku Kielc jako ośrodka o rosnącym znaczeniu w układzie krajowym
i międzynarodowym;
4.2 Ośrodki miejskie jako subregionalne i lokalne bieguny wzrostu. Strategia zakłada, iż współpraca pomiędzy obszarem funkcjonalnym Kielc oraz ośrodkami subregionalnymi i lokalnymi poprzez wykorzystanie ich potencjałów przyczyni się do kreowania i przyciągania nowych przedsięwzięć gospodarczych.
Współpraca ta powinna odbywać się na zasadzie wzajemnego oddziaływania
i uzupełnianie się. Do działań zmierzających ku realizacji powyższego celu
zaliczono m.in.: wspieranie tworzenia na terytorium wspomnianych ośrodków
miejskich inkubatorów przedsiębiorczości oraz instytucji otoczenia biznesu,
rozwijanie w miastach subregionalnych funkcji publicznych o znaczeniu regionalnym, poprawę infrastruktury komunikacyjnej i telekomunikacyjnej,
wzrost poziomu usług publicznych, ułatwienie inwestowania kapitału poprzez
racjonalną politykę przestrzenną, skoordynowane i konsekwentne działanie
władz regionalnych i lokalnych mające na celu podniesienie spójności terytorialnej całego województwa.
Cel strategiczny 5: Koncentracja na rozwoju obszarów wiejskich. Mając na
uwagę rolniczy charakter województwa świętokrzyskiego, w którym ponad 24%
ogółu pracujących to osoby pracujące w rolnictwie, zauważono konieczność skoncentrowania się na szeroko rozumianym wielofunkcyjnym rozwoju obszarów
wiejskich. Do wykonania założeń planu przewidziano rząd trzech celów operacyjnych:
5.1 Rozwój usług publicznych. 55% ludności regionu świętokrzyskiego zamieszkuje obszary wiejskie. Wobec tego jednym z priorytetów działalności samorządu województwa stało się podniesienie jakości życia poprzez konsekwentną poprawę dostępności i dbanie o wysokie standardy usług publicznych.
Czynnikami wspomagającymi realizację danego celu ma być poprawa dostępności i jakości opieki medycznej na terenach wiejskich, zwiększanie dostępności i jakości usług edukacyjnych, ogólnodostępny szerokopasmowy Internet,
poprawa dostępności do miejskich rynków pracy oraz ułatwienie dostępu
i podwyższenie jakości infrastruktury sportowo – rekreacyjnej;
5.2 Rozwój nowoczesnego rolnictwa. Dany cel dotyczy wzrostu karencyjności
i promocji rolnictwa w regionie i poza nim poprzez dążenie do zmian strukturalnych w tym sektorze. Zostały przewidziane konkretne przedsięwzięcia, które mają sprzyjać osiągnięciu wyznaczonego planu. W szczególności została
235
podkreślona rola silnych towarowych gospodarstw rolnych, wojewódzkiego
przetwórstwa spożywczego, silnych grup producenckich, działalności inwestycyjnej w rolnictwie, a także powiązań pomiędzy sektorem rolniczym i rolno
– spożywczym, a sferą nauki i badań. Wszystkie wspomniane cele taktyczne
mają służyć inicjowaniu, tworzeniu, wspieraniu oraz umacnianiu nowoczesnego rolnictwa. Z kolei, wsparcie w postaci doradztwa dla rolników
i specjalizacji w głównych branżach tego sektora, staje się tym samym bazą
dla wspierania produkcji żywności ekologicznej;
5.3 Rozwój funkcji pozarolniczych. W związku z niekorzystną sytuacją
w rolnictwie wynikającą m. in. z niskiej jakości gleb lub niekorzystnego
ukształtowania terenu, pojawiła się konieczność utworzenia pozarolniczych
funkcji obszarów wiejskich. W celu osiągnięcia założeń, przewidziano spełnienie założeń pośrednich, przy czym za najważniejsze uznano: rozwój agroturystyki i działalności gospodarczej (zwłaszcza z zakresu przetwórstwa spożywczego), przekwalifikowanie kadry obecnej i potencjalnej pod kątem wymogów gospodarki i rynku pracy oraz wsparcie inwestycji w odnawialne źródła energii.
Cel strategiczny 6. Koncentracja na ekologicznych aspektach rozwoju regionu. Przy wspieraniu rozwojowych perspektyw regionu, zwrócono uwagę na zminimalizowanie możliwych obciążeń środowiskowych. Twórcy strategii zauważają,
że struktura gospodarcza województwa świętokrzyskiego uniemożliwia radykalne
przechodzenie do gospodarki niskoemisyjnej bez negatywnych konsekwencji dla
rozwoju regionu i jego rynku pracy. Wobec tego należy podjąć działania zmierzające do ograniczania negatywnych czynników środowiskowych. Cel strategiczny
przewidziano realizować poprzez cztery cele operacyjne:
6.1 Energia versus emisja, czyli próba rozwiązania dylematu, jak nie szkodzić
jednocześnie środowisku i gospodarce. Dążenie do rezultatów ekonomicznych
przy jednoczesnej dbałości o stan środowiska naturalnego jak zauważono jest
możliwy, ale powinien uwzględniać rząd koniecznych kroków, które pomogą,
a właściwie umożliwią osiągnięcie konsensusu pomiędzy wzrostem gospodarczym a dbałością o środowisko. Po pierwsze zaliczono do nich: promocję
i wspieranie odnawialnych źródeł energii, promocję budownictwa energooszczędnego, implementację niskoemisyjnych technologii węglowych, rozwój inteligentnych sieci energetycznych oraz rozwój i promocję komunikacji publicznej;
6.2 Inżynieria środowiska, czyli dokończenie infrastruktury komunalnej oraz efektywne wykorzystanie zlewni Wisły. Obszar ten dotyczy prowadzenia racjonalnej gospodarki środowiskowej, zarówno wodnej, jak i ściekowej, wydajnej
gospodarki odpadami. Co więcej, dotyka poprawy funkcjonowania mechanizmów zarządzania środowiskiem. Za takie działania uznano w pierwszej kolejności: recykling, utylizację, zapobieganie powstawania odpadów, poprawę
gospodarki wodno – kanalizacyjnej, zwiększanie retencji w zlewni Wisły, wy-
236
korzystanie potencjału rzek, zbiorników wodnych i ich otoczenia dla potrzeb
turystyki i rekreacji;
6.3 Adaptacja do zmian klimatycznych – przeciwdziałanie zagrożeniom powodziowym i suszy, a także innym klęskom żywiołowym. Jak pokazuje nieodległa historia, województwo świętokrzyskie jest szczególnie narażone na ryzyko
powodzi i podtopień. Stąd konieczne wydaje się podejmowanie działań przeciwdziałających tym zagrożeniom takich jak: rozbudowa i modernizacja infrastruktury chroniącej przed powodziami w dorzeczu Wisły, rozwiązania organizacyjno - techniczne zmniejszające skutki powodzi oraz gospodarka przestrzenna zmierzająca do wykluczenia powstawania zabudowań na obszarach
zagrożonych powodzią. Warto podkreślić ostatni punkt, który co do swej istoty, ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo mieszkańców i ich majątku;
6.4 Ochrona cennych zasobów przyrodniczych. Twórcy strategii zwracają uwagę
na konieczność ochrony unikatowego charakteru Gór Świętokrzyskich, zachowania walorów przyrodniczych rzek województwa, dbania o obszary
uzdrowiskowe, a także wspierania rozbudowy infrastruktury zielonej.
Twórcy strategii dostrzegają ponadto rolę międzynarodowej współpracy regionów, poprzez udział województwa świętokrzyskiego w sieci wymiany doświadczeń. Istotnym jest działanie w obszarach dotyczących nauki i edukacji, przedsiębiorczości, efektywności energetycznej i produktów turystycznych. Zdaniem autorów strategii, rozwój regionalny zależy w dużym stopniu od umiejętności stymulowania, kształtowania i pielęgnowania współpracy międzyregionalnej i transregionalnej.
System implementacji strategii oparty jest na pięciu zasadach:
1) Zasadzie wieloszczeblowego zarządzania i zintegrowanych projektów. (polegającej na skoordynowanych działaniach podejmowanych przez różne podmioty i finansowanych z różnych źródeł w celu zapewnienia komplementarności i większej wartości dodanej).
2) Zasadzie celowości i efektywności interwencji (dotyczącej zapewnienia zgodności działania z celami Strategii).
3) Zasadzie partnerstwa i współpracy (opierającej się na ścisłej współpracy
wszystkich podmiotów realizujących postanowienia strategii, a także mieszkańców i przedstawicieli świata biznesu i nauki).
4) Zasadzie zrównoważonego rozwoju (skupionej na zachowaniu równowagi
przyrodniczej oraz trwałości podstawowych).
5) Zasadzie efektywności i sprawności administracji (zwiększającej rolę koordynacji działań pomiędzy administracją Samorządu Województwa, a wszystkimi
istotnymi podmiotami regionalnymi).
Omawiany system składa się z czterech, następujących komponentów:
1) Podsystemu programowania, w ramach którego ustanowiono trzyszczeblowy
system dokumentów strategicznych. Pierwszy szczebel programowania strategicznego tworzą Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego oraz
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego.
237
Drugi to strategie sektorowe i branżowe np. Regionalna Strategia Innowacji,
zaś trzeci szczebel to programy operacyjne i rozwojowe, będące narzędziem
do realizacji jednego lub więcej celów Strategii, zawierające sprecyzowane
działania dla realizacji tych celów. Z kolei, Regionalny Program Operacyjny
Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014 – 2020 oraz Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014 −2020 pełnią kluczową rolę w realizacji założeń
Strategii, jako największy filar finansowy.
2) Podsystemu instytucjonalnego, w obrębie którego odpowiedzialnym za wdrażanie Strategii będzie Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, a funkcję
wdrożeniowe obejmie Urząd Marszałkowski i jednostki mu podległe. Przewidziano jednak możliwość powierzania niektórych zadań do realizacji jednostkom zewnętrznym.
3) Podsystemu alokacji środków na rozwój, mający swe odbicie w programach
implementacyjnych, przewidzianych dla tej Strategii. Wstępnie ustalono podział następujący: cel strategiczny 1- 30%, cel strategiczny 2, 3, 4 i 6 – po
15%, cel strategiczny 5 – 10%.
4) Podsystemu koordynacji zarządzania strategicznego. Na płaszczyźnie omawianego podsystemu przewidziano wprowadzenie narzędzi regulacyjnosprawdzających dla afirmacji podejmowanych strategicznych działań zarządczych. Funkcje kontrolno –monitorująca oraz koordynująca zostały powierzone regionalnym władzom samorządowym. Jednakże zadania w procesie wdrażania oraz przypisanie odpowiedzialności za koordynację procesu zarządzania
znajdą się w gestii departamentu właściwego w sprawach rozwoju regionalnego. Ponadto zaplanowano powstanie Świętokrzyskiego Forum Terytorialnego,
mające za zdanie inicjowanie dyskusji na temat celów, kierunków oraz efektów prowadzonej polityki regionalnej. Opracowany zostanie również plan
wdrażania SRWŚ, którego celem ma być wskazanie katalogu planowanych
działań Samorządu Województwa w danym roku.
Ramy finansowe realizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego
Istotnym czynnikiem wpływającym na jakość realizacji Strategii są możliwości
finansowe jednostek samorządu terytorialnego oraz sektora prywatnego działającego w regionie. W rozpatrywanej strategii znalazła się analiza szacująca wysokość środków finansowych, które mogą zostać przeznaczone na realizację zadań
związanych z szeroko rozumianym rozwojem regionalnym w latach 2014 – 2023.
Tak więc szacuje się, iż sektor publiczny na realizację strategii w tych latach może
przeznaczyć nawet 37 mld zł, co stanowi średnio 3,7 mld rocznie, zaś suma inwestycji sektora prywatnego może osiągnąć 89 mld zł, czyli ok. 8,9 mld zł każdego
roku. Do tego zaliczyć należy również inwestycje zagraniczne, których suma może oscylować w granicach 11 mld zł, co ustala coroczną kwotę inwestycji w wysokości 1,1 mld zł.
238
Należy zaznaczyć, iż sprawnej realizacji rozwoju regionalnego służy nie tylko
Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego, ale także Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego oraz szereg strategii sektorowych i branżowych. Bardzo ważnym stają się również możliwości finansowania
zadań prowadzących do realizacji celów. Stąd też kluczowym staje się kształt
Regionalnego Programu Operacyjnego oraz Programu Operacyjnego Polska
Wschodnia.
Podsumowanie
Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego stanowi instrument realizacji rozwoju regionalnego i jest planem kompleksowo określającym szereg rozwiązań w ramach różnych obszarów rozwojowych. Strategia zawiera zarówno
diagnozę społeczno-gospodarczą regionu, z uwzględnieniem jego pozycji na tle
krajów i regionów europejskich, jak i wnikliwą analizę SWOT dającą podstawy do
sformułowania misji, wizji, celów strategicznych oraz celów operacyjnych. Szczegółowo określono również w strategii zadania strategiczne do każdego celu operacyjnego. Ponadto zawiera elementy pożądanej współpracy międzyregionalnej
i ponadregionalnej oraz obszary strategicznej interwencji. Elementem kończącym
jest system jej wdrażania, który zawiera zarówno zasady, jak i ramy finansowe
i system monitoringu strategii.
Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego w obecnym kształcie jest
wynikiem aktualizacji Strategii z roku 2006. Obecnie założenia obejmują okres do
2020 roku. Analizując omawianą strategię należy zwrócić uwagę na przyjęte kierunki rozwojowe. Zdecydowanie najistotniejszym obszarem zainteresowań jej
twórców stały się kwestie dotyczące infrastruktury regionu. Uznano, iż rozbudowa
szeroko rozumianej infrastruktury jest podstawą do rozwoju województwa również w innych obszarach. Rozwój zaplecza transportowego zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego w regionie, a także łatwość dostępu do Internetu szerokopasmowego będzie stanowić swoiste otwarcie regionu na dalsze ścieżki modernizacji. Autorzy Strategii stawiają również na rozwój gospodarki w województwie.
Zdecydowanie podkreśla się rolę kluczowych dla województwa gałęzi i branż oraz
chęci ich unowocześnienia i dynamizacji, poprzez m.in. postęp technologiczny.
I tutaj pojawia się temat innowacji. Zdaniem twórców strategii to właśnie innowacyjność będzie stanowić o konkurencji regionu świętokrzyskiego. Dlatego też
szczególnym elementem stał się problem komercjalizacji wiedzy oraz ścisłej
współpracy między uczelniami wyższymi, a przedsiębiorstwami. Kolejnym punktem, silnie zarysowanym i rozpatrywanym w ramach analizowanej strategii stało
się stworzenie korzystnych warunków do rozwoju kapitału ludzkiego. Ze względu
na niekorzystną sytuację demograficzną województwa świętokrzyskiego, za konieczne uznano zapewnienie takich atrakcyjnych warunków, aby pozwalały na
zatrzymanie w regionie ludzi młodych. Skupiono się więc na polepszeniu sytuacji
gospodarczej, a co za tym idzie zapewnieniu większej liczby miejsc pracy. Rów-
239
nież kształcenie profilowe, zgodne z wymaganiami rynku oraz promowanie zachowań nakierowanych na przedsiębiorczość jest jednym z priorytetów Strategii.
Swoje miejsce w omawianym dokumencie znalazły również wyzwania dotyczące
rolnictwa i terenów wiejskich, które zamieszkuje w regionie aż 55% ludności.
W związku z tym wymagane jest podniesienie jakości życia na tych terenach poprzez m.in. rozwój usług publicznych. Twórcy Strategii dostrzegli zarówno konieczność działań na rzecz powstawania mocnych i nowoczesnych gospodarstw
rolnych oraz ich stałą współpracę w ramach grup producenckich, ale również zauważyli potrzebę rozbudowy funkcji pozarolniczych. Wynika to choćby ze słabej
jakości gleb, czy niekorzystnego ukształtowania terenu w poszczególnych częściach województwa. Jednym z celów strategicznych stało się również dążenie do
rozwoju z uwzględnieniem minimalizowania negatywnych czynników środowiskowych, co jest bezpośrednią odpowiedzią na światowe tendencje proekologiczne.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Chojnicki Z., Podstawowe aspekty rozwoju społeczno – gospodarczego [w]: Współczesne problemy gospodarki przestrzennej Polski. Praca zbiorowa pod red.
A Kuklińskiego, UW, Warszawa 1989.
Gawroński H., Zarządzanie strategiczne w samorządach lokalnych, wyd. Woltres
Kluwer business, Warszawa 2010.
http://www.samorzad.pap.pl/depesze/Kategorieredakcyjne_BibliotekaSAF/126648/Dl
a-przyszlosci--Zarzadzania-strategiczne-w-jednostkach-samorzadu-terytorialnego.
(10.09.2014r.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78
poz. 483.
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 maja 2009 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz.U. 2009 nr 84 poz. 712.
Potoczek A., Polityka regionalna jako sfera aktywności władz publicznych [w]: Polityka regionalna w Polsce jako przestrzeń aktywności samorządu terytorialnego, pod
red. W. Sługockiego, Warszawa 2009.
Sztando A., Istota i funkcje samorządowego planowania strategicznego w regionie
[w]: Problemy rozwoju regionalnego, red. Brol R., Raszkowski A., Prace Naukowe
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Nr 180, Wydawnictwo Uniwersytetu
Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011.
Szymla Z., Determinanty rozwoju regionalnego, wyd. ZNiO, Wrocław 2000.
Uchwała nr XXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 16 lipca
2013 r. w sprawie przyjęcia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020.
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest próbą ukazania strategii rozwoju województwa jako instrumentu rozwoju regionalnego na przykładzie województwa świętokrzyskiego.
Praca przedstawia podstawy formułowania strategii rozwoju, czego dokonano za
240
pomocą literatury przedmiotu oraz aktów ustawodawczych. Głównym obszarem
analizy stał się przegląd wizji, misji oraz wyznaczonych celów na ogólny mechanizm jej wdrażania oraz zwrócono uwagę na rolę finansowania założeń. Wskazano dywersyfikację podejmowanych działań, zmierzających do jednego celu głównego jakim jest rozwój regionalny.
Development strategy for the region as an instrument of regional development in the example of the Świętokrzyskie Region
This article is an attempt to show the regional development strategy as an instrument of regional development. The paper presents the basis for the formulation
of development strategies, which were made using literature and legislative acts.
The main area of analysis has an overview of the vision, mission and goals of the
Development Strategy Świętokrzyskie Region. The general mechanism for its
implementation, and highlighted the role of the funding assumptions. Indicated
diversification undertaken actions aimed at one of the main objective of regional
development.
MBA Michał Wójcik, The Marshal`s Office of the Świętokrzyskie Voivodship.
241