pełny tekst - Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL
Nr 2 (152) 2009
ISSN 1731-8157
Paweł MACIEJEWSKI
Robert PICH
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW
PODSYSTEMU NIEMILITARNEGO PODCZAS LIKWIDACJI
SKAŻEŃ PO UŻYCIU „BRUDNEJ BOMBY” - ANALIZA
MOŻLIWOŚCI SPRZĘTU WOJSKOWEGO
Użycie Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej odbywa się zgodnie z „Planem użycia
oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych”.
Istniejące procedury są stale modyfikowane, aby sprostać nowym zagrożeniom związanym
z aktami terrorystycznymi z użyciem substancji: chemicznych, biologicznych, radiologicznych,
a nawet ładunków jądrowych. Wojska Chemiczne (WChem), ze względu na swą specyfikę,
otrzymały m.in. zadanie wspierania elementów podsystemu niemilitarnego w zakresie likwidacji
skażeń chemicznych i promieniotwórczych. Wojska Chemiczne z etatowym wyposażeniem
gwarantują kompleksowe przeprowadzenie likwidacji skażeń poszkodowanych i mogą stanowić
profesjonalne wsparcie dla Specjalistycznych Grup Ratownictwa Chemiczno – Ekologicznego
(SGR CHEM-EKO) Państwowej Staży Pożarnej.
Słowa kluczowe: wojska chemiczne, likwidacja skażeń, urządzenia likwidacji skażeń, indywidualne pakiety do likwidacji skażeń, IPP-95, IZAS-05, instalacje rozlewcze, IRS-2, IRS-2C, łaźnia
polowa-namiotowa
Udział Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) w akcjach
ratowniczych prowadzonych przez elementy układu niemilitarnego, w tym Państwową
Straż Pożarną, stanowi jedno z wielu zadań realizowanych w ramach Planu udziału
Wojsk Lądowych w rozpoznaniu i likwidacji skażeń spowodowanych awarią chemiczną
(wypadkiem radiacyjnym) lub aktem terroru [1]. Plan ten stanowi załącznik do Planu
użycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia sytuacji
kryzysowych [2]. Udział oddziałów SZ RP w realizacji działań ratowniczych może
-
-
WSTĘP
-
-
-

mjr dr inż. Paweł MACIEJEWSKI, kpt. mgr inż. Robert PICH – Instytut Dowodzenia Wyższej
Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU …
nastąpić na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r.
w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów SZ RP w zapobieganiu
skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu [3]. Szczegółowe zasady wykorzystania
potencjału SZ RP ujęte są w planach reagowania kryzysowego opracowanego przez
wojewódzki zespół reagowania kryzysowego lub Rządowy Zespół Koordynacji
Kryzysowej (w przypadkach dotyczących obszaru większego niż jedno województwo).
Elementami przewidzianymi do realizacji zadań związanych z likwidacją skażeń
chemicznych lub promieniotwórczych są elementy Podsystemu Ratownictwa
Chemicznego, w którego skład wchodzą:
 Chemiczne i Radiacyjne Zespoły Awaryjne (ChRZA),
 Grupy Ratownictwa Chemicznego (GRChem).
Elementy te organizowane są przede wszystkim na bazie Wojsk Chemicznych
(WChem). Gotowość do działania dla ChRZA wynosi 12 h od chwili otrzymania
sygnału, natomiast dla GRChem 3h. Czas ten nie obejmuje czasu na przemieszczenie.
W dyspozycji dowódcy ChRZA (GRChem) znajdują się dwa śmigłowce transportowe
Mi-8. Procedury użycia elementów Podsystemu Ratownictwa Chemicznego przewidują
wykorzystanie całego Zespołu lub tylko Grupy Ratownictwa Chemicznego. Zależy to
od skali zagrożenia oraz od złożonego zapotrzebowania – potrzeb podsystemu
niemilitarnego.
Celem artykułu jest wstępna analiza techniczna sprzętu Wojsk Chemicznych
w aspekcie wsparcia akcji ratowniczych prowadzonych przez specjalistyczne Grupy
Ratownictwa Chemicznego i Ekologicznego Państwowej Straży Pożarnej w ramach
likwidacji skażeń osób poszkodowanych i ratowników.
1. SPRZĘT I ŚRODKI WOJSK CHEMICZNYCH UMOŻLIWIAJĄCE
WSPARCIE PODSYSTEMU NIEMILITARNEGO PODCZAS LIKWIDACJI
SKAŻEŃ
Z analizy technicznych możliwości środków i sprzętu WChem wynika, że do
wsparcia podsystemu niemilitarnego w zakresie likwidacji skażeń można wykorzystać:
 indywidualne pakiety do likwidacji skażeń: IPP-95, IPLS-1, IZAS-05;
 instalację rozlewczą na samochodzie IRS-2;
 instalację rozlewczą na samochodzie IRS-2C;
 łaźnię polowo-namiotową.
-
-
-
-
-
1.1. Indywidualne pakiety do likwidacji skażeń
Pojęcie indywidualny pakiet do likwidacji skażeń, zgodnie z Polską Normą PNV-01009 „Środki i urządzenia do likwidacji skażeń” [4], oznacza opakowany zestaw
środków profilaktycznych i środków do likwidacji skażeń przeznaczony do
natychmiastowej likwidacji skażeń, mogący zawierać również zestaw środków
farmakologicznych przeciwdziałających skutkom skażenia, wraz z urządzeniami
umożliwiającymi ich stosowanie.
Przytoczona definicja obejmuje swoim zakresem dotychczas używane pakiety
(IPP–51M, PChW-012, PS-75, IPR) oraz ich nowsze wersje takie, jak: IPP-95, IPLS-1,
IZAS-05. W przypadku zaangażowania w akcji likwidacji skażeń dużej liczby
133
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH
ratowników istnieje konieczność zabezpieczenia ich przed szkodliwym działaniem
usuwanej substancji. Pakiety te mogą zostać dodane do indywidualnego wyposażenia
ratowników, a także członków służb pomocniczych. Skład pakietów oraz sposoby ich
wykorzystania pozwalają zminimalizować ryzyko wtórnych skażeń. Ponadto
umożliwiają natychmiastową likwidację skażeń.
1.2. Indywidualny Pakiet Przeciwchemiczny IPP- 95
Indywidualny pakiet przeciwchemiczny IPP-95 przeznaczony jest do
profilaktycznego zabezpieczenia odkrytych powierzchni skóry (twarz, dłonie, szyja)
oraz prowadzenia likwidacji skażeń chemicznych (rys. 1).
Charakterystyka techniczna:
 masa pakietu
 masa maści profilaktycznej
 masa proszkowego środka do likwidacji skażeń
 maksymalny czas ochronnego działania pakietu
235 g;
90 g;
3 x 25 g;
2 x 3 godz.
Rys. 1. Indywidualny pakiet przeciwchemiczny IPP-95
1 – pudełko z tworzywa sztucznego z instrukcją użytkowania, 2 – serwetki do zdejmowania
widocznych kropel środka trującego, 3 – woreczki z proszkowym środkiem do likwidacji
skażeń, 4 – tubka z maścią profilaktyczną
Źródło: R. Pich
Indywidualny pakiet IPLS-1 przeznaczony jest do profilaktycznego
zabezpieczenia przed oddziaływaniem środków trujących i prowadzenia likwidacji
skażeń odkrytych powierzchni skóry (twarz, dłonie, szyja) oraz skażeń wyposażenia
indywidualnego (rys. 2). Skład i ilość maści profilaktycznej pozwala na zabezpieczenie
powierzchni skóry przez 2 godziny. Sposób wykorzystania pakietu jest analogiczny jak
pakietu IPP-95. Różnica polega na możliwości zastosowania tego pakietu do likwidacji
skażeń chemicznych z użyciem spryskiwacza z roztworem podchlorynu wapniowego.
-
-
-
-
-
1.3. Indywidualny Pakiet do Likwidacji Skażeń IPLS-1
134
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU …
1.4. Indywidualny Zestaw Autostrzykawek IZAS-05
Indywidualny Zestaw Autostrzykawek IZAS-05 jest zestawem środków
farmakologicznych przeciwdziałających skutkom zatrucia środkami chemicznymi.
Zestaw składa się z trzech autostrzykawek umieszczonych w pudełku z tworzywa
sztucznego (rys. 3):
 autostrzykawka niebieska - przeznaczona jest do uśmierzania silnego bólu
pourazowego oraz łagodzenia objawów zatrucia środkami chemicznymi, zawiera 7,5 mg diazepamu;
 autostrzykawka zielona - przeznaczona jest do przeciwdziałania zatruciom
środkami paralityczno-drgawkowymi (soman, sarin, Vx), zawiera 2 mg atropiny oraz reaktywator acetylocholinoesterazy – 220 mg toksogoniny lub 600
mg pralidoksym;
 autostrzykawka żółta - przeznaczona jest do podtrzymania działania cholinolitycznego (uzupełnienie autostrzykawki zielonej), zawiera 2 mg atropiny.
Rys. 2. Indywidualny pakiet do likwidacji skażeń IPLS-1
1 – dwie serwety, 2 – głowica spryskiwacza, 3 – zbiornik spryskiwacza ze środkiem do
likwidacji skażeń (200 ml), 4 – tubka z maścią profilaktyczną (100 g), 5 – pakiet proszkowym
środkiem do likwidacji skażeń (90 g) i rękawicą
-
-
Źródło: R. Pich
-
-
-
Rys. 3. Indywidualny Zestaw Autostrzykawek IZAS-05
Źródło: Z. Zielonka
135
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH
1.5. Instalacja rozlewcza na samochodzie IRS-2 (IRS-266, IRS-2M)
Instalacja rozlewcza IRS-2 przeznaczona jest do likwidacji skażeń chemicznych
i promieniotwórczych uzbrojenia, sprzętu bojowego, środków transportu obiektów
inżynieryjno-budowlanych oraz terenu i dróg (rys. 4). Instalację można także użyć do
dezynfekcji oraz prowadzenia likwidacji skażeń ludzi. Załogę instalacji stanowi dwóch
żołnierzy: dowódca instalacji i kierowca, ale w celu odkażania sprzętu i środków
transportu należy przydzielić dodatkowe 12 żołnierzy – odkażaczy.
Dodatkowe zadania, do których możne być użyta instalacja IRS-2, to:
 podgrzewanie wody w cysternie (do 60oC);
 przygotowywanie i dystrybucja roztworów do likwidacji skażeń i dezynfekcji;
 przepompowywanie cieczy z jednego zbiornika do innego z pominięciem cysterny instalacji;
 wypompowywanie cieczy z beczek i innych zbiorników (do 3,5 m3);
 transport wody oraz gaszenie pożarów.
Rys. 4. Instalacja rozlewcza IRS-2 w położeniu marszowym z otwartymi szafkami
Instalacja IRS-2 jest zamontowana na podwoziu samochodu ciężarowoterenowego Star-266. Podstawowe elementy instalacji to:
 cysterna o pojemności całkowitej - 3,65 m3 (roboczej - 3,0 m3);
 pompa mechaniczna;
 pompa ręczna;
 węże tłoczne;
 węże i króćce ssawne;
 12 prądownic ze szczotką;
 4 prądownice strumieniowe;
 nasadki do likwidacji skażeń terenu;
 urządzenie prysznicowe (8 stanowisk).
-
-
-
-
-
Źródło: Archiwum MON
136
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU …
Możliwości instalacji IRS-2 w zakresie likwidacji skażeń:
 odkażanie sprzętu za pomocą prądownic ze szczotkami - do 12 pojazdów/h;
 likwidacja skażeń pasa drogi (terenu) o szerokości 5 – 6 m i długości 350 m
(jednym napełnieniem cysterny);
 likwidacja skażeń promieniotwórczych za pomocą prądownic strumieniowych – do 6 pojazdów/h;
 likwidacja skażeń ludzi (kąpiel pod urządzeniem prysznicowym, rys. 5) – do
96 osób/h.
Do likwidacji skażeń ludzi używa się czystej, podgrzanej do temperatury
36-400C wody oraz mydła ok. 15 g/osobę. Na wyposażeniu instalacji nie ma namiotów,
w których można przeprowadzić likwidacje skażeń ludzi. Mimo to dodatkowe
wyposażenie gwarantuje przeprowadzenie likwidacji skażeń w innych warunkach niż
namioty. Przy wyborze miejsca należy zwracać uwagę na możliwość odprowadzenia
zużytej wody oraz utrzymania temperatury powietrza w pomieszczeniu kąpielowym
powyżej 150C.
Rys. 5. Instalacja IRS-2 wraz z podłączonym urządzenie prysznicowym
Źródło: Archiwum MON
1.6. Instalacja rozlewcza na samochodzie IRS-2C
Możliwości likwidacji skażeń ludzi są takie same, jak w przypadku instalacji
IRS-2. Występuje różnica w sposobie podgrzania wody. Oprócz podgrzewacza,
zamontowanego w tylnej części cysterny, na wyposażeniu instalacji znajdują się dwa
urządzenia wysokociśnieniowe SANIJET C.921D (rys. 7), które na czas transportu
umieszczone są między kabiną a cysterną.
-
-
-
-
-
Instalacja IRS-2C przeznaczona jest do likwidacji skażeń chemicznych
i promieniotwórczych uzbrojenia, sprzętu bojowego, środków transportu obiektów
inżynieryjno-budowlanych oraz terenu i dróg. Instalację można także wykorzystać do
dezynfekcji oraz prowadzenia likwidacji skażeń ludzi (rys. 6).
137
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH
Urządzenia te można wykorzystać między innymi do:
 podgrzania i tłoczenia wody do instalacji prysznicowych oraz kolektora do
zmywania powierzchni;
 wstępnego i końcowego zmywania w czasie likwidacji skażeń sprzętu;
 nanoszenia roztworów do likwidacji skażeń;
 likwidacji skażeń chemicznych i dezynfekcji za pomocą strumienia gorącej
pary (do 2100C).
Ze względu na fakt, iż urządzenie SANIJET C.921D stanowi podstawę nowego
systemu likwidacji trudno jest określić jego możliwości, bez uwzględniania innych
elementów układu. Urządzenie to można także zastosować jako urządzenie grzejne
w łaźni polowo – namiotowej, z zachowaniem dotychczasowych możliwości łaźni
(96 osób/h).
Rys. 6. Instalacja rozlewcza IRS-2C wraz ze zdjętym jednym z urządzeń SANIJET C.921D
-
Źródło: Instrukcja eksploatacji IRS-2C
-
Rys. 7. Urządzenie wysokociśnieniowe SANIJET C.921D
-
-
-
Źródło: [online]. [dostęp: 2009]. Dostępny w Internecie: http:// www.cristanini.it
138
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU …
1.7. Łaźnia polowo – namiotowa
Pod pojęciem łaźni polowo-namiotowej ŁPN należy rozumieć zespół urządzeń
mających na celu zabezpieczenie likwidacji skażeń chemicznych i promieniotwórczych
oraz dezynfekcję dużej liczby osób. Zasadniczym elementem ŁPN jest ciąg trzech
namiotów: rozbieralnia, namiot kąpielowy, ubieralnia (przy niskiej temperaturze dodaje
się jeszcze dwa namioty, tak zwane adaptacyjne). Dystrybucja i podgrzewanie odbywa
się z użyciem urządzenia grzewczego, jednak można również zastosować instalacje
IRS-2 lub IRS-2C.
Punkt likwidacji skażeń stanów osobowych dzieli się na dwie części: skażoną
i nieskażoną. Granica pomiędzy częściami przebiega między namiotem kąpielowym
a namiotem ubieralnią (rys. 8). Na skażonej części placu rozwija się między innymi
urządzenia ramowe do wstępnej likwidacji skażeń oraz instalację rozlewczą do
prowadzenia likwidacji skażeń wyposażenia. W części nieskażonej ustawia się zbiornik
z zapasem czystej wody do urządzenia grzejnego (jeśli nie można pobierać wody
bezpośrednio ze źródła).
-
-
W zależności od potrzeb i możliwości rozwija się 1-2 ciągi namiotów (rys. 9).
Zalecane jest organizowanie łaźni na bazie istniejącej infrastruktury sanitarnej oraz
budynków mieszkalnych lub gospodarczych. Zbiorniki wody napełnia się w tej sytuacji
bezpośrednio ze studni lub wodociągów.
-
-
-
Rys. 8. Niemilitarny wariant rozwinięcia jednego ciągu łaźni polowo – namiotowej
Źródło: W. Robak, R Pich
139
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH
W skład Grupy Ratownictwa Chemicznego, odpowiedzialnej za likwidacje
skażeń ludzi, wchodzi drużyna likwidacji skażeń stanów osobowych wyposażona
między innymi w namioty pneumatyczne. Umożliwia to dużą mobilność oraz zmniejsza
ilość osób potrzebnych do rozwinięcia łaźni.
Rys. 9. Łaźnia polowo-namiotowa na bazie namiotów pneumatycznych Milagro wraz
z urządzeniem grzejnym UG-72 i otwartym zbiornikiem na wodę
Źródło: Archiwum MON
Rys. 10. Wnętrze ciągu namiotów pneumatycznych Milagro z widoczną instalacją prysznicową
oraz wyposażeniem podstawowym (maty antypoślizgowe, kosze na skażoną odzież). Widok
z namiotu – łaźni w stronę wejścia do namiotu-rozbieralni. W trakcie likwidacji skażeń poły
namiotów są opuszczone
Źródło: Archiwum MON
-
-
-
-
-
PODSUMOWANIE
W obliczu nowych zagrożeń związanych z atakami terrorystycznymi z użyciem
środków chemicznych, biologicznych, radiologicznych, a nawet ładunków jądrowych,
konieczna jest weryfikacja dotychczasowych założeń oraz ciągła aktualizacja planów
działania odpowiednio do zmieniającej się sytuacji. W SZ RP trwają prace nad
140
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU …
tworzeniem nowych planów oraz modyfikowane są procedury użycia sił i środków
Wojsk Lądowych w sytuacjach kryzysowych. W zakresie likwidacji skażeń
chemicznych i promieniotwórczych WChem stanowią trzon tych sił. Wyposażenie
specjalistyczne WChem gwarantuje kompleksowe przeprowadzenie likwidacji skażeń:
ludzi, sprzętu transportowego, budynków oraz terenu.
Najsłabszą stroną wojskowego ratownictwa chemicznego jest czas gotowości do
działania. Czas od podjęcia decyzji o użyciu sił i środków do wejścia ratowników
wojskowych do akcji wynosi kilka godzin, a wynika to przede wszystkim z czasu
potrzebnego na dojazd do rejonu działań ratowniczych. Analizując procedury
Państwowej Straży Pożarnej, można stwierdzić, że zanim ratownicy wojskowi dotrą do
miejsca akcji, to cywilne służby ratownicze w większości przypadków zakończą już
swe działania.
Nie należy podważać celowości utrzymywania wojskowego Podsystemu
Ratownictwa Chemicznego. Jako argument należy przytoczyć dotychczasowe
wspieranie służb ratowniczych przez pododdziały wojskowe, np. w pracach
porządkowych (dezynfekcji) na terenach dotkniętych powodzią w 1997, 2001 oraz 2005
roku. Ponadto sprzęt WChem, przewidziany do likwidacji skażeń, przewyższa
wydajnością i skutecznością sprzęt, jakim dysponuje Państwowa Straż Pożarna oraz
Obrona Cywilna. Wynika z tego, że siły i środki WChem powinny stanowić
profesjonalne wsparcie dla Specjalistycznych Grup Ratownictwa Chemiczno –
Ekologicznego (SGR CHEM-EKO) Państwowej Staży Pożarnej.
W celu szczegółowego określenia zadań oraz kompetencji poszczególnych osób
funkcyjnych, biorących udział w likwidacji skażeń na rzecz podsystemu niemilitarnego,
prowadzone są liczne badania, analizy oraz ćwiczenia aplikacyjne. Przykładem może
być projekt badawczy pt. Analiza możliwości współpracy Wojsk Chemicznych oraz
elementów podsystemu niemilitarnego w ramach likwidacji skutków aktów terroru
z wykorzystaniem toksycznych substancji chemicznych lub/i promieniotwórczych,
realizowany w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza
Kościuszki we Wrocławiu, a finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego. Oczekuje się, że wyniki i wnioski projektu badawczego będą miały
zastosowanie w czasie tworzenia grup ratownictwa specjalnego CBRN 1 w systemie
bezpieczeństwa państwa.
LITERATURA
[1]Plan udziału Wojsk Lądowych w rozpoznaniu i likwidacji skażeń spowodowanych
awarią chemiczną (wypadkiem radiacyjnym) lub aktem terroru. - Załącznik Nr 5 do
Planu użycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia
sytuacji kryzysowych, DWLąd, Warszawa 2008.
1
Ratownictwa w sytuacjach zagrożenia czynnikami: chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi
(promieniotwórczymi) lub nuklearnymi (ładunkami jądrowymi)
-
-
-
-
-
[2]Planu użycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia
sytuacji kryzysowych, DWLąd, Warszawa 2008.
141
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH
[3]Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych
zasad udziału pododdziałów i oddziałów SZ RP w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu (Dz. U. Nr 41, poz. 347).
[4]Polska Norma PN-V-01009 „Środki i urządzenia do likwidacji skażeń”.
[5]Zmodernizowana instalacja rozlewcza IRS-2. Użytkowanie i obsługiwanie
techniczne - Projekt, WIChIR, Warszawa 2002.
[6]Instalacja rozlewcza IRS-2. Użytkowanie i obsługiwanie techniczne – Instrukcja
użytkowania, OPChem. 363/89
CO-OPERATION BETWEEN NBC FORCES AND ELEMENTS OF NONMILITARY SUB-SYSTEM DURING DECONTAMINATION AFTER “DIRTY
BOMB” – ASSESSMENT OF MILITARY NBC EQUIPMENT CAPABILITIES
Summary
Military forces play a significant role in protecting the population in the face of new threats,
particularly CBRN terrorism. One of the most crucial issues is co-operation between military
forces and a non-military emergency system. Under the Polish law, there are procedures making it possible to employ military forces to conduct these special tasks, but there is still room for
improvement. The aim of this paper is to assess the capabilities of NBC equipment for decontamination after a “dirty bomb” in order to support the non-military emergency system.
Key worlds: NBC forces, decontamination, decontamination equipment, individual protection
equipment, IPP-95, IPLS-1, IZAS-05, liquid distribution systems, IRS-2, IRS-2C, tent-based
field bath
-
-
-
-
-
Artykuł recenzował: prof. dr hab. inż. Jerzy ZWOŹDZIAK
142