olejki eteryczne w kosmetologii - Wyższa Szkoła Informatyki i

OLEJKI ETERYCZNE W KOSMETOLOGII
Aleksandra Flis, Katarzyna Pikul
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Rośliny ze względu na obecność w nich licznych związków o pielęgnacyjnym działaniu są często wykorzystywane w kosmetologii. Jednym ze składników pozyskiwanych z roślin są olejki eteryczne. Te bezbarwne lotne ciecze otrzymuje się poprzez destylacje wodną, destylacje z parą wodną, ekstrakcje,
macerację, absorpcję lub wytłaczanie. Rośliny bogate w olejki eteryczne należą do wielu rodzin. Olejki
eteryczne posiadają wiele właściwości m. in. antyseptyczne, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne oraz
gojące. Ułatwiają przenikanie substancji aktywnych przez skórę, pobudzają układ immunologiczny,
zwiększając odporność na zakażenia, a także poprawiają krążenie. Ponadto działają przeciwbólowo,
pobudzają metabolizm komórkowy poprawiając strukturę skóry, działają odmładzająco, gdyż przyspieszają procesy regeneracyjne. Olejki eteryczne posiadają działanie przeciwutleniające oraz poprawiają ukrwienie skóry, która staje się bardziej elastyczna. Dzięki tylu właściwościom znajdują zastosowanie w aromaterapii. Niestety niosą ze sobą pewne zagrożenia. Niektóre mieszanki mogą posiadać własności uczulające, a nawet toksyczne. Do najczęstszych alergenów zalicza się terpeny i ich
pochodne.
Wstęp
Olejki eteryczne to bezbarwne lotne ciecze, o przyjemnym zapachu, pochodzenia roślinnego. Są wieloskładnikowymi mieszaninami różnych związków chemicznych: węglowodorów terpenowych, alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów, eterów; spotka się również substancje siarkowe, azotowe, pochodne acetylenu, a także tropolony, kumaryny, kwasy organiczne i inne.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (15) 2013, s. 64-71
Olejki eteryczne w kosmetologii
Dobrze rozpuszczają się w spirytusie, glicerolu, lipidach. Jest to grupa produktów bardzo heterogenna. W skład jednego lotnego olejku może wchodzić kilkadziesiąt, a niekiedy 200-300 lub więcej różnych związków chemicznych. Dotychczas poznano 1500 związków wchodzących w skład różnych olejków eterycznych.
W przypadku większości olejków eterycznych można wskazać jeden główny składnik, który nadaje
olejkowi charakterystyczny zapach oraz wpływa na jego określone działanie farmakologiczne1.
1. Otrzymywanie olejków eterycznych
Destylacja wodna – przygotowany surowiec roślinny wkłada się do naczynia z wodą, następnie podgrzewa się do temperatury wrzenia, olejek zbiera się wraz ze skraplaną parą. W otrzymanej mieszaninie znajduje się olejek i woda, którą łatwo oddzielić.
Destylacja z parą wodną – polega na przepuszczeniu pary wodnej przez surowiec roślinny, a następnie skropleniu pary zawierającej lotne składniki surowca i oddzieleniu wonnej frakcji nierozpuszczalnej w wodzie. W ten sposób pozyskuje się olejki słabo rozpuszczalne w wodzie, których składniki nie
rozdzielają się w temperaturze 100˚C i w obecności pary wodnej.
Ekstrakcja – polega na potraktowaniu surowca substancją, która unosi, rozpuszcza, lub absorbuje
składniki aromatyczne olejków jest to np. eter naftowy, benzen lub czterochlorek węgla. Następnie
usunięcie substancji ekstrahującej odbywa się przez odparowanie lub rozdzielenie frakcji o różnej
gęstości.
Absorpcja – wykorzystuje zjawisko wchłaniania olejków przez tłuszcze. Surowiec roślinny zalewa się
tłuszczem, po kilku dniach olejki, które przeszły do tłuszczu tworzą pachnącą pomadę. Składniki można rozdzielić za pomocą ekstrakcji lotnymi rozpuszczalnikami.
Maceracja – do naczyń napełnionych tłuszczem dodaje się surowiec roślinny lub umieszcza się w woreczkach płóciennych, które zatapia się w tłuszczu. Naczynie szklane lub żelazne umieszcza się w łaźni
wodnej i podgrzewa do temperatury 50-70˚C. Otrzymane pomady traktuje się alkoholem etylowym w
celu wyizolowania czystego olejku.
Wytłaczanie – polega na wyciskaniu ręcznym lub za pomocą prasy, olejków ze skórek owoców cytrusowych. Wodę i szlam oddziela się przez dekantację a później filtrację.
Najlepsze efekty otrzymuje się przez zastosowanie metody ekstrakcji gazowej, która daje frakcję
aromatyczną o składzie zbliżonym do naturalnego i dużym stężeniu substancji wonnej.
Uszlachetnianie olejków polega na usunięciu frakcji bezwonnej, w wyniku którego otrzymujemy pomadę. Ekstrakcja pomady etanolem, a następnie zagęszczenie daje absolut, z którego po ekstrakcji
eterem naftowym otrzymuje się konkret2.
1
Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna z elementami kosmetologii, wyd. Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008,
Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy Perfumerii, wyd. MedPharm Polska, Wrocław 2008.
2
Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna…, dz. cyt.; Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy…, dz.
cyt.; Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne, wyd. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2007.
65
Olejki eteryczne w kosmetologii
2. Przykładowe rośliny wytwarzające olejki
Rodziny roślin:
-
Sosnowate, rodzaje: sosna, jodła, świerk modrzew
Cyprysowate: jałowiec, cyprys
Wawrzynowate: drzewo cynamonowe, wawrzyn
Baldaszkowate: kminek, anyż, koper, kolendra
Mirtowate: eukaliptus
Wargowe: mięta, szałwia, tymianek, rozmaryn
Rutowate: cytrusy, ruta
Pieprzowate: pieprz
Imbirowate: imbir, alpinia
Selerowate: kolendra, dzięgiel, lubczyk
Astrowate: bylica, rumianek
Jasnotowate: lawenda, melisa3.
3. Surowce do produkcji olejków
Występują we wszystkich częściach roślin:
-
Kwiaty, Pąki kwiatowe (olejek jaśminowy, pomarańczowy, lawendowy, różany, goździkowy)
Liście i igły (olejek pomarańczowy, cynamonowy, z drzewa herbacianego, eukaliptusowy,)
Łodygi (olejek z tataraku)
Owoce, Nasiona (olejek muszkatołowy, jałowcowy, kminkowy, kolendrowy)
Skórka owoców (olejek pomarańczowy, cytrynowy, grejfrutowy)
Korzenie, Kłącza(olejek z arcydzięgielowy, imbirowy, irysowy)
Całe rośliny (olejek lawendowy, miętowy)
Kora (olejek cynamonowy)
Drewno (olejek cedrowy, różany, sandałowy)
Trawy (olejek cytronelowy, lemongrasowy)4.
4. Właściwości
Składniki znajdujące się w olejkach eterycznych wykazują działanie:
-
Antyseptyczne, przeciwbakteryjne to związki fenolowe: tymol, karwakrol, eugenol, anetol
Przeciwzapalne to związki izoprenoidowe: bisabolol i gwajazulen;
Gojące
3
Tamże.
4
Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy…, dz. cyt.
66
Olejki eteryczne w kosmetologii
-
Ułatwiają przenikanie przez skórę, wynikające ze zdolności rozpuszczalności w międzykomórkowych lipidach naskórkowych
Pobudzają układ immunologiczny, zwiększając odporność na zakażenia,
Poprawiają krążenie: kamfora, kamfen, pinen
Działają przeciwbólowo
Pobudzają metabolizm komórkowy poprawiając strukturę skóry
Działają odmładzająco, gdyż przyspieszają procesy regeneracji
Poprawiają ukrwienie skóry, która staję się bardziej elastyczna i jędrna.
Regulują proces wydzielania sebum: olejek drzewa herbacianego, szałwiowy, eukaliptusowy,
rozmarynowy, lawendowy, tymiankowy, jałowcowy, kminkowy i koprowy
Działają przeciwutleniająco5.
5. Przykładowe olejki eteryczne
5.1. Olejek cyprysowy
Olejek cyprysowy jest pozyskiwany z cyprysu, który występuje w regionie śródziemnomorskim. Olejek
destylowany jest z liści, gałązek i szyszek. Jest to zapach ciepły, drzewny.
Główne składniki: α-pinen, karen, limonen, terpinolen, myrcen, β-pinen, gerakren-D, terpinen-4-ol,
linalol, cedrol, octan terpinylu, octan bomylu.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek cyprysowy ma działanie antyseptyczne i ściągające. Jest wykorzystywany do pielęgnacji cery
tłustej, do tłustych włosów i jest również pomocny w leczeniu trądziku. Dzięki działaniu ściągającemu
reguluje nadmierne wytwarzanie potu i hamuje krwawienie po zacięciach podczas golenia. Występuje w płynach po goleniu oraz w preparatach na łupież.
5.2. Olejek geraniowy
Olejek geraniowy otrzymywany jest z nadziemnych części ziela holowanych odmian pelargonii.
Wszystkie części wegetatywne rośliny pokryte są krótkimi włoskami gruczołowymi, w których znajduje się olejek eteryczny. Olejki powstają z liści rośliny w procesie destylacji z parą wodną.
Olejek geraniowy możemy znaleźć w perfumach, kremach, balsamach do ciała i mydłach.
Główne składniki: α-pinen, trans-ocymen, limonen, myrcen, germakren-D, cytronellol, geraniol,
linalol, eudesmol, spatulenol.
Działanie i zastosowanie na skórę:
5
Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna…, dz. cyt.; Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne…, dz.
cyt.
67
Olejki eteryczne w kosmetologii
Olejek geraniowy oczyszcza, pielęgnuje i łagodzi podrażnienia skóry tłustej. Ma działanie antyseptyczne, ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, kojące, odświeżające, przeciwgrzybiczne,
regenerujące komórki. Jest stosowany w leczeniu ran, blizn i stanów zapalnych błony śluzowej.
Stosowane są również kąpiele lub kompresy z użyciem olejku geraniowego, które leczą trądzik, łupież, infekcje skóry, egzemy, wrzody i rany.
5.3. Olejek lawendowy
Olejek lawendowy jest najważniejszym olejkiem znanym w aromaterapii. Jako nieliczny może być
nanoszony bezpośrednio na skórę. Olejek jest pozyskiwany z dziko rosnącej lawendy zbieranej na
wzgórzach Prowansji. Olejek otrzymywany jest w procesie destylacji bezpośrednią parą wodną.
Z jednej tony surowca otrzymuje się od 5 do 10 kg olejku eterycznego.
Olejek lawendowy jest bezbarwną lub jasnożółtą, klarowną cieczą o świeżym charakterystycznym
zapachu.
Główne składniki: β-ocymen, β myrcen, limonen, α i β-pinen, β-kariofilen, farne zen, linalol, terpineol-4, lawadulol, borneol.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek lawendowy przyspiesza gojenie się ran i łagodzi ból, co zostało naukowo udowodnione. Olejek
łagodzi również ból i swędzenie po ukąszeniach insektów. Jest tez używany na wypryski, trądzik, zapalenie skóry, czyraki, poparzenia słoneczne, wszy i łysienie plackowate.
5.4. Olejek neroli
Olejek neroli otrzymywany jest z kwiatów gorzkiej pomarańczy w procesie destylacji parą wodną. Ma
on niepowtarzalny, przyjemny zapach. Jest on jednak bardzo drogi, ponieważ do otrzymania jednego
litra olejku potrzeba około tonę świeżych kwiatów.
Główne składniki: α-pinen, β-pinen, limonen, linalol, α-terpineol, nerol, geraniol, nerolidol, farnezol,
octan linalolu, octan nerylu.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek neroli ma działanie tonizująco-uspokajające. Doskonale nadaje się do pielęgnowania skóry
podrażnionej i wrażliwej, starzejącej się i na rozstępy spowodowane ciążą. Kąpiele z tym olejkiem
opóźniają procesy starzenia się skóry, powstawanie zmarszczek, zapobiegają pękaniu drobnych naczyń krwionośnych.
68
Olejki eteryczne w kosmetologii
5.5. Olejek paczulowy
Olejek paczulowy pozyskiwany jest z wysuszonego ziela paczuli w procesie destylacji przegrzaną parą
wodną. Wszystkie części rośliny: korzenie, łodyga, gałązki i liście zawierają olejek eteryczny.
Główne składniki: α-pinen, β-pinen, limonen, aromadendren, β-bulnezen, α-patchoulen, β-kariofilen,
patchoulol, patchoulenon.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek paczulowy ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe, ściągające, regenerujące naskórek. W dolegliwościach skórnych leczy rany i przyspiesza tworzenie się blizn. Jest także skuteczny przy stanach zapalnych skóry. Olejek występuje w produktach do
pielęgnacji wszystkich typów skóry, a w szczególności do skóry suchej ze skłonnością do pękania.
5.6. Olejek różany
Olejek różany jest jednym z najszlachetniejszych i najdroższych produktów zapachowych. Pozyskiwany jest z różnych gatunków, najczęściej jest to Rosa damascena rosnąca w Bułgarii. Otrzymuje się go
przez destylację parą wodną z świeżo zebranych o rannej porze płatków różanych.
Główne składniki: α-pinen, myrcen, β-pinen, kariofilen, kumulen, cytronelol, geraniol, linalol, transfarnezol, terpineol, eugenol, metyloeugenol, geranial, octan geranylu, tlenek różany, nonadekan,
nonadeken, alkohol fenyloetylowy.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek różany działa antyseptycznie, przeciwzapalnie i przyspiesza gojenie się ran. Może być stosowany na skórę bez uprzedniego rozcieńczenia. Używany jest w leczeniu oparzeń i martwicy skóry. Jest
dobrze tolerowany przez skórę niemowląt i małych dzieci. Stosuje się go do łagodzenia podrażnionej
pupy niemowlęcia lub wywołanych karmieniem stanów zapalnych brodawek piersiowych. Olejku
używa się również do skóry suchej, w opryszczce i do ogólnej pielęgnacji skóry.
5.7. Olejek sandałowy
Olejek sandałowy otrzymywany jest metodą destylacji para wodną z drewna sandałowca białego.
Zapach olejku ma charakterystyczny, łagodny i trwały drzewny zapach z lekką nutą zwierzęcą.
Główne składniki: santalol, alkohol seskwiterpenowy, seskwiterpen - santalen, aldehyd izowalerianowy, santalon i santonon, bergamoten, alkohol bergamotol, alfa-bisabolol, farnesol, nuciferol.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek sandałowy ma działanie kojące, uspokajające i przeciwzapalne. Jest dobrym antyseptykiem
w infekcjach skóry. Pomaga w egzemach, wypryskach i łupieżu.
69
Olejki eteryczne w kosmetologii
5.8. Olejek ylangowy
Olejek ylangowy nazywany też ilangowym lub ylang-ylang, otrzymywany jest z kwiatów jagodlinu
wonnego, tropikalnego i wiecznie zielonego drzewa. Powstaje w wyniku pełnej destylacji trwającej 10
do 18 godzin. Ma on jasnożółtą barwę o przyjemnym kwiatowo-balsamicznym, słodkim zapachu.
Główne składniki: α-pinen, β-pinen, β-kariofilen, germakren-D, γ-kadinen, a-farnezen, α-humulen,
linalol, geraniol, nerol octan geranylu, octan benzylu, benzoesan benzylu, eter metylowy parakrezolu.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek ylangowy jest składnikiem wielu kosmetyków do włosów, kremów, szczególnie do cery tłustej
i emulsji. Ma właściwości tonizujące, przeciwgrzybiczne, regulujące pracę gruczołów łojowych. Jest
również polecany do pielęgnacji skóry owłosionej jako środek przeciwko łysieniu stymulujący porost
włosów.
5.9. Olejek z drzewa różanego
Olejek drzewa różanego otrzymywany jest z różnych odmian drzew Aniba roseadora, jest to wolno
rosnące, niewysokie, wiecznie zielone drzewo, mające charakterystyczną korę i czerwono żółte pachnące drewno. Wystepuja dwa typy olejków: kajeński i brazylijski. Olejek otrzymywany jest metodą
destylacji z przegrzaną parą wodną z rozdrobnionego na wióra drewna.
Główne składniki: linalol, limonen, cyneol, metyloheptenon, metyloheptenol, α-terpineol, nerol, geraniol, pochodne acetofenonu, furfural.
Działanie i zastosowanie na skórę:
Olejek ma właściwości uspokajające, tonizujące, aseptyczne i regenerujące naskórek. Wykorzystuje
się go w leczeniu chorób skórnych takich jak wysypka, dermatozy, liszaje. Stosuje się go również do
pielęgnacji skóry zdrowej, zwłaszcza cery wrażliwej, suchej, skłonnej do podrażnień i do cery mieszanej. Olejek różany jest uważany za bezpieczny, nietoksyczny i łagodny w swoim działaniu. Nie alergizuje, nie wywołuje podrażnienia skóry i błon śluzowych6.
6. Zastosowanie olejków
Wpływ konkretnych olejków na stan fizyczny i psychiczny naszego ciała został wykorzystany w dziale
medycyny jakim jest aromaterapia. Aromaterapia dziś pomaga tworzyć kompozycje zapachowe idealnie dobrane do potrzeb naszej skóry, co wykorzystujemy w opracowywaniu receptur kosmetyków
i perfum7.
6
Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna…, dz. cyt.; Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne…, dz.
cyt.
7
Tamże
70
Olejki eteryczne w kosmetologii
7. Zagrożenia
Olejki eteryczne oprócz charakterystycznych właściwości i dobrego przenikania przez skórę dzięki
swojej rozpuszczalności w międzykomórkowych lipidach naskórkowych posiadają także wady. Niektóre mieszanki mogą posiadać własności uczulające, a nawet toksyczne.
Do najczęstszych alergenów zalicza się terpeny i ich pochodne. Substancje roślinne, takie jak balsam
peruwiański, bogaty w benzoesan koniferylu, są usunięte z większości składów wyrobów kosmetycznych. W produkcji obecnie używa się wyciągów pozbawionych terpenu, oleju bergamotowego bez
furokumaryny.
Podsumowanie
Olejki eteryczne ze względu na swoje właściwości mają szerokie zastosowanie, nie tylko w branży
kosmetycznej. Są pozyskiwane z prawie wszystkich części roślin, wieloma metodami, na drodze różnych procesów chemicznych. Posiadają liczne właściwości terapeutyczne takie jak: przeciwzapalne,
poprawiające krążenie, wspomagające przenikanie substancji przez skórę i inne. Wiele z nich ma swoje zastosowanie w aromaterapii, a także w produkcji kosmetyków, w których ważną rolę odgrywa
zapach. Należy pamiętać, iż stosowanie olejków niesie za sobą pewne ryzyko ze względu na właściwości uczulające niektórych składników, a nawet toksyczne.
Bibliografia
1. Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna z elementami kosmetologii, wyd. Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008.
2. Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy Perfumerii, wyd. MedPharm Polska,
Wrocław 2008.
3. Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne, wyd. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2007.
71