Zwierzęta zimujące w ziemi Zima jest dla zwierząt cięŜkim okresem

Zwierzęta zimujące w ziemi
Zima jest dla zwierząt cięŜkim okresem. Niekorzystne warunki atmosferyczne, takie
jak niskie temperatury, wiatr i śnieg wpływają bezpośrednio na aktywność zwierząt, a takŜe w
sposób pośredni ograniczając dostęp do zasobów pokarmowych. Aby przetrwać tę
niekorzystną porę wiele zwierząt wykształciło specjalny rodzaj adaptacji, którymi są sen
zimowy i hibernacja. Często te dwa pojęcia są mylone, niekiedy uwaŜane za synonimy,
dlatego warto przypomnieć, jakie są róŜnice pomiędzy tymi formami „zimowego
wypoczynku”. Hibernacja (z języka łacińskiego słowo hiberno znaczy „zimuję”), to taki stan
fizjologiczny, w którym zmniejsza się zapotrzebowanie na energię pochodzącą z pokarmów,
temperatura ciała zwierzęcia obniŜa się bardzo drastycznie, czasami jest prawie taka sama jak
temperatura otoczenia – taki stan nazywamy hipotermią. Zwierzę podczas hibernacji zapada
w stan odrętwienia, a minimalne ilości wytwarzanej energii wystarczają zaledwie na
podtrzymanie podstawowych czynności Ŝyciowych organizmu. Podczas snu zimowego
temperatura ciała zwierząt nie obniŜa się tak bardzo, zaledwie o kilka stopni Celsjusza, ale
zawsze jest duŜo wyŜsza niŜ temperatura otoczenia, a procesy metaboliczne ulegają
spowolnieniu. Kiedy temperatura otoczenia osiągnie wartość progową, która jest inna dla
róŜnych gatunków, jest to sygnał, aby poszukać schronienia i przygotować się do zimy.
Bardzo waŜne jest znalezienie i przygotowanie odpowiedniej kryjówki. Miejsce takie
musi jednak spełniać pewne warunki. Przede wszystkim temperatura nie moŜe spadać
znacznie poniŜej 0 stopni Celsjusza, musi być utrzymana odpowiednia wilgotność i legowisko
musi być odizolowane, aby nic nie zakłócało odpoczynku. Właśnie takie warunki zapewniają
zwierzętom liczne podziemne nory i szczeliny. Część zwierząt wykorzystuje w tym celu
specjalnie wykopane przez siebie korytarze (głównie małe ssaki), natomiast inne (płazy,
gady), uŜywają często gotowych kryjówek wykopanych wcześniej przez inne zwierzęta.
Płazy i gady, które są zwierzętami zmiennocieplnymi, zimą zapadają w stan
hibernacji. Bardzo często zdarza się, Ŝe róŜne gatunki płazów, jak na przykład salamandry
plamiste i róŜne gatunki, ropuch zimują wspólnie w jednej kryjówce. Podobnie bywa z
gadami: osobniki róŜnych gatunków węŜy (np. Ŝmija zygzakowata, gniewosz plamisty)
zbierają się w pobliŜu swoich kwater zimowych na kilka tygodni przed nastaniem zimy.
Podczas najcieplejszej części dnia wygrzewają się w słońcu, nie wykazując zainteresowania
pokarmem. W miarę obniŜania się temperatury chowają się coraz głębiej do swoich kryjówek,
gdzie juŜ pozostają aŜ do wiosny, dopóki nie nastaną cieplejsze dni.
Wśród zimujących pod ziemią ssaków na szczególną uwagę zasługuje suseł
moręgowany. Ten niewielki gryzoń większą część swojego Ŝycia spędza w podziemnych
norach śpiąc prawie pół roku! Gryzonie te hibernują samotnie, kaŜdy w oddzielnej norze. W
tym czasie korzystają wyłącznie z zapasów tłuszczu zgromadzonych pod skórą podczas
letniej aktywności. Czasami, co 3-20 dni, susły wybudzają się na krótki czas. W czasie tych
przebudzeń zuŜywane jest blisko 90% zmagazynowanego w ciele zwierząt tłuszczu. Po zimie,
przewaŜnie na początku marca, pierwsze na powierzchni pojawiają się starsze, dojrzałe
płciowo samce, później dołączają do nich samice oraz jednoroczne, niedojrzałe płciowo
samce. Odwrotnie jesienią - pierwsze ograniczają swoją aktywność na powierzchni samice
(juŜ w sierpniu), po nich samce (na początku września), a najdłuŜej aktywne pozostają
osobniki młodociane (aŜ do końca września).
DuŜe, skomplikowane nory budują z kolei borsuki. Przed nadejściem zimy w
odpowiedniej komorze gromadzą sobie poŜywienie. Gdy zima odrobinę zelŜeje borsuki
wybudzają się i wychodzą na zewnątrz swych nor, aby się napić, po czym wracają do swojej
kryjówki i ponownie zasypują wejście. Istotne jest jednak pozostawienie niewielkiego
otworu, który będzie zapewniał wentylację.
Największym naszym zimującym drapieŜnikiem jest niedźwiedź brunatny, któremu za
schronienie słuŜyć moŜe jaskinia, zwalony pień, a czasem nawet spora sterta liści ułoŜona w
płytkiej jamie i ukryta w leśnej gęstwinie. Legowisko niedźwiedzia nazywane jest gawrą. W
czasie snu zimowego metabolizm zwierzęcia spada do około 50%. Podczas snu tętno
niedźwiedzia spada z 40 do 8 uderzeń na minutę. Spowolnieniu ulega takŜe oddech, a
temperatura ciała obniŜa się o ok. 1-2 stopnie Celsjusza. Jednak w tym stanie niedźwiedź nie
pozostaje mniej czujny. W przypadku zbliŜającego się do gawry niebezpieczeństwa zwierzę
nie porusza się, ale jest gotowe odeprzeć atak w kaŜdej chwili.
Oczywiście w naszych warunkach klimatycznych zimuje bardzo duŜa liczba innych
zwierząt, w tym bezkręgowców, które często spędzają niekorzystną porę w ściółce leśnej, pod
korą drzew, czy w ziemnych jamkach i szczelinach. Wśród owadów niektóre, jak rusałka
pawik wykorzystują w tym celu siedziby ludzkie, takie jak strychy, czy piwnice. W
zaleŜności od gatunku owady mogą zimować w róŜnym stadium, czasami w postaci imago,
czyli formy dojrzałej, innym razem jako poczwarka.
Sen zimowy w róŜny sposób pomaga zwierzętom przetrwać niekorzystne warunki,
zawsze jednak związany jest z pewnymi zmianami fizjologicznymi, które inicjowane są przez
znaczny spadek temperatury. NaleŜy zapamiętać, Ŝe wybudzanie zwierząt ze snu moŜe mieć
dla nich tragiczny skutek. Dlatego, gdy spotkamy „zimowego śpiocha” nie zakłócajmy jego
spokoju.
Suseł moręgowany. Źródło: www.naturfoto.cz
Borsuk. Źródło: budgerstrust.org.uk
Niedźwiedź brunatny. Fot. Łukasz Junkiert
Łukasz Junkiert