K - Lengyelország magyarul
Transkrypt
K - Lengyelország magyarul
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 K [1. litera oznaczająca spółgłoskę k; 2. spółgłoska tylnojęzykowa, bezdźwięczna, twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: jedenasty] – (kemény zöngétlen mássalhangzó és jele) k – k; kilo, ezer (10 a harmadikon; 103) K – K; kilo, 1024 (2 a tizediken; 210) K [Przedrostek oznaczający pomnożenie przez 1000, np. 1 kHz równa się 1000 Hz] – k-, kilo- (ezer) Kaat, Kehat (czekanie, posłuszeństwo) [syn Lewiego; dziadek Mojżesza i Aarona; zmarł w Egipcie w wieku lat 133. Jego potomkowie mieli za zadanie transportowanie przedmiotów należących do przybytku; jednak nie wolno im było ich dotykać, ani się na nie patrzeć.] – KEHÁT (gyűlés, gyülekezet) [Lévi (1) második fia (1Móz 46,11)] Kaatyci, Kehatyci [potomkowie Kaata, Kehata] – KEHÁTITÁK [Kehát leszármazottai; Mózes és Áron is közéjük tartoztak (2Móz 6,16.18.20); a kehátita léviták hordozták a frigyládát és a szent sátor eszközeit (4Móz 4,1-20).] kab [miara wagi około 2,5 kg] – kab [szárazűrmérték: 4 log; 1,22 l] kaba [Kaaba (Al-Kaba; z arab. ka'ba(h) = 'sześcian, kostka') - świątynia w Mekce, najważniejsze święte miejsce islamu. Wyznawcom innych religii wstęp jest tu zabroniony.] – (arab) kába; [Kába szentély, vagy Kába (arabul: ) ال ك ع بةismert még mint al-Kaabat al-Musarrafa (arabul: )ال م شرف ة ال ك ع بة, al-Baytu l-Atík (arabul: „ ال ع ت يق ال ب يتAz ősi ház”), vagy al-Bajtu l-Harám (arabul: „ ال حرام ال ب يتA szent ház”) a mekkai nagymecset (al-Maszdzsid al-Harám) belső udvarán álló szentély, amelyben a rejtélyes Fekete követ őrzik. 2. a mohamedánok által szentnek tartott fekete meteorkő a mekkai mecset udvarában Az iszlám építészet szent emlékét a hagyomány szerint Ibráhim (Ábrahám) és fia, Iszmáil építette. A Kába szó jelentése: négyszögletes épület. "Az iszlám dobogó szíve" 12 m hosszú, 10 m széles és 15 m magas. Megemelt alapzaton áll, fekete brokáttal borítva. Az ajtón lévő függönyökön és a külső falán körbefutó szegélyen arannyal hímzett feliratok láthatók. A márványépület és a szürke kő négy sarka a négy égtáj felé tekint. – Kába szentélyében arany és ezüstlámpák ontják a fényt. A legfontosabb k 2362 tárgy a Fekete Kő (hadzsár), melyet a zarándokoknak hétszer kell körbejárniuk és megcsókolniuk. Ezzel ér véget a háddzs, a mekkai zarándoklat. – A Fekete Kő eredete misztikus ködbe vész, szentté azonban bizonyosan Mohamed tette. A geológusok szerint meteorit egy darabja, s mint a hagyomány is tartja, egyenesen az égből hullt az Édenkertbe. Ádam (a bibliai Ádám) kapta meg, miután Allah kikergette a Paradicsomból, hogy a kő elnyelje a bűneit. – A legenda szerint eredetileg fehér volt, de az idők folyamán megfeketedett a magába szívott sok emberi bűntől... Később a hagyomány szerint Dzsibríl angyal (a bibliai Gábriel) Ibráhimnak (a bibliai Ábrahámnak) ajándékozta, hogy templomának a sarokköve legyen.] kabacik [zdrobnienie od kabat - rodzaj surduta] – kabátka; rékli kabaczek [roślina z rodziny dyniowatych] – tök; spárgatök o kabaczek (Curcubita pepo) [zob. dynia szparagowa] – Főzőtök (Cucurbita pepo) o Csillagtök (Cucurbita pepo L. conv. Mrlopepo L. provar pattisonina greb.) o Kabaczek (Cucurbita pepo convar. giromontiina Greb.) [odmiana dyni zwyczajnej . Odmianę wyselekcjonowano we Włoszech i stąd pierwotna nazwa cukinia.] – Cukkini (Cucurbita pepo L. Var. Giromontiina) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2363 kabalista [znawca kabały w judaizmie], kabalistka – varázsló, kabalista (ffi/nő) kabalarka [wróżka, kobieta układająca kabałę] – kártyavetőnő, jövendőmondó asszony, jósnő kabalarz [mężczyzna umiejący kłaść kabałę] – jós kabalistyczny, -a, -e [1. dotyczący kabały lub kabalistyki; 2. magiczny, tajemniczy, zagadkowy] – kabalisztikus, kabbalisztikus kabalistyka, kabała) [1. religiozn. zespół doktryn mistycznych i okultystycznych rozwiniętych w judaizmie, opartych na kabale. 2. astrol. wróżenie; 1. w judaizmie: zespół doktryn mistycznych opartych na kabale lub nawiązujących do niej; 2. wróżenie za pomocą kabały; wróżbiarstwo] – (héber-gör.) kabalisztika; a kabalával kapcsolatos eljárások összessége, különösen betű-, szám- és névmisztika kabalek – kábelke kabała (heb. קבלה- tradycja) [1. to nurt filozoficzno-religijny wywodzący się z judaizmu. Kabaliści wierzą, że posiedli tajemną wiedzę o wszechmocnym, bożym dziele stwarzania świata oraz roli człowieka w tym dziele. 2. z wyrazu hebrajskiego kabal, przyjmować i kabbalach, „nauka przyjęta przez podanie”, którą była u dawnych Żydów wiedza, objaśniająca w ich mniemaniu tajemnicę stworzenia świata i pierwotnych dziejów rodu ludzkiego. „Kabbała,” obok pewnych prawd i zdań trafnych, obejmowała wiele fantastycznych bałamuctw, bajecznych wymysłów i symboliczną teorję liczb (podobną do pytagorejskiej), która dała początek wieszczbom i guślarskim kombinacjom, klecącym na zasadzie pewnych rachunków jakieś odpowiedzi i wyroki. Użycie kart do tych wróżb upowszechniło „wróżbiarską kabałę” na całym zachodzie Europy, skąd obyczaj ten przyszedł do Polski głównie za pomocą broszur i książek francuskich i niemieckich w XVII i XVIII wieku.] – (héber) kabala v. kabbala [(héber ָה ַלבַקqabbālāh)]; szerencsét hozó tárgy v. cselekedet: (wróżenie z kart) kártyavetés, jövendőmondás; babonás hit; - Wersja 01 01 2017 (átv.) titkos tudomány, varázslat; zavar, baj, szorult helyzet, cselszövény; (rel.) hagyomány; a zsidóság középkori titkos tudománya kabałowy, -a, -e – varázskaban [daw. wieprz lub dzik] – süldő kabanos [1. cienka, sucha, wędzona kiełbasa; 2. daw. gatunek cygara] – turistakolbász, vadászkolbász; száraz, füstölt kolbász; (dawno) szivarfajta kabareciarz [pot. osoba zajmująca się tworzeniem kabaretu; artysta kabaretowy] – kabarészerző, kabarészínész kabaret [to forma sztuki widowiskowej, mająca charakter zazwyczaj satyryczny. Widowiska kabaretowe tworzone są przez kilkuosobowe grupy artystów. Zazwyczaj są to grupy stałe. Ekspresja sztuki w przypadku kabaretu polega na prezentowaniu krótkich form, skeczy. Czasami grupy kabaretowe łączą się lub wymieniają członkami, wprowadzając dzięki temu nowe środki wyrazu.] – (fr.) kabaré (kocsma); rövidebb, szórakoztató prózai és zenés számokból álló, rendszerint szatírikus élű műsor; ilyeneket bemutató színház; (átv.) nevetséges helyzet, jelenet; (rekeszes, kerek tál) kabaretki [1. ażurowe pończochy noszone niegdyś przez tancerki występujące w kabaretach; 2. rodzaj ażurowych pończoch lub obecnie także podkolanówek z charakterystycznym wzorem utworzonym z siateczki w kształcie rombów. Takie pończochy nosiły niegdyś aktorki występujące w kabaretach francuskich, stąd wzięła się ich nazwa.] – necc harisnyanadrág Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kabaretowy, -a, -e [przymiotnik od: kabaret, np. aktor kabaretowy] – kabaré- 2364 kabat (z perskiego kaba) [1. dawniej noszony krótki kaftan lub serdak; 2. Kabat, kabacik, od wyrazu perskiego kaba, znaczącego krótki kaftan. „Kabatkowie” – przezwisko mieszkańców okolicy jeziora Łebskiego, noszących, długie kabaty. Kabaty były już w XVI wieku męskie i żeńskie. Rachunki pośmiertne kr. Zygmunta Augusta obejmują obok żupanów, kopieniaków, koletów i „kabaty.”; 3. zob. płaszcz; 4. co do kabata zdania są podzielone i nie istnieje tylko jedna definicja tego odzienia. Przyjmuje się, iż jest to ubiór wierzchni, zazwyczaj męski w formie kaftana lub kurtki, szyty z płótna, adamaszku zamszu lub skóry, bramowany aksamitem i czasem podszywany płótnem. Używany od XV do XVII wieku. 5. krótki kaftan, strój otwarty zupełnie z przodu, z tyłu sznurowany, nieco podobny do munduru, ponieważ miewał mankiety innej barwy. Noszony przez kobiety i mężczyzn. Kabaty niemieckie modne za panowania Zygmunta III i Władysława IV, bywały ze złotogłowiu, haftowane. W XVIII wieku kabat damski był dłuższy, sznurowany z tyłu i bez fałdu. Potem kabat był ubraniem raczej dla dzieci, jako kabacik. 6. rodzaj krótkiego płaszcza z podpinką] – kabát [A kabát perzsa eredetű szó, valószínűleg cseh vagy szlovák közvetítéssel került be a magyar nyelvbe. Első előfordulása 1751-ből való. A divatban a 19. század végére váltak a férfiak téli és ünnepi öltözködésének egyik fontos elemévé. Erdély kivételével a női ujjas néhány testhezálló változatát is kabát névvel jelölték. Ezek gyakran plüssből vagy bársonyból készültek és a jómódot jelölték. Kabátféle felsőruha vászonból is készült (vászonkabát). Kabát egy általában csípőn alul érő, esetleg derékban szabott, hátul hasított vagy toldott, szögletes szárnyú, gyakran kétsorgombos ruhadarab (ujjas). Nők és férfiak egyaránt használják. Általában sötét színű szövetből (szürke, - Wersja 01 01 2017 barna, fekete) készülnek, ritkábban bársonyból, vagy báránybőrből. Kihajtható gallérja gyakran prémes.] Kabbon (Chabra; Chabbon) [według biblijnej Księgi Jozuego 15:40 - miasto judzkie w Szefeli. – Według greckiej Septuaginty to Chabra, dlatego niektórzy utożsamiają ją z Chirbat Hibra (5 km na południowy zachód od Lachisz, inni kierują się nazwą hebrajską i utożsamiają je z Al-Kubajta (Chorbat Kefar Lachisz) w Izraelu, ok. 5 km na południowy zachód od Bajt Dżibrin (Bet Guwrin).] – KABBON (vár, erődítmény, végpont). [Város Júdában (Józs 15,40), valószínűleg "Makbéná"-val azonos (1Krón 2,49).] 1 kabel [1. gruby przewód utworzony ze splotu drutów metalowych, wzajemnie izolowanych; 2. pot. donosiciel; 3. żegl. jednostka długości stanowiaca dziesiątą część mili morskiej] – (fr.) kábel, vezeték; kábel, drótkötél, huzal, sodrony; többágú, többszörösen szigetelt vezeték; csatoló; (átv.) kábel, távirat, sürgöny kabel2 [tekstylia z ciągłych filamentów, znacznie cieńszych niż pakuły, najczęściej o grubości 200-1000 tex. Przetwarzane najczęściej na materiał podłogowy.] – fonószalag [Vágott vagy tépett mesterséges szálakból álló, a fonókábelnél jelentősen finomabb szálköteg (összefinomsága 2001000 tex), amelyből közvetlenül fonal fonható.] kabel aluminiowy – alumíniumkábel kabel do przewodów powietrznych [Kabel oznaczony, posiadający certyfikat odporności na ogień i wytwarzający minimalną ilość dymu. Może być instalowany w przestrzeni między sztucznym sufitem a podłogą lub górnym sufitem, zwanych przestrzeniami powietrznymi.] – légkábel [teljes értékű szigetelést biztosító, de földbefektetést nem igénylő elektromos kábel. A légvezeték szigeteletlen (általában sodrott) huzalból áll, amelyet porcelánszigetelőkön helyeznek el, hogy a tartóoszloptól (és egymástól) elszigeteljék.] kabel dwużyłowy – kéterű kebel v. vezeték kabel elektryczny – villamos kábel, elektromos kábel kabel ekranowany – árnyékolt kábel Kabel kategorii 3 [Kabel oparty na skrętce czteroparowej ekranowanej lub nie ekranowanej zakwalifikowany do przesyłania głosu, wykorzystywany w prywatnych cyfrowych systemach telefonicznych i w sieciach lokalnych. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2365 obecnie często wykorzystywany jako ustalone okablowanie telefoniczne w nowych budynkach, ale nigdy nie powinien być wykorzystywany w nowych instalacjach przemysłowych - zamiast niego powinniśmy stosować kabel Kategorii 5.] – 3. kategóriás kábel Kabel Kategorii 5 [Nominalnie najwyżej oceniany kabel ze skrętką czteroparowa ekranowaną lub nieekranowaną stosowany w sieciach lokalnych. Jednak różni producenci wprowadzili kabel Kategorii 5e (e od enhenced) lub nawet Kategorii 6 - kabel ten jest przede wszystkim testowany przy zastosowaniu znacznie ostrzejszych standardów w zakresie przenoszenia częstotliwości i przesłuchów zbliżnych.] – 5. kategóriás kábel kabel koaksjalny [kabel koaksjalny do instalacji audio/video wysokiej jakości] – koaxiális kábel [körkeresztmetszetű összekötőkábel, nagyfrekvenciás jelek átvitelére. Belül egyetlen fémszál fut (ez gyakran ezüstözve van), kívül hálószerű burkolat árnyékolja, a kettő között szigetelőanyag helyezkedik el. A koaxiális kábeleket szabványos hullámimpedanciájú kivitelekben gyártják (50, 60 és leggyakrabban: 75 ohm).] kabel koncentryczny (ang. coaxial cable) [1. przewód miedziany otoczony izolacją, wspólnym ekranem oraz zewnętrzną koszulką ochronną, wykorzystywany np. jako medium transmisyjne w sieciach Ethernet (np. 10BASE5) z szybkością do 10 Mb/s, w instalacjach antenowych do radia i telewizora, jak również w aparaturze pomiarowej. 2. kabel telekomunikacyjny składający się z dwóch żył miedzianych, umieszczonych współosiowo jedna wewnątrz drugiej; 3. Często określany jako koncentryk, składa się z dwóch współśrodkowo umieszczonych przewodników. Przewodniki te mają dosłownie wspólną oś. Najczęściej w środku takiego kabla biegnie pojedynczy przewód miedziany izolowany warstwą izolatora, dookoła której umieszczona jest następna warstwa cylindrycznego litego lub plecionego przewodnika izolowanego następna warstwą izolatora, a cała struktura powleczona jest ochronną koszulką z polichlorku winylu (PCW) lub teflonu.] – koncentrikus kábel, koaxiális kábel [1. olyan, a híradástechnikában használt vezetéktípus, amely egy belső vezető érből, dielektrikumból, fémhálóból és külső szigetelésből áll. A fémháló szerepe az - Wersja 01 01 2017 árnyékolás, azaz a belső éren továbbított jelek megóvása a külső zavaroktól. Elsősorban rádiófrekvenciás jelek továbbítására használják. 2. A single copper conductor, surrounded with a heavy layer of insulation, covered by a thick surrounding copper shield and jacket. A constantimpedance unbalanced transmission line. 3. Az eszköz már a nevében jelzi szerkezete lényegét (koaxiális: azonos tengelyen nyugvó). A koaxiális kábel egy vezető rézhuzalból és a huzalt hengerszerűen körbevevő, sűrű szövésű árnyékoló vezetőből áll, amelyet műanyag szigetelés választ el a huzaltól. Az egészet kívülről szintén szigetelés védi. A koaxiális kábel az árnyékolás miatt a külső zavarokkal szemben teljesen érzéketlen, ezért a helyi hálózatokban ezt használják a leggyakrabban. A sodort érpárnál drágább, viszont nagyobb adatátvitel sebességet tesz lehetővé. Két változata létezik, az alapsávú és a szélessávú. Az alapsávú kábel 50 ohmos és ezen a biteket 0 és 5 voltos feszültségszintekkel továbbítják (az egyik szint a 0 bitnek, a másik az 1 bitnek felel meg). A szélessávú koaxiális kábelen a biteket egy nagyfrekvenciás vivőjelre ültetik rá és ezt változtatják. Az alapsávú kábelen egyszerre csak egy adat továbbítható (szaknyelven: egycsatornás), míg a szélessávú megengedi több adat egyidejű adását is. Ez azonban drágább, ezért a legjobban az alapsávú koaxiális kábel terjedt el.] kabel opancerzony – páncélozot v. vértezett kábel kabel optyczny inaczej światłowód (ang. Optical fiber) [służy do przesyłania promieniowania świetlnego] – optikai kábel (üvegszál) [Az optikai kábel nem más, mint egy nagyon tiszta kvarcüvegből vagy műanyagból igen vékonyra kihúzott szál, amelyet egy külső védőburok vesz körül. A szálban nagyon gyorsan lehet fényimpulzusokat továbbítani. Ezt úgy valósítják meg, hogy az üvegszál egyik végén egy erre a célra szolgáló eszközzel (LED dióda) bevilágítanak, és fényt a szál másik végen egy ugyanilyen eszközzel érzékelik. A világítás intenzitását változtatva a továbbított jelek megkülönböztethetők. A fény az üvegszálban sorozatos fénytörésekkel terjed, és mindvégig a szálon belül marad. Az optikai szál átmérője sokkal kisebb a hagyományos kábelekénél, ezért több szálat kötegekbe kötnek, és így több kapcsolatot építenek ki egyszerre. Ma már a telefonközpontok összekötésére is ilyen kábeleket használnak. Mivel az üvegszál Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia fényimpulzusokat továbbít, a zavaró elektromos hatásoknak kitűnően ellenáll. Ugyanakkor ez a kábeltípus a legdrágább a három leggyakrabban használt hálózati kábel közül.] 2366 kabel podmorski – tengeralatti kábel kabel podwodny – tengeralatti kábel kabel podziemny – földbe fektetett kábel kabel siecowy – hálózati kábel kabel skrzyżowany [W sieci Ethernet standardowy kabel połączeniowy posiada parę służącą do transmisji danych połączoną z końcówkami l i 2 złącza, a parę do odbierania danych połączoną z końcówkami 3 i 6 po obu stronach kabla. Takie połączenie nazywa się połączeniem prostym. Jednak niekiedy możemy chcieć podłączyć do siebie bezpośrednio dwie jednostki sieci Ethernet (na przykład jeden hub z innych hubem). Może to wymagać zastosowania kabla skrzyżowanego, którym para do transmisji jest połączona z parą do odbioru, a para do odbioru - z parą do transmisji. Powinniśmy oznaczyć wszystkie kable skrzyżowane, ponieważ nie będą działały w normalnych zastosowaniach.] – (informatika) keresztezett kábel kabel szerokopasmowy internet i telefon w pobliu telewizji przemysowej – szélessávú koaxiális kábel [1. Ez a fajta koaxiális kábelrendszer a kábeltelevíziózás szabványos kábelein keresztüli analóg átvitelt teszi lehetővé. Mivel ezek a szélessávú hálózatok a szabványos kábeltelevíziós technikát használják, ezért az analóg jelátvitelnek megfelelően – amely sokkal kevésbé kritikus mint a digitális – a kábelek közel 100 km-es távolságig 300 MHz-es (időnként 450 MHz-es) jelek átvitelére alkalmasak. Digitális jelek analóg hálózaton keresztül átviteléhez minden interfésznek tartalmaznia kell egy konvertert, amely a kimenő digitális jeleket analóg jelekké, és a bemenő analóg jeleket digitális jelekké alakítja. Egy 300 MHz-es kábel tipikusan 150 Mbit/s-os adatátvitelt tesz lehetővé. Mivel ez egy csatorna számára túlzottan nagy sávszélesség, ezért a szélessávú rendszereket általában több csatornára osztják. Az egyes csatornák - Wersja 01 01 2017 egymástól függetlenül képesek pl. analóg televíziójel, csúcsminőségű hangátviteli jel, vagy digitális jelfolyam átvitelére is. Az alapsávú és a szélessávú technika közötti egyik legfontosabb különbség az, hogy a szélessávú rendszerekben analóg erősítőkre van szüksg. Ezek az erősítők a jelet csak az egyik irányba tudják továbbítani, ezért csak szimplex adatátvitelt képesek megvalósítani. A probléma megoldására kétféle szélessávú rendszert fejlesztettek ki: a kétkábeles és az egykábeles rendszert. A kétkábeles rendszerben két azonos kábel fut egymás mellett. A két kábelen ellentétes irányú az adatforgalom. Egykábeles rendszerben egyetlen kábelen két különböző frekvenciatartomány van az adó (adósáv) és a vevő (vevősáv) részére. A szélessávú rendszerek nagy előnye, hogy egyazon kábelen egyidejűleg egymástól függetlenül többféle kommunikációt valósíthatunk meg, hátránya azonban a telepítés és az üzemeltetés bonyolultsága és a jelentős költségek. 2. Ez a fajta kábelrendszer a kábeltelevíziózás szabványos kábelein keresztüli analóg átvitelt teszi lehetővé. A szabványos kábeltelevíziós technikából adódóan az ilyen szélessávú hálózatok esetén az analóg jelátvitelnek megfelelően, amely sokkal kevésbé kritikus, mint a digitális, a kábelek akár 100 km-es távolságra is 300 MHz-es, de akár néha 450 MHz-es jelek átvitelére is alkalmas. A digitális jelek analóg hálózaton való átviteléhez minden interfésznek tartalmaznia kell egy konvertert, amely a kimenő digitális jeleket analóg jelekké, és a bemenő analóg jeleket digitális jelekké alakítja. A szélessávú rendszereket általában több csatornára osztják. Az alapsávú és szélessávú technika közötti egyik legfontosabb különbség az, hogy a szélessávú rendszerekben analóg erősítőkre van szükség. Ezek az erősítők a jelet csak az egyik irányba tudják továbbítani, ezért csak szimplex adatátvitelt képesek megvalósítani. A probléma megoldására kétféle szélessávú rendszert találtak ki: az egykábeles, amelyben egyetlen kábelen két különböző frekvenciatartomány van az adó és a vevő között, és a kétkábeles rendszert, amelyben két azonos kábel fut egymás mellett. A két kábelen ellentétes irányú az adatforgalom.] szélessávú koaxiális kábel Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia taśma z włókien ciągłych, pakuła [materiał z ogólnie cienki, więcej niż 10 ktex, zrobiony z grupy ciągłych chemicznych filamentów, które są ułożone równolegle; nie są skręcone i nie są łączone w żaden sposób. Produkowany procesem konwertowania (przetwarzania kabla w taśmę) i dalej przetwarzany na przędzę, może być 100% lub być mieszanką z innymi materiałami przędzionymi.] – fonókábel (2) [Igen hosszú ("végtelen"), mesterségesen előállított elemiszálakból álló folytonos szálköteg, amely közvetlenül a szálképző fejből lép ki. A szálak párhuzamosak, azokat sem sodrat, sem más nem köti egymáshoz. A köteg összfinomsága meghaladhatja a 10 ktex-et. A fonókábelből vágással vagy szakítással rövid, ún. vágott szálakat nyernek, vagy vágó- ill. tépőkonverterrel közvetlenül fonószalaggá alakítják azt.] kabel wysokiego napięcia – erősáramú kábel kabestan [1. urządzenie do wyciągania i luzowania kotwic, cum itp.; 2. urządzenie do przesuwania przedmiotów po pokładzie statku liną nawijaną na bęben; 3. urządzenie o podobnym zastosowaniu co winda lub wciągarka, ale z bębnem usytuowanym na osi pionowej, a nie na poziomej.] – (hajózás) járgány, gugora kabina [1. niewielkie pomieszczenie na statkach lub w samolotach; 2. wydzielone pomieszczenie dla jednej osoby, wyposażone w odpowiednie urządzenia] – (fr.) kabin, fülke; (hajózás) háló- v. utasfülke; (fürdők, strandok) strandkabin; öltözőfülke v. kisebb faházikó; próbafülke; (repülés) gép- v. repülőgép vezetőjének fülkéje kabina do głosowania – választófülke kabina do rozbiernia się – vetkőző kabina do ubierania się – öltözőkabin kabina dźwiękoszczelna – hangszigetelt fülke (filmfelvételhez) kabina dźwiękowa – hangfülke kabina hermetyczna – légmentes kamra kabina kąpielowa – fürdőkabin kabina kierowcy – vezetőfülke kabina mikserska – hangzáró fülke, keverőfülke kabina natryskowa – tusoló kabina operatora dźwięku – hangmérnöki szoba, hangszoba kabina pilota – pilótafülke; pilótaülés kabina projekcyjna – vetítőhelyiség, mozigépház kabina prysznicowa – zuhanyozó, zuhanyozófülke kabina statku kosmicznego – űrkabin kabel, 2367 - Wersja 01 01 2017 kabina sterowania – vezérlőfülke kabina telefoniczna – telefonfülke kabina wyborcza – szavazófülke kabinet [dawny mebel w formie dwuczęściowej szafki z licznymi szufladkami i z otwieranym pulpitem] – (fr.) kabinet (szekrénytípus) [eredetileg kis szoba (Cabinet). Ebből fejlődött a K. átvitt értelemben való használása, t. i. az a szoba, melyben a kormány tagjai az államfőnek megteszik jelentéseiket.] kable sieciowe – hálózati kábelek [Két számítógép közvetlen fizikai összeköttetésének az eszköze. A használt kábelek típusa jelentősen befolyásolja a hálózatadatátviteli sebességét. A kiválasztást körültekintően kell elvégezni, mivel kábelcsere esetén gyakorlatilag az egész hálózat újraépítését kockáztatjuk! A ma létező helyi hálózatokban alapvetően a következő típusú kábelek használatosak: Sodort érpár; Alapsávú és szélessávú koaxiális kábel; Egymódusú és többmódusú optikai szál (üvegszál)] kablobeton [beton wzmocniony kablem lub prętem stalowym] – huzalbeton kablobetonowy, -a, -e – huzalbetonkablogram [telegram przekazany kablem podmorskim] – kábelsürgöny, kábeltávirat kablować [1. przesyłać depeszę za pomocą podmorskiego kabla telegraficznego; 2. pot. donosić na kogoś] – (fr.) kábelezni, sürgönyözni; kábelen sürgönyt küldeni kablowiec [statek przeznaczony do układania kabli na dnie morskim] – kábelfektető hajó kablowy, -a, -e [przymiotnik od: kabel] – kábeles, kábelkablówka [pot. «telewizja kablowa] – kábeltévé kabłaczek – kicsi boltozóállvány, mintaállvány kabłąk [1. wygięcie w łuk; 2. przedmiot wygięty w łuk; też: element konstrukcyjny w takim kształcie] – boltozóállvány, mintaállvány kabłąkowato – ívesen, boltozatosan kabłąkowatość – ívesség, íveltség Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2368 kabłąkowaty, -a, -e [mający kształt kabłąka] – íves, ívelt, ív alakú, boltozatos kabłąkowy, -a, -e [przymiotnik od: kabłąk] – bolt-, boltozat-, íves kabney [1. element tradycyjnego stroju bhutańskiego (gho), noszony jedynie przez mężczyzn. Ma formę prostokątnego jedwabnego szala (3mx90cm), noszonego podczas świąt i ważnych spotkań. W zależności od statusu społecznego mieszkańca nosi on kabney w określonym kolorze i tak np. jedynie król ma prawo założyć szal purpurowy. Kabney przewiązuje się przez lewe ramię. 2. to jedwabny szal, który jest częścią gho, tradycyjnego stroju bhutańskiego. Jest noszony tylko przez mężczyzn, zakładany na specjalne okazje - na ważne spotkania lub w święta. Ma długość 3 m oraz szerokość 90 cm. Przewiązuje się go przez lewe ramię. Szal ten jest w różnych kolorach; kolor świadczy o statusie społecznym mężcyzny.] – (ang.) kabney; (bhutan) gho (bal vállon átvetett ruhadarab) kabotaż [1. żegluga między portami jednego państwa; 2. żegluga przybrzeżna] – kabotázs (cabotage, francia eredetű) [szállítási vagy fuvarozási tevékenység, egy adott ország területének két pontja között, amelyet az adott országban nem honos gazdasági szereplők végeznek. Eredetileg hajózási kifejezés, a tengeri államok saját kikötői közötti, illetve a nemzetközi folyamok egy államhoz tartozó szakaszán zajló forgalomra vonatkozott. A kabotázs megnevezést már régóta használják a szárazföldi és egy ideje a légiforgalomra is.]; parthajózás kabotażowy, -a, -e – kabotázs-; parthajózási kabotyn [osoba zachowująca się w sposób obliczony na efekt] – ripacs, komédiás kabotynizm [postawa charakterystyczna dla kabotyna, polegająca na zgrywaniu się, - Wersja 01 01 2017 tanim efekciarstwie], kabotyństwo – ripacskodás, komédiázás kabotynka [kobieta postępująca niemoralnie, niepoważnie] – ripacsnő, komédiásnő kabotyński, -a, -ie – ripacs-, komédiáskabotyńsko – ripacs módon, komédiásan kabriolecik – homokfutó, cséza; kocsis helye v. ülése (a postakocsin) kabriolet [1. samochód mający składany lub zdejmowany dach; też: nadwozie takiego samochodu; 2. dawny jednokonny, resorowany pojazd dwukołowy] – (fr.) kabriolet; felnyitható tetejű (kisebb) gépkocsi; egylovas, kétkerekű könnyű kocsi kabura [skórzany futerał na rewolwer lub pistolet] – (wojsko) pisztolytáska kabza (łc. capsa ‘torebka’) [1. daw. woreczek na pieniądze; 2. W języku greckim kapsa, w łacińskim capsa, zwał się futerał na zwoje rękopisów i wogóle pudełko, a capsula – pudełeczko, skrzyneczka. Z łaciny w średnich wiekach przeszedł ten wyraz do języka polskiego. 3. hist., pot. sakiewka, woreczek na pieniądze] – tarisznya, táska; tarsoly (eredetileg széles táska, tarisznya vagy erszény volt); (pénzes) zacskó, pénztárca, bugyelláris; (átv.) pénzeszsák; persely; láda, ládikó kabza, kabsa [kieszeń] – [Słowniczek języka śląskiego] zseb kac [1. pot. złe samopoczucie po wypiciu większej ilości alkoholu; 2. pot. poczucie winy z powodu czynu niezgodnego ze swoim sumieniem] – (ném.) katzenjammer; másnaposság, macskajaj kac poalkoholowy – alkohol utáni másnaposság kacabaja [daw. ciepły kaftan damski lub męski albo ciepła, krótka peleryna damska] – kacabajka, kiskabát, (női) mellényke kacabajka [ubranie kobiece, rodzaj mantylki] – kiskabátka kacerek [mała siatka na kiju do łowienia raków; zdrobnienie od kacerz] – rákhalász háló kacerka – eretnek nő kacerski, -a, -ie – eretnekkacerstwo [1. daw. wyznawanie jakiejś herezji lub którejś z religii protestanckich; 2. dawn. herezja] – eretnekség Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2369 kacerz [1. dawniej: odstępca od wiary, heretyk; 2. sieć do połowu ryb i raków; 3. Wyraz ten w znaczeniu agitatora czyli apostoła sekciarstwa wzięli Polacy z języka czeskiego, w znaczeniu zaś siatki rybackiej wzięli z wyrazu niemieckiego Kesser, Kezzer.] – eretnek; (halászat) kosárháló kacet [pot. hitlerowski obóz koncentracyjny] – koncentrációs tábor kacheksja [daleko posunięte wyniszczenie organizmu] – kachexia; (orvosi) senyvedés, teljes elerőtlenedés, csonttá-bőrré soványodás; senyvesség kachla [kafelka] – [Słowniczek języka śląskiego] csempe kachlok [piec kaflowy] – [Słowniczek języka śląskiego] cserépkályha Kacper, Kasper, Gaspar [imię męskie pochodzenia perskiego (pers. Gathaspar). Pochodzi od słowa oznaczającego podskarbi, stróż lub wspaniały. Domniemane imię jednego z trzech mędrców (królów, magów) z Nowego Testamentu.] – Gáspár [perzsa – héber eredetű férfinév, jelentése: kincset őrző.] Kacperek – Gazsi kacyk [1. przywódca plemienny w Afryce, Australii lub Ameryce Środkowej i Południowej; 2. pot. urzędnik prowincjonalny, sprawujący władzę w sposób samowolny] – (indián) kacika; közép- és dél-amerikai indián törzsfőnök; (átv.) kiskirály, basa; gazdag, befolyásos ember Latin-Amerikában kacykowski, kacykowy, -a, -e – kiskirály-, basakacykostwo [nadużywanie władzy przez kacyka] – kiskirálykodás, basáskodás kaczan [bot. kolba (kukurydzy); głąb (brukwi; kapuściany itp.).] – torzsa, csutka; törpefenyő kaczan kukurydzowy; kaczan kukurydzy – kukoricacsutka kaczany kapusty – káposztatorzsa kaczątko [pisklę kaczki] – kiskacsa kaczeniec (Caltha palustris L.) [Knieć błotna] – gólyahír - Wersja 01 01 2017 kaczka [1. ptak mający spłaszczony dziób, krótkie nogi oraz palce spięte błoną; 2. potrawa z tego ptaka; 3. wiadomość nieprawdziwa; 4. układ samolotu, w którym usterzenie poziome znajduje się przed skrzydłami; 5. naczynie używane przez mężczyzn do oddawania moczu bez wstawania z łóżka] – kacsa, kiskacsa, réce, ruca; kacsázás (vízen); (átv.) kacsa; (orvosi) vizelőüveg, kacsa Lengyel Gabi – Kacsa kaczka (samica) – kacsa, kacsatojó kaczka czarna – fekete kacsa kaczka dziennikarska [termin określający nieprawdziwą, zmyśloną informację, często celowo rozpowszechnioną przez dziennikarzy, najczęściej w celu zaciekawienia czy zaszokowania odbiorcy i podniesienia w ten sposób nakładu lub oglądalności. Częstymi tematami kaczek dziennikarskich są zjawiska paranormalne i doniesienia z dziedziny kryptozoologii. Zdarzają się też tego typu publikacje z dziedziny sportu (rzekoma zmiana klubu czy przyjęcie obywatelstwa przez wybitnego sportowca) czy polityki.] – hírlapírói kacsa, hírlapi kacsa [1. Büchmann ezt az Európa minden nyelvében élő kifejezést Luther Márton ama szójátékából (Predigt am 25. Sonntag nach der heiligen Dreifaltigkeit, Anno 1537, in templo parochiae) eredőnek véli, mely a legenda szóból lugenda-t csinált. 2. Reuter K. egy 1596. megjelent könyvében Luther e szójátéka már lügente, vagyis a kacsa első alakja. 3. Grimm német szótárában nem fogadja el e származtatást és mivel a hírlapi kacsa. németül valamikor blaue ente is volt, a kék-ből akarja deriválni a dolgot. 4. Mások szerint a kacsa eredete a jejdai újságban keresendő, mely egyszer azt a hirt közölte, hogy valahol háromorrú kacsa kelt ki a tojásból.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kaczka edredonowa – dunnakacsa; (puhatollú) kacsa kaczka krzyżówka – tőkés réce 2370 - edredon kaczki taplały się w kałuży – a kacsák tocsogtak a pocsolyában kaczki zakwakały – a kacsák hápogtak kaczkonosy, kaczkodzioby, -a, -e [mający nos podobny do dzioba kaczki] – kacsacsőrű kaczkowato – kacsa módon, kacsaszerűen kaczkowaty, -a, -e [taki jak u kaczki] – kacsa-, kacsaszerű kaczkowy, -a, -e – kacsa-, kacsás kaczor [samiec kaczki] – gácsér kaczorek [zdrobnienie od: kaczor] – (włosy) hajfürt, hajtincs, üstök kaczory [irysy] – (gör.) írisz; (növ.) pompás nőszirom kaczuszka, kaczuchna, kaczusia – kis kacsa kaczy, -a, -e [dotyczący kaczki] – kacsakaczyna – sovány kacsa; kacsahús Kaczyna [wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Wadowice. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego. Znajduje się w Beskidzie Małym w dolinie Choczenki, u podnóża Gancarza.] – Kaczyna (lengyel falu) kaczyniec [roślina błotna z rodziny jaskrowatych; kaczeniec, knieć] – gólyahír kaczyniec błotny – mocsári gólyahír kadaryzm [zob. gulaszowy komunizm] – kádárizmus („gulyáskommunizmus”) kadeci [ob. Korpus kadetów] – kadétok; hadapródok, katonaiskolai növendékek, tisztjelöltek Wersja 01 01 2017 kadecik [zdrobnienie od: kadet] – kis hadapród, kadétka kadecki, -a, -ie – (wojsko) hadapród-, hadapródi; (történelmi) kadetpárti kadencja (z wł. candeza, dosł.: upadek) [1. określony ustawą czas urzędowania obieralnego urzędnika lub organu; 2. jęz. intonacja opadająca; 3. obniżenie tonu we fragmencie utworu muzycznego, będące sygnałem jego zakończenia; 4. w utworach koncertowych: solowa wstawka o charakterze wirtuozowskim i improwizacyjnym] – (lat.) kadencia; (sądów) ülésszak; megbizatás; (irodalom) esés, kádencia; (zene) kádencia, zárlat (a zene értelmi tagozódásának legfőbb eszköze); versenyművekben a szólóhangszer külön zenekari kíséret nélküli szólama kadencja (forma muzyczna) [1. melodycznoharmoniczny postęp o charakterze zakończonym (zob też clausula); w sensie klasycznym jest to połączenie akordów tworzące bardziej lub mniej szeroko rozbudowane zakończenie utworu lub jego części, alebo nawet mniejszego fragmentu, np. frazy, okresu; kadencja doskonała (autentyczna) jest połączeniem akordu dominantowego (na V stopniu) z akordem tonicznym (na I stopniu); przykłady najprostszych kadencji w tonacji C-dur: 2. nieokreślonej długości odcinek utworu o charakterze wirtuozowskim; wykonuje go solista bez udziału towarzyszących mu instrumentów; typowa kadencja przy końcu pierwszej części formy koncertu, oparta na motywach tej części, była do końca XVIII w. zawsze improwizowana przez wykonawcę partii solowej; krótkie kadencje, często nie skrępowane podziałem taktowym, notowane są w utworze zwykle małymi nutami; w niektórych utworach wykonanie kadencji kompozytor pozostawia uznaniu wykonawcy (candeza ad libitum).] – kadencia, zárlat kadencja doskonała – (zene) egész zárlat kadencja niedoskonała – (zene) félzárlat kadencja parlamentu – országgyűlés megbizatásának az időtartama Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2371 kadencja plagalna, kadencja kościelna – egyházi v. plagális kádencia v. zárlat, félzárlat kadencja prezydenta – az elnöki megbizatás időszaka kadencja sądów przysięgłych – esküdtbíróságok megbízatásának határideje kadencja sejmu – országgyűlés megbizatásának ideje kadencyjny, -a, -e [związany z kadencją] – (jog) megbizatási, (zene) kádenciás Kades, Kadesz, Kades-Barnea, Myspat (poświęcony, odseparowany) [miejsce bitwy między królami mezopotamskimi; tam Lot został wzięty do niewoli. Izraelici mieli dłuższy postój w czasie wędrówki do Ziemi Świętej, stamtąd wysłano wywiadowców; tam zmarła Maria, Miriam, siostra Mojżesza. Tam Mojżesz uderzył w skałę i otrzymał wodę (''wodę kłótni''). Tam Izraelici wykazali, że posłuchali głosu Boga przy wzywaniu ich do wyjścia z Egiptu (świata) ale zawiedli w posłuszeństwie w wędrówce po puszczy, za co, zamiast paru miesięcy, musieli wędrować po niej przez 40 lat.] – KÁDES (szent legyen, szent, tiszta, felszentelt; szentség) ["Mispát kútja" néven is ismeretes ("Hén Mispát") (1Móz 14,7); hely, mintegy 100 km-nyire Hebrontól (1) délre, amelynek környékén Izráel (2) 38 éven át vándorolt a pusztában (5Móz 1,46; 4Móz 33,36-37; 5Móz 2,14); itt halt meg Miriám (1) (4Móz 20,1); innen küldte el Mózes Kánaánba (2) a kémeket (4Móz 13,21-26; 5Móz 1,19-25); itt hívta ki Mózes maga ellen Isten nemtetszését, amikor ahelyett, hogy csak szólt volna, botjával megütötte a sziklát (4Móz 20,2-13); gyakran "Kádes-Bárneá"nak is nevezi az Írás (4Móz 32,8; 5Móz 2,14).] Kadesz-Barnea, Kedesz, (święte miejsce), EnMiszpat (źródło sądu) [według informacji biblijnej z Księgi Liczb, podwójne miejsce obozowania Izraelitów (w drugim i czterdziestym roku) w czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej pod dowództwem Mojżesza na Pustkowiu Cin. W tym miejscu zmarła Miriam (siostra Mojżesza). Następnie Mojżesz i Aaron utracili przywilej wejścia do Ziemi Obiecanej, ponieważ sprzeniewierzyli się Bogu Jahwe w związku z niezwykłym dostarczeniem wody Izraelitom w pobliskim Meribat-Kadesz lub Meriba w Kadesz, tam też Izraelici kłócili się z Jahwe przy wodach Meriba w czasie pobytu w Kadesz. W tych okolicach Korach razem z Datanem, Abiramem i - Wersja 01 01 2017 Onem, oraz z 250 przedstawicielami ludu izraelskiego, zbuntowali się przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. Bóg za pośrednictwem Mojżesza nakazał Izraelitom usunąć się z obrębu zamieszkania Koracha, Datana i Abirama. Potem "rostąpiła się ziemia pod nimy i otworzyła swą paszczę i pochłonęła ich razem z ich rodzinami, jak również wszystkich ludzi, którzy połączyli się z Korachem, wraz z całym ich mieniem", zostali zakryci przez ziemie wraz z 250 buntownikami. Mimo wyroku Bożego, następnego dnia cały naród znowu szemrał przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi za to Bóg zesłał plagę, od której zginęło 14 700 szemraczy. — W późniejszych latach Izraelici pod wodzą Jozuego zdobyli tereny od Kadesz-Barnea po Gazę (Księga Jozuego 10:41), a KadeszBarnea znalazło się na południowej granicy Judy (Księga Jozuego 15:41). W czasach Abrahama miejsce to znane było jako En-Miszpat (Księga Rodzaju 14:7; 20:1) — Miejsce to utożsamiane jest z źródłami Ajn Kadajs, Ajn al-Kudajrat i Ajn al-Kusajma w Nahal Kadesz Barnea na północno-zachodniej części półwyspu Synaj w muhafazie Synaj Północny w Egipcie, przy granicy z Izraelem, ok. 10 km na południowy zachód od miasta AlKusajma.] – KÁDES v. "Kádes-Bárneá" (szent legyen, szent, tiszta, felszentelt; szentség) Kadesz [miasto i twierdza w starożytnej Syrii (obecnie Tel Nebi Mend) nad Orontesem niedaleko Damaszku. W 1282 p.n.e. pod murami miasta doszło do nierozstrzygniętej, słynnej bitwy między wojskami egipskimi faraona Ramzesa II a armią hetycką Muwatallisa II, będącej największą bitwą długiej wojny, zakończonej dopiero w 1259 p.n.e. podpisaniem traktatu pokojowego, uzupełnionego przymierzem obronnym między obydwoma krajami, dającego początek długiemu okresowi pokoju i równowagi na Bliskim Wschodzie.] – Kádes (vagy Kinza, esetleg Qádes, Ḳādeš, akkádul KIDŠU, mai nevén Tall al-Nabī Mandū Szíriában, arabul تل النبي مندو, nem tévesztendő össze a dél-izraeli Kádessel, vagy a kánaánita Kedessel) [fontos ókori városállam. A hasonló nevű települések miatt néha Orontész-menti Kádesnek is nevezik. Az ókorban a levantei kereskedelmi utak egyik ellenőrzőpontja, kiemelt stratégiai fontosságú település.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2372 kadet [I 1. uczeń szkoły wojskowej; 2. zawodnik z kategorii wiekowej juniorów młodszych; II członek rosyjskiej partii politycznej utworzonej w 1905 r., skupiającej liberalną burżuazję, inteligencję i szlachtę] – (fr.-ném.) kadét; hadapród, katonaiskolai növendék, tisztjelölt; (pol) orosz politikai párt tagja 1905-ben kadet, konstytucyjny demokrata – (tört.) kadet, konstinucionális demokrata kadi [sędzia muzułmański] – (arab, a törökök kázi-nak ejtik) kádi, a mohammedán népeknél a vallástörvény szerint itélő biró [1. A török birodalomban a kádi-hivatal rendes szervezettel bír és a Sejkh ul iszlám főhatósága alá van rendelve. 2. A vallási törvények és a szokásjog alapján ítélkező bíró a mohamedán országokban. Főként egyházi családi és örökösödési ügyekben illetékes.A magyarországi hódoltság (16-17. század) idején a kádik a keresztények felett nem ítélkeztek. Csak muszlimok, illetve muszlimok és keresztények közös pereiben ítélkezett. Közjegyzői feladatokat is ellátott.] kadka – kád, puttony kadłub [1. zob. tułów w zn. 1.; 2. element konstrukcji stanowiący jej trzon; 3. wydrążony kloc drzewa, używany dawniej jako naczynie na materiały sypkie] – (pień) fatörzs; (műszaki) váz; törzs, alváz, test; (repülés) törzs; (bonctan) törzs kadłub okrętu, kadłub statku – (üres) hajótest, hajótörzs kadłub samochodu – gépkocsi alváz kadłub wozu – kocsiváz kadłubek [(1.1) pot. zdrobn. kadłub (w znaczeniu: tułów); (1.2) przest. naczynie z kory drzewnej; (1.3) przest. wydrążony pniak drewniany, który wkłada się na wbity w ziemię pal, służący do naciągania powroza mostowego; (1.4) reg. pułapka na szczury; (1.5) reg. budka dla szpaków wieszana na drzewach] – törzsecske; patkánycsapda, madáretető kadłubiasty, -a, -e – vázas; kivájt, odvas, üres, üreges kadm [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały metal] – (gör.-lat.) kadmium, Cadmium (Cd); (vegytan) ezüstfehér színű lágy fém kadmowy, -a, -e – kadmium-; kadmiumos kadr [1. obraz zarejestrowany na klatce taśmy filmowej; też: ta klatka; 2. obraz widoczny w wizjerze aparatu fotograficznego lub kamery, przeznaczony do zarejestrowania na taśmie; 3. fragment obrazu zarejestrowanego na taśmie, wybrany do powiększenia; 4. pole widzenia kamery - Wersja 01 01 2017 film. a. TV; klatka taśmy film.; skomponowany plastycznie (skadrowany) obraz filmowy, najmniejsza pod względem kompozycji plast. cząstka filmu] – kocka, filmkocka kadra [1. zespół pracowników jakiejś instytucji; 2. oficerowie, chorążowie i podoficerowie zawodowi; 3. czołowi zawodnicy danej dyscypliny sportu; 4. podstawowy zespół wykwalifikowanych, aktywnych pracowników instytucji, przedsiębiorstwa, organizacji, działu pracy, wojsk. zawodowych (pod)oficerów; (k. narodowa) zespół sportowców, z którego wybiera się reprezentację państwa] – (fr.) káder; (wojsko) törzs; keret, katonai egységek állandó állománya; káder, dolgozó kadra finansowo-księgowa – pénzügyikönyvelési dolgozó kadra menedżerska – vezetés; vezetőség kadra narodowa [zespół zawodników reprezentujący swój kraj w spotkaniach międzynarodowych] – nemzeti keret, nemzeti válogatott kadra partyjna – pártkáder kadra wykwalifikowana – szakképzett dolgozó kadra olimpijska – olimpiai keret kadrować [1. wybierać fragment obrazu do fotografowania; 2. powiększać wybrany odcinek negatywu] – fényképezni, filmezni kadrowicz [zawodnik należący do kadry reprezentacyjnej], kadrowiczka [zawodniczka należąca do kadry reprezentacyjnej], kadrowiczka – (sportoló v. sportolónő) a nemzeti válogatott tagja; válogatott játékos kadrowiec [1. zawodnik należący do kadry reprezentacyjnej; kadrowicz; 2. pracownik biura kadr] – válogatott versenyző; káder kadrowiec techniczny – műszaki káder kadrowy, -a, -e [przymiotnik od: kadra] – káder-; személyzetis; (wojsko) pót-, keret-, káder kadrowy, kadrowiec [1. urzędnik pracujący w dziale kadr; 2. urzędnik pracujący w kadrach] – káder, káderhez tartozó; káderes kadry [dział instytucji prowadzący ewidencję pracowników] – (wojsko) keret, káder, káderek kadry kierownicze – vezető káderek kadry polityczne – politikai káderek kadry rewolucyjne – forradalmi káderek kadry robocze – munkáskáder kadry techniczne – műszaki káderek kadryl [I salonowy taniec figurowy popularny w XIX w.; też: muzyka do tego tańca; II Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia daw. pośledni gatunek salcesonu] – (zene) francia négyes; (koskás selyemszövet); (dawno) (véres) disznósajt 2373 Henri de Touluose-Lautrec (1864-1901) – Kadryl w Moulin Rouge, 1892 r. kadubek [1. budka lęgowa dla ptaków, karmnik; 2. zobacz też: kadłubek] – [Słowniczek języka śląskiego] keltetőház; madáretető kaduceusz [1. kaduceusz staroż. symboliczna laska heroldów, posłów; jej konwencjonalne wyobrażenie: kij opleciony parą wężów, zwieńczonych parą skrzydełek; wg mit. gr. laska poselska Hermesa, którą uśmierzał spory; stąd symbol pokoju i handlu; 2. W mitologii greckiej kaduceusz to laska, stanowiąca atrybut Hermesa, którą uśmierzał spory i godził wrogów. – Kaduceusz to rówież symboliczna laska posłów i heroldów. Najczęściej przedstawiana w postaci kija oplecionego parą wężów i zwieńczona skrzydełkami. Uważana za symbol pokoju i handlu. ] – caduceus; Hermesz pálcája, Merkurbot, caduceus (gör. kerykeion) egy hírnökbot, amely köré két kígyó tekeredik. A kereskedelem ősi asztrológiai szimbóluma, melyet Hermésszel a görög mitológia istenével azonosítottak. Ábrázolása: kaduceusz A pálcát néhol szárnyakkal, néhol két rákötözött fehér szalaggal ábrázolják. Tulajdonképpen a szalagok alakultak át a nyolcas alakban tekergő kígyókká. A nyolc, fontos alapszám az asztrológiában. A legtöbb kultúra a nyolcashoz a feltámadás és a - Wersja 01 01 2017 megváltás képzetét társítja. – Néhány esetben a görög kerykeion ábrázolása jelentősen eltér a hagyományos caduceusétól (lásd a jobboldali képet). Ezen ábrázolások sajátossága hogy a rúdon lévő kígyók úgy keresztezik egymást, hogy kört alkotnak és fejeik szarv-szerűen tekintenek egymásra. Ez a forma határozottan emlékeztet a Merkúr bolygó szimbólumára. A Merkúr tulajdonképpen Hermész római neve aki a kerykeion, vagy caduceus hordozója. A szimbólum jelentése: A hetedik században a caduceus a korai nyugati orvoslás szimbóluma lett, elsősorban az alkímia és a Hermetikus asztrológia elvei nyomán, amely a bolygókat és csillagokat gyógyerőként használta a betegségek leküzdésében. A caduceust – igen helytelenül – gyakran összekeverik Aszklépiusz botjával, — Aszklépiusz botja valódi orvosi szimbólum, míg a caduceus a kereskedelem megjelenítője. Történelmileg, e két asztrológiai jel egymástól teljesen eltérő tartalommal bír az alkímia és a csillagászat elvei alapján. Néha a caduceus egybefonódó kígyó alakjait a DNS duplahelixéhez is hasonlíthatjuk. – A szimbólum eredete egészen i.e. 2600-ig, a korai Mezopotámiába nyúlik vissza. A Bibliában is található utalás caduceus-szerű szimbólumra, pl. Mózes 4. könyvében (Számok) 21:4–9 és a Királyok második könyve 18:4 verseiben. A Kivonulás (Exodus) alatt, Mózes az Úr tanácsára egy rézkígyót csináltatott és egy póznára tűzve a pusztába állította. Akit csak megmart egy mérgeskígó és föltekintett e botra, héber nevén Nehustanra, életben maradt, meggyógyult. Jelentését tekintve Isten hatalmának bizonyítéka, akire föltekint az imádkozó ember. Ez a jelentés az idők során értelmét vesztette, de Ezékiel uralkodásáig “tömjénezték”, ahogy az a Királyok második könyvében 18:4-ben olvasható. kaduczek – kis gazdátlan hagyaték kaducznie – (jog) jogtalanul, ördögien, pokolian, gyalázatosan kaduczny, -a, -e [w dawnym prawodawstwie: związany ze spadkiem bezdziedzicznym i beztestamentowym, lub z prawem do takiego spadku] – háramlási; jogtalan; (átv.) ördögi, nyavalyatöréses, nehézkóros kaduk (łac. jus caducum, jure caduco) [1. w dawnym prawodawstwie: spadek bezdziedziczny i beztestamentowy; też prawo do takiego spadku; 2. daw. diabeł; 3. w prawie rz. dziedzictwo, które nie mogło być objęte; prawo o dobrach bezdziedzicznych i beztestamentowych; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2374 dawn. zaborca opuszczonego mienia; stąd prawem kaduka - pot. bezprawie, bez podstawy prawnej; por. Iure caduco; med. dawn. padaczka; 4., znaczyło spadek bezdziedziczny i beztestamentowy (z łac. cado, upadać, caducus spadający)] – caducitas, (lat.), a justiniánusi jog szerint minden vagyon, mely a fiskusra száll (res vacans); voltak könyvelők, kik a fiskusra szállt javakat nyilvántartották (librarii caducorum); (tört.) gazdátlan hagyaték; háramlás, az államkincstár öröklése; (átv.) törvénytelenül; (népies) ördög, fene, hóhér; nyavalyatörés, nehézség, eskór kadukowy, -a, -e [przymiotnik od: kaduk] – hárulási, háramlási; (átv.) törvénytelenül szerzett, bitorolt kadzenie – füstölés, tömjénezés; túlzott dicsőítés kadziciel, kadzicielka – tömjénező, füstölő, égető, fertőtlenítő (ffi/nő) kadzić [1. palić kadzidło; 2. przesadnie kogoś chwalić; 3. palić wonności, kadzidło; 4. przesadnie prawić komplementy, często dla uzyskania czegoś; 5. wyraz ten, użyty w polskich przekładach, znaczy spalanie wonnych materiałów przy modłach, ofiarach i uwielbianiu Boga. Kadzenia przeszły z czasem w czczy zwyczaj pozbawiony prawdziwego znaczenia i stały się obrzydliwością dla Pana. Zwyczaj ten praktykowany był także wśród pogan, którzy kadzili Baalowi, przyłączali się do nich i Izraelici nawet sam Salomon.] – tömjénezni, füstölőket égetni, füstölni, illatos füstöket eregetni; (tréf.) fingani kadzić jałowcem – borókával tömjénezni kadzić umarłemu – füstölni a halottnak; a megholtat tömjénezni; (átv.) tömjénezni kadzić w pokoju – füstölőket égetni a szobában Kadzidla Cartera, kadzidłowiec Cartera (Boswellia sacra Flueck.) [gatunek rośliny z rodziny osoczynowatych. Występuje w Somalii i w południowej części Półwyspu Arabskiego.] – Valódi v. arab tömjénfa (Boswellia sacra); Tömjénfa (Boswellia carterii, Boswellia papyrifera, Boswellia thurifera, lebônach vagy levônâh) [A tömjén földrajzi elterjedésére ugyanaz mondható, mint a mirhára. Legtöbbet Sébából hoztak a tevekaravánok (Ézs 60,6 és Jer 6,20), de ezen az útvonalon Izrael csak közbülső állomás volt. A pogány tradíció sokáig megmaradt, erre vall, hogy a zsidók gyakran a tömjént Baál tiszteletére használták fel (2 Kir 17,11; 18,4; 2 Krón 9,29; 28,4 és 34,25). Mózes II. és III. könyve többször említi a tömjénfüst áldozatot Izrael Ura előtt (2 Móz 30,1.7.9.34 és 3 Móz 2,1—2; 5,11; 6,15 stb). - Wersja 01 01 2017 Zakariás épp egy tömjénáldozat bemutatása közben értesül — látomás formájában — hogy fia fog születni (Lk 1,9—10). A gyermek Jézusnak a Háromkirályok tömjént is hoztak mirhával és arannyal együtt, a hódolat jeleként (Mt 2,11).] kadzidlany, -a, -e; kadzidłowy, -a, -e – tömjénkadzidło (hebr. ketoret, gr. libanos, thymiana, łac. tus, incensum, thus) [1. żywica różnych drzew, wydająca wonny zapach przy spalaniu; 2. substancja żywiczna, wydająca wonny zapach przy spalaniu, używana do celów kultu w wielu religiach (m.in. buddyzmie, taoizmie, szintoizmie, judaizmie, chrześcijaństwie); 3. Od starożytności kadzidło jest przedmiotem używanym do celów kultu. W jego skład najczęściej wchodzi żywica i wonne zioła, które przy spalaniu w kadzielnicy wydzielają przyjemny zapach. – W liturgii chreścijańskiej kadzidło jest symbolem modlitwy "unoszącej się" do Boga jako miła Mu ofiara. W nauczaniu apostolskim sami wierzący są zaproszeni, by stać się dla całego świata "miłą wonią" Chrystusa (Flp 4,18; Ap 8,4); 4. które się na ogień do kadzielnicy sypie, jest to żywica sucha, zapach aromatyczny wydzielająca, oliban drobny, zbierana z drzewa bosvelia sacra, rosnącego w Arabii i Afryce wschodniej. W braku kadzidła prawdziwego używają się benzoes (wonna żywica), storax, piżmo i bursztyn. Robi się z nich rozdrobniona mieszanina, którą się sypie na gorejące węgle. 5. wonna mieszanina z tartych w proszek korzeni i żywic, którą prószono na rozżarzone węgle kadzielnicy w celu wyprodukowania pachnącego dymu. W skład wchodziły: onycha (żywica z mirry), skorupki pewnego gatunku muszelek, galban (mieszanina żywic pewnych roślin z okolic Morza Śródziemnego) i inne.] – tömjén (olibanum) [1. Erősen illatozó anyag, amelyet gyantából és fűszerekből készítettek, hogy kultikus és istentiszteleti alkalmakon elégessék. A templomban használatos tömjén összetételét Isten pontosan meghatározta (2Móz 30,23kk.). Tömjént égettek minden este és reggel a szent sátorban és a templomban (2Móz 30,1-10); a nagy engesztelési napkor pedig a szentek szentjében is füstöltek vele (3Móz 16,12-13); a tömjén egyike volt azoknak az ajándékoknak, amelyeket a napkeleti bölcsek Jézusnak adtak (Mt 2,11). A tömjén jelképezi a hívők imádságait is (Zsolt 141,2; Jel 5,8; 8,3-4). 2. A Napkeleti Bölcsek három ajándékának egyike. Az egyik legősibb kultikus füstölőszer, füstje jelképezi az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Istenhez felszálló hálaimát. Az ókorban valamennyi templomban égették, hogy kiűzze, távol tartsa a gonosz erőket és megtisztítsa a teret; az arannyal és egyéb drágakövekkel egy rangban álló illatszer volt, ezért a hatalom jelképének is számított. Palesztinába importálták, Sába királynője számított az egyik legnagyobb szállítónak, emiatt vállalkozott veszélyes útjára Salamon királyhoz. A tömjénfüst belélegzése ma is a lélekre és a közérzetre egyaránt felemelően és nyugtatólag hat.]; füstölő, füstölőszer; (átv.) tömjénezés, dicsőítés 2375 kadzidłowy, -a, -e – tömjén-, illatos kadzielnica (thuribulum, thymiamaterium) [1. naczynie do spalania kadzidła; 2. (trybularz) metalowe naczynie umocowane na łańcuszkach, zamykane perforowaną pokrywką, w którym spala się kadzidło; 3. Kadzielnicą zowie się naczynie srebrne, czy posrebrzone, w którym, w naczynku wewnętrznym, zwykle żelaznym, mieszczą się gorejące węgle, służące do palenia kadzidła w czasie obrzędów liturgicznych. Wisi ona na trzech łańcuszkach metalowych, przytwierdzonych do okrągłego daszku, za pomocą haczyków. Kadzielnica ma swoje przykrycie wypukłe, podnoszące się za pomocą czwartego łańcuszka, cokolwiek krótsze niż tamte, które przechodzi przez ów okrągły daszek, cokolwiek z boku, i kończy się pierścieniem. Tenże daszek ma jeszcze inny na środku pierścień, za który kadzielnicę się trzyma. 4. metalowe naczynie o pojemności około dwóch filiżanek z dziurkowaną pokrywą, przez którą przedostaje się dym ze spalonego kadzidła; po bokach trzy uszka, do których przyczepione są liszki połączone u góry. Salomon kazał narobić kadzielnic ze złota.] – füstölő, tömjéntartó, tömjénező [Tömjén elégetésére szolgáló edény (4Móz 16,6-7.39); a templomi tömjénezők aranyból készültek (1Kir 7,50; 2Krón 4,22)] - Wersja 01 01 2017 kadzielniczka – tömjéntartócska, füstölőcske kadziować [doprowadzać barwniki kadziowe do postaci rozpuszczalnej w wodzie] – csávázni kadziowanie – csávázás kadziowy, -a, -e [przymiotnik od: kadź] – kád-, dézsa-, csávakadziówka [cegła ogniotrwała do wykładania kadzi odlewniczych] – (az öntőüstöt bélelő tűzálló tégla) kadź [1. zbiornik lub aparat na ciecz, używany w różnych procesach technologicznych; 2. roztwór zredukowanych barwników kadziowych; 3. daw. duże naczynie w kształcie ściętego stożka] – kád, puttony; szapuló; faedény kadź do płukania – öblítőkád kadź fabriarska – festőkád kadź filtracyjna – szűrőkád kadź filtracyjna do oddzielania wysłodzin – szűrőkád a sörtörköly leülepítéséhez kadź mieszalna – keverőkád kadź zalewna – áztatókád kaem [karabin maszynowy] – géppuska kaemista [środ. żołnierz obsługujący kaem] – géppuskás kafar [maszyna do wbijania w grunt pali; też blok stanowiący zasadniczą część tej maszyny] – cölöpverő, verőmű; (átv.) behemót nagy v. nagy darab ember kafar mechaniczny – cölöpverőgép kafar parowy – gőzüzemű cölöpverő kafar pneumatyczny – pneumatikus cölöpverő pneumatyczny kafar kafar ręczny – kézi cölöpverő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2376 kafarowy, -a, -e [przymiotnik od: kafar] – cölöp-, cölöpverőkafarowy [pracownik zatrudniony przy kafarze] – cölöpöző v. cölöpverő munkás kafeja [zgrubienie od: kafejka] – kávéház, presszó kafejka [niewielka kawiarnia] – kávéház, presszó; kávézó kafejka internetowa – internetes kávézó kafel (z niem. Kachel) [1. płytka ceramiczna używana do wykładania ścian pieców; 2. Ogrzewanie mieszkań w porze zimowej musiało być bardzo wadliwem w dawnych czasach, skoro jeszcze w XIII w. widzimy, jak w Anglii po każdej lekcyi w szkole pozwalano uczniom biegać dla rozgrzania się.] – csempe, kályhacserép kafelek [1. płytka ceramiczna używana do wykładania ścian i podłóg; 2. zdr. od kafel] – csempécske, csempe, falicsempe, padlócsempe kafelka – csempe kafelkowy, -a, -e [przymiotnik od: kafelek] – cserepes, csempézett, csempés, csempe-, cserépkaffa [tkanina sprowadzana do Polski z zagranicy za doby saskiej. W r. 1703 naznaczono 3 złote cła „od sztuki tabinu wązkiego i kaffy” (Vol. leg. t. VI, f. 133).] – (daw., hist.) szövetfajta Kaffeńskie biskupstwo [Gdy genueńczycy opanowali r. 1266 miasto Kaffę w Krymie, założone tam zostało 1268 r. biskupstwo łacińskie, które istniało aż do połowy XV w. Kaffa, naciskana przez wdzierających się do Krymu Turków i Tatarów, szukała w r. 1462 pomocy u Kazimierza Jagiellończyka i pragnęła przejść w poddaństwo Polski, ale 1475 r. zdobytą została przez Turków za pomocą zdrady Wołochów.] – (vall.) Kaffai püspökség [Theodoszia (középkorban: Kaffa, ma: Feodoszija); 1427 Hadzsi Girej tatár serege élén legyőzi a genovai haderőt s Kafa (Feodoszija) városra adót vet ki. Megalakul a Krími Kánság ] kaflarski, -a, -ie – csempézőkaflarstwo [wyrób kafli] – csempegyártás kaflarnia [zakład, w którym wyrabia się kafle] – csempeégetű műhely, csaempegyár kaflarz [1. rzemieślnik wytwarzający kafle, trudniący się kaflarstwem; 2. reg. krak. zdun] – csemperakó, csempéző, kályhás kafle z zieloną polewą – zöldmázas csempe kaflowy, -a, -e [przymiotnik od: kafel] – csempe-, cserép-, csempés - Wersja 01 01 2017 kaftan [1. luźna kurtka używana jako ubranie robocze; 2. ubranie wierzchnie z rękawami, sięgające poniżej pasa, będące częścią stroju ludowego; 3. dawniej górna część ubioru męskiego, wkładana pod odzież wierzchnią; 4. u ludów Wschodu: długa szata wierzchnia; 5. Kaftan, wyraz turecki, oznaczający zwłaszcza suknię jedwabną honorową, którą monarchowie na wschodzie zwykli rozdawać przedniejszym urzędnikom państwa, kiedy otrzymują nową posadę, odznaczą się jakim czynem lub przynoszą jaką radosną wiadomość, jak również i posłom obcych mocarstw.] – (perzsa) kaftán; keleti eredetű, hálóköntöshöz hasonló hosszú felsőruha; hosszú kabát; ujjas; zeke [1. Keleti eredetű, hosszú, elöl nyitott, köpenyszerű ruhadarab 2. az ókori Mezopotámiából származó, a Közel-Keleten általánosan hordott, bokáig érő férfiviselet. Rendszerint pamutból vagy selyemből, esetleg mindkétféle szövetből készül. – A kaftánnak hosszú, bő ujjai vannak. Elöl nyitott. Gyakran selyemövvel fogják össze. Kaftánnak nevezik azt a hosszú, fekete, köpenyszerű kabátot, amelyet a hászid zsidók viselnek a középkor óta. – Női estélyi öltözetként a XX. század közepén divatba jött egy bokáig érő, bő ujjú, kabátszerű ruhadarab, amelyet ugyancsak kaftánnak neveznek.] kaftan (1) [lekki męski żakiet z długimi lub krótkimi rękawami; czasami jest to cześć stroju ludowego, a czasami jest noszony przez kobiety.] – Camisole [Eredetileg könnyű férfi kabát, mely hosszú esetleg rövid ujjú lehet, népviseleti jegyeket is hordozhat. Ma bevonult a női ruhadarabok közé is, mint kivágott, derékig érő top.] kaftan (2) [długie, luźne okrycie wierzchnie, które ma otwierany przód, szerokie rękawy i czasami ma pasek. Pierwotnie w Oriencie część garderoby i część oficjalnego ubioru dla Ortodoksyjnych Żydów.] – kaftán [Hosszú, bő, elöl nyitott felsőkabát, bő ujjakkal. Néha övvel viselik. Keleti eredetű, a törökök, de az ortodox zsidók is hordják.] Magyar kaftán Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kaftan bezpieczeństwa [bluza z długimi rękawami wiązanymi na plecach, służąca do obezwładniania chorych psychicznie] – kényszerzubbony kaftan kobiecy – női hosszú kabát, női köntös - Wersja 01 01 2017 kaganek [używana dawniej mała lampka w kształcie miseczki z dziobkiem i uchwytem] – lámpás, mécs v. mécses; bányamécs, kahanec 2377 kaftan płócienny – vászonkabát kaftaniczek [zdrobnienie od: kaftanik] – kaftánka; kabátka kaftanik [1. koszulka niemowlęca zawiązywana na plecach; 2. zdrobnienie od: kaftan] – kabátka; lajbi; rékli; ujjas kaftanik flanelowy – flanellkabát kaftanik niemowlęcy – kocsikabát, rékli kaftyrek [z franc. caffetière, imbryk do kawy. Gdy w XVIII w. zaczęto używać kawy w domach polskich, podawano ją do rozlania na filiżanki w dzbanku (z dziobkiem), który nazywano z francuskiego kaftyrkiem lub z turecka imbrykiem. Nazwa pierwsza wyszła wprędce z użycia, a druga ustaliła się.] – kávéskanna kagan (właściwie: kağan; chan chanów) [tytuł używany przez władców mongolskich, tureckich, chazarskich, awarskich i bułgarskich pretendujących do władania większą grupą plemion. Używali go warescy władcy Rusi Kijowskiej, a także przywódcy Awarów.] – kagán [szakrális királyi hatalommal bíró egyeduralkodó volt a közép-ázsiai nomád és félnomád népeknél. A cím eredete bizonytalan, az első kínai források a 3. századból valók, fel-felbukkan a cím a szienpi törzsek címei között, de akkortól játszik jelentős szerepet, amikor a zsuanzsuanok uralkodói címe lett. Egyes feltételezések szerint talán a kán cím megduplázásáról van szó és így a kánok kánjáról lenne szó, de ez a magyarázat nincs bizonyítva. A későbbi török nyelvfejlődésben a g elnémult és a kagánból ka'an lett.] kaganiec [1. druciana lub skórzana plecionka, zakładana zwierzętom na pysk; 2. koszyk żelazny lub garnek z palącym się wewnątrz ogniem, służące do oświetlania] – szájkosár, kolonc; fáklya, mécs, mécses, lámpás; kokszkosár kaganiec oświaty – (átv.) a tudomány dízse v. kiválósága v. fárosza kagańcowy, -a, -e [1. przymiotnik od: kaganiec; 2. dotyczący kagańca dla zwierząt; 3. tłumiący swobodę słowa] – lámpa-, fáklya-; kolonckagańczyk – szájkosárka; lámpáska kagańcowy artykuł – (a lengyel nyelv nyilvános gyűléseken való használatát megtiltó porosz törvény) kahał [żydowska gmina wyznaniowa; też: zarząd tej gminy] – kagal, kahal (zsidó hitközség ill. elöljárósága) kahał w Strzyżowie – Strzyżów-i zsidó hitközség Kaifasz (obniżenie, spadek) [właściwie nazywał się Józef Kaifasz; został mianowany najwyższym kapłanem (arcykapłanem) przez rzymskiego prokonsula Witeliusza Gratusa w roku 26. Z urzędu tego został złożony w roku 36 przez rzymskiego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2378 prokonsula Witeliusza. Kaifasz prorokował, że Jezus miał umrzeć za naród. Pod jego przewodnictwem zebrali się w jego pałacu i inni arcykapłani i starsi ludu, aby zadecydować o śmierci Jezusa. Zaprowadzono Jezusa najpierw do Annasza, byłego arcykapłana i teścia Kaifasza. Kaifasz był obecny w czasie, gdy apostołowie Piotr i Jan stali przed sanhedrynem.] – KAJAFÁS (kőfaragó; elnyomás) [Főpap Kr. u. 18-36. Részt vett a Jézus elleni összeesküvésben, és jelentős része volt Jézus elítélésében (Mt 26,3-5.57; Lk 3,2; Jn 18,28)] Kain [pierwszy syn Adama i Ewy. Nie rozumiał i nie chciał rozumieć znaczenia upadku człowieka i sposobu przebłagania Boga. Ofiara jego była bezduszna (bez krwi). Zabił brata swego, który był naturą duchową i rozumiał wolę Boga. Kain boi się Boga, ale Go nie przeprasza; jest typem człowieka działającego wg własnej woli, tworzącego własną religię.] – Káin v. KAIN (szerzemény, nyereség, tulajdon; alkotó, alapító; kovács; alkotott, képmás) [1. Ádám és Éva első fia, aki megölte Ábelt, a testvérét (1Móz 4). 2. az Ószövetség és a Korán szerint Ádám és Éva első fia, aki földművelő volt. Testvére, a pásztor Ábel volt, akit irigységből megölt, mivel Isten előtt kedvesebb volt a pásztorkodással foglalkozó Ábel áldozata. A későbbi zsidó bibliamagyarázat Ábel erényességével szemben Káin gonoszságát hangsúlyozta.] Kainici [1. niewielka gnostycka grupa religijna istniejąca w II wieku we wschodniej części Cesarstwa Rzymskiego. Twierdzili oni, iż Stary Testament jest w całości dziełem Saklasa, władcy otchłani i materii, noszącego pewne znamiona szatana, a Żydzi są jego wyznawcami. Jahwe identyfikowany był tu z Saklasem, i uważany za pomniejszego demiurga. Osoby pozytywne w pismach Starego Testamentu uznawane były przez kainitów za sługi Zła, a osoby oceniane negatywnie w Starym Testamencie za dzieci dobrego i najwyższego Boga. Ideałem i wzorem do naśladowania był dla nich Kain oraz Sodoma i Gomora, które jako jedyne oparły się satanistycznym wierzeniom. Jednym z przypisywanych tej sekcie tekstów apokryficznych jest Ewangelia Judasza, różna jednak od Ewangelii Judasza odnalezionej w 1970 roku. 2. religijna sekta gnostyczna, działająca w II w. Głosiła dwoistość istoty boskiej: Najwyższego Boga i Demiurga - Stwórcy - Wersja 01 01 2017 wszechświata. Wg tej teorii Kain był synem Boga Najwyższego, Abel zaś BogaStwórcy. Usprawiedliwiali zatem czyn Kaina, jako popełniony w imię Boga Najwyższego. Odrzucali Stary Testament, przyjmując z niego tylko przykłady przeciwstawiania się lub nieposłuszeństwa wobec Boga-Stwórcy: sodomitów, Ezawa, Koracha. Za swojego wielkiego poprzednika uznawali Judasza. Twierdzili, że wydanie przez niego Jezusa było skutkiem umiejętności przewidywania, że tak będzie lepiej dla człowieka. Swoje poglądy podbudowywali księgą apokryficzną Wniebowzięcie świętego Pawła. Kainitów nazywano także judaitami, ze względu na powoływanie się na Ewangelię Judasza, a także kwintylianami od Kwintylli, kobiety, która zgodnie z przekazem Tertuliana udała się do Afryki i zdeprawowała chrześcijan.] – kainiták [1. Gnosztikus, zsidóellenes szekta, amely a Jahve tiszteletet elvetette és helyette Kaint, Ézsaut és Júdást részesítette tiszteletben. 2. A kainiták népies gnosztikus szekta volt a II. században, melyet már Ireneus is ismert (Adv. Haer. I. 31), sőt Salamiszi Epiphaniosz is írt róluk (Haer 38). Ezek a felsőbbrendű Isten mellett egy alsóbb rangút is, a Demiurgoszt is imádták, akit az alvilág urának tekintettek. Ez az evangélium tehát abba az apokrif, és tegyük hozzá, eretnek evangélium kategóriába tartozik, amely Júdást pozitívan értékeli, és árulását is pozitív tettnek minősíti. Azt sugallja, hogy az apostolok meg akarták menteni Mesterüket a kereszttől, és csak Júdásnak volt elég bátorsága, hogy árulásával előmozdítsa a megváltás művének beteljesedését. Ez az evangélium tehát a kainitákat két csoportra osztja: a Krisztust tisztelőkre, akik Júdásban egyszerű árulót látnak, valamint azokra, akik az árulóban és az árulásban az üdvösség elősegítőjét vélik felfedezni.] kainowa zbrodnia [bratobójstwo (Rdz 4,8): Rzekł Kain do Abla, brata swego: «Chodźmy na pole». A gdy byli na polu, Kain rzucił się na swego brata Abla i zabił go.] – Káin gyilkossága; testvérgyilkosság [Káin megölte testvérét, Ábelt] kainowe znamię [piętno zbrodniarza, bratobójcy (Rdz 4,8–16): Rzekł Bóg: «Cóżeś uczynił? Krew brata twego głośno woła ku mnie z ziemi! Bądź więc teraz przeklęty na tej roli, która rozwarła swą paszczę, aby wchłonąć krew brata twego, przelaną przez ciebie. Gdy rolę tę będziesz uprawiał, nie da ci już ona więcej plonu. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2379 Tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemi!» Kain rzekł do Pana: «Zbyt wielka jest kara moja, abym mógł ją znieść. Skoro mnie teraz wypędzasz z tej roli, i mam się ukrywać przed tobą, i być tułaczem i zbiegiem na ziemi, każdy, kto mnie spotka, będzie mógł mnie zabić!» Ale Jahwe mu powiedział: «O, nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną pomstę poniesie!» Dał też Jahwe znamię Kainowi, aby go nie zabił, ktokolwiek go spotka. Po czym Kain odszedł od Jahwe i zamieszkał w kraju Nod, na wschód od Edenu.] – Káin-bélyeg [a biblia szerint (I. Mózes, 4, 15.) az a jegy, amelyet isten a testvérgyilkos Kainra nyomott, hogy «senki, aki megtalálja, meg ne ölje őt».] Kair (arab. [ ;ةرهاقلاal-Qāhirah]) [jest stolicą i największym miastem Egiptu] – Kairó (arabul al-Káhira) [Egyiptom fővárosa] Kairos (Kajros) [grecki bożek szczęśliwego zbiegu okoliczności, szczęśliwego momentu lub wręcz odwrotnie: niewykorzystanej szansy. Kairos był łysy, poza długą grzywką. Ten, kogo mijał, miał jedynie krótką chwilę, mgnienie, by go uchwycić, a wraz z nim swoją szczęśliwą szansę. Kiedy Kairos minął, nikt już nie mógł go złapać. Jego podobiznę z I w. p.n.e. znaleziono w chorwackim miasteczku Trogir nad Adriatykiem. Płaskorzeźba przedstawia uskrzydlonego łysego młodzieńca o bujnej grzywce, trzymającego w ręku wagę. Oryginał znajduje się w przyklasztornym muzeum w Trogirze.] – kairosz (καιρός) [1. újszövetségi szó: egy adott időpontot jelöl; alkalmas időpont, "betelt idő", amikor éppen elérkezett valaminek az ideje. 2. A kairosz egy ősi görög szó, ami ’megfelelő, helyes, alkalmas pillanat’-ot jelent. Az ógörögök szóhasználatukban megkülönböztették az események egymás utáni történésének leírására szolgáló „folyó” időt, amit kronosznak (Χρόνος) hívtak, és az események közötti azon meghatározatlan időpillanatot, amikor valami különleges történik, amit kairosznak neveznek. Hogy mi ez a különös valami, az nyilván a szó használójától függ. Míg a kronosz természetszerűen egy mennyiség, addig a kairoszt egyfajta minőségnek tekinthetjük. A késő római–görög mozaikokon Kronoszt egy hosszú fehér szakállú, öreg, bölcs emberként ábrázolták, aki a zodiákuskereket forgatja. Ezt a figurát gyakran Aeonnak is hívták, ami görögül ’örök idő’-t jelent. Kairosz ezzel szemben az ábrázolásokon egy meztelenül futó fiatalember, szárnyakkal a lábán (néha a - Wersja 01 01 2017 hátán), homlokán előrenyúló göndör hajjal és hátul kopasz fejjel.] Kaiserschmarrn Kaiserschmarrn (omlet cesarski) [niem. Kaiserschmarrn ("Kaiser", meaning "emperor", and "Schmarrn", "nonsense") "császármorzsa" or simply "smarni" — 1. to rodzaj omletu - porwanego i puszystego omletu, ale w wersji austriackocesarskiej; 2. Kaiserschmarrn, czyli omlet cesarski, po raz pierwszy jadłam w Café Central w Wiedniu w kwietniu tego roku. Wracając do Polski przywiozłam tradycyjny przepis na ten śniadaniowodeserowy przysmak. Nie dość, że jest pyszny, to jeszcze nie ma możliwości, by się nie udał.] — császármorzsa (más néven smarni vagy grízsmarni [egy osztrák eredetű, zsírban sült tésztadesszert. A bécsi konyha legismertebb édessége, mely a volt Osztrák–Magyar Monarchia országaiban a mai napig népszerű étel. A császármorzsa eredetére két köznépi legendát ismerünk, az egyik szerint Erzsébet magyar királyné, azaz Sisi hercegnő udvari szakácsa készítette először a császári pár számára, a másik szerint maga Ferenc József találmánya. Eredeti nevét (Kaiserschmarrn) valóban a császár után kapta, mely szó szerinti fordításban császármorzsát jelent. Szegeden és környékén cicvara vagy csicsvara néven is emlegetik, mely a térségben közismert, hasonló módon készülő étel. Alapvetően palacsintatésztából, zsíron történő pirítással készül, de leggyakrabban liszt helyett búzadarát használnak. Általában porcukorral meghintve, lekvárral fogyasztják.] kaj? [gdzie?] – [Słowniczek języka śląskiego] hol? kaj tam – gdzie tam [Słowniczek języka śląskiego] ugyan! még mit nem! dehogy! hogyisne! szó sincs róla!, á!, á, dehogy! Kaja – Kata kajać się [przyznawać się ze skruchą do winy] – bánni, megbánni; sajnálni kajać się nad kim – sajnálni vkit kajać się z czego – bánni, megbánni vmit; vezekelni v. lakolni vmiért; óvakodni vmitől Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 kajać się z grzechów – bűneit bánja v. megbánja; bűneit bevallja kajak [1. niewielka łódź zakryta z wierzchu, z otworem na pomieszczenie jednej, dwu lub czterech osób, poruszana wiosłami o dwu piórach; 2. pot. bardzo duża stopa; 3. pot. bardzo duży but] – (eszkimó) kajak; együléses, zárt eszkimócsónak; kis merülésű, könnyű sportcsónak; (átv.) túl nagy láb v. cipő 2380 kajman kajak kajak płaskodenny – laposfenekű kajak kajakarka [kobieta uprawiająca kajakarstwo] – kajakozónő, kajakosnő kajakarski, -a, -e – kajakos kajakarstwo [dyscyplina sportów wodnych i turystyki uprawiana na kajakach] – kajakozás; kajak (sport) kajakarz [zawodnik uprawiający sport kajakowy lub osoba pływająca kajakiem] – kajakozó, kajakos kajakować [pływać kajakiem, uprawiać sport kajakowy] – kajakozni kajakowicz [1. turysta kajakarz; 2. osoba pływająca kajakiem] – kajakos kajakowiec [zawodnik uprawiający sport kajakowy] – kajakos kajakowy, -a, -e [przymiotnik od: kajak (np. spływ kajakowy)] – kajakkajanie się – bűnbánat, vezeklés kajdaniarski, -a, -ie [daw. więzienny lub katorżniczy] – fegyenc-, rab-; betyárkajdaniarstwo – zsiványság, betárság kajdaniarz – betyár, zsivány kajdaniarz [więzień zakuty w kajdany], kajdaniarka – vasravert rab, fegyenc (ffi/nő) kajdanki [para metalowych obręczy z zatrzaskiem, połączonych ze sobą, zakładanych na przeguby rąk] – kézbilics kajdany [1. żelazne łańcuchy do skuwania rąk lub nóg więźniom; 2. brak swobody lub niewola; 3. coś, co jest uciążliwe] – bilincs, béklyó, rablánc; rablánc; vas kajdany obcej niewoli – idegen rabság bilincsei kajecik – füzetke kajet [przestarzale: zeszyt] – füzet, irka (zeszyt) kajman [1. gad podobny do krokodyla; 2. krokodyl z Ameryki Środkowej i Południowej podobny do aligatora] – (indián→sp.) kajmán; Amerikában és Kínában honos, hat méterre is megnövő krokodilfajta Kajman okularowy, kajman krokodylowy (Caiman crocodilus) [gatunek gada z rodziny aligatorowatych] – pápaszemes kajmán (Caiman crocodilus) [a hüllők (Reptilia vagy Sauropsida) osztályának a krokodilok (Crocodilia) rendjéhez és a aligátorfélék (Alligatoridae) családjához tartozó faj.] Kajman szerokopyski (Caiman latirostris) [gatunek gada z rodziny aligatorowatych] – Sakáre-kajmán (Caiman latirostris) [a hüllők (Reptilia vagy Sauropsida) osztályának a krokodilok (Crocodilia) rendjéhez és az aligátorfélék (Alligatoridae) családjához tartozó faj] kajuta [pomieszczenie mieszkalne na statku] – (holland.) kajüt, kabin, háló- és utasfülke kajuta dwuosobowa – kétszemélyes kabin kajuta jednoosobowa – egyszemélyes kabin kajuta okrętowa – hajófülke, kajüt, kabin kajutka [zdrobnienie od: kajuta] – kis kabin kajutowy, -a, -e [przymiotnik od: kajuta] – kajüt, kabinKajetan [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "pochodzący z Kajety", miasta w Italii. Na Kresach imię to cieszyło się szczególną popularnością wśród mniejszości ormiańskiej] – Kajetán [latin eredetű férfinév, jelentése: gaetai]. Kajtek – a Kajetán beceneve kajzerka [1. okrągła bułka pszenna, z wierzchu nadkrojona na krzyż; 2. mała, okrągła bułeczka pszenna z charakterystycznymi nacięciami na wierzchu (tradycyjnie z Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia czterema w Krakowie, pięcioma w Warszawie - wzór obecnie najbardziej rozpowszechniony w Polsce, głównie za sprawą wielkich sieci handlowych). Masa kajzerki wynosi około 50 gramów, może być posypana makiem lub sezamem, rzadziej innymi ziarnami] – császárzsemle 2381 kakadu [papuga z charakterystycznym czubem na głowie] – (majli) kakadu; a papagájhoz hasonló, Ausztráliában és a délnyugat-ázsiai szigeteken élő madár Kakadu żółtoczuba (kakadu złotoczuba) (Cacatua galerita) [ptak z rodziny papugowatych, zamieszkujący wschodnią i północną Australię, Tasmanię, Melanezję i Nową Gwineę. Na większości obszaru występowania ptak liczny.] – sárgabóbitás kakadu (Cacatua galerita) [a madarak (Aves) osztályának a papagájalakúak (Psittaciformes) rendjéhez, ezen belül a kakadufélék (Cacatuidae) családjához tartozó faj] kakao [1. proszek z nasion owoców kakaowca; 2. napój z tego proszku sporządzony na wodzie lub mleku; 3. nasiona owoców kakaowca] – kakaó Kakao (nah. cacauatl – ziarno kakaowe) [nasiona z owoców kakaowca, z których proszek stosowany jest jako składnik wielu wyrobów cukierniczych: tabliczek czekolady, napojów, polew, wiórków czekoladowych, mas czekoladowych, cukierków] – kakaófa (cocoa) [a mályvavirágúak (Malvales) rendjében a kakaóformák (Byttnerioideae) alcsaládjának legismertebb nemzetsége, a legkedveltebb élvezeti növények egyike. A csokoládé alapanyaga] kakao owsiane – zabpelyhes kakaó (gyermek tápszer) kakao rozpuszczalne – instant, azonnal oldódó kakaó kakao w proszku – kakaópor kakao z pianką – kakaó habbal v. tejszínhabbal kakaowiec [1. krzew lub niskie drzewo rosnące w dżunglach Ameryki Południowej i w Ameryce Środkowej; 2. krzew lub niskie drzewo z rodziny zatwarowatych - Wersja 01 01 2017 (Theobroma), rosnące w Ameryce Środkowej oraz w dżunglach Ameryki Południowej; drzewo kakaowe] – kakaócserje Kakaowiec właściwy (Theobroma cacao L.) [gatunek rośliny z rodziny ślazowatych (Malvaceae), dawniej zaliczany do zatwarowatych (Sterculiaceae). Pochodzi z wilgotnych lasów tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej, poza tym jest szeroko rozpowszechniony w uprawie. Obecnie największe powierzchnie upraw znajdują się w Afryce. Z nasion kakaowca właściwego wytwarza się kakao oraz masło kakaowe, a z nich z kolei napoje i czekoladę.] – kakaócserje (Theobroma cacao L.) kakaowy, -a, -e [przymiotnik od: kakao] – kakaókakemono [1. w sztuce japońskiej: rolka jedwabiu lub papieru z kompozycją malarską lub kaligraficzną, do zawieszenia na ścianie; 2. w sztuce japońskiej: rolka jedwabiu lub papieru, na którym jest obraz lub napis] – (japán) kakemonó nagy alakú selyem- v. papírszalagra festett összecsavarható kép; két vízszintes rúdra feszített összecsavarható papír v. selyemfestmény kakofonia (z gr. kakophonia = brzydkie albo nieprzyjemne brzmienie) [1. nieprzyjemnie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2382 brzmiąca mieszanina dźwięków; 2. mieszanina form, kolorów, treści itp.; 3. zbiór nieprzyjemnych i nieuporządkowanych dźwięków lub melodii; 4. jest to współbrzmienie i następstwo nie powiązanych harmonicznie i melodycznie dźwięków, dających nieprzyjemne wrażenie estetyczne] – (gör.) kakofónia; hangzavar, hangzás kakofoniczny, -a, -e [nieprzyjemnie brzmiący; będący mieszaniną dźwięków lub kolorów, treści itp.] – kakofóniás; rossz hangzású, rosszul hangzó kaktus [roślina o soczystych, zgrubiałych łodygach pokrytych kolcami, rosnąca na pustynnych obszarach Ameryki Środkowej i Południowej] – (gör.) kaktusz [Amerikában őshonos, vastag, tövises szárú a szárazságot jól tűrő, sokféle válrozatban tenyésztett dísz- és szobanövény] kaktus aloesowy – áloekaktusz kaktus brodawkowy – szemölcsösz kaktusz kaktus figowy – fügekaktusz kaktusik [zdrobnienie od: kaktus] – kaktuszka, kis kaktusz kaktusiarz [hodowca lub miłośnik kaktusów] – kaktusztermesztő, kaktusztermesztéssel foglalkozó ember kaktusowaty, -a, -e [o cechach kaktusowatych (rodzina roślin)] – kaktuszszerű, kaktusz formájú kaktusowy, -a, -e [przymiotnik od: kaktus] – kaktuszkala [typ chorału syryjskiego, pieśń śpiewana zwykle pomiędzy wersetami psalmu; enjana] – enjana (szír kórusmű) kalać [1. okrywać hańbą; 2. daw. brudzić, plamić; 3. szkalować, opluwać, zniesławić] – beszennyezni, bemocskolni, bepiszkítani, bekenni, foltossá tenni kalać honor – (átv.) becsületet beszennyezni, a becsületen foltot ejteni kalać łoże małżenskie – (átv.) a hitvesi ágyat beszennyezni kalać się [daw. «ulegać zabrudzeniu] – beszennyeződni, bepiszkolódni; beszennyezi v. bepiszkítja magát - Wersja 01 01 2017 kalać się krwią – ártatlanok vérével beszennyeződni kalać się lichwiarstwem – uzsoráskodni kalać się niesprawiedliwością – igazságtalanul járni el kalać się występkami – bűnözni, bűnt elkövetni kalafior (Brassica cretica subsp. botrytis (L.) O. Schwartz.) [1. podgatunek kapusty kreteńskiej; 2. warzywo o mięsistym, jadalnym kwiatostanie; też: jadalna część tej rośliny] – (ol.-ném.) karfiol (Brassica oleracea convar. botrytis var. botrytis) [a vadkáposzta (Brassica oleracea) egy termesztett változata]; kelvirág kalafior szparagowy – csirágkarfiol kalafior zwyczajny – kertikarfiol kalafiorek – kis karfiol kalafirowaty, -a, -e – karfiolformájú, karfiolszerű kalafirowy, -a, -e – karfiolkalafonia, kalofonia [substancja pochodzenia naturalnego, pozostałość po oddestylowaniu terpentyny z żywicy drzew iglastych (głównie sosny).] – kolofónium; fenyőgyanta, gyanta (hegedűgyanta) kalait [zob. turkus w zn. 1.] – (ásvány) kallait; türkisz kalam [1. (arab. pióro), w islamie dyskusja, a także teologia dogmatyczna, odwołująca się do danych spisanych, lecz również rozumowych; 2. muzułmańska teologia spekulatywna] - kalám (arab: مالكلا ملع, jelentése: beszéd, beszélgetés, vita, eszmecsere) [az iszlám vallásfilozófia egyik ága, amely a teológia kérdéseit dialektikus úton közelíti meg. Ilm al-kalám az Istenről, Isten ügyéről vitatkozók beszéde, egyfajta tudományos eszköz és módszer a hittételek észérvekkel történő bizonyításához. Követői és terjesztői mutakallimunok (beszélők) néven ismertek, tudósai az iszlám skolasztikus teológusok.] kalambur [gra słów wykorzystująca dwuznaczność lub podobieństwo wyrazów] – szóvicc, szójáték kalamburowy, -a, -e [przymiotnik od: kalambur] – szójátékos, tréfás kalambury [z franc. calembourg, gra wyrazów z podwójnem znaczeniem, służąca za dowcip i rozrywkę towarzyską, nader rozpowszechniona od czasów Ludwika XIV we Francyi, skąd dostała się w XVIII w. do Polski, gdzie jednak spopularyzował ją dopiero na szeroką skalę Aloizy Żółkowski (ojciec) w drugiem i trzeciem dziesięcioleciu XIX w.] – (fr. calembourg) szóviccek, szójátékok; szójáték, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2383 legalsóbbrendü, csekély értékü élc, a szavak hasonló hangzásán, vagy egy szó különféle értelmén alapul kalamburzysta [człowiek piszący, układający kalambury] – szójátékgyártó, szóvicceket kedvelő v. gyártó ember kalamin [zob. hemimorfit] – (ásvány) hemimorfit, kalamin, galmáj (ásvány, kalamin, cinkszilikát stb.) kalamus [Piórko Trzcinowe; Trzcinowy pisak ze śladami inkaustu z II w. n.e.. Narzędzie to wprowadzili do Egiptu Grecy. Używany był do pisania hieratyki i demotyki.] – (lat.) calamus; szár; az ókorban használt, nádból készült íróeszköz; különösen a nádé (írónád) kalan [materiał ceramiczny o dużej wytrzymałości mechanicznej i dobrych właściwościach dielektrycznych] – kerámiaanyag Kalanchoe, żyworódka, płodnolist (Kalanchoe Adans.) [rodzaj roślin z rodziny gruboszowatych. Liczy kilkadziesiąt gatunków rosnących w tropikalnych obszarach na obu półkulach. Gatunkiem typowym jest Kalanchoe laciniata L.] – Korallvirág (Kalanchoe) Kalanchoe blossfeldiana Poelln.– żyworódka Blossfelda (kalanchoe Blossfelda) Kalanchoe daigremontiana Raym.-Hamet & H. Perrier – żyworódka Daigremontiana (kalanchoe Daigremontiana) Kalanchoe pinnata (Lam.) Pers. – żyworódka pierzasta (kalanchoe pierzaste) Kalanhoe thyrsiflora Harv. Kalanchoe tomentosa Baker– żyworódka omszona (kalanchoe omszone) Kalanchoe delagoensis Eckl. & Zeyh., syn. K. tubiflora (Harv.) Raym.-Hamet – żyworódka wąskolistna (kalanchoe wąskolistne) kalander [1. maszyna stosowana do nadawania papierowi lub tkaninie odpowiedniej grubości i określonych cech powierzchni; 2. maszyna do wytłaczania matryc stereotypowych; 3. rodzaj prasy używanej w przemyśle poligraficznym, papierniczym, włókienniczym, gumowym i tworzyw sztucznych; gładziarka; wygładnica] – (gör.) kalander, simítógép, szatinálógép; több egymás fölé szerelt hengerből álló gép a kezelt anyag egyenletes vastagságúra v. símára, fényes felületűvé alakítására - Wersja 01 01 2017 kalander uniwersalny – lemezzel v. gumilemezzel egyvező kalander kalandra [1. ptak o upierzeniu płowoszarym z czarnymi plamami na szyi; 2. ptak z rodziny skowronków] – pacsirtafajta kalandra; skowronek kalandra; Melanocorypha – Melanocorypha [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a pacsirtafélék (Alaudidae) családjába tartozó nem] kalandra dwuplamista; Melanocorypha bimaculata (ptak z rodziny skowronków) – hegyi kalandrapacsirta (Melanocorypha bimaculata) kalandra; kalandra szara; Melanocorypha calandra – kalandrapacsirta (Melanocorypha calandra) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a pacsirtafélék (Alaudidae) családjába tartozó faj] kalandra białoskrzydła; Melanocorypha leucoptera – fehérszárnyú pacsirta (Melanocorypha leucoptera) kalandra długodzioba; Melanocorypha maxima (ptak z rodziny skowronków) – óriáspacsirta (Melanocorypha maxima) kalandra posępna; skowronek dwuplamisty; Melanocorypha bimaculata – hegyi kalandrapacsirta (Melanocorypha bimaculata) kalandra czarna (Melanocorypha yeltoniensis) – szerecsenpacsirta v. tatárföldi pacsirta (Melancocorypha yeltoniensis) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a pacsirtafélék (Alaudidae) családjába tartozó faj] kalandrować [wyciskać, wytłaczać za pomocą kalandra] – kalanderezni, vasalni, mángorolni, simítani kalandrowanie, wygładzanie [wykończenie stosowane na bawełnie, jedwabiu, i czasami na wełnianej tkaninie, podczas którego tkaniny przechodzą między dwoma wałami. Jeśli tkaniny są twarde wówczas wały są zrobione ze stali, jeśli tkanina jest miękka wały mają powierzchnię papierową lub bawełnianą. Nacisk nadaje tkaninom gładki, błyszczący wygląd.] – kalanderezés [Pamut, selyem, esetenként gyapjúszöveteken alkalmazott kikészítési eljárás. A kelme legalább két, nagy erővel összenyomott henger között halad át, amelyek közül az egyik henger kemény acél, a másik papír- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2384 vagy pamutszövet-bevonatú. A kelme e kezelés hatására sima, fényes felületet, telt fogást kap.] kalandrowanie – simítás, kalanderezés, vasalás, mángorlás kalandrowy, -a, -e [przymiotnik od: kalandra] – kalander-, mángorlókalanie – bemocskolás, beszennyezés kalatos (gr. kálathos ‘kosz wiklinowy’) [1. staroż. wiklinowy koszyk wąski na dole i rozszerzający się ku górze noszony w antycznej Grecji w procesjach ku czci bogini Demeter; także naczynie ceramiczne w kształcie takiego kosza. 2. wiklinowy koszyk, wąski na dole i rozszerzający się ku górze. Atrybut bogini Demeter. Także naczynie ceramiczne o tym kształcie. Określenie stosowane w stosunku do głowicy kolumn w porządku korynckim i głowic spoczywających na głowach kanefor. 3) koszyk upleciony z wikliny, wąski u dołu i rozszerzający się ku górze, atrybut bogini Ateny Ergane oraz Demeter. Duże kalatosy niesiono w procesji ku czci Demeter z Aten do Eleusis. 4) ceramiczne naczynie o kształcie kosza; 5) w architekturze nazwa kapitelu spoczywającego na głowie kariatydy.] – (gör.) kalatosz; kehelyalaku fonott, fölül nyitott kosár, melynek alakjára csinálták állítólag a korintusi oszlopfőt. kalarepa [warzywo o jadalnym, kulistym zgrubieniu łodygi; też: jadalna część tej rośliny] – karalábé (Brassica oleraceae convar. acephala var. gongylodes); kalarábé [egy zöldségnövény] kalarepa kalarepa złykowaciała – a karalábé megszálkásodott v. fás lett kalarepka [zdrobniale: kalarepa] – karalábécska kalcedus [obuwie rzymskie, zrobione z jednego kawałka skóry tworzącego zarazem podeszwę i cholewkę.] – (hist.) római cipő - Wersja 01 01 2017 Kalceolaria mieszańcowa, Pantofelnik, Calceolaria [to roślina pochodząca z Chile] – Papucsvirág (Calceolaria) [Előfordulása trópusi éghajlatú területeken, őserdőkben jellemző. Őshazája KözépAmerika és Dél-Amerika] kalcjometr – kalciméter; műszer a talaj v. vmely más anyag szénsavas mésztartalmának meghatározására kalcjum [wapń; chem. pierwiastek chemiczny o symbolu Ca i liczbie atomowej 20] – (vegytan) kalcim (Ca); az alkáli földfémek közé tartozó vegyi elem; egyik legfontosabb vegyülete a mész kalcyferol [1. każdy związek organiczny z grupy witamin D; 2. witamina D2] – kalciferol (Dvitamin); gyűjtőnév, több azonos biológiai hatású, de kémiailag egymástól különböző anyagot jelölnek vele; általában D2 vitamin kalcynacja [1. prażenie (soli, wapniaków, sody, rud); 2. prażenie substancji w celu usunięcia z niej dwutlenku węgla, wody lub innych składników lotnych] – kalcináció; pörkölés, elmeszesítés; Kémiailag megkötött víz eltávolítása vmely anyagból hevítéssel; mészlerakódás kalcynować – (lat.) kalcinálni, elmeszesíteni, pörkölni; (vegytan) nagy hőmérsékleten oxidálás, redukálás v. cseppfolyós alkatrészek eltávolítása céljából hevíteni kalcynacyjny, -a, -e [związany z kalcynacją] – kalcinációs kalcyt [szpat wapniowy, węglan wapnia] – (lat.) kalcit, mészpát; kőzetalkotó ásvány Kaldera [wielkie zagłębienie w szczytowej części wulkanu, powstałe wskutek gwałtownej eksplozji niszczącej górną część stożka wulkanicznego (np. Krakatau, Mount St. Helens), albo wskutek zapadnięcia się stropu komory pomagmowej wraz ze stożkiem wulkanicznym (np. Kīlauea i Mauna Loa na Hawajach)] – (geol) kaldera [vulkáni eredetű felszíni képződmény, a kráterhez hasonló horpadály, amit a vulkán kirobbanása és önmagába roskadása hoz létre. Tévesen gyakorta egyfajta vulkáni kráternek tekintik. Neve az ’üst’, ’kazán’ jelentésű spanyol caldera szóból ered, amely az azonos jelentésű latin caldaria szóra vezethető vissza] Kaleb (pies) [syn Jefunnego z pokolenia Judy. On i Jozue zdali dobre sprawozdanie z wywiadu do ziemi Kanaan. Kaleb jest typem człowieka (chrześcijanina) chętnie czyniącego wolę Boga, polegającego na Bogu wbrew wielkiej opozycji.] – KÁLEB (eb, a harapós, elhárító, ugató, kiáltó; merész, heves) [1. Jefunné (1) fia, Júda Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2385 fejedelme, egyike a 12 férfinek, akiket Mózes az ígéret földjének kikémlelésére küldött (4Móz 13,7); ő Józsuéval (1) együtt jót tudott mondani arról a földről, ezért csak ők ketten mehettek be az ígéret földjére (4Móz 13-14; Józs 14-15). 2. Júda dédunokája, Hecron (1) fia, (1) alatti nagyapja (1Krón 2,18.19.42), valószínűleg azonos az 1Krón 2,9-ben említett "Kélubai"jal.] kalectwo [niedorozwój, brak lub nieodwracalne uszkodzenie narządu albo części ciała i związane z tym ograniczenie sprawności fizycznej] – rokkantság, csonkaság; testi fogyatékosság v. fogyatkozás v. hiba, csonkaság kalectwo na skutek nieszczęśliwego wypadku – baleseti rokkantság kalectwo ślepoty – vakság, világtalanság kaleczenie – csonkítás, megcsonkítás; megnyomorítás, megsebzés; (átv.) elrontás, megnyomorítás kaleczenie się – csonkulás, megcsonkulás; megrokkanás; öncsonkítás kaleczyć [1. uszkadzać ciało; 2. ranić] – megcsonkítani, csonkítani, megsebesíteni, megsebezni, nyomorékká tenni, nyomorítani, megnyomorítani; (átv.) elnyomorítani, megnyomorítani, megsérteni, rontani, elrontani, elferdíteni, elcsúfítani kaleczyć język – töri a nyelvet, kerékbetöri a nyelvet kaleczyć nazwisko – szégyent hoz a nevére kaleczyć nożem – késsel megsebezni v. megvágni v. megsérteni kaleczyć rytm, kaleczyć takt – elrontani az ütemet kaleczyć słowa – elferdíteni a szavakat kaleczyć się [ranić samego siebie] – megsebesülni, nyomorékká válni, megnyomorodni; megsebzi önmagát kalefaktor, kalifaktor [1. daw. w klasztorach, więzieniach itp.: zakonnik lub więzień wykonujący czynności porządkowe i pomocnicze; 2. w dawnych szkołach klasztornych: ubogi uczeń pełniący pewne posługi w zamian za utrzymanie; do jego obowiązków należało m.in. sprzątanie, palenie w piecach, czasem ogólniej utrzymywanie porządku (w tym karanie cielesne winowajców), stąd zwany nieraz "porządkowym"; 3. (jak czytamy u Zygmunta Glogera) Kalefaktor (z łac. calefacere, grzać, palić w piecu). Przez cały czas istnienia szkół jezuickich i pijarskich w Polsce znani byli pod tą nazwą ubodzy chłopcy wiejscy (od lat 18 – 22), przyjmowani przez zwierzchność - Wersja 01 01 2017 szkolną do posług, a mianowicie do palenia w piecach i utrzymania porządku w gmachu szkolnym, za co dostawali utrzymanie i możność korzystania z nauki w szkole. Kalefaktor miał zwykle wyznaczany sobie piec i klasę, dla której drewka rąbał, palił i zamiatał; zdolniejszy zasiadał razem z żakami na ławie szkolnej, a kiedy który uczeń skazany został na plagi, wykony wał wyrok za zasłoną u zapiecka. Jeżeli nie okazy wał większych zdolności, po nauczeniu się czytania i pisania szedł na organistę, klechę, rzemieślnika, kucharza, woźnicę lub powracał na wieś do pługa.] – (lat.) kalefaktor; (dawno) iskolaszolga, fűtő; rendszerint szolgadiák; (átv.) besúgó, spicli, bajkeverő; kópé, csínytevő kalefaktorować – iskolaszolgai teendőket végezni v. ellátni; (átv.) besúgni kalefaktorstwo – iskolaszolgai v. hivatalszolgai állás kalejdoskop [zabawka, przyrząd optyczny, zawierający różnokolorowe szkiełka luzem, które przy każdym poruszeniu przyrządu tworzą inną kombinację układu a. odbijając się w kilku ukośnie wprawionych lusterkach przybierają kształt symetrycznego wzoru; przen. szybko zmieniające się widoki, sceny, wrażenia, wydarzenia itp.] – (gör.) kaleidoszkóp; optikai játékszer: ha megmozgatják, a benne elhelyezett színes üvegdarabok és egyéb csillámló anyagok folyton változó képet mutatnak; (átv.) vminek gyors változások során más-más képet mutató megjelenése, lefolyása kalejdoskopowo – kaleidoszkópszerűen kalejdoskopowy, -a, -e [przymiotnik od: kalejdoskop] – kaleidoszkópikus, kaleidoszkópszerű v. kaleidoszkópszerűen változó kaleka [1. człowiek dotknięty kalectwem; 2. o kimś niezręcznym lub niezaradnym] – nyomorék, rokkant kaleki, -a, -ie [1. dotknięty kalectwem; 2. niedoskonały; 3. uszkodzony] – nyomorék, rokkant, csonka kaleki człowiek – nyomorék (ember) kalekie dziecko – nyomorék gyermek kalendarium, calendarium [wym. kalendarium] [1. zob. kalendarz; 2. chronologiczny zestaw dat ważnych wydarzeń z jakiegoś okresu, z jakiejś dziedziny lub z czyjegoś życia] – (lat.) kalendárium; időrendi mutató, naptár Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2386 kalendarium życia i twórczości – az író életének és műveinek időrendi mutatója kalendarz [śrdw.łac. kalendarium 'kalendarz' z łac. 'książka rachunkowa lichwiarza' od Kalendae '1. dzień miesiąca; termin płacenia długów'; 1. system rachuby dni i dłuższych odstępów czasu; 2. spis dni całego roku, z podziałem na tygodnie i miesiące; też: notes, broszura lub plakat zawierające taki spis; 3. planowany układ terminów wykonywania jakichś prac; 4. (jak czytamy u Zygmunta Glogera) Po grecku kaleo znaczy: zwołuję, że zaś u Rzymian arcykapłan na początku każdego miesiąca zwoływał lud i ogłaszał jego długość, oraz przypadające w nim święta, stąd pierwszy dzień miesiąca zwał się po łacinie Calendae, a księga, w której zapisywano rachunki pieniężne, oraz dni, święta i odmiany księżyca, zwała się Calendarium. Juljusz Cezar, pragnąc uporządkować rachubę czasu, sprowadził z Egiptu do Rzymu astronoma Sosigenesa, którego reforma zastosowana jedynie do roku słonecznego, przeprowadzona na 45 lat przed narodzeniem Chrystusa, dała początek „Kalendarzowi Juljańskiemu.” On to czterem miesiącom nadał po dni 30, siedmiu po 31, a lutemu 28 lub 29, początek roku przeniósł z 1-go marca na 1-szy stycznia, a rok 709 od założenia Rzymu był pierwszym rokiem tej jego rachuby, która rozszerzyła się szybko po całem państwie Rzymskiem i później przyjętą została przez chrześcijan. Tylko chrześcijanie zaniechali liczenia lat od założenia Rzymu, a przyjęli narodzenie Chrystusa za początek nowej ery. Ponieważ kalendarz Juljański przyjął jako długość roku słonecznego dni 365 i godzin 6, zaś w rzeczywistości obrót roczny ziemi dokoła słońca trwa dni 365, godzin 5, minut 48 i sekund 48, zatem z owych 11 minut i 12 sekund pomyłki powstawał w ciągu 128 lat jeden dzień różnicy między kalendarzem Juljańskim a czasem rzeczywistym. Papież Grzegorz XIII, aby błąd ten naprawić, polecił w r. 1582, żeby po dniu 4-ym października dodać dni 10 i nazajutrz liczyć dzień nie 5ty, ale 15-ty tegoż miesiąca. Tym sposobem, aczkolwiek sprostowanie błędu nie zostało w zupełności osiągnięte, ten jednak jest tak mały, że nie co 128 lat, ale co lat kilka tysięcy uczyni 1 dzień różnicy.] – lat. kalendárium; naptár, évkönyv, ünnepnapok naptára - Wersja 01 01 2017 kalendarz astronomiczny – csillagászati naptár kalendarz cywilny – polgári naptár kalendarz ekologiczny – ökológiai naptár kalendarz gospodarski – gazdasági naptár kalendarz gregoriański, nowego stylu [kalendarz słoneczny używany obecnie w większości krajów świata] – Gregorián-naptár; gregorián naptár; Gergely-naptár (XIII. Gergely pápától 1582-ben a szökőnapok beiktatásával rendezett naptár) kalendarz juliański, starego stylu [kalendarz słoneczny, w którym po trzech latach mających po 365 dni, następuje rok przestępny] – Julián-naptár kalendarz kartkowy – leszakítható lapnaptár v. letéphető falinaptár kalendarz kieszonkowy – zsebnaptár kalendarz kościelny [kalendarz oparty na systemie słonecznym i księżycowym, wyznaczający datę Wielkanocy i zależnych od niej świąt] – egyházi naptár kalendarz księżycowy, lunarny [mierzenie czasu oparte na zmianie faz Księżyca] – holdnaptár kalendarz na biurko – asztali v. előjegyzési naptár kalendarz produkcji – termelési naptár kalendarz republikański, rewolucyjny [kalendarz wprowadzony we Francji po Wielkiej Rewolucji Francuskiej] – forradalmi v. köztársasági kalendárium kalendarz słoneczny, solarny [mierzenie czasu oparte na zmianie pór roku związanej z obiegiem Ziemi dokoła Słońca] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - kalendárium (amely a Nap járását veszi alapul) kalendarz szczepień – oltási naptár kalendarz ścienny – falinaptár Wersja 01 01 2017 7. 8. Tiszri miesiąc kalendarz ilość gregoriański dni wydarzenie / święto 1. Nissan marzeckwiecień 30 7 dni Pesach 2. Ijar kwiecieńmaj 29 Dzień Niepodległości Izraela oraz Rocznica Zagłady 3. Siwan majczerwiec 30 Szawuot (w 7. tyg. po Pesach) 4. Tamuz czerwieclipiec 29 Tamurz, symbol niewoli i post upamiętniający zdobycie i zburzenie Jerozolimy 5. Aw lipiecsierpień 30 9 dni dalszego postu i dni półpokutnych ku pamiątce zdobycia Jerozolimy po których następuje Tisza be-Aw upamiętniający zburzenie obu świątyń 6. Elul sierpieńwrzesień 29 przygotowanie do Nowego Roku 30 Rosz ha-Szana oraz Jom Kippur, 7 dni Sukkot zakończone Szmini Aceret oraz Simchat Tora Cheszwan październik- 29 listopad lub 30 9. Kislew listopadgrudzień 30 lub 29 10. Tewet grudzieństyczeń 29 post upamiętniający oblężenie Jerozolimy 11. Szewat styczeń-luty 30 Tu bi-szwat (15 dzień miesiąca) 12. Adar luty-marzec 30 lub 29 Purim; czytanie Księgi Estery 13. Adar 2* 2387 kalendarz sportowy – versenynaptár kalendarz wyborczy [daty dokonywania czynności wyborczych ustalane przed każdymi wyborami na podstawie przepisów ordynacji wyborczej] – választási naptár Kalendarz żydowski – zsidó naptár wrzesieńpaździernik Chanuka marzeckwiecień* kalendarze – kalendáriumok, naptárak [(lat.) calendae: a hónap első napja a római naptárban] [gdy przychodzi Nowy Rok, kupujemy jakiś kalendarz, by mieć rozeznanie w czasie. Kalendarz mały czy duży, ścienny czy kieszonkowy wyznacza rytm naszych kolejnych dni, przypomina nam też o nieuchronnym przemijaniu czasu, rzeczy i zjawisk. – amikor eljön az Újév, vásárolunk valamilyen naptárat, hogy legyen eligazodás az időben. A naptár kicsi vagy nagy, fali- vagy zseb-, meghatározza a mi egymás utáni napjainknak ritmusát, emlékeztet minket az idő, dolgok és jelenségek elkerülhetetlen múlására.] kalendarzowy, -a, -e [przymiotnik od: kalendarz (np. rok kalendarzowy)] – naptári, naptárkalendarzyk – kis naptár; kiírás, naptár, naptári beosztás, napló, programm, terv; notesz, jegyzőkönyvecske kalendarzyk kieszonkowy – zsebnaptár kalendarzyk mobilizacyjny – mozgósítási tervezet kalendarzyk obrad – kongresszusi naptár, tanácskozások programmja kalendy, kalendae ['1. dzień miesiąca; termin płacenia długów'; kalendy pierwszy dzień miesiąca w kalendarzu rz] – (lat.) kalendae (a lat. calare, 'kikiáltani' igéből) a római naptárban [1) Juno, ill. Janus szent napja, 2) a hónap három nevezetes napjának egyike: a hónap első napja, hónapkezdet. - Elnevezése arra utal, hogy a holdnaptár használatakor az újhold utáni első nap volt a hónap első napja (holdhónap), amikor a pontifexek a Capitoliumon a szenátusnak és a népnek kihirdették („kikiáltották”), hogy az első holdnegyed napjáig 5 v. 7. napot kell Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2388 számítani. - Napjelölés céljára a kk. végéig használták. ]; a hónap első napja kalenica [1. górna pozioma krawędź styku dwóch przeciwległych połaci dachowych; 2. (jak czytamy u Zygmunta Glogera) Kalenica, grzbiet czyli strop strzechy. Ta atoli zachodzi różnica między stropem a kalenicą, że pierwszy oznacza najwyższe miejsce pod strzechą czyli wewnątrz, a kalenica grzbiet zewnętrzny na dachu, robiony z perzu lub słomy targanej, dla lepszego złączenia snopków bokowych, i przyciskany koźlinami z kołów. Linde i Karłowicz wywodzą ten wyraz od kału czyli gliny, którą miano grzbiety strzech oblepiać. Co do nas, to takich strzech już nigdzie nie napotkaliśmy, ale za to znaleźliśmy ślady, że grzbiety wałów grodziskowych (czyli ich kalenice) oblepiano gliną dla nadania im stromości. Nie należy także zapominać, że kalenica mogła być nazywana kolenicą, jako szereg koźlin z kołów.] – szalmatető; tetőgerinc, szarufa kalenicowy, -a, -e – szalmatető-; tetőgerinc-, szarufakalesony [1. trykoty z długimi nogawkami, noszone przez mężczyzn pod spodniami; 2. chłopięce i męskie majtki; są różnej długości, często posiadają rozporek z przodu. Wytwarzane z tkanin bawełnianych lub lekkich dzianin. 3. część bielizny męskiej. Rodzaj obcisłych spodni z miękkiej i elastycznej dzianiny, najczęściej trykotu bawełnianego, najczęściej z długimi do kostek nogawkami (kalesony długie) lub sięgających powyżej połowy uda (kalesony krótkie), zwykle z rozcięciem z przodu umożliwiającym mężczyźnie oddawanie moczu bez konieczności zdejmowania bielizny.] – alsónadrág [Férfiak ill. nők által viselt alsóruházat: rövid szárú nadrág, amelyet a derekán rugalmas pánt tart meg. Férfi-alsónadrágok esetén az elején sok esetben hasítékot is kiképeznek. Többnyire pamutkelméből gyártják.], hosszú alsónadrág; jégeralsó - Wersja 01 01 2017 kaleta [1. daw. woreczek skórzany na pieniądze, noszony przy pasie; 2. Po arabsku złupić lub zedrzeć korę z drzewa lub skórę ze zwierza, zowie się charat, a stąd mieszek skórzany na pieniądze po arabsku charita. Turcy przejęli ten wyraz, dając sakwie skórzanej nazwę chalita lub kalta, a Polacy od Turków, tworząc wyraz kaleta, kaletka. 3. mały woreczek skórzany, noszony przy pasie lub w kieszeni. Znany w modzie kobiecej pod rozmaitymi nazwami, zawieszany bywał na pasku w okresach obcisłych sukienek.] – (dawno) zacskó, erszény kaletka (tur. kal(i)ta) [1. zdrobnienie od: kaleta; 2. zwykle w liczbie mnogiej: rodzaj szerokich zębów, będących zakończeniem dolnego brzegu gorsetu noszonego przez kobiety wiejskie; 3. kaleta, kalita; woreczek ze skóry lub tkaniny na pieniądze lub drobiazgi noszony często przy pasie używany w średniowieczu.] – zacskócska; kis pénzeszacskó; erszény Kaletka z XV wieku. Wykonana na podstawie niemieckiego obrazu sakralnego. Mosiężna konstrukcja i zdobienia. Sakiewka dekorowana frędzlami i perłami. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2389 Kaletka - sakiewka męska zawieszana na pasku. Wykonana z czerwonego aksamitu. Na mosiężnej konstrukcji. Zdobienia z mosiądzu. kaletnik [rzemieślnik zajmujący się wyrobem toreb, portfeli, pasków itp. ze skóry]; kaletniczka – bőrdíszműves, bőröndös (ffi/nő) kaletnictwo (tur. kal(i)ta ‘sakiewka’) [1. rzemiosło kaletnika; 2. technol. wyrób drobnej galanterii skórzanej, np. pasków, torebek; n.os. kaletnik rzemieślnik wytwarzający tę galanterię. Na zachodnich ziemiach dawnej Polski kaletnicy mieli od XIV w. podobny do miechowników asortyment produkcji, na innych obszarach szyli swe wyroby z gorszej jakościowo skóry. Od XVIII w. kaletnictwo zastąpiło zanikające miechownictwo.] – bőrdíszműves foglalkozás; bőrdíszműves ipar kaletniczy, -a, -e [dotyczący kaletnictwa] – bőrdíszműves, bőröndös kalfas [1. pojemnik na zaprawę murarską; 2. dzieża murarska] – [Słowniczek języka śląskiego] malterosláda kalia [roślina o grubych kłączach i niewielkich kwiatostanach w postaci kolby otoczonej białą lub żółtą pochwą] – hólyagosfa kaliber [1. średnica lufy broni palnej albo kuli lub pocisku mierzona w calach lub milimetrach; 2. wielkość czegoś; 3. znaczenie lub wartość jakiejś rzeczy, osoby lub zdarzenia] – (gör.) kaliber; (wojsko) kaliber, méret, öb, űrméret, a lövedék külső átmérője; (műszaki) kaliber, a csőfurat belső átmérője; a vas- és fémipari hengerlésnél használt két együvé tartozó henger közti nyílás nagysága és formája; kaliberidomszer, mérőeszköz a fémforgácsolással előállított ipari készítményeknél a vastagság és a furatok mérésére; (átv.) kaliber; minőség, érték, nagyság, méret, alak kalibracja [ogół czynności służących wzorcowaniu przyrządu pomiarowego] – - Wersja 01 01 2017 (gör.) kalibráció; a kaliber megadása v. ellenőrzése; a mérőműszerek hitelesítése; forgácsolással a kívánt keresztmetszetre való alakítás; kalibrálás, hitelesítés, összehasonlítás kalibrować [1. żłobić wewnątrz lufy broni palnej rowki, nadające kuli ruch obrotowy; 2. kontrolować formy i wymiary przedmiotów, owoców, warzyw itp. oraz sortować je; 3. wyznaczać podziałkę na urządzeniach lub naczyniach służących do mierzenia przez porównanie ze skalą wzorcową] – kalibrálni, kaliberezni kalibrować lufy – fegyvercsöveket kaliberre fúrni kalibrować rurki termometryczne – hőmérőcsöveket kalibrálni v. graduálni v. hitelesíteni v. fokozni kalibrować walce – hengereket méretezni v. kalibrálni v. kaliberre megmunkálni kalibrowanie – kalibrálás kalibrowy, -a, -e [przymiotnik od: kaliber] – kaliber-, kalibrált kalibrówka – kalibrálás, mércézés, hitelesítés, fokozás, fokbeosztás kalibryczny, -a, -e – kaliberezett, méretezett, mércézett , hitelesített kalić sie [opłacać się, np. To mi sie niy kali = To mi się nie opłaca, chmurzyć (Chmurzy się nad Mikołowem = Kali się nad Mikołowem)] – [Słowniczek języka śląskiego] kifizetődni; érdemes, megéri kalif (od arab. chalifa – następca) [tytuł świeckich i duchownych przywódców muzułmańskich; też: osoba nosząca ten tytuł] – (arab) kalifa (régebben khalifa írásmóddal is); a próféta utóda [mohamedán uralkodók v. egyházfők címe; az iszlám legfelsőbb vallási vezetőjének kijáró cím volt, amely eleinte világi főhatalommal is párosult]; muzulmán politikai vezető [Az oszmán-törökök 1517-ben ragadták magukhoz a kalifa címet Egyiptomban, az Abbászita-dinatiszta utolsó uralkodójától. A 17. századi oszmán udvari krónikások szerint I. (Vad) Szelim szultán (1512-1520) szerezte meg ekkor a kalifák hatalmát jelképező nevezetes köntöst. Ettől kezdődően a török szultánok viselték a kalifa címet egészen 1924-ig, amikor a polgári Törökország parlamentje eltörölte a kalifa címet és magát a kalifátust is. ] kalifat (arab. ةفالخchilāfa) [1. muzułmańska organizacja społeczno-polityczna; 2. władza i urząd kalifa; 3. islamskie państwo o ustroju religijnym, na którego czele stał kalif (arab. ةفيلخchalīfa). Na początku obejmowało wszystkich Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2390 muzułmanów. Kilkakrotnie zmieniały się ośrodki władzy kalifów: pierwsi rządzili z Medyny, dynastia Umajjadów wybrała Damaszek, Abbasydzi - Bagdad (przez pewien czas panowali z Samarry). W czasie rządów tych ostatnich państwo zwane było kalifatem bagdadzkim. Na skutek wojen domowych nastąpiło rozbicie polityczne i podział kalifatu.] – (arab-lat.) kalifátus; a kalifa birodalma; a kalifa méltósága Kalifornia (ang. California) [najludniejszy, najbogatszy oraz trzeci co do wielkości (po Alasce i Teksasie) stan USA. Położony na zachodnim wybrzeżu USA, nad Oceanem Spokojnym. Na północy graniczy ze stanem Oregon, na wschodzie ze stanem Nevada, na południowym wschodzie z Arizoną, a na południu z meksykańskim stanem Baja California. Cztery największe miasta stanu to: Los Angeles, San Francisco, San Diego i San José.] – Kalifornia [az Amerikai Egyesült Államok legnépesebb állama, az ország délnyugati csücskében, a Csendes-óceán partján helyezkedik el. Észak felől Oregon, keletről Nevada, délkeletről Arizona, délről pedig a mexikói Baja California állam határolja.] kalifornijski, -a, -ie [związany z Kalifornią] – kaliforniai kaliga [obuwie wojowników rzymskich, przywiezione z Galii. Podobne do naszych sandałów, było po prostu podeszwą przytwierdzoną do stopy rzemieniem. Zdobiono je brązowymi gwoździami, czasem złotymi.] – (hist.) római katona lábbelije, szandál - Wersja 01 01 2017 zsinórírást, amelynek többféle változata van, jelenleg mindegyik kiveszőben; szépírás kaligraficznie – (gör.) kalligrafikusan kaligraficzny, -a, -e [1. czytelnie, starannie napisany; 2. związany z kaligrafią] – (gör.) kalligrafikus; dyszesen, művésziesen írott (betű, írás) kaligrafować [pisać starannie, ładnie, zgodnie z prawidłami kaligrafii] – szépen v. szépírással írni (rajzolja a betűket); kicirkalmazni, kalligrafálni; nagy igyekezettel vésni v. róni a betűket kaligrafować na szkle – üvegre kalligrafálni kaligrafowanie – kalligrafálás; szépírás kalikant [człowiek pompujący powietrze do miechów organowych] – fújtatót kezelő kaliko [płótno używane do oprawy książek] – (nyomdászat) kalikó (szövet); vékony szálakból szőtt sűrű vászon, főleg nyomott pamutszövet (az indiai Calicut város nevéből) kalikó szövet kaligraf , kaligrafista [osoba pisząca pięknym, ozdobnym, starannym pismem] – (gör.) kalligráfus kaligrafia [1. sztuka pięknego i wyraźnego pisania; 2. czytelne, staranne pismo; sztuka pięknego i ozdobnego pisania. Do ok. 1960 była w Polsce przedmiotem nauczania początkowego, mającym na celu doskonalenie pisma odręcznego] – (gör.) a kalligráfia a (görög καλλος kallos „szépség” + γραφος grafosz „írás” szavakból) a díszes, szép (folyó) kézírást, annak művészi fokú gyakorlását nevezik. Kalligrafikus írásnak szokás nevezni a rendezett, szabályos folyó vagy folyamatos kalikować (z łac. calcare, deptać) [1. pompować powietrze do miechów organowych dawnego typu za pomocą dźwigni; 2. znaczy deptać, naciskać drągi miechów organowych w kościele podczas gry na organach] – (ol.) calcare; 'lenyom; (le)tapos'; (zene) a fújtatót taposni (orgonánál) kalikowanie (z łac. calcare = deptać) [jest to czynność napełniania miechów organowych powietrzem za pomocą mechanizmu ręcznego lub pedałowego; kalikant - wykonawca tej czynności; specjalnie zatrudnianych dawniej kalikantów podczas gry na organach zastąpił obecnie powszechnie motor elektryczny] – lenyomás, taposás (orgona) Kalikst I, łac. Callixtus (zm. w 222 w Rzymie) [papież w latach 217-222, święty Kościoła katolickiego] – Kallixtusz (latinosan: Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Callixtus/Callistus) [a 16. pápa Szent Péter örökén. 217 és 222 között viselte ezt a címet. Az ő uralkodásának kezdetén lépett fel a történelem első ellenpápája, Hippolütosz.] Wersja 01 01 2017 Pęd z kwiatostanami kalina 2391 [1. drzewo lub krzew z rodziny przewiertniowatych; owoc tego drzewa 2. drzewo lub krzew o czarnych, czerwonych lub żółtych owocach; też: owoc tego drzewa lub krzewu] – Kalina, bangita; labdarózsa; ostorménfa Kalina (Caprifoliaceae) – Bodzafélék (Caprifoliaceae) [Bodzabokor, Fekete bodza, Festőbodza, Gyepűbodza; (lat) Sambucus nigra laciniata, Sambucus nigra var. laciniata Miller] Kalina (Viburnum L.) [rodzaj roślin zaliczany w systemach APG do rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), wcześniej wyodrębniany był w monotypową rodzinę kalinowatych (Viburnaceae) lub włączany był do przewiertniowatych (Caprifoliaceae). W obrębie rodzaju wyróżnia się 175 gatunków, z czego Polsce dziko rosną 2 gatunki, ponadto liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne lub znajdują się w kolekcjach ogrodów botanicznych. Większość gatunków rośnie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej, poza tym rosną w górach w strefie międzyzwrotnikowej. Gatunkiem typowym jest Viburnum lantana L.] –– Bodzafélék Kalina hordowina (Viburnum lantana) [1. gatunek kaliny o białych kwiatach i czarnych owocach; 2. gatunek krzewu należący do rodziny kalinowatych (w systemie Reweala); 3. gatunek krzewu należący do rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), czasem zaliczany do monotypowej rodziny kalinowatych (Viburnaceae). Rodzimy obszar jej występowania to Europa, niektóre rejony Azji i Afryka Północna, ale rozprzestrzenia się też gdzieniegdzie poza tymi rejonam. W Polsce jest rzadka, prawdopodobnie jest antropofitem.] – Ostorménbangita (Viburnum lantana) - kalina koralowa (Viburnum opulus L.) [gatunek krzewu należący do rodziny kalinowatych] – kányafa (Viburnum opulus L.) gányafa (növ., molnárcseresznye, bangitafa, kányabangita, kányabegye, néhol kakasfa v. gényefa, Viburnum L.), kányabangita (Viburnum opulus) [a bodzafélék cserjéje; a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a mácsonyák (Dipsacales) rendjéhez, ezen belül a pézsmaboglárfélék vagy loncfélék (Adoxaceae) családjához tartozó faj. Kertekben termesztett változata a labdarózsa (Viburnum opulus var. roseum).] Morfologia (kalina koralowa) kalina ogrodowa – hólabda, kerti labdarózsa kalina śliwolistna (Viburnum prunifolium) – szilvalevelű bangita (Viburnum prunifolium) a mácsonyák rendjébe, a pézsmaboglárfélék családjába tartozó növényfaj. kalina włoska – sóskaborbolya (Berberis vulgaris) Kalinik z Gangry, gr. Καλλίνικος ο εν Γάγγραις, cs. Muczenik Kallinik, gr. Καλλίνικος (zm. 29 lipca ok. 250 lub później w Gangrze w Azji Mniejszej, dzisiejsze Çankırı w Turcji) [męczennik za panowania cesarza Decjusza, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego] – Szent Kallinik [Kallinik Kilikiából származott. Szülei istenfélelemben és keresztény vallásban nevelték. Miután felnőtt, szomorúan látta, hogy az emberek sokasága az élettelen bálványokban hisz és azokat imádja. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2392 Elhatározta, hogy terjeszteni fogja a keresztény hitet. Megfordult sok városban és helységben, hirdette Jézust és sok pogányt nyert meg a keresztény hitnek. Ankira városában is ezt tette, amíg a pogányok el nem fogták és át nem adták a helytartónak. A helytartó, ruhátlan testét megverette, majd testébe vasszögeket veretett. Aztán éles szögekkel kivert vascipőbe dugták lábait és a messzire levő Gangrába vezették. Kallinik út közben is folytatta térítő tevékenységét. Július lévén és nagy forróság, a katonák is, a lovak is eltikkadtak, de sehol sem volt víz, amiből ihattak volna. Kallinik imái hatására azonban csodás módon vízre leltek. Felüdülve, tovább folytatták útjukat. Gangrába érve sajnálták megmentőjükét tüzes kemencébe dobni, de félvén a helytartó bosszújától, mégis megtették azt. Kallinik a tüzes kemencében halt meg, pontosan nem ismert időben.] kalinowy, -a, -e – bangitaKalipso (gr.. Καλυψώ Kalypso) – w mitologii greckiej nimfa żyjąca na wyspie Ogygia (gr. Ὠγυγία), identyfikowanej z różnymi rzeczywistymi wyspami na Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantykim – Kalüpszó (gör. Καλυψώ, jelentése: „elrejtem”) a titán Atlasz leánya, tengeri nimfaként élt szolgálóival Ogügia szigetén. A sziget közelében szenvedett hajótörést Odösszeusz, a nagy utazó. kalium [zob. potas] – (arab) kálium (K); az alkálifémek közé tartozó vegyi elem kalka [1. papier powleczony z jednej strony farbą, wkładany między dwa arkusze papieru, aby na drugim otrzymać kopię tego, co jest pisane na pierwszym; 2. półprzezroczysty papier służący do kopiowania rysunków i przenoszenia ich na inny papier; 3. wierne odtworzenie jakiegoś wzoru, schematu lub sytuacji w nowych okolicznościach lub nowym miejscu; 4. jęz. wyraz lub wyrażenie złożone z rodzimych składników, lecz zbudowane na wzór obcego wyrazu lub wyrażenia; 5. replika, odbitka – wyraz lub wyrażenie stanowiące dosłowne tłumaczenie i kopię obcego wzoru] – [(fr.) calque: tükörszó; vmely idegen nyelvi elemnek szolgai lefordítása egy másik nyelvre]; másolópapír, indigó, indigópapír, karbonpapír (átütő másolópapír; egyik oldalán fekete festék és kemény viasz keverékével bevont vékony papír), pauzapapír; sokszorosító vászon; másolat, kópia, pauzarajz; (nyelvtan) tükörszó - Wersja 01 01 2017 kalka językowa lub odbitka językowa [bezpośrednie przetłumaczenie wyrazu lub całego zwrotu z języka obcego na język ojczysty, bez uwzględnienia istniejących ojczystych wyrazów opisujących to samo pojęcie, rzecz.] – tükörfordítás [1. idegen nyelvű szó vagy kifejezés szóról-szóra, vagy morfémárólmorfémára való lefordítása; 2. tükörszó] kalka maszynowa – gépi indigó kalka ołówkowa – kéziindigó kalki polskie z wyrazów łacińskich – latin kifejezések lengyel tükörszavai kalkomania [1. kolorowy obrazek przeniesiony na coś z odpowiednio przygotowanego papieru; też: papier z takim obrazkiem; 2. technika nanoszenia takich obrazków] – matrica, levonókép kalkować [sporządzać kopię rysunku posługując się kalką] – másolni, átmásolni; kopírozni, sokszorosítani (indigóval); átrajzolni, utánarajzolni; pauzálni, átpauzálni; (átv.) utánozni, leutánozni; lekopírozni kalkowanie – sokszorosítás, másolás, átmásolás, pauzolás, utánarajzolás kalkowy, -a, -e [przymiotnik od: kalka] – kopír-, karbon, indigó-, sokszorosítókalkulacja [1. obliczenie kosztów przypadających na jednostkę wytwarzanych, sprzedawanych lub nabywanych towarów i usług; 2. rozważanie szans na powodzenie jakichś działań i planowanie ich przebiegu] – (lat.) kalkuláció, számítás, vminek a kiszámítása, számvetés; (átv.) takarékosság, érdek kalkulacja analityczna – analitikus kalkuláció kalkulacja cenowa – árkalkuláció kalkulacja ceny sprzedażnej – eladási kalkuláció kalkulacja gospodarcza – gazdasági kalkuláció kalkulacja kosztów własnych – önköltség kalkuláció kalkulacja kosztu wytworzenia – előállítási költség kalkuláció kalkulacja produkcji – termelési kalkuláció kalkulacja sprawodawcza – kalkulációs jelentés, utókalkuláció kalkulacja prowizoryczna, kalkulacja wstępna – előzetes kalkuláció kalkulacja sprawozdawca – végleges kalkuláció kalkulacja wstępna – előkalkuláció, előzetes árvetés kalkulacyjny, -a, -e [związany z kalkulacją] – (lat.) kalkulációs; számvetési kalkulant, kalkulator [1. urządzenie elektroniczne do wykonywania obliczeń Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia matematycznych; 2. osoba zatrudniona do wykonywania kalkulacji] – (lat.) kalkulátor; (osoba) igen takarékos ember, kalkulációt végző személy, számoló, számításokat végző személy; normás; (urządzenie) kalkulátor, számológép kalkulator biurowy – irodai számológép kalkulator elektroniczny – zsebszámológép 2393 kalkulator nawigacyjny [przyrząd do obliczania prędkości lotu statku latającego i kąta znoszenia] – fedélzeti navigációs számítógép kalkulatorek [zdrobnienie od: kalkulator] – zsebszámológép kalkulatorka [kobieta zatrudniona do przeprowadzenia kalkulacji] – igen takarékos nő kalkulatorski, -a, -ie – kalkulátori, kalkulációs, számvetési kalkulować [obliczać, rozważać] – (lat.) kalkulálni, kikalkulálni, kalkulációt készíteni; kiszámítani, számvetést készíteni, számot vetni, számolni, kiszámolni; számítgatva tervezni kalkulować cenę – árat kalkulálni kalkulować coś – kalkulálni vmit kalkulować oszczędności – a megtakarított összeggel kalkulálni kalkulować zysk – kalkulálni v. kiszámítani a nyereséget kalkulować się [1. opłacać się; 2. być wynikiem kalkulowania] – kifizetődni (to się nie kalkuluje: ez nem fizetődik ki, ez nem kifizetődő); kalkulálódni kalkulowanie – (lat.) kalkulálás, kiszámítás, számvetés Kalkuta [stolica Bengalii Zach., największe miasto i port. Indii] – Kalkutta [Indiai város, Nyugat-Bengál fővárosa] Kalliope [w mitologii greckiej była pierwszą z 9 muz, a zarazem bliską towarzyszką Apolla Musagetesa (jedną z jego żon). Córka Zeusa i tytanidy Mnemosyne. Kalliope zsyła natchnienie epickim poetom. Uważano ją za najstarszą i najmądrzejszą z muz. Jest muzą pieśni bohaterskiej.] – a Kalliopé görög eredetű női név, jelentése: szép szavú. az eposzírás v. az elbeszélő költészet múzsája [(görögül: Καλλιόπη szép szavú) a görög mitológiában Zeusz és - Wersja 01 01 2017 Mnémoszüné lánya, az epikus költészet múzsája. Hésziodosz szerint Kalliopé volt a múzsák karának legidősebb és legelőkelőbb tagja. Alakja Homérosz révén vált ismertté, mint az Iliász és az Odüsszeia eposzok inspirálója, megihletője.] kalmar [1. głowonóg o ciele w kształcie torpedy z ramionami uzbrojonymi w przyssawki; 2. głowonóg posiadający walcowate ciało z licznymi ramionami otaczającymi otwór gębowy, poruszający się ruchem odrzutowym, żyjący gromadnie w Atlantyku i Morzu Śródziemnym; kałamarnica; loligo] – tintahal, polip; kalmár Kalmar [miasto w południowej Szwecji; ośrodek administracyjny hrabstwa pod tą samą nazwą] – Kalmar (város Svédország déli részén) kalmia wielkolistna (Kalmia latifolia) – Hegyi Babér (Kalmia latifolia) kalmus [1. dawniej: tatarak; 2. gatunek wódki przygotowanej jako nalewka na korzeniach tataraku; kalmusówka; ajerówka] – kálmos; az acorus, illetve magyarul kálmos, a kontyvirágfélék (Araceák) egyik nemzetsége. Két faja van, melyek közül az egyik az orvosi kálmos, latinul: (Acorus calamus L.) Ennek népies neve: bécsi sás, kalmus, kálmus, orvosi kálmos, vizililiom. , a kontyvirágfélék füve, 2 faja (hazánkban 1) mind a két földségnek É-i vidékén él. Torzsavirágzatát a kardalaku s levélnemü virághüvely nem takarja, hanem inkább oldalra tolja. Az A. Calamus L. levele kardforma, tőkéje tagolt, taplós-húsos. Szára 1-1,25 m. magas, virága apró, bogyója piros. Tavak környékén elvadul. Eredetileg Indiából került a görögök földjére (indikos kalamos), innen Arábiába, meg a Vöröstenger mellékére, innen ismét Európába hurcolták. Német- és más országba csak a XV. században jutott, s ugy terjedt tovább. Erős, zamatos illatú, hámozva fűszeres ízü, tőkéje kálmosgyökér (radix calami aromatici) nevén ismeretes. Ható anyaga az illóolaj és az akorin nevü glikozid. Orvosok ma már nem igen haszálják a kálmost, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia ellenben a közönség gyakran megkisérli azt házi szerül emésztetlenség és felfuvódás ellen, minthogy illatos olaja az emésztő nedvek elválasztását fokozza, a belek mozgását élénkíti, az akorin pedig a gyomorés belekbeli erjedéseket hátráltatja. A másik az Acorus gramineus, a törpe kálmos. 2394 (Acorus calamus L.) kalmusowy, -a, -e – kálmosKalne (zupełny) * Achad – KÁLNÉ (talán: egészség, teljesség) [Város, amelyet Nimród alapított az özönvíz után Mezopotámia déli részén (1Móz 10,10; Ám 6,2). Lásd még: KANNE.] kalno woda [mętna] – zavaros víz kalo [handel: strata na wadze towaru, spowodowana wyschnięciem przy transportowaniu lub przechowywaniu] – (ol.) calo, caló, dacalo, káló, apadék; hiány, elkallódás, veszteség, amely anyag átdolgozása v. szállítása közben jön létre; bizonyos árucikkeknél (pl. húsnál) bekövetkező természetes selejt (pl. súlyveszteség) kalokagatia (gr.. καλοκἀγαθία kalokagathia, od καλὸς κἀγαθός kalos kagathos – dosł. "piękny i dobry") – termin filozoficzny oznaczający idealne połączenie piękna fizycznego i doskonałości moralnej. Cel i ideał wychowania w starożytnej Grecji] – (gör.) kalokagatia; az erkölcsöt és aszépséget szoros összefüggésben tekintő ókori görög eszmény kalomel [Kalomel, Hg2Cl2 (gr. kalós = piękny + mėlas = czarny) - chlorek rtęci (I) (wg dawnej nomenklatury chlorek rtęciawy) – nieorganiczny związek chemiczny, sól rtęci. W temperaturze pokojowej jest to biała substancja krystaliczna, dość, nierozpuszczalna w. Kalomel jest stosowany m.in. do wyrobu, do barwienia porcelany, jako środek ochrony roślin, dawniej w bardzo małych ilościach czasem jako środek przeczyszczający.] – (vegytan) kalomel (Hg2Cl2) kaloria [1. ilość ciepła potrzebna do podniesienia temperatury jednego grama wody o 1°C; - Wersja 01 01 2017 2. jednostka wartości energetycznej pokarmu] – (lat.) kalória; a hő mennyiségének egysége; a táplálkozásban az élelmiszerek, tápszerek tápértékének mértékegysége; az a hőmennyiség, amely 1 g 14,5 0C-ú vizet 15,5 0C-ra melegít kalorycznie – kalorikusan kaloryczność [miernik wartości odżywczej artykułów żywnościowych] – élelmiszerek kalóriatartalmának mértékegysége kaloryczny, -a, -e [pełen kalorii, zawierający wiele kalorii (zazwyczaj o posiłku)] – kalorikus, kalóriás kaloryfer [1. grzejnik centralnego ogrzewania; 2. urządzenie w mieszkaniach nagrzewane najczęściej przez wodę służące do ogrzewania mieszkania] – (lat.) kalorifer; fűtőtest, radiátor; légfűtéses kályha; hősugárzó kaloryfer parowy – gőzfűtőtest kaloryferowy, -a, -e [przymiotnik od: kaloryfer] – fűtőtest-, radiátorkaloryfery – bő v. széles nadrág kaloryfery grzeją – a fűtőtestek melegítenek kaloryfery w podłodze – fűtőtest a padlóban (padlófűtés) kalorymetr [1. urządzenie wykorzystywane do mierzenia ilości ciepła pobieranego lub oddawanego przez ciało; 2. przyrząd do pomiaru ilości ciepła wydzielonego lub pochłoniętego przez dane ciało w procesach fizycznych lub chemicznych] – (lat.+gör.) kaloriméter; hőértékmérő; a fajlagos hő mérésére szolgáló készülék [A táplálékkal való energiafelvételvizsgálatokra a kalorimétereket annak mérésére használják, hogy egy adott anyagból mennyi energia szabadulhat fel (hány kalóriát / joule-t tartalmaz), ill. hogy az emberi szervezet mennyi hőt ad le. (Ez utóbbi a táplálékkal bevitt energiával ekvivalens.) Ezekből a mérésekből következtethetünk az ember átlagos napi energiaszükségletére.] kalorymetr wodny – vízkaloriméter kalorymetria [nauka zajmująca się mierzeniem ilości ciepła pobieranego lub wydzielanego w procesach fizycznych i chemicznych] – kalorimetria [A fizika v. kémia folyamatokban hő formájában átadódó energia mérése (pl. egy folyadékban feloldódó szilárd anyag által a környezetéből felvett energiának vagy egy anyag elégetéséből származó energiának a mérése).] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2395 kalorymetryczny, -a, -e [odnoszący się do kalorymetru lub kalorymetrii] – kalorimetrikus, kaloriméter szerinti kaloryzacja [powlekanie metali cienką warstwą aluminium w procesie dyfuzji] – kalorizálás; fémtárgyaknak alumíniummal való bevonására szolgáló eljárás; izzítással végzik kaloryzator [w przemyśle spożywczym: parowy ogrzewacz soków lub przecierów] – kalorizátor, gőzinjektor, izzítófej kaloryzować – kalorizálni kalosz, kalosze [gumowy but z cholewką] – sárcipő, kalucsni, gumicipő, gumicsizma kalpa (skt.), eon [1. w hinduizmie: jednostka czasu w skali Kosmosu; 2. termin z zakresu kosmologii hinduistycznej i buddyjskiej oznaczający określony zakres czasu, różny dla każdej z religii] – kalpa (era) kalumet [fajka pokoju Indian amerykańskich] – (fr.) kalumet; az észak-amerikai indiánok békepipája kalumnia [1. krzywdzące oskarżenie; (u zygmunta Glogera) kalumnja; wyraz łaciński, przyjęty przez wszystkie warstwy w języku polskim, pomimo tylu słów rodzimych tego znaczenia, jak: potwarz obmowa, oszczerstwo, szalbierstwo] – rágalom, rágalmazás, megszólás kalumniator [przestarzale: oszczerca], kalumniatorka – rágalmazó (ffi/nő) kalumniować – rágalmazni, megrágalmazni kalumniowanie – rágalmazás, megrágalmazás kalwakata [błędnie tak mówiono i pisano zamiast kawalkata, wyraz bowiem wzięty był żywcem z włoskiego cavalcata (od cavallo – koń, z łac. caballus – koń roboczy). Kalwakata oznaczała orszak konny ze sług i dworzan złożony, towarzyszący karecie swego pana. Kawalkator, później znany z niemiecka berejterem, objeżdżacz koni, ten, co konie dobrze ćwiczyć umie.] – kavalkád [lat. cavalcata; pl. Cavalcata Sarda (Szardíniai Kavalkád): a legfőbb laikus esemény Szardíniában] - Wersja 01 01 2017 Kalwaria (Calvaria - łac. nazwa Golgoty) [zespół kościołów lub kaplic symbolizujących stacje Męki Pańskiej, zakładany zazwyczaj na wzgórzach, tak by przypominał swym położeniem Jerozolimę.] – Kálvária (lat. neve egy Jeruzsálem melletti hegynek, ahol a Biblia szerint Jétust megfeszítették) kalwaria (łac. czaszka, trupia głowa) [1. zespół kaplic lub kościołów rozmieszczonych na pagórkowatym terenie, będących stacjami drogi krzyżowej; 2. cierpienie lub okoliczności i miejsca z nim związane; 3. (u Zygmunta Glogera) Kalwarja, po hebrajsku Golgota, nazwana tak od łacińskich słów Ewangelii: „Quod est Calvariae locus”, pagórek pod Jeruzalem, na którym ukrzyżowany został Zbawiciel, miejsce, będące przedmiotem czci i celem nieustannych pielgrzymek chrześcijan całego świata. Pobożność naszych przodków była powodem nadania podobnej nazwy niektórym miejscowościom w dawnej Polsce. 4. miejsce, na którym Pan został ukrzyżowany. Zwane także Golgota. Nazwa ta jest wyrazem hebrajskim pochodzenia aramejskiego. (gulgulta). Trudno ustalić, gdzie to miejsce było. W czasie zamordowania Pana było widocznie za bramami Jerozolimy. Jednak nie za daleko od miasta. Miejsce to mogło znajdować się na północnej stronie Jerozolimy, skąd także blisko było do grobu, gdzie złożono ciało Pana.] – (lat.) calvaria; kálvária; az orrcsontok nélküli koponya; (vallás) rendszerint magaslatra felvezető kép- v. szoborsorozat, amely Jézus keresztútjának állomásait és kínszenvedését ábrázolja [14 darabból álló kép- vagy domborműsorozat, amely Jézus keresztútjának állomásait ábrázolja]; (átv.) kínszenvedés, szenvedéssel teli élet; sok hányattatással, keserves vesződséggel járó esemény, ügy (annak a hegynek a latin nevéből, ahol Jézust keresztre feszítették) Kálvária Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2396 Kalwaria Zebrzydowska [liczące 4,5 tys. mieszkańców miasto na południu Polski, w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie miejsko-wiejskiej Kalwaria Zebrzydowska, której jest siedzibą. Położona jest na pograniczu Beskidu Makowskiego i Pogórza Wielickiego, nad rzeką Skawinką, u stóp góry Żar. Miasto przecina droga krajowa nr 52 z Krakowa do Bielska-Białej, ponadto zbiegają się tu linie kolejowe z Krakowa do Zakopanego i do BielskaBiałej (w mieście są dwie stacje kolejowe). Kalwaria jest ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium pasyjno-maryjnego oo. bernardynów, w skład którego wchodzi klasztor bernardynów, Bazylika Matki Boskiej Anielskiej oraz zespół 42 kapliczek i kościółków (tzw. Dróżki). Ten manierystyczno-barokowy zespół z XVII i XVIII wieku został w 1999 r. wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Odwiedza go rocznie 300 tys. turystów i pątników.] – Kalwaria Zebrzydowska [évszázadok óta dél Lengyelországnak híres vallási központja. A Mikołaj Zebrzydowski által XVII. század elején épített szentély a legérdekesebb természeti és építészeti műemlékek közé tartózó és gyakran látogatott búcsújáróhely. Az alapító kívánságára az Ordo Fratum Minorum ferencesek gondozzák, akiket Lengyelországban Bernárdyni-nak hívnak. A szentély barokk stílusú székesegyházból, kolostorból, templomok együtteséből, valamint barokk és manierista kápolnákból, az úgy nevezett “Kalwariai keresztútból” áll. Ezek az épületek szépen illeszkednek a Beszkidek festői tájképébe. Kalwaria domborzata Jeruzsáleméhez hasonlít és jeruzsálemi kálváriát utánozza. A Kalwariai Szentély 1999 óta az UNESCO listán szerepel.] Kalwaria Zebrzydowska - Wersja 01 01 2017 kalwaryjski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Kalwaria, Kalwaria Zebrzydowska; 2. przymiotnik od: Góra Kalwaria; górskokalwaryjski] – kálváriai, kínszenvedéses, szenvedéssel teli kalwila [odmiana jabłoni] – (fr.) kalvil, kalvilalma; simahéjú, igen ízletes almafajta kalwin [potocznie: członek Kościoła ewangelicko-reformowanego; kalwinista], kalwinka – kálvinista, református (ffi/nő) Kalwini [Tak nazywano w Polsce wyznawców zasad Jana Kalwina, mianowicie od r. 1569, w którym podczas sejmu lubelskiego otrzymali oni przywilej na cmentarz własny w Krakowie, gdzie nazwani są następcami Kalwina w wyznaniu helweckiem czyli szwajcarskiem.] – kálvinisták, Kálvin követői kalwinista [potocznie: członek Kościoła ewangelicko-reformowanego; kalwin], kalwinistka – kálvinista, református; Kálvin János tanait követő protestáns (ffi/nő) kalwinizm [1. system teologiczny Kościołów ewangelicko-reformowanych; 2. jedna z ważniejszych doktryn i wyznań protestanckich. Kalwinizm zaliczany jest do ewangelicyzmu historycznego tj. wyznań wywodzących się wprost z reformacji. Kalwinizm wywodzi się z reformacji szwajcarskiej, której działaczem był m.in. Huldrych Zwingli. Ostateczną postać nadał jej Jan Kalwin. Kalwinizm odegrał znaczną rolę w formowaniu się wielu ruchów protestanckich: purytanów, hugenotów, anabaptystów, szkockich prezbiterian. Obecnie stanowi dominujące wyznanie w Szkocji oraz wielu kantonach Szwajcarii. Ponadto najwięcej osób wyznaje kalwinizm w Republice Południowej Afryki, Niemczech i w USA. Do lat 60. XX wieku był dominującym wyznaniem w Holandii. W Polsce liczy blisko 4000 wyznawców, zrzeszonych w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w RP, Kościele Dobrego Pasterza oraz w Konfederacji Kościołów Reformowanych.] – kálvinizmus [a kálvinizmus v. református vallás egy keresztény teológiai rendszer, amely a protestanizmushoz tartozik. egy teológiai rendszer és irányzat a kereszténységen belül. A kereszténységen belül a protestantizmushoz tartozó kálvinizmus, a reformáció egyik kimagasló alakja, Jean Calvin munkássága nyomán jött létre Svájcban a 16. században. Követőit kálvinistáknak, de gyakran reformátusoknak is nevezik, akik szervezetileg különböző Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2397 önálló nemzeti egyházakba tömörülnek, amelyeket „evangéliumi református egyházaknak” is szokás nevezni. Ezeket a Református Egyházak Világszövetsége tömöríti egybe, amely több mint 75 millió tagot számlál.] kalwiński, -a, -ie [odnoszący się do kalwinizmu, kalwinistów] – kálvinista, református (ref.) kalyka [kaleka] – [Słowniczek języka śląskiego] nyomorék, rokkant kalymba [wielka dziewczyna (obelż.)] – nagy lány kał (inaczej stolec, ekskrementy, odchody, opróżnienie) [odpadowe produkty procesu trawienia] – sár, iszap; (odchody) ürülék, bélsár, szar; széklet; (átv.) fertő, mocsár; (halfajta) kałakucki, -a, -ie [przest. pochodzący z Kalkuty] – kalkuttai kałamajka [1. tkanina wełniana w pasy jasnych kolorów. Panowie na ranne suknie czyli szlafroki i na plecy do żupanów, kobiety wiejskie i mieszczki na spódnice, a chłopi na pasy używali kałamajki. Przez podobieństwo brzmienia, taniec kołomyjkę nazywano także „kałamajką.” 2. jedwabny materiał w piękne kolorowe pasy, noszony w prążkowanej "tygrysowatej" modzie za Stanisława Augusta. Używana była na ranne suknie i szlafroki, które bywały w pasy jak teraz piżamy. Później przeszła na spódnice chłopek i mieszczek] – (dawno) szövetanyag, ruhaanyag; (átv.) kalamajka; kavarodás, rendetlenség, felfordulás; tánc kałamarnica, kalmar [Kałamarnica olbrzymia, kalmarzec (Architeuthis dux) należy do głowonogów i jest największym znanym mięczakiem na świecie. Posiada dziesięć ramion (w tym dwa dłuższe z haczykowatymi przyssawkami). Średnica oczu tej kałamarnicy dochodzi nawet do 40 cm, a długość jej ciała nawet do 17 metrów - tyle liczył, wraz z ramionami, najdłuższy znaleziony w 1887 roku okaz. – kalmár; tintahal, polip Kałamarnica olbrzymia, kalmarzec (Architeuthis dux) [należy do głowonogów i jest drugim po Mesonychoteuthis hamiltoni największym znanym mięczakiem na świecie. Posiada dziesięć ramion (w tym dwa dłuższe z haczykowatymi przyssawkami). Średnica oczu tej - Wersja 01 01 2017 kałamarnicy dochodzi nawet do 30 cm, a długość jej ciała nawet do 18 (maksymalnie 24 metrów - tyle mierzył, wraz z ramionami, najdłuższy znaleziony w 1887 roku okaz).] – óriáskalmár (Architeuthis dux) [a kalmárok (Teuthida) rendjébe és az óriás kalmárok (Architeuthidae) családjába tartozó faj] kałamarnice (Teuthoidea) [jest to podrząd głowonogów z rzędu dziesięciornic (według innego podziału rząd z gromady głowonogów – Teuthida), zamieszkujących pelagiel, o następujących cechach] – tintahalak kałamarz [naczynie na atrament], kałamarzyk – kalamáris; tintatartó; (nyomdászat) festékvályú kałamarz hermetyczny – légmentesen elzárt tintarató kałamarz szklany – üveg tintatartó, tintásüveg kałamarzowy, -a, -e – tintatartó kałamaszka [1. odkryty pojazd czterokołowy bez resorów; 2. odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany dawniej na Kresach; 3. mały wózek jednokonny, forma zdrobniała od kolimaga – wóz pakowny z budą. Wyrazy: kolimaga i kałamaszka dostały się do języka polskiego z gwary białoruskiej i ukraińskiej; 4. niewielki pojazd konny, rodzaj czterokołowej bryki. Był to pojazd jednokonny (rzadziej dwukonny) o bardzo prostej budowie. Nie był wyposażony w resory i nie miał budy, która mogłaby ochronić pasażerów przed deszczem. Drewniane koła osadzone były na drewnianej początkowo osi, która smarowana była mazią w celu zmniejszenia oporów ciernych. W XVII wieku kałamaszka pojawiła się na Białorusi a w XVIII upowszechniła się na Ukrainie i Litwie. W XVIII wieku dotarła również do Polski, gdzie była bardzo popularny wśród ubogiej szlachty. Z użycia wyszła całkiem pod koniec XIX wieku.] – (dawno) (egylovas könnyű kocsi, kordé) egylovas kocsi; szekér Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 ścieków; 2. coś, co jest rozlane; 3. niewielki zbiornik wody lub innej cieczy na powierzchni ziemi, najczęściej występujący po intensywnych opadach deszczu.] – pocsolya, tócsa; láp, sár; kátyú; fertő; latyak 2398 kałdun [1. posp. duży brzuch; rubasznie o brzuchu; 2. w gwarze łowieckiej ciepłe wnętrzności zwierzyny łownej] – (brzuch) bendő; pocak; átv. potroh; átv. nagybélű, pocakos, potrohos (potroh) kałdunek – pocakoska kałduniasty, -a, -e – potrohos, pocakos, nagybélű, nagybendőjű, falánk kałdunowy, -a, -e – pocak-, potrohKałmucja (ros. Калмыкия, kałm. Хальмг Таңһч), pełna nazwa: Republika Kałmucji (ros. Республика Калмыкия, kałm. Хальмг Таңһчин балһсн) [autonomiczna republika w Federacji Rosyjskiej] – Kalmük Köztársaság kałmucki, -a, -ie [przymiotnik od: Kałmucja] – rakoncátlan, zabolátlan, féktelen, szilaj; kalmük Kałmuk [1. pogard. mieszkaniec azjatyckiej części byłego ZSRR; 2. mieszkaniec Kałmucji] – kalmük Szwoch Franciszek (1863-1939) Kałmuk (olej) kałmuk [1. pogard. o człowieku zacofanym i prostackim; 2. mały, krępy koń stepowy; mały koń stepowy plemion koczowniczych w Azji; 3. pogardliwie o człowieku o skośnych oczach i płaskiej twarzy mieszkającym w azjatyckiej części byłego ZSRR; 4. pogardliwie o prostaku i gburze; 5. gruba tkanina bawełniana; swanboy] – kalmük; kalmük ló kałowy, -a, -e [przymiotnik od: kał] – bélsár-, kopor-, székletkałożerstwo [jedzenie kału] – bélsárevés, koprofágia (kutyánál) kałuża [1. niewielkie zagłębienie na powierzchni ziemi z błotnistą wodą z opadów lub kałuża krwi – vértócsa kałużka – tócsácska, pocsolyácska kałużnia, kałużnica [duży chrząszcz o czarnych pokrywach, żyjący w wodzie] – csíkbogár Kałużnica czarnozielona (Hydrophilus piceus) [gatunek owada z rodziny kałużnicowatych z rzędu chrząszczy] – közönséges óriáscsíbor (Hydrophilus piceus, gyakran még mint: Hydrous piceus) a rovarok (Insecta) osztályának a bogarak (Coleoptera) rendjéhez, ezen belül a csíborok (Hydrophilidae) családjához tartozó faj. kałużowaty, -a, -e; kałużysty, -a, -e – sáros, pocsolyás, tócsákkal borított, felázott kałużowy, -a, -e [przymiotnik od: kałuża] – pocsolya-, pocsolyás, iszapos kałużysko – nagy tócsa v. pocsolya, nyakig érő sár Kama – Kamilácska, a Kamila beceneve kamamber, camembert – (fr.) camembert; lágy, kövér sajt kamarada (camarada) [towarzysz – słowo oznaczające kolegę, przyjaciela lub sojusznika. W miarę upływu czasu od znaczenia ściśle militarnego słowo zyskało nowe znaczenia.] – (fr.) camarade, kamarád; elvtárs kamaryla [1. grupa dworzan faworyzowanych przez panującego, wywierająca wpływ na bieg spraw publicznych; 2. grupa osób wykorzystująca swoje stanowiska dla własnych korzyści i uprawiania stronniczej polityki; 3. klika, grupa osób skupiona wokół panującego] – (sp.) kamarilla (szobácska); vmely uralkodó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2399 környezetéhez tartozó, az államügyek irányítását döntő módon befolyásoló szűk körű titkos csoport kamaryla dworska – (udvari) kamarilla kamaryla hiszpańska – kamarilla Kamaryna, Kamarina [1. kolonia Syrakuz na południu Sycylii. Założona w roku 598 p.n.e. Około roku 550 p.n.e. miasto zostało zniszczone przez Syrakuzy; 2. (u Zygmunta Glogera) Było w Sycylii miasto Kamaryna, którego mieszkańcy wysuszeniem jeziora tejże nazwy, nad którem leżało, ułatwili zdobycie grodu nieprzyjaciołom swoim Syrakuzanom. Powstało stąd przysłowie łacińskie: „Camarinam ne moveas” = nie ruszaj Kamaryny, które przeszło w wyrażenie przysłowiowe u dawnych pisarzy polskich. Bielski, np. mówi: „aczci Kamaryny, jak ono mówią, ruszył, i kłopotu niepotrzebnego sobie nabył.”] - Kamarína (görögül Καμὰρινα) [egy ókori romváros, Szicília délkeleti partja mentén, mintegy 27 kilométerre délkeletre Gela városától, Ragusa közigazgatási területén. Kamasutra, Kama Sutra, Kama [traktat indyjski w sanskrycie na temat seksualności i zachowań seksualnych. Pełen tytuł to vātsyāyana kāma sūtra ("Aforyzmy o miłości napisane przez Vatsyayana"). Autorstwo tekstu przypisuje się Watsjajanie (Vātsyāyana Mallanaga) żyjącemu prawdopodobnie pomiędzy I a VI wiekiem naszej ery. Brak dokładnych danych źródłowych uniemożliwia dokładną identyfikację wieku, w którym powstał traktat - jednak jak sam autor podawał - nie była to jedyna ówcześnie znana rozprawa o miłości. Traktat przeprowadza wszechstronną analizę współżycia seksualnego dostarczając wielu informacji pobocznych na temat kultury, gdyż omawia nie tylko teorię i praktykę sztuki miłosnej, lecz zawiera także informacje np. o prostytucji, jej roli w życiu społecznym i kulturze dawnych Indii. Kamasutra uważana jest za tekst filozoficzny, wzbogacający ars amandi w płaszczyźnie życia szczęśliwego. W Polsce tekst ukazał się w roku 1985 jako "Kamasutra, czyli traktat o miłowaniu" w przekładzie Marii Krzysztofa Byrskiego.] – A Kámaszútra [jelentése: „a szerelem vezérfonalai”) a „szerelem tudománya”, az emberi szexualitás kultúrájának ősi, szanszkrit nyelvű összefoglalója, Vátszjájana indiai filozófus műve. A Kámaszútra az élet érzéki örömeinek egyik legősibb könyve, - Wersja 01 01 2017 jelentéstartalmában azonban túlmutat a nyugati fogalmak szerinti „szexuális tankönyv” fogalmán, valójában az életre tanító mű. A Kámaszútra műfordításai gyakran válogatás alapján vagy közvetítőnyelv segítségével készültek, nem pedig az eredeti műből. Jelenleg sokféle szövegváltozat van forgalomban, és ezeknek megfelelően az értelmezési hagyományban is némiképp eltérő irányok mutatkoznak. Magyar nyelvre történő átültetése más erotikus művek, mint az Anangaranga, a Sukaszaptati, a Gíta Govinda fordítását eredményezte.] kamasz [1. but bez zapięcia, z krótką cholewką i gumowymi wstawkami z boku, noszony dawniej przez mężczyzn; 2. daw. but sznurowany z cholewką do kostek] – kamásli v. kamásni; lábszárvédő, bokavédő; cugóscipő kamasze skórzane – bőr lábszárvédő kamaszek [zdrobnienie od: kamasz] – lábszárvédőcske kamaszniczy, -a, -e – cipőfelsőrész-készítői; lábszárvédő-készítői kamasznictwo – cipőfelsőrész-készítés; lábszárvédő-készítés kamasznik [daw.; zob. cholewkarz], kamaszniczka – cipőfelsőrész-készítő; lábszárvédő-készítő kamb (ang. Cambrian) [najstarszy okres ery paleozoicznej] – (földtan) kambrium; (geológia) a földtörténeti ókor kezdő szakasza (Cambria, Wales kelta nevéből) kambierz [wekslarz, odmieniacz pieniędzy; kambierstwem nazywano handel wekslowy, kambierją – kram wekslarski. Wyrwicz w Geografii (Wilno,1794) pisze: „Handel kambierski zamienia pieniądze, dając one na jednym miejscu dla odebrania na drugim.”] – pénzváltó, börzés Kambodża, Królestwo Kambodży (kambodżański trl. Kâmpǔchéa, Preăhréachéanachâkr Kâmpǔchéa) [w latach 1976-1989 Kampucza – państwo w południowo-wschodniej Azji, na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Tajlandzką. Graniczy od zachodu i północy z Tajlandią (długość granicy – 803 km), od północy z Laosem (541 km), a od wschodu z Wietnamem (930 km).] – Kambodzsa [egy Magyarországnál csaknem kétszer nagyobb ország a Thai-öböl (vagy Sziámi-öböl) partján. Az ország neve egy mimózaféle fa indonéz nevéből keletkezett. A volt francia gyarmat 1953-ban nyerte el függetlenségét. A vietnami háború alatti Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2400 (amerikai, dél-vietnami) megszállását húsz évig tartó polgárháborús időszak követte.] kambra [wyraz oznaczający według starych słowników rąbek, tylko bardziej przeźroczysty] – (dawno) vékony áttetsző fejkendő kambryjski, -a, -ie – kambriumi kambuz, kambuza [kuchnia na statku] – hajókonyha kambuzowy, a, -e – hajókonyhakamcha (z persk. kamcha, podobno chińskiego pochodzenia) [1. rodzaj atłasu jedwabnego, drogiego, wyrabianego na wschodzie; 2. materiał jedwabny chiński lub turecki, a także suknia z niego zrobiona. Był to rodzaj adamaszku w wielkie bukiety kwiatów. Władysław Jagiełło kazał wojewodzie wołoskiemu, by składał mu jako coroczną daninę sto sztuk kamchy. 3. suknia wykonana z chińskiego lub tureckiego jedwabiu.] – (perzsa→török) kamha; damasztszövet, kamuka [mintás szövésű kelme; nevét attól a finom, mintás anyagtól örökölte, amelyet Damaszkuszban szőttek a középkorban. A valódi damaszt eredetileg selyemből készült, de az elnevezést egyre inkább a jellegzetes mintára használták, függetlenül attól, hogy a kelmét milyen szálból szőtték.] Kamczatka [duży półwysep w azjatyckiej części Rosji. Rozdziela Morze Ochockie i Morze Beringa.] – Kamcsatka (Półwysep Kamczatka: Kamcsatka-félsziget), Ázsia ÉK-i részében fekvő, hosszukás nagy félsziget a Bering-Okhocki-tenger és Gizsiginszk kerület közt, 270,483 km2 területtel és mintegy 10,000 lak. A félsziget Primorszkája orosz szibériai tartomány Petropavlovszk kerületét alkotja. Kamczatka – Kamcsatka kamea [szlachetny albo półszlachetny kamień z wypukłą rzeźbą jaśniejszą od tła] – (ol.) kámea (női név „cammeo”-szóból: domborúan védett ékkő); domborműves ábrázolással készült drágakő - Wersja 01 01 2017 Broszka złota z kameą kamel, kamela [wielbłąd] – [Słowniczek języka śląskiego] teve, kétpupú teve (Camelus bactrianus) kamelka [rumianek], kamelki – [Słowniczek języka śląskiego] (növ) kamilla, (ital) kamillatea kamelka [stokrotka, słyszane koło Gliwic] – (növ.) százszorszép (Bellis perennis L) kameowy, -a, -e – kámea- Wigry – kościół i były klasztor zakonu kamedułów Kameduli [zakon utworzony ok. 1012 przez św. Romualda z Camaldoli. Nazwa zgromadzenia powstała od nazwy miejscowości Camaldoli w Toskanii, w której powstał pierwszy erem. Zgromadzenie zakonne miało charakter eremicko-monastyczny. Mnich żył samotnie we własnej pustelni. Pustelnie tworzyły jeden organizm ze wspólnym kościołem i przełożonym. Reguła zakonna przewidywała jedynie wspólną modlitwę. Pierwszy erem w Polsce kameduli utworzyli w 1604 roku. Był to do dziś istniejący erem na krakowskich Bielanach (Srebrna Góra). Do dziś istnieje również klasztor w Bieniszewie koło Konina. Inne eremy istniały w Rytwianach, Bielanach koło Warszawy (do powstania styczniowego), Pożajściu (obecnie na Litwie), Wigrach i Kamedułach koło Szańca, ale zostały zniesione w XIX wieku. Po II wojnie światowej reaktywowano, oprócz istniejącego na krakowskich Bielanach, erem bieniszewski. Mała Reguła św. Romualda jest wyjątkowo surowa. Zakonnicy są zobowiązani do pracy fizycznej, modlitwy, pokuty oraz życia pustelniczego. Mnisi żyją we Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2401 własnych domkach, zachowując milczenie i zbierając się tylko na modlitwy (oraz kilka razy do roku na wspólne posiłki). Wyrzekają się potraw mięsnych. Od charakterystycznych białych habitów pochodzą nazwy "Bielany" w Krakowie i Warszawie.] kamalduliak (lat. Congregatio Monachorum Eremitarum Camaldulensium Ordinis S. Benedicti, OSBCam): szemlélődő, monasztikus rend. [1. Szt Romuald és Damjáni Szt Péter monostorokat megújító és a remeteséget újjáélesztő reformja nyomán fejlődött ki. Nevüket →Camaldoliról (Itália, Arezzótól É-ra) kapták, ahol 1012: (Szt) Romuald 5 remetecellát épített. Elöljáró vezetése alatt, szigorú böjtben, hallgatásban, cellában és magányban való kitartásra kötelezve éltek. A majki műemlékegyüttes Oroszlány külterületén (Majkpuszta) található, valaha kamalduli szerzetesek éltek falai között, különálló kis cellaházakban. A barátlakokon kívül a komplexum része a templomból megmaradt, ma csonkán álló torony, illetve a főépület is, amelynek falai között – miután II. József rendelete nyomán a rendet megszüntették – az Esterházyak alakították ki vadászkastélyukat. 2. A rendet Romuald herceg, a lombardiai hercegi család sarja (később Szent Romuald) alapította 1009-ben Itáliában, egy Malduli nevű gazda által felajánlott vadregényes birtokon, mint Campo Malduli nevű remeteséget. A rend tagjai a lelki tökéletességre törekedtek, ennek elérése érdekében magányosan, elmélyülten éltek. "Fehér barátoknak" is nevezték őket, ruhaviseletük miatt. Fehér csuhájukat elölhátul kötény egészítette ki, ezt derekukon jellegzetes barátzsinór fogta össze. Lábukon leginkább sarut, ritkábban csizmát hordtak. Fejük tetejét borotválták, tarkójuknál félkörívben rövidre nyírt hajat és hosszú szakállt viseltek. Egymással nem kommunikálhattak, és nem érintkezhettek a külvilággal sem. A némasági fogadalom alól csak a december 28. és január 2. közötti napok voltak kivételek: ekkor a refektóriumban gyűltek össze, máskor azonban cellaházuk telkét is csak engedéllyel volt szabad elhagyniuk. Magyarországon a XVII. században telepedtek le a kamalduliak. Az ismert alapítások sorában a majki remeteség a negyedik, egyben utolsó is volt. (Az első kamalduli remeteséget a Nyitra melletti Zobor-hegyen alapították 1691-ben. A Sopron vármegyei Lánzsér váránál lévő remeteséget 1700-ban alapította Esterházy Pál herceg, nádor, a remeteség 12 lakással - Wersja 01 01 2017 épült meg. A Szepes vármegyei Lechnic-en 1710-ben alakult meg a remeteség.)] kamedulski, -a, -ie [dotyczący lub zakonu kamedułów lub kamedułek albo kameduły bądź kamedułki; kameduli] – kamaldoli v. kamelduli kameduła [członek katolickiego zakonu kontemplacyjnego] – kamaldoli szerzetes [a Szt. Benedek-rend egyik ága; 1012. alapította Szt. Romuald, aki 1027. halt meg. Az Arezzo melletti Casentino-völgyben telepítette meg szerzetestagjait az Aretini Maldolótól átengedett birtokon, a Campo Maldolón; innen vették a kamaldoli nevet. Tagjai szigorú remeteéletet élnek külön cellákban; csak közös imára gyűlnek össze. Most három kongregációra oszlanak. Magyarországon is voltak kolostoraik, de II. József feloszlatta azokat. Tagjaik közül többen kitűntek az irodalom terén is; soraikból emelkedett a pápai székre XVI. Gergely. –Vannak kamaldoli apácák is, akiknek öt kolostoruk van Olaszországban.] kamedułka – kamaldoli apáca kameleon [1. gad łatwo zmieniający ubarwienie; 2. o człowieku często i łatwo zmieniającym poglądy, zainteresowania, sympatie] – (gör.) kaméleon (Chamaeleon); túlnyomóan Észak-Amerikában, fán élő rovarevő gyíkfajta, amely bőrének színét a környezetnek megfelelően tudja változtatni; (átv.) színét változtató v. ingatag ember; köpönyegforgató, szélkakas; a mindenkori helyzethez elvtelenül alkalmazkodó ember kameleonowy, -a, -e [przymiotnik od: kameleon] – kaméleonszerű, kaméleoni, kaméleonkamelia [wiecznie zielone drzewo lub krzew o błyszczących, skórzastych liściach i dużych, białych, różowych lub czerwonych kwiatach; też: kwiat tej rośliny], kamelijka – kamélia; a teafélékhez tartozó, díszes virágú örökzöld cserje (G. Camelli olasz szerzetes nevéről); (átv.) félvilági hölgy kamelia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2402 Kamelia japońska (Camellia japonica) [gatunek rośliny z rodziny herbatowatych (Theaceae). Pochodzi z górskich rejonów Japonii, północnych Chin i Korei, gdzie stanowi podszycie lasów.] – (dísznövény) japán kamélia (Thea japonica); a teabokorhoz hasonló ázsiai cserje, nagy fehér v. piros virága van kameliowaty, -a, -e [1. o cechach kameliowatych (rodzina roślin); 2. podobny do kwiatu kamelii] – kaméliafajta, kaméliaszerű, kaméliás kameliowy, -a, -e [przymiotnik od: kamelia] – kaméliás, kaméliakamelor (niem. Kamelhaar) [„Włos z kamelu czyli kozy azyatyckiej”. (Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 163). Przędza wełniana z sierści koziej lub wielbłądziej. Używana do haftu i dziergania dziurek.] – (daw) teveszőr kamelot (camelot) – (fr.) camelot; teveszőr szövet; utcai újságárus, rikkancs kamena [1. mit. rzym. każda z nimf źródeł; 2. daw. poezja] – forrásistennő, múzsa; dawn. poézis; költészet kamera1 [biuro, pokój, cela więzienna albo szpitalna] – (lat.) camera, (komora) kamra, fülke, szoba, kisszoba, cella, rekesz kamera2 [camera; 1. urządzenie do rejestracji obrazu (czasem dźwięku); 2. komora między obiektywem a kliszą aparatu; 3. w dawnej Polsce urząd zarządzający dobrami królewskimi; 4. dawniej: zamknięte pomieszczenie, cela, komora] – (dawno) kamara, királyi kincstár; (jog) kereskedelmi, ipari v. értelmiségi érdekvédelmi testület; (fényképezés) kamera, fényképezőgép, felvevőgép; videokamera kamera cyfrowa – digitális kamera kamera dezinfekcyjna – fertőtlenítő kamra kamera dźwiękowa – hangos kamera; fényhangkamera kamera filmowa – kamera, filmkamera, filmfelvevő gép kamera fotograficzna – fényképezőgép; sötétkamara [Cyfrowa kamera fotograficzna: digitális fényképezőgép] kamera fotogrametryczna, pomiarowa [przyrząd do wykonywania zdjęć fotograficznych, zapewniający wierne odwzorowanie perspektywiczne fotografowanego obiektu] – fotogrammetriai (mérő) kamera kamera internetowa (ang. webcam) [kamera cyfrowa, podłączana bezpośrednio do komputera, zazwyczaj za pomocą złącza USB. Kamera może transmitować obrazy - Wersja 01 01 2017 statyczne (co pewien czas, zwany czasem odświeżania, przesyła pojedynczy obraz) lub transmisja może odbywać się w sposób ciągły (tzw. streaming cams). Najprostsze modele oparte są na tańszej matrycy CMOS, o niewielkich rozmiarach, rozdzielczości 640x480 pikseli i przydadzą się użytkownikom mało wymagającym i mającym niezbyt wydajne łącze internetowe. Przeważnie spełniają swoje zadania, ale jakość obrazu, wykonanie i szybkość działania pozostawiają wiele do życzenia. W słabszym oświetleniu pracuje wyraźnie gorzej. Coraz częściej spotyka się modele pracujące z prędkością 30 klatek/s, w rozdzielczości 800x600 pikseli. Kamery internetowe wykorzystuje się często także do nagrywania amatorskich filmów.] – webkamera [1. internetkapcsolattal rendelkező számítógépekhez kapcsolt kis videokamera, melynek képét akár más internetezők is nézhetik]; WebCam (Webcam) (Live Cam, Cam) webkamera, élőképrögzítő távkamera, 'WebCam' [a világ különböző (érdekes) pontjain elhelyezett kamerák segítségével folyamatos élő videofelvételt vagy rendszeres időközönként készített állóképeket közvetítő szolgáltatás-fajta a Web-en; többnyire "push" vagy realvideo technológiát használnak a képek frissítésére; 2. Webkamera, élőképrögzítő távkamera egy adott földrajzi pontban parancsra vagy önműködően felvett képsorokat továbbító rendszer a Weben. A képek egy Webböngészővel az erre kijelölt Web-oldalon időnként vagy folyamatosan megtekinthetők. 3. egy adott földrajzi pontban parancsra vagy öműködően felvett képsorokat továbbító rendszer a Weben; a képek egy Webböngészővel az erre kijelölt Web-oldalon időnkint vagy folyamatosan megtekinthetők; (elsősorban a Netscape 3.0 és utódai támogatják); a felvevőkamerák bármely jellegzetes megfigyelőpontban felállíthatók (ahonnan internetkapcsolat lehetséges), így pl. a természetben, tornyokban, vagy akár űrszondákban is, ahonnan rendszeresen aktualizált képeiket egy Web-oldalra betáplálhatják; a lehívás lehet a néző parancsára, de lehet önműködő kézbesítés (server push) alapján is; a Világhálón a képsorok napi 24 órán keresztül megtekinthetők, legyenek azok egy berlini toronyból, egy francia meteo-műholdról, a new-yorki 'Central Park'-ból vagy egy chilei csillagvizsgálóból; némely esetben panoráma képsorokat kérhetünk le általunk távirányított kameráktól; egy látványos Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia jövőbeli WebCam-alkalmazás várható a NASA egyik távoli űrszondájáról: 2000-ben lővik napkörüli pályára a TRIANA bolygót, mely a földtől 1,6 millió km távolságból küldi majd rendszeres időközökben pillanatfelvételeit a földre, iskolai és más természetmeg- figyelő célokra] 2403 kamera koksownicza – kokszolókamra kamera lucida – (lat.) camera lucida; rajzoláshoz való segédeszköz, mely ábrázolandó képet v. tárgyat tükrök v. prizmák segítségével papírra vetíti kamera lustrzana – tükörreflexes kamera kamera obskura – (fényképészet) (lat.) camera obscura; sötétkamra; fénymentesen elzárt doboz, melynek hátsó falán a szemben lévő kis nyíláson v. az ottlevő gyűjtőlencsén keresztül az előtte levő tárgy fordított és kicsinyített képe jelenik meg. Fényképezőgépeknél a camera obscura hosszúságát változtatni lehet, hogy a kép beállítása a tárgy távolsága és nagysága szerint éles legyen. A camera obscura hátsó falára fényképezésnél fényérzékeny lemezt helyeznek kamera podziemna – bányakamra, bányatérség kamera powitrzna – szellőzőkamra, légkamra kamera rapidowa – nagysebességű kamera kamera ratunkowa – mentőfülke kamera reporterska – kézikamera kamera standardowa – normálkamera kamera szíbkobieżna – nagysebességű kamera kamera telewizyjna – TV-kamera; televíziós felvevő kamera - Wersja 01 01 2017 kamera w obudowie dźwiękoszczelnej – hangszigetelt kamera kamera wizyjna [uproszczona kamera telewizyjna, przeznaczona do bezpośredniej pracy z monitorem] – látványkamera kameralista [1. kompozytor lub wykonawca muzyki kameralnej; 2. zwolennik lub przedstawiciel kameralizmu w ekonomii]; kameralistka – (zene) kamarazenész (ffi/nő) kameralistyczny, -a, -e – kamarazene-, kamarazenei kameralistyka [1. muzyka kameralna; 2. zob. kameralizm w zn. 1] – kamarazene; pénzügytan, államszámviteltan kameralizacja [nadawanie czemuś lub nabieranie przez coś kameralnego charakteru] – kamaraelőadásra alkalmazás kameralizm (łac. camera - komnata) [1. ekon. odmiana merkantylizmu o wyraźnym nastawieniu fiskalnym; 2. kameralność czegoś; 3. doktryna ekonomiczna rozwinięta w Niemczech i Austrii w XVIIXVIII w., uznająca za nadrzędny cel polityki gospodarczej państwa pełne wykorzystanie zasobów ludzkich i zdolności produkcyjnych w celu zwiększenia dochodów władcy; odmiana merkantylizmu.] – kameralizmus [az államkincstár (kamara) jövedelmének gyarapítását célzó gazdaságpolitika a 17-18. században, illetve az ezt támogató elmélet; a merkantilizmus németországi és ausztriai változata] kameralizować – kamaraelőadásra alkalmazni (zeneművet, színdarabot) kameralnie – kamarailag, kamarálisan kameralność – kamaraiság kameralny, -a, -e [1. o wnętrzu lub przestrzeni: niewielkich rozmiarów, dający wrażenie spokoju i przytulności; też: o nastroju takiego miejsca; 2. odbywający się w niewielkim pomieszczeniu lub z udziałem niewielu osób; 3. ograniczony do niewielkiej przestrzeni, warunków; niewielki, zamknięty] – kamara-; kamarai, kincstári; szobai, irodai, laboratóriumi; kamarai, kicstári, cameralis kameraman (kamerzysta) – (ang.) camera-man, kameraman; a rendező munkatársa a filmművészetben a forgatással kapcsolatos összes teendők elvégzésében; filmfelvételnél a felvevőgéppel dolgozó szernéty; filmoperatőr kamerdyner [lokaj w dawnych możnych domach nadzorujący prace porządkowe i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2404 podawanie do stołu lub osobisty lokaj pana domu] – komornyik, inas kamerdynerski, -a, -ie – komornyikkamerdynerstwo – komornyikság; komornyik foglalkozás kamerlik [komórka] – [Słowniczek języka śląskiego] kamra; kis kamra, cella, szobácska; szerszámoskamra, sufni kamerton [diapazon to przyrząd służący do strojenia instrumentów muzycznych] – (stroik) hangvilla [különleges ötvözetből készült kétszárú villa alakját mutató szerszám, amely hőfokfüggetlen, pontos zenei hangot (általában az a1 = 440 Hz) szolgáltat]; villa; (zene) kamarahang, kamarahangolás; a hangolás nemzetközi mértéke: a 440 rezgésszámú A-hang, amelyhez a többi hangot igazítják kamerton niski – alacsony (kamara) hangolás kamerton normalny – rendes (kamara) hangolás kamerton wysoki – magas (kamara) hangolás kamertonowy, -a, -e [przymiotnik od: kamerton] – kamarahangkamerzysta [operator kamery] – (ang.) cameraman, kameraman; operatőr, mozifelvevő gép kezelője kamerzystka [operatorka kamery] – női operatőr kamerzystka [kto robi przebranie a. przebieranie] – öltöztetőnő kamfora [substancja o przenikliwym zapachu, ulatniająca się szybko już w temperaturze pokojowej] – (szanszkrit) kámfor; (vegytan) átható szagú, erősen illanó, kristályos szerves vegyület; a kámfora (Cinamonum camphora) illatos gyantája, celluloidgyártáshoz nélkülözhetetlen, gyógyszerkészítéshez is használják (főleg Formosa szigetén termesztik) kamforowiec [drzewo rosnące w Japonii i Chinach, dostarczające kamfory] – kámforfa (növ., Camphora Nees) [a babérfélék fája, 130 faja (a Cinnamomummal egyesítve), Ázsia és Ausztrália forró vidékein terem] kamforowiec lekarski, bot. długowieczne drzewo [z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae); pochodzi z Chin, Japonii; uprawiany tamże i na Płw. Malajskim; wys. do 50 m; dostarcza olejku kamforowego; drewno wartościowe, nieniszczone przez owady] – kámforfa kamforowy, -a, -e [przymiotnik od: kamfora] – kámforos, kámforkamgarn [1. wełniana przędza dobrego gatunku; 2. gładka tkanina z wełny czesankowej] – (ném.) kammgarn, kamgárn; fésűsfonal, - Wersja 01 01 2017 fésűsgyapjú; fésűsgyapjúfonal és a belőle készült kelme kamgarnowy, -a, -e [przymiotnik od: kamgarn] – kamgarn-, fésűsfonal-, fésűsgyapjúkamica [choroba polegająca na powstawaniu kamieni w nerkach, drogach żółciowych i moczowych] – (orvosi) kő kamica nerkowa (moczowa) (łac nephrolithiasis, urolithiasis) [choroba polegająca na powstawaniu złogów (tzw. "kamieni") w drogach moczowych] – vesekövesség, vesekőbetegség (nephrolithiasis) [a vizeletkiválasztó rendszer betegsége, melynek tünetei a vese kövei és a vesegörcs. A vesekövek lehetnek homokszemcse nagyságúak, de akár akkorák is, mint egy golflabda vagy egy tojás. Lehetnek sárgás és barnás színűek.]; vesekő [nephrolith (nefrolit)] kamica żółciowa (łac. Cholelithiasis, choledocholithiasis, cholecystolithiasis) [choroba polegająca na powstawaniu tzw. złogów, czyli kamieni żółciowych w drogach żółciowych] – epekő kamicowy, -a, -e [przymiotnik od: kamica] – kő-, köves kamieniaki albo kamienne [goździk brodaty, dobre myśli, kartuz] – Törökszegfű (Dianthus barbatus) kamieniarczyk – kőfaragó-segéd kamieniarka [1. elementy kamienne używane w budownictwie; 2. zob. kamieniarstwo] – (nő) kőfaragó felesége; (munka) kőfaragás; kőfejtés; (dawno) (rugózatlan utazókocsi, bricska); (gép) kőtörőgép kamieniarnia – kőfaragó műhely, kőfaragó üzem; kőfejtő kamieniarski, -a, -ie – kőfaragó-, kőtörő-, kőfejtőkamieniarstwo [obróbka kamienia użytkowego oraz montaż elementów kamiennych] – kőfaragás; kőfejtés kamieniarz (zawód ) – kőfaragó, kőtörő kamieniarz zacuzał laskowanie kolumny – a kőfaragó megkezdte az oszlop barázdálását kamienica Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2405 kamienica [1. murowany dom mieszkalny o kilku piętrach i wielu mieszkaniach; 2. mieszkańcy tego domu] – kőház; ház, (kőböl épült) ház; bérház, lakóház kamienica czynszowa – bérház kamienica dwupiętrowa – kétemeletes bérház kamienica mieszczańska – polgári lakóház kamienica na Rynku – kőház a Ryneken kamienica na starym rynku – kőházacska a régi piacon kamienica po remoncia – lakóházacska renoválás v. felújítás alatt kamienica w Gdyni – bérház Gdyniában kamienica we Lwowie – bérház Lvovban kamieniczka [zdrobnienie od: kamienica] – bérházacska, kőházacska kamienicznik [właściciel kamienicy czynszowej] – háztulajdonos; háziúr kamieniczniczka – háztulajdonosnő kamieniczny, -a, -e – házkamienie do gry – játékkő kamienie licowe – díszítő v. burkoló kő kamienie łamać – követ törni kamienie nerkowe [kamica układu moczowego] – vesekő kamienie polne – terméskő kamienie półszlachetne [minerały o nieco mniejszej twardości, trwałości lub o mniej pięknym wyglądzie od kamieni szlachetnych] – félnemes- v. féldrágakövek kamienie z góry się toczyły – a kövek a hegyről gurultak v. gördültek kamienie żółciowe [kamica żółciowa] – epekő - Wersja 01 01 2017 kamienieć [1. stawać się kamieniem; 2. stawać się twardym jak kamień; 3. stawać się nieruchomym; 4. stawać się nieczułym i obojętnym] – kővé válni; megkövülni, megdermedni kamienieć z przerażenia – kővé dermedni v. válni az ijedtségtől kamienieć z boleści – megdermedni a fájdalomtól kamienienie [zob. petryfikacja w zn. 2.] – kővéválás, megdermedés; kérlelhetetlenség, csökönyösség, merevség kamieniołom [kopalnia odkrywkowa litych surowców skalnych]; kamieniołomy – kőfejtő, kőbánya kamieniołomowy, -a, -e – kőbányai kamienioryt [technika graficzna wklęsła] – kőrajz, kőnyomat kamieniowanie [rzucaniem kamieni na ludzi wykonywano wyroki śmierci w czasach starożytnych. W ten sposób zamordowano Szczepana w obecności Saula, późniejszego oddanego Bogu apostoła.] – megkövezés [A törvény által előírt leggyakoribb kivégzési mód a régi Izráelben: istenkáromlásért (3Móz 24,16), bálványimádásért (5Móz 13,6-10), a szombat megtöréséért (4Móz 15,32-36), emberáldozat bemutatásáért (3Móz 20,2), okkult cselekményekért (3Móz 20,27); a kivégzés mindig a lakott helységen kívül történt (3Móz 24,14; 4Móz 15,35-36; 1Kir 21,1013; ApCsel 7,58).] kamienioznawstwo – litológia, kőzettan kamienistość – kövessé, köves volta vminek kamienistość gruntu – a talaj kövessége, kőtartalom kamienisty, -a, -e [pokryty kamieniami lub zawierający dużo kamieni] – köves kamienisty grunt – köves talaj kamiennik, kamienne kule i pociski [Kamiennikami nazywano wogóle moździerze, przeznaczone do wyrzucania kul kamiennych i do pocisków, a raczej koszyków napełnionych kamieniami. Daleko większa, niż dzisiaj, drogość żelaza w dawnych czasach była powodem obrabiania większych kul z kamieni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia polnych granitowych.] – kőgolyók és lövedékek 2406 kamienność – keménység, kövesség, kőszerűség kamienny, -a, -e [1. mający związek z kamieniem – bryłą skalną; 2. twardy; 3. nieruchomy lub nieczuły; 4. głęboki, zupełny] – kő-; köves, kövezett, kőböl való; (átv.) rendíthetetlen, hideg, érzéketlen kamienna płyta – kőlap, kőtábla kamienne milczenie – síri csend v. hallgatás kamienne ogrodzenie – kőkerítés kamienne serce – kőszív v. kőszívű ember kamienne schody – kőlépcső kamienny most – kőhíd kamienny pomnik – kőszobor kamienny wał – kőgát kamienować [uśmiercać kogoś przez obrzucanie go kamieniami] – megkövezni, vkire követ dobni kamienowanie – megkövezés kamień [1. twarda, spoista i ciężka bryła skalna; też: niewielki odłamek takiej bryły; 2. odmiana niektórych minerałów używanych do ozdabiania przedmiotów luksusowych; 3. twardy osad tworzący się na ścianach naczyń, kotłów pod wpływem gotowanej albo stojącej w nich wody; 4. twór powstający na skutek nieprawidłowej przemiany soli mineralnych np. w nerkach, drogach żółciowych, moczowodach] – kő, kőzet; figura, kő, játékkő, báb; ásvány; lerakódás, kő; (dawno) (régi súlymérték: 24-60 font); (dawno) (250 doboz gyufa egy csomagban) kamień, kamienny, z kamienia – kő kamień ałunowy [zob. ałunit] – alunit (névváltozata: timsókő) kamień ciosany – faragott kő [minden oldalán megmunkált kő] - Wersja 01 01 2017 kamień brukowy – burkolókő v. útburkolókő kamień budowlany, kamień budulcowy [kamień używany w budownictwie] – építőkő kamień by się poruszył – a követ is megindítaná v. meghatná kamień diabelski – az ördög köve; ingókő kamień do zapalniczki – tűzkő; kova kamień dziki – terméskő, rusztika kamień elewacyjny – homlokzatburkoló kő kamień filozoficzny [według średniowiecznych poglądów alchemików: tajemnicza substancja pozwalająca zamieniać metale nieszlachetne w złoto] – (átv.) a bölcsek köve (Harry Potter i kamień filozoficzny: Harry Potter és a bölcsek köve) kamień fundamentowy [ten był pierwszym, który kładziono na placu budowy] – alapkő [egy épületnek első, ünnepélyes körülmények között elhelyezett köve] kamień graniczny – határkő kamień grobowy – sírkő kamień hutniczy, miedziowy [1. stop siarczku miedzi z siarczkiem żelaza; 2. półprodukt uzyskiwany w procesie przeróbki metalurgicznej (wytapiania) rud siarczkowych miedzi, w wyniku oddzielenia skały płonej z rud i koncentratów miedzi od składników metalonośnych. K.h. jest stopem siarczków miedziawego i żelazawego, zawierającym ok. 25% siarki, 10-65% miedzi oraz 25-55% żelaza. K.h. poddaje się tzw. świeżeniu w procesie konwertorowym do czasu wydzielenia się miedzi metalicznej (tzw. miedzi surowej konwertorowej).] – (vasszulfidos) félgyártmány kamień ikrzasty – ikrakő, oolit kamień kałowy – koprolit, bélsárkő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2407 kamień kilometrowy – kilométerkő kamień klinowaty – éktégla, boltozótégla kamień konchowy – kagylókő (kő a kagylóban) kamień kotłowy [zob. kamień w zn. 3.] – kazánkő, vízkő kamień litograficzny [wapień łupkowy, drobnoziarnisty, o jednolitej budowie] – litográfiai kő kamień łupany – fejtett kő kamień milowy [kamienny słupek przy drodze wyznaczający odległość równą jednej mili] – mérföldkő kamień młyński [w młynie żarnowym: jedna z dwu okrągłych płyt kamiennych, między którymi rozcierane jest ziarno] – malomkő; őrlőkő kamień moczowy – vizeletkő, hugykő kamień mu z serca spadł – nagy v. egy kő esett le a szívéről kamień nagrobny [płyta kamienna na grobie lub nagrobek z płytą wmurowaną w ścianę kościoła] – sírkő kamień naturalny – terméskő, természetes kő kamień nazębny [twardy osad powstający na zębach] – fogkő kamień nerkowy [nephrolith (nefrolit)] – vesekő [nephrolith (nefrolit)] kamień obrazy – botránykő, botrányt okozó körülmény kamień ogrodowy i budowlany – kerti- és építőkövek kamień pęcherzowy – (orv.) húgykő kamień piekielny (Srebra(I) Azotan(V), lapis, Ag(NO)3 [bezbarwna substancja krystaliczna; temp. topn. 209°C; posiada własności utleniające i bakteriobójcze, działa gryząco na skórę; stosowany m.in. do otrzymywania innych soli srebra, wyrobu luster, farb do włosów, w lecznictwie oraz w rafinacji srebra] – (vegyt.) pokolkő, lápisz kamień polny – terméskő kamień półszlachetny – féldrágakő kamień probierczy [oszlifowany łupek krzemionkowy, służący do określania przybliżonej zawartości metali szlachetnych w stopach jubilerskich] – próbakő kamień runiczny – rúnakövek kamień spadł mi z serca [ktoś poczuł ulgę w związku z czymś; zniknął problem i czuje „lekkość w sercu”] – nagy kő esett le a szívemről kamień szilfierski [kamień o porowatej powierzchni, służący do wygładzania - Wersja 01 01 2017 powierzchni metali, kamieni itp.] – köszörűkő, fenőkő kamień szlachetny – nemes- v. drágakő (nemeskő) kamień szlifierski [kamień o porowatej powierzchni, służący do wygładzania powierzchni metali, kamieni itp.] – csiszoló- v. köszörűkő kamień upamiętniająncy – emlékkő kamień wapienny – mészkő kamień węgielny [1. kamień narożny w fundamencie budynku; 2. podstawa czegoś (Ps 118,22): Kamień odrzucony przez budujących stał się kamieniem węgielnym. Gdzieś był, gdy zakładałem ziemię? Powiedz, jeżeli znasz mądrość. Kto wybadał jej przestworza? Wiesz, kto ją sznurem wymierzył? Na czym się słupy wspierają? Kto założył jej kamień węgielny ku uciesze porannych gwiazd, ku radości wszystkich synów Bożych? (Hi 38,4-7) 3. jest to kamień silny i ciężki, który jak dawniej tak i dziś kładzie się pod węgieł, gdzie schodzą się dwa mury. Pan nasz nazwany został Kamieniem Węgielnym ze względu na ważność w dziele, wykonanym dla człowieka i Boga.] – alapkő, talpkő, sarokkő [Épületek - különösen nagyobb, emlékszerü épületek, mint templomok, színházak satöbbi alapozásánál bizonyos ünnepélyességekkel elhelyezett első kő.] kamień wiorstowy – (dawno) mérföldkő kamień wodny – vízkő kamień żółciowy – (kamica żółciowa) epekő kamikadze, kamikaze – kamikaze Kamil [imię męskie oznaczające po arabsku "w całości", "kompletny", także: "doskonały".] – Kamill [férfinév eredete és jelentése bizonytalan, esetleg etruszk eredetű, de egyes vélemények szerint a latin camillus szóból származik. Camillusnak hívták a rómaiak a vallási szertartásokban segédkező, nemesi származású fiúgyerekeket. A név származhat a görög gaméliosz szóból is, aminek a jelentése ünnepi.] Kamila, Kamilla [żeński odpowiednik imienia Kamil, pochodzenia łacińskiego.] – (lat.) Kamilla [a Kamill férfinév női párja, egyúttal egy gyógynövény neve. A jelentése nemesi születésű, aki az áldozatoknál szolgált.] Kamilek – a Kamill beceneve kamion, camion [samochód ciężarowy] – (fr.) camion, kamion; tehergépkocsi kamionka [1. twardy materiał ceramiczny, nieprzezroczysty i nieprzesiąkliwy; wyroby ceramiczne otrzymywane z glin z dodatkiem szamotu lub piasku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kwarcowego; 2. wyrób z tego materiału; 3. gatunek maliny; gatunek byliny z rodzaju jeżyna, należącego do rodziny różowatych; 4. inna nazwa kuny domowej] – kőedény, samott; vörösáfonya v. málnafajta; (áll.) nyest 2408 Kamionka (51 miejscowości w Polsce i miejscowości zagraniczne; 2. 28 cieków wodnych w Polsce; 3. 4 jeziora w Polsce i inne) – Kamionka (népszerű földrajzi név Lengyelországban és a határain túl) kamionkowy, -a, -e [przymiotnik od: kamionka] – agyagos kamionkowa ruda żelazna – agyagos vasérc kamit – (könnyfakasztó harcgáz) kamizela [1. zgr. od kamizelka; 2. część stroju ludowego: długi, lniany kaftan z rękawami; 3. część ubioru, zgrubienie od: kamizelka] – (ujjatlan) mellény kamizelczyna – ócska v. rossz mellény v. zeke kamizeleczka – mellényke kamizeleczka w kratki – kockás mellényke kamizelka [1. krótki żakiet lub sweter bez rękawów i kołnierza; 2. Luźno dopasowana górna część garderoby z dekoltem, czasami ze specjalnym zapięciem na przodzie, może być jedno lub dwurzędowy. Przednia cześć jest wykonana z tego samego materiału co marynarka, a tylni część jest wykonana z podszewki. Pierwowzory kamizelki pojawiły się w czasach Ludwika w wieku XIV., wówczas miała rękawy tego samego kształty co płaszcz i bardzo często noszona była w domu jako szlafrok. W XVIII wieku „zgubiła“ rękawy, skrócono, stała się ważną częścią odzieży męskiej. W dzisiejszych czasach nie jest już tak często noszona. 3. element stroju zarówno męskiego jak i kobiecego. Może być szyta z różnych tkanin lub robiona z dzianiny. Jest to ubiór bez rękawów, zwykle zapinany lub w wersji „swetrowej” wkładany przez głowę. W eleganckich męskich kamizelkach tył szyty jest z lżejszego materiału niż przód i schowany - Wersja 01 01 2017 pod marynarką.] – (fr.) camisole; mellény [Szorosan a felsőtestre simuló, egy- vagy kétsoros gombolású ruhadarab. Az elejét rendszerint ugyanabból a szövetből készítik, mint az öltöny többi részét, a hátát viszont bélésszövetből. A mellény eredete XIV. Lajos korára vezethető vissza, amikor még ujjakkal látták el és ugyanolyan szabású volt, mint egy felsőkabát, az eleje színes volt és otthon viselték házikabát gyanánt. A 18. században elhagyták az ujjakat, rövidebbre készítették. A biedermeier korában (a 19. század első felében) vált a férfiak öltözködésének hangsúlyos darabjává, majd a 20. században az öltöny részévé vált. Amikor az irodák és a nyilvános helyek hatékony fűtését bevezették, vesztett a jelentőségéből.]; rövid ujjas zeke; zeke kamizelka do fraka, kamizelka frakowa – frakkmellény kamizelka do garnituru [element smokingu. Jest dopasowana, ma duży dekolt, jest jednolub dwurzędowa z klapami w stylu szala. Zwykle produkowana z tej samej tkaniny, co marynarka.] – szmokingmellény [A szmokingöltönyhöz viselt mellény. Szorosan testhezálló, mély nyakkivágású, egy- vagy kétsoros gombolású, sálszerű reverrel készült mellény. Rendszerint ugyanabból az anyagból készítik, mint az öltöny többi részét.] kamizelka ochronna – védőmellény kamizelka pikowana – steppelt mellény kamizelka ratunkowa [kamizelka zrobiona z lżejszego od wody materiału, utrzymująca człowieka na powierzchni wody] – mentőmellény kamizelka stebnowana – steppelt mellény kamizelka garniturowa [jedno albo dwurzędowa z głębokim, spiczastym dekoltem. Jest Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia produkowana z białego materiału a tył wyrobu jest zaciskany poprzez klamerkę przy pasku. Część stroju wieczorowego.] – frakk-mellény [Egy- vagy kétsoros mellény, mély, V-alakú nyakkivágással. Fehér szövetből készül, a hátán a derekánál szűkítő csat található. Frakk alatt viselik.] 2409 kamizelka sztuczkowa – más anyagból készült mellény kamizelka z dzianiny – kötött mellény kamizelkowy- -a, -e [przymiotnik od: kamizelka] – mellénykamlot (niem. Schamlot; fr. camelot, tur. kamlet, ar. chamlet; arab. dżamel – wielbłąd, arab. hamlat – plusz wełniany) [1. miękka tkanina z wełny czesankowej; 2. „materya z włosów kozy angolskiej albo też i z wełny”. (Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 163). Nazywany też czamlotem, szamlotem, od XVIII w. występuje określenie „kamlot”. W średniowieczu tkanina wyrabiana z wełny kóz armeńskich lub wielbłądziej. W XIX w. była to tania tkanina z szorstkiej wełny czesankowej, farbowana na pastelowe zwykle kolory. Stosowana do - Wersja 01 01 2017 wyrobu różnych rodzajów odzieży. 3. materia tkana z runa wielbłąda. Tkanina ta była znana w Polsce od dawna, gdyż już poseł króla cypryjskiego w roku 1429 wręczył Jagielle kilka sztuk kamlotu jako praktyczny podarunek. Potem fałszowano ją włosami kozy angorskiej albo po prostu zwykłą wełną i wtedy stała się modna w Polsce, szczególnie za Stanisława Augusta, na letnie żupany i kontusze, a także na niewieście stroje.] – kamelott, kamelottszövet kamlotowy, a, -e [wykonany z kamlotu] – kamelottKamos, Kemosz, Chamos (rozbójnik) [bożek Ammonitów i Moabitów. Salomon zbudował mu kaplicę.] – KÁMOS (kényszerítő, leigázó, elnyomó; tűz(hely)) [Moábita bálvány (4Móz 21,29; Jer 48,713.46); az ammoniták is tisztelték (Bír 11,24); egyik pogány felesége kedvéért Salamon is bevezette kultuszát Jeruzsálemben (1Kir 11,7.33).] kampament lub „okazowanie” [oznaczało popis rycerstwa, wielką musztrę, przegląd wojska, ćwiczenie wojenne. Szlachta, jako stan rycerski, zgromadzała się wszystka na takie popisy i lustracje pod wodzą senatora, najstarszego, jaki się znalazł na popisie. Płatne zaś wojsko kwarciane składało z hetmanami koła generalne.] – (daw., hist.) lovagi torna; katonai szemle; hadi bemutató; hadgyakorlat Chorągiew gwardii pieszej koronnej trzymana przez żołnierza tego regimentu, przed nim grenadier tegoż regimentu. Fragment obrazu Jana Christiana Mocka ”Kampament wojsk polskich i saskich na polach Królikarni i Czerniakowa, 1732” kampan – kampániai márvány kampana [1. kompana, kompanka, srebrna lub złota wzorzysta, ząbkowana siateczka w stroju niewieścim, zwłaszcza balowym w XVIII w.; 2. siateczka srebrna lub złota, wzorzysta do stroju. Jak wskazuje nazwa, pochodzenia zapewne włoskiego, modna w okresie renesansu.] – ezüst v. arany szálas szövés női ruhán Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2410 kampania [1. ciąg działań wojennych na jakimś terytorium objętych wspólnym planem; 2. szereg zorganizowanych działań nastawionych na osiągnięcie celu] – (fr.) kampány; (wojsko) hadjárat, a hadműveletek összessége; (átv.) (hadjárat) kampány, akció, üzemi kampány; a szokottnál intenzívebb, rövid időtartamú munka vmely alkalmi feladat gyors megoldására; (műszaki) évad, idény kampania agitacyjna – agitációs hadjárat v. kampány, propaganda hadjárat kampania alarmistyczna – pánikot v. nyugtalanságot keltő hadjárat v. kampány, riadalomkeltés kampania antykomunistyczna – kommunistaellenes kampány v. hadjárat kampania cukrownicza – cukorkampány kampania dyplomatyczna – diplomáciai hadjárat kampania dziennikarska – sajtókampány, sajtóhadjárat kampania fabryczna – gyártási idény v. kampány kampania prasowa – sajtókampány; sajtóhadjárat kampania propagandowa – propaganda-hadjárat kampania reklamowa – reklámkampány, reklámhadjárat kampania wyborcza – választási kampány, választási hadjárat kampania żniwna – aratási kampány kampanijny, -a, -e – kampánykampanila, campanila (wł. campanile) [1. dzwonnica w formie wysmukłej wieży, stanowiąca osobny budynek przy kościele; 2. dzwonnica tego typu wykształciła się we Włoszech w okresie wczesnochrześcijańskim. Występuje w architekturze romańskiej (przy baptysteriach), gotyckiej i renesansowej. Najbardziej znanym przykładem takiego rozwiązania jest Krzywa Wieża w Pizie.] (ol.) campanile [ol. campana = harang]; kampanile [a neve az ókeresztény építészetben a templomtól különálló harangtoronynak], (dzwonnica) harangtorony kampanula [1. roślina leśna lub ogrodowa o dużych, niebieskich kwiatach; 2. roślina zielna z rodziny dzwonkowatych; 3. motyw dekoracyjny złożony z kwiatów w kształcie dzwonka, zwróconych w dół. Najczęściej w formie zwisu złożonego z kwiatów o stopniowo zmniejszających się kielichach, przybiera też postać girlandy. Ornament charakterystyczny dla okresu regencji w budownictwie, rzeźbie i snycerstwie.] – harangvirág (Campanula) - Wersja 01 01 2017 kampazel [czworograniasty sznurek węgierski, którym wyszywano czamarki i kapoty dawnego kroju. Powszechnie w użyciu za czasów Stanisława Augusta.] – négyszögletes magyar zsinór Kampeszyn, drzewo kampeszowe (Haematoxylon campechianum) [cierniste drzewo (wys. do 15 m) z rodziny brezylkowatych; występuje w Ameryce Środk. i na Antylach, zarówno w stanie dzikim, jak też jako drzewo uprawne; plantacje k. spotykane są również w tropikalnych rejonach Azji; liście pierzaste, kwiaty żółte, w gronach; owoc - strąk; świeże drewno ma barwę czerwonobrunatną, na powietrzu brązowofioletową; używane do wyrobu luksusowych mebli oraz sporządzania wyciągów, zawierających barwnik kampesz] – Börzsönyfa (Haematoxylon campechianum) kamping [kemping (zob. camping)] – kemping kampingowy, -a, -e (kempingowy) – kempingkamracki, -a, -ie [odnoszący się do kamrata, należący do kamrata] – baráti, bajtársi, pajtási kamractwo [przyjacielstwo] – barátság, bajtársiasság, pajtásság kamrat1 [towarzysz, kompan] – barát, bajtárs, pajtás kamrat2 [kolega, kompan, przyjaciel, towarzysz (ziemia rybnicko-raciborska)] – [Słowniczek języka śląskiego] barát, bajtárs, pajtás kamrateczka [przyjaciółka, powierniczka] – [Słowniczek języka śląskiego] barátnő, pajtás, bajtársnő kamratka [(matematyka) wesoła towaszyszka] – barátnő, pajtás, bajtársnő kamuflaż [1. zręczne ukrycie prawdziwego stanu rzeczy; 2. zamaskowanie jakiegoś obiektu] – (fr.) Camouflage, kamuflázs; álcázás; (mod) (Kifejezés a natúrszínű zavaros-foltos terepmintás divatra.); általában zöld, vagy khaki színű, foltos mintázatú anyagból készült ruha Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2411 kamuflaż kamuflować [skrywać, ukrywać, chować się] – álcázni kamuflować się [ukrywać swoje prawdziwe zamiary, uczucia lub charakter] – álcázza magát kamuszek [zdrobnienie od: kamień] – kövecske, kis kő kamut – kamutmás; khorasan búza [egy olyan ősi búzafajta, amely leginkább talán a durumbúzához hasonlítható. Napjainkban ismét kezd előtérbe kerülni termesztése, de egyenlőre leginkább Amerika területén. A búzához képest alacsonyabb a szénhidrát és élelmirost-tartalma, magasabb a fehérje -, zsír-, valamint az ásványianyag-tartalma. Elsősorban manapság a tésztaipar használja alapanyagként. Mivel glikémiás indexe alacsony, a kamutból készített termékek jól beilleszthetők a cukorbetegek étrendjébe.] kamzucik [szeroki, wykładany kołnierz damski z batystu lub muślinu, zapinany na plecach, okrywający piersi i tył, ale raczej ramiona, i tak długi, że poły przechodziły pod paskiem. Był to więc rodzaj pelerynki, obrzeżonej krezą lub płaską koronką.] – (daw) széles, kihajtott muszlin v. batiszt női gallér (pelerin fajta) kamyczek [zdrobnienie od: kamyk] – kis kövecske kamyczkowaty, -a, -e – kövecses, kövecskés kamyczkowy, -a, -e – köves, kövecses, kövecskés, kőkamyk [1. mały kamień; 2. kamień szlachetny albo jego imitacja służące jako ozdoba; 3. kamień w kształcie krążka służący jako figura w grach towarzyskich], kamyczek – kis kő, kövecske kamyk do zapalniczki – tűzkő kamykowaty, -a, -e – kövecses, köves, kőszerű, kavicsos - Wersja 01 01 2017 kamykowy, -a, -e – köves, kövecses kana, kanka [bańka (np. na mleko)] – [Słowniczek języka śląskiego] kanna; tejeskanna Kana [1. Miejscowość w Aser. 2. Kana Galilejska. Tam Jezus uczynił swój pierwszy cud, przemieniając wodę w wino. Stąd pochodził Natanael.] – KÁNA (nádszál, nád; nádas) [1. Város Tírusztól mintegy 12 km-nyire délkeletre, Áser törzsi területének határán (Józs 19,28). 2. Város Galileában, nem messze Názárettől; Nátánael szülőhelye; Jézus itt cselekedte az első csodát (Jn 2,1-11; 4,46-54; 21,2). 3. Határpatak Efraim és Manasse törzsi területe között (Józs 16,8; 17,9).] Kana Galilejska [znana z Ewangelii świętego Jana [J 2, 1-12] miejscowość, w której Jezus Chrystus dokonał swojego pierwszego cudu przemiany wody w wino na godach weselnych. — Kana Galilejska stała się tematem wielu dzieł sztuki. Obraz pod tym właśnie tytułem namalował na początku XIV wieku Giotto di Bondone, a później, w 1563 − włoski malarz epoki renesansu, Paolo Veronese. Literackie opisy Kany to przede wszystkim góralska gawęda Jana Kasprowicza, Kana Galilejska (1926) oraz napisany nieco wcześniej poemat narracyjny Henry'ego Wadswortha Longfellowa, The Marriage in Cana (1851) wchodzący w skład misterium − Chrystus: A Mistery. Longfellow wzbogacił obraz weselnych godów o fragmenty dialogu pomiędzy Oblubieńcem a Oblubienicą zaczerpnięte z Pieśni nad Pieśniami. — Chociaż różne współczesne miejscowości pretendują do miana ewangelicznej Kany, tradycja chrześcijańska utożsamia biblijną Kanę z miejscowością Kafar Kanna w północnym Izraelu. To w Kafar Kanna znajduje się sanktuarium Pierwszego Cudu Jezusa, którym opiekują się franciszkanie z Kustodii Ziemi Świętej. — Z Kany Galilejskiej pochodził Bartłomiej, jeden z Apostołów, zwany również Natanaelem. W Kafar Kannie znajduje się kaplica jemu poświęcona.] – Kána történelmi település a Közel-Keleten, Galileában. [1. A bibliai Kána: Kána település neve háromszor fordul elő a Bibliában, mindháromszor csak János evangéliumában. Először a kánai menyegző, másodszor a királyi tisztviselő fia meggyógyításának helyszíneként jelenik meg; harmadszor János apostol pedig akkor említi Kána városát, amikor felsorolja a Tibériás tavánál jelen lévő tanítványokat, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2412 akiknek a feltámadt Jézus Krisztus megjelent. A galileai Kánát nem említi a Biblia egyetlen más könyve és más kortárs forrás sem. 2. A kánai menyegző helyszíne: Kána elsősorban az újszövetségi kánai menyegző helyszíneként ismert. A szinoptikus evangéliumokban nem, csak János evangéliumában szerepel (Jn 2,1), amely szerint itt tette a Názáreti Jézus első csodáját, amikor is a vizet borrá változtatta. 3. A királyi tisztviselő fiának meggyógyítása: A második bibliai utalás Kána városára szintén csak János evangéliumában található (Jn 4,46). Jézus újra a galileai Kánába ment, ahol egy királyi tisztviselő megkérte, hogy gyógyítsa meg haldokló fiát. Ez a királyi tisztviselő fia meggyógyításának csodatétele. 4. A Tibériás tavánál: Egy harmadik esetben is említi az Újszövetségben János apostol Kána városának nevét (Jn 21,2), mégpdig amikor a feltámadt Krisztus megjelent a tanítványoknak - és köztük a kánai Natánaelnek - Tibériás tavánál. Nátánaelt a szinoptikus evangéliumok Bertalanként említik. Kána vitatott elhelyezkedése: Kána pontos helye vitatott, János evangélista helymegjelölése a következő: "a galileai Kánában". ] Máig több feltételezés él, hogy hol is lehetett pontosan a település: Kafr Kanna: falu Názárettől hét kilométerre északkeletre. Itt áll az ún. Menyegző temploma, amely állítólag azon a helyen áll, ahol a csoda történt. Hirbet Kána (magyarul: Kána romjai), falu 14 km-re északra Názárettől. A legújabb régészeti feltárások szerint itt lehetett a Bibliában említett település. Libanoni Kána: falu Libanon déli részén, amelyet a libanoni keresztények a bibliai Kánaként tisztelnek. Ain Kana, település, közelebb Názárethez Kanaan, Chanaan (hebr. ַןעְּנְּכKəná’an lub ַןעָנְּכ Kənā’an, stgr. Χαναάν Chanaan, arab. ک ن عانKan’ān) [starożytna kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego (teren późniejszej Palestyny, Syrii i Fenicji). Południowa część tych obszarów (Palestyna) wymieniana jest w Biblii jako ziemia obiecana Izraelitom przez Boga.] – Kánaán (akkádul ma-at Ki-in-a-ni, vagy ma-at ki-ina-nimKI, föníciai nyelven: כענע, Kana'n) [egy terület ókori neve, ami magába foglalja a mai Izrael, Palesztina, Jordánia, Libanon területét, Szíria nyugati részét valamint az egyiptomi Szináj-félszigetet. Az ókorban a területet a sémi nyelvek családjába tartozó kánaánita nyelveket beszélő népek lakták. - Wersja 01 01 2017 Kánaán az ún. „termékeny félhold” középső része, kulcsfontosságú terület a civilizáció korai fejlődése, a mezőgazdaság és az írás kialakulása szempontjából.]; az ígéret földje BIBLIAI TÉRKÉPEK KÁNAÁN AZ ÓSZÖVETSÉGI IDŐKBEN http://scriptures.lds.org/hu/biblemaps/10?sr=1 Kanaan (niska okolica) [kraj ten obejmował ziemie położone między rzeką Jordan a wybrzeżem Morza Śródziemnego, które ciągnęły się od jeziora El Hule na północy do pobliża dolnego, południowego, krańca Morza Martwego. Dlatego mówiono, że Kanaan sięga od Dan do Beer-Szeby. Po rozpadnięciu się królestw Izraela i Judy ziemie te z czasem dostały nazwę: Palestyna. Grecy nazwali ten kraj: Palaistinae Syria i wliczali do tego także niektóre połacie ziemi położone dalej po wschodniej stronie Jordanu, a Rzymianie dali jej nazwę: Palaestina. Dziś znajduje się tam państwo Izrael, powstałe w roku 1948, i niektóre części państw należących do Zjednoczonej Republiki Arabskiej. Starotestamentowa nazwa ''Kanaan'' pochodzi od imienia Kanaan, syna Chama i wnuk Noego. Ziemia ta miała pagórki, góry, wody, piękne równiny i dobrą glebę; była krainą ''mlekiem i miodem płynącą''. Mieszkali na niej potomkowie Chama, ludzie nie wielbiący prawdziwego Boga, prowadzący życie nie moralne, uprawiający sodomizm. Bóg obiecał ją Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2413 Abrahamowi, człowiekowi, który słuchał głosu Boga i wierzył w niego. Był to głos który odzywa się w każdym żywym człowieku. Bóg cenił tę wiarę Abrahama i syna jego Izaaka i wnuk Jakuba (zwany także Izraelem). Ci trzej nazywali siebie jeszcze Syryjczykami. Ten ostatni z nich był ojcem dwunastu pokoleń, z których powstał naród wielbiący prawdziwego Boga. Z Kanaan Izraelici wędrowali z powodu głodu jeszcza za życia Jakuba (Izraela) do Egiptu, skąd po kilkusetletnim pobycie i czterdziestoletniej wędrówce na puszczy osadzili się na ziemi Kanaat (około roku 1450 przed Chrystusem). Jednak nazwa Kanaan długo jeszcze była utrzymana. Nawet język starohebrajski, którym mówili Izraelici nazywano ''językiem Kanaanu''. Izraelici uważali język ten jako język ludu Bożego. Stąd widocznie pochodzi powiedzenie: ''On mówi językiem Kanaanu'', gdy mowa o człowieku, który mówi o Bogu i o znajomych ewangelistach w celu wykorzystania prawdziwych chrześcijan, którym nie jest znany; sam jednak nigdy Chrystusa nie poznał; tego rodzaju oszuści zatrzymują się tylko bardzo krótko na jednym miejscu, w obawie zdemaskowania. Ziemia ta miała także i inne nazwy: ''Ziemia Święta'', ''Ziemia Immanuela'', ''Ziemia Obiecana'', ''Ziemia Chananejska''. W Starym Testamencie spotykana jest także nazwa ''Ziemia Filistyńska''. Po wkroczeniu Izraelitów do Kanaan przestała padać manna i Izraelici zaczęli żywić się płodami tej ziemi, która została im dana. Tam mieli najpierw usunąć wszystko, co miało być szkodliwe w życiu na nowym miejscu. To jest typiczne dla życia prawdziwego chrześcijanina, który po nawróceniu się wkracza na nowy grunt i musi usunąć wszystko, co będzie szkodliwe w nowym jego życiu dla Boga.] – KÁNAÁN (lapály, mélyföld; megalázás, leigázás) [1. Hám (1) fia, Nóé unokája, akinek utódai Kánaán (2) földjén telepedtek le (1Móz 9,18.22; 10,6.15-18). 2. Palesztina ősi neveinek egyike, a kananeusok földje, amelyet később az izráeliták elfoglaltak tőlük. Az "Amarna-levelek"-ben (kb. Kr. e. 1400) ez a név a föníciai tengerpartot jelöli. Mózes könyveiben és Józsué könyvében a kananeusok jelentik egyetemesen mindazokat a népeket, amelyek Izráel (2) előtt ott laktak, beleértve a Jordántól keletre lévő vidéket. Az izráeliták soha nem tudták őket földjükről teljesen kiirtani.] - Wersja 01 01 2017 Kanada (ang. i fr. Canada) [państwo położone w Ameryce Północnej, rozciągające się od Oceanu Atlantyckiego na wschodzie do Oceanu Spokojnego na zachodzie i Oceanu Arktycznego na północy.] – Kanada (angolul és franciául Canada, ejtése angolul, franciául [kanada]) [egy ország mely az észak-amerikai kontinens nagy részét lefedi. Az ország területe az Atlantióceántól a Csendes-óceánig terjed, északon pedig az Jeges-tengerig ér. Délen és északkeleten az Amerikai Egyesült Államokkal határos.] Kanadyjczyk [obywatel Kanady], Kanadyjka – kanadai (ffi/nő) kanadyjka [1. krótka kurtka zmarszczona w pasie i wszyta w pasek; 2. lekka, krótka łódź bezsterowa dla jednej lub dwóch osób wiosłujących w pozycji klęczącej wiosłem o jednym piórze; 3. nazywana także canoe lub kanu – niewielka łódź turystyczna lub sportowa. Napędzana wiosłem o jednym piórze (pagajem). Załoga klęczy lub siedzi twarzą do kierunku płynięcia 4. rodzaj krótkiej sportowej kurtki wzorowanej na górnej części munduru armii kanadyjskiej. Posiada duże nakładane kieszenie, zapięcie pod szyją i pasek lub marszczenie w talii. Popularna w czasie; II wojny światowej i później.] – 1. canoe, kenu; az észak-amerikai indiánok könnyű, kivájt fatörzsből készült csónakja; nyitott, magas falú sportcsónak, melyben féltérdre ereszkedve eveznek; 2. cippzáros bőrkabát v. blúz kanadyjka (łóżko) [nazwa składanego łóżka stosowanego powszechnie w namiotach typu NS lub "10" (dziesiątka) w wojsku i harcerstwie. Konstrukcja łóżka oparta jest na trzech krzyżakach połączonych czterema podłużnymi elementami na które nawleczona jest derma stanowiąca po rozłożeniu leżysko. Usztywnienie konstrukcji następuje po założeniu u wezgłowia i w nogach zapałek (zwanych też rozpórkami, poprzeczkami czy usypiaczami). Złożona konstrukcja jest zwartym pakunkiem długości około 1 m i waży około 15 kg, jest wykonana najczęściej z płótna, plandeki i drewna. Dwie dołączone zapałki mają około 60 cm szerokości i są z metalu. Istnieją również wersje z drewnianymi rozpórkami. Wersje te nie są wzajemnie zgodne i rozpórki te nie mogą być wymieniane pomiędzy różnymi modelami. Komplet z łóżkiem stanowią wykonane z dermy od dołu i materiału od góry pikowane materace grubości około 5 cm wypełnione Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia watoliną lub ścinkami materiału.] – (wojsk) tábori ágy kanadyjkarski, -a, -ie – kajak-; kajakos kanadyjkarstwo [dział sportów wodnych obejmujący wyścigi kanadyjek] – (sp) kenuzás 2414 kanadyjkarz [sportowiec startujący w wyścigach kanadyjek] – kenus kanadyjski, -a, -ie [związany z Kanadą] – kanadai kanak [1. noszony dawniej szeroki naszyjnik płasko leżący na szyi, złoty i wysadzany drogimi kamieniami; 2. turecka ozdoba fryzury w postaci sznurów pereł lub drogich kamieni; 3. Kanak, z tatarsk., naszyjnik. Kanaki noszone przez kobiety przywożono ze wschodu, a z nimi wzięto i ich nazwę. 4. naszyjnik, często bardzo kosztowny. Konieczne do niego były manele na ręce, a do uszu kolczyki, czyli nausznice.] – (dawno) nyakék, drágaság; dédelgetett kedvenc kanalarz [robotnik pracujący przy czyszczeniu i konserwacji kanałów ściekowych] – csatornázó; csatornatisztító kanalia [pogard. człowiek podły, nikczemny] – gazember; bitang; csürhe, banda kanalik [1. mały otwór lub przewód o niewielkiej średnicy; 2. mały przewód w organizmie; 3. wąski rów] – 1. csatornácska; 2. (műszaki) kötélhorony; (bonctan) csatorna, vezeték kanalik drożny – gyökércsatorna kanalik łzowe – könnycsatorna kanalikowy, -a, -e – csatorna-, vezetékkanalizacja [1. zespół urządzeń sanitarnych przeznaczonych do odprowadzania ścieków oraz wód opadowych; też: zespół urządzeń do oczyszczania ścieków; 2. system kanałów burzowych; 3. kopanie takich kanałów] – csatornázás, (urządzenie) (system kanalizacyjny) csatornarendszer kanalizacja miejska – városcsatornázás, közcsatornázás kanalizacyjny, -a, -e [związany z kanalizacją] – csatornázási, csatorna- - Wersja 01 01 2017 kanalizator – csatornaépítő, csatornázó (munkás); (műsz) kanalizator; feladata az, hogy a megfelelően beállított robbanómotor kipufogógázának károsanyag-tartalmát csökkentse kanalizować [1. zakładać kanalizację; 2. kierować czyjąś działalność w inną stronę] – csatornázni kanalizowanie – csatornázás kanał [1. przekop łączący rzeki, jeziora, morza rozdzielone lądem; 2. ściek podziemny odprowadzający nieczystości i wodę deszczową; 3. rów osuszający lub nawadniający; 4. przewód w organizmie zawierający nerwy, naczynia chłonne, tętnicze lub żylne; 5. przewód w murze służący do wentylacji pomieszczeń lub odprowadzania spalin; 6. urządzenie łączące m.in. procesor z pamięcią komputera; 7. wykop w garażu, na parkingu lub w warsztacie, ułatwiający dostęp do podwozia pojazdu; 8. w telekomunikacji: zespół środków umożliwiających przekazywanie sygnałów od nadawcy do odbiorcy; też: droga przekazywania sygnałów; 9. miejsce między sceną a widownią, przeznaczone dla orkiestry; 10. droga wysyłania i otrzymywania informacji; 11. pot. trudna, niesprzyjająca sytuacja; 12. W teleinformatyce jednolub dwukierunkowa ścieżka komunikacyjna łącząca i przekazująca informację z urządzenia wysyłającego do przyjmującego. Kanał odnosi się do wszystkich mediów transmisyjnych.] – (lat.) kanális; csatorna, cső, vezeték, árok; lefolyó; (tévé) tévécsatorna; (távk.) csatorna [valamilyen információ átviteléhez szükséges és (vagy) rendelkezésre álló frekvenciasáv; Hz, kHz v. MHz] kanał audytywny – auditív csatorna Kanał Augustowski – augusztówi csatorna kanał alfa (ang. alpha channel) [w grafice komputerowej jest kanałem, który definiuje przezroczyste obszary grafiki. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2415 Jest on zapisywany dodatkowo wewnątrz grafiki razem z trzema wartościami barw składowych RGB. (Skrót RGB z ang. oznacza Red, Green, Blue czyli trzy kolory podstawowe - czerwony, zielony i niebieski.)] – alpha channel (alfa-érték) [Az átlátszóság mértékét a blending technikában az alfa értéke adja meg. Ez az érték általában 0 és 1 között van, és két kép keverésének arányát határozza meg. Ha egy kép minden pixeléhez rendeltek alfa-értéket, akkor beszélünk alfacsatornáról.] kanał burzowy [kanał odciążający sieć kanalizacyjną od nadmiaru wód opadowych] – viharcsatorna, esőcsatorna kanał dla orkiestrowy; kanał orkiestrowy – zenekari árok kanał dopływowy – beömlőcsatorna kanał drugi – kettes program v. csatorna Kanał Dunaj-Morze Czarne – Duna-Feketetengeri csatorna kanał dymowy – füstvezeték kanał dystrybucji – elosztási csatorna kanał dźwiękowy – hangcsatorna (televízióközvetítésnél a kísérőhang továbbítására szolgál és az 50…10000 Hz-es frekvenciasáv átvitelére alkalmas) kanał efektów dźwiękowych – effektcsatorna kanał energetyczny [kanał doprowadzający lub odprowadzający wodę do elektrowni wodnych lub cieplnych] – energetikai csatorna kanał foniczny – hangfrekvenciás csatorna kanał głosowy – garatüreg kanał informacji – információs csatorna kanał irygacyjny – öntözőcsatorna kanał kodowany – kódolt csatorna kanał kominowy – kéménycsatorna, kéményakna; légcsatorna Kanał Koryncki w Grecji – a Korinthoszicsatorna Görögországban kanał La Manche a. La Manche (z fr. Kanał; ang. English Channel, „Kanał Angielski”) [kanał morski oddzielający Wielką Brytanię od Francji. Poprzez Cieśninę Kaletańską łączy Morze Północne z otwartymi wodami Oceanu Atlantyckiego] – La Manche csatorna [La Manche (jelentése franciául „az Ingujj”, értelmező utótaggal: La Manche csatorna, másik nevén: a Csatorna, angolul pedig English Channel, „Angol-csatorna”)] kanał lateralny [kanał żeglowny biegnący obok rzeki lub jeziora, pozwalający na ominięcie przeszkód na szlaku wodnym] – laterális v. oldalcsatorna - Wersja 01 01 2017 kanał limfatyczny – nyirokcsatorna kanał moczowy – (bonctan) húgyvezető kanał morski [kanał żeglowny łączący dwa morza lub oceany bądź odgałęziający się od morza w głąb lądu] – tengeri csatorna kanał nawadniający – öntözőcsatorna kanał nawigacyjny, Kanał Żeglugowy – hajózható csatorna kanał odbiorczy – vevőcsatorna kanał oddechowy – légcső kanał odpływowy – lefolyócsatorna; vízlevezető csatorna kanał odprowadzający – levezetőcsatorna kanał optyczny (Fibre Channel) [Standard szybkiej sieci komputerowej umożliwiającej przekaz danych (w różnych topologiach) między składnikami sieci z szybkością od 155 MHz (12,5 MB/s) do 1062 MHz (ponad 100 MB/s).] – (ang.) Fibre Channel (szó szerinti fordításban szálcsatorna) kanał pacierzony – (anatómia) gerinccsatorna Kanał Panamski [sztuczny kanał wodny budowany w latach 1904-14, położony w Panamie, na Przesmyku Panamskim, łączący wody Oceanu Atlantyckiego (przez Morze Karaibskie) z wodami Oceanu Spokojnego.] – Panama-csatorna (spanyolul: Canal de Panamá) [KözépAmerikában, Panamában található mesterséges csatorna, amely a Csendes- és Atlanti-óceánt köti össze. Hossza 77 km.] kanał pierwszy [zob. Pierwyj kanał (pl: Program Pierwszy)] – egyes program v. csatorna kanał portowy [kanał łączący poszczególne części portu lub port z morzem] – kikötői csatorna kanał powietrzny (organy) – szélcsatorna (orgona) kanał przesyłowy – átviteli csatorna kanał radiofoniczny [pasmo częstotliwości potrzebne do przesłania określonej emisji radiowej] – radiofonikus csatorna kanał sąsiedni – szomszédos csatorna kanał ściekowy – szennyvízcsatorna Kanał Sueski (arab. [ سيوسلا ةانقQanā alSuways]) [wykopany w latach 1859-1869 kanał głębokowodny dla statków morskich, łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. W południowej części trasa kanału przebiega przez jezioro At-Timsah, Wielkie Jezioro Gorzkie i Małe Jezioro Gorzkie.] – Szuezicsatorna (arabul: سيوسلا ةانق, Qanā alSuways) [a Sínai-félsziget nyugati részén épült tengeri csatorna. Hossza 163 km, a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2416 legkeskenyebb részén 300 m széles. Ez a mesterséges viziút Egyiptomban a földközitengeri Port Said (Būr Sa'īd) és a vöröstengeri Szuez (al-Suways) városokat köti össze.] kanał (ściekowy) – csatorna, kanális kanał telewizyjny [pasmo częstotliwości przyznane danej stacji telewizyjnej do przesyłania obrazu i dźwięku] – tévécsatorna kanał ucha zewnętrznego – hallójárat kanał wentylacyjny [przewód w murze doprowadzający do pomieszczeń świeże powietrze lub odprowadzający zużyte] – ventillációs csatorna, szellőzőcsatorna kanał wiatrowa – hangrekesz (orgona) kanał wirtualny VCC (ang. Virtual Channel Connection) [połączeniem logicznym pomiędzy dwoma urządzeniami końcowymi poprzez sieć przełączaną]; kanał wirtualny (w sieci ATM, logiczne połączenie pomiędzy dwoma jednostkami, np.: użytkownicy czy sieci) – (kat.: informatyka) VCC (ang. Virtual Channel Connection); Virtuális csatorna kapcsolat (egy ATM-logikai kapcsolat) kanał wlotowy – bevezetőcsatorna kanał wodociągowy – vízvezetékcsatorna kanał wolny – üresen hagyott csatorna kanał zbytu – értékesítési csatorna kanał, droga przesyłowa sygnału – (átviteli) csatorna kanał żeglowny – hajózási csatorna kanałami dyplomatycznymi – (átv.) diplomácii úton kanałowy – csatornatisztító (ember) kanałowy, -a, -e [przymiotnik od: kanał] – csatornakanapa [mebel z oparciem i poręczami, przeznaczony do siedzenia lub leżenia dla kilku osób] – (gör.) konopéion: hálós ágy; (fr.) kanapé, dívány, heverő, pamlag, kerevet - Wersja 01 01 2017 kanapa kanaparz, kanafarz, szafarz klasztorny, braciszek, laik, mający klucze od śpiżarni i piwnicy klasztornej (z średniowiecznołacińskiego canaparius – piwniczy). – (daw., rel.) kulcsár [pl. Fr. Fabianus Sandreczkj [polonus canaparius]] kanapeczka [zdrobnienie od: kanapka] – heverőcske, kanapécska kanapka – (mała kanapa) kis dívány, kanapé kanapka [1. mała kanapa; 2. kromka pieczywa z masłem, serem lub wędliną] – (krajanka chleba) szendvics, rakott kenyérszelet; apró szendvics kanapka z jajkiem i kawiorem – kaviáros és tojásos szendvics kanapka z kawiorem – kaviáros szendvics kanapka z kiełbasą – kolbászos szendvics kanapka s salami – szalámis szendvics kanapka z serem – sajtos szendvics kanapka z szynką – sonkás szendvics kanapkowy, -a, -e [przymiotnik od: kanapka] – szendvicskanapotapczan – rekamié kanapowy, -a, -e [przymiotnik od: kanapa] – kerevet-, pamlag-, dívány-, kanapékanar [I roślina, której nasiona używane są jako pokarm dla ptaków; też: ziarno tej rośliny; II pogard. kontroler biletów w miejskich środkach komunikacji] – (dawno) finom nádcukor (a Kanári szigetekről), kanárieledel v. madáreledel; (tréf.) ellenőr (járművön) kanar [tak nazywano wina z wysp Kanaryjskich i cukier z trzciny na tychże wyspach obficie uprawianej] – (daw., hist.) Kanáriszigetekről származó borkészítmény Kanarecznik, drzewo kanarkowe, komiężnik (Canarium L.) [rodzaj zawsze zielonych drzew z rodziny osoczynowatych (Burseraceae Kunth), który liczy ok. 90 gatunków. Pochodzą ze strefy międzyzwrotnikowej Azji i Afryki.] – kanárifa kanarek [1. mały ptak o żółtym upierzeniu, żyjący na Wyspach Kanaryjskich, Maderze i Azorach; 2. ptak z rodziny łuszczaków, żyjący na Wyspach Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Kanaryjskich, hodowany dla pięknego śpiewu] – kanári, kanárimadár 2417 kanarkowy, -a, -e [1. dotyczący kanarka; 2. jasnożółty] – kanárisárga kanarkowe rękowiczki – kanárisárga kesztyű kanarzyca [samiczka kanarka] – nőstény kanári kanawac [1. płótno lniane lub konopne do usztywnienia odzieży. Wyraz ten oznaczał również materiał jedwabny czasem bawełniany w prążki. 2. zob. kanwa] – (fr.) canevas; kanavász kancelaria [1. część instytucji lub oddzielna instytucja zajmująca się załatwianiem spraw organizacyjnych, przyjmowaniem interesantów, prowadzeniem dokumentacji i korespondencji urzędowej itp.; 2. biuro prawnika] – (lat.) kancellária; a kancellár hivatala; iroda, irodahelyiség; hivatal; (középkor) középkori királyi udvaroknál az okiratok kiállítására, írásbeli teendők elvégzésére létesült hivatal, melyből idővel a legfőbb kormányhatóság fejlődött ki kancelaria adwokacka – ügyvédi iroda kancelaria gminna – községi iroda kancelaria Naczelnego Dowództwa – Főparancsnokság hivatala Kancelaria Notarialna – Közjegyzői Hivatal kancelaria parafialna – plébániahivatal Kancelaria Premiera – Miniszterelnöki Hivatal (MEH) Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – Miniszterelnöki Hivatal Kancelaria Prezydenta – Köztársasági Elnöki Hivatal (KEH) kancelaria pułkowa – ezrediroda kancelaria sądowa – bírósági iroda kancelaryjny, -a, -e – irodai, irodakancelista [niższy urzędnik kancelaryjny] – (lat.) kancellista; írnok kancer1 [rozszerzająca się choroba; podobnie jak rak] – (dawno) (orvosi) rák kancer2 [uszkodzony znaczek pocztowy]; kancera – hibás postabélyeg kancerek [kasarek, podbierak, rodzaj worka do wyjmowania ryb] – (halászat) kéziháló, rákászháló - Wersja 01 01 2017 kancerka [zdrobnienie od kancera] – sérült bélyeg kancerofobia [1. łac. cancer 'krab; rak'; med. chorobliwy lęk przed zachorowaniem na raka; 2. lęk przed zachorowaniem na nowotwór złośliwy]; karcinofobia – (orv.) kancerofóbia = félelem vmilyen daganatos betegségtől kancerogen [med. zewnętrzny czynnik rakotwórczy] – kancerogén (rákot előidéző, rákkeltő) (cancerogenus) kancerować [1. uszkadzać znaczki pocztowe; 2. pot. kaleczyć kogoś lub niszczyć coś na powierzchni] – kirágni, roncsolni, elroncsolni, megtámadni kancerówka – sérült v. hibás bélyeg kanciarstwo – szélhámosság, becsapás, átverés kanciarz [pot. człowiek świadomie wprowadzający kogoś w błąd] – szélhámos, svihák (megbízhatatlan, léha ember; szélhámos, széltoló), szélhámos, csaló; svindler (csaló, szélhámos) kanciasto – szögletesen, sarkosan kanciasto zakończony – szögletben végződő kanciastość – szögletesség, sarkosság kanciasty, -a, -e [1. mający kanty; 2. niezgrabny lub nieforemny; 3. szorstki w stosunku do innych] – szegletes v. szögletes; sarkos, éles kanciaste ruchy – szögletes mozdulatok kancik – peremke, párkányka, szegletke; csalás kanister [mały, przenośny zbiornik na paliwo; też: zawartość tego zbiornika] – olajoskanna kanister na benzynę – benzinkanna kancjonalik – énekeskönyvecske kancjonał [zbiór pieśni religijnych lub śpiewów liturgicznych] – (egyház) kancionálé, énekeskönyv kancjonały (łac. śred. cantionale, od cantio = śpiew) [jest to nazwa zbiorów religijnych pieśni z XVI i XVII w., zawierających teksty i melodie opracowane nieraz na kilka głosów] – (egyház) kancionálék, egyházi énekeskönyvek kanclerski, -a, -ie – kancellári Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2418 kanclerstwo – kancellárság kanclerz [1. szef rządu niektórych państw; 2. w niektórych instytucjach: tytuł urzędnika kierującego pracą kancelarii lub sprawami administracyjnoorganizacyjnymi; też: urzędnik, któremu przysługuje ten tytuł; 3. w dawnej Polsce: wysoki urzędnik kierujący kancelarią królewską, od XV w. pełniący funkcję ministra spraw wewnętrznych i zagranicznych] – (lat.) kancellár; (tört.) az oklevelek és uralkodói rendeletek, iratok szerkesztését és kiadását intéző, olykor a kormányzásba is belefolyó udvari tisztviselő a középkorban kanclerz akademii krakowskiej – a krakkói egyetem kancellárja kanclerz austriacki – osztrák kancellár kanclerz izby finansowej – pénzügyminiszter (Angliában) kanclerz królowej – a királynő kancellárja kanclerz prymasa – a prímás kancellárja kanclerz wielki litewski [urzędnik centralny Wielkiego Księstwa Litewskiego. – Urząd ten powołał król Aleksander Jagiellończyk w 1504. Posiadał podobny zakres władzy jak kanclerz wielki koronny. Przyjęło się iż kancelaria litewska zajmowała się polityką wschodnią Rzeczypospolitej, a koronna kontaktami z państwami zachodnimi. Od czasu unii lubelskiej (1569) wprowadzono tzw. zasadę kompetencji terytorialnej. gdy monarcha przebywał na Litwie kancelaria litewska przejmowała prowadzenie spraw ogólnopaństwowych. - W senacie kanclerz wielki litewski zasiadał za koronnym, choć oba te urzędy były równoważne] – (tört.) litván nagykancellár kanclerzostwo – kancellárság; a kancellár és felesége, a kancellárék kanclerzowa – a kancellár felesége, kancellárné kanclerzować – kancellár v. kancellári méltóságot v. hivatalt betölteni kanclerzowanie – kancellárság, kancellári méltóság v. hivatal betöltése kancona [zob. canzona] – (ol.) canzone; meghatározott szerkezetű szakaszokból álló francia és olasz vers; (zene) dal, ének kanconeta [zob. canzonetta] – (zene) canzonetta (canzonette v. canzonettas); dal Kandaces [tytuł królowej Etiopii; jej urzędnikiem był Eunuch.] – KANDAKÉ (a szolgák királynője) [Valószínűleg az etióp királynők címe, mint ahogy az egyiptomi uralkodóké a "fáraó" (ApCsel 8,27)] - Wersja 01 01 2017 kandelabr, kandelaber (świecznik) [1. duży, stojący, kilkuramienny świecznik; 2. ozdobna kilkuramienna latarnia uliczna; 3. Dla świec o obu stronach krzyża, na predelli, tj. na stopniu, w tyle ołtarza umieszczonym, stoją kandelabry. Nie mogą ich zastąpić ani do ołtarza przybite lichtarze, ani równoramienne świeczniki, które dopiero, po postawieniu potrzebnej liczby kandelabrów, jako dodatkowe, stawiać można. Podstawa kandelabrów jest albo okrągła, albo trójkątna, stosownie do tego, jaki jest styl ołtarza i jego krzyża. Co do materiału nie ma przepisu; bogatsze kościoły mają bogatsze kandelabry; im większa uroczystość, tym zdobniejsze kandelabry się stawiają. Na ołtarzu wielkim stawia się zwykle sześć, a na ołtarzach bocznych najmniej dwa; w razie potrzeby dodaje się mniejsza lub większa ich liczba.] – (lat.) kandeláber [1. Különleges alkalmakkor, rendszerint temetéskor használt, tálban végződő oszlopszerű állvány, amelyben világító v. füstölő szert égetnek. 2. Nagy méretű díszes lámpa- v. gyertyatartó. 3. fém, fa v. kő gyertyatartó, gyakran gazdag szobrászati dísszel]; csillár, lámpatartó, gyertyatartó; lámpaoszlop kandeláber Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kandelabr figuralny brąz – bronzfigura kandeláber kandelabr kryształowy – kristály lámpatartó v. gyertyatartó v. csillár 2419 kandelabr stołowy – többkaru asztali gyertyatartó kandelabr wiszący – csillár kandelabrowy, -a, -e [przymiotnik od: kandelabr] – kandeláberkandy [gdzie, którędy, dokąd] – [Słowniczek języka śląskiego] hol, merre, honnan kandyba [koń rosły a niezgrabny. Nazwa ta stąd miała powstać, że mieszkający na Ukrainie pułkownik Kandyba skwapliwie skupował konie, choć stare i niezgrabne, byle rosłe. Gdy chciano więc wyrazić się o kim, że wielki a niezgrabny, mówiono: „posłać go do Kandyby.”] – (daw.) otromba, estlen ló; (átv.) estlen, otromba, suta kandybura (zob. perkal) [1. perkal w wielkie kwiaty, modny w ostatnich latach panowania Stanisława Augusta. Używany początkowo na sukienki, później na meble i firanki. 2. perkal w wielkie kwiaty, modny w ostatnich latach panowania Stanisława Augusta. Używany początkowo na sukienki, później na meble i firanki.] – (perzsa→fr.) perkál, karton kandydacki, -a, -ie [związany z kandydatem] – kandidátusi, jelölési, jelölt kandydat [osoba ubiegająca się np. o jakieś stanowisko lub o członkostwo w jakiejś grupie] – (lat.) candidatus [fehér ruhába öltözött], kandidátus; pályázó, jelölt (így nevezték Rómában azokat, akik állami hivatalt akartak elnyerni); valamely hivatalra pályázó; (tudomány) olyan tudós, kutató, aki megszerezte az első akadémiai tudományos fokozatot kandydat filologii adwokacki – ügyvédjelölt kandydat do fotela prezydenckiego – az elnöki szék várományosa v. jelöltje - Wersja 01 01 2017 kandydat do Nagrody Kartezjusza (komunikacja) – Deskartes-díj jelöltje kandydat do ożenku – vőlegényjelölt kandydat do Parlamentu Europejskiego – az Európai Parlement képviselőjelöltje kandydat do Pokojowej Nagrody Nobla – a Nóbel-békedíj jelöltje v. várományosa kandydat do samorządu – önkormányzati képviselőjelölt kandydat do Sejmu; kandydat na posła do Sejmu – képviselőjelölt kandydat do Senatu – szenátusi képviselöjelölt kandydat do spadku – örökség várományosa kandydat filologii – szigorló bölcsész, nyelvtudomány v. nyelvtudományok kandidátusa kandydat na burmistrza – polgármesterjelölt kandydat na członka – tagjelölt kandydat na członka partii – (dawno) pártagjelölt kandydat na posła – képviselőjelölt kandydat na prezydenta – elnökjelölt kandydat na profesora – tanárjelölt kandydat niezależny – független jelölt kandydat, „osoba ubiegająca się o stanowisko” – pályázó kandydat partyjny – pártjelölt kandydat prawa – jogszigorló kandydat sądowy – joggyakornok kandydatka – (lat.) candidatus v. handidátus nő kandydatura [1. wniosek, w którym proponuje się kogoś jako kandydata na jakieś stanowisko lub na członka grupy; 2. występowanie w roli kandydata] – (lat.) kandidatúra; jelöltség, jelölés; a kandidátus rangja, tudományos fokozata; (jelölté) fellépés kandydować – (lat.) kandidáni; jelöltként fellépni, pályázni, jelölni, kijelölni (állásra, tisztségre); kandidátusi fokozatot szerezni kandydować w wyborach – indulni a választáson kandydowanie – kandidálás, jelölés kandyz [grubo skrystalizowany cukier] – (ang.) candy; (arab-ném.) kandiscukor; fehér kandicukor; sűrű cukros oldatból fonalra kikristályosított cukor kandyz brunatny – barna jegeccukor kandyzacja [1. smażenie owoców w cukrze, 2. krystalizacja cukru; 3. sposób konserwacji niektórych owoców polegający na smażeniu w cukrze; pokrywanie cukrem], kandyzowanie – kandírozás; jegecesítés, kristályosítás kandyzować [1. krystalizować cukier; 2. smażyć w cukrze, pokrywać warstwą cukru] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2420 (arab-ném.) kandírozni; jegecesíteni, kristályosítani; kandyzować owoce – (arab-ném.) gyümölcsöket kristályos cukorréteggel v. cukorral bevonni v. kandírozni kandyzowany, -a, -e – kandírozott kanefora (gr. kanephóros ‘niosąca kosz’) [1. w starożytnej Grecji: dziewczyna niosąca na głowie kosz z ofiarami podczas uroczystych procesji kultowych; 2. malowidło, relief, rzeźba przedstawiające postać kobiecą z koszem na głowie; 3. w antycznej Grecji – jedna z kobiet, które w czasie procesji niosły na głowach kosze z kwiatami lub owocami. 4. arch. motyw architektoniczny w postaci kobiety z koszem na głowie; także taki motyw w malarstwie wazowym i reliefie.] – (gör.) canephor, kanefora; fején kosarat vivő nő, aminőt szobrokon ábrázolnak; fején áldozati kosarat vivő leányalak; épületen az oszlop szerepét tölti be kanelury (żłobki, kanele) [płytkie, wklęsłe pionowe wyżłobienia, zdobiące na całej długości trzon kolumny lub pilastra, albo inną powierzchnię. Wyżłobienia te stykają się ze sobą ostrymi krawędziami, ale mogą też być przedzielone płaskimi listewkami (patrz ilustracja).] – (lat.) kannelúra (gör. rhabdosisz); görög-római oszloptörzsön hosszában futó rovátka, vájolat [a görögrómai s az ezek alapján álló stílusokban az oszloptörzsön hosszában futó, íves vagy elliptikus keresztmetszetű rovátka. A kannelúrák a görög-dór oszloprendben élben metsződnek, a többiben az oszloptörzs felülete hosszirányú keskeny lemezek alakjában marad meg közöttük: számuk különböző, a dórban 16-20 között változik.] kanewas (ang. canevas) – (fr.) canevas; kanavász, fehérítetlen gyolcs; színes fonalból szőtt lenv. pamutvászon; alapraj kangur [zwierzę o bardzo silnych tylnych nogach, poruszające się skokami, żyjące w Australii] – (ausztrál) kenguru; Ausztráliában élő erszényes emlősállat - Wersja 01 01 2017 Kangur olbrzymi (Macropus giganteus) [duży torbacz z rodziny kangurowatych, endemit kontynentu australijskiego, jeden z najbardziej popularnych kangurów, często mylony z kangurem szarym, łapanym dla skór i mięsa już przez Aborygenów. Przez Europejczyków widziany po raz pierwszy w 1770 r. Obok kangura rudego i szarego należy do największych wśród współcześnie żyjących torbaczy.] – keleti szürke óriáskenguru (Macropus giganteus) [a kúszóerszényes-alakúak (Diprotodontia) rendjébe, ezen belül a kengurufélék (Macropodidae) családjába tartozó faj] Kangur rudy (Macropus rufus) [torbacz z rodziny kangurowatych. Duży ssak roślinożerny, największy z torbaczy. Występuje pospolicie w całej Australii z wyjątkiem części południowego i wschodniego wybrzeża oraz północnych lasów równikowych] – vörös riáskenguru (Macropus rufus) [a Diprotodontia rendhez, ezen belül a kengurufélék (Macropodidae) családjához tartozó faj] kangurka kangurka [1. lekki płaszczyk z bawełnianej lub wełnianej tkaniny, z rękawami reglanowymi, ukrytym zapinaniem oraz krótkim kołnierzem klapowym. Zwykle produkowany jako płaszcz męski. 2. rodzaj lekkiej sportowej kurtki wkładanej przez głowę. Posiada kaptur i ułatwiające zakładanie rozcięcie pod szyją zapinane na guziki, rzepy lub ściągane Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2421 sznureczkami. Na przodzie w części piersiowej lub trochę niżej znajduje się duża kieszeń. Czasem ocieplana od wewnątrz warstwą polaru.] – kenguru; Slipon [Pamut- vagy gyapjúszövetből készült könnyű férfi-felsőkabát, raglán szabással, rejtett gombolással, zsebfedős zsebekkel, rövid reverrel, amely felgombolva is hordható.] kangurowy, kangurzy, -a, -e – kengurukangurzyca – nőstény kenguru kani, -ia, -ie – kányakania1 (kania ruda Milvus milvus; kania czarna) [ptak drapieżny o długich skrzydłach i długim, rozwidlonym ogonie] – kánya Kania czarna (Milvus migrans) [duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych] – Barna kánya (Milvus migrans) Kania czubajka [zob. Czubajka kania (Macrolepiota procera)] – nagy őzlábgomba (Macrolepiota procera) Kania ruda (k. rdzawa) (Milvus milvus (L., 1758)) [duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę, Azję Środkową, północną Afrykę oraz Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka] – vörös kánya (Milvus milvus) [a madarak (Aves) osztályának a vágómadáralakúak (Accipitriformes) rendjéhez, ezen belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjához tartozó faj] - Wersja 01 01 2017 kania syberyjska (Milvus migrans lineatus) [Daleki Wschód] – keleti barna kánya (Milvus lineatus) 2 kania (czubajka kania) [jadalny grzyb o dużym, brązowym kapeluszu pokrytym łuskami] – őzlábgomba kanianka [pasożytnicza roślina o łodydze nitkowatej, bezlistnej, owijającej się wokół innych roślin] – (növény) aranka (Cuscuta) kanianka dzięcielina – lenfojtó aranka Kanianka koniczynowa (Cuscuta trifolii Bab. & Gibson) [gatunek jednorocznej rośliny pasożytniczej z rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Występuje w Europie Zachodniej, do Europy Środkowej zawleczony na przełomie XIX i XX wieku. W Polsce antropofit zadomowiony] – herefojtó v. kisaranka (Cuscuta trifolii Bab.) [lóherén és lucernán élősködik, vékony szálú, ún. „ördögcérna”] Kanianka lnowa (Cuscuta epilinum Weihe) [gatunek rośliny jednorocznej należący do rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Jest pasożytem całkowitym lnu. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W polskiej florze jest archeofitem. Niegdyś była rośliną dość pospolitą w uprawach lnu, obecnie w Polsce jest rośliną wymarłą.] – lenfojtó aranka (Cuscuta epilinum Weihe). [A lenfojtó aranka a lenvetésben tesz kárt, de megél a lóherén és lucernán is, amelyen különben a herefojtó és az illatos aranka él.] Kanianka macierzankowa (Cuscuta epithymum L.) [gatunek rośliny pasożytniczej z rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Zasięg geograficzny obejmuje Europę, północną Afrykę, zachodnią i środkową Azję. W Polsce gatunek w południowowschodniej części kraju na niżu pospolity, na pozostałym obszarze rzadki] – kakukkfűfojtó aranka (Cuscuta epithymum /L./ L.) [károsíthat lucernában, de főként különböző füveken élősködik] Cuscuta europaea L. Kania ruda Kanianka pospolita, kanianka europejska (Cuscuta europaea L.) [gatunek rośliny jednorocznej z rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Występuje w Europie, w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2422 północnej Afryce (Algieria) oraz na rozległych obszarach Azji znajdujących się pod wpływem klimatu umiarkowanego. Gatunek rozpowszechniony także w Polsce, od nizin po tereny górskie] – közönséges aranka, v. Aranyfonalfű (Cuscuta europaea L.) [szára vöröslő v. sárgás, leginkább sziromtalan növényeken él (fűzfa, csalán, komló stb.), de előfordul csillagfürtön is.] kanibal [ludożerca, androfag, antropofag; przen. okrutnik, zwyrodnialec, dzikus, człowiek krwiożerczy] – (indián) kannibál, emberevő; (átv.) kegyetlen, vad, vérszomjas ember kanibalizm [1. ludożerstwo; pożeranie osobników własnego gatunku (u zwierząt); 2. praktyka zjadania osobników własnego gatunku, dość rozpowszechniona w naturze. Występuje u owadów, pajęczaków, ryb, płazów, ptaków, a także niektórych ssaków. Może się nasilić ze względu na zbytnie zagęszczenie populacji lub w następstwie głodu. Do najbardziej znanych gatunków praktykujących kanibalizm należy modliszka.] – kannibalizmus, emberevés kanibalski, -a, -ie – kannibál; emberevő kanię [pisklę kani] – kányafióka kanikularny, -a, -e [przymiotnik od: kanikuła]; kanikułowy, -a, -e [upalny; letni] – kánikulás, kánikulai; vakációs kanikuła [najgorętszy okres lata; upały] – (lat.) kánikula; (letnie upały) forróság, hőség; a nyár legforróbb része; (ferie) nyári szünidő v. vakáció kanion [dolina rzeczna o wąskim dnie i stromych, skalistych zboczach] – (sp.) meredek, sziklás falú folyóvölgy [ott keletkezik, ahol vmely erős esésű folyóvíz sziklákon át vájt magának medret (Colorado)] kanister [mały, przenośny zbiornik na paliwo; też: zawartość tego zbiornika] – kanna kaniuk amerykański, biały [ptak pokrewny kani, o biało-czarnym upierzeniu] – amerikai kuhi (Elanus leucurus) [a madarak osztályának sólyomalakúak (Falconiformes) rendjébe, ezen belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjába tartozó faj.] kaniula – kanül, cső; üreges tű gyógyszerek befecskendezésére vagy vér, genny levezetésére kaniula dożylna obwodowa (zwykle nazywana wenflonem) [plastikowa rurka umieszczana tymczasowo w żyle, wraz z zewnętrzną częścią pozwalającą na - Wersja 01 01 2017 przyłączenie strzykawki] – kanül, cső; vénakanül (ang.) peripheral venous catheter (PVC v. peripheral venous line v. peripheral venous access catheter) [1. Hajlékony cső, amely végén általában trokár található, amely a test üregeibe, csatornáiba, vagy ereibe van bevezetve. A bevezetés célja lehet folyadékok leengedése, gyógyszerek beadása, stb... 2. A perifériás vénakanül vagy branül a B. Braun cég találmánya, a kanülök családjába tartozik. A branül név a termék fantázianevéből, a Braunüle-ből származik.] kanka [1. reg. blaszane naczynie używane do przechowywania płynów; też: zawartość tego naczynia; 2. rurka stanowiąca sztywne zakończenie gumowej rurki lub gruszki irygatora] – (orvosi) csőtű, üreges tű kankan [taniec francuski polegający na wysokich wymachach nóg i potrząsaniu uniesionymi spódnicami; też: muzyka do tego tańca] – (fr.) kánkán; (zene) Algírból származó, vad, duhaj, gyors ütemű, érzéki francia tánc a XX. századforduló táján kankanowy, -a, -e – kánkánkankanista – kánkántáncos kankanistka – kánkántáncosnő kankanowy, -a, -e [przymiotnik od: kankan] – kánkánKANOLDY - cukierki (toffi, irysy) – KANOLDY (cukorka) kanon [1. ogólnie przyjęta w danej epoce norma, np. etyczna lub estetyczna; 2. zbiór zasad, ustaw, tekstów o podstawowym znaczeniu; 3. zbiór ksiąg uznanych przez Kościół za święte; 4. utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy; 5. w prawie kościelnym: pojedynczy przepis prawny; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2423 6. najważniejsza część mszy; też: modlitwa eucharystyczna odmawiana podczas tego aktu; 7. druk. stopień pisma; (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Kanon, wyraz grecki, znaczący pierwotnie języczek (lingula) na wierzchu szali (trutina), który wskazuje, czy przedmiot ważony równa się danej wadze. Znaczy także pręt mierniczy, węgielnicę i wogóle stałą miarę wszystkiego. Ze znaczenia fizycznego przeniesiono wyraz ten do moralnego dla oznaczenia każdej ścisłej normy, do której nic dodać, ani ująć od niej nie można. Kanon więc znaczy porządek (ordo), prawidło (regula), normę, formułę, modłę. Kanonem Biblii nazywa się spis ksiąg Starego i Nowego Testamentu przez Kościół przyjętych. Kanonem Mszy św. jest postanowiony w niej raz na zawsze porządek modlitw i ceremonii. Kanonem w skarbowości Królestwa Kongresowego nazwany został czynsz wieczysty z dóbr, przez rząd pruski rozdarowanych, lub za cesarza Mikołaja I rozprzedanych osobom prywatnym, z obowiązkiem płacenia „kanonu”, jako procentu od 1/3 wartości dóbr, pozostawionej na hypotece (z możliwością spłaty przez nabywców). Niemniej kanonem zowie się czynsz z placów miejskich, wieczyście przez skarb wydzierżawionych. Szczegóły dokładne o tych opłatach znaleźć można w rozprawie W. Trzetrzewińskiego „O podatkach gruntowych stałych, w Królestwie Polskiem obecnie istniejących” (Bibl. Warszawska, r. 1860, IV, 342 i w oddzielnej broszurze).] – (gör.-lat.) (zene, egyház) kánon (zsinór), nádszál, egyenes bot, szintezőléc, vonalzó; mérővessző, zsinórmérték, mérték, szabály, norma, hivatalos jegyzék; (átv.) zsinórmérték, irányadó mérték, szabály, (vallás) egyházi előírás, törvény; a szentírási szövegek megváltoztathatatlan összessége; (művészet) eszményi arány; egy bizonyos korban kötelezőnek tartott képzűművészeti módszerek v. szabályok összessége; (zene) a dallamot több, egymás után induló szólamban megszólaltatö forma; (rel.) azoknak a könyveknek a gyűjteménye és szentírássá való egyesítése, amelyek isteni sugalmazás alapján íródtak és így a keresztény hit normái [1. A Szentírás könyveinek - hitelesnek vagy apostolinak elismert és mértékadó jegyzéke. 2. A mise legfontosabb, változhatatlan áldozati része.] A kánon szó a bibliai iratokra alkalmazva a hit szabályát tartalmazó, az Istentől ihletett iratok együttesét, gyűjteményét jelenti. A - Wersja 01 01 2017 kanonizáció kifejezés azt jelenti, hogy az egyház elismerte az egyes iratok isteni ihletettségét (Isteni eredetét) és ezzel a kánonhoz való tartozását. Ha a kanonizáció folyamatáról beszélünk, akkor arról van szó, hogy mikor, miként ismerték fel, vagy ismerték el az egyes iratok kanonikus voltát és csatolták véglegesen a kánonhoz. A katolikus Biblia kanonizációja a 4. században zárult le, a protestáns kánon pedig a 16. századi reformáció idején alakult ki. A Biblia könyveihez hasonló, de az egyház által hamisítványnak ítélt és ezért a kánonból kihagyott könyveket apokrifoknak nevezik. Például közel 30 különböző – sokszor a keresztény erkölcsnek, életigenlésnek ellentmondó – evangéliumból választották ki az egyházatyák azt a négyet, amely ma a keresztény Biblia része (Máté, Márk, Lukács, János evangéliuma). A kánon szó görög eredetű és „vesszőt”, „vonalzót”, „botot”, „mérővesszőt” jelent. Valószínűleg közös eredetű a héber kaneh szóval, amely „nád”, „sás”, „vessző”, „mérővessző” jelentésű (Ezékiel könyve 40:3 és 42:16). Már az ókori klasszikus irodalomban is használták „norma”, „szabály”, „példa”, „minta” értelemben, és az Újszövetségben is megtaláljuk (Második levél a korintusiaknak 10:13, Levél a galatáknak 6:16, stb.). A kánon szó a bibliai iratokra alkalmazva a hit szabályát tartalmazó, az Istentől ihletett iratok együttesét, gyűjteményét jelenti. Már a 2. századtól fogva találkozunk a keresztény irodalomban olyan kifejezésekkel, mint az egyház kánona, az igazság kánona, a hit kánona. A kifejezést először és egyértelműen Athanasius püspök alkalmazta a Bibliára Kr.u. 350 körül. A kanonikus irat a kánonhoz tartozó bibliai iratot jelent. A kanonikus gyűjtemény kifejezés arra utal, hogy a Biblia az Istentől ihletett iratokat teljességükben tartalmazza. A kanonizáció kifejezés azt jelenti, hogy az egyház elismerte az egyes iratok isteni ihletettségét és ezzel a kánonhoz való tartozását. Ha a kanonizáció folyamatáról beszélünk az ó- és újszövetségi egyházban, akkor arról van szó, hogy mikor, miként ismerték fel vagy ismerték el az egyes iratok kanonikus voltát és csatolták véglegesen a kánonhoz. kanon doskonałości – a tökéletesség zsinórmértéke kanon wielogłosowy – többszólamú kánon kanona [armata] – [Słowniczek języka śląskiego] ágyú, löveg kanonada [silny, długotrwały ogień artyleryjski; też: towarzyszący mu huk] – kanonád; ágyuzás, ágyudörgés, ágyutűz; tüzelés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2424 kanonada kanonfuter [mięso armatnie] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – ágyútöltelék kanonia [1. urząd kanonika, 2. dom mieszkalny usytuowany w pobliżu kościoła, przeznaczony dla świeckich księży kanoników należących do kapituły] – (gör.) kanonoki méltóság, kanononokság; kanonoki lakás kanonici [Polscy kanonici: Tadeusz Płoski, Stefan Biskupski, Wenanty Zubert, Remigiusz Sobaski, Ireneusz Bruski, Krzysztof Nitkiewicz] – kanonokok; a székeskáptalan tagjai, a r.kat. püspök tanácsosai kanonicki, -a, -ie [związany z kanonikiem] – kanonoki Kanonicy regularni, kanonicy regularni laterańscy, CRL [1. najstarszy zakon klerycki zorganizowany według reguły św. Augustyna. Genezy zakonu należy upatrywać w przykładzie życia pierwszej wspólnoty chrześcijan, o której czytamy w Dziejach Apostolskich. 2. najstarszy katolicki zakon klerycki - zorganizowany wg reguły św. Augustyna. Wywodzi się z tzw. biskupich wspólnot kanonickich tworzonych od przełomu IV i V w. i objętych wielką reformą po synodzie laterańskim 1059 (oficjalna data powstania zakonu). W 1105 otrzymali parafię na Lateranie, wokół której zawiązała się kongregacja laterańska (1544 papież Pius IV przyznał jej prymat wśród wszystkich zakonów katolickich). 3. każde ze zgromadzeń zakonnych opartych na regule św. Augustyna] – C.R.L. Congregatio Canonicorum Regularium Ss. Salvatoris Lateranensis; Lateráni Szabályozott Kanonokok Kongregációja; lateráni kanonokok; ágostonrendi szerzetes kanonokok Kanonicy regularni w Polsce dzielili się na: 1) Lateraneńskich, 2) Stróżów grobu jerozolimskiego, 3) S. Mariae Demetri de Urbe i 4) Szpitalników Ducha św. de Saxia. – 1) Lateraneńskich nazywano w Polsce „Bożeciałkami,” od kościoła Bożego Ciała na - Wersja 01 01 2017 Kazimierzu pod Krakowem, skąd i do innych jeszcze miejsc u nas zaprowadzeni zostali. . – 2) Stróżów grobu jerozolimskiego nazywano w Polsce ,,Bożogrobcami” albo „Miechowitami.” 3) Kanonicy regularni S. Mariae Demetri de Urbe, zwani byli w Polsce „markami”, od głównego klasztoru przy kościele świętego Marka w Krakowie, na Litwie zaś „białymi augustjanami” od białej sukni z czerwonym krzyżem na piersiach. 4) Kanonicy regularni, t. zw. Szpitalnicy Ducha św. de Saxia, pospolicie nazywani w Polsce „duchakami,” poświęceni usłudze szpitalnej, nosili na czarnej sukni krzyż biały na piersiach. kanoniczka [1. członkini żeńskiego zgromadzenia zakonnego, będącego odpowiednikiem kanoników regularnych; 2. członkini świeckiego stowarzyszenia kobiet obowiązanych do posłuszeństwa przełożonej] – (egyház) kanonissza, kanonokrendi apáca kanonicznie – kanonikusan; kánonilag; kánonjogilag, egyházjogilag kanoniczność – kanonicitás, kánoni jelleg kanoniczność ksiąg świętych – a szentkönyvek kánoni jellege v. kanonicitása kanoniczny, -a, -e [1. ogólnie przyjęty jako norma; 2. należący do kanonu zasad, ustaw prawnych, tekstów; 3. dotyczący przepisów prawa kościelnego; 4. dotyczący kanonika; 5. mat. najprostszy lub najkorzystniejszy pod jakimś względem] – (gör.) kanonikus, kánoni, egyházjogi; egyházi előíráson alapuló, a kánonnak megfelelő; mintaképül vett, a kánonon alapuló; az egyházi kánonok által megállapított; a kánonba tartozó (ti. könyv) kanonier (zob. artylerzysta) [1. najniższy stopień wojskowy w artylerii; też: żołnierz mający ten stopień; (u Zygmunta Glogera) Kanonjer – żołnierz, stanowiący obsługę przy armatach – artylerzysta. Stosownie do czynności, wykonywanych przy działach, kanonjerzy w wojsku polskiem nazywali się: „od lontowników”, „od wałków” i t. d. B. Gem.] – tüzér, lövegkezelő kanonier Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kanonierka [niewielki okręt wojenny] ágyunaszád; naszád kanonierski, -a, -ie – tüzér-, kezelői lövegkezelői kanonierstwo – tüzérség - – v. 2425 kanonik [1. w Kościele katolickim: członek kapituły; 2. tytuł honorowy nadawany duchownym] – (gör.) kanonok (canonicus); papi méltóság a katolikus egyházban; káptalan tagja; a püspököt segítették az egyházban kanonik kapitulny – káptalani kanonok kanonik katedralny – székeskáptalan tagja; kanonok kanotier (fr. canotier znaczy wioślarz) [1. słomkowy kapelusz z niską płaską główką i niedużym rondkiem, ozdobiony czarną jedwabną wstążką (czasami białą). 2. rodzaj słomkowego kapelusza z niewielkim rondem i niską główką z płaskim denkiem. Bywa ozdobiony czarną lub białą jedwabną wstążką. Kapelusz typowo letni, znany od drugiej połowy XIX wieku. W pierwszej połowie XX wieku moda na noszenie kanotierów zanika.] - (fr. canotier = csónakos) szalmakalap fajta kanotier kanonizacja [w Kościele katolickim lub prawosławnym: oficjalne uznanie osoby zmarłej za świętą] – (gör.) kanonizáció; (lat.) canonisatio; szentté avatás; (átv.) törvényesítés, szabállyá változtatás Wersja 01 01 2017 kanonizacyjny, -a, -e [związany z kanonizacją] – kanonizációs, szentté avatási kanonizować [w Kościele katolickim lub prawosławnym: oficjalnie uznać, uznawać osobę zmarłą za świętą] – kanonizálni, szentté avatni kanonizować kogoś – kanonizálni, szentté avatni vkit kanonizowanie – kanonizálás, szentté avatás kanonowy, -a, -e [przymiotnik od: kanon] – (zene) kánonkanony – kánonok; kánontábla; zsinati törvények, egyházi írott szabályok kanony indukcji eliminacyjnej, kanony Milla [log. reguły rozumowania uogólniającego, służące do wykrywania związków przyczynowych na podstawie obserwacji faktów jednostkowych] – Mill-féle kánonok John Stuart Mill (1806—1873) elsősorban logikával foglalkozott, és arra keresett választ, hogy miként lehet logikai módszerekkel megkülönböztetni a tények véletlen és törvényszerű összefüggéseit. E módszerek a Mill-féle kánonok (1. Az egyezés módszere. 2. A különbözés módszere. 3. Az egyezés és különbözés módszerének egyesítése. 4. A maradékok módszere. 5. A párhuzamos változások módszere.) ― Mill tudományosztályozása természettudományokat és szellemtudományokat különböztetett meg. Jellemző pozitivista megnyilvánulás, hogy a történelmet mint ténytudományt a természettudományokhoz sorolta. Szellemtudományok a pszichológia, az erkölcstan és a szociológia. kanony ołtarzowe [Wolno na ołtarzu zostawiać, po ukończeniu mszy św., tak zwane kanony ołtarzowe, choć według wielu liturgistów, lepiej jest je usuwać, szczególniej z wielkiego ołtarza, a zawsze wtedy, gdy jest na ołtarzu wystawienie przenajświętszego Sakramentu, a nie odprawia się msza święta. Kanony te są to tabliczki mniej lub więcej ozdobne, stosownie do uroczystości i ołtarza, oprawne w ramki, często za szkłem, na których wydrukowane są pewne części mszy św. Środkowa nazywa się tabella secretarum; po stronie ewangelii umieszczona: In principio, a po stronie epistoły: Lavabo. Kanony te, oparte o predellę lub o kandelabry, są wielką wygodą dla celebrujących mszę św., gdyż nie potrzebują oni zwracać się co chwila do mszału i mogą odmawiać modlitwy mszalne po jednej stronie ołtarza, chociaż mszał leży po drugiej.] – kánonok az oltáron Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2426 kanony ołtarzowe kant [1. ostro załamany brzeg czegoś; 2. pot. oszustwo] – (krawędż) perem, szél, él, párkány, párkányzat; szeglet, szöglet; szegély; ferde él, sarok, szög; (egyház) ének, kantus; (u spodni) vasalat, él; (oszustwo) (ang.) cant; mese, csalás, társadalmi képmutatás, kétszínűség, svindli, átejtés; a legalóbb rétegek beszédmodora, tolvajnyelv kant gregoriański – gregorián ének kant kościelny – templomi ének kant spodni – él, nadrágél kant stołu – az asztal éle kantar [skórzana lub parciana uzda bez wędzidła, z kółkiem u dołu do umocowania łańcucha] – kötőfék; kantár, szár kantarek – kantárka, száracska; póráz kantaryda [1. chrząszcz, którego krew zawiera kantarydynę; 2. majka lekarska, zielony chrząszcz zwany też hiszpańską muchą, używany dawn. do wyrobu leków, afrodyzjaków, plastrów, ze względu na zawartą w tkankach drażniącą substancję, kantarydynę] – kőrisbogár (Lytta vesicatoria L.) [a fedelesszárnyuak rendjébe, a külön lábtőízesek csoportjába és a hólyaghúzók családjába tartozó bogárfaj. 12-15 cm. hosszu, fénylő smaragdzöld szinü. Kiválóan a kőrisfán, fagyal- és orgonabokrokon tesz károkat, amennyiben lombjaikat igen sokszor teljesen lerágja. Jun.-jul.-ban röpül, Közép-Európában közönséges. A kőrisbogarakban, különösen a már teljesen kifejlődött rovarnak nemzőszerveiben, igen nagy méreg: a kantaridin van. A frissen szedett bogarakból már 1,5 g. halálos lehet. Az állatgyógyászatban tett tapasztalatok kétségen kivül igazolják, hogy a kőrisbogár porának a nemi ösztönt fokozó tulajdonságai vannak; emberen is bekövetkezhetnek a kőrisbogár bevétele után eféle izgatottságnak jelei, de rendesen már csak akkor, mikor a vesék és a húgyutak a méreg által erősen, igen - Wersja 01 01 2017 sokszor halálosan, izgatva vannak. A vele történt mérgezés jeleI. nehéz nyelés, égető érzés és hólyagképződés a szájban vagy a garatban, erős szomjuság, véres hányás és hasmenés, vizellési inger, fájdalom a vesék táján, olykor görcsök és priapizmus. A gyógyulás mindig lassan történik, rendesen krónikus vesebajok hátrahagyásával. A gyógykezelés hevenyés mérgezés esetében nyálkás italoknak és langyos ülőfürdőknek rendelésében áll; tilos belsőleg olajos szereket (ricinusolajat) adni, mert ezekben a kantaridin jobban oldódván, könnyebben szivódik fel.] kantata [utwór muz. na głosy solowe, ewent. chór i orkiestrę, złożony zwykle z kilku oddzielnych części (XVII-XVIII w.; XX w.)] – (ol.) cantata, kantáta; énekdarab v. költemény; mely recitativókból, áriákból és karokból van összeállítva; zenekarra, énekkarra és magánének-szólamokra írott többtételes, lírai zenei mű kantatowy, -a, -e [przymiotnik od: kantata] – (zene) kantétakanton [1. kraj związkowy wchodzący w skład Szwajcarii; 2. w niektórych krajach: jednostka terytorialno-administracyjna] – (fr. Canton) kanton, kerület, járás; (wojsko) szállás, hadkiegészítő terület, kanton kanton – kraj wchodzący w skład Konfederacji Szwajcarskiej – jednostka podziału administracyjnego w Federacji Bośni i Hercegowiny kanton – jednostka podziału administracyjnego w Ekwadorze kanton – jednostka podziału administracyjnego w Kostaryce kanton – jednostka podziału administracyjnego Francji kanton – jednostka podziału administracyjnego Luksemburga kanton (fr. canton, ang. township) – jednostka administracyjna w Kanadzie, w niektórych regionach prowincji Quebec (zwł. Estrie) i hrabstwach wschodniego Ontario kanton – w weksykologii – górne czołowe (tzn. znajdujące się u góry przy drzewcu) pole płata flagi kanton Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kanton – w heraldyce – figura zaszczytna w górnym lewym lub prawym rogu tarczy herbowej 2427 Kanton (chiń. Guangzhou pismo trad.:, uproszcz.:; pinyin: Guǎngzhōu, kantoński jyutping: gwong2 zau1) [1. miasto w południowych Chinach, stolica prowincji Guangdong. 2. polska nazwa Guangzhou, miasta w Chinach] – Kanton (kínai város) kantonista [w Imperium Rosyjskim (przed 1858) chłopiec kształcony (w tzw. szkołach kantonistów – кантонистские школы) na zawodowego wojskowego. Kantonistami były głównie sieroty, dzieci żołnierzy i pochodzące z ubogich, nie mających środków do życia rodzin.], kantonisci – (dawno) nemlakó v. kintlakó katona; (a kantonrendszer szerint tartósan szolgáló katona) [A kantonisták intézményét I. Péter cár 1712-ben hívta életre. Az elnevezés Poroszországból származik, ahol is a körzetenként hadra fogható férfiak voltak a kantonisták. Oroszországban viszont az egyes ezredek mellett kötelező jelleggel megszervezett 50, idővel sokkal több fős iskolák tanulóit hívták így. Ők 5-15. életévük között a hadsereg altiszti és tiszti, továbbá adminisztratív és egészségügyi (felcseri) utánpótlásának céljából kapták meg ezekben az iskolákban az alapképzést.] kantonowy, -a, -e – kantoni, kantonális, kantonkantony szwajcarskie – svájci kantonok; a svájci köztársaságba tartozó szövetségi állam kantor1 [1. przest. biuro fabryki, przedsiębiorstwa; kancelaria kupca, przemysłowca, bankiera; instytucja handl. a. bankowa; przedstawicielstwo handl., biuro pośrednictwa; lada w sklepie; dawn. duże biurko. 2. miejsce, w którym można wymienić walutę; 3. instytucja pośrednicząca w jakichś transakcjach; 4. daw. «biuro fabryki lub przedsiębiorstwa; 5. lada w sklepie] – (kereskedelmi) pénzváltó, iroda; íróasztal, eladóasztal, pult, eladópult kantor wymiany – pénzbeváltó kantor wymiany walut – pénzbeváltó, pénzbeváltóhely kantor2 [1. osoba wykonująca partie solowe śpiewów liturgicznych w kościele protestanckim lub katolickim albo modlitw żydowskich w synagodze; 2. dawniej w kościele protestanckim: dyrygent chóru i organista; 3. dyrygent chóru, kapeli kośc.; organista; śpiewak solista a. przodownik chóru w Kośc. protestanckim; gł. śpiewak w synagodze; 4. urząd duchowny w kapitułach, którego - Wersja 01 01 2017 obowiązkiem była baczność nad śpiewem choralnym i choralistami] – (egyház) kántor, előénekes; orgonista, a gyülekezeti éneklés vezetője kantor (łac. cantare - śpiewać) [zakonnik, także osoba świecka intonująca śpiew w kościele, kaplicy; zakonnik prowadzący Liturgię Godzin (brewiarz)] – kántor (lat. cantare - énekelni) [a templomban vagy kápolnában előéneklő szerzetes, aki a liturgikus órákat is vezeti] kantor bankowy – bankiroda kantor fabryczny – gyáriroda kantor walutowy – pénzváltó kantor wymiany, kantor wymienny – váltóüzlet, pénzváltó kantorek [zdrobniale: biuro fabryki, sklepu] – irodácska, pultocska; (dawno) íróasztal, papírszekrény kantorowicz, kantorzysta – (dawno) írnok (kancellista), gyakornok; irodista kantorowy, -a, -e [przymiotnik od: kantor] – iroda-, ügynökségi, irodai kantorski, -a, -ie; kantoralny, -a, -ie – kántori kantorstwo – kántorság, kántori teendők kantować [1. pot. oszukiwać; 2. zginać coś tak, aby tworzył się kant] – 1. élezni, leélezni, szélezni, peremezni, szegélyezni, sarkítani, lesarkítani; 2. becsapni, átejteni kantowanie – 1. élezés, leélezés; szélezés, szegélyezés, peremezés, sarkítás, lesarkítás; 2. becsapás, átejtés kantowatość – sarkosság, szögletesség; leélezettség kantowaty, -a, -e – élezett, leélezett, szegélyezett, peremes, beszegett; sarkos, lesarkított kantowski, -a, -ie – kanti, kantiánus; Kant filozófiájával kapcsolatos kantówka [zob. krawędziak] – (linijka) háromszögű vonalzó; háromszög (∆); négyélű vonalzó; élezett gerenda, élfa; (wojsko) huzagolt v. vont csövű fegyver; csiszolt üveg; (almafajta) kantyczka [1. popularna pieśń religijna; 2. książka zawierająca zbiór pieśni religijnych] – (egyházi) énekecske, himnuszocska; (egyház) énekgyűjtemény, cantionale, énekeskönyv kantycznki (z łac. canticum = pieśń) [są to zbiory pieśni religijnych, szczególnie kolęd i pastorałek] – cantionalék; (egyház) énekgyűjtemény, énekeskönyvek Kantyczki albo kancjonaliki [t. j. książeczki, zawierające w sobie zbiór pieśni polskich nabożnych, zwłaszcza pastorałek i kolęd, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2428 Narodzenie Chrystusa opiewających] – vallásos énekgyűjtemények, énekes könyvek kantyczki krakowskie – krakkói énekeskönyv kantyczkowy, -a, -e – (egyház) énekkantyk, canticum [wym. kantikum] [w liturgii rzymskokatolickiej: pieśń o tekście podniosłym, podobna do psalmu] – (dawno) (egyházi) ének, himnusz kantylena [1. melodia o charakterze lirycznym; 2. w średniowieczu: świecka kompozycja wokalna; 3. krótka pieśń epicka w poezji średniowiecznej; 4. kunsztowna strofa sześciowersowa, oparta na dwóch rymach] – (zene) kantiléna; gazdagon, szélesen kidomborodó, vezető dallam vagy szólam kantylenowy, -a, -e [przymiotnik od: kantylena] – kantilénakantyna [bufet na terenie jednostki wojskowej lub jakiejś instytucji] – (ol.-ném. fr.) kantin; használati cikkeket is árusító katonai v. üzemi étkezde, kocsmaüzlet; likőrös doboz v. mintadoboz; útiüveg kantyniarz [ten, kto prowadzi kantynę], kantyniarka – kantinos, kantinosnő kantysta [zwolennik systemu filozoficznego Kanta lub kierunku nawiązującego do doktryny Kanta] – kantiánus; a kantizmusnak, Kant filozófiájának követője, híve kantyzm [1. system filozoficzny Kanta; 2. pogląd lub kierunek nawiązujący do doktryny Kanta; 3. system filoz. myśliciela nm. Immanuela Kanta; poglądy i kierunki filoz. nawiązujące do doktryny Kanta] – kantiánizmus; Immanuel Kant német filozófusnak (1724-1804) és követőinek agnosztikus, szubjektív idealizmusba torkolló filozófiai rendszere kanwa [1. sztywna tkanina siatkowa używana jako podkład do wyszywania i in. robót ręcznych; przen. tło, podstawa; 2. Tkanina produkowana z grubych nici albo plastiku służąca jako podkład do haftowania. Jest bardzo sztywna, o różnej gęstości i kolorze. Można wyszywać ją bawełną, lnem, włóczką albo jedwabiem. Istnieją również kanwy z gotowym nadrukiem, który potem pokrywa się nicią. Kanwą nazywa się również cieniutki materiał stosowany jako płótno pomocnicze do haftu na tkaninach o nieregularnym splocie. 3. rzadka i przejrzysta tkanina bawełniana, podobna do płótna, służąca za tło do haftu. Splot jej jest tak od siebie oddalony, że łatwo można przeprowadzić przezeń igłę z nitką użytą do wyszywania. Haftuje się więc na kanwie włóczką, czyli nićmi wełnianymi lub jedwabiem.] – (fr.) - Wersja 01 01 2017 canevas; 1. kanavász (anyag); a fakeretre kifeszített fehérítetlen lenvászon, a kanavász Itáliában a 14. században jelent meg táblaképek alapjaként [Sima szövésű pamut, Különféle nehezítésben, alkalmas bútorszövetnek székekre, olcsó függönynek, párnahuzatnak, ponyvának, kerti használatra. Ekrü színben kapható, védőhuzatnak, durva pamutanyagként vagy jóval finomabb szövésben festett erős színekben.] ; 2. vázlat, terv kanwa [sztywna, ciężka bawełniana lub lniana tkanina, która jest bardzo rzadka i ma płócienny splot i znana jest jako płótno do haftowania, która przypomina bardzo regularną kratownicę. Wykorzystywana na wzmacnianie odzieży i ręczne haftowanie; z miękkim wykończeniem jest stosowana na letnie bluzki i spódniczki. Specjalny typ tej tkaniny – z przędzy zgrzebnej – najczęściej wełnianej – używa się na tkaniny dywanowe ręcznie tkane.] kézimunka-szövet [Merev, nehéz, vászonkötésből levezetett kötésű, pamut vagy len típusú szövet, kötésmódja jól látható. A fonalcsoportok között nyílások vannak, ami rácsszerűvé teszi a szövetet. Kézi hímzéseket készítenek rá. Ha keményítés nélkül készítik, nyári blúzok és ingek anyaga is lehet. Durva fonalakból többnyire gyapjúból - készítve kéziszövésű szőnyegként is használható.] kanwa, tkanina płócienna [szorstka, chropowata bawełniana tkanina ciężka, o płóciennym splocie z charakterystyczną kratownicą, wyglądem przypominającym Panamski splot. Wykorzystywana na płaszcze i żakiety, najczęściej w stylu sportowym. Nazwa pochodzi z języka angielskiego.] kanavász [Durva, nehéz, rusztikus, vászonkötésű pamutszövet, rácsszerű szerkezettel, ami a panamakötésre emlékeztet. Sportos kabátok, zakók Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2429 készítésére használják. Az elnevezés az angol "canvas" szóból ered, aminek régi jelentése: ponyva.] kanwa Java [rzadka, szorstka bawełniana tkanina z szorstkiej przędzy o płóciennym splocie. Wykorzystywana jako wzmocnienie odzieży do haftu i na obrusy.] – stramin, rácsvászon [Laza beállítású, vastag fobnalakból készült vászonkötésű pamut típusú szövet. Hímzések alapszövete.] kanwowy, -a, -e [przymiotnik od: kanwa] – kanavász-; vázlatos kańczug (bicz) (z tur. kamcze = bicz) [1. pleciony skórzany bicz z rękojeścią; w carskiej Rosji nazywany nahajką i wykorzystywany jako narzędzie chłosty; 2. bicz z plecionego rzemienia osadzonego na krótkim kiju; też: uderzenie tym biczem] – (tör., or.) kancsuka; szíjakból font korbács; erős, többágú bőrkorbács kaolin [osadowa skała ilasta, której głównym składnikiem jest kaolinit] – (ásvány) kaolin (glina kaolinowa); porcelánföld; alumíniumhidroszilikát (H2Al2Si2,O9); földpátok elmállása folytán keletkezik, nedvesen igen plasztikus kaolinowy, -a, -e [przymiotnik od: kaolin] – kaolinkaotyczny, -a, -e – (gör.) kaotikus; rendezetlen, zűrzavaros kap. (kapitan) – szds., százados kap! [wyraz nazywający dźwięk spowodowany odgłosem spadających kropel] – potty! (a csepegés hangja) kapa [I 1. nakrycie na łóżko; 2. derka do przykrywania konia; 3. w Kościele katolickim: ozdobna szata liturgiczna w kształcie peleryny z kapturem; 4. zwierzchnia główna suknia, zwłaszcza kapłańska, pluwjał, opończa — II czerwona płachta używana w walkach byków do ich drażnienia] – (przykrycie) takaró, terítő, ágyterítő; (przykrycie na konia) lópokróc; kéményfedő, kéménykalap; (egyház) vecsernyeköpeny, papi palást; (bikaviadalon) vörös szövet kapa [przód (nos) buta, narzutka na łóżko, itp.] – [Słowniczek języka śląskiego] cipőorr; ágytakaró kapa aksamitna – bársonytakaró kapa fioletowa – violaszínű palást kapa kapłańska – kápláni palást kapa kominowa – kéményfedő, kéménykalap kapa koronkowa – csipketerítő kapa na łóżko – ágytakaró - Wersja 01 01 2017 kapa nad kuźnia – kovácsfújtató, kovácsfedő, kovácssisak kapa żałobna – feketeszínű papi palást (gyászszertartáshoz) kapacytacja (uzdatnianie) [zmiany zachodzące w plemniku w drogach rodnych samicy umożliwiające zapłodnienie. Czas trwania kapacytacji wynosi około 3-7 godzin. W tym czasie osłonka glikoproteinowa leżąca nad akrosomem i białka płynu nasiennego zostają usunięte, następuje hiperaktywacja plemnika. Plemnik musi przejść kapacytację, aby mogła nastąpić reakcja akrosomowa – kolejny etap w procesie wnikania plemnika do oocytu. Reakcja ta jest odwracalna.] – (lat.-ném.) kapacitás; befogadóképesség, űrtartalom, nagyság; felfogó képesség, teljesítőképesség kapać — kapnąć [1. spadać, ściekać kroplami; 2. wylewać coś wolno kroplami; 3. dawać komuś niewielką sumę pieniędzy] – csepegni (kapie z dachu – csepeg az eresz), csöpögni, csurogni; lecsepegni Kapadocja [1. mały kraj położony we wschodniej części Azji Mniejszej. Stamtąd Żydzi przybyli do Jerozolimy w czasie wylania Ducha Świętego. 2. kraina historyczna w Tureckiej Anatolii, znana przede wszystkim z charakterystycznych form tufowych tworzących księżycowy krajobraz oraz z domów i kościołów wykutych w tufowych skałach. Kapadocja była aż do średniowiecza silnym ośrodkiem chrześcijaństwa oraz miejscem narodzin idei życia klasztornego.] – KAPPADÓCIA (görögül: Καππαδοκία; törökül Kapadokya) (nádas vidék) [1. Tartomány Kisázsia keleti részében, melynek lakói árja származásúak voltak (ApCsel 2,9; 1Pt 1,1). 2. egy Kis-Ázsiában (ma Törökország) fekvő terület ősi neve, melyet délen a Toros-hegység, északon a Feketetenger, keleten az Eufrátesz határolt. A térség részét képezte az asszírok által Hattumnak nevezett földrajzi és politikai egységnek, és körülbelül megegyezik a Hettita Birodalom korának Felső-Hatti nevű régiójával.] kapalin [z średniowieczno-łacińskiego capellina, rodzaj szyszaka stalowego] – (sp) capellina; sisak; védőfegyver a régi szálfegyverek ellen [a kifelé hajló peremmel ellátott, «siska»-alju vaskalap (Eisenhut, franc. chapel, hanapier, chapeau d"armes; ang. iron hat; spany. cervellera, capellina), mely különösen a királyoknak volt megkülönböztető hadi viselete; a Képes Krónika is ilyennek ábrázolja Róbert Károly királyunkat] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2430 kapalin kapanie – csepegés, csurgás kapanina – csepegés kapar [1. drzewo, krzew lub pnącze rosnące w strefie tropikalnej; 2. pąk kwiatowy lub młody owoc kaparu ciernistego, używany jako przyprawa; 2. Kapary kapar (Capparis L.) rodzaj drzew, krzewów lub pnączy należących do rodziny kaparowatych. Należy do niego ok. 250 gatunków występujących w strefie tropikalnej.] – kapri; kapri cserje v. bokor; kapribogyó; Kápri-cserje (Capparis sicula, Capparis spinosa, tapher, kapor) [Olívaolajban és sósvízben szokták a déliek elkészíteni, főleg a nehéz húsételekhez kedvelik, de fogyasztják önmagában is. A Bibliában csak egy helyütt, ott is mellékesen szerepel (Préd 12,5—7), talán a zsidók idejében kevéssé ismerhették.] Kapar ciernisty, kapar zwyczajny (Capparis spinosa) [naskalny półkrzew o owalnych liściach i białych lub różowych kwiatach] – közönséges kapri kaparek [1. młody owoc kaparu; 2. pąk kwiatowy tej rośliny] – kapricska - Wersja 01 01 2017 kaparowy, -a, -e [przymiotnik od: kapar] – kaprikapary oliwie – kapri olajban kapcan (zob. kapcon, niezgrabjasz, flejtuch, brudas, wogóle plebejusz) [1. pogard. Niedołęga; 2. daw. biedak; 3. Dawniej oznaczał człowieka, który nie chodził w butach ale w kapciach czyli w chodakach, pantoflach, papuciach ze skóry niewyprawnej lub pilśni. Od nazwy podobnego obuwia poszło i przezwisko człowieka, podobnie jak powstały nazwy: kurp’, kierpcarz, postolnik, pantoflarz od: kurpie, kierpce, postoły, pantofle.] – éhenkórász, sóher; kétbalkezes, pancser, paccer, balek; „kapcás” kapcanić – kontárkodni, elrontani, elfuserálni kapcanić się – elromlani kapcanieć [pot. tracić zapał i energię do życia] – elszegényedni, lerongyolódni; legyengülni kapcanienie – elszegényedés, lerongyolódás; legyengülés; kontárkodás, elpackázás kapcański, -a, -ie – közönséges, hitvány kapcański obiad – hitány ebéd v. közönséges ebéd kapcaństwo – közönségesség, hirványság, rendetlenség, nyomorúság, koldusság, mocskosság kapcie – papucs, bocskor; kapca, harisnya kapcie (regionalnie pantofle, papucie, laczki itp.) [1. obuwie chłopskie (podług Lindego) zimowe, ze skóry koziej na jedną stronę wyprawnej; 2. rodzaj obuwia przeznaczony do noszenia w mieszkaniu. Czasem jako kapcie używane są inne rodzaje obuwia takie jak: klapki, drewniaki, pantofle. W niektórych regionach Polski słowo kapeć oznacza bardzo zużyty but lub inny rodzaj obuwia. Na Górnym Śląsku najpopularniejsza jest nazwa laćki (laczki), na wschodzie kraju ciapy, natomiast w okolicach Częstochowy- chapcie. Terminem kapeć określa się także koło pojazdu (wyposażone w oponę pneumatyczną), z którego zeszło powietrze. Tak zwanego kapcia możemy "złapać" przedziurawiając oponę w samochodzie.] – papucs; bocskor [egyetlen darabból szabott talpú és felső részű, sarkatlan, elöl kerek vagy hegyes orrú, bocskorszíjjal felköthető könnyű lábbeli, amely a talpat, a talp széleit és a lábujjakat védi. Anyaga lehetett kikészített bőr, de készítettek bocskort szőrösen hagyott, kikészítetlen bőrből is. Formája szerint lehetett: egylábas, tehát bármelyik lábra felhúzható, vagy féllábas (a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Felső-Tisza vidékén), tehát a jobb és bal láb szerint külön formájú.] 2431 kapcie damskie – női papucs kapcie damskie pompony – pomponos női papucs kapcie młodzieżowe – gyerek papucs kapcie męskie – férfi papucs kapciuch (tur. kapczuk) [dawniej: woreczek na tytoń] – dohányzacskó, (átv.) ócska kalap kapec [ciepły but filcowy] – meleg filc cipő kapeczka, kapeńka – cseppecske kapeć [1. domowy pantofel; 2. znoszony but; 3. opona lub dętka, z której uszło powietrze; 4. (zwykle w liczbie mnogiej) a) miękki, wygodny but do chodzenia po domu; łapeć, papeć, papuć; b) potocznie: stary, przechodzony but; 5. potocznie, często w wyrażeniu "złapać kapcia": opona lub dętka, z której zeszło powietrze, zwykle na skutek uszkodzenia; guma (często w wyrażeniu "złapać gumę"); także o piłce, z której uleciało powietrze; flak] – ócska cipő, papucs, házipapucs kapela [1. zespół muzyczny wykonujący muzykę ludową; 2. zespół grający muzykę rockową; 3. dawniej: chór śpiewaków przy katedrach, klasztorach i na dworach albo zespół wokalno-instrumentalny lub instrumentalny; 4. J. Karłowicz wskazuje przejście znaczenia tego wyrazu z płaszczyka świętego Marcina na kaplicę, z kaplicy na wszystkich, którzy należeli do służby bożej w kaplicy, więc i na muzyków, w niej przygrywających, czyli na orkiestrę, której wszystkie rodzaje lud i szlachta nazywali „kapelą,” a jej przewodnika „kapelmistrzem.” Już w XVI i XVII w. prawie wszyscy magnaci polscy utrzymywali na swych dworach kapele, które nietylko przygrywały im w dni powszednie i podczas wszystkich uroczystości domowych, ale nadto towarzyszyły w podróżach.] – (ol.) capella, karének, kórus; zenekar kapela górnicza – bányászzenekar - Wersja 01 01 2017 kapela janczarska [turecka orkiestra wojskowa janczarów z przybocznej gwardii sułtańskiej] – janicsár zenekar kapela ludowa – népi együttes, népi zenekar kapela wojskowa – katonazenekar Kapelan – starszy kapelan [1. ksiądz wojskowy; 2. ksiądz w wojsku; 3. duchowny w wojsku; 4. ksiądz w mundurze; 5. duchowny wojskowy; 6. w Wojsku Polskim II RP tytuł duchownego wojskowego wyznania rzymskoi greckokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelickoreformowanego, odpowiadający randze kapitana – kapitana marynarki (starszy kapelan – odpowiednio randze majora – komandora podporucznika).] – (wojsk) káplán, főkáplán; tábori lelkész kapelan [1. duchowny pełniący obowiązki duszpasterskie w wojsku, więzieniu, szpitalu, lub w zakonie żeńskim albo w prywatnej kaplicy; 2. duchowny w Kościele rzymskokatolickim, prawosławnym, greckokatolickim, anglikańskim i ewangelickim, spełniający funkcje liturgiczne przy kaplicy zakonnej, szpitalnej lub przydzielony przez władzę kościelną do obsługi duszpasterskiej pewnej grupy osób lub środowisk (np. kapelan wojskowy, więzienny, szpitalny, uczelniany). Kapelanem nazywany bywa także duchowny diecezjalny bądź zakonny pomagający biskupowi przy czynnościach biskupich i będący jego sekretarzem; 3. kapłan usługujący innemu kapłanowi; 4. ksiądz oddelegowany; 5. ksiądz katolicki pełniący specjalną rolę - duszpasterza grupy osób] – (lat. capellanus) káplán, segédlelkész kapelan [1. niewielka ryba żyjąca gromadnie w Morzu Arktycznym; 2. gatunek ryby żyjącej w stadach, w wodach mórz północnych; 3. gromadnik (Mallotus villosus); 4. ryba z rodziny dorszowatych; 5. niewielka ryba żyjąca gromadnie w Morzu Arktycznym] – halfajta; Kapelán lazac (Mallotus villosus) Kapelan – starszy kapelan [w Wojsku Polskim II RP tytuł duchownego wojskowego wyznania rzymsko- i greckokatolickiego, prawosławnego, ewangelickoaugsburskiego, ewangelickoreformowanego, odpowiadający randze kapitana – kapitana marynarki (starszy kapelan – odpowiednio randze majora – komandora podporucznika).] – káplán – főkáplán Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2432 Kapelan (urząd dworski) [duchowny przebywający na dworze królewskim uważany za domownika rodziny królewskiej. Otwierał modlitwą każdy posiłek (bez niego prawie nigdy nie zasiadano do stołu). W każdej chwili miał wolny dostęp do króla. Poza sprawowaniem funkcji religijnych na dworze i opieki nad naczyniami liturgicznymi prowadził dworski zespół muzyki kościelnej. Jego pomocnikami byli wikariusze i nadworni kaznodzieje.] – 1. Az udvar főnöke az Archicapellanus (főkáplán) a királyi kápolna feje (Capella Regia). A tábori főkáplánok Bécsben éltek, fizetésüket az udvartól kapták. 2. udvari káplán Kapelan harcerski [kapelan, sprawujący duszpasterską opiekę w harcerstwie. Głównym celem służby kapelana jest sprawowanie posługi religijnej na rzecz harcerstwa. Powinien też działać na rzecz rozwoju duchowego i religijnego harcerek i harcerzy poprzez współudział w ich wychowaniu do odpowiedzialności i społecznej dojrzałości, w poszanowaniu godności człowieka. Ponadto buduje i organizuje współpracę pomiędzy komendą harcerskiej jednostki organizacyjnej i odpowiednią władzą kościelną.] – katolikus cserkész káplán kapelan wojskowy – tábori pap v. lelkész kapelani (zob. daw. kapelanje) [Obok kościołów biskupich i klasztornych istniały tylko prywatne kościoły i kapelanje, które były zawiązkiem tworzenia się parafii, biskupi bowiem dawali prywatnym kapelanom prawo udzielania Sakramentu Chrztu i wogóle sprawowania pieczy dusz.] – káplánok [1. a katolikus egyházban olyan egyházi személy, aki felszentelt pap. Beosztását tekintve a plébánosok mellé segítségül a püspök által kinevezett (disponált). Szolgálati tevékenységét a plébános határozza meg. A szentségek kiszolgáltatása terén teljes papi joghatósággal rendelkezik. Káplánt ki lehet nevezni az egész plébánián, vagy a plébánia egy bizonyos lelkipásztori csoportjában, vagy akár több plébánián egy bizonyos szolgálat végzésére. Rendes esetben a plébános helyettesítését is ellátja. A káplán köteles a plébánián lakni. Szabadság idejét illetően a plébánossal azonos jogai vannak. A püspök megfelelő okból elmozdíthatja. 2. Angol nyelvterületen elterjedten alkalmazzák a káplán szót a tábori lelkészekre. Sokszor – tartalmilag hibásan – egyszerűen káplánként - Wersja 01 01 2017 fordítják az angol nyelvben rövidítve használt „military chaplain” szót.] kapelański, -a, -ie [przymiotnik od: kapelan] – káplánkapelaństwo – káplánság kapelka [beret] – [Słowniczek języka śląskiego] baret, barett, sapka, süveg, svájci sapka kapelmistrz [1. kierownik orkiestry wojskowej, górniczej lub strażackiej; 2. muzyk kierujący dawniej orkiestrą, chórem lub kapelą na dworze królewskim lub magnackim] – karmester, karnagy kapelmistrzostwo – karmesterség kapelmistrzować [dyrygować; prowadzić kapelę, orkiestrę] – karmesterkedni kapelmistrzowski, -a, -ie – karmesteri, karnagyi kapelonek [wikary] – [Słowniczek języka śląskiego] vicarius, vikárius, helyettes; (vall.) helynök kapelusik [mały kapelusz] – kalapka, sapka kapelusik z podwiniętym rondem – pörgekalap kapelusina – ócska kalap kapelusz [1. nakrycie głowy składające się zwykle z główki i ronda; 2. górna część owocnika grzyba osadzona na trzonie; 3. borsalino lub panama; 4. na głowie; 5. panama lub sombrero; 6. "...pełen deszczu"; 7. dawny składak – szapoklak; 8. sombrero lub melonik; 9. można go zamówić u modystki; 10. męskie lub damskie nakrycie głowy; 11. słomiany na głowie; 12. in. kapeluszysko, kapelusina, kapeluszyk; 13. in. kapelusik, kapeluch, kapelusisko; 14. jest prostem spolszczeniem średniowieczno-łacińskiego capellus; 15. nakrycie głowy zarówno męskie jak i kobiece składające się z ronda i główki. Kapelusze produkowane są obecnie z filcu, skóry, tkaniny lub wyplatane ze słomy. Mogą być usztywniane bądź miękkie, w różnych kolorach i fasonach. Dodatkowo kapelusze damskie często są zdobione, np. wstążkami, broszami, czy piórami.] – kalap; gombakalap; (sp) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2433 összerakható kajak [1. A bíborosi méltóság jelvényei a vörös kalap, galerus v. pileus cardinalitius, capellus rubrus; a vörös főveg, birretum pileolus, caputium és solideo; a biboröltöny, a zafir gyürü, anulus cardinalitius; az u. n. ombrellino, a fejök felett hordott mennyezet; használhatják egyházaikban a püspöki jelvényeket s egy mitrát, s cimereik felett a kalapot alkalmazzák. 2. Pápai kalap: A XVII. század óta általánossá vált hétköznapi egyházi viselet az alacsony, kerek karimájú szövetkalap. Nevezik római kalapnak is (olaszul cappello romano), népies neve, a „saturno" pedig a Szaturnusz gyűrűire emlékeztető karimája miatt ragadt rá. Egészen az 1970-es évekig a többi egyházi személy is ilyet viselt, rang és méltóság szerint változó színben és díszítéssel. (Az Államtitkárság 1969-es „Ut sive sollicite" utasítása óta például a bíborosok is csak fekete színűt hordhatnak, mint a püspökök - az előbbiek vörös-arany, az utóbbiak pedig zöld méltóságjelző szalaggal és zsinórzattal.) II. János Pál korai éveiben, elsősorban utazások alkalmával viselte, majd elhagyta használatát. XVI. Benedek a nyári hónapokban viseli ismét. A pápai kalap piros színű bársonyból vagy gyapjúból készül, piros selyemszalaggal és arany hímzéssel. Az eredetileg a karima kétoldali felhajtását szolgáló aranyzsinór végét ugyanolyan színű makkok díszítik. (Néha pontatlanul galero néven is emlegetik, pedig az a bíborosok ennél sokkal szélesebb karimájú, tizenöt-tizenöt bojttal ellátott bíborszínű díszkalapja volt, amit 1969-ben eltöröltek, és ma már csupán a bíborosi címerben látható.)] kapelusz [damskie lub męskie okrycie głowy. Posiada miękki i trwały kształt i produkowany jest z filcu, irchowego materiału, słomy, itp. Składa się z główki i ronda. Kapelusz był znany w czasach starożytnych.] – kalap [Férfiak vagy nők számára készült fejfedő, fejrészből és - Wersja 01 01 2017 karimából áll. Készülhet puha vagy kemény kivitelben, nemezből, bőrből, szövetből, kötött kelméből, szalmából stb. (Lásd még: keménykalap, cilinder, kürtőkalap). Már az ókorban is ismert ruhadarab volt.] kapelusz biskupi – püspök kalap; a püspöki méltóság jelvénye kapelusz damski – női kalap kapelusz do twarzy – archoz illő kalap kapelusz filcowy – filckalap, nemez kalap kapelusz góralski – górál kalap kapelusz grzyba – gombakalap kapelusz kardynalski [czerwony kapelusz o szerokim rondzie, ze zwisającymi jedwabnymi sznurkami, noszony przez kardynałów] – bíboros kalap kapelusz nie pasuje do płaszcza – a kalap nem illik a felöltőhöz kapelusz panama – panama-kalap kapelusz pilśniowy – nemezkalap kapelusz pleciony [ciasno przylegające okrycie głowy, produkowane z dzianiny i zakończone rondem.] – kötött sapka [Szorosan a fejre simuló fejfedő, amit kötéssel állítanak elő; a szélét szegély zárja le.]; fonott kalap kapelusz pleciony Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Kötött sapka kapelusz słomkowy a. słomiany – szalmakalap - Wersja 01 01 2017 kapelusznik [rzemieślnik zajmujący się robieniem kapeluszy] – kalapkészítő, kalaposmester; kalapos kapeluszowy, -a, -e [tyczący się kapelusza] – kalapos, kalap-, kalapszerű kapeluszowy grzyb – kalapos gomba kaper [właściciel statku lub marynarz, który podczas dawnych wojen morskich z upoważnienia jednej ze stron grabił lub konfiskował okręty nieprzyjaciela] – kalózhajó, kalóz 2434 kapelusz tropikalny – trópusi kalap kapelusz trójgraniasty – háromszögletű kalap kapelusz tyrolski [tradycyjny kapelusz mieszkańców Tyrolu o wąskim wywiniętym z tyłu rondzie. Główkę kapelusza okala pleciony sznur, za który zatknięte jest piórko. Produkowane są tradycyjnie w kolorze zielonym z dobrej jakości filcu.] – tiroli kalap kapelusz z szerokim rondem – széles karimájú kalap kapelusze – kalapok kapelusznictwo [rzemiosło kapelusznika] – kalapkészítés, kalaposság, kalaposmesterség kapeluszniczka [rzemieślniczka zajmująca się wyrobem kapeluszy] – kalapkészítő nő, kalaposnő; a kalapos felesége, kalaposné kapeluszniczy, -a, -e [dotyczący kapelusznictwa] – kalapos-, kalapkészítő Kapernaum, Kafarnaum [tam Pan często przebywał. Zwane także miastem Pana. Tam działy się rzeczy, za które Pan je zgromił. Było położone w pobliżu jeziora Genezaret.] – KAPERNAUM (Náhumfalva, a vigasztaló faluja) [Város a Genezáret-tó északnyugati partján, ahol Jézus galileai működése idején lakott (Mt 4,13; Mk 2,1); sok nagy csodát vitt itt véghez (Mt 8,5-13; Mk 2,1-12; Jn 4,46-54). A "maga városa" (Mt 9,1).] Kafarnaum (hebr. עְּחַנ ַןפְּכKefar Nahum - Wioska Nahuma, dosł. Wioska Pocieszyciela.) Przez Arabów nazywane Tal Hum. — Nazwa miasta nie jest nigdy wymieniana w Starym Testamencie, wiadomo jednak, że istniało już w II wieku p.n.e. W czasach Chrystusa miało pewne znaczenie, będąc miastem nadgranicznym, siedzibą oddziału wojsk rzymskich i miejscem poboru podatku celnego (Mt 8,5 nn oraz Mt 9,9 nn). Przez Kafarnaum przechodził jeden z ważniejszych szlaków łączących Galileę z Damaszkiem - tzw. Via Maris 200 m na północ od białej synagogi, w pobliżu rzymskiego mauzoleum odkryto kamień milowy z czasów Hadriana z napisem: Imperator Cezar Trajan Hadrian August, syn Trajana, wnuk boskiego Nerwy. Miasteczko rozciągało się na przestrzeni około 3 km wzdłuż brzegów Jeziora Genezaret w kierunku pobliskiej Tabghi. Żydowski historyk Józef Flawiusz, mówiąc o Tabdze w swym dziele zatytułowanym Wojna Żydowska (III, 10, 8) nazywa ją "Źródłami Kafarnaum". Mieszkańcy Kafarnaum trudnili się przede wszystkim rolnictwem i rybołówstwem. Kafarnaum znajduje się na wysokości ok. 210 metrów p.p.m. — Jak podaje Ewangelia wg św. Mateusza, Chrystus na początku swej publicznej działalności opuścił rodzinny Nazaret i udał się na granicę pomiędzy dwoma pokoleniami Zabulona i Neftalego i osiedlił się w Kafarnaum, które stało się jego miastem. To w nim nauczał w miejscowej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2435 synagodze, uzdrawiał chorych (teściową Piotra, córkę Jaira, paralityka, sługę centuriona) i wypędzał złe duchy. Po Zmartwychwstaniu Jezusa w Kafarnaum obok lokalnej gminy Żydowskiej ukonstytuować miała się jedna z pierwszych gmin judeochrześcijańskich, której miejscem spotkań stać się miał dom św. Piotra Apostoła. Kafarnaum vagy Kapernaum (héber נחום כפרKefar Nachum, „Nahum tanyája”) település volt a Galileaitó partján, bibliai újszövetségi helyszín, amelyet mintegy Kr. e. 150-től a 11. századig laktak. Helyén ma részben feltárt romok találhatók. — Lukács evangéliuma szerint több apostol is innen származott: Péter, András, Jakab, János és innen jött az adószedőből lett evangélista Máté is. A Máté evangéliuma 4:13 szerint maga Jézus is lakott itt. — Kafarnaumban a régi zsinagóga romjai alatt feltártak egy épületet, amely azonos lehetett azzal a zsinagógával, ahol Jézus is tanított. 2000 márciusában II. János Pál pápa is meglátogatta a kafarnaumi romokat. 2000-ben a Galileai-tó melletti többi településsel együtt felkerült a Világörökség javaslati listájára. — Lukács evangéliuma arról számolt be (4:31-44), hogy a szabbat napjain Jézus a kafarnaumi zsinagógában tanított. Kafarnaumban történt, hogy Jézus meggyógyított egy embert, akibe ártó szellem költözött, és Simon Péter lázban szenvedő anyósát is. A Máté-evangélium 8:5-17 szerint itt történt az is, hogy egy szavával, távolról meggyógyította egy pogány százados szolgáját. A százados szájából hangzott el a híres mondat: „Uram, nem vagyok méltó, hogy hajlékomba jöjj, hanem csak egy szóval mondd, és meggyógyul az én szolgám.” E mondat naponta sokezerszer hangzik el a világ keresztény templomaiban, hiszen apró változtatással része a katolikus misék liturgiájának: „Uram, nem vagyok méltó, hogy hajlékomba jöjj, hanem csak egy szóval mondd, és meggyógyul az én lelkem.” — Máté evangéliumában a város kevéssé kedvező színben tűnik fel, amikor Jézus azokkal a városokkal együtt (Korozain, Betszaida) korholja (Mt 11,20-24), ahol a legtöbb csodát tette, lakóik mégsem tartottak bűnbánatot. „És te, Kafarnaum! Azt hiszed, az égig emelkedel? A pokolba süllyedsz. Ha Szodomában történtek volna a nálatok történt csodák, mind a mai napig fennállna. Azt mondom nektek: Szodoma földjének tűrhetőbb sorsa lesz az utolsó ítélet napján, mint neked, Kafarnaum.” — Az ókori Kaparnaum romjait az amerikai Edward Robinson fedezte fel újra, 1838-ban. Az első idelátogatók számára a hely elhagyottnak és szomorúnak tűnt. A zsinagóga romjai kaperski, -a, -ie – kalózkaperstwo (korsarski) – kalózkodás - Wersja 01 01 2017 kapiarmus [beczułka powleczona workiem skórzanym, ściągającym się za pomocą rzemienia, której używano w artyleryi polskiej podczas oblężeń dla donoszenia w niej prochu do dział. B. Gemb.] – (daw., hist.) bőrhuzattal ellátott, lőportartó hordócska kapica [daw. habit, kaptur] – (dawno) szerzetes kámzsa, barátcsuha; szerzetesi csuha, csuklya kapicella [jakaś tkanina zagraniczna, od której cło takie samo, jak od kitajek, naznaczone w r. 1643, wymienione jest w Vol. leg. t. IV str. 81.] – (hist.) vmilyen szövetfajta kapik, kapiki [1. ubiór jedwabny kobiecy na głowę za czasów Augusta II Sasa. 2. strój kobiecy na głowę za czasów Augusta II, podobny do kaptura, ale mniej osłaniający głowę.] – (dawno) női selyem fejfedő kapilara [1. najwęższe naczynie krwionośne; 2. fiz. rurka szklana o bardzo małym przekroju wewnętrznym, w której na skutek zjawiska włoskowatości następuje podniesienie lub obniżenie poziomu cieczy; 3. wąski kanalik między cząsteczkami gleby] – (lat.) kapilláris (capillaris), hajszálcső; med. hajszálér kapilarność – (lat.) kapillaritás; hajszálcsövesség [1. a folyadéknak az a képessége, hogy igen vékony csőben (hajszálcsőben) a vele közlekedő folyadék felszínéhez viszonyítva felemelkedik v. lesüllyed; 2. A felületi feszültség megnyilvánulása: a folyadékok a felületi feszültség hatására keskeny csövekben (kapillárisokban) felemelkednek, lyukacsos szilárd anyagokban szétterjednek; oka az, hogy a szilárd anyag más-más erővel vonzza a folyadék és a levegő molekuláit. Másképpen fogalmazva a különböző érintkező anyagok esetén eltérő az adhézió és a kohézió.] kapilarny, -a, -e [włoskowaty, cienki] – (lat.) capillaris, kapilláris, hajszálcsöves, hajszál-, hajszálnyikapinos [1. profil nadany dolnej powierzchni (gzymsu, płyty poziomej wystającej poza lico ściany itp.) przez wyżłobione podcięcie, wymuszający na spływającej wodzie deszczowej opadanie przed licem budynku. Często nieprawidłowo nazywany kampinosem. 2. {m.} [bud.] (też: łzawnik)] – (ép) eresz alsó szegély („kapinos”) kapiszon [1. niewielka ilość materiału wybuchowego okryta papierkiem, służąca do strzelania z zabawkowych pistoletów; 2. daw. kaptur noszony osobno lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przyszyty do kołnierza okrycia wierzchniego; 3. w dawnej ręcznej broni palnej: mosiężna spłonka zawierająca masę palną] – (kaptur) csuklya, kapucni; (wojsko) gyutacs, gyutacshüvely, kapszli; kupak 2436 kapiszonowy, -a, -e [przymiotnik od: kapiszon] – gyutacs-; (dawno) csuklyás, csuklya kapiszonówka [broń kapiszonowa; strzelba dawnego typu, w której zapalnikiem jest kapiszon nakładany na panewkę] – (dawno) gyutacsos puska v. pisztoly kapitalik [czcionka dużej litery alfabetu mająca wysokość liter małych] – (nyomdászat) kapitälchen kapitalista [w systemie kapitalistycznym: właściciel znacznego kapitału w postaci przedsiębiorstwa, z którego czerpie zyski], kapitalistka – kapitalista, tőkés, nagytőkés; tőkepénzes (ffi/nő) kapitalista prywatny – magántőkés, kapitalista kapitalistyczny, -a, -e – tőke-, tőkés-, kapitalista kapitalizacja [1. wprowadzanie systemu kapitalistycznego; 2. obliczenie wartości majątku na podstawie osiąganego dochodu i aktualnej wysokości stopy procentowej; 3. przekształcenie majątku w kapitał pieniężny; 4. ekon. zsumowanie kwot opłat periodycznych w kwotę płatną jednorazowo; 5. wartość wszystkich akcji wybranej spółki lub wszystkich spółek notowanych na danej giełdzie obliczona według ostatniego kursu; 6. w terminologii używanej na giełdach papierów wartościowych jest to wartość giełdowa spółki równa iloczynowi aktualnego kursu akcji i liczby akcji spółki w obrocie giełdowym.] – kapitalizálódás, kapitalizálás, tőkésedés, tőkésítés kapitalizacja nieruchomości – ingatlantőkésítés kapitalizacja renty – a járadék tőkésítése kapitalizm [system społeczno-gospodarczy oparty na prywatnej własności, wolnej konkurencji i rozwiniętej gospodarce rynkowej] – (lat.) kapitalizmus, tőkésrendszer; tőkés gazdasági rendszer v. - Wersja 01 01 2017 tőkeuralom; az a társadalmi rend, amelyben a termelőeszközök a tőkések birtokában v. magántulajdonában vannak és ennek alapján a bérmunkásokat kizsákmányolják kapitalizm kułacki – (dawno) kulákkapitalizmus kapitalizm monopolistyczny – (gör.+lat.) monopolkapitalizmus; imperializmus kapitalizm monopolistyczny państwowy – állammonopolista kapitalizmus (állami monopolkapitalizmus); a monopóliumok és az államaparátus összenövése, a tőkésállam alárendelése a fináncoligarchiának; [a tőkés termelési viszonyok megjelenési formája a fejlett tőkés országokban a 20. sz. második felében. A kapitalista állam és a monopóliumok összefonódása, és az államnak a gazdasági életbe való jelentékeny beavatkozása jellemzi. A monopolkapitalizmusból kifejlődött állammonopolista kapitalizmus főként a II. világháború után szilárdult meg. Rendszerré válása jelentős változásokat eredményezett az elosztási, az áru- és pénzviszonyokban , a tulajdonviszonyokban stb.] kapitalizm państwowy – államkapitalizmus; a kapitalista társadalmi-gazdaságirendszernek az a formája, amelyben a tőkésnek, a munkáltatónak a szerepét egészben vagy jelentős részben az állam veszi át kapitalizm przedmonopolistyczny [okres rozwoju kapitalizmu charakteryzujący się istnieniem wolnej konkurencji poprzedzającej powstanie monopolu] – szabadversenyes kapitalizmus kapitalizm światowy – világkapitalizmus kapitalizować – (lat.) kapitalizálni; tőkésíteni, az értéktöbbletet v. kamatait a tőkéhez csatolni kapitalizować dochód – jövedelmet tőkésíteni kapitalizować odsetki [powiększać co pewien czas sumę wpłaconą na rachunek oszczędnościowy przez klienta o kwotę ustaloną między bankiem a klientem] – kamatot tőkésíteni kapitalizowanie – kapitalizálás; tőkésítés kapitalnie – kapitálisan; roppantul, nagyon, kitűnően, nagyszerűen kapitalność – nagyszerűség, kitűnőség, tökéletesség (ja rozumiem kapitalność tego filmu: értem ennek a filmnek a nagyszerűségét) kapitalność tego krótkiego wiersza – ennek a rövid versnek a nagyszerűsége kapitalny, -a, -e [1. mający duże znaczenie lub rozmiary; 2. bardzo dobry; 3. łow. o zwierzynie łownej: duży i silny] – (lat.) kapitális; (główny) fő, általános, alapvető; (wspaniały) nagyszerű, kitűnő, kiváló, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2437 remek; főbenjáró, nagyfontosságú; óriási, roppant, kapitalne głupstwo – óriási v. kapitális butaság, roppant nagy v. bődületes (nagy) szamárság v. hülyeség kapitalne stare wino – nagyszerű ó-bor kapitalny pomysł – nagyszerű ötlet, kiváló gondolat kapitalny remont – generáljavítás, főjavítás, alapos tatarozás; általános javítás kapitał [1. środki trwałe oraz aktywa finansowe zainwestowane w produkcję i mające przynosić dochód; 2. majątek w gotówce lub papierach wartościowych; 3. grupa osób dysponująca takim majątkiem; 4. dorobek intelektualny lub artystyczny jakiejś osoby lub grupy, z którego będzie ona mogła korzystać w przyszłości] – (ném.) tőke (pénz) kapitał akcyjny [wymieniona w statucie spółki suma pieniężna wpłacona przez akcjonariuszy] – részvénytőke kapitał aktywny – működő tőke kapitał amortyzacyjny – amortizációs tőke, amortizáló tőke; törlesztéses tőke kapitał bankowy – banktőke kapitał budowlany – építkezési tőke kapitał cynny [kapitał będący stale w obrocie] – aktív tőke kapitał dobrze ulokować – tőkét jól elhelyezni kapitał dobrze zainwestować w coś – a tőkét jól befektetni vmibe kapitał dobrze zainwestowany – jól befektetett tőke kapitał fikcyjny – fiktív tőke kapitał finansowy [kapitał powstały z połączenia kapitału bankowego z przemysłowym] – finánctőke; (közgazdaság) egybeolvadt monopolisztikus ipari tőke és banktőke kapitał handlowy – kereskedelmi tőke kapitał krajowy – hazai tőke kapitał lichwiarski – uzsoratőke kapitał martwy [kapitał nieprzynoszący dochodów] – holttőke kapitał międzynarodowy – nemzetközi tőke kapitał monopolistyczny – monopoltőke kapitał obcy – idegen tőke kapitał obiegowy – forgótőke kapitał obligacyjny – kötvénytőke; befizetett tőke kapitał obrotowy [środki produkcyjne zużywane całkowicie w ciągu jednego cyklu produkcyjnego] – forgótőke kapitał państwowy – állami tőke kapitał pieniężny – pénztőke - Wersja 01 01 2017 kapitał pionierski – induló tőke, kezdőtőke kapitał początkowy – kezdeti tőke kapitał pożyczkowy – kölcsöntőke kapitał produkcyjny – termelőtőke kapitał przemysłowy – ipari tőke kapitał prywatny – magántőke kapitał rezerwowy – tartaléktőke kapitał społeczny – társadalmi tőke kapitał spółkowy – társasági tőke; részvénytársasági alaptőke kapitał stały [kapitał wydatkowany na środki produkcji, którego wartość nie wzrasta w procesie produkcji i jest przenoszona na wytwarzany produkt] – állótőke, állandó tőke; rögzített tőke kapitał statutowy, kapitał trwały [środki produkcji zużywane stopniowo w ciągu wielu cykli produkcyjnych] – alaptőke kapitał towarowy – árutőke kapitał trwały [środki produkcji zużywane stopniowo w ciągu wielu cykli produkcyjnych] – maradandó tőke kapitał umysłowy – szellemi tőke kapitał udziałowy – résztőke kapitał ustatowy – alaptőke kapitał wkładowy – betéti v. befektetett tőke kapitał własny – saját tőke kapitał wolny – szabad tőke kapitał wpłacony – befizetett tőke kapitał wytwórczy (produkcyjny) – termelési tőke kapitał zagraniczny – külföldi tőke kapitał zakładowy [majątek wniesiony przy zakładaniu przedsiębiorstwa] – alaptőke; törzstőke kapitał zakładowy (akcyjny) – alaptőke kapitał zapasowy – tartaléktőke kapitał zmienny [kapitał wydatkowany na siłę roboczą, pomnażany w procesie produkcji] – változó tőke kapitała [łacińskie pismo składające się z samych wielkich liter o liniach prostych] – (nyomdászat) kapitális, nagybetű kapitałka [tasiemka lub skórka przyklejona do górnego i dolnego brzegu grzbietu książki przygotowanej do twardej oprawy] – (nyomdászat) oromszalag, kapitális szalag kapitałochłonność – tőkeigényesség kapitałochłonność produkcji – termelés tőkeigényessége kapitałochłonny, a-, -e [zużywający stosunkowo dużą ilość środków trwałych dla uzyskania określonego efektu gospodarczego] – tőkeigényes Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2438 kapitałochłonne inwestycje – tőkeigényes beruházások kapitałooszczędność – tőkemegtakarítás kapitałowy, -a, -e – tőkekapitan (kpt.) [Kapitän 'kapitan' od śrdw.łac. capitaneus; 1. najwyższy stopień w grupie oficerów młodszych we wszystkich rodzajach sił zbrojnych; też: oficer mający ten stopień; 2. dowódca statku albo jachtu; 3. dowódca samolotu pasażerskiego; 4. przedstawiciel i kierownik drużyny sportowej w czasie zawodów; 5. kierownik kapitanatu portu] – (lat.) capitaneus; (fr.) capitaine, (ang.) captain; kapitány, százados (szds.); (hajó) hajóskapitány; (sport) kapitány kapitan artylerii – tüzérszázados kapitan drużyny – csapatkapitány kapitan kawalerii – lovaskapitány; lovassági százados kapitan Kloss – Kloss kapitány (Andrzej Zbych: Kockázat) Stanisław Mikulski kapitan korwety – korvettkapitány; (wojsko) őrnagyi rangban levő tengerészkapitány kapitan okrętu – parancsnok, hajóparancsnok; hajóskapitány; (wojsko) sorhajókapitány - Wersja 01 01 2017 kapitan okrętu wojennego – sorhajókapitány (németül Linienschiffskapitän) [az OsztrákMagyar Haditengerészet ezredesi rangnak megfelelő rendfokozata volt. A Monarchia felbomlása után az utódállamok egy része, mint például a jugoszláv haditengerészet tovább használta ezt a rendfokozatot. ] kapitan portu [kierownik kapitanatu portu] – a kikötői kapitányság vezetője v. főinspektora kapitan statku – hajóskapitány kapitanat [1. urząd portowy kierujący ruchem statków w porcie i na redzie, zajmujący się sprawami administracyjnymi portu; 2. komisja ustalająca skład kadry w danej dyscyplinie sportu] – (dawno) kapitányság kapitanostwo [kapitan z żoną] – 1. százados v. kapitány és felesége; századosék, kapitányék; 2. századosság, századosi rang v. rangfokozat kapitanowa [żona kapitana] – századosné, kapitányné kapitański, -a, -ie [odnoszący się do kapitana] – századosi, kapitányi kapitaństwo [kapitanostwo] – századosság, századosi rang v. rangfokozat kapitel [1. późn.łac. capitellum 'główka; jw.' zdrobn. od łac. caput; archit. głowica, ozdobne zwieńczenie kolumny, pilastra a. FILARA; 2. zob. głowica w zn. 2.] – (capitel, lat. Capitulum = fejecske) fejezet; oszlopfő [a támasz – oszlop, pilaszter, oszlopköteg – fejének építészeti kialakítása, amely a támasz és a tartó között közvetít] kapitel gotycki – gót stílusú oszlopfő kapitel kielichowy [archit. kapitel rozszerzający się ku górze w kształcie kielicha kwiatowego] – (ép.) kehelyfejezet kapitelik – oszlopfőcske Kapitol (łac. Mons Capitolinus) [jedno z siedmiu wzgórz (łac. Septimontium) na których powstał Rzym. Wzgórze ma (miało) dwa wierzchołki, południowy zwany Capitolium (gdzie w starożytności stała świątynia Jowisza) i północny zwany Arx, na którym znajdowała się cytadela.] – Capitolium (Rómában) Kapitol Stanów Zjednoczonych (ang. United States Capitol) [budynek położony na Wzgórzu Kapitolskim (ang. Capitol Hill) w Waszyngtonie, pełniący funkcję siedziby Kongresu Stanów Zjednoczonych (amerykańskiego parlamentu)] – Capitolium (angolul United States Capitol) az Egyesült Államok Kongresszusa, a szövetségi kormányzat törvényhozó ágának székhelye. Washington, D.C.-ben van (Columbia Kerület), a Capitolium-dombon Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2439 (Capitol Hill), a National Mall nevű nagy park keleti végén. Az amerikai nép és az amerikai törvényhozás szimbóluma, egyúttal egy jelentős amerikai művészeti kiállításnak is otthont ad. kapitoliński, -a, -ie [przymiotnik od: Kapitol (wzgórze w Rzymie)] – kapitóliumi kapitolińskie gęsi [poświęcone bogini Junonie, których krzyk uratować miał Rzym przed nocnym atakiem Gallów (ok. 390 r. p.n.e.)] – kapitóliumi libák [Kapitólium libái a gágogásukkal megmentették Rómát.] kapitulacja [1. poddanie się nieprzyjacielowi; też: umowa określająca warunki poddania się; 2. rezygnacja z planów, zaprzestanie działalności z powodu trudności nie do pokonania] – (lat.) kapituláció, kapitulálás; (wojsko) fegyverletétel, megadás, meghódolás; a gyengébb v. legyőzött félre kényszerített feltétel nélküli megadási szerződés; (átv.) lemondás; (pl. váré) feladás kapitulacja bezwarunkowa – feltétel nélküli megadás kapitulacja z honorami wojskowymi – fegyverletétel a katonai rendjelek meghagyásával kapitulacyjny, -a, -e [związany z kapitulacją] – kapitulációs, megadási, fegyverletételi kapitulancki, -a, -ie – kapitulációs, kapitulánskapitulant [1. strona, która skapitulowała przed wrogiem; 2. osoba poddająca się, ustępująca przed trudnościami] – kapituláció, kapituláns kapitularny, -a, -e – káptalani kapitularz [1. pomieszczenie w kościele lub klasztorze przeznaczone na zebrania kapituły; 2. wyciąg z prawa kościelnego oraz rozporządzeń i przepisów obowiązujących w danej diecezji] – (egyház) káptalanterem, (tört.) capitulare kapitulny, -a, -e; kapitularny, -a, -e – káptalani, papi tanácsi kapitulować [1. poddać się, poddawać się, zaprzestać, zaprzestawać walki; 2. książkowo, przenośnie: zrezygnować, rezygnować z czegoś z powodu przeszkód] – (lat.) kapitulálni, letenni a fegyvert; megadja magát; (átv.) megadja magát, - Wersja 01 01 2017 kapitulál; vitában, versengésben elismerni a másik fél igazát, jogát; visszavonulni kapitulowanie – (lat.) kapitulálás, fegyverletétel, megadás kapituła [1. kolegium honorowe nadające niektóre odznaczenia i ordery; 2. w Kościele katolickim: kolegium kanoników przy katedrze lub kolegiacie; też: posiedzenie tego kolegium; 3. w Kościele katolickim: rada przełożonych zakonu i delegatów prowincji lub zakonu; też: zjazd tej rady] – (lat.) capitulum, (egyház) káptalan [1. A püspökök tanácsadó és segítő testülete. Magyarországon 1874-ig, a közjegyzői intézmény bevezetéséig, hiteleshelyként is működtek.]; a kanonokok testülete [1. egyházi testület, egy-egy terület – püspökség – belügyeinek és vagyonkezelésének intézésére, bizonyos előírt szertartási – ima – kötelezettségekkel jelentékeny függetlenséget élvező, tanácsadó testület a püspök (megyés püspök) mellett; 2. A r.kat. egyházban egy templomhoz tartozó papi testület.] kapituła (łac. capitulum) [zgromadzenie zakonników, podczas którego omawiane są sprawy dotyczące całego zakonu (kapituła generalna), danej prowincji zakonnej (kapituła prowincjalna), klasztoru (kapituła klasztorna)] – káptalan (lat. capitulum) [szerzetesi gyűlés, amelyen megtárgyalják az egész rend (generális káptalan), az adott szerzetesi provincia (provinciai káptalan), vagy a kolostor (házi káptalan) ügyeit illető kérdéseket] kapituła domowa [w funkcji formacji zakonnej. W bezpośredniej funkcji formacji zakonnej kapituły domowej należy wziąć pod uwagę: spotkanie braterskie, wyznanie win - poprawianie wspólnotowe, collatio albo rozmowę duchową.] – házi káptalan [a szerzetesi közösség (kolostor) tagjainak gyűlése, itt hozzák meg a közösséget érintő fontosabb döntéseket, itt osztják szét az elvégzendő feladatokat, valamint itt választják meg a kolostor vikáriusát és ökonomusát.] kapituła generalna (zob. kapituła) [1. zgromadzenie przełożonych i wybranych delegatów zakonu, podczas którego omawiane są sprawy dotyczące całego zakonu. Kapituła gen. jest najwyższą władzą w zakonie. Podczas kapituły wybierane są również odpowiednie władze zakonne. 2. oficjalne zebranie większej liczby członków zakonu lub zgromadzenia zakonnego, którzy będąc przedstawicielami swoich prowincji czy krajów, mają prawo podejmować decyzje Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2440 ważne dla przyszłości wspólnoty (np. wybór przełożonego generalnego).] – generális káptalan [az elöljárók és a rendek választott küldöttségének gyűlése, amelyen megtárgyalják az egész rendet érintő ügyeket. A generális káptalan a legmagasabb hatóság a rendben. A káptalan alatt választják meg a felelős vezetőket is.] kapituła katedralna – székeskáptalan kapituła klasztorna [zgromadzenie wszystkich członków danej wspólnoty zakonnej (klasztoru), w celu podjęcia ważniejszych decyzji, dotyczących tej wspólnoty; również dokonania podziału funkcji i wyboru np. wikariusza czy ekonoma w klasztorze.] – kolostori káptalan kapituła prowincjalna [zgromadzenie przedstawicieli (z prawa i wyboru) prowincji zakonnej; jest najwyższą władzą w prowincji i w kustodiach prowincjalnych, które również mogą zwoływać własną kapitułę. Celem k.p. jest dokonanie wyboru delegatów na kapitułę gen. oraz urzędników prow. (np. prowincjała, ekonoma) oraz rozpatrywanie spraw prowincji.] – provinciai káptalan v. provinciális káptalan [a szerzetesi provincia képviselőinek gyűlése a provinciában, és a provinciális kusztódiákban (akik szintén összehívhatnak káptalant) a legfensőbb hatóság. A provinciai káptalan célja a küldöttek kiválasztása a generális káptalanra, valamint a provincia tisztviselőinek megválasztása (pl. provinciális, ökonomus), továbbá a provincia ügyeinek áttekintése.] kapituła zakonna – szerzetes káptalan kapka [1. kropla wydzieliny śluzowej z nosa; 2. mała ilość czegoś] – takarócska, terítőcske, ágyterítőcske; csepp; sapka, tető; cipőorr kapka na dziecinny wózek – gyermekkocsi teteje kapka wina – egy csepp v. egy kis bor kapkę [trochę, cokolwiek] – cseppet, keveset; egy kevés, kevéssé; akármi, akármit; bármi, bármit; (nieco) egy keveset, valami, valamit kaplica [1. niewielka budowla sakralna; 2. oddzielne pomieszczenie z ołtarzem do odprawiania nabożeństw; 3. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) wyraz średniowiecznołaciński capella ma zajmujące dzieje, oznaczał bowiem pierwotnie jako zdrobnienie od cappa: płaszczyk. Stąd jeszcze przed VII wiekiem, mały budynek, w którym przechowywano płaszcz i inne relikwie św. Marcina, zaczęto nazywać capella. Później nazwa ta stała się pospolitą i przeszła do krajów, przyjmujących chrześcijaństwo, jako - Wersja 01 01 2017 określenie każdego małego budynku, szopki, przykrycia, daszku, przeznaczonego na ochronę jakiejś świętości i modlitwę. Do Polski wyraz ten dostał się (jak utrzymuje Karłowicz) przez Czechy, gdzie brzmiał: kapla, kaple i kaplice. Możniejsi stawiali przy swych dworach kaplice do modlitwy z grobami dla zmarłych, ubożsi stawiali tylko ochronne daszki na słupach dla postaci Chrystusa, Matki Boskiej lub figur innych świętych, które też nazywano pospolicie „świętemi figurami.” Pobożna szlachta, mieszczanie i kmiecie, budowali wszędzie takie kapliczki i figury. Przy każdem miasteczku, dworze, wsi i drogach rozstajnych znajdowało się ich po kilka.] – (ol.) capella (kis köpeny), kápolna; istentiszteletre szolgáló templomszerű kis épület, esetleg nagy templom fülkéje külön oltárral; (zene) a templomi énekkar helye kaplica boczna – oldalkápolna kaplica cmentarna – temetői kápolna, temetőkápolna kaplica Mariacka – Mária-kápolna kaplica przedpogrzebowa [kaplica, w której wystawiona jest trumna ze zwłokami] – kápolna, amelyben koporsóban mutatták be a halottat; ravatalozó kápolna kaplica przydrożna – útszéli kápolna Kaplica Sykstyńska [papieska kaplica w Pałacu Watykańskim. Budowana w latach 14751483 z fundacji papieża Sykstusa IV (stąd jej nazwa).] – Sixtus-kápolna [A kápolna a Vatikánban, a Szent Péter-bazilikával szembe állva a bazilikától jobbra található. A pápák magánkápolnája, ezen kívül itt tartják a pápaválasztásokat is. Elsősorban mennyezetfreskójáról világhírű. Másik, ugyancsak helyes, és az olasz nevet (Cappella Sistina) tükröző elnevezése a "Sixtusi-kápolna". Mindkét név az építtető IV. Sixtus pápára utal.]; a pápa kápolnája a Vatikánban (IX. Sixtus pápa építtette, Michelangelo és más nagy mesterek freskói díszítik) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2441 kaplica w pałacu; kaplica pałacu – palotakápolna kaplica w pałacu prezydenckim – kápolna za elnöki palotában kaplica zamkowa – várkápolna; a vár kápolnája kaplicowy, -a, -e [przymiotnik od: kaplica] – kápolnakapliczka [niewielka budowla kultowa, wznoszona przy drogach lub rozdrożach w celach wotywnych, dziękczynnych, obrzędowych itp., w najprostszej formie drewniana skrzynka z obrazem lub rzeźbą – świątkiem Jezusa, Matki Bożej lub świętego zawieszona na drzewie lub słupie. W formie rozbudowanej niewielka forma architektoniczna drewniana lub murowana, czasami mała kaplica.] – kis kápolna, kápolnácska; képes oszlop [a szabadban, legtöbbször utak mentén állított vallásos tárgyú falazott oszlop, kis képes v. szoborfülkével] Kapliczka zbójnicka [kapliczka na polanie Stare Kościeliska w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich] – Kapliczka zbójnicka (Zsivány-kápolna) kapliczny, -a, -e [przymiotnik od: kaplica] – kápolna-, kápolnai kapłan [1. osoba wykonująca czynności kultowe w którejś z religii pierwotnych lub politeistycznych; 2. w Kościołach chrześcijańskich: duchowny mający święcenia uprawniające do odprawiania nabożeństw i udzielania sakramentów; 3. przen. osoba oddana jakiejś idei lub sprawie] – káplán, lelkész, pap Kapłan [w Starym Testamencie oznacza człowieka pośredniczącego między Bogiem a ludźmi, uprawnionego do składania ofiar i wzywania imienia Pańskiego. To czynili Noe i Abraham. Przy nadawaniu Zakonu Izraelici zostali narodem kapłańskim, jednak z powodu nieposłuszeństwa prawo to nadane zostało tylko Aaronowi i jego potomkom i całemu pokoleniu Lewitów. Pierwszą osobą, noszącą ten tytuł jest Melchisedek, król Salemu. Jemu Abraham dawał dziesięcinę - Wersja 01 01 2017 a dopiero około 500 lat później (1450 przed Chrystusem) wprowadzono kapłaństwo Aaronowe czyli kapłaństwo Starego Zakonu. Pierwszym najwyższym kapłanem (arcykapłanem) był Aaron, brat Mojżesza. Drugim był syn Aarona, Eleazar. Stanowisko to było w Starym Testamencie dożywotnie; chociaż wyłom w tej regule zrobił Salomon, który złożył z urzędu Abiatara a ustanowił Sadoka. Najwyższy kapłan miał inny strój od reszty kapłanów. W okresie chrześcijaństwa (w sza-farstwie łaski) Chrystus jest Najwyższym Kapłanem, a zrodzeni z jego krwi są kapłanami. Pan nasz nie jest kapłanem wg porządku Aaronowego, który był z Lewitów, bo Pan był z pokolenia Judy. Zaznaczmy tu nawiasem, że wyraz kapłan brzmi w hebrajskim języku: ''Kohn'', co wyjaśnia nam pochodzenie pospolitego nazwiska Kon, Kohen, Kohn, Cohn wśród obecnych Żydów.] – (egyh.) pap [Az ÚSZ-ben a "pap" szó a "szent"-tel kapcsolatos, és olyan embert jelent, aki szent dolgoknak van odaszánva és elkötelezve; a pap héber szava (kohen) ismeretlen eredetű, eredetileg olyasmit jelenthetett, mint "néző", azaz olyan ember, aki isteni dolgokban forgolódik; papnak nevezték valamely vallás vagy pogány kultusz szolgálattevőjét (1Móz 41,45; ApCsel 14,13), kivált az ÓSZ-i világban (Mt 8,4; 1Pt 2,5.9); kezdetben egyes személyek (1Móz 4,3-4), később családfők (1Móz 12,7; 13,18); a Sínaihegynél Isten Mózes által Áront, annak fiait és azok utódait rendelte, hogy papjai legyenek (2Móz 28,1); az ároni papságot rendkívül szigorú rendelkezések szabályozták (3Móz 21,16-24); a szentélyben való szolgálatuk alkalmával különleges ruházatot viseltek, és egy meghatározott szertartásnak voltak alávetve; 24 papi rendbe sorolták be őket, amelyek közül mindegyiknek bizonyos időnként egy-egy hetet kellett templomi szolgálatban eltöltenie (1Krón 24,1-19); képviselték a népet Isten előtt, bemutatták az áldozatokat, és imádkoztak a népért. A főpap bűnért való áldozatot mutatott be (3Móz 4), és ő mutatta be az áldozatot a nagy engesztelési napon (3Móz 16); ő szerzett bizonyosságot Isten akarata felől az "urim és tummim" (lásd ott), a melltáblácska szent sorsvetése által (4Móz 27,21; Neh 7,65); az ároni papok segítői a léviták voltak (4Móz 3). Az ÚSZ úgy beszél Jézusról, mint "Melkisédek rendje szerint való főpap"-ról (Zsid 5,6.10; 6,20; 7,1-17); Vele megszűnt az ároni főpapság (Jn 14,6; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2442 1Tim 2,5-6; Zsid 5,7-10). Az Általa bemutatott áldozat Ő Maga volt, s ezért ezt soha többé nem kell megismételni; halálával engesztelést szerzett egyszer s mindenkorra az emberek bűneiért; az ÚSZ minden hívő papságáról tanít. A hívőknek részük van Jézus papi munkájában, az emberekhez viszik Krisztus Igéjét, és ezáltal sokakat Krisztushoz vezetnek (Ef 2,18; Zsid 10,1925; 13,15; 1Pt 2,5.9; Jel 1,5-6).] kapłan katolicki – katolikus pap kapłan nauki – (átv.) a tudomány papja kapłan pogańskich Węgrów – I. sámán [a szibériai eredetű samanizmus központi alakja, a közösség olyan tagja, aki elődeitől átszármaztatott képességei révén kapcsolatot tud teremteni a közösség és a túlvilág között]; ― II. (magyar) táltos [a magyar népi hitvilág természetfeletti erejű személye, a magyar ősvallás főpapja. Tevékenységük egyesítette a papi, orvosi, lélekgyógyász, szertartásvezető, bírói és jós szerepet] kapłanka [1. kobieta wykonująca czynności kultowe w jakiejś religii; 2. osoba oddana jakiejś idei] – (dawno) papnő kapłanka ogniska domowego – a házi tűzhely papnője kapłanka Westy – Vestaszűz, Vesta papnője kapłański, -a, -ie [przymiotnik od: kapłan] – papi, lelkészi kapłaństwo – papság; papi rend, papi tisztség; papszentelés kapłon [kastrowany kogut kury domowej] – kappan kapłoni, -ia, -ie – kappankapłonka – kappanka kapłonić [kastrować koguta] – (kakast) herélni, kappanozni kapłonienie – kappanozás, herélés v. kakasherélés kapnąć [zob. kapać] – cseppenni, lecseppenni; csepegni, lecsepegni; (átv.) lehullani, leesni; csöppenni, csurranni-csöppenni kapnięcie – cseppenés kapnik [1. wysunięty brzeg dachu; okap; 2. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Kapnik, biczownik w kapę bractwa swego ubrany. Kapnicy z zakrytemi głowami w czasie obchodu wielkopiątkowego na pamiątkę pięciu ran Chrystusowych biczowali się przez całe Miserere w 5-ciu kościołach lub 5 razy w jednym. Starszy bractwa dawał znak, kiedy mają krzyżem leżeć, smagać się, krzyż całować, dalszą procesję rozpoczynać. W późniejszych czasach, że to było widowisko zbyt rażące, zwierzchność kościelna zabroniła - Wersja 01 01 2017 biczowania się, ale bractwa występowały w swoich kapach jeszcze w XIX w., mianowicie na wspaniałej procesyi Bożego Ciała w Krakowie.] – (gót díszítő elem); (cappát viselő vezeklő) flagelláns, önostorozó, önsanyargat; (cseppkő) kapo [1. (etymologia niejasna: 1. niem. z wł. capo - przywódca, naczelnik; 2. niem. skrót od KameradenPolizei) - oznaczenie jednej funkcji pełnionej przez więźniów w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. - Kapo był szefem komanda roboczego. 2. w hitlerowskich obozach koncentracyjnych: więzień pełniący funkcję dozorcy innych więźniów] – (fr.) kapó (koncentrációs táborban); a hitleri kényszermunkatáborokban kisegítő rendőri, fegyelmező és munkairányító feladatokat ellátó, több-kevesebb kedvezményben részesülő fogoly kapok [1. kamizelka ratunkowa; 2. włókno odznaczające się zdolnością utrzymywania na wodzie dość dużego ciężaru] – kapok (szövet); mentőmellény kapołka [serwetka (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego] szalvéta, asztalkendő kapot [osłona wystających elementów płatowca] – motorháztető kapota [1. pot. wierzchnie okrycie, podniszczone lub gorszego gatunku; 2. daw. wierzchnie okrycie męskie, przypominające krojem surdut; 3. obszerny, wygodny surdut, zwłaszcza XIX wieczny. Także wierzchnie okrycie, podobne do dzisiejszego płaszcza, szczególnie do podróży.] – köpeny, nagykabát kapota od wielkiego świąta – ünnepi ruha, köntös, palást, nagypalást kapotaż [1. wypadek lotniczy, polegający na przewróceniu się samolotu na nos lub przez nos podczas lądowania, rzadziej startu. Na skutek kapotażu samolot stawał podparty na nosie i podwoziu, lub przewracał się podwoziem do góry. Zdarzał się na samolotach z podwoziem klasycznym, bez koła przedniego, dlatego obecnie jest rzadszym wypadkiem. Często był efektem przeszkód na powierzchni lotniska. 2. wypadek lotniczy, polegający na przewróceniu się samolotu przez nos na plecy (kołami podwozia do góry). 3. kapotaż wywrócenie się samolotu do góry ogonem a. kołami przy starcie lub lądowaniu; wywrócenie się samochodu kołami do góry] – (fr.) capotage; felborulás (gépkocsi), bukóforduló (repülő); sebességmérésd (hajózás) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kapotka albo budka [odmiana damskiego kapelusza noszonego od XVIII wieku do lat 60. XX wieku] – (dawno) (női kalap); kis köpeny v. palást 2443 Kapotka z Magazynu Mód. Dziennika Przyjemnych Wiadomości – 1837 rok kapotować [o samolocie, samochodzie: ulec, ulegać kapotażowi] – felborulni kapotowy, -a, -e – köpenyes, kabátos, köpeny-, kaputos kapować [1. pot. rozumieć coś lub orientować się w czymś; 2. pot. donosić komuś] – megérteni, felfogni, pedzeni, kapiskálni; (átv.) spicliskedni, besúgni kapować na kogo – árulkodni vkire; besúgni vkit kapować się – kapiskálni, megérteni, leesik neki (a tantusz) kapral (kpr.) [1. najniższy stopień podoficerski; też: wojskowy mający ten stopień; 2. o osobie mającej grubiańskie maniery; 3. wyraz spolszczony ze średniowiecznej łaciny, w której caporalis, caboralis oznaczał dowódcę] – (fr. caporal, ol. caporale) káplár; tizedes (tiz.) kapralski, -a, -ie – tizedesi, káplári kapralstwo – tizedesi rendfokozat, káplárság; (dawno) (wojsko) szakasz; durvaság, őrmesteri hang kaprawiec – csipás; vastag szemhéjú, busa szemöldökű ember kaprawy, -a, -e [1. łzawiący, ropiejący, zaczerwieniony; 2. potocznie: kiepski, lichy, pośledni] – folyton könnyező (szemű), csipás kapreola [taniec w XVI w. z Włoch do Polski zaprowadzony] – (hist., daw.) olasz eredetű, lengyel tánc Kasper Miaskowski pisze o nim: - Wersja 01 01 2017 Ale poczet Bachusów mija, gdzie się sieką, Woląc skoczyć ku górze capreolę lekką, I galardę okrągłym wieść z panienką kołem. kapriola (w hippice: skok pionowy konia) – (fr., ol.) capriole; bakugrás, a lónak egy helyben való maradó táncugrása kapryfolium, caprifolium [wym. kaprifolium] [pnącze o różowych, białych lub żółtawych kwiatach] – (lat., növ.) caprifolium kaprys [1. chwilowa zachcianka; 2. nagła, zaskakująca zmiana w pogodzie, modzie itp.; 3. w okresie baroku: polifoniczny utwór instrumentalny; 4. w XIX w.: krótki solowy utwór instrumentalny o charakterze improwizacji; 5. w rysunku, malarstwie i grafice: przedstawienie odbiegające od powszechnie przyjętych zasad kompozycji, ujmujące temat w sposób fantastyczny, humorystyczny lub karykaturalny] – (fr.-ném.) kapric, kaprisz; (zachcianka) szeszély; (zene) caprice, capriccio (szeszélyes, csapongó, kötetlen formában írt zenemű); kis vánkos v. kispárna kaprys losu – a sors szeszélye kaprysić [narzekać bez widocznego powodu] – szeszélyeskedni, makrancoskodni kaprysik [zdrobnienie od: kaprys] – szeszélyke kaprysy pogody – az időjárás szeszélye v. szeszélyei kapryszenie – szeszélyeskedés, önfejűsködés, különcködés kapryśnica – szeszélyes nő v. perszóna kapryśnie – szeszélyesen, nyűgösen, bogarasan kapryśnik [mężczyzna kapryśny] – szeszélyes v. önfejű ember, különc, önfejű, különcködő ffi kapryśnik umysł – szeszélyesség, különc gondolkodás kapryśność – szeszélyesség, nyűgösség, bogarasság kapryśny, -a, -e [1. mający zmienne usposobienie lub często mający kaprysy; 2. zmienny, niestały] – szeszélyes, szeszélyeskedő; nyűgös, bogaras; hóbortos kapsel [1. metalowa przykrywka używana do zatykania butelek; 2. zob. kapiszon w zn. 3.] – kapszli; kupak; söröskupak, koronazár kapsla [1. ogniotrwała skrzynka, w której umieszcza się wyroby porcelanowe lub fajansowe podczas wypalania; 2. daw.; zob. kapsel w zn. 1.; 3. zob. kapiszon w zn. 3.] – (ném.) kapszli; gyutacs; kupak, tengelyfedél, tengelyveret; hüvely, keret, tok kapsla legitymacja – igazolványtok kapslować [I nakładać kapsle na butelki; II umieszczać wyroby porcelanowe w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2444 kapslach] – kupakkal lezárni, tokba tenni; gyutacsolni; kapszlizni, bekapszlizni kapslowanie – lezárás, tokba tevés; kapszlizás, bekapszlizás kapslownica [maszyna do nakładania kapsli na butelki] – palackdugaszoló gép Kapsztad (afrik. Kaapstad, ang. Cape Town) [drugie pod względem liczby mieszkańców miasto w Republice Południowej Afryki, legislacyjna stolica tego kraju oraz Prowincji Przylądkowej. Liczy ok. 3,5 miliona mieszkańców.] – Fokváros (afrikaansul "Kaapstad"; xhosaul "iKapa"; angolul "Cape Town") [a Dél-afrikai Köztársaság törvényhozási fővárosa és negyedik legnagyobb települése, a Nyugati Fokföld tartomány székhelye, a Dél-afrikai Parlament és sok más kormányhivatal otthona. Nevét onnan nyerte, hogy közel fekszik az afrikai kontinens legdélibb pontjához, a Jóreménység fokához.] kapsuła [1. szczelnie zamykana część sztucznego satelity, statku kosmicznego, okrętu podwodnego itp., oddzielająca się od obiektu macierzystego; 2. duży, zamknięty pojemnik] – (lat.) capsula, kapsulla; kabin v. űrkabin; tok kapsułka (łac. Capsula, -ae) [stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego (z możliwością uwalniania substancji leczniczej w różnych odcinkach przewodu pokarmowego) lub rzadziej dopochwowego i doodbytniczego. Może też służyć jako opakowanie dawki leku przeznaczonego do rozpuszczania, rozpylania lub wcierania.] – kapszula, ostya kapsułkowy, -a, -e [przymiotnik od: kapsułka] – kapszulás kaptiwus [gra w dawnych szkołach polskich, polegająca na bieganiu do mety, przy którem brano jeńców. Zwano ją także plinie od słowiańskiego plen (niewola), - Wersja 01 01 2017 gonitwą o więźnie, obozem.] – (dawno) régi lengyel iskolai játék kaptować [pozyskiwać kogoś na swego zwolennika lub sprzymierzeńca] – kapacitálni, rábeszélni kaptowanie – kapacitálás, rábeszélés kaptur1 [nakrycie głowy w kształcie stożka; osłona, okap; w sokolnictwie - czapeczka, zasłona na głowę drapieżnych ptaków łowczych; w dawnej Polsce - konfederacja w okresach bezkrólewia zawiązywana dla obrony porządku wewn. i granic państwa; sąd kapturowy, sąd szlachecki działający w czasie bezkrólewia] – (kapiszon) csuklya, sapka, kámzsa; sapka, süveg, sisak, huzat v. védőhuzat, fedő; fürdősapka kaptur (1) [luźne okrycie głowy podobne do kaptura, zrobione w taki sposób aby zakrywać głowę ale nie twarz. Może być częścią wiatrówki, płaszcza przeciw deszczowego lub żakietu. Jest przyszyty do tylnej części dekoltu lub jest doczepiany. Produkowany jest także oddzielnie i używany w złą pogodę.] – csuklya [1. A kapucnihoz hasonló fejfedő, amely körülveszi a fejet és csak az arcot hagyja szabadon. Esőkabátokon, széldzsekiken alkalmazzák, azok szerves részét képezi. Vagy bevarrják a nyakkivágásba, vagy úgy erősítik oda, hogy ha nem kell, eltávolítható is legyen. Készítik teljesen önállóan is, ez esetben rendszerint gyapjúból, hideg elleni védelem céljára. 2. (daw) (a régieknél kuklya is), a csuhának, szürnek a fejre huzható, háromszögletes gallérja (Kaputze); különösen szerzeteseké; azután a szerzetesek köpenyege is. Csuklya a székelyeknek és erdélyi oláhoknak egy 60-70 cm. széles és 1,0-1,20 m. hosszú, fehér halinaposztóból készült utazási felszerelése, mely alsó végén össze van varrva. Szép időben szijára akasztva iszáknak, esőben fejre akasztva és eső ellen fordítva védőköpenyegnek használják. 3. eredetileg önálló ruhadarab volt, de összeötvöződött különféle ujjas és ujjatlan felsőruhákkal, magyar területen a szűrrel és a zekével.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kaptur (2) [okrywa głowę ale nie twarz. Może służyć jako ochrona przed złą pogodą. Doszyta do dekoltu lub jest odpinany. Najczęściej spotykamy w odzieży sportowej lub chroniącej przed deszczem.] – kapucni [A fej betakarására szolgáló csuklyaszerű ruhadarab, ami azonban az arcot fedetlenül hagyja. Célja az időjárás viszontagságai elleni védelem. A nyakkivágásba varrják be, vagy levehető és visszatehető módon gombokkal vagy húzózárral rögzítik. Sportruházatokon, esőkabátokon alkalmazzák.] - Wersja 01 01 2017 na bagnach we wschodniej części Ameryki Północnej] – Sarracenia [észak-amerikai húsevő növények egy nemzetsége, 9 (mások szerint legfeljebb 13) fajjal] 2445 kaptur górniczy – bányászsapka kaptur kominka – kandallópárkány kaptur mniszy – barátcsuklya kaptur okrągły – kerek csuklya kaptur płaszcza nieprzemakalnego – esőkabát csuklyája kaptur śpiczasty – hegyes csuklya kaptur żeglarski – tengerészsapka kaptur2 [1. w dawnej Polsce: konfederacja zawiązywana po śmierci króla na czas bezkrólewia; 2. zob. sąd kapturowy kaptury, kapturowe sądy: czasie bezkrólewia jurysdykcya czasowa, sądząca sprawy kryminalne i wykroczenia przeciwko spokojności i bezpieczeństwu publicznemu] – (tört. Interregnum idején létrejött szövetkezés a régi Lengyelországban); vészbíróság kapturek [1. zdr. od kaptur; 2. dopochwowy środek antykoncepcyjny osłaniający szyjkę macicy] – (kis) csuklya, kapucni; (műszaki) sapka, sisak, süveg, védő, fedő, fedél, borító, takaró; (lóé) szemellenző; (növény) sisakvirág kapturek dziecinny – gyermeksapka kapturek siatki – szennyfogó kapturkowaty, a, -e; kapturowaty, a, -e – csuklya alakú v. formájú Kapturnica (Sarracenia L.) [rodzaj roślin owadożernych z rodziny kapturnicowatych, obejmujący 9 gatunków i liczne mieszańce. Występują Bíbor kürtvirág, (Sarracenia purpurea L.) kapturowy, -a, -e – csuklyakapucyn [kapucyn członek Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów (habity brązowe ze spiczastym kapturem; brody), wyodrębnionego (od franciszkanów) w 1619 r. we Włoszech, poświęconego gł. głoszeniu misji i rekolekcji, kierowaniu tercjarstwem; w Polsce od 1681. r.; członek zakonu katolickiego o ostrej regule] – (lat.) kapucinus (szerzetes); a ferences rend egyik ágát alkotó kolduló szerzetesrend tagja; a Ferences-rendnek későbbi reformágához tartozó szerzetes (szakállat visel) kapucyn (wł. Cappuccino [1. gołąb domowy o szyi obrośniętej piórami na kształt kaptura; 2. daw. czarna kawa z niewielką ilością mleka lub śmietanki; 3. wulg. penis] – (ol.) capuccino; (ném.) kapucíner; félbarna kávé; feketekávé kevés tejszínnel v. tejjel; (állat) parókás galamb; (vulg.) pénisz kapucynek [zdrobnienie od: kapucyn; zob. kapucyn w zn. 4.] – félbarna kávé; (vulg.) pénisz Kapucyni (zob. Zakon Braci Mniejszych Kapucynów) – kapucinusok [A Ferencesrendből 1525-ben kivált szerzetesrend. Nevét ruháján viselt csuklyájáról (caputium) kapta.] kapucynka1 [członkini katolickiego zakonu żeńskiego] – kapucinus apáca kapucynka2 [1. niewielka małpa szerokonosa, mająca na wierzchołku głowy owłosienie tworzące rodzaj kapturka; 2. małpa z rodziny długoogoniastych, zamieszkująca tereny Ameryki Południowej] – csuklyás majom Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2446 kapucyński, -a, -ie – kapucinus kapusta [1. roślina warzywna w kształcie kuli z gęsto ułożonych liści; 2. potrawa z liści tej rośliny] – káposzta Kapusta (Brassica) [rodzaj z rodziny krzyżowych, ok. 100 gatunków z obszaru śródziemnomorskiego oraz z Azji (Indie, Chiny). Obecnie wiele gatunków kapusty jest szeroko uprawianych na całym świecie jako rośliny olejodajne, pastewne, warzywa, przyprawy.] – Brassica v. „káposzta nemzetség” [a káposztafélék (Brassicaceae) családjának névadó nemzetsége. Bármely más génusznál több mezőgazdasági jelentőségű növényfajt tartalmaz. Gyomnövények is tartoznak ide, köztük vad és elvadult fajok is. Több mint 30 vad faj és hibrid, számos nemesített fajta és hibrid tartozik közéjük. Legtöbbjük egyvagy kétnyári, de néhány cserje is van köztük.] kapusta brukselska zob. brukselka – rózsakáposzta, bimbóskáposzta, brüsszeli káposzta, „brokedli”, kelbimbó Kapusta chińska (Brassica chinensis) [uprawiana na Dalekim Wschodzie jako warzywo i jako olejodajna, nie tworzy główek] – Bordáskel (Brassica chinensis) Bordáskel fekete mustár - Wersja 01 01 2017 Kapusta czarna, kapusta gorczyca, gorczyca czarna (Brassica nigra) [1. gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Rośnie dziko w Afryce Północnej, na znacznej części Azji (Azja Zachodnia, Armenia, Kazachstan, Indie, Nepal, Pakistan, Chiny) i w całej niemal Europie. Rozprzestrzenia się też gdzieniegdzie poza tymi obszarami i jest uprawiana niemal w całej Europie, Azji, Ameryce i Afryce. W Polsce spotyka się ją często w stanie zdziczałym (antropofit zadomowiony). Obecnie zaliczana do rodzaju kapusta (Brassica), w starszych systematykach figuruje jako gatunek rodzaju gorczyca (Sinapis). 2. Jako rośliny przyprawowe, m.in. do wyrobu musztardy, używane są kapusta czarna (gorczyca czarna - Brassica nigra) oraz kapusta sarepska (Brassica juncea).] – fekete mustár v. francia mustár (Brassica nigra) [Európában és Ázsiában gyakori egynyári, lágy szárú növény, amely 1 m magasra is megnőhet. A szár alsó részének levelei szeldeltek, feljebb ép szélűek és lándzsásak. Sárga virágai fürtökbe rendeződnek. Négyélű becőtermése, amely majdnem párhuzamos a főtengellyel, apró fekete gömb alakú magokat rejt, melyeket fűszer készítésére használnak fel.] kapusta czerwona – vöröskáposzta kapusta dokisła – a káposzta teljesen megsavanyodott kapusta faszerowana [zob. gołąbek] – töltött káposzta kapusta głąbista – gömbölyű v. fejes káposzta kapusta głowiasta (Brassika oleracea var. capitata) [pochodzi od kapusty rosnącej dziko na morskich wybrzeżach południowej i zachodniej Europy. W starożytnym Rzymie uważano ją za roślinę dietetyczną i leczniczą. Uprawiane odmiany kapusty głowiastej białej, czerwonej i włoskiej to efekt wieloletniej hodowli i selekcji. Obecnie kapusta jest najbardziej rozpowszechnionym warzywem w klimacie umiarkowanym.] – fejes káposzta (Brassika oleracea var. capitata) kapusta kędzierzawa – fodros káposzta kapusta kwaszona, kapusta kiszona – savanyú káposzta v. savanyúkáposzta Kapusta morska, modrak morski (Crambe maritima), gatunek z rodziny krzyżowych. - Tengerparti tátorján (Crambe maritima) kapusta ogrodowa – kerti káposzta Kapusta pastewna (Brassica oleracea var. medullosa) [do 1 m wysoka, również nie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tworzy główek, a stosowana jest głównie jako roślina pastewna, rzadziej jako ozdobna.] – vörös v. fehér magas törzsű kel (Brassica oleracea var. medullosa) Kapusta pekińska (Brassica pekinensis) [1. roślina o jasnozielonych, lekko karbowanych i wydłużonych liściach, tworzących miękką główkę; 2. tworzy wydłużone, luźne główki] – Kínaikel (Brassica pekinensis); pekingi káposzta; kínai kel 2447 Kapusta polna (rzepa, rzepik) [to gatunek rośliny rocznej lub dwuletniej z rodziny kapusiowatych występujący w stanie dzikim Afryki Północnej i Azji Zachodniej. W Polsce występuje jako roślina dzika, ale także jako uprawna.] – tarlórépa (Brassica rapa) Kapusta polna (Brassica campestris) [posiada dwie ważne odmiany uprawne: bulwiastą, czyli rzepę jadalną (Brassica campestris var. rapa), niegdyś, przed wprowadzeniem uprawy ziemniaka, bardzo ważną roślinę uprawną w Europie Środkowej, oraz olejodajną, czyli rzepik lub rzepę oleistą (Brassica campestris var. oleifera), szeroko uprawianą na olej.] – vadkáposzta (Brassica rapa subsp. sylvestris,. Brassica campestris) kapusta rzepak (Brassica napus var. oleifera); Kapusta rzepak (Brassica napus L.) [1. pospolicie uprawiany w naszym kraju, jedna z najważniejszych roślin olejodajnych świata. Odmianą bulwiastą rzepaku jest brukiew (Brassica napus var. napobrassica), do niedawna często uprawiana, obecnie coraz rzadsza. 2. gatunek rośliny jednorocznej lub dwuletniej, należący do rodziny kapustowatych. Nie rośnie dziko, występuje tylko w uprawie, czasami jednak przejściowo dziczeje z upraw. Status gatunku we florze Polski: kenofit, efemerofit] – repce (Brassica napus) [a káposztafélék (Brassicaceae) családjának Brassica nemzetségébe tartozó, értékes ipari növény; a magjából olajat ütnek] - Wersja 01 01 2017 kapusta szparagowa (zob. brokuł) (Brassica oleracea var. botrytis italica) – brokkoli (Brassica oleracea convar. botrytis var. italica) Kapusta warzywna (Brassica oleracea) [ta jest jednym z najczęściej spożywanych warzyw w klimacie umiarkowanym. Wytworzyła wiele bardzo różniących się od siebie odmian, takich jak: kalarepa (Brassica oleracea var. gongyloides), o bulwiasto zgrubiałej szyi korzeniowej, kalafior (Brassica oleracea var. botrytis) o jadalnych, białych, zbitych kwiatostanach.] – Brassica oleracea [a Brassica nemzetségbe tartozó faj. Dél- és Nyugat-Európa partmenti területein őshonos, ahol só- és kalcium-karbonát-tűrése, ugyanakkor a más növényekkel való versenyképtelensége többnyire a tenger közeli mészkősziklákra kényszerítette. — A vadkáposzta (Brassica oleracea oleracea), Brassica oleracea vad alfaja, kétnyári növény, első évben levelei tőrózsát formáznak, a többi Brassica-fajnál húsosabbak és vastagabbak, a mostoha környezetben a víz és a tápanyagok tárolására módosultak. A második évben a tápanyagok felhasználásával 1–2 méter magas szárat növeszt, amin számos sárga virágot hoz.] kapusta włoska [roślina o karbowanych liściach tworzących miękką główkę] – kelkáposzta; olasz káposzta Kapusta włoska (Brassica oleracea var. italica) [wytwarza główki o liściach mocno pomarszczonych, zaś kapusta głowiasta (Brassica oleracea var. capitata) ma liście gładkie, a główki bardzo twarde, zbite. Może występować jako kapusta biała lub czerwona.] – Brokkoli, avagy spárgakel (Brassica oleracea var. italica) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2448 Kapusta właściwa, żepa właściwa (Brassica rapa L.) [gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatyh (dawniej zwanej rodziną kżyżowyh). Rośnie dziko w Afryce Pułnocnej (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja). Jest uprawiany w wielu rejonah świata w licznyh odmianah. W Polsce jest rośliną uprawną, ale występuje także w postaci zdziczałej (arheofit, efemerofit)] – tarlórépa (Brassica rapa) Kapusta właściwa typowa, rzepa właściwa typowa, najczęściej jednak nazywana w skrócie rzepą (Brassica rapa subsp. rapa) [podgatunek kapusty właściwej, należący do rodziny kapustowatych (dawniej zwanej rodziną krzyżowych). Znany jest wyłącznie z uprawy, nie rośnie dziko.] – tarlórépa (Brassica rapa) Kapusta właściwa polna, kapusta polna, brzoskiew – podgatunek kapusty właściwej (Brassica rapa L. subsp. campestris) [Obszar rodzimego jej występowania to Afryka Północna (Algieria, Maroko, Tunezja, Libia), rozprzestrzeniła się też w Europie i Azji. W Polsce archeofit] – tarlórépa (Brassica rapa) [egy a Brassica nemzetségbe tartozó káposztaféle. A fajon belül több haszonnövényt is megkülönböztetünk, ilyenek például a kínai kel, a vízitorma vagy a réparepce] Kapusta właściwa polna kapusta z farszem – káposzta töltelékkel kapusta zajęcza [zob. szczawik zajęczy] Erdei madársóska (Oxalis acetosella L.) kapusta zawiązuje się – a káposzta fejesedik kapusta zwyczajna – közönséges v. kerti káposzta kapustka [zdrobnienie od: kapusta] – káposztácska - Wersja 01 01 2017 kapustnik, bielinek kapustnik [motyl, którego gąsienice żerują głównie na liściach kapusty] – káposztaföld; káposztalepke Kapustowate (Brassicaceae Burnett) [rodzina roślin zielnych, rzadziej drzew i krzewów, należąca do rzędu kaparowców. Dawniej nosiła nazwę krzyżowych (Cruciferae Juss.). Liczy około 3.500 gatunków.] keresztesvirágúak v. káposztafélék (Brassicaceae) [a kétszikűek egyik családja, a Brassicales rend névadó családja. A valódi kétszikűek rosids kládján belül az eurosids II kládba tartozik.] kapuś [pot. donosiciel lub tajny informator] – kém, áruló, besúgó, spicli; pandúr, fogházőr kapuścianka [1. zupa z kapusty; 2. sok z kwaszonej kapusty] – káposztaleveles, káposztalé kapuściany, -a, -e – káposzta-, káposztás kapuściana głowa – tökfej, tökfejű, fafejű kapuścisko [1. zgr. od kapusta; 2. pole, na którym rosła kapusta] – kis káposzta; káposztaföld kapuśniaczek [1. drobny deszcz; 2. zdr. od kapuśniak w zn. 1.; 3. pasztecik nadziewany kapustą] – permetező v. szitáló eső; dara; (zupa) káposztaleves, korhelyleves kapuśniak [1. zupa z kapusty; 2. zgr. od kapuśniaczek w zn. 1.; 3. (jak czytamy u Zygmunta Glogera) Kapuśniak lub kapustniak. Do zup polskich najulubieńszych, obok: barszczu, krupniku, rosołu, czerniny i grochówki, należał kapuśniak. Polacy lubili potrawy kwaśne, kapuśniak gotowano też z kapusty kwaszonej, lub ze słodkiej, uszatkowanej, kwasem nalanej; musiał być zawiesisty, t. j. z dużą ilością kapusty, ze świninką, słoninką lub kiełbasą. Zwykle podawano do kapuśniaku groch próżony czyli sypki, który mieszano z nim razem. Stąd też powstało wyrażenie przysłowiowe, gdy co bez ładu było zmieszanego, że „jak groch z kapustą.” Mawiano także jako o potrawie gospodarskiej najlepszej: „Groch z kapustą: kwaśno, słono i tłusto.”] – káposztaleves, korhelyleves (sav. káposzta); káposztaleves; (átv.) permetező eső kapuśniak z kwaszonej kapusty – korhelyleves Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2449 kapuśniak ze świeżej kapusty – káposztaleves kaput! [wym. kaput] [pot. wyraz oznaczający koniec, klęskę lub zły stan czegoś] – (lat.ném.) kaput!; vége (van)! oda van! tönkrement! kampec (neki)! kapuza (od łac. cappa – nakrycie głowy, caput – głowa) [1. dawne nakrycie głowy w postaci kaptura; 2. (u Zygmunta Glogera) Kitowicz powiada, że do połowy panowania Augusta III nosiła „kapuzy” dragonja i gwardja konna koronna. Typowa kapuza staropolska była to czapka futrzana z czterema takiemiż klapami, które podniesione na zewnątrz związywano nad głową, lub w silny mróz opuszczano na kark, uszy i policzki (ob. Czapka, t. I, str. 263). Jest pewna analogja pomiędzy kapuzą i husarskim kapalinem żelaznym, mającym nakarcznik, nauszniki i daszek nad czołem. 3. czapka najczęściej futrzana, z lisa lub łapek baranich, głęboka, spuszczana na kark, a nawet zasłaniająca twarz. Zwykle z czterema klapami wiązanymi na czubku głowy, opuszczanymi w mrozy. Kapuzą nazywano również kaptur na głowę, stąd nazwa "kapucyna" zakonnika noszącego takie przybranie głowy; 4. rodzaj męskiej czapki. Miała ona opuszczane klapy do osłonięcia uszu lub również karku. Używana była w Europie i Azji od czasów średniowiecza, lub nawet wcześniej. Wykonana była najczęściej z futra i wówczas określana była również nazwą pochodną od rodzaju futra, np. lisiurka – od lisa. Czasem kapuzy wykonywane były także z materiału, np. z sukna lub jedwabiu (znane z XVIII-wiecznej Polski). Od kapuzy pochodzi przypinany lub przytwierdzany na stałe do kurtki, płaszcza lub peleryny – kaptur (j. niem. kapuze). Obecnie mianem kapuzy określa się nakrycie głowy w niektórych typach wojskowego umundurowania w wersji zimowej. Jedną z mutacji kapuzy był szłyk. Był on bardziej zwężany ku górze. Od szłyka z kolei wywodzą się wścieklice i rozłupy, powszechne wśród chłopstwa europejskiego (z wyłączeniem regionów południowych). 5. dawne nakrycie głowy w formie kaptura; kapuca] – (lat.) cappa [eredetileg az egész embert takaró, ujjatlan, gyakran csuklyával ellátott, pelerinszerű köpeny. - Az ókortól a középkor végéig az úton lévő laikusok és egyháziak közös viselete]; (futrzana) kucsma, prémsapka; csuklya - Wersja 01 01 2017 Csuklya kar [zob. kocioł w zn. 6.: wielka, półkolista nisza o wklęsłym dnie, ograniczonym z trzech stron ścianami skalnymi, opadająca ku dolinie stromym progiem] – üstdob 1 kara [1. środek wychowawczy stosowany wobec osoby, która zrobiła coś złego; 2. środek represyjny względem osób, które popełniły przestępstwo] – büntetés, fenyíték, fenyítés, bírság (za karę: büntetésül, büntetésből); (med.) büntetés [punishment] [A válasz erősségének csökkentésére használt eljárás kellemetlen vagy fájdalmas inger adásával a válasz minden megjelenésére. Jegyezzük meg, hogy ez az inger így használva büntetés, de megvonva negatív megerősítőként hat, megerősíti azt, ami a megvonásához vezetett.] BÜNTETÉS. - A szülők megverését vagy megsértését, istenkáromlást, a szombattörvény megszegését, varázslást, házasságtörést, nemi erőszakot, vérfertőzést, gyermekrablást és bálványimádást halállal büntette a törvény (2Móz 21,15.17; 3Móz 24,14-16.23; 4Móz 15,32-36). A legrosszabb büntetés a megkövezés volt (5Móz 22,24), a rómaiak bevezették a lefejezést (Mt 14,10) és a keresztre feszítést (Mk 15,21-25); egyéb súlyos büntetési módok: szétfűrészelés, vasboronával való szétszaggatás, halálra korbácsolás, elégetés; általános alapelv volt, hogy a büntetés a bűnnek megfelelő legyen (szemet szemért, fogat fogért) (2Móz 21,23-25). Krisztus gondoskodott róla, hogy az ember elnyerhesse Isten bocsánatát, amikor a kereszten Magára vette a bűnért való büntetést (ApCsel 2,38; 10,38-42). kara cielesna – testi fenyíték kara dożywotniego więzienia – életfogytiglani börtönbüntetés kara dyscyplinarna – fegyelmi büntetés kara go nie ominie – a büntetést nem kerüli el kara konwencjonalna [kara za niedotrzymanie umowy, ustalona w przepisach prawnych] – (kara umowa) kötbér Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2450 kara knuta – korbácsbüntetés kara łączna – összbüntetés kara pieniężna – pénzbüntetés, pénzbírság kara porządkowa [kara za drobne przekroczenia przepisów dotyczących zachowania porządku w miejscu publicznym] – rendészeti bírság, rendbírság kara sądowa – bírósági büntetés kara śmierci – halálbüntetés Kara śmierci (kara główna, kara ostateczna, najwyższy wymiar kary) [kara polegająca na pozbawieniu życia sprawcy przestępstwa stosowana od początków istnienia prawa, różnie w zależności od krajów, systemów prawnych i epok, najczęściej za czyny uniwersalnie pojmowane jako zbrodnie takie jak zabójstwo lub zdrada stanu, ale także za drobniejsze przestępstwa, w tym skierowane przeciw mieniu lub nawet występki obyczajowe, jak cudzołóstwo. Była bądź jest też zapisana w prawach religijnych różnych wyznań.] – halálbüntetés [a legsúlyosabb büntetési forma, a bűnösnek talált személy életének kioltása, az élettől való megfosztása jogi eljárás keretében] kara umowa – kötbér kara wadialna [przepadek wadium w razie niewywiązania się z zaciągniętych zobowiązań] – elveszett bánatpénz kara więzienia – börtönbüntetés; fogházbüntetés kara za występkiem chodzi – a bűnnel együtt jár a büntetés 2 kara (kary) – (dawno) (kétkerekű) taliga, kordé; kocsi v. szekér eleje kara [taczka] – [Słowniczek języka śląskiego] talicska, targonca, talyiga, kordé kara do błota – trágyahordó taliga karabela [1. szabla z rękojeścią w kształcie stylizowanej głowy orła, noszona przez szlachtę polską jako element stroju paradnego; 2. szabla krzywa, wązka, cienka i lekka, bez kabłąka przy rękojeści, bogato oprawna, jakiej Polacy używali do stroju uroczystego od czasów Zygmunta I, który chodził z karabelą i pochowany z nią został. 3. lekka i często ozdobna szabla szlachty polskiej o otwartym jelcu i rękojeści ukształtowanej na wzór głowy orła, nie przeszkadzająca w walce. Doskonale sprawdzająca się w walce pieszej, stąd noszona często przy stroju codziennym, a zatem zwykle bogato zdobiona. Szabla była była charakterystyczna dla sarmatyzmu polskiej kultury artystycznej II połowy - Wersja 01 01 2017 XVII i XVIII wieku. Broń wywodziła się z Turcji jednak w wyniku wielowiekowego użytkowania przez szlachtę polską uzyskała lokalny charakter. 4. krzywa szabla turecka, bogato zdobiona. Rzadko służyła jako broń, noszoną ją od parady, stanowiła nieodłączną część stroju staropolskiego. Przypinało się ją idąc nawet do najserdeczniejszego przyjaciela. Dopiero gospodarz prosił gościa o odpięcie, brał ją wtedy służący pod swoją opiekę. Właśnie na tego służącego woła Podkomorzy. Nazwa pochodzi od arabskiego miasta Karabala, leżącego w dzisiejszym Iraku, lub od nazwiska płatnerza Karabeli.] – (dawno) kard v. nemesi díszkard KARABELA POLSKA z 1764 roku Stanisław August Karabele z początku XIX wieku karabelowy, -a, -e – díszkardkarabelka – díszkardocska karabin [1. ręczna broń palna o długiej lufie, na której można umocować bagnet; 2. indywidualna długa broń strzelecka z lufą gwintowaną] – puska, karabély, lőfegyver karabin automatyczny – géppuska karabin dalekonośny – messzehordó puska karabin maszynowy [karabin, z którego można strzelać ogniem ciągłym, pojedynczym lub seriami] – géppuska, gépfegyver Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2451 karabin maszynowy przeciwlotniczy – légvédelmi géppuska karabin myśliwski – vadászpuska, karabély karabin przenosi – a puska túlhord v. messzire hord karabin samoczynny – ismétlőfegyver v. puska karabinek [1. broń strzelecka o takiej samej budowie jak karabin, lecz krótsza i lżejsza; 2. rodzaj haczyka zamykanego sprężyną, służącego do zaczepiania różnych rzeczy; karabińczyk] – karabély, puska; (ném.) karabiner, zárókapocs, (műszaki) fémcsat, amire más tárgyakat lehet erősíteni karabinek odtylcowy – hátultöltő puska karabinek sportowy [karabinek z bocznym zapłonem przystosowany do strzelania nabojami małokalibrowymi] – sportpuska karabinek szermierczy [atrapa karabinu używana do ćwiczeń i walki szermierczej w wojsku] – kis kaliberű gyakorló puska karabinier [1. włoski żandarm lub policjant; 2. hiszpański żołnierz straży granicznej; 3. wyborowy żołnierz kawalerii i piechoty w dawnych armiach europejskich Karabinjer; 4. (u Zygmunta Glogera) W tych pułkach jazdy polskiej, które były naogół lancami uzbrojone, znajdowały się oddziały (niekiedy połowę pułku stanowiące) uzbrojone dla pełnienia służby flankierskiej, prócz lancy lub zamiast niej, karabinkami a nazwane karabinjerskimi. – W pułkach strzelców pieszych Królestwa kongresowego karabinjerami nazywali się żołnierze, których w piechocie linjowej zwano grenadjerami. B. Gemb.] – (wojsk) karabélyos; (olasz) carabiniere, csendőr; spanyol határőr - Wersja 01 01 2017 karabinierski, -a, -ie – csendőr-, rendőr-, határőr-, karabélyoskarabinowy, -a, -e [przymiotnik od: karabin] – puskás, karabélyos, puska-, karabélykarabinczyk – karabiner v. órakarabiner karabon [wóz skórą czarną obity, używany w w. XVIII. Nazwa ta przechowała się dotąd na Litwie] – (daw., hist.) fekete bőrrel bevont kocsi karacena (Karacena, Łuskowy Pancerz) [1. zbroja z łusek metalowych na podkładzie ze skóry lub grubego płótna, używana w starożytności i w średniowieczu; 2. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Karacena, zbroja złożona z żelaznych łusek naszytych na grubą skórę. Nazwa pochodzi z łac. coria, skóra, rzemień, kora. Stąd w średniowiecznej łacinie zwano taką zbroję: corazina, coratia, coratium. Karaceny bywały ozdobne, miewały np. łuski stalowe nakładane prążkami złota. Dołączony tu rysunek przedstawia karacenę króla Jana Sobieskiego, przechowywaną w muzeum drezdeńskiem. Na każdej łusce piersiowej tej karaceny znajduje się wykładany złotem krzyżyk. „Karacennikiem” nazywano tego, który karaceny i inne zbroje robił, „kiryśnikiem” zaś – jeźdźca okrytego karaceną. 3. Polska zbroja łuskowa z XVII w. Wcześniej używana w legionach rzymskich. Łuski z brązu lub stali (późniejsze wersje) nawiercano i łączono ze sobą za pomocą rzemienia. Karacena składała się z napiersnika (mocowanego za pomocą szelek na plecach) i naplecznika. Czasami zbroje te dekorowano rozmaitymi wzorami pochodzącymi z mitologii. Na broję zarzucano czasami ozdobną skóre z lamparta. Używana przede wszystkim przez dowódców dla podkreślenia swojej władzy. Wśród naszych królów szczególnie przypadła do gustu Janowi III Sobieskiemu. 4. pancerz zrobiony z metalowych łuseczek naszytych na materiał albo połączonych drutami. Miał ją na sobie Filistyńczyk Goliat; była z Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia miedzi i ważyła 5000 syklów (57 kg)] – pikkelypáncél, sodronying 2452 karacenowy, -a, -e, karaceński, -a, -ie – páncélkaraczan [czarny lub brązowy owad o owalnym, spłaszczonym ciele] – svábbogár, csótány (karaluch) Karaczan argentyński (Blaptica dubia) – Argentín csótány (Blaptica dubia) Karaczan brazylijski (Blaberus craniifer) Karaczan kubański (Dubia Byrsotria fumigata) – csótány (Dubia Byrsotria fumigata) Karaczan prusak (Blatella germanica) [owad z rzędu karaczanów, rodziny prusakowatych (Blattellidae)] – német csótány (Blatella germanica) Karaczajo-Czerkieska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka, Karaczajo-Czerkieska [republika autonomiczna w Związku Radzieckim, wchodząca w skład Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej] – Karacsáj- és Cserkeszföld karać [1. wymierzać komuś karę; 2. nakładać, wymierzać karę] – büntetni, megbüntetni; fenyíteni, megfenyíteni; sújtani karać czym – büntetni vmivel karać embargiem – embargóval sújtani karać grzywną – pénzbüntetésre ítélni karać kogo/co – vkit/vmit büntetni v. megbüntetni karać kogoś – büntetéssel sújtani; büntetni vkit karać więzieniem – börtönre v. börtönbüntetésre ítélni karać wygraniem – száműzni v. száműzésre ítélni karać za co – vmiért büntetni v. megbüntetni karać się [wymierzać sobie karę] – megbünteti magát karafeczka [zdrobnienie od: karafka] – vizeskancsócska, korsócska, kancsócska karafinka – kis üveg, (kis) díszüveg karafinka do octu – asztali ecetesüveg karafinka na kwiaty – virágtartó pohár, üvegváza karafioł [1. aksamitka, turek; 2. Najrozmaitsze nazwy roślinne splotły się w tej jednej. Mówimy powszechnie o karafiołach, - Wersja 01 01 2017 zamiast (i obok) dawniejszych kalafiorów, kaułafiorów (włos. cavo-loflore, caulifior, franc. choufleur, niem., przetłumaczone dosłownie, łllnmenkohl, boć to łac. caulis , ‘kieł’, i flores, ‘kwiaty’). Rzadsza już nazwa’gwoździków’ (‘dianthus’): karafjor i karafjol, karofial, czes. karofi(l)at, z łaciny gariofilum, włos. gariofilata, franc girofle, z greckiego karyofyllon (‘kwiat orzechowy« — ale nazwę obcą, indyjską, niezrozumiałą, Grek swojskiem brzmieniem zastąpił), łac. cariophyllum. Nako-niec tu przyłączył Karłowicz karpiele, nazwę ‘brukwi’ (miejscowo i ‘buraków’, ‘ziemniaków« i inne), u nas tylko znaną; Czesi wzięli swoją z polskiej.] – büdöske v. bársonyvirág (Tagetes) karafka [pękata butelka z wąską szyjką; też: zawartość tej butelki] – vizeskancsó, korsó, kancsó, üveg; likőrösüveg, dugós likőröspalack karafka gliniana w kształcie chłopa Michasia – Miska kancsó karafka z likierem – likőrösüveg karafka z wodą – vizeskancsó, vizesüveg karafułka [część smyczka, ruchomy klocek, do którego przymocowane jest pasmo włosia; przesuwany wzdłuż pręta smyczka za pomocą specjalnej śruby umożliwia odpowiednie naprężenie włosia; żabka] – (smyczek) vonó (hegedű); hegedűvonó fogója Karagana syberyjska 'Pendula' [to krzew lub małe drzewko o pokroju zwisającym („płaczącym”), długie gałęzie zwisają blisko pnia i najczęściej dotykają ziemi. W sprzedaży roślina zazwyczaj dostępna w formie szczepionej na pniu, jej wysokość zależy od tego, na jakiej wysokości była szczepiona, zazwyczaj docelowa wysokość wynosi 1–1,5 m.] – Borsófa (Caragana arborescens Pendula) [Törzsre oltott csüngő koronájú fácska.] karaim [Karaim, Karaita członek niewielkiej grupy etnicznej pochodzenia tur., wyznającej mozaizm (przejęty od sekty żyd. VIII w., odrzucającej Talmud), Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2453 zamieszkałej gł. na terenach byłego ZSRR i w Polsce.] – (egyház) karaita karako, karraka [1. statek żaglowy z XV i XVI w., mający trzy lub cztery maszty i wystającą poza dziób nadbudówkę przednią oraz wysoką, wielopokładową nadbudówkę rufową; 2. gładki żakiecik, poprzednik górnej części obecnego kostiumu. Wyglądał jak stanik z rękawami i fałdzistym ogonkiem, marszczonym, noszony był do sztywnej spódniczki. Z początkiem XVIII stulecia biały karako był ubiorem mieszczanek, a przejęty został do stroju wykwintnego najpierw w ubiorze do konnej jazdy i do polowania. Potem, w latach osiemdziesiątych stawał się coraz modniejszy i w zakresie kobiecego ubioru konkurował z angielskim fraczkiem. Za Marii Antoniny otrzymał wycięte i przedłużone poły, wyłogi, podobne jak u fraka klapy kołnierza, a nawet takie same guziki. W Polsce modny był od czasów stanisławowskich do Księstwa Warszawskiego. Karako był prototypem damskiego kostiumu jako dwuczęściowego swobodnego stroju, podobnego do ubioru męskiego.] – (fr.) caraco; XV-XVI. sz.-i vitorláshajó fajta; (ubranie) női kabátfajta Karakorum1 (góry) [łańcuch górski na pograniczu Indii, Pakistanu i Chin, drugi po Himalajach pod względem wysokości na Ziemi.] – Karakorum (1. K. (Karakoram, Muz-tag), hatalmas, mintegy 750 km. hosszu hegylánc Ázsia belsejében) Karakorum2 [stolica mongolskiego imperium w XIII wieku. Początkiem była baza wojenna założona przez Czyngis-chana w 1220.] – Karakorum (Hola-ho-lin, Karakuren) [a régi mongol császárok székvárosának romjai, amelyeket Paderin orosz utazó 1873. fedezett föl s amelyek az Orkhon jobb partjától 7-8 km.-nyire és az Ugeitótól 50-60 km.-nyire vannak] karakter (charakter) – (gör.) karakter; jellem, jellemszilárdság, lelkierő; jellegzetesség, jellemző vonás karakter polski (charakter polski) – lengyel karakter v. jellem [Nowy karakter polski – książka wydana przez Jana Januszowskiego w 1594 roku w Oficynie Łazarzowej w Krakowie.] karakterystyczny, -a, -e (charakterystyczny) – (gör.) karakterisztikus; jellemző, jellegzetes karakterystyczny styl – jellemző v. jellegzetes stílus karakuł [1. owca pochodzenia azjatyckiego, której jagnięta mają sierść zwiniętą w - Wersja 01 01 2017 charakterystyczne loki; 2. wyprawiona skóra jagnięcia tej owcy; 3. azjatycka owca tłustoogoniasta; 4. (zwykle w lm karakuły) futro z owiec o tej samej nazwie] – karakül juh; a Khiva és Buhara vidékén tenyésztett juhfajta; néhány napos bárányainak bőréből készítik a perzsaszőrmét (az Üzbég azonos nevű oázisáról) karakułowy, -a, -e [przymiotnik od: karakuł] – karakül-, perzsa karakuły [1. futro lub jakaś inna część garderoby z wyprawionych skór jagniąt karakułów (gatunku azjatyckich owiec); 2. czarne futro ze specjalnych rosyjskich owiec, bardzo drogie i stosowne dla pań w dojrzałym wieku] – karakül, közép-ázsiai juhfajta finom prémje, perzsaszőrme (persiana prém); perzsabunda; (átv.) írkafirka, ákombákom karalność – büntetendőség [Valamely emberi magatartás büntetni rendeltsége a jogalkotó értékítéletét közvetíti a társadalom felé az adott magatartás kapcsán. Ezt az értékelő folyamatot folytatja a büntetőigazságszolgáltatás egy konkrét elkövető egyedi cselekménye viszonylatában.] karalny, -a, -e [podlegający karze] – büntetendő karaluch [duży, brunatnoczarny owad, żyjący w kuchniach, magazynach itp.] – svábbogár, csótány karaluch, karaczan wschodni (Blatta orientalis, przestarzałe z tur. - karakon) [1. owad synantropijny (żyjący w siedliskach człowieka). Żyje w kuchniach, magazynach, wyjadając produkty żywnościowe.] – hangya (Blatta orientalis) karambol [1. zderzenie się ze sobą wielu pojazdów naraz; 2. w bilardzie: uderzenie bili w dwie inne bile naraz; 3. odmiana bilarda rozgrywana trzema bilami na stole bez otworów, w której punktowane jest uderzenie bili w dwie pozostałe] – (fr.ném.) karambol, összeütközés, közlekedési baleset; (biliárd) karambol, a két idegen golyó eltalálása a saját golyóval karambol samochodowy (wypadek samochodowy) – autókarambol karambol tramwajowy – villamos-összeütközés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2454 karambola [1. tropikalne drzewo o podłużnych owocach, mających w przekroju kształt gwiazdy; też: owoc tego drzewa; 2. czerwona kula bilardowa] – (fa) Karambola; Csillaggyümölcs (Averrhoa carambola); (biliárd) vörös biliárdgolyó karambolować [robić karambole w grze bilardowej] – (fr.) karambolozni; összeütközni, összeütközést csinálni v. okozni v. idézni elő karambolować się – (fr.) összeütközni; összeüti magát vmivel; (biliárd) karambolozni karambolowanie – karambolozás; összeütközés karambolowy, -a, -e [przymiotnik od: karambol] – karambol-; összeütközési, karanie – büntetés, megbüntetés; fenyítés karaniem jednego wielu się odstraszy – egynek a megbüntetése sokakat elriaszt a bűntől karany, -a, -e – büntetett, megbüntetett; fenyített, rovott múltú karara, karrara, karar, karrar [zob. marmur kararyjski] – karrarai márvány kararyjski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Carrara (miasto we Włoszech); karraryjski; 2. marmur kararyjski - biały marmur wydobywany w okolicach Carrary, miasta we Włoszech; karrara, karara, karrar (rzadziej), karar (rzadziej), marmur karraryjski] – karrarai karasek [1. zdrobniale karaś; 2. o karasiu w południowo-wschodnich rejonach Polski] – kárászka, kis kárász; (játék) kacsázás, kacsadobás karasiokarp – kárászponty; Carpio Kollarii HECK. Velencze. Minden halász állítja, hogy a kárász és a ponty keveréke. karasiowaty, -a, -e [podobny do karasia] – kárászszerű karaskać się – késlekedni, bajlódni, vesződni karasol, karyzol [karuzela (Górny Śląsk)] – [Słowniczek języka śląskiego] karusszel; lovasjáték, körhinta karaś (Carassius) [1. rodzaj ryb z rodziny karpiowatych obejmujący gatunki: 2. ryba słodkowodna] – kárász (Carassius) [a csontos halak (Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályába, a pontyalakúak (Cypriniformes) rendjébe tartozó nem] karaś rzeczny – folyami kárász - Wersja 01 01 2017 karat [1. jednostka masy stosowana w obrocie kamieniami szlachetnymi i perłami; 2. dawna miara zawartości złota w stopach] – (gör.) karát, a szentjánoskenyér magja; a drágakövek mérésénél használatos súlyegység (0,205 g); aranyötvözet finomságának mértéke: 1/24 rész aranytartalom, 24 K = 100 % arany karate [japońska sztuka walki, w której stosuje się ciosy pięścią, kantem dłoni i nogami, uprawiana jako dyscyplina sportowa] – karate [egy szabadkezes japán küzdősport. A karate jelentése szó szerint: üres kéz, értelem szerint pedig, olyan fegyver nélküli harcművészet, melyben a karatéka saját testét használja fegyverként. Karate - do jelentése: a Karate útja.] karateka [człowiek trenujący karate] – karatézó v. karatéző karatowy, -a, -e [przymiotnik od: karat] – karátos karawaka, karawika [1. Gdy w miasteczku hiszpańskiem Caravaca zasłynął krzyż o dwuch poprzecznicach jako cudowny przeciwko morowemu powietrzu i stał się głośnym zwłaszcza r. 1545 we Włoszech podczas zarazy morowej w mieście ówczesnego soboru Trydencie (uważany za skuteczny, kto się przed takim modlił lub go nosił) – wówczas pielgrzymi zaczęli przynosić do Polski relikwiarzyki w kształcie małych krzyżyków tej samej formy i tak samo nazywanych. Pobożni w czasie morowego powietrza stawiali „karawaki” przy wsiach i miasteczkach, aby zaraza je mijała, i modlili się na książkach tak samo nazywanych. 2. Karawaka, krzyż choleryczny, krzyż św. Benedykta, krzyż morowy pochodzi z XVI/XVII wieku z miasta Caravaca w Hiszpanii [Caravaca de la Cruz, miasto w południowo-wschodniej Hiszpanii w prowincji Murcja, położone ok. 65 km na północny zachód od miasta Murcja]. W czasie trwania zaraz rozprzestrzenił się na wschód, bardzo popularny w Polsce pod Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2455 koniec XVIII, w XIX i na początku XX wieku. Krzyż tworzy pionowy pień i dwie poprzeczki z których górna jest trochę krótsza od środkowej. Znaczna część karawak w Polsce miała obydwie poprzeczki o równej długości. Krzyż w formie krzyża z Caravaca (karawaka) był też amuletem, popularnym nie tylko w Hiszpanii, zapobiegającym wielu nieszczęściom i chorobom. Chroni przed wypadkami i nagłymi zgonami, klątwami, kradzieżami, burzami, piorunami. Leczy bezsenność. Wiesza się go na drzwiach wejściowych (od wewnątrz) lub przechowuje w szkatułce owinięty w fioletowy jedwab, nosi w formie medalionu, tzw. medalion św. Benedykta. Stał się talizmanem popularnym nie tylko wśród katolików. W Polsce popularny był jako krzyż chroniący przed zarazą. Krzyże choleryczne, tak jak i powiązane z nimi medaliony św. Benedykta, były dostępne jako medaliki do noszenia przy sobie - często występowały na jednym medaliku. Krzyż na jednej, a medalion na drugiej stronie.] – Caravaca kereszt karawan [1. pojazd używany do przewożenia trumny ze zwłokami; 2. w XVII–XVIII w.: rodzaj wielkiego wozu towarowego] – halottaskocsi, gyászkocsi; „Szent Mihály lova” ; (dawno) nagy áruszállító kocsi karawan, caravan [wym. karawan] [samochód campingowy] – lakókocsi, lakóautó karawana [1. grupa pielgrzymów lub kupców podróżujących przez pustynie lub stepy Afryki i Azji na wielbłądach, osłach itp.; 2. o grupie jadących pojazdów] – (perzsa) - Wersja 01 01 2017 karaván; kereskedők v. zarándokok együtt utazó csoportja Afrika v. Ázsia sivatagos v. gyéren lakott hegyvidékein; (átv.) nagy csoportban együtt haladó személyek v. járművek hosszú sora karawana – karaván karawaniarski, -a, -ie – halottvivő, halottszállító; (átv.) gyászos, búval bélelt, síri karawaniarz [osoba przewożąca zwłoki] – halottvivő, halottszállító, gyászhuszár; (átv.) búval bélelt ember karawaning [zob. caravaning] – lakókocsi; lakókocsis utazás karawanowy, -a, -e [przymiotnik od: karawan, karawana] – karaván-; halottas, halottszállító karawanseraj [wym. karawanseraj] [w Azji Zachodniej i Środkowej: zajazd będący miejscem postoju karawan] – (perzsa) karavánszeráj; karavánok szálláshelye, vendégfogadó karawany gwiazd – (átv.) a karaván (vezérlő) csillaga karawel [jednopokładowy żaglowiec z XV– XVIII w.] – (fr.) caravelle, karavella; (középkorban) 300-500 tonnás, három v. négy árbócos vitorlás; kisebb gyors vitorláshajó, kis hadihajó (Törökországban) karazja, karazyja [1. (u Zygmunta Glogera) Tak nazywano pierwotnie u nas grube sukno hiszpańskie, a następnie zaczęto tak nazywać grube śląskie sukno i domowej roboty samodział — było to grube sukno, używane na opończe i do codziennego użytku; 2. sukmana krakowska, dawniej rodzaj grubego sukna; kierezja] – 1. (daw., hist.) vastag spanyol szövet 2. (lengyel Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2456 parasztok hosszú kabátja); 3. (dawno) (vastag szövetből készült egyenes szabású krakkói) szoknya karb [1. nacięcie wyrżnięte na czymś, rejestrujące liczbę czegoś; 2. daw. fala na włosach; 3. daw. określony porządek lub dyscyplina] – rovás, berovás; bevágás, vésés, bevésés; rovátka; redő, bodrozás, fodor karb na maglownicy – mángorlórovátka karb-, karbo- (w złożeniach: węgiel, węglo-, węglowy) – (lat.) karbo-, karbon-; szénkarbamid [zob. mocznik] – karbamid; CO(NH2)2 (színtelen, szagtalan, négyzetes oszlopok v. tűk, melyek forró vízben minden arányban oldhatók) [fehérje-anyagcsere végterméke] karbid [węglik wapnia, służący do wyrobu acetylenu] – (lat.-gör.) karbid (vegytan) a szén fémes vegyülete; a szénnek kalciummal alkotott vegyülete karbid kalcjum (nazwa systematyczna acetylenek wapnia, bywa też nazywany węglikiem wapnia) [CaC2 jest związkiem nieorganicznym należącym do grupy węglików jonowych] – klcium-karbid (a továbbiakban csak karbid) (Ca C2), karbid; szürke, kristályos anyag, melyből vízzel leöntve az acetilén világítógáz (C2 H2) fejlődik; az acetilénfejlesztés alapanyaga karbid wapniowy [karbid kalcjum] – kalciumkarbid [mészkarbid] (ebből fejlesztik vízzel keverve a világítási célokra használt acetiléngázt) karbidowy, -a, -e [przymiotnik od: karbid] – karbidkarbidówka (rodzaj lampy; lampa karbidowa) – karbidlámpa Karbieniec pospolity (Lycopus europaeus L.) [gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w Europie. W Polsce jest pospolity na całym obszarze.] – vízi peszérce (egyéb elnevezései: virginiai peszérce, vízi peszterce) tudományos nevén (Lycopus europaeus) [az árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába tartozó gyógynövény] - Wersja 01 01 2017 karbik [1. zdr. od karb; 2. wygięcie utworzone przez skręcające się włoski wełny owczej lub włókna sztucznego] – rováska; bevágáska, véséske; redőcske, fodrocska karbikowanie [wygląd regularnego prucia, osiągnięty przez zbieranie ogromnej ilości materiału tekstylnego, za pomocą czego jest on przerobiony na fałdy, znane jako marszczenie. Dekoracyjny element w odzieży damskiej, zapożyczony z odzieży folkowej.] – hullámkreppelés [Kikészítési eljárás, amellyel a kelmét teljes szélességében tömörítik, hogy keresztirányban hullámszerű gyűrődések keletkezzenek rajta. A népviseletből átvett díszítési mód női ruhákon.] karbikowaty, -a, -e [o wełnie: układający się w karbiki, pofałdowany] – redős, redőzött; hullámos, gyűrt karbikowatość – redősség, redőzöttség; hullámosság, gyűrtség karbikować [1. wyrzynać karbiki; 2. skręcać w karbiki sztuczne włókno] – róni, beróni; vésni, rovátkolni; fodrozni karbocykliczne związki [związki organiczne zawierające w cząsteczce pierścień atomów węgla; dzielą się na związki alicykliczne i związki aromatyczne.] – karbociklusos aromás vegyületek [karbociklusos vegyületek azok a zárt szénláncú, gyűrűs szénvegyületek, amelyek gyűrűje tisztán szénatomokból áll. Ezek között a legelterjedtebbek az aromás vegyületek, amelyek egy vagy több (kondenzált) tisztán szénatomokból álló gyűrűt tartalmaznak.] karbol [1. roztwór wodny fenolu, stosowany jako środek odkażający; 2. fenol: hydroksybenzen, kwas karbolowy; pop. karbol; 3. wodny roztwór fenolu, używany jako środek odkażający] – (vegytan) karbol v. karbolsav karbolineum [olej otrzymywany ze smoły węglowej, służący do impregnacji drewna] – (vegytan) karbolineum; fakátrány; a kőszénkátrány lepárlásakor visszamaradó, faoszlopok impregnálására és kártevők ellen használt olaj karbolit – (vegytan) karbolit karbolizować – karbolozni; karbolsavval átitatni v. telíteni karbolizowanie – karbolozás, karbollal v. karbolsavval való átitatás karbolowy, -a, -e [przymiotnik od: karbol] – karbolkarbon [1. geol. piąty okres ery paleozoicznej; 2. piąty okres ery paleozoicznej] – (földtan) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia karbon (kor v. korszak); karbonkorszak; kőszénkorszak karbona, karbonka lub skarbona [skarbonka, puszka kościelna do zbierania jałmużny i ofiar na cele pobożne] – (dawno) persely 2457 karbonada, carbonada [wym. karbonada] [pieczeń z rusztu] (w gwarze poznańskiej: schab) – (ném.) karbonádli, karmenádli; marhapecsenye; tűzdelt bélszín; bordaszelet sütve karbonado [1. drobnoziarnista odmiana diamentu, o barwie czarnej lub szarej; 2. minerał, drobnoziarnista odmiana diamentu] – (sp) karbonádó; szennyezések folytán sötét, átlátszatlan gyémántfajta; fúrószerkezethez használják karbonariusze [węglarze, wł. tajna org. rewolucyjna (1806-31), utworzona w Kalabrii do walki z Napoleonem I, dążąca do niepodległości i zjednoczenia Włoch] – (ol.) karbonarik; az idegen elnyomás ellen és Olaszország egyesítéséért harcoló titkos mozgalom a 19. század elején (a. m. szénégetők); egykori olasz politikai titkos szövetség a franciák ellen; végcéljuk Olaszország felszabadítása. A nápolypiemonti forradalom bukása után Franciaországban Párizs lett központjuk. karbonaryzm [w pierwszej połowie XIX w., w Europie: tajny ruch polityczny, skierowany przeciw absolutyzmowi] – karbonári mozgalom, karbonárizmus karbonizacja, karbonizowanie (uwęglanie) [1. proces technologiczny polegający na wzbogacaniu substancji organicznych w węgiel; 2. zob. uwęglanie; 3. pokrywanie odwrotnej strony formularza specjalną farbą, zastępującą kalkę; 4. chemiczne usuwanie z tkanin lub z surowej wełny przeznaczonej do przędzenia zanieczyszczeń pochodzenia roślinnego] – karbonizálás, karbonizálódás, karbonizáció, szenítés, szenesítés, elszenesítés karbonizacyjny, -a, -e – karbonizációs, karbonizáló; szenesítő, szenesesítő karbonizator (łc. carbo, -onis ‘węgiel’) [tech. kolumna do otrzymywania sody przez wysycanie solanki amoniakalnej dwutlenkiem węgla, tzw. metodą Solvaya.] – karbonizátor - Wersja 01 01 2017 karbonizator ORK X1 karbonizować – karbonizálni; szeníteni, szenesíteni, elszenesíteni karbonizowanie – karbonizálás, karbonizálódás, karbonizáció; szenítés, szenesítés, elszenesítés karbonowy, -a, -e – (földtan) karbonkori; (vegytan) karbon-, karbonos karboński, -a, -ie – karbonkarborund, węglik krzemu (SiC) [1. bardzo twarde, bezbarwne lub ciemne kryształy, odporne chemicznie. Otrzymywany w piecach elektrycznych, w temperaturze 2000°C, z mieszaniny węgla z krzemionką, stosowany jako materiał szlifierski. 2. techn. węglik krzemu, stosowany jako materiał ognioodporny (w piecach elektr.) i formierski (w odlewniach)] – karborundum; szén és szilícium öntvénye, magas hőfok mellett homokból, szénből és sókból ötvözik (igen kemény, üvegvágásra alkalmazzák) karbować [1. robić na czymś karby; 2. układać w karby; 3. fałdować lub marszczyć] – 1. róni, beróni; rovátkolni, berovátkolni; recézni, csipkézni, bevésni, bevágni; róni; felróni, felvésni; ráncolni; 2. (włosy) sütni, bodorítani, fodrozni, redőzni karbować sobie co w pamięci v. w głowie – (átv.) emlékezetébe vési v. felvés magának vmit karbować w ząbki – kicsipkézni, kifogazni karbować włosy – hajat hullámosítani v. bodorítani karbowali liczbę zwiezionych snopków – feljegyezték v. felrótták az összekötött kévék számát karbowanie – rovás, rovátkolás, berovás, berovátkolás; recézés, csipkézés, bevésés, bevágás, fogazás; felrovás, felvésés; bodorítás, fodrozás, redőzés karbowaniec [dawna waluta ukraińska] – (dawno) (rubel, ezüstpénz, pénz) karbownica – kézi mángorló; bádoghenger; (dawno) rovásos bot; botosispánné karbownica do włosów – (haj) kreppelő karbowy, karbownik [1. osoba nadzorująca roboty polowe w dawnym majątku ziemskim; 2. (u Zygmunta Glogera) gospodarz gumienny, zwany także w różnych okolicach karbownikiem, gumiennym lub włodarzem, który rejestr na karbach utrzymuje. Każdy karbowy miewał dawniej laskę czworokanciastą, aby na czterech jej bokach mógł karbić czyli zacinać karby. Laskę taką zwano „karbem” lub „karbą.” „Karbnikiem” (carbarius) nazywano urzędnika żupnego, a „karbarją” – żupę solną. Wyrazy te, jak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2458 twierdzi Karłowicz, pochodzą w średniowiecznej łacinie z języka polskiego.] – ispán, botosispán, (majorsági) gazda karbówka, karbówki – kreppelő (hullámosító vas); sütővas Karbówka [wieś warmińska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Lubomino] – Karbówka (lengyel falu) karbunkuł [1. przest. med. czyrak mnogi a. gromadny; 2. dawn. drogi kamień koloru czerwonego (rubin, granat); 3. kamień szlachetny, czerwony, znajdował się w drugim rzędzie napierśnika najwyższego kapłana (pektorału, wg Biblii Tysiąclecia). Był także nakryciem (ozdobą) szatana, (króla Tyru)] – (lat.) karbunkulus (széndarab); 1. vörös színű drágakő; 2. (orvosi) kelevény, pokolvar, darázsfészek, karbunkulus; több furunkulus egymás mellett; fekélyek (furunkulusok) összeolvadásából keletkezett heveny, gennyes kötőszöveti gyulladás karbunkuł styryjski – stájer vörösgránát karbunkułowy, -a, -e [przymiotnik od: karbunkuł] – karbunkulus karburacja [wytwarzanie mieszanki palnej z paliwa płynnego i powietrza] – (lat.) karburálás, karburáció; 1. fűtőgázok fűtő és világító képességének fokozása széntartalmú anyagok hozzáadásával; 2. porlasztás karburator (1. przest. techn. gaźnik (w silniku spalinowym; 2. urządzenie do wytwarzania mieszanki paliwa i powietrza w silnikach) – karburátor, porlasztó, gázosító; gázmotoroknál a benzin stb. tüzelőanyag elporlasztására, levegővel való keverésére szolgáló készülék, mely a motor részére a robbanásra kész gázkeveréket szállítja karburowanie, karburacja, karburyzacja – karburáció, karburálás; porlasztás, gázosítás karcenie – megrovás, dorgálás, feddés, korholás; megfékezés, megzabolálás karcer [1. cela karna w więzieniu pozbawiona okna i pryczy; 2. kara odbywana w takiej celi] – (lat.) karcer; fogda, zárka; iskolai zárka karcerowy, -a, -e [przymiotnik od: karcer] – börtönkarciania – kártyaszoba, kártyázó helyiség karciany, -a, -e – kártyakarciany oszust – hamiskártyás karciarstwo – kártyaszenvedély, kártyajáték karciarz1 – játékkártyagyáros - Wersja 01 01 2017 karciarz2, karciarka [nałogowy gracz w karty] – szenvedélyes kártyajátákos; kártyás, kártyázó, kártyajátékos (ffi/nő) karciciel, karcicielka – büntető, megbüntető, fenyítő (ffi/nő) karcić [udzielać nagany] + T. – dorgálni, megdorgálni; feddni, megfeddni; lehordani, megróni; korholni, szidni, leszidni, megszidni; fenyíteni; fékezni, megfékezni; zabolázni, megzabolázni; fegyelmezni vkit karcić dzieci – gyermeket megdorgálni v. megfeddni karcić namiętności – szenvedélyt fékezni v. megfékezni karcić słowami, karcić słowem – korholni, szóbeli fenyítést alkalmazni; dorgáló v. feddő v. korholó szavakkal illetni karcić zbuntowanych – a lázadókat megfékezni karcić się [karcić samego siebie] – szidja magát; fegyelmezi magát karcięta [pot. o kartach do gry] – lapocska, (w książce) oldalacska, kártyácska, jegyecske (karta) karcynogen – karcinogén [Rákkeltő hatások (például sugárzás), anyagok. A sejtekben mutációkat hoznak létre. Rövid sejtciklusidővel korlátlan osztódású beteg sejtek keletkezhetnek, amelyek más szervekben is hasonló elváltozásokat indukálhatnak. A karcinogének általában mutagének is, fordítva azonban ez nem mindig érvényes.] Karcynogeny fizyczne promieniowanie jonizujące promieniowanie UV Karcynogeny chemiczne arsen (→ rak wątroby i oskrzeli), azbest (→ rak oskrzeli i śródbłoniak), aminy aromatyczne (→ rak pęcherza), benzen (→ białaczki), nikiel (→ rak oskrzeli i zatok przynosowych), chlorek winylu wątrobowokomórkowy), (→ rak alkohol (→ rak jamy ustnej, przełyku i krtani), alkilowane cytostatyki (→ białaczki), stilbestrol - DES (→ gruczolak wątroby, rak pochwy), oxymetholon - syntetyczny androgen (→ rak wątroby), thorotrast - kontrast do analizy rentgenowskiej (→ naczyniomięsak), związki powstające w czasie niepełnego spalenia (niekoniecznie papierosów), wskutek zbyt małej ilości tlenu: o wolne rodniki Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia o związki aromatyczne: substancje smoliste (w tym węglowodory aromatyczne – antraceny, benzopiren), aminy aromatyczne, nitrozaminy dioksyny aflatoksyna – wytwarzana przez pleśń z rodzaju Aspergillus Karcynogeny biologiczne Zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory, nie wynikające z ingerencji w materiał genetyczny jest związane z takimi patogenami jak: HIV – sam nie jest wirusem onkogennym, ale 2459 zwiększa ryzyka wystąpienia różnych nowotworów z powodu obniżenia odporności organizmu, który słabiej zwalcza komórki nowotworowe, a także w związku z transaktywacją innych, onkogennych wirusów (HPV i Epsteina-Barr) Schistosoma haematobium [przywra krwi] – zwiększone ryzyko raka pęcherza moczowego (ze względu na zwiększoną proliferację nabłonka urotelialnego) Helicobacter pylori – prawdopodobnie (niepotwierdzone) zwiększone ryzyko chłoniaka żołądka z komórek B, a także raka żołądka karcynoma (rak) [1. raki podstawnokomórkowe, rak; 2. nowotwór rozwijający się z tkanki nabłonkowej, np. skóry, płuc lub gruczołów] – (orvosi) karcinóma (carcinoma); rák; a hám rosszindulatú daganata [A rákos megbetegedés megjelölésére szolgáló szakkifejezés. A köznapi nyelvben mindenfajta rosszindulatú daganat (függetlenül attól, hogy honnan ered) megnevezésére szolgál.] karcz [zob. karpa w zn. 1] – fatönk, (levágott) fatörzs karczek karczek [1. zdr. od kark; 2. osobno skrojona, górna część bluzki, sukni, fartucha itp. 3. element konstrukcyjny odzieży w formie górnej, odciętej części tyłu lub przodu ubioru górnego (np. płaszcza) bądź dolnego (np. spodni). Karczek może być doszywany – tzn, że jego odcięta krawędź - Wersja 01 01 2017 doszyta jest do ubrania i stanowi z nim jedną całość , luźny – jego krawędź nie jest połączona z wyrobem odzieżowym lub nakładany – gdy wszyty jest tylko do wykroju szyi lub przypinany na guziki] – nyakacska; nyakhús, tarja; tarkócska; gallér karczek bez kości – kicsontozott tarja karczek wieprzowy – sertéstarja karczek u koszuli – inggallér karczemka – kiskocsma, italmérés; butik Karczemka Gardkowska (kaszb. Gôrdkòjskô Karczémkô) [osada kaszubska w Polsce na Pobrzeżu Kaszubskim położona w województwie pomorskim, w powiecie wejherowskim, w gminie Choczewo na północnym skraju Lasów Lęborskich. Osada jest częścią składową sołectwa Łętowo.] – Karczemka Gardkowska (kasub település) karczemnie – durván, alpárian, aljasan, kocsmai módon karczemny, -a, -e [1. ordynarny; 2. odnoszacy się do karczmy] – kocsmai, kocsma-, csapszék; alpári, aljas, kocsmai, durva karczemna gęba – nagyszájú kocsmahős, hordópolitikus karczemna zwada – kocsmai perpatvar, durva veszekedés karczemne słowo – kocsmai hang karczma [1. na dawnej wsi: budynek spełniający rolę gospody, zajazdu; 2. (u Zygmunta Glogera) Już za doby piastowskiej karczmy pospolite były po wsiach i miasteczkach polskich, jako gospody dla podróżnych i miejsca do narad i biesiad miejscowej ludności. W czasach, gdy kościoły były rzadko po kraju rozsiane, ludność, przybywająca w dnie świąteczne zdaleka, musiała mieć przy kościele dach gościnny na popas, sami więc proboszcze starali się o to, aby w pobliżu świątyni była obszerna gospoda. 3. wyraz ten został użyty tylko jeden raz w Nowym Testamencie dla oznaczenia miejsca postoju, gospody.] – kocsma, csárda, talponálló, csapszék; italbolt, italmérés karczma (często na puszcie) – csárda karczma dobrego nie zepsuje, kościół nie poprawi – jót a kocsma el nem rontja, rossznak az imáság sem segít karczma przydrożna – útszéli kocsma karczmarka [kobieta pracująca w karczmie; kobieta posiadająca karczmę] – kocsmárosné Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia karczmarka karczmarski, -a, -ie – kocsmárosi 2460 karczmarstwo [Prowadzenie karczmy, gospody czy szynku. W karczmach sprzedawano, a niekiedy warzono piwo oraz sycono miód pitny, a od XVI w. pędzono gorzałkę. Niektóre karczmy usytuowane przy ważnych drogach zapewniały nocleg i obrok dla koni (gościńce). Karczmy były miejscem tańców i zabaw, czasem odbywały się tu sesje sądu wiejskiego. Niekiedy sprzedawano w nich produkty spożywcze, a także odzież. Do XVI w. prowadzenie karczem było dziedziczone, potem szlachta starała się zmienić ten stan i wprowadzić ich dzierżawę (arenda), którą coraz częściej powierzano Żydom. Szynkowano w nich piwo i gorzałkę produkcji dworskiej, co było jednym z podstawowych źródeł dochodu szlachty. W 1. poł. XVII w. dzierżawne karczmy znajdowały się w 25% wsi szlacheckich w Wielkopolsce i Małopolsce. Mniej liczne były na obszarach wielkiej własności ziemskiej. W XVIII w., gdy liczba karczem znacznie wzrosła i istniały one w większości wsi szlacheckich, karczmarstwo stało się jednym z podstawowych zajęć Żydów w małych miasteczkach i na wsiach.] – kocsmárosság, a kocsmárosék karczmarz [człowiek prowadzący karczmę] – kocsmáros; csaplár, csapláros, csapos [a - Wersja 01 01 2017 földesúr vagy a város saját kezelésében tartott kocsmájában, azaz csapszékében meghatározott évi bérért vagy kommencióért alkalmazott borkimérő] karczoch [1. śródziemnomorska roślina warzywna o jadalnych koszyczkach kwiatowych; 2. ozdoba architektoniczna przypominająca wyglądem tę roślinę] – 1. articsóka, a fészkesek családjába tartozó tehát fészkes virágzatú -, mediterrán eredetű nagy, bogáncsszerű, évelő zöldség-, dísz-, és gyógynövény. Bogáncsféle, módosult, még fel nem nyílt virágzatkezdeményei, és levelei ehetőek. Kellemes, fűszeres íze miatt ínyencségnek számít.; 2. articsóka díszítés Karczoch – articsóka karczoch hiszpański – spanyol articsóka karczoch koczasty – tövises articsóka Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) [gatunek wieloletniej rośliny zielnej należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, obecnie uprawiany w całej Europie i Ameryce Północnej.] articsóka (Cynara cardunculus vagy Cynarae scolymus) [Észak-Afrikában őshonos fészkesvirágú zöldségés gyógynövény, Európában termesztik. A görögök óta népszerű zöldségféle. Magyarországon sokáig dísznövényként tartották.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2461 karczochowaty, -a, -e – articsókaszerű; articsóka alakú karczochowy, -a, -e – articsókakarczować [usuwać drzewa i krzewy wraz z korzeniami lub pniaki po ściętych drzewach] – (grunt) megtisztítani, (las) irtani, kiirtani karczować lasy – erdőt irtani karczowanie – irtás, erdőirtás karczowisko [miejsce wykarczowane; też: miejsce pokryte karczami] – irtás, irtvány; vágás (erdőben) karczownica [zob. karczownik w zn. 2.] – tuskóirtógép; fűnyírógép karczownik [1. człowiek zajmujący się karczowaniem; 2. urządzenie do usuwania pniaków ściętych drzew wraz z częścią korzeni; 3. gryzoń wielkości szczura podgryzający korzenie roślin] – erdőirtó Karczownik, karczownik ziemnowodny, polnik ziemnowodny, szczur wodny (Arvicola amphibius) [gatunek gryzonia z podrodziny nornikowatych w rodzinie chomikowatych. Zamieszkuje brzegi wód Europy oraz północnej i środkowej Azji. Niekiedy wyrządza szkody w zagajnikach i szkółkach.] – közönséges kószapocok v. régebben vízipocok (Arvicola amphibius, korábban Arvicola terrestris) [az emlősök (Mammalia) osztályának a rágcsálók (Rodentia) rendjéhez, ezen belül az egérfélék (Muridae) családjához és a pocokformák (Arvicolinae) alcsaládjához tartozó faj] karczówka – irtófejsze; erdőirtás karczunek – irtványföld, irtás, irtásos terület, tarvágat, erdőirtás (karczowanie) karczysty, -a, -e – vastag nyakú v. erős nyakú; bikanyakú kardamom; Kardamon malabarski (Elettaria cardamomum (L.) Maton) [gatunek byliny należący do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae Lindl.). Posiada wiele synonimów: kardamon cejloński, długi, indyjski, jawajski, zwyczajowo nazywany jest po prostu kardamonem. Występuje w stanie dzikim na Półwyspie Indyjskim i na Cejlonie, Chinach i Indonezji, przeniesiony i zaaklimatyzowany w Ameryce Środkowej.] – kardamom (Elettaria kardamum W.M.) [régies nevén kardamon, kardamomi vagy kardamomum egy fűszernövény. A „Cardamomum” név talán a görög kardia = szív és amomum = fűszer szavakból származik. Nem tévesztendő össze a fekete kardamommal (Amomum subulatum)] - Wersja 01 01 2017 kardan [zob. przegub krzyżakowy] – (műszaki) kardán, kardánytengely; (műszaki) gépkocsiknak az a csuklós hajtószerkezete, amely a főtengely forgását átviszi a keréktengelyre (feltalálójának az olasz G. Cardanonak nevéből) kardanowy, -a, -e [przymiotnik od: kardan] – kardántengelykardasz, kierdasz [po turecku brat, druch. Używali też Polacy niekiedy wyrazu „kardasztwo” w znaczeniu braterstwa, przyjaźni] – (dawno) barát W Stryjkowskim czytamy: „Z małego wielkie państwo męstwem rozszerzyli, A kierdaszów tatarskich często łby krwawili.” kardasztwo [zob. braterstwo, (dawno) barátság kardichirurg – (orvosi) szívsebész kardichirurgia – (orvosi) (cardiochirurgia) przyjaźń] – szívsebészet kardigan kardigan, cardigan [wym. kardigan] [1. sweter zapinany, z wycięciem pod szyją, bez kołnierza; 2. rodzaj swetra zapinanego z przodu na guziki lub zamek błyskawiczny. Zwykle wełniany lub bawełniany, robiony maszynowo lub ręcznie. Dekolt w kształcie litery V jest szczególnie popularny dla tego rodzaju swetra, aczkolwiek spotyka się również wszystkie inne rodzaje. Nazwa swetra pochodzi od tytułu brytyjskiego generała Jamesa Thomasa Brudenella (1797-1868) – hrabiego Cardigan. Poprowadził on zwycięską dla Anglii bitwę pod Bałakławą w Wojnie Krymskiej. Chcący skorzystać na popularności hrabiego kupcy brytyjscy nazwali „cardiganem” wełnianą kamizelę zapinaną na guziki, którą rzekomo Brundell miał nosić podczas kampanii.] – (ang.) kardigán [1. derékon alul érő, testhez simuló, végig gombolt kötött kabát; 2. egyvagy kétsorosan gombolt gallér nélküli zakó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2462 V-kivágással; 3. Gallér nélküli, gombos kabát V-kivágással, Általában kötött kelméből, de néha szövetből is készül. ] kardigan - rozpinany sweter [sportowa marynarka lub bluza, która jest zawsze bez kołnierzyka i ma otwarty dekolt lub dekolt w kształcie litery V. Dekolt i brzegi mają ściągacz. Jest to część odzieży, która może sięgać do talii, ale najczęściej poniżej bioder. Rękawy są odpowiednie do trendów mody, mogą być długie lub krótkie, ale bez rękawów też są popularne. Na przedniej stronie ma duże kieszenie. Może mieć także pasek, który jest wiązany w węzeł. Może być wykonany z dzianiny lub tkaniny.] – kardigán [Gallér nélküli, kerek vagy V-alakú nyakkivágással készült kötött kabát. A hossza változó, legalább derékig, de inkább a csípőig ér. Készülhet hosszú vagy rövid ujjal, sőt ujjatlanul is, ahogy a divat kívánja. Nagy rátett zseb is lehet rajta. Hordható övvel is.] kardio- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z sercem] – (gör.) kardio, kardi, cardi-; szívkardiograf [1. aparat do rejestrowania fali skurczów serca; 2. przyrząd do kreślenia kardioid] – (gör.) kardiográf; 1. készülék a szív működésének grafikus szemléltetésére; orosi eszköz, mely a szivlökéseknek papiroson való feljegyzésére szolgál. 2. a szív izomzatának összehúzódása által termelt és a végtagokon levehető ún. akciós áramgörbe felrajzolására szolgáló készülék. A régibb rendszerű húros v. lengő tekerccsel ellátott galvanométerrel felszerelt kardigráfok az akciós áramgörbét rajzolják fel. A modern erősítő lámpákkal felszerelt kardiográfok az akciós feszültségi görbét rajzolják, tehát a szívizomzat összehúzódása által termelt elektromos erőt. - Wersja 01 01 2017 kardiograf ultradźwiękowy [zob. ultrasonokardiograf] – ultrahangos kardiográf kardiografia [metoda badania czynności serca za pomocą kardiografu] – kardiográfia; szívvizsgálat kardiograficzny, -a, -e – kardiográfiai kardiogram [zapis skurczów serca sporządzony za pomocą kardiografu] – (gör.) kardiogramm; 1. (dawno) a szivlökést feltüntető rajz. A kardiogrammon legtöbbszor három kisebb emelkedést lehet látni. Az első kiemelkedés a szivpitvarok összehúzódásának felel meg és a szivkamara vérrel való telődése által okozott emelkedés. A többi két emelkedést a szivkamara összehúzódása okozza; az egyik az összehúzódás tetőfokának felel meg, a második akkor jelentkezik, midőn a szivkamarának összehúzódott állapota az elernyedés stádiumába átmegy. kardiogram akustyczny – szívhangfelvétel kardiomiopatie (łac. cardiomyopathia) [to grupa chorób mięśnia serca prowadząca do jego dysfunkcji jako pompy.] – (lat.) cardiomyopathia; szívizombántalom kardiomiopatia zaporowa (cardiomyopathia obstructiva) – (lat.) (cardiomyopathia obstructiva); elzáródásos szívizombántalom kardiomiopatie przerostowe (Cardiomyopathiae hypertrophicae) – (lat.) (Cardiomyopathiae hypertrophicae) túltengéses szívizombántalom Cardiomyopathia hypertrophica nonobstructiva · Túltengéses szívizombántalom kiáramlási szűkület nélkül Cardiomyopathia hypertrophica obstructiva: Túltengéses szívizombántalom kiáramlási szűkülettel kardiomiopatie zastoinowe congestivae) – (lat.) congestivae) (cardiomyopathia (cardiomyopathia cardiomyopathia congestiva dilatativa: tágulásos pangásos szívizom-elfajulás kardiomiopatie zaciskające (cardiomyopathia constrictivae) – (lat.) (cardiomyopathia constrictivae) összeszorító szívizombántalom kardiolog [specjalista w zakresie kardiologii] – kardiológus, szívgyógyász kardiologia [1. dział medycyny zajmujący się chorobami serca i układu krążenia; 2. oddział kardiologii w szpitalu] – kardiologia; szívgyógyászat kardiologiczny, -a, -e – kardiológiai, szívkardynalnie – alapvetően, sarkalatosan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2463 kardynalny, -a, -e [główny, zasadniczy, podstawowy] – kardinális; alapvető, sarkalatos, fontos, nagy fontosságú kardynalny błąd – kardinális hiba, szarvashiba kardynalski, -a, -ie – bíborosi, bíbornoki, kardináliskardynalstwo – bíborosság, bíborosi méltóság kardynał [1. najwyższy po papieżu dostojnik w hierarchii Kościoła katolickiego; 2. ptak o szkarłatnoczerwonym upierzeniu, z wydatnym czubem na głowie] – (lat. cardo: sarok) bíboros, bíbornok; prímás; kardinális [eredetileg a főbb római templomok püspökei; 1059 óta a pápa választására jogosult főpapok]; (növény) lángalma, (állat) virginiai fülemüle; (fehérbort, narancsot és cukrot tartalmazó ital) kardynał Sztefan Wyszyński - Wersja 01 01 2017 kardynałny, -a, -e – fő; bíborosi, bíbornoki, kardináliskardynałkowate, Apogonowate (Apogonidae) [rodzina małych, drapieżnych ryb okoniokształtnych. Niektóre gatunki spotykane w hodowlach akwariowych. Nazywane również kardynałami lub kardynałkami (nie mylić z kardynałkiem chińskim z rodziny karpiowatych).] – kardinálishal-félék (Apogonidae) [a sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályának és a sügéralakúak (Perciformes) rendjéhez tarozó család] kare [1. środek wychowawczy stosowany wobec osoby, która zrobiła coś złego; 2. środek represyjny względem osób, które popełniły przestępstwo] – (fr. carreau) karré; (wojsko) négyszög karelo-fiński [Kalevala: Karelo-finski narodnyi epos] – karél-finn kares [daw. pieszczotliwy gest lub czułe słowo] – kedveskedés, hízelgés, babúsgatás, becézés, becézgetés, cirógatás karesować – ölelni-csókolni; becézni, becézgetni; ölelgetni, csókolgatni; (dawno) babúsgatni, kedveskedni karesować się – ölelkezni, csókolódzni; nyaljákfalják egymást; szerelmeskedni kareta [1. powóz czterokołowy na resorach, z nadwoziem w kształcie zamkniętego pudła; 2. w grze w pokera: układ czterech jednakowych kart w każdym z kolorów] – kocsi, hintó; fogat virginiai fülemüle kardynał protodiakon – (egyh.) protodiakónus bíboros kardynał, kardynałek [ryba morska z rodziny apogonowatych] – kardinálishal kardynałek chiński (Tanichthys albonubes) [1. ryba słodkowodna z rodziny karpiowatych; 2. słodkowodna ryba z rodziny karpiowatych. Często spotykana w akwariach] – kolibrihal (Tanichthys albonubes) [Kínában őshonos] kardynałek czubaty (Paroaria coronata) – Koronás kardinálispinty (Paroaria coronata) kardynałek [mała ryba o oliwkowozielonym ubarwieniu z dwiema mieniącymi się pręgami wzdłuż boków] – kardinálishal kardynałka – (körte v. szilvafajta); (női) pelerin karetka [1. samochód przystosowany do przewozu chorych, poczty itp.; 2. mała jednokonna kareta do wynajmowania za opłatą] – kordé; (műszaki) kocsi karetka pocztowa – postakocsi karetka pogotowia, karetka pogotowia ratunkowego – mentőautó, mentőkocsi; sebesültszállító karetka reanimacyjna [samochód wyposażony w urządzenia umożliwiające natychmiastową reanimację chorego] – reanimációs (újjáélesztő) mentőkocsi karetka w maszynie do pisania – az írógép kocsija karetka więzienna – rabszállító Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2464 karetki kardiologiczne (karetki K) [które są bardzo zbliżone do karetek wypadkowych lub reanimacyjnych (oznaczane wtedy jako Rk), lecz posiadają w składzie załogi lekarza specjalizującego się w kardiologii lub chorobach wewnętrznych, wyposażone w lepszej jakości sprzęt służący do diagnostyki chorób układu krążenia (np. aparat EKG wysokiej klasy, z możliwością transmisji zapisu do ośrodka specjalistycznego, specjalistyczny defibrylator, pompy infuzyjne, zestaw dodatkowych leków). Znajdują się one jedynie w dużych aglomeracjach.] – kardiológiai mentőkocsik karetki neonatologiczne (karetki N, enki) [używane w podobnych sytuacjach jak karetki R, ale do transportu noworodków i niemowląt (do 1 roku życia). Często oznaczone jako NR (Neonatologiczna eRka)] – neonatológiai mentőkocsi újszülött mentőautók karetki przewozowe (karetki P) [używane do transportu chorych nie wymagających intensywnego nadzoru lub transportu np. krwi, najczęściej z kierowcą i ratownikiem. Obecnie karetki przewozowe nazywane są transportowymi i oznaczone literką (T) ponieważ wg ustawy o ratownictwie medycznym po 2010 r. oznaczenie literowe P przysługiwać będzie wyłącznie karetkom podstawowym (P).(obecnie w województwie warmińsko-mazurskim obowiązuje nowe oznaczenie zgodne z kontraktowaniem zrm przez NFZ)] – betegszállító mentőautók karetki reanimacyjne (karetki R, erki) [używane w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia. W karetce reanimacyjnej musi być lekarz. Najczęściej ich załoga składa się z lekarza (powinien być to lekarz specjalista określonych specjalizacji lub lekarz specjalizujący się w medycynie ratunkowej), ratownika i kierowcy. Po 2010 roku wszystkie karetki (R) zostaną zastąpione przez karetki specjalistyczne (S).(obecnie w województwie warmińskomazurskim obowiązuje nowe oznaczenie zgodne z kontraktowaniem zrm przez NFZ)] – reanimációs (újjáélesztő) mentőkocsik karetki wypadkowe (karetki W) [wysyłane do urazów, wypadków i zachorowań, w których nie jest konieczny wyjazd karetki R lub gdy wyjazd karetki R jest potrzebny ale dyspozytor nie ma do dyspozycji w danej chwili żadnego zespołu R. Pod względem wyposażenia niewiele różni się - Wersja 01 01 2017 od karetki R, czasami ma identyczne wyposażenie. Obsada karetki składa się z trzech osób: pielęgniarki lub ratownika medycznego i kierowcy. Po 2010 roku wszystkie karetki (W) zostaną zastąpione przez karetki podstawowe (P).(obecnie w województwie warmińsko-mazurskim obowiązuje nowe oznaczenie zgodne z kontraktowaniem zrm przez NFZ)] – eseti mentőautók karetnictwo – kocsigyártás karetniczy, -a, -e – kocsigyártó-, karetnik – kocsigyártó munkás karetowy, -a, -e – kocsi-, hintó-, bérkocsi- kariatyda kariatyda [1. podpora architektoniczna w formie postaci, najczęściej kobiecej, spełniająca funkcję kolumny podtrzymującej gzyms lub balkon czy belkowanie; 2. Kariatyda podpora architektoniczna w formie postaci, najczęściej kobiecej, spełniająca funkcję kolumny podtrzymującej gzyms lub balkon czy belkowanie. Charakterystyczna zwłaszcza dla porządku jońskiego. Nazwa pochodzi od greckiego karyatides czyli "dziewczyny ze wsi Karyai". Chodzi tu o kobiety sprzedane w niewolę po zburzeniu sprzyjającej Persom wsi Karyai. Były one zmuszane do ciężkiej pracy. Najbardziej znanym przykładem kariatyd są rzeźby z Erechtejonu, przybytku kultu dwóch bogów: Ateny i Posejdona. Wznosił się on na północnym krańcu ateńskiego Akropolu. Męskim odpowiednikiem kariatydy jest atlant (inaczej atlas).] – (építészet) kariatida (karyatida); párkányzatot, erkélyt tartó, oszlopot helyettesítő, kőböl faragott nőalak [oszlop helyett alkalmazott nőalak, erkély- vagy párkányhordozó az ókori görög építészetben. Az ókorban leginkább az ión oszlopokat helyettesítette, legszebb antik példája az athéni Erekhteion oszlopcsarnoka.] karier [najszybszy bieg u zwierząt czworonożnych] – négylábú állatok leggyorsabb futása kariera [1. zdobywanie coraz wyższej pozycji w jakimś zawodzie lub w jakiejś dziedzinie; też: sukces odniesiony w tym zawodzie lub w tej dziedzinie; 2. zaskakująca popularność czegoś; 3. przebieg czyjejś Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2465 pracy zawodowej w ciągu całego życia] – (fr.) karrier, pályafutás, életpálya, előmenetel; sikeres pályafutás, emelkedő előmenetel; (sport) a ló leggyorsabb vágtatása kariera pełna przeszkód – rögös karrier kariera wyboista – rögös pálya kariera wojskowa – katonai pálya v. pályafutás kariera zawodowa – pályafutás karierowicz [1. człowiek dążący za wszelką cenę do zrobienia kariery 2. człowiek, którego głównym celem życiowym jest zrobienie kariery] – (fr.-lat.) karrierista, stréber, törtető, akarnok, könyöklő; csak önnön érvényesülésével törődő elvtelen, nem tisztességes eszközök felhasználásától sem visszariadó ember karierowiczostwo [chęć zdobycia za wszelką cenę stanowiska, majątku, itp.; arywizm] – (fr.-lat.) karrierizmus, karrierhajhászat, törtetés; eszközökben nem válogató hajsza az egyéni sikerért karierowy, -a, -e – karrierKarina, Karyna [imię żeńskie, pochodz. prawdopodobnie z jęz. niemieckiego; forma zdrobniała od imienia Katarina (pol. Katarzyna). Inna hipoteza mówi, że wywodzi się od słowa cara, które po łacinie oznacza "kochana, droga" lub w galickim "przyjaciel". Jeszcze inna hipoteza mówi, że pochodzi od nazwy konstelacji kil, nazwanej w związku kilem statku Jazona — 1. imię żony Wysockiego; 2. świętuje 11 lipca, 2 sierpnia, 7 listopada; 3. Wojciechowska, Miss Polonia 1991; 4. urzędowo: Karinka, Kara, Ina; 5. Kunkiewicz (ur. 1974r.) – aktorka i prezenterka telewizyjna; 6. Szafrańska, polska aktorka filmowa] – Karina (női név) Karinka – Karinka kariogamia [1. zlewanie się haploidalnych jąder komórek rozrodczych (gamet) w czasie ich kopulacji w jedno diploidalne jądro powstałej zygoty; 2. proces zespolenia się dwóch pojedynczych jąder: komórki jajowej i plemnika w jedno jądro zygoty, stanowiący istotę zapłodnienia] – kariogámia; sejtmag egyesülés karioka, carioca [wym. karioka] [taniec towarzyski będący południowoamerykańską odmianą fokstrota; też: muzyka do tego tańca] – (sp.) carioca; néger eredetű tác kariokineza [podział jądra komórkowego, któremu towarzyszy wyodrębnianie się chromosomów i precyzyjny podział materiału genetycznego między jądra - Wersja 01 01 2017 potomne (rozróżniamy k. redukcyjną i k. somatyczną)] – kariokinézis [bonyolódottabb mitózis vagy kariokinézis. Ennek lényege az, hogy a sejtmag kromoszóma-állománya olyképpen osztódjon el a két leánysejtmag között, hogy mindkettő egyenlő mennyiségű kromoszómához jusson] kariolka [jednokonny, lekki, odkryty powóz dwukołowy] – carriole; könnyű, kétkerekű kocsi, kordély; kordé, targonca carriole Kariota łagodna, palma orzechowa (Caryota mitis) [gatunek rośliny z rodziny arekowatych, pochodzący z południowej Azji (Indonezja, Filipiny) i Indii, uprawiany w różnych krajach świata.] – halfarokpálma (Caryota mitis) kariotyp [właściwa danemu organizmowi suma chromosomów o charakterystycznej liczbie i budowie] – (gör.) kariotípus [Az egyed kromoszómáinak összessége, iIl. az egyed kromoszómáinak száma, alak és nagyság szerinti meghatározottsága.] kark [tylna część szyi granicząca z grzbietem] – nyak, nyakszirt, tarkó (potylica); tarja (u wieprza); (plecy) hát kark konia – a ló nyaka karkas [1. szkielet lub korpus jakiegoś przedmiotu; 2. pocisk zapalający o kształcie elipsoidalnym używany dawniej w artylerii; 3. (u Zygmunta Glogera) pocisk podługowaty, do zapalania budynków służący. Składał się z dwuch żelaznych, dwoma podobnież żelaznemi krzyżującemi się obręczami połączonych, „kadłubem karkasowym” nazwanych czaszek. Kadłub ten, w worek drelichowy obszyty, napełniał się palną zawartością, poczem, dla większej mocy, cienkim oplatał się sznurkiem; dla zabezpieczenia zaś od wilgoci, roztopioną oblewał się smołą. B. Gemb. Karkasem nazywano także w kornetach białogłowskich druciany szkielet, niby żebra, na których kornet był obszyty. 4. żeberka druciane, na których w dawnej Polsce szyto damski kornet] – váz; (dawno) drótváz (kalapé) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2466 karkas karkołomnie – nyaktörően, kockázatosan karkołomność – kockázatosság karkołomny, -a, -e [1. grożący śmiercią lub kalectwem; 2. bardzo śmiały i niosący ryzyko niepowodzenia] – nyaktörő, kockázatos karkołomne schody – nyaktörő lépcső karkowy, -a, -e [przymiotnik od: kark] – tarkókarkówka [mięso z karku wieprzowego, wołowego, baraniego lub cielęcego] – tarja karkówka wędzona – füstölt tarja karkówka wieprzowa – sertéstarja karleć [1. maleć lub tracić zdolność wzrostu; 2. zob. karłowacieć w zn. 2.] – eltörpülni karleć się – összeszugorodni, megkisebbedni; törpülni, eltörpülni, elkorcsosulni, satnyulni, elsatnyulni karlenie – összezsugorodás, kisebbedés, megkisebbedés, eltörpülés, elkorcsosulás, elsatnyulás karlę – törpe; csenevész v. nyomorék v. satnya gyermek karli, -ia, -ie; karłowy, -a, -e [1. niski; 2. zob. karłowaty w zn. 3.] – törpe, korcs, satnya, csenevész karlica, karliczka – törpe nő v. lány Karliczka (Porzana pusilla) – törpevízicsibe (Porzana pusilla) [a madarak osztályának darualakúak (Gruiformes) rendjébe, a guvatfélék (Rallidae) családjába tartozó faj] karlik [niewielki nietoperz o małych uszach i wąskich skrzydłach] – törpe; korcs, törpefa; törpekarfiol; gyalogborsó; törpegalamb Karlowe Wary - Wersja 01 01 2017 Karlowe Wary (cz. Karlovy Vary; niem. Karlsbad) [miasto w zachodnich Czechach, znana miejscowość uzdrowiskowa] – Karlovy Vary (németül Karlsbad) [város Csehországban, az ország legnagyobb gyógyfürdőhelye. Évente 70 országból 85.000 vendég és 2 millió átutazó keresi fel.] karlsbadski, -a, -ie – karlsbadi karlus [przystojny chłopak] – [Słowniczek języka śląskiego] jóképű fiú Karłątek kniejnik (Ochlodes venatus = Ochlodes sylvanus = Ochlodes faunus) [owad z rzędu motyli, z rodziny powszelatkowatych ( = warcabnikowatych) (Hesperiidae)] – erdei busalepke (Ochlodes venatus) [a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a busalepkefélék (Hesperiidae) családjához tartozó faj] karłatka [karłowata palma bez pnia, o wachlarzowatych liściach] – pálma, törpefenyő karłatka niska – törpepálma karłowacenie – elkorcsosítás, elkorcsosulás, elsatnyítás, elsatnyulás; eltörpítés, eltörpesedés karłowacić – elkorcsosítani, elsatnyítani; eltörpíteni, törpévé tenni karłowacieć [1. stawać się karłowatym; 2. tracić początkową wartość] – korcsosodni, elkorcsosodni; korcsulni, elkorcsosulni, elsatnyulni; eltörpülni karłowato – törpe módra, satnyán karłowatość – törpeszerűség, satnyaság karłowaty, -a, -e [1. o człowieku lub zwierzęciu: mający nienormalnie mały wzrost; 2. o roślinie: mający wymiary mniejsze niż przeciętne dla danego gatunku; 3. mający niewielką wartość] – törpe, csenevész, satnya, eltörpült, korcs karłowata sosna – törpefenyő karłowate drzewo – törpefa karłowate ludy [populacje ludzkie - w większości szczątkowe - b. niskiego wzrostu (mężczyźni 140-155 cm); występują w Afryce Środk. (Pigmeje) i płd. (Buszmeni) oraz na wyspach i płw. Azji Płd.-Wsch.; pochodzenie nieznane] – törpenépek karm [pokarm dla zwierząt; karma] – takarmány, abrak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2467 karm do krów – tehéntakarmány karma [pokarm dla zwierząt lub ptaków] – takarmány, abrak; eledel karma dla koni – lótakarmány karma, karman [w indyjskich religiach i indyjskiej filozofii: suma uczynków człowieka, decydująca o charakterze wcielenia w łańcuchu reinkarnacji] – (szanszkrit) karma; 1. (bölcsészet) a hinduizmus egyik tétele: az élőlények jó v. rossz sorsát a különböző életeikben, főleg pedig a megelőző életükben elkövetett tettek határozzák meg; 2. az élőlények jó vagy rossz sorsát előző életükben elkövetett tetteik nyomán meghatározó erő karmaniola (fr. Carmagnole, od Carmagnola, miasta we Włoszech) [1. taniec z okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej wykonywany przy wtórze pieśni rewolucyjnej z 1792 o tej samej nazwie. 2. wierzchni kaftan z długimi rękawami, z połami prostymi. Ma kołnierz wyłożony, kieszenie i dwa rzędy dużych guzików z metalu lub z kości. Przeniesiona do Francji przez piemonckich robotników, noszona później przez lud marsylski, przyjęta została jako demonstracyjny strój wielkiej rewolucji. Karmaniola była noszona ze spodnią kamizelką, zwykle czerwoną i z pantoflami w paski o barwach narodowych.] – (fr.) carmagnole; francia forradalmi dal és tánc; (mod) francia eredetű hosszú újjú felsőkabát kihajtott gallérral, zsebbel, karmazsin karmazyn [1. kolor intensywnie czerwony; 2. dawna cenna tkanina takiego koloru; 3. w dawnej Polsce: szlachcic, któremu przysługiwało prawo noszenia karmazynowego żupana; 4. drapieżna, czerwono ubarwiona ryba morska; 5. kura o upierzeniu mahoniowym z metalicznym połyskiem i o żółtych nogach; 6. odcień ciemnej czerwieni z niewielką domieszką błękitu. Tradycyjnie określany jako kolor krwi żylnej (ciemnej). 7. Karmazyn (kolor) to samo, co karmin, szkarłat. Najgłębszym - Wersja 01 01 2017 źródłosłowem tego wyrazu, podług Karłowicza, jest sanskryckie krmi albo krimim, robak, czerw(iec), z którego robiono tę barwę. Po arabsku kirmiz – czerwiec, a kirmezi – karmazynowy; po turecku kyrmyzy oznacza tenże kolor.] – (perzsa→ném.) karmazsin, haragosvörös; (tört.) (karmazsinba öltözött) nemes v. mágnás; (állat) karmazsinbogár, bíbortetű, (halfajta) karmazynka – folyosópille; (tyúk fajta) karmazynowy, -a, -e – karmazsinkarmazynowy baldachim – karmazsinmennyezet karmel [brązowa ciągliwa masa otrzymywana przez ogrzewanie sacharozy, glukozy lub cukru] – (fr., sp.) karamell, égetett cukor, festőcukor karmel biały [syrop będący mieszaniną skrobi i cukru] – fehér karamell karmel [zakon karmelitański] – karmelita szerzetesrend Karmel (hebr. = "Ogród") [1. zob. Góra Karmel, (właściwie pasmo górskie, ciągnące się przez 25 km, w najwyższym punkcie osiągające 546 metrów n.p.m.) położona koło Hajfy w Izraelu. Uważana była lub jest za świętą przez żydów, chrześcijan, muzułmanów, bahaitów, czcicieli Baala i starożytnych Greków („Góra Zeusa”). 2. biegnący ze środkowej Palestyny w kierunku pn.-zach. łańcuch górski, stromo zakończony nad brzegiem Morza Śródziemnego. Z nadejściem wiosny zdobiła go bogata roślinność, którą latem wypalało słońce.] – Karmel-hegy; átlag 500 m magas hegylánc Palesztinában, kb. 50 km hosszú; legmagasabb pontja 550 m. Rajta áll a karmelitarend első kolostora Karmel (miasto w biblii; Joz. 15.55) – Karmel; Város Júda törzsi területén, Hebrontól (1) mintegy 10 km-nyire délre (Józs 15,55; 1Sám 25,2.5) karmelek [cukierek z karmelu twardy lub nadziewany] – (fr., sp.) karamella v. karamell, égetett cukor karmelek ananasowy – ananász-karamella karmelek malinowy – málnakaramella Karmelici (pełna nazwa po łac. Ordo fratrum Beatae Virginis Mariae de monte Carmel) [katolicki zakon kontemplacyjny Marii Panny z góry Karmel o surowej regule.] – Kármelita Rend, Kármel-hegyi Miasszonyunk Rendje, vagy néha egyszerűen Kármel-hegy (latinul Ordo fratrum Beatæ Virginis Mariæ de monte Carmelo); karmeliták [1. A palesztínai Karmel hegyén letelepedett és 1226-ban Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2468 pápai megerősítést nyert szerzetesrend. 1240-ben Európába költöztek. 2. a 12. században alapított katolikus szerzetesrend. Az 1185 után elhunyt kalábriai Szent Bertold vezetésével alapították a Kármel-hegyen, amely a mai Izrael északi részében, Ciszjordániában helyezkedik el. A rend a hegyről kapta a nevét. Utódja Brocard a jeruzsálemi patriárkától, Alberttől, szabályokat nyert a kolostor számára, amelyeket III. Honorius erősített meg 1224. 1237-44. sokat szenvedtek a szaracénoktól, ezért előbb Ciprus szigetére s onnan Európába jöttek át. Itt enyhébb szabályokat vettek fel s mindinkább távoztak eredeti szigoruságuktól, ugy hogy II. Pius idejében éppen e miatt szakadás támadt közöttük s megalkották az obszervantok v. karmelhegyi mezitlábasok, a konventualisok, azaz sarus karmelita papok s a terciáriusok testületét. — Nagy Lajos király édesanyjának gyóntatói kármeliták voltak. A rendet a király telepítette le Magyarországon. Budán a mai Fazekas utcában, a Margit körútnál, a ferencesek szőlőskertje mellett lehetett a házuk. A rendház alapítását 1372. július 28án kelt levelében rendelte el XI. Gergely pápa. Hazánkban csak Győrött vannak s teljes nevök a Karmel hegyéről nevezett bold. Szűz rendje. A karmelita-apácák rendjét Soreth János alapította 1452.] Karmelici bosi [1. katolicki zakon, odłam zakonu karmelitów o surowszej regule, powstały wskutek reformy rozpoczętej 1580 przez św. Teresę z Ávila i św. Jana od Krzyża. Celem reformy był powrót do pierwotnej reguły i odrzucenie nadużyć, które wkradły się przez wieki. W Polsce od 28 listopada 1605 (pierwsza kaplica w Krakowie, w dawnym zborze ewangelickim). Obecnie w Polsce są dwie prowincje karmelitów bosych warszawska i krakowska. 2. Karmelici bosi w Polsce pojawili się najprzód r. 1605, gdy Klemens VIII wyprawił 3-ch członków tego zgromadzenia (jednego włocha i dwuch hiszpanów) na misję do Persyi. Obrawszy drogę na Polskę, mieli stąd przez Moskwę udać się do Azyi.] – katolikus szerzetesrend Prowincja Warszawska Zakonu Karmelitów Bosych Nazwa i początki naszego Zakonu związane są z Górą Karmel w Palestynie. Począwszy od św. proroka Eliasza, na przestrzeni wieków przebywali tam pustelnicy pielęgnując ducha modlitwy i służąc ludziom. Pustelnikom tym w XIII wieku św. Albert, patriarcha Jerozolimy nadał Regułę Życia. W XVI wieku w Hiszpanii - Wersja 01 01 2017 zakon został zreformowany przez św. Teresę od Jezusa i św. Jana od Krzyża. karmelicki, karmelitański, -a, -ie – karmelita karmelita [członekzakonu katolickiego] – karmelita, karmelita szerzetes; a Karmel hegyén (a Szentföldön) alapított szerzetesrend tagja karmelita bosy – mezítlábas karmelita karmelita trzewikowy – sarus karmelita karmelitanka [członkini katolickiego zakonu żeńskiego], karmelitka – karmelita apáca Karmelitanki [1. żeńska gałąź zakonu karmelitów. Do powstania zakonu karmelitanek doszło w wyniku przejęcia pod kierownictwo karmelitów stowarzyszeń pobożnych niewiast, tzw. beginek. W oparciu o bullę papieża Mikołaja V z 1452 r. generał karmelitów, bł. Jan Soreth założył 5 klasztorów sióstr. 2. W stosunku do liczby klasztorów męskich, niewiele Polska posiadała klasztorów żeńskich tej reguły. Dwa były zaledwie konwenty karmelitanek trzewiczkowych dawnej obserwy: we Lwowie i Dubnie na Wołyniu, oraz 8 klasztorów karmelitanek bosych, a mianowicie: w Krakowie i Lublinie po 2, a w Wilnie, Lwowie, Warszawie i Poznaniu po jednym. Z tych wszystkich pozostały już tylko dwa klasztory w Krakowie, t. j. jeden dawny, a drugi przeniesiony w r. 1875 z Poznania. — Kościół Karmelitanek Bosych został wybudowany w 1667 r. z fundacji Ludwiki Marii Gonzagi u zbiegu ulic Psiej (obecnie Szkolna) i Koziej. Do kościoła przylegały zabudowania klasztorne. Zespół został silnie uszkodzony na początku XVIII w. czasie oblężenia Poznania przez Rosjan i Sasów, następnie odbudowany. W 1855 zabudowania przeznaczono na szpital. W latach 1878 81 wzniesiono nowe skrzydło szpitalne rozbierając kościół i przebudowując klasztor wraz z podwyższeniem o jedną kondygnację.] – karmelita apácák [kármelita apácák, Kármelhegyi Boldogságos Szűz Mária Rendje Sarutlan Apácái (lat. Ordo Carmelitarum Discalceatarum, OCD) [pápai jogú, szemlélődő szerzetes intézmény. Gueldernben (É-Rajnavidék) a beginák kérték a csatlakozást a kármeliták rendjéhez, amit B. Soreth János generális 1452: elfogadott. Ezzel megalapította a karmelita apácák rendjét, melyet V. Miklós pápa (ur. 1447-55) Cum nulla bullájával 1452-ben megerősített.] karmelitański, -a, -ie – karmelita Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2469 - karmelitek – szirti galamb karmelizacja [proces cieplnego rozkładu cukru] – karamellizáció; a cukor oxidációja karmelizować – karamellizálni karmelkowaty, -a, -e [przypominający karmelki] – karamellszerű; szirupszerű karmelkowy, -a, -e [przymiotnik od: karmelek] – karamell-; (átv.) szirupos, szirupszerű, édeskés, mézédes, émelyítő karmelkowe słowa – édeskés beszéd, mézédes szavak karmelkowy papierek – cukorkacsomagoló (mintás) papír karmelkowy poeta – fűzfapoéta karmelkowy wiersz – fűzfa vers Karmelkowy Wiersz Adam Asnyk Bywało dawniej, przed laty, Sypałem wiersze i kwiaty Wszystkim dziewczątkom, Bom mylał, o piękne panie, Że kwiat lub słowo zostanie Dla was pamiątką. Wersja 01 01 2017 karmiąca matka – szoptató v. szotatós anya Matka Boska Karmiąca karmiciel, karmicielka – etető, kenyéradó, tápláló, fenntartó (ffi/nő) karmić [1. dawać jeść lub dostarczać pożywienia; 2. o kobiecie lub samicy ssaków: żywić potomstwo własnym mlekiem] – táplálni, etetni; (dziecko) szoptatni; (zwierzęta) etetni, takarmányozni, hizlalni, (átv.) táplálni, áltatni Wierzyłem -zwyczajnie młody, Że jeszcze nie wyszło z mody Myleć i czuć, Że trocha serca kobiecie Świetnej kariery na wiecie Nie może psuć. Aniołków brałem na serio I z mieszną donkiszoterią Wielbiłem lalki, I gotów byłem, o zgrozo, Za Dulcyneę z Tobozo Stanąć do walki! Magdalena Nehring-Gugulska: Warto karmić piersią: Érdemes mellekkel szoptatni Lecz dzi komedię salon Jak człowiek dobrego tonu Na wylot znam; Z serca pożytek niewielki, Więc mam w zapasie karmelki Dla dam. [przed latem 1868] karmelować – karamellizálni; karamellt készíteni; cukrot égetni karmelowy, -a, -e [przymiotnik od: karmel] – karamellkarmelówka – meggypálinka cukorsziruppal karmić chorego – beteget táplálni karmić kogo bażantami – csemegével etetni vkit karmić kogo obietnicami – vkit igéretekkel áltatni karmić kogoś czegoś – etetni vkit vmivel karmić (piersią) kogoś, karmić piersią – szoptatni vkit karmić młode – (áll) szoptatja a kicsinyeit karmić wieprze – sertést hizlalni karmić zwierzęta – állatot etetni, takarmányozni karmić się [karmić samego siebie] – táplálkozni, enni; élni vmivel; legelni; (átv.) táplálja v. tápláltatja magát; vmiből élni; foglalkozni vmivel karmić się nadzieją – reménnyel táplálkozni; remélni karmidło [automatyczne urządzenie powodujące opadanie sypkich pasz z zasobnika do koryta w miarę ich wyjadania przez zwierzęta] – etető karmiący, -a, -e – szopató, szoptatós; tápláló, hízlaló Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia karmidło automatyczne [służy do automatycznego karmienia ryb akwariowych] – automata etető karmienie – táplálás, etetés, (dziecka) szoptatás, (zwierząt) etetés, takarmányozás, hizlalás; (átv.) táplálás karmienie dziecka – gyermekszoptatás 2470 karmik dla ptaków – madáretető karmin [1. kolor jaskrawoczerwony; 2. barwnik takiego koloru] – (perzsa→fr.) kármin; kárminlakk; bíborvörös; vörös színű könnyű por, piros festék. Mexikói kaktuszokon élő bíbortetűk megszárított testéből áll (cochenille). Karmin – a Kármin magyar eredetű női név, jelentése: kármin (bíborpiros szín). karminadel, karbinadel [kotlet mielony] – [Słowniczek języka śląskiego] fasírozott, vagdalthús, fasírt karminować [daw. barwić usta, policzki na kolor karminu] – pirosítani, kárminszínűre festeni, (nyomdászat) kárminfestékkel bekenni karminowo – kárminpirosan karminowy, -a, -e [przymiotnik od: karmin] – kármin-, kárminpiros karmnik [deseczka z daszkiem, na którą sypie się pokarm dla ptaków] – madáretető; ól, hizlalda, etető, disznóól; hízó, hízódisznó; hízott liba karmnik automatyczny [zob. karmidło] – automata etető Karmnik bezpłatkowy (Sagina ciliata) – pillás zöldhúr (Sagina ciliata) karmnik kolankowaty (Sagina nodosa) – csomós zöldhúr (Sagina nodosa) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a szegfűvirágúak (Caryophyllales) rendjéhez, ezen belül a szegfűfélék (Caryophyllaceae) családjához tartozó faj.] karmnik kurzy – tyúkól karmnik ościsty (Sagina subulata) - Szálkás zöldhúr (Sagina subulata ) [egy virágos növény, és nem moha. Lassan terjedve egy sűrű, örökzöld, a mohához hasonló szőnyeget alkot. Tolerálja a homokos, vagy sziklás talajokat, a napfényes, illetve a - Wersja 01 01 2017 félárnyékos fekvést. Apró fehér virágai április végétől hosszan díszítik a növényt.] karmnik rozesłany (Sagina procumbens) - Sagina procumbens L. – (Apróhúr. – Term. r.: Szegfűfélék. Caryophyllaceae.) [Évelő. 5–15 cm. Szára lecsepűlt, tövén gyökerező. Levelei fonalszerűek; kocsányai elvirítás után legörbültek; csészelevelei nem szálkahegyűek. Szirmai kicsinyek, sokkal kisebbek mint a csésze; esetleg hiányzanak is. Terem kissé nedves, homokos vagy agyagos helyeken hazánk minden dombvidékén.]; heverő és a sziromtalan zöldhúr (Sagina procumbens, S. apetala) karmnik skalny (Sagina saginoides) - Havasi zöldhúr (Sagina saginoides) [Általában magashegyekben él faj] karmnikowy, -a, -e – madáretetőkarmny, -a, -e [zob. tuczny] – hízlaló-, etető-, tápláló; hízó, hízlalt, hízott, tömésre v. hízlalásra befogott; tömött, hízó karmna gęś – hízóliba karmne cielę – hízóborjú karmowy, -a, -e [przymiotnik od: karma] – takarmány-, a takarmányra vonatkozó karnacja [1. koloryt skóry; 2. tonacja nadawana ciału ludzkiemu przez malarza] – karnáció; hússzín [húsrózsaszín, húsbarna, húsvörös, húspiros, húslészín; színtartomány: vörös, árnyalat: barnásvörös] karnal [kapturek kładziony sokołom myśliwskim na głowę dla zasłonięcia im oczu] – (dawno) csuklya (sólyomra) karnalit (KMgCl3·6H2O) [minerał krystalizujący w układzie rombowym. Bezbarwny, biały, żółty lub czerwony. Gorzki, łatwo rozpuszczalny w wodzie, występujący w górnych warstwach złóż solnych, obok soli kamiennej i sylwinu, używany do otrzymywania metalicznego magnezu, soli potasowych i produkcji nawozów sztucznych.] – (ásvány) karnallit, carnallit; kősótelepek felső rétegében található, rombos rendszerben kristályosodó ásvány (Karnall német bányamérnök nevéről). karnawał [1. okres zabaw i balów trwający od święta Trzech Króli do środy popielcowej; 2. (u Zygmunta Glogera) od carn-aval, mięsożerswo, u nas pospolicie zapustem zwany. Ściśle biorąc, tylko 3 dni ostatnie przed popielcem stanowią zapust, obszerniej – cały czas od Nowego roku lub Trzech Króli aż do popielca tak się nazywa. W wiekach średnich sposobiono się do wielkiego postu wstrzemięźliwością od mięsa (stąd ruska maślanica). Stąd zapusty w ówczesnym stylu kościelnym Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2471 carnis-privium – mięsopust, porzucenie mięsa się zwały. Karnawał winien swój początek świętom pogańskim, lupercalia i bacchanalia zwanym. Odgłosem i zabytkiem owych czasów są karnawałowe biesiady, tańce i maszkary.] – (ol.) karnevál, farsang; jelmezes, táncos vidám felvonulás; népünnepély karnawałowo – farsangiasan karnawałować – farsangolni karnawałowy, -a, -e [przymiotnik od: karnawał] – farsangi karnąć się [1. przejechać się; 2. pot. przejechać się pożyczonym rowerem bądź samochodem; 3. dawać karniaka, kajtnąć się] – [Słowniczek języka śląskiego] utazni, utazgatni; kerékpározgatni, autózgatni karnecik [zdrobnienie od: karnet] – noteszka karneol, karniol [to minerał, odmiana chalcedonu, krystalicznej, kwarcowej krzemionki (SiO2). Nazwa pochodzi od łac. carnis = ciało, mięso. Jest brązowoczerwoną, przeświecajacą lub nieprzezroczystą odmianą chalcedonu. Chromoforem jest w nim żelazo. Wskutek podgrzewania barwę można pogłębić.] – (lat.) karneol; (ásvány) hússzínű féldrágakő karnet [1. bilet umożliwiający wstęp na kilka imprez rozrywkowych lub skorzystanie z kilku przejazdów środkami komunikacji publicznej; 2. notesik służący dawniej kobietom na balu do wpisywania kolejności tańców i tancerzy] – tanúsítvány, bizonylat, notesz; színházbérlet, színházi bérlet, mozibérlet karnet celny – vámbizonylat karnet młodzieżowy – ifjúsági bérlet karniak [1. pot. kieliszek wódki podawany osobie spóźnionej; 2. pot. rzut karny] – „büntetőpohár”(a fogadásra későn érkező személy számára töltött nagyobb méretű pohár) karnie – büntetéssel, bírsággal karniol, karneol [minerał, odmiana chalcedonu; krwawnik] – (ásvány) karneol; hússzínű féldrágakő; vörösre festődött kalcedon karniol włóknisty – rostos karneol karniolowy, -a, -e – karneolkarnisz [1. drążek albo listwa nad drzwiami lub oknem, służące do zawieszania firanek lub zasłon; 2. daw. poziomy występ w murze, - Wersja 01 01 2017 meblu, nad kominkiem itp.] – (fr.) karnis; függönyrúd, függönytartó karno-sądowy, -a, -e – döntőbírósági karność – fegyelem, fegyelmezettség karność klasztorna – zárdai fegyelem karność obozowa – tábori fegyelem karność wojskowa – katonai fegyelem karny, -a, -e [1. dotyczący kary lub będący karą; 2. wdrożony do posłuszeństwa] – (związany z karą) büntető, büntetési, büntetőjogi; (posłuszny, zdyscyplinowany) fegyelmezett; (sport, rzut karny) büntető; tizenegyes karne oddziały żandarmerii – büntető csendőrcsapatok, csendőr büntetőosztag karne wojsko – fegyelmezett katonaság v. hadsereg karny uczeń – fegyelmezett tanuló karń [rud. bryła twardego żelaziaka brunatnego] – 1. barnás, nehéz öntöttvas tömb; 2. örvénygyökér (fészkesviráfgzatú évelő növény) karo [I 1. jeden z czterech kolorów w kartach, oznaczony czerwonym rombem; 2. karta do gry w tym kolorze; 3. dekolt w sukni lub bluzce w kształcie kwadratu; II o kartach do gry: mający kolor oznaczony czerwonym rombem] – (fr. carreau, négyszög) káró; a francia játékkártya egyik színe; csúcsára állított piros színű rombusz van rajta karoca [1. czterokołowy powóz kryty, używany na dworach królewskich i książęcych; 2. duża kareta, z włoskiego carrozza.] – (dawno) hintó, kocsi Karol [imię męskie pochodzenia frankijskiego oznaczające człowieka mężnego lub wojownika. Staroskandynawskie znaczenie - człowiek, mąż. Od tego imienia (za sprawą Karola Wielkiego) pochodzi słowo król w wielu językach słowiańskich, w tym w polskim, czeskim (král) i rosyjskim (король - korol). Imię również rozpowszechnione w krajach latynoskich.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2472 – Károly [régi magyar férfinév, a török eredetű karul, karvaly madárnévből származik. Már a középkorban azonosították azonban a germán eredetű német Karl névvel, mivel ennek a latinosított Carolus formája az -us végződés nélkül hasonlóan hangzott, mint a magyar név. A germán név jelentése: szabad (férfi), legény, paraszt. Női párja: Karola.] Karol dziesiąty, Karol X Gustaw Wittelsbach (ur. 8 listopada 1622 w Nyköping, zm. 13 lutego 1660 w Göteborgu) [hrabia palatyn i książę Palatynatu-ZweibrückenKleeburg w latach 1652-1660, król Szwecji w latach 1654-1660. Syn księcia Jana Kazimierza Wittelsbacha księcia Palatynatu--Zweibrücken-Kleeburg i Katarzyny córki króla Szwecji Karola IX (zatem po kądzieli był wnukiem króla Karola IX).] – X. (tizedik) Károly, X. Károly Gusztáv (Nyköping, 1622. november 8. – Göteborg, 1660. február 13.) Svédország királya 1654 és 1660 között.] Karol dziewiąty, Karol IX Waza, Karol IX Sudermański, książę Karol - Hertig Karl (ur. 4 października 1550, na zamku sztokholmskim - zm. 30 października 1611, w Nyköping) [regent Szwecji w latach 1599-1604, król Szwecji w latach 1604-1611 (koronowany 15 marca 1607)] – IX. (kilencedik) Károly (Stockholm, 1550. október 4. – Nyköping, 1611. október 30.) [svéd király, Södermanland hercege. Édesapja I. Gusztáv, a családban a harmadik gyerekként látta meg a napvilágot.] Karol Marks (niem. Karl Heinrich Marx; ur. 5 maja 1818 w Trewirze, w Prusach, zm. 14 marca 1883 w Londynie) [filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu, współzałożyciel Pierwszej Międzynarodówki.] – Karl Heinrich Marx (magyarosan Marx Károly) (Trier, 1818. május 5. – London, 1883. március 14.) [német filozófus, közgazdász, a szocialista munkásmozgalom teoretikusa, a marxizmus névadója] Karol Robert Andegaweński (1288 - 16 lipca 1342) [pierwszy z Andegawenów na tronie węgierskim (od 1308), koronowany w 1310. Syn Karola Martela, tytularnego króla Węgier w latach 1290-1295 i Klemencji Habsburg. Jego siostrą była Klemencja Węgierska, królowa Francji jako druga żona Ludwika X, matka króla Jana I Pogrobowca.] – (Anjou) Károly Róbert (Nápoly, 1288. – Visegrád, 1342. július 16.) [I. Károly néven ismert magyar király hivatalosan 1308 – 1342 között uralkodott, ő volt a magyar Anjou-ház - Wersja 01 01 2017 alapítója. Caroberto néven született, Anjou Martell Károly és Habsburg Klementia (Habsburg Rudolf német király leánya) házasságából.] Karol Wielki (łac. Carolus Magnus , fr. Charlemagne, niem. Karl der Große) (ur. 2 kwietnia 742, zm. 28 stycznia 814 w Akwizgranie) [król Franków i Longobardów, od 25 grudnia 800 roku cesarz Imperium Rzymskiego. Najwybitniejszy władca średniowiecznej Europy. Wnuk Karola Młota. Karol Wielki był synem Pepina Krótkiego z dynastii Karolingów i Bertrady z Laon – córki Heriberta, hrabiego Laon.] – I. Nagy Károly, lat. Carolus Magnus vagy Karolus Magnus, franc./angol. Charlemagne (* Prüm, valószínűleg 742 vagy 747, de legvalószínűbb a 748. április 2-i dátum – † Aachen, 814. január 28.) [Martell Károly unokája, Kis Pippin fia, frank király 768-tól.] Karolek – Karcsi, Karesz karolek – (mezei) kömény (Carum carvi) Karolina [żeński odpowiednik imienia Karol. Innym żeńskim odpowiednikiem imienia Karol jest Karola. Imię Karolina jest pochodzenia starogermańskiego, od słowa charal, carl. Francuski odpowiednik imienia Karolina to Charlotte] – Karolin [a Karolina magyar becenevéből önállósult név], Karolina (a Karola továbbképzése); Karola [a Károly férfinév latin alakjának, a Carolusnak a női párja] Karolinka, Karolka – Karcsi; a Karolin beceneve karolkowy, -a, -e – ánizs-, köménykaroseria [blaszana obudowa pojazdu, osłaniająca silnik, kabinę, pasażerów i miejsca na bagaż] – (fr.) karosszéria, kocsiszekrény karoseria samochodowa – autókarosszéria; kocsiszekrény, gépkocsiszekrény karoseryjny, -a, -e – karosszéria karosz [koń czarnej maści, kary] – pej v. pejló karota Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2473 karota (Daucus carota L.) [wczesna odmiana marchwi o krótkim korzeniu] – 1. murok, sárgarépa, karotta; kerekded alakú sárgarépafajta; 2. (átv.) megvágás, tarhálás, gyűjtés (karotaż) karotaż [1. badanie geologiczne przeprowadzane w otworach wiertniczych; 2. nauka zajmująca się badaniem fizycznych własności skał i procesów fizykochemicznych zachodzących w otworach wiertniczych; geofizyka wiertnicza] – megvágás, tarhálás, gyűjtés, pumpolás karoten [żółty lub czerwony barwnik roślinny nadający barwę owocom] – (gör.) karotin; (vegytan) A-vitamint tartalmazó vörösessárga, kristályos festékanyag karotenowy, -a, -e – karotinkarotka, karota [wczesna odmiana marchwi o krótkim korzeniu] – karottka karotować – megvágni, megtarhálni vkit; pánzt v. ajándékot kicsalni vkiből karotowanie – megvágás, tarhálás karowy, -a, -e – káró Karp z Berei, Karpos, cs. Swiaszczennomuczenik Karp, apostoł ot 70-ti [równy apostołom, jeden z 70. uczniów Jezusa Chrystusa, biskup i męczennik, święty Kościoła katolickiego oraz prawosławnego.] – Szent Karpus püspök, vértanú, apostol Karp z Tiatyry, Karpus, cs. Muczenik Karp, jepiskop Fiatirskij (Piergamskij) [biskup i męczennik, święty Kościoła ewangelicznego, katolickiego, ormiańskiego oraz prawosławnego] – Szent Karpus püspök, Szent Papilus diakónus, Szent Agatoniké, ennek felesége, vértanuk + 161 k. [Tiatira, Thyatira, Thyatiren város Lidiában a Pergamonból Szárdeszbe vezető út mentén. Eredetileg makedón katonai kolónia volt, de fontos keresk. és ipari közp-tá fejlődött. Egyike a 7 kis-ázsiai egyháznak, melyek „angyalához” János levelet intézett (Jel 1,11). — Fönnmaradt vértanúságuk egykorú hiteles története, és ebben olvassuk: „Keresztény vagyok és tisztelem Krisztust, Isten fiát, Az élők nem áldoznak a holtaknak” mondta Karpus a bíráknak. A többiek is. Máglyára ítélték. Amikor a karóhoz szegezték Karpust, mosolygott. Bámulva kérdezték a körülállók: „Miért mosolyogsz?” „Láttam az Úr dicsőségét és örültem.” A tűzet gerjesztő katonához fordulva „Azonegy Éva anyánk van, és nekünk is húsból van a testünk, De az igaz ítélet színe előtt mindent eltűrünk.” Krisztusnak ajánlotta lelkét a hős püspök, aki mosolyogva tudta fogadni a szenvedést, mert - Wersja 01 01 2017 látta az Úr dicsőségét és az igaz ítélet színe előtt tudta magát.] Karp (Cyprinus carpio) [ryba z rodziny karpiowatych.] – ponty (Cyprinus carpio) [a sugarasúszójú csontos halak közé tartozó típusfaj, a pontyalakúak rendjének és a pontyfélék családjának névadója. Palearktikus elterjedésű halfaj. Eredeti őshazája Ázsia, valamint Európa keleti fele (Kelet-Európa és a Duna-medence), de tenyésztési céllal máshova is betelepítették, így ma már gyakorlatilag minden földrész édesvizeiben megtalálható. A mérsékelt égövi alföldi vidékek tavait és lassú vizű folyóit kedveli.] (ulica Karpia: Ponty utca) karp błotny – mocsári ponty karp królewski – tükörponty, királyponty, tükrös ponty karp rzeczny – folyami ponty karpa [1. pniak i korzeń pozostałe po ścięciu drzewa; 2. podziemna część rośliny u niektórych gatunków wieloletnich], karpina – vízből kiálló gyökér; fatönk, fatuskó, rönk; tőke karpaccy górale – a kárpáti gurálok v. góralok karpacki, -a, -ie [przymiotnik od: Karpacz, Karpaty] – karpaczi; kárpáti karpacka jodła – kárpáti fenyő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2474 Kárpátia [węgierski zespół muzyczny grający rock narodowy, założony w 2003. Teksty zespołu koncentrują się na historii Węgier, szczególnie tej najnowszej. W wielu utworach występuje sentyment do ziem etnicznie węgierskich oderwanych na mocy Traktatu w Trianon oraz nostalgia za utraconą świetnością Królestwa Węgierskiego, a także nawiązanie do czasów irredenty prowadzonej przez Miklósa Horthyego w okresie II wojny światowej.] – Kárpátia [egy 2003-ban alakult magyar nemzeti rock együttes] Karpaty (węg. Kárpátok; rum. Carpaţi; ukr. Карпати, czes. i słow. Karpaty) [łańcuch górski w środkowej Europie (jeden z największych w tej części świata), ciągnący się łukiem przez terytoria Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy i Rumunii. Najwyższy szczyt Gerlach ma wysokość 2655 m n.p.m.] – Kárpátok (az Európai Központi Hegységrendszer 1500 km hosszúságú keleti része, Ausztriától Romániáig.) karpi, -ia, -ie [przymiotnik od: karp; karpiowy] – pontykarpia łuska – pontypikkely karpik [zdrobnienie od: karp] – pontyocska karpioleszcz – keszegponty (erythropthalmus) karpiowaty, -a, -e – pontyfajta, pontyszerű karpiówka [dachówka ceramiczna w formie płytki z piętką] – lapos cserép v. tetőcserép; hódfarkú cserép karpowy, -a, -e – rönk-, tönk-, törzsi; tőkekarpyntel [potencjometr (regulator w radiu) (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] potenciométer v. potméter karst (kras) – karszt [olyan háromdimenziós felszínforma, amelyet a kőzettömeg – többnyire karbonáttartalmú, mint a mészkő, vagy a dolomit – egyes rétegének vagy rétegeinek mállása alakított ki. A karszt vizet vezető vagy már száraz csatornák rendszere, gyakran egyetlen hatalmas közlekedőedény, amely sokszor a felszínen is kialakít jól felismerhető alakzatokat. A karszt méreteiben változó, akár barlangok ezreiből is állhat.] ; szénsavas vízben oldható kőzetekből (mészkő, dolomit stb.) álló hegységek sajátságos képződményei; mészkőhegység karta [1. kawałek papieru z nadrukiem, przeznaczony do wpisywania różnych informacji; 2. każdy z kompletu kartoników oznaczonych umownymi znakami, służących do gry, stawiania pasjansa itp.; 3. część składowa książki, - Wersja 01 01 2017 zeszytu, czasopisma itp., obejmująca dwie stronice; 4. spis i cennik potraw w restauracji, jadłodajni, kawiarni; 5. dokument uprawniający do korzystania z czegoś, zajmowania się czymś lub stwierdzający posiadanie jakichś umiejętności; 6. prostokąt z tworzywa sztucznego z zakodowanymi na nim magnetycznie lub cyfrowo informacjami, używany m.in. do korzystania z bankomatu; 7. płytka z zamontowanymi układami elektronicznymi, stanowiąca rozszerzenie podstawowych układów komputera; 8. deklaracja dotycząca praw i przywilejów jakiejś grupy społecznej lub zawodowej, wspólnego programu działania itp.; 9. daw. mapa; 10. do gry wynalezione zostały w średnich wiekach na zachodzie Europy] – (gör.) charta; karton, lap, ív; egy darab papír; (w książce) oldal, lap; kártya, lap; (jadłospis) étlap; (politika) charta, alapokmány; (uprawniająca do wstępu, przejazdu) jegy, lap, irat; (dawno) térkép karta adapterowa – adapterkártya [1. Ezt a speciális perifériakártyaként kapható eszközt, az adapterkártyát, a hálózat állomásaként használni kívánt valamennyi személyi számítógépbe beépítik. Az adapterkártya tartalmazza a logikai kapcsolatvezérlést, és a közeghozzáférést vezérlő funkciókat megvalósító hardvert és förmvert (firmware); 2. Egy PC-be vagy OPTO22 kontrollerbe telepített áramkör, amely kommunikációt tesz lehetővé egy eszközzel] karta bankowa – bankkártya karta biblioteczna – könyvtári kártya v. olvasójegy [1. Karta biblioteczna wydawana jest na czas określony; 2. Karta biblioteczna jest dokumentem identyfikującym czytelnika; 3. Karty biblioteczne drukowane są na kartonie o gramaturze 190 g/m; 4. Karta biblioteczna wykonana jest z kartonu offsetowego o gramaturze 190-200 g/m2] karta chorego – beteglap karta choroby, karta chorobowa [dokument zawierający dane dotyczące przebiegu choroby i leczenia pacjenta w szpitalu] – beteg kártya, beteglap, kórlap karta członkowska – tagsági lap karta (dań) – étlap, menü, menükártya karta do głosowania – szavazólap, szavazócédula karta do gry – játékkártya karta dziurkowana [1. zob. karta perforowana; 2. nośnik danych stosowany do zapisu informacji w maszynach z automatycznym przetwarzaniem danych. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2475 Używana do programowania komputera począwszy od ich konstrukcji aż do lat 80. XX wieku, stosowana współcześnie z papierową taśmą dziurkowaną – lyukkártya karta dźwiękowa (ang. sound card, audio card) [1. wymienny element komputera umożliwiający nagrywanie, odtwarzanie lub wytwarzanie dźwięku w komputerze 2. komputerowa karta rozszerzeń, umożliwiająca rejestrację, przetwarzanie i odtwarzanie dźwięku. Poprawnym jest też równie często stosowany termin karta muzyczna] – hangkártya [egy számítógépbővítőkártya, ami hangot fogad és ad ki, számítógépes programok utasítására. Tipikus felhasználási területei: multimédiás alkalmazások, hang és videószerkesztések, és szórakozás (filmnézés, zenehallgatás, játékok).] karta elektroniczna, karta chipowa (ang. smart card) [uniwersalny nośnik danych w postaci karty wykonanej z plastiku z umieszczonym na niej (lub wewnątrz niej) jednym lub kilkoma układami scalonymi (chip), które pozwalają na ochronę procesu logowania użytkownika, kontrolę dostępu i zawartych na niej danych. Może być odczytywana za pomocą urządzeń automatycznych, np. przy zawieraniu i rozliczaniu transakcji finansowych oraz w kasach cyfrowych. Karty elektroniczne mają rozmiar i wygląd zbliżony do tradycyjnych kart kredytowych z paskiem magnetycznym. Często posiadają również taki pasek i mogą być odczytywane w urządzeniach nie obsługujących kart elektronicznych.] – (ang. smart card, chip card) intelligens kártya, chip kártya [Intelligens kártya beépített memóriával, processzorral és operációs rendszerrel.] karta ewidencyjna – nyilvántartási lap karta hotelowa gościa – szobacédula karta geograficzna – (dawno) térkép karta graficzna [1. wymienny element komputera umożliwiający wyświetlenie grafiki i tekstów na ekranie monitora; 2. karta rozszerzeń komputera odpowiedzialna za renderowanie grafiki i jej konwersję na sygnał zrozumiały dla wyświetlacza] – videokártya, videoadapter, grafikus kártya v. grafikus adapter [1. A monitor vezérlését végző bővítőkártya. A videokártyán a kijelzőt vezérlő áramkörök mellett videomemória is található, amely a megjelenítendő képet tárolja. 2. A számítógép alkotórésze. Feladata, hogy a számítógép által küldött képi információkat - Wersja 01 01 2017 feldolgozza, és egy megjelenítő egység számára értelmezhető jelekké alakítsa. Ez az egység lehet CRT monitor, LCD monitor, LCD modul, HDTV vagy kivetítő is. A grafikus kártya és a megjelenítő különböző grafikus szabványok szerint kommunikálhat egymással. A videokártya a kivitelezés alapján lehet alaplapra integrált vagy bővítőkártya.] karta grafiki kolorowej CGA; karta CGA (dawny rodzaj karty graficznej) – CGA, Color Graphics Adapter (grafikus kártyák egyik fajtája) karta gwarancyjna [dokument wystawiony przez wytwórnię lub sklep, gwarantujący użytkownikowi bezpłatne usunięcie wad zakupionego przedmiotu, ujawnionych w okresie gwarancyjnym] – garanciális levél; garancialevél [151/2003. (IX. 22.) Korm. rendelet. az egyes tartós fogyasztási cikkekre vonatkozó kötelező jótállásról.]; jótállási bizonylat karta kalkulacyjna – kalkulációs lap karta katalogowa [kartonik zawierający opis książki lub innego obiektu należącego do danej biblioteki, zbioru itp.] – katalógus kártya karta kontrolna – ellenőrző karton karta kredytowa [płytka magnetyczna z wytłoczonym numerem identyfikacyjnym uprawniająca do zakupów do określonej sumy] – hitelkártya karta książki – könyvlap karta łowiecka – vadászati engedély karta magazynowa – raktárkarton karta magnesowa, karta magnetyczna [1. płytka z tworzywa sztucznego pokryta materiałem magnetycznym, z zakodowanymi na niej informacjami, służąca zwykle jako identyfikator użytkownika lub umożliwiająca korzystanie z niektórych urządzeń; 2. karta, w której nośnikiem danych jest pasek magnetyczny. Odczyt danych odbywa się przez przeciągnięcie karty w czytniku reagującym na zmiany pola magnetycznego.] – mágneskártya karta maszynowa – gépkarton karta materiałowa – anyagkarton karta meldunkowa – bejelentőlap; kijelentő lap karta mobilizacyjna [pisemne wezwanie do służby wojskowej w wypadku powszechnej mobilizacji] – behívóparancs, mozgósítási parancs, SAS-behívó karta mocna – (átv.) erős lap karta na pobyt – tartózkodási engedély Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2476 Karta Narodów Zjednoczonych [Karta została podpisana 26 czerwca 1945 r. W San Francisco przez 50 krajów (Polska podpisała ją dwa miesiące później) i weszła w życie 24 października tego samego roku, po ratyfikowaniu jej przez pięć krajów założycielskich (Chiny, Francja, Stary Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki) oraz większość sygnatariuszy. Kraje podpisujące Kartę zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień, jako prawa międzynarodowego.] – az ENSZ alapokmánya karta nawigacyjna – (dawno) hajózási térkép karta obecności – jelenléti ív karta obiegowa [formularz służący do rozliczenia się pracownika z zakładem, z którego odchodzi] – körlevél karta okolicznościowa – üdvözlőlap karta osobowa – személyi lap karta pacjenta – betegnyilvántartó lap, karton karta papieru – papírlap karta perforowana (ang. punched card) [przestarzała już technologia przechowywania danych na dziurkowanym nośniku papierowym poprzez kombinacje dziurek w poszczególnych kolumnach. Całkowicie zastąpiona nośnikami elektronicznymi, magnetycznymi i optycznymi] – lyukkártya v. Hollerith-kártya [olyan adathordozó, elsődlegesen adatbeviteli eszköz, ahol a digitális információt a keménypapírból készült kártyán adott pozícióban meglevő lyukakkal ábrázolják] karta płatnicza (karta bankowa) – bankkártya karta pobyta – tartózkodási kártya karta pocztowa [zob. pocztówka] – levelezőlap karta powołania, wcielenia [pisemne wezwanie do odbycia czynnej służby wojskowej] – behívó, sorozólap - Wersja 01 01 2017 karta pracy [formularz służący do zapisywania przebiegu czyjejś pracy] – munkalap karta przedtytułowa – (nyomd) szennycímlap karta rejestracyjna [dokument stwierdzający zarejestrowanie pojazdu lub przedsiębiorstwa w odpowiednim urzędzie] – regiszterkártya; törzslap Karta sieciowa (ang. NIC – Network Interface Card) [1. karta rozszerzenia, która służy do przekształcania pakietów danych w sygnały, które są przesyłane w sieci komputerowej. Karty NIC pracują w określonym standardzie, np. Ethernet, Token Ring, FDDI, ArcNet, 100VGAnylan. 2. karta rozszerzeń udostępniająca szybkie łącze komunikacyjne dla połączenia komputera z siecią komputerową.] – hálózati kártya [számítógépek hálózatra kapcsolódását és az azon történő kommunikációját lehetővé tevő bővítőkártya. Manapság már az alaplapok többsége integrált formában tartalmazza. Az az egység, amely minden hálózatra kötött számítógépben megtalálható. A hálózati kártya teszi lehetővé, hogy a hálózat fizikai közegéhez (legtöbbször kábelezés) kapcsoljuk a számítógépünket.] karta SIM (ang. Subscriber Identity Module: moduł identyfikacji abonenta) [plastikowa karta elektroniczna wielkości karty kredytowej (85 × 54 mm, starszy typ), wielkości paznokcia (25 × 15 mm, nowszy typ) lub najmniejsza (15 x 12 mm) z wbudowaną pamięcią i mikroprocesorem.] – SIM kártya karta stałego pobytu – letelepedési engedély karta struktury splotu tkackiego, wzornica [splot zobrazowany przez rysowanie punktów wiążących osnowy na kwadratowym papieże punktowym, gdzie przerwy w pionie przedstawiają nici osnowy oraz przerwy w poziomie przedstawiają nici wątku.] – kötésrajz, patronrajz (szöveté) [1. A szövet szerkezetének kötéspontokkal való ábrázolása, amelyen a függőleges vonalközök egy-egy láncfonalat, a vízszintes vonalközök egy-egy vetülékfonalat jelentenek. 2. A szövet kötésének ábrázolása, a fonalak kereszteződésének rendszerét mutatja. Négyzethálós papíron készül, amelyen minden függőleges oszlop egy-egy láncfonalat, a vízszinte sorok pedig a vetülékfonalakat ábrázolják. A függőleges oszlopok és vízszintes sorok kereszteződéseiben kialakuló négyzetek a kötéspontokat jelentik. Ahol a kötéspontban a láncfonal van felül, azt a négyzetet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2477 besötétítik, ahol a vetülékfonal van felül, az a négyzet fehér marad.] karta świąteczna – üdvözlőlap karta telefoniczna [to karta będąca nośnikiem danych typu pre-paid z zakodowaną informacją o ilości impulsów, umożliwiająca prowadzenie rozmów telefonicznych za pomocą automatu telefonicznego. W Polsce w użyciu są karty Telekomunikacji Polskiej i Netii.] – telefonkártya karta tytułowa [pierwsza lub trzecia zadrukowana stronica książki, zawierająca m.in. tytuł dzieła, nazwisko autora, nazwę instytucji wydawniczej] – címlap karta ubezpieczeniowa – biztosítási kártya karta video; karta wideo – videokártya karta win – itallap karta wizytowa – névjegy, névjegykártya karta wstępu – belépőkártya, beszállókártya; belépőjegy karta wyborcza – szavazólap, szavazócédula karta z życzeniami – üdvözlőlap karta zamówieniowa – megrendelő levél karta zamówień – rendelőlap karta zapisu – készletkarton karta zarobkowa – kereseti karton karta zeszytu – füzetlap karta zgłoszenia – jelentkezési lap karta zużycia materiałów – anyagfelhasználási karton karta żywnościowa – (dawno) élelmiszerjegy kartacz [pocisk artyleryjski używany od XVI do połowy XX w.] – (ol.) kartács; acéltörmelékkel, szöggel stb. töltött bádogburkolattal körülvett lövedék (közelharcban alkalmazták. Hatótávolsága 400-500 m) kartaczować – kartácsolni kartaczowanie – kartácsolás kartaczownica – kartácslöveg kartaczowy, -a, -e [przymiotnik od: kartacz] – kartácsKartagina [Nowe Miasto (łac. Karthago, późn. Carthago, fenickie Qrt-ḥdšt = Kart Chadaszt, arab. = جق رطاKartadż lub hebr. = קכתגו Kartago) [starożytne miasto-państwo w północnej Afryce na wybrzeżu Morza Śródziemnego w pobliżu dzisiejszego Tunisu, założone w IX w. p.n.e. przez Fenicjan z Tyru. Bardzo ważny ośrodek handlowy. Szczyt potęgi Kartagina osiągnęła w III w. p.n.e. W tym samym stuleciu wdała się w serię wojen z - Wersja 01 01 2017 Rzymem, które zakończyły się zagładą miasta w 146 p.n.e. Po kilkudziesięciu latach Kartagina odrodziła się, jako rzymska kolonia. Po podboju Północnej Afryki przez Arabów w VII w. miasto zaczęło tracić na znaczeniu i w końcu opustoszało.] – Karthágó (a föníciai QartHadasht-ból, mely új várost jelent, magánhangzók nélkül írva QRT HDŠT) [ősi város Észak-Afrikában, a Tuniszi-tó keleti partján, közel Tunézia fővárosához, Tuniszhoz. Ma népszerű turisztikai célpont. Az ókorban a város lakói a pun nyelvet beszélték, melyet föníciai eredetűnek tartanak.] Kartagińczyk [obywatel Kartaginy] – karthágói ffi kartan, kartana, kartauna [po łac. quartana – murołom, rodzaj działa wielkiego, podobno dlatego tak nazwanego, że wyrzucano kule 25 funtowe, więc ćwierciocentnarowe] – (hist., daw., wojsk) 25 fontos ágyú karteczka [zdrobnienie od: kartka] – lapocska, (kartka) cédula, jegyzetlap kartel [1. monopolistyczny związek przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji; 2. umowa między stronami walczącymi, dotycząca wymiany jeńców wojennych, rozejmu, zawieszenia broni itp.; umowa państw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej branży, mająca na celu kontrolę nad rynkiem i jego regulację (cena, podaż, popyt). Nie jest to oddzielna instytucja. Państwa pozostające poza kartelem nazywane są outsiderami. Są one niszczone przez kartele drogą konkurencji, jeśli staną na drodze ich interesów. Patrz OPEC oraz kryzysy naftowe w latach 70. Zazwyczaj są bardzo trwałe.] – (fr.) kartell; 1. (közgazdaság) a tőkés országokban a monopóliumok egyik formája: több kapitalista vállalat megállapodása a piac elosztására, a beszerzési és eladási árak közösen történő megállapítására, a termelés esetleges korlátopzására; 2. megegyezés (államok, pártok stb. között) kartel cukrowników – cukoripari kartell kartel międzynarodowy – nemzetközi kartell kartel wyborczy – választási kartell v. szerződés kartel [1. monopolistyczny związek przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji; 2. umowa między stronami walczącymi, dotycząca wymiany jeńców wojennych, rozejmu, zawieszenia broni itp.] – kartell kartel bankowy – bankkartell kartel międzynarodowy – nemzetközi kartell Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2478 kartel przymusowy – kényszerkartell kartel surowcowy – nyersanyagkartell kartelizacja [1. tworzenie karteli; 2. łączenie się przedsiębiorstw przemysłowych w kartele; tworzenie karteli] – kartellesedés, kartellben egyesülés, kartellizáció, kartellizálás kartelizacja przemysłu – az ipar kartellizálása kartelizować – (fr.-ném.) kartellesíteni, kartellizálni; ipari üzemeket kartellbe tömöríteni kartelizować się – kartellre lépni, kartellben egyesülni kartelowy, -a, -e – kartellkartelusz [1. przestarzałe: kawałek zapisanego papieru; świstek; 2. pisana kartka z wyzwaniem na pojedynek], karteluszek – papírszelet, cédula karterpilar – (ang.) carterpillar; hernyótalpas vontató (ciągnik gąsienicowy) karter [dolna część obudowy mechanizmu korbowego w silniku spalinowym] – (ang.) karter, teknőmotor, motorteknő; dugattyús gépek motorblokkjának alsó része kartezjanin – karteziánus; a kartezianizmus híve kartezjanizm [1. doktryna filozoficzna Kartezjusza; 2. późniejsze poglądy i kierunki filozoficzne nawiązujące do tej doktryny] – karteziánizmus; René Descartes francia filozófusnak és követőinek tanítása kartezjański, -a, -ie [1. związany z Kartezjuszem; 2. układ kartezjański] – descartesi kartezjański układ współrzędnych [układ dwóch współrzędnych na płaszczyźnie, przecinających się pod kątem prostym, lub trzech współrzędnych w przestrzeni przecinających się w jednym punkcie pod kątem prostym] – descartesi koordinátarendszer Kartezjusz (fr. René Descartes, łac. Renatus Cartesius), (ur. 31 marca 1596 r. w La Haye-en-Touraine (obecnie Descartes) w Turenii, zm. 11 lutego 1650 r. w Sztokholmie) [francuski matematyk, filozof i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII w., uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej.] – René Descartes (latinosan: Renatus Des Cartes, Renatus Cartesius) (1596. március 31. La Haye (ma Descartes), Touraine, Franciaország – 1650. február 11. Stockholm, Svédország) [francia filozófus, természetkutató és matematikus volt] - Wersja 01 01 2017 karting, carting [wym. karting] [wyścigi gokartów na specjalnych torach] – go-kart verseny kartingowy, -a, -e – go-kart kartka [1. luźny kawałek papieru; też: część składowa książki, zeszytu, czasopisma itp. obejmująca dwie stronice; 2. pot. «bon uprawniający do nabycia jakiegoś towaru; 3. część składowa książki, zeszytu itp.; 4. luźny arkusz papieru; 5. bon uprawniający do zakupu określonego towaru; 6. pocztówka] – lap, levélke, cédula; jegy; papírdarab, papírszelet; kartotékcédula kartka do głosowania, kartka wyborcza – szavazólap; szavazócédula kartka imieniowa – népnapi üdvözlőlap kartka meldunkowa – bejelentőlap, kijelentőlap kartka na żywność v. żywnościowa – élelmiszerjegy kartka papieru – papírlap kartka pocztowa – [carte postale] postai levelezőlap kartka ślubna – esküvői üdvözlőlevél Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kartka urodzinowa – születésnapi üdvözlőlap 2479 kartka wyborcza – szavazólap kartka z notatką – jegyzetpapír kartka z nazwiskiem uczestnika przyjęcia – helykártya, asztali névkártya kartka zapiskiem – jegyzetpapír kartki aprowizacyjne – közellátási jegyek, élelmiszerjegyek kartki powylatywały z książki – a lapok kihullottak a könyvből kartkować [przewracać szybko kartki książki, zeszytu itp., pobieżnie czytając] – lapozni (könyvet, folyóiratot) kartkowy, -a, -e [przymiotnik od: kartka] – jegy-, jegyes; levél-, lap-, kártyakartkowy system zaopatrywania ludności w artykuły spożywcze i towary przemysłowe – (dawno) közellátási jegyrendszer, élelmiszer- és iparcikkellátási jegyrendszer kartkowy system zaopatrzenia – (dawno) közellátási jegyrendszer kartkówka [krótka klasówka obejmująca niewielką część materiału] – röpdolgozat kartofel, kartofle [ziemniaki] – burgonya, burgonya [Solanum tuberosum, gumós növény]; krumpli, kolompér, csucsorka, pityóka (Dél-Amerikából, az Andokból származik; Magyarországra Bourgogne-ből került) kartofel kiełkują – a burgonya csírát hajt v. csírázik v. kicsírázik kartofel pieczony – sültkrumpli kartofel w łupinkach – héjában főtt krumpli kartofelek [zdrobnienie od: kartofel] – krumplicska - Wersja 01 01 2017 kartoflanka [pot. zupa z kartofli] – burgonyaleves, krumplileves; burgonyaliszt kartoflany, -a, -e – burgonya-, krumplikartoflarka [współczesna maszyna do wykopywania ziemniaków'] – burgonyaszedőgép, krumpliszedőgép kartoflarz – burgonyaevő ember; burgonyakereskedő kartofle gotują się – fő a krumpli kartofle jeszcze twardawe – a burgonya még kissé kemény kartofle już się usmażyły – a krumpli már megpirult v. megsült kartofle przysmażane – zsírban sült burgonya v. burgonyazelet kartofle tarte – tört krumpli, tört burgonya kartofle w łupinach – krumpli héjában kartofle w mundurkach a. kartofle w mundurach [zob. ziemniaki w mundurkach; ziemniaki gotowane lub pieczone w łupinach] – héjában főtt krumpli v. burgonya kartofle w talarkach – karikára szeletelt burgonya kartoflisko [1. pole z zasadzonymi kartoflami lub po wykopanych kartoflach; 2. zgr. od kartofel] – krumpliföld, burgonyaföld kartoflowaty, -a, -e; kartoflowy, -a, -e [przypominający wyglądem kartofla; kartoflasty] – krumpliszerű, krumpli alakú, krumplikartoflówka – burgonyapálinka kartograf [specjalista w dziedzinie kartografii] – (gör.) kartográfus; térképész, térképrajzoló kartografia [1. nauka o metodach sporządzania oraz sposobach wykorzystania map; 2. nauka zajmująca się mapami w historii i metodami ich produkcji. Ważna dla geografii historycznej, ale również dla badań nad historią nauki, podróży, świadomości i wyobraźni geograficznej.] – (gör.) kartográfia, térképészet, térképrajzolás; a térképek szerkesztésének és sokszorosításának elmélete és gyakorlata kartograficznie – térképészetileg kartograficzny, -a, -e – kartográfiai, térképészeti kartograficzna farba drukarska – térképnyomdafesték kartogram [mapa schematyczna przedstawiająca graficznie dane liczbowe dotyczące określonego zjawiska] – (gör.) kartogramm; térkép, statisztikai térkép kartogramowy, -a, -e [przymiotnik od: kartogram] – kartogrammkartometria [dział kartografii zajmujący się wyznaczaniem długości, powierzchni lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2480 objętości obiektów geograficznych na podstawie pomiarów wykonanych na mapie] – kartometria (térképméréstan) mint fogalom már több mint 100 éve létezik a kartográfiában. Magába foglalja azon eljárások összességét, amelyek arra szolgálnak, hogy megmérjük a térképen ábrázolt jelenségek mennyiségi összetevőit, beleértve ebbe az általuk közölt elemzését is. kartometryczny, -a, -e – kartometriai karton [1. gruby, sztywny papier; 2. tekturowe pudełko; 3. towar w takim opakowaniu; 4. (u Zygmunta Glogera) rysunek na grubym papierze lub płótnie stosowany jako wzór dla kompozycji monumentalnych Kartun, pewien rodzaj tkaniny bawełnianej. Karłowicz wywodzi z arabskiego koton, bawełna. 5. tradycyjna nazwa wyrobu papierowego o gramaturze od 161 do 315 g/m2. W takim znaczeniu stosowany jest ten termin w niniejszym cenniku. W oficjalnym, normowym znaczeniu, zarówno w normach międzynarodowych ISO, Unii Europejskiej jak i w Polsce termin ten nie występuje. W języku potocznym niektórzy stosują ten termin zamiast terminu „pudło”. Jest to nieprawidłowe i mylące.] – (fr.) karton [Papíripari rostos féltermékekből nemezelődéssel gyártott 180 g/m?-t meghaladó tömegű termékek. A síkszitás papírgépen előállított egyrétegű termék pl. a levelezőlap-karton. Hengerszitás papírgépen az egyes rétegeket összegaucsolják, ez a művelet a rakosás. Az ily módon előállított kartonok többrétegűek. Többszitás és kombinált papírgépeken állítják elő a többrétegű duplex és triplex kartonokat. Több papírt vagy kartonlapot ragasztással egyesítenek, pl. alabástromkarton. A hengerszitás lemezgépen több elemi rétegből rakosással előállított kartonokat a magyar szakmai szóhasználat kézilemeznek nevezi.], kartonlap, keménypapír, kartonlemez; kemény, vastagabb, rétegesen ragasztott papírfajta; kartondoboz; (művészet) karton; nagy felület díszítéséhez használt, erős papírra rajzolt, az eredeti mérethez pontosan igazodó terv; (tex., szövet) könnyű, színnyomásos pamutvászon - Wersja 01 01 2017 tömegű. A fedőréteg rendszerint cellulóz, míg az alapréteg tömegének 60-70%-a papírhulladék. A fedőréteg tömegének csökkentésére ún. védőréteg is alkalmazható, amelynek követelménye az 50-60%-os fehérség. Főleg hullámlemezek fedőrétegeként használják. - Triplex karton: háromrétegű karton. Az egyes rétegek anyagösszetétele eltérő. 250900 g/m2 tömegű, különböző fedőrétegekkel, fehér és különböző színekben gyártják nyomott vagy borított dobozok előállításához. karton drzewny – fatartalmú karton karton kreślarski bezdrzewny – famentes rajzkarton karton rysunkowy – rajzpapír kartonaż [wyrób z kartonu lub tektury] – kartonázs (csomagolóanyag) kartonować – kartonálni kartonowy, -a, -e [przymiotnik od: karton] – karon-, keménypapírkartoteka [zbiór kart zawierających określone informacje, ułożonych według pewnego systemu] – (gör.) kartoték, adatgyűjtő, nyilvántartó; szabványos kartonlapokból álló rendezett adattár; az ilyen kartonlapok megőrzésére szolgáló doboz v. más tartó; dosszié, irattartó kartoteka interesantów – ügyfélnyilvántartó kartoteka kont [zob. kontoteka] – számlanyilvántartó kartoteka pacjentów – betegnyilvántartás kartoteka przestępcy – priusz kartotekować – kartotékozni kartotekowy, -a, -e – kartoték-, adatgyűjtőkartować [nanosić na mapę szczegóły terenu na podstawie materiałów uzyskanych z pomiarów lub z materiałów źródłowych] – kártyát keverni; (átv.) forralni v. kifőzni vmit; töri a fejét vmiben kartuski, -a, -ie [przymiotnik od: Kartuzy] – karthauzi kartus - Duplex karton: Kétrétegű karton, az egyes rétegek anyagösszetétele eltérő. 250-300 g/m2 kartusz [1. dekoracyjne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, płaskorzeźby itp.; też: ornament w formie ozdobnej tarczy; 2. ładownica używana przez dawną jazdę polską; 3. cylindryczny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2481 pojemnik zawierający ładunek prochu do broni palnej odprzodowej] – (fr. cartouche = tekercs) kartus [Díszítő keretmotívum, melynek üresen hagyott középős részére gyakran feliratot, címert helyeztek. Rajza változatos és mozgalmas. A szaggatott, göngyölődő pergamenlap stilizált grafikai ábrázolásából fejlődött ki. Formája a gótikában szalag-, a barokk művészetben pajzsszerű. A rokokóban kagylós, füzéres kialakítású volt. A liturgikus tárgyakon is megjelenő kedvelt díszítőforma.], díszítő, címkeret; címerek, tervek díszes keretbe foglalása; zsákban v. fémhüvelyben levő portöltés lövedékek kilövésére; (dawno) lovascsapatok patrontáskája kartuszowy, -a, -e [przymiotnik od: kartusz] – kartus-; tekercses kartuz [od łac. nazwy osiedla Charteuse – Carthusia; członek zakonu kontemplacyjnego pustelników, o b. surowej regule, zał. ok. 1086 r. przez św. Brunona z Kolonii w miejscowości Charteuse koło Grenoble we Francji.] – kartauzi v. karthauzi (szerzetes); néma barát; szigorú, visszavonult életet élő szerzetesrend tagja kartuz [goździk brodaty, dobre myśli, kamieniaki] – Törökszegfű (Dianthus barbatus) karty [gra z użyciem specjalnie oznaczonych kartoników – kart do gry] – kártya karty do gry [gra z użyciem specjalnie oznaczonych kartoników – kart do gry] – játékkártya karty kabałowe – vetőkártya karty rozdawać – (kártya) osztani karty tarokowe – tarokk-kártya karty tasować – (kártya) keverni karty węgierskie – magyarkártya karuk [1. daw. klej z wygotowanych pęcherzy rybnych, odpadków skór, rogów i kości zwierzęcych; 2. żelatyna otrzymywana z pęcherzy pławnych niektórych ryb słodkowodnych] – halenyv karuzel [zabawa rycerska polegająca na popisach sztuki jeździeckiej i władania bronią] – karuszelgép karuzela [1. urządzenie do kręcenia się w koło w wesołych miasteczkach i na placach zabaw; 2. szybkie zmienianie się sytuacji, uczuć, poglądów itp.; 3. urządzenie do holowania modeli aerodynamicznych po płaskim torze kołowym] – (fr.) karusszel; lovasjáték, körhinta - Wersja 01 01 2017 karuzela łańcuchowa [karuzela, której siedzenia zawieszone są na łańcuchach] – lánchinta karuzelarz [człowiek obsługujący karuzelę, właściciel karuzeli] – a körhinta kezelője, tulajdonosa karuzelowy, -a, -e [przymiotnik od: karuzela] – körhinta-, karusszelkaruzelówka [zob. tokarka karuzelowa] – karusszel-eszterga v. esztergapad; vízszintes síktárcsás esztergapad nagy gépidomok megmunkálására; csúcseszterga Kartuzi [katolicki zakon męski i żeński o surowej regule, założony w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. Reguła zakonna, zwana "Consuetudines Cartusiae", została spisana już po śmierci założyciela. Nazwa pochodzi od zlatynizowanej nazwy pierwszej siedziby Kartuzów – La Grande Chartreuse pod Grenoble we Francji (łac. Carthusia).] Karthauzi rend (lat. Ordo Cartusiensis, röviden: OCart) [egy római katolikus félremete rend, amelyet Kölni Szent Brúnó alapított. Jelmondatuk: Stat crux dum volvitur orbis (A kereszt szilárdan áll, míg a világ forog).] karthauziak (lat. Ordo Cartusiensis, OCarth): szemlélődő, remete, férfi szerzetesrend. - Nevük a Grenoble-tól (Fro.) É-ra, kb. 15 km-re lévő Cartusia/Cartusium (fr. Chartreuse, ol. Certosa, ném. Kartause) nevű völgytől származik. Ide vonult vissza 1084: a karthauziak alapítója, (Szt) Brunó és 6 társa. Szigorú remeteéletet kezdtek, egyelőre rendalapítás szándéka nélkül. 1089 k. Brunót II. Orbán pápa (ur. 1088-99) maga mellé vette tanácsadónak. Innen Brunó 1091: La Torre (Calabria) vadonába ment, ahol megalapította a 2. (Santa Maria del'Eremo) remeteséget (11931513: cisztercita monostor). A 3. remeteséget 1115: alapították Portes-ban Chartreuse mintájára, majd 1200-ig 14 ffi, 2 női monostort (1147: Prébayon, 1188: Bertaud) alapítottak (karthauzi apácák). - A rendeet 1176. IX. 2: hagyta jóvá III. Sándor p. (ur. 1159-81). A 15. sz. végéig 230 ffi, 17 női mon. alakult. A 15-16. sz: Csehországban a huszitáktól, Mo-on a törököktől, Ny-Eu-ban a reformációtól és a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2482 vallásháborúktól szenvedtek, sok szerzetes lett értanűú A 18. sz: a spanyol és szicíliai monostorokat állami rendelettel elszakították az anyaktortól, Chartreuse-től. Ausztriában, Velencében, Toszkanában, Mo-on II. József (ur. 1780-90) egyházellenes reformjai és a francia forradalom pusztította el kolostoraikat. Egyedül a portugál La Part Dieu monostora maradt meg. - 1816: helyreállították az anyaktolostort, mely megkezdte az itáliai, fr., svájci és sp. monostorok visszavásárlását és benépesítését. 1901: Fro-ban törvénnyel tiltották be a rendet; az anyaktorral együtt 9 ffi és 3 női közösséget oszlattak föl. A Grande Chartreuse-be a szerzetesek 1940: térhettek vissza. A II. vh. után Trisulti, Pavia, Firenze, Pisa és Mougères mon-a jelentkezők hiányában föloszlott. - Szt Brunó nem írt regulát. A Grande Chartreuse 5. priorja, Guigo (10831136) 1121-28: állította össze Consuetudines Cartusiae c. az első, azóta lényegében változatlan szabályzatot. A II. Vat. Zsin. után átd. statútumokat VI. Pál p. (ur. 1963-78) 1975: erősítette meg. 1975: Ange Helly, aki 40 évet töltött remeteként, s volt prior is, 3 tanítványával Parisot-ban (Fro., Albi mellett) külön közösséget alapított, szorosan követve Szt Brunó életformáját. A karmeliták Szűz Mária Mennybevételéről és Szt Brunóról nev. Betlehemi Kis Testvérek és Nővérek Társasága 1951: indult női, ill. 1976: indult ffi ága 1998. X. 6: pápai jogú intézmény lett. karwasz [1. węg. karvas 'naramiennik'; kar 'ramię'; vas 'żelazo'. hist. część zbroi husarskiej osłaniająca przedramię; mankiet, wyłóg na rękawie; skóra, którą podszywano spodnie do konnej jazdy; 2. naramiennik metalowy, część zbroi husarza; 3. wyłóg na rękawie, mankiet; 4. (u Zygmunta Glogera) nałokietnik żelazny w zbroi, służący do zabezpieczenia ręki, wyraz wzięty z węgierskiego karwas, znaczącego to samo. „Karwaszem” nazywali Polacy: wyłogę na rękawie, obszleg i łatę, „karwasem” – kawał urwany z odzieży lub ciała. „Karwaszami” nazywano także spodnie codzienne jazdy podszywane skórą w kroku i w miejscach, w których noga dotyka się konia. 5. Osłony przedramion składające się z łyżki i bransolety] – (dawno) karvas, karvért karwat [1. rodzaj szabli, której nazwa, zdaniem Karłowicza, powstała od Chorwatów; 2. krótka sukmana, bez połów na wzór - Wersja 01 01 2017 odzieży Kroatów] – (hist., daw.) horvát típusú szablya; (mod) horvát rövid kabát kary, -a, -e [o maści konia: czarny] – hollófekete (ló) kara klacz – hollófekete kanca kary [koń maści karej], kara – hollófekete ló [Fekete a ló, ha mind a hosszú, mind a rövid szőrei kizárólag feketék. Bőre pigmentált. Árnyalatai: koromfekete, bársonyfekete, hollófekete.] kary – (kétkerekű) taliga, szemeteskocsi kary kościelne – egyházi büntetések kary mniejsze – (sport) kis büntetés kary większe – (sport) nagy büntetés kary za za niszczenie i zanieczyszczanie środowiska – környezetkárosítás és környezetszennyezés utáni büntetések karygodnie – büntetést érdemlően karygodność – büntetendőség, büntetéstérdemlőség karygodny, -a, -e [zasługujący na karę] – büntetendő, elítélendő, büntetésre méltó, büntetést érdemlő karygodna nierozwaga – vétkes meggondolatlanság karygodny wybryk – büntetendő kihágás karykatura [1. obraz lub opis uwydatniający i wyolbrzymiający charakterystyczne cechy postaci, przedmiotów, zjawisk itp. aż do śmieszności; 2. zdeformowana postać czegoś] – (ol.) karikatúra, torzkép; a jellegzetes vonásokat szándékosan túlzó módon, torzítva ábrázoló, gúnyos célzatú mű (főleg rajz); torzítás, túlzás; paródia; (átv.) gyenge utánzat karykaturalnie – karikatúraszerűen karykaturalność – vminek karikatúrába illő volta, nevetségesség Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 karykaturalny, -a, -e – karikatúrába illő, torz, torzképszerű, gúnyképszerű karykaturalna postać – torzalak karykaturka [zdrobnienie od: karykatura] – karikatúrácska, torzrajzocska karykaturować [1. tworzyć karykaturę; 2. wyolbrzymiać lub przejaskrawiać] – karikatúrát rajzolni, karikírozni 2483 karykatury polityczne – politikai karikatúrák karykaturzysta [artysta rysujący karykatury] – (ol.) karikaturista, karikatúra-rajzoló; karikatúrát készítő művész karykaturzystka – karikatúra-rajzoló nő karykiel [to lekki, dwukołowy pojazd spacerowy, rodzaj powozu. Popularny w Europie Zachodniej w połowie XIX wieku.] – könnyű kocsi, hintó, czéza karylion [1. zespół dzwonów wieżowych; 2. bicie wielu dzwonów; 3. kompozycja muzyczna naśladująca bicie dzwonów ] – toronyóra, harangszó; (zene) harangjáték Karyntia [(niem. Kärnten, słow. Koroška, wł. Carinzia) – kraj związkowy i kraina historyczna w południowej Austrii. Graniczy ze Słowenią, Włochami, Tyrolem, Salzburgiem i Styrią. Stolicą landu jest Klagenfurt.] – Karintia [(németül Kärnten, szlovénül Koroška) Ausztria legdélibb tartománya.] karyta [kareta] – [Słowniczek języka śląskiego] kocsi, hintó karzeł (z niemieck. Kerl, chłop, drab) [1. człowiek bardzo niskiego wzrostu; 2. istota baśniowa mająca miniaturową postać ludzką; 3. o człowieku mało wartościowym moralnie; 4. o przedmiocie lub zwierzęciu mającym rozmiary mniejsze niż normalne; 5. niewielka gwiazda należąca do ciągu głównego; 6. niskopienne drzewo owocowe; 7. znaczył pierwotnie sługę celnego w komorach, pobierających myto.] – törpe, manó; (állat) hangyász; törpe-; pöttöm (ember) karzełek [zdrobnienie od: karzeł] – manócska; pöttöm (ember); törpe karzełek karzełek [gra w karty z wieku XVIII, opisana szczegółowo przez Łuk. Gołębiowskiego w jego dziele „Gry i zabawy,” Warsz. r. 1831, str. 58.] – (daw.) régi lengyel kártyajáték karzełkowaty, -a, -e [przypominający karzełka, mały, skarlały] – törpe-, törpeszerű kasa (wł. cassa z łc. capsa ‘skrzynka, torebka’) [1. skrzynka lub szafa żelazna przeznaczona do przechowywania pieniędzy, papierów wartościowych, kosztowności itp.; też: zawartość takiej skrzynki lub szafy; 2. pomieszczenie, dział instytucji, sklepu, gdzie się wpłaca lub wypłaca pieniądze, sprzedaje bilety itp.; 3. urządzenie w sklepie do obliczania należności za zakupiony towar; 4. instytucja dokonująca operacji pieniężnych; 5. pot. pieniądze, gotówka; 5. zamykana szafka do przechowywania pieniędzy lub innych cennych przedmiotów.] – (fr.) caisse; (ang.) cash, (ol.) cassa; kassza, pénztár; blokkoló pénztárgép; pénztárszekrény, pénzszekrény; páncélszekrény; pénztár, hitelintézet; pénztárhelyiség; (kassza) készpénzállomány, bevétel kasa bagażowa – poggyászfelvételi pénztár; vasúti ruhatári pénztár kasa biletowa – jegypénztár; menetjegypénztár kasa biletów miesięcznych – bérletpénztár Kasa Chorych [1. instytucja zapewniająca ubezpieczonym i ich rodzinom bezpłatną pomoc lekarską; 2. polska grupa bluesowa założona w Białymstoku w roku 1975 przez Ryszarda Skibińskiego i Jarosława Tioskowa.] – betegsegélyző betegsegélyezőpénztár; egészségbiztosítási pénztár kasa emerytalna – nyugdíjpénztár kasa finansowa – pénzügyi pénztár Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia fiskalna [elektroniczne urządzenie rejestrujące dane ze sprzedaży towarów lub usług i okresowo zapisujące te dane w pamięci] – az értékesített termék utáni adót elektronikus úton regisztráló berendezés kasa główna – főpénztár kasa kinowa – mozipénztár kasa kolejowa – vasúti pénztár kasa miejscówek – helyjegypénztár kasa międzynarodowa – nemzetközi pénztár v. jegypénztár kasa ogniotrwała – tűzbiztos páncélszekrány kasa oszczędności, kasa oszczędnościowa – takarékpénztár kasa pancerna – páncélszekrány, széf; kassza kasa poborcza – adópénztár kasa pomocy – önsegélyző takarékpénztár kasa pożyczkowa – kölcsönpénztár kasa przedsprzedaży – elővételi pénztár kasa przedsprzedaży biletów – elővételi jegypénztár kasa pułkowa – ezredpénztár kasa samolicząca – pénztárgép kasa samopomocowa – önsegély-pénztár; önsegélyező pénztár v. takarékpénztár kasa sklepowa – üzletpénztár kasa spółdzielcza – szövetkezeti pénztár kasa teatralna, kasa teatru – színházi pénztár kasa towarowa – árupénztár kasa w porządku – a pénztár rendben van kasa wzajemnej pomocy – segélypénztár kasa zapomogowo-pożyczkowa – segély- és kölcsönpénztár; segítő egyesület kasacja [1. zlikwidowanie, zniesienie lub unieważnienie czegoś; 2. wycofanie pojazdu, maszyny itp. z eksploatacji; 3. odwołanie od orzeczenia sądu niższej instancji skierowane do sądu wyższej instancji] – megszüntetés, eltörlés, feloszlatás; (jog) megsemmisítés, eltörlés, hatálytalanítás, hatályon kívül helyezés kasacja klasztorów – kolostorok feloszlatása kasacja wyroku – az ítélet megsemmisítése kasacyjny, -a, -e [związany z kasacją] – megsemmisítési, megsemmisítő, hatálytalanító kasak [1. długa bluzka damska wkładana przez głowę lub zapinana z tyłu; 2. jedwabna kurtka noszona przez dżokejów; 3. kurtka męska bez rękawów, noszona dawniej na zbroi; 4. rodzaj bluzki damskiej, długiej – sięgającej do bioder, wkładanej przez głowę. Kasak może mieć rozcięcie pod szyją z przodu lub z tyłu – zwykle kasa 2484 - Wersja 01 01 2017 zapinane na guziki. Czasem posiada rozcięcia na dole po bokach. Zwykle nosi się go przepasanego paskiem na spodniach lub spódnicy. 5. kurtka dżokeja (kasakowy)] – kazak; háromnegyed női blúzfajta kasakowy, -a, -e – kazakkasar [podbierak] – (halászat) kézi háló kasata [likwidacja zakonu, klasztoru, opactwa itp.] – (jog) megszüntetés, megsemmisítés, eltörlés kasata zakonu jezuickiego – a jezsuita rend eltörlése kaseta, kasetka [1. plastikowy pojemnik z taśmą magnetyczną, umieszczany w magnetofonie lub magnetowidzie; 2. zob. kasetka; 3. światłoszczelny pojemnik pozwalający na zakładanie materiału światłoczułego do aparatu przy świetle; 4. samodzielna, dająca się wyjąć część komputera lub drukarki] – (fr.) kazetta (fr. casette = szekrényke), díszes doboz; hangkazetta, ládikó, szelence; (fényképészet) kazetta, lemeztok; ékszerdoboz, kézipénztár; (építészet) osztott mennyezetnek egy-egy négyszögletes, bemélyülő mezője [a mennyezet mélyített mezeje, amely lehet íves v. sík mezőben egyetlen, v. többsoros elrendezésben]; (fényképészet) fényt át nem eresztő tok filmek v. fényképlemezek tárolására kaseta magnetofonowa (CC lub z ang. Compact Cassette – kaseta kompaktowa) [to kaseta przeznaczona do magnetofonów kasetowych opracowana przez firmę Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Philips w 1963 roku. Służy również jako nośnik do przechowywania danych. Standard kasety magnetofonowej opracowany przez Philipsa w 1963 roku.] – (ang.) Compact Cassette; kazetta, magnókazetta [egy hangrögzítési technológiára vonatkozó szabvány, valamint egyben a legelterjedtebb kazettarendszer. 1964-ben kezdték el a sorozatgyártását Németországban] 2485 kaseta rentgenowska – röntgenkazetta Kaseta wideo (ang. Video Casette, stąd także kaseta video) [kaseta z taśmą magnetyczną przeznaczona do zapisu, przechowywania i późniejszego odtwarzania sygnału audiowizualnego w magnetowidzie. Pierwsze standardy budowy i działania kaset wideo oraz odpowiednich urządzeń powstały jeszcze w latach 70. Pierwszą kasetę VHS wyprodukowała japońska firma JVC. W 1975 r. powstał standard Betamax, rok później VHS, a pod koniec lat 70. format Video 2000.] — videokazetta [kép és hang rögzítésére szolgáló, szalagos adattároló. A kazettán tárolt filmet videomagnetofon segítségével nézhetjük meg TV-n.] kasetka na kosztowności – ékszerdoboz kaseton [wgłębione pole czworoboczne wykonane w drewnie, kamieniu lub stiuku, będące częścią układu takich pól zdobiących strop lub sklepienie] – kazettás mennyezet, kazettálás, kazetta; üreges födémgerenda; reklámkazetta kasetonowy, -a, -e – kazettás mennyezetű kasetonować [zdobić kasetonami] – kazettával kirakni a mennyezetet kasetowy, -a, -e – kazettás kasha [lekka wełniana tkanina; miękka i mydlana w dotyku, z lekkim płóciennym lub dwustronnym, o czteroskokowym, splocie diagonalnym, ma jednolitą okrywę i charakterystyczny melanżowały wygląd z przewagą średnio cienkiej przędzy czesankowej lub cienkiej przędzy zgrzebnej. Wykorzystywana na męskie garnitury i spodnie, a także sukienki damskie. Nazwa Kasha jest zarejestrowaną marką Rodiera, pierwotnego producenta tego typu tkaniny.] – kasha [Könnyű, puha, szappanos fogású, gyapjú típusú szövet, amelynek finom kallózott és enyhén bolyhozott felülete elfedi a vászon- vagy sávolykötésű - Wersja 01 01 2017 szerkezetet. Közepes finomságú fésült vagy finom kártolt fonalakból készül. Férfiöltönyök és női kosztümök készítésére használják. Az elnevezés eredetileg a párizsi Rodier cég által bejegyzett márkanév volt.] Kasia, Kaśka – Kati, Kató, Kata, Katinka, Katica kasiarstwo – kasszafúrás kasiarz [pot. złodziej okradający kasy pancerne] – kasszafúró kasik, kajsik [gdzieś] – [Słowniczek języka śląskiego] valahol; valahová kasja [1. roślina o żółtych kwiatach zebranych w grona i długich, walcowatych strąkach; 2. odmiana cynamonowca; też: przyprawa z owoców tej rośliny; 3. roślina wymieniana razem z aloesem i mirrą. Suszone płatki kwiatów tej rośliny wydawały miły zapach.] – kasszia; KASSZIA (Cassia corymbosa) A júliustól októberig virágzó kasszia, vagy más néven szenna fűszeres illatú, gazdagon virágzó balkonnövény, amely sok napsütést igényel. Kasjan z Imoli (zm. 304) [męczennik, święty katolicki. O jego życiu niewiele wiadomo. Zgodnie z legendą był nauczycielem w Imoli, zabitym przez swoich pogańskich uczniów, przy pomocy rylców do pisania. Jako datę jego śmierci podaje się 13 sierpnia 304 roku. Święty Kasjan jest patronem stenografów. Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 13 sierpnia.] – Cassianus, Szt (†Forum Cornelii, É-Itália, 303 k.) vértanú. [9. sz. legendája szerint brixeni pp., akit a pogány hatóságok elűztek; így került az É-itáliai Forum Cornelii (ma Imola) városkába. A gyorsírás tanítója volt. A Diocletianus-féle üldözés alatt fölfedezték, hogy ker., s mert megtagadta a bálványáldozatot, halálra ítélték. Tanítványainak kellett íróvesszőikkel halálra szurkálniuk. Prudentius 403 k. meglátogatta sírját és himnuszt írt róla. - Ü: aug. 13. Attrib-ai: gyermekek, katedra, stílus] kasjer [1. pracownik instytucji przyjmujący i wypłacający pieniądze; 2. urzędnik sprzedający bilety teatralne, kolejowe, kinowe itp.] – pénztáros, pénztárnok kasjer bankowy – bankpénztáros kasjer kolejowy – vasúti pénztáros Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 kasjerka – pénztárosnő, kasszírnő (felírónő: a XX. század elején a kávéházakban a kiszolgálást irányító alkalmazott) 2486 kasjerka podkradała pieniądze z utargu – a pénztárnő lopogatott a bevett összegből; a pénztosnő sikkasztott kasjerowa – pénztárosné kasjerski, -a, -ie – pénztárosi, pénztároskasjerstwo – pénztárosság kasjop [daw.; zob. lutet] – (vegytan) kassziopeium, lutécium Kasjusz i Florencjusz, łac. Cassius et Florentius i siedmiu towarzyszy (zm. w III wieku w Mechtern w dzisiejszym Bonn) [rzymscy żołnierze legendarnej Legii Tebańskiej, męczennicy chrześcijańscy, święci Kościoła katolickiego. Po decymacji Legionu przez Maksymiana niewielu żołnierzom udało się zbiec z miejsca pogromu. Kasjusz i Florencjusz wraz z towarzyszami ukryli się w Bonn. Zostali jednak pojmani przez prześladowców chrześcijan i straceni. Śmierć ponieśli również inni legioniści, którzy przyjęli chrześcijaństwo, znajdujący się w okolicach grupy Kasjusza i Florencjusza: św. Gereon i 318 towarzyszy oraz św. Wiktor i 330 towarzyszy w Xanten. Nad grobem Kasjusza i Florencjusza (zwanego również Florentynem) wybudowano kościół ich wezwania, na miejscu którego znajduje się obecnie katedra z XI wieku również im poświęcona, jak i św. Marcinowi z Tours. Męczennicy są również patronami miasta Bonn. W 2008 roku dołączyła do nich św. Adelajda z Vilich (obecnie dzielnica Kolonii). Wspomnienie liturgiczne męczenników z Legii Tebańskiej obchodzone jest 10 października. Wspomnienie w archidiecezji kolońskiej i uroczystość liturgiczna w Bonn obchodzone są 2 maja.] – Cassius és Florentius Bonn – Münster bazilika Cassius és Florentius csontjaira épült kask [1. nakrycie głowy w kształcie hełmu; 2. hełm stalowy z grzebieniem ozdobionym kitą, używany dawniej przez dragonów i kirasjerów] – sisak kask ochronny – bukósisak, védősisak kask strażacki – tűzoltósisak kask tropikalny – trópusi sisak kaskada [1. wodospad, którego wody spadają z kilku stopni skalnych; 2. o dużej ilości czegoś, co skądś spada lub się zwiesza; 3. o dużej liczbie zjawisk szybko następujących po sobie; 4. w hydrotechnice: szereg współpracujących ze sobą stopni wodnych na rzece; 5. szeregowy układ urządzeń tego samego rodzaju] – (fr.) kaszkád (ol. cascare = esni); lépcsőzetes vízesés, zuhatag, (átv.) kaszkád, kaszkádok; zuhatag, csörgedezés, patakzás, folyás, áramlás kaskada śmiechu – ki-kirobbanó nevetés kaskader [1. osoba zastępująca aktorów w scenach niebezpiecznych, wymagających dużej zręczności i sprawności fizycznej; 2. osoba zawodowo wykonująca jako dubler w filmach lub przedstawieniach teatralnych niebezpieczne sceny takie jak: wypadki samochodowe, sceny walki, upadki z dużych wysokości, palenie, ewolucje konne itp.] – kaszkadőr kaskaderka – női kaszkadőr kaskaderski, -a, -ie – kaszkadőr-, a kaszkadőrre vonatkozó kaskaderstwo – kaszkadőr foglalkozás, kaszkadőrködés kaskadowy, -a, -e [przymiotnik od: kaskada] – zuhatag-; kaszkádszerű, patakzó; (villamosság) lépcsős, lépcsőzetes; kaszkádkaskadowe arkusze stylów (ang. Cascading Style Sheets, CSS) [to język służący do opisu formy prezentacji (wyświetlania) stron WWW. CSS został opracowany przez Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2487 organizację W3C w 1996 r. jako potomek języka DSSSL przeznaczony do używania w połączeniu z SGML-em. Pierwszy szkic CSS zaproponował w 1994 r. Håkon Wium Lie.] - CSS (angolul Cascading Style Sheets) [1. a számítástechnikában egy stílusleíró nyelv, mely a HTML vagy XHTML típusú strukturált dokumentumok megjelenését írja le. Ezen kívül használható bármilyen XML alapú dokumentum stílusának leírására is, mint például az SVG, XUL stb. A CSS specifikációját a World Wide Web Consortium felügyeli. 2. az újabb HTML verziókban használható stíluslapok, melyekkel egyszerre több Web-oldalnak is be lehet állítani a külalakját (színek, betűk, hátterek stb.); a régi Web-kliensek nem támogatják ezt a megoldást] kasłać, kaszleć, kaszlać — kaszlnąć [gwałtownie i głośno wyrzucać powietrze z płuc] – köhögni, köhécselni kaszlący, -a, -e – kehes (ló) kasować [1. likwidować, znosić lub unieważniać coś; 2. stemplować lub dziurkować bilety na znak ich wykorzystania; 3. usuwać z taśmy magnetofonowej, magnetowidowej, dyskietki itp. zapisany na nich dźwięk, obraz lub dane; 4. przeznaczać pojazd, maszynę itp. do kasacji; 5. uchylać wyrok sądu niższej instancji] – törölni, kitörölni, kihúzni; hatálytalanítani, megsemmisíteni, érvényteleníteni; (bélyeget) lebélyegezni kasować bilet – jegyet kezelni, lyukasztani v. érvényesíteni a jegyet (járművön) kasować polecenie – (inf.) parancsot visszavonni kasować to, co napisane – a megírottat kihúzni v. törölni kasować testament – végrendeletet érvényteleníteni kasować wyrok – ítéletet megsemmisíteni kasować się [o wyrokach sądowych, zarządzeniach itp.: znosić się wzajemnie] – kölcsönösen elszenvedni kasowalna pamięć tylko do odczytu; pamięć EPROM – (kat.: informatyka) EPROM, Erasable Programmable ROM; törölhető, ROM v. Erasable and Programmable ReadOnly Memory (törölhető és programozható, csak olvasható memória) kasowanie – törlés, kitörlés, kihúzás; hatálytanítás, megsemmisítés, érvénytelenítés; (műsz.) a mágnesezhető bázisra felvett jel törlése a mágneses remanencia változásainak megszüntetésével kasownik [1. urządzenie do kasowania biletów w autobusach i tramwajach; 2. znak graficzny umieszczany przed nutą, - Wersja 01 01 2017 unieważniający zastosowany wcześniej krzyżyk lub bemol; 3. znak używany w korekcie drukarskiej, oznaczający usunięcie litery, wyrazu lub znaku graficznego] – jegykezelő; (nyomdászat) törlendő (betű, szövegrész); (zene) feloldójel; (műsz) bélyegző; jegykezelő-autómata, lyukasztó kasowość [1. prowadzenie kasy i rachunkowość kasowa; 2. dochodowość, intratność] – pénztári ügyek, pénztárvezetés kasowy, -a, -e [1. dotyczący kasy; 2. dotyczący operacji gotówkowych dokonywanych w kasie oraz związanej z tym rachunkowości; 3. przynoszący ogromny zysk] – pénztár-, pénztári Kasper (Kacper) – Gáspár Kasper Bekiesz (węg. Gáspár Békés, ur. ok. 1520, zm. 1579) [magnat węgierski, hrabia na Fogarasz, pretendent do tronu w Siedmiogrodzie, dowódca węgierski w służbie Rzeczypospolitej.] ― Kornyáti Békés Gáspár (Bekes Gáspár) (1520 Grodno, 1579. november 7.) [erdélyi politikus, hadvezér, János Zsigmondn tanácsosa.] kasta [hiszp., port. casta 'rasa; ród; rodowód' z łac. castus 'czysty' — 1. w Indiach: zamknięta grupa społeczna zajmująca określoną pozycję w hierarchicznym układzie społecznym; 2. grupa społeczna wyróżniająca się bogactwem, przywilejami, specjalnością zawodową itp.; 3. u niektórych owadów: grupa osobników różniących się od pozostałych budową i cechami fizjologicznymi, przystosowanych do pełnienia określonych funkcji; 4. jedna z warstw, grup ludności tworzących hierarchiczną strukturę społ. (zazw. opartą na dziedzictwie i endogamii), oddzielona od innych szczelnymi przegrodami społ., uświęconymi zwyczajem, prawem a. religią (np. w Indiach do 1950 r.; zob. bramin, kszatrija, parias, siudra, wajśja); przen. odrębna grupa społeczna, wyróżniająca się bogactwem, dziedzicznymi przywilejami, specjalnością zawodową itd.] – (portug.) kaszt; az öröklődő foglalkozáson és az azonos társadalmi helyzeten alapuló zárt társadalmi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2488 csoport Indiában [bramák (papok), ksatriák (harcosok), vajsziák (földművesek), szudrák (kézművesek); kívülük állnak a csandelák (jognélküli páriák)] és néhány más keleti országban; (átv.) előjogait féltékenyen őrző, elkülönülő társadalmi szervezet kasta braminów – a Brahminok kasztja kasta pariasów – páriák kaszt kastaniety [instrument perkusyjny składający się z połączonych ze sobą muszli drewnianych, które uderzane o siebie wydają klekoczące dźwięki] – (spanyol) kasztanyetta, kasztanyett (palillo v. castanuela); (zene) az ujjra húzott és csattogtatott, kemény fémből készült kis kagylópár; a spanyol és délolasz táncok kísérő ütőhangszere; csattogó kastanietowy, -a, -e – kasztanyettakastet [spojone ze sobą metalowe pierścienie, nakładane na palce w celu wzmocnienia uderzenia pięścią] – bokszer, ólmosbot kastor (łac. castor – bóbr, gr. kástor) [1. gruba tkanina pilśniowa; 2. kapelusz uszyty z kastoru (tkaniny); 3. „Gruba tkanina wełniana w rodzaju syberyny, używana np. na wierzchy futer męskich; filc z sierści bobrowej albo z włosów małp, używany na kapelusze, szczególnie kobiece”. (Słownik języka polskiego, t. 2, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1952 - 1953, s. 289)] – hódprém, hódszőrnemez, majomszőrnemez Kastor i Polluks [1. mit. gr. dwaj synowie Zeusa, nierozłączni bliźniacy; 2. przen. dwaj nierozłączni przyjaciele] – Castor és Pollux [Az ikerpár neve a görög mitológiában Kasztór és Polüdeukész. A két fiút Dioszkuroszoknak is nevezik.] kastoreum [1. wydzielina gruczołów napletkowych bobra, służąca mu do natłuszczania futra; 2. wysuszony na czerwonobrązowy proszek strój bobrowy. Jest wydzieliną gruczołów bobra europejskiego (Castor fiber) oraz kanadyjskiego (Castor canadensis). Aromatycznym składnikiem tej substancji - Wersja 01 01 2017 jest przede wszystkim kastoramina.] – castoreum [a hód mirigyváladéka; orvosi célokra használt állati anyag, száraz állapotban sárgásbarna, májszínű, porhanyó, kesernyés ízzel és rendkívül átható, nem kellemes szaggal. Ez az castoreum americanum; de van castoreum sibiricum (moscoviticum, russicum, europaeum, szibériai castoreum) is, mely azonban ritkábban fordul elő a kereskedésben.] kastorowy kapelusz [1. kapelusz zrobiony ze spilśnionej sierści bobrów. Zwykle miał formę cylindra. Bardzo kosztowny, początkowo miał kolor naturalny – brązowy, później zaczęto je barwić na czarno. Nakrycie głowy popularne od wieku XVIII. Noszony zarówno przez mężczyzn jak i kobiety. Obecnie raczej nieużywany. 2. kastorowy kapelusz czyli bobrowy, okrycie głowy zrobione z ciemnej pilśni bobra, najczęściej w formie cylindra. Modny od schyłku XVIII wieku, z początku także dla kobiet. Wtedy te kapelusze były włochate i niekoniecznie czarne, więc można było poznać bobrowe pochodzenie.] – hódprém kalap Jan Van Eyck, Baudouino De Lannoy portréja, 1435 kastowość [klanowość, klikowość, koteryjność, kumoterstwo, mafijność, nepotyzm, patologiczny nacisk, poplecznictwo, protega, protekcja, protekcjonizm, załatwiactwo] – 1. kasztrendszer; a kasztokra tagolt társadalmi rendszer, különösen Indiában; (átv.) a szűkkörű érdekek alapján létrejött csoportok megléte, ezek kiváltságok helyzete; 2. kasztszellem; a kasztokat összetartó, kiváltságait őrző, másoktól elzárkózó szellem kastowość średniowieczna – középkori kasztszellem kastowy, -a, -e [przymiotnik od: kasta] – kasztszerű, kasztkastracja [1. usunięcie chirugiczne gruczołów płciowych lub zniszczenie komórek rozrodczych promieniami Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2489 rentgenowskimi; 2. usunięcie niedojrzałych pręcików kwiatów, poprzedzające sztuczne zapylenie; 3. (od wł. castrare), zwana też wytrzebieniem, jedna z metod sterylizacji, polegająca na chirurgicznym usunięciu gonad męskich (jąder) lub żeńskich (jajników), obecnie niemal nie stosowana. Kastracja powoduje ubezpłodnienie, a także zaburzenie gospodarki hormonalnej organizmu] – (lat.) kasztráció; a nemi mirigyek eltávolítása; kasztrálás (a herék eltávolítása); orchiectomia (orchidectomia) [A nemi mirigyek sebészeti eltávolítása. Hímeknél a herék, nőstényeknél a petefészkek eltávolítását jelenti.] kastracja samców (orchiectomia, castratio) – hímek kasztrálása; kiherélés [hímek esetén kasztrálás (a herék eltávolítása)] kastracyjny, -a, -e [związany z kastracją] – kasztrációs kastrat [1. mężczyzna po kastracji, dawniej śpiewak wykastrowany tuż przed mutacją w celu zachowania wysokiego głosu; 2. wykastrowany samiec zwierzęcia] – herélt, kasztrált, eunuch kastrator [człowiek zajmujący się kastrowaniem zwierząt] – herélő ember kastrol [sagan] – [Słowniczek języka śląskiego] főzőüst, katlan, kazán, nagybogrács, fazék, vasfazék; kukta kastrować [1. usuwać gruczoły płciowe człowiekowi lub zwierzęciu; 2. usuwać niedojrzałe pręciki z kwiatów, zanim zastosowane zostanie sztuczne zapylenie; 3. pozbawiać coś istotnych cech lub elementów] – kasztrálni, herélni, kiherélni, ivartalanítani kastrować koguta – kakast kapperozni kastrować konia – lovat herélni kastrować wieprza – disznót miskárolni, handisznót herélni kastrowanie – (lat.) kasztrálás (a herék eltávolítása); a nemi mirigyek (ivarmirigyek) eltávolítása; herélés; orchiectomia (orchidectomia) Kastylia (hiszp. Castilla) [kraina historyczna w środkowej Hiszpanii na rozległym płaskowyżu Meseta na wysokości 6001000 m n.p.m. Nazwa pochodzi od licznych zamków występujących w jej granicach w średniowieczu. Kastylia była kolebką języka kastylijskiego, który jest utożsamiany ze współczesnym językiem hiszpańskim. Jest otoczona łańcuchami górskimi, a środkiem biegnie pasmo górskie Gór Kastylijskich (Kordyliera - Wersja 01 01 2017 Centralna ze szczytem Almanzor - 2592 m) do 2600 m n.p.m.] – Kasztília (spanyolul Castilla, latinul Castella) [történelmi vidék az Ibériai-félszigeten, a mai Spanyolország középső és északi részén terül el. A Kasztília szó a spanyol Castilla magyarosított változata. A spanyol szó az óspanyol Castiella alakból származik, végső forrása pedig a latin CASTELLA, „erődítmények [földje]”, a CASTELLVM, ’erőd, vár’ szóból.] kasyda [1. w klasycznej przedmuzułmańskiej poezji arabskiej: wiersz panegirycznoliryczny podobny do ody; 2. (z arabskiego "poemat celowy"), arabski gatunek literacki, powstały w epoce przedislamskiej (islam) i występujący w literaturze wielu narodów Bliskiego i Środkowego Wschodu. Budowa kasydy jest ściśle określona: część pierwsza wstęp liryczny (arab. nasib), część druga opis (arab. wasf), i część trzecia - cel (arab. qasd), który mógł być satyrą lub panegirykiem, w zależności od intencji. Często na końcu kasydy występowała mądrość, sentencja filozoficzna. Kasyda skadała się z kilku do kilkudziesięciu wersów. Do XIX w. typowa forma arabskiej wypowiedzi poetyckiej. Naśladowali go romantyczny, np. A. Mickiewicz (Farys. Kasyda).] – kaszida; hosszabb, egészen 70-80 kettős sorra terjedő arab költeményfajta, melynek irodalmi hagyománya körülbelül a Kr. u. VI. sz.-ig vezet vissza kasyno [1. lokal rozrywkowy przeznaczony do gier hazardowych; 2. lokal pełniący funkcję klubu i stołówki dla pewnego kręgu osób] – (ol.) kaszinó (ol. cacino = kis ház), házacska, kerti lak; társadalmi rétegződés, foglalkozás v. politikai nézetek szerint alakult zárt társaskör; szórakozóhely, ahol rulett és egyéb szerencsejáték is van; (kártyajáték) kasyno oficerskie – tisztiház, tiszti klub, tisztikaszinó kasyno gry – játékkaszinó kasza [1. ziarna zbożowe oczyszczone i łuszczone; 2. potrawa z tych ziaren; 3. o czymś sypkim, drobnym; 4. pot. zamieszanie lub zamęt, kaszka] – kása, gríz, dara kasza gryczana – hajdinakása kasza jaglana [obłuskane i polerowane ziarno prosa] – köles, köleskása kasza jęczmienna – árpakása Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2490 kasza krakowska [ gatunek drobnej kaszy gryczanej] – krakkói hajdinakása kasza manna – dara, gríz, búzadara, mannakása kasza na mleku – tejbekása, tejbegríz kasza owsiana – zabkása kasza perłowa [obłuszczone, rozkruszone i wypolerowane ziarno jęczmienia] – gyöngykása kasza tatarczana – tatárka [tatárbúza, hajdina, haricska, kruppa és pohánka (Fagopyrum Gaertn.)] kaszak [guz skórny powstający wskutek zaczopowania ujścia gruczołu łojowego tuż pod skórą] – kásadaganat kaszalot, potwal, potwal olbrotowiec (Physeter macrocephalus) [gatunek walenia z rodziny kaszalotowatych, największy przedstawiciel podrzędu zębowców. Występuje we wszystkich oceanach; największy z wielorybów] – fizéter; ámbrás cet; nagy ámbráscet v. óriás ámbráscet (Physeter macrocephalus, Physeter catodon) [az emlősök (Mammalia) osztályának a cetek (Cetacea) rendjéhez, ezen belül a fogascetek (Odontoceti) alrendjéhez és az ámbráscetfélék (Physeteridae) családjához tartozó faj. Nemének és családjának az egyetlen képviselője.] kaszana [pot. sytuacja kłopotliwa lub zawstydzająca] – botrányos v. buta helyzet kaszanat, kasanata [Tak nazywano w kuchni polskiej rosół do utrzymania ryb marynowanych: z octu winnego z oliwą, solą, pieprzem białym, rozmarynem i innemi zioły i korzeniami.] – (dawno) a pácolt hal tartósításához használt leves kaszanka [wyrób garmażeryjny zrobiony z kaszy i krwi zwierzęcej] – hurka, véres hurka; májashurka kaszanka pieczona – sült hurka kaszanka wątrobiana – (rodzaj kaszanki z wątroby i ryżu) májas hurka kaszanka z dodatkiem krwi świni – véres hurka kaszany, -a, -e [przymiotnik od: kasza] – kásás kaszarnia [zakład, w którym przerabia się ziarno na kaszę] – hántoló, hámozómalom kaszel [gwałtowne wypchnięcie powietrza z płuc, połączone z głośnym chrząknięciem] – köhögés - Wersja 01 01 2017 kaszelek [zdrobnienie od: kaszel] – köhécselés, köhintés kaszerować [powlekać obwoluty książek, okładki itp. folią z tworzywa sztucznego, tkaniną itp.] – (fr.-ném.) kasírozni, borítani, elrejteni; a papírlapot ellenállóbb anyagra (kartonra, vászonra) ragasztani; (papírossal) burkolni; kartonból, giszből stb. színházi kellékeket készíteni kaszerowanie [uszlachetnianie wyrobu papierniczego poprzez oklejanie cienkim papierem (niezadrukowanym lub zadrukowanym) papieru znacznie grubszego, kartonu, tektury falistej itp. w celach dekoracyjnych lub technologicznych. Termin odnosi się także do oklejania papierem całych powierzchni z tworzyw sztucznych, a nawet do oklejania płyt wiórowych specjalną warstwą dekoracyjną (płyty melaminowane). Typowym przykładem kaszerowania w celach dekoracyjnych jest oklejanie cienkim, zadrukowanym ozdobnie papierem powierzchni tektury falistej przeznaczonej na opakowania produktów, której nie da się bezpośrednio zadrukować na maszynie drukarskiej z powodu jej grubości oraz wewnętrznej struktury. Innym przykładem kaszerowania są tekturowe książeczki dla małych dzieci oraz okładki. W celach technologicznych kaszeruje się, aby zwiększyć wytrzymałość produktu na czynniki zewnętrzne lub zmienić strukturę powierzchni. Kaszerowanie jest związane z pojęciem laminowania – czasem można oba pojęcia traktować jako synonimy.] – kasírozás, ragasztás [Rétegelő eljárás, amelynek során legalább két vagy annál több anyagpályát adhéziós kötéssel egyesítenek. Nedves kasírozás esetén vizes alapú ragasztóanyagot, száraz kasírozás esetén szerves oldószeres ragasztóanyagot, viaszkasírozásnál melegömledéket (hot-melt) alkalmaznak.] kaszka [1. zdrobnienie od: kasza; 2. potoczna nazwa byliny z rodziny goździkowatych o drobnych białych kwiatach, używanej często do przybierania bukietów; łyszczec wiechowy] – kásácska, grízecske; finomdara, kása, darakása; (átv.) könnyű ügy; gyerekjáték; (gyermekjáték) kaszka [gipsówka, łyszczec] – fátyolvirág v. magyar szappangyökér (Gypsophila paniculata L.) kaszka drobna – apró darakása kaszka krakowska – krakkói kása Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2491 kaszka manna – darakása, tejbedara, tejbegríz; búzadara kaszka manna na mleku – tejbedara, tejbegríz kaszka manna z mliekiem – tejbedara, tejbegríz kaszka pszenna – búzakása kaszka z mlekiem – tejbekása, tejbedara kaszkiecik – sportsapkácska kaszkiet [1. sztywna, płaska czapka z daszkiem; 2. Kaszkiet pochodzi prawdopodobnie z okolic XIV wieku, za miejsce jego narodzin uznaje się Wielką Brytanię i Włochy. Początkowo nazywany czepkiem, czapką (z ang. bonnet, cap) - kaszkiet za „wielką wodę” trafił dopiero w XVIII wieku, wraz z pierwszymi angielskimi i irlandzkimi imigrantami. W XIX wieku na Wyspach nosili go przede wszystkim przedstawiciele klasy robotniczej, z czasem moda ewoluowała i stał się on popularnym elementem stroju ludzi z wyższych sfer zwłaszcza podczas polowań czy weekendu za miastem; 3. popularne nakrycie głowy w formie czapki z daszkiem o okrągłym płaskim denku. Pierwotnie była to czapka męska wojskowa, używana w armii polskiej i pruskiej. Później jednak została wprowadzona również jako element mody kobiecej. Obecnie szyta z najczęściej materiału.] – sportsapka; (dawno) csákó kaszlać, kaszleć (kaszlę, -esz) – köhögni, köhécselni kaszlanie, kaszlenie – köhögés kaszlnąć [zob. kasłać] – köhinteni, köhögni, felköhögni kaszlnąć krwią – vért köpni v. köhögni kaszlnięcie – köhögés, felköhögés kaszmir [1. cienka tkanina tkana z wełny kóz kaszmirskich; 2. miękka, cienka tkanina z wełny, a właściwie puszystej części runa kóz indyjskich z himalajskiego rejonu Kaszmiru (między Indiami a Chinami). Używana na lekką odzież. 3. miękka, lekko falowana, lekka wełniana tkanina matowa z typowymi skośnymi prążkami, które są tworzone przez wątek - Wersja 01 01 2017 trzy skokowy o diagonalnym splocie. Produkowana z cienkiej czesanej przędzy i zazwyczaj drukowana. Wykorzystywana na damskie sukienki, szale i szaliki. Nazwa pochodzi od wełny kaszmirowej, z niższej okrywy wełny owczej, z której pierwotnie tkaniny były produkowane. 4. tkanina produkowana z wełny kóz kaszmirskich. Bardzo miękka i lekka o cieniutkich włóknach (16 – 18 mikrometrów). Kaszmirem nazywa się również tkaniny drukowane o splocie skośnym, wytwarzane z przędzy czesankowej lub zgrzebnej, często drukowane i barwione. Naturalny kolor prawdziwego kaszmiru to brązowy, biały lub szary. 5. cienka, miękka tkanina. Splot skośny. Bywa drukowana we wzory tureckie i inne. Zastosowanie: sukienki, szale. 6. kraina w północnych Indiach, słynie z hodowli cienkowłosych kóz, z których wełny wyrabia się najdroższe na świecie kaszmirskie szale. Były one tkane ręcznie wełną wielobarwną we wzory palm. We Francji wyprawa Bonapartego do Egiptu spowodowała modę szarf i kaszmirowych szalów, już nie tak dobrych, ale jeszcze ogromnie drogich. Wnet oczywiście powstała tu fabryka produkująca kaszmir lżejszy, tańszy, o bardziej regularnych wzorach.] – kasmir v. kasmirszövet; a kasmírkecske gyapjából készült finom gyapjúáru; kasmír szövet [1. A Himaláján élő cashmere kecske puha pihéje. Kecskénként csak 100 grammot szabad kifésülni, különben az állat megfagy; 2. Finom, sűrű pehelyszőrzet, melyet a kasmírkecske évente egyszer levedlik. Mivel világszerte hatalmas rá a kereslet, a piacon viszont egyre kevesebb van belőle, ezért nagyon drága; 3. Puha, könnyű, szép esésű, matt fényű, többnyire nyomott mintás gyapjúszövet, jellegzetesen átlós irányú bordázottságot mutató háromfonalas sávolykötésben készül, finom fésült fonalból. Női ruhák, sálak, kendők alapanyaga. Az elnevezés az indiai Kasmír tartományról kapta a nevét - itt készítették először, kasmírgyapjúból (a kasmírkecske szőréből).] kaszmirowy, -a, -e [zrobiony z kaszmiru cienkiej i miękkiej tkaniny (np. dywan kaszmirowy)] – kasmirkaszmirowy elegancki szal – elegáns kasmírsál Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2492 Kaszmir-gorset kasztan [1. owoc kasztanowca; 2. zob. kasztanowiec; 3. śródziemnomorskie drzewo o podłużnych, skórzastych liściach i jadalnych owocach, podobnych do owoców kasztanowca; też: owoc tego drzewa; 4. kolor rudobrązowy; 5. koń o rudobrązowej sierści; 6. kilkucentymetrowa narośl występująca na kończynach u koni, zebr, osłów itp.] – gesztenyefa, gesztenye, vadgesztenye; (owoc) gesztenye; (koń) pejló; gesztenyepej Kasztan jadalny (Castanea sativa Mill.) [gatunek roślin z rodziny bukowatych (Fagaceae Dumort.)] – szelídgesztenye v. szelídgesztenyefa (Castanea sativa) [a bükkfafélék családjába tartozó, gyors növekedésű fafajta. Hívják még édes gesztenyének, európai vagy jóféle gesztenyének is.] kasztan kolący – szúrósgesztenye kasztan pieczony – sült gesztenye kasztan pospolity, kasztan zwyczajny – vadgesztenye v. vadgesztenyefa kasztan słodki, kasztan jadalny – édesgesztenye, szelídgesztenye; maróni kasztanek – gesztenyepej; pej - Wersja 01 01 2017 kasztanek kasztanka [klacz o rudobrązowej sierści] – gesztenyepej kanca kasztanowaty, -a, -e [1. lekko kasztanowy; 2. o koniu lub jego maści: brązowożółty; 3. mający kolor kasztana (owocu kasztanowca), kasztanowy, rudawobrązowy] – gesztenyebarna, gesztenyeszínű; gesztenyefajta, gesztenyeszerű kasztanowiec [drzewo lub krzew o dużych, dłoniastych liściach i kolczastych owocach zawierających duże, brązowe nasiona] – gesztenyefa Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum) – Bokrétafa, Lógesztenye, Vadgesztenye (Aesculus hippocastanum) [vadgesztenyefélék családjába tartozik] Kasztanowiec zwyczajny, kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum L.) [gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego. Uprawiany jest w niemal całej Europie, w tym także w Polsce. Inne nazwy: kasztanowiec koński, kasztan dziki, kasztan gorzki] – közönséges vadgesztenye v. vadgesztenyefa (Aesculus hippocastanum) [a szappanfafélék (Sapindaceae) családjában a vadgesztenye (Aesculus) nemzetség legismertebb faja] kasztanowy, -a, -e [1. odnoszący się do kasztana, kasztanowca lub do owocu któregoś z tych drzew; 2. o kolorze kasztana (owocu kasztanowca), kasztanowaty, rudawobrązowy] – gesztenye-, gesztenyebarna, gesztenyeszínű kasztanowe włosy – gesztenyebarna haj kasztel, (dawno) kastel [1. gród, zamek warowny lub nieduża twierdza; 2. nadbudówka na dziobie i rufie dawnych żaglowców; 3. Od wyrazu łac. castellum, gródek, twierdza, nazywali Polacy każdą warownię: kasztelem, kastelem.] – (dawno) vár, erőd, kastély, várkastély; (nadbudówka) hajóhíd; formaszekrény Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2493 kasztelowy, -a, -e [przymiotnik od: kasztel] – vár-, erőd-, kastélykasztelan [w dawnej Polsce: urzędnik zarządzający w imieniu panującego grodem oraz podległym mu okręgiem, potem urzędnik ziemski zasiadający w radzie królewskiej, następnie w senacie] – castellanus, kasztelán; várúr, várnagy, várkapitány; (tört.) (a vajda után következő méltóság) kasztelan krakowski [on był najwyższym godnością senatorem świeckim. Mógł być zarazem i starostą krakowskim, lubo wogóle żadnemu senatorowi nie wolno było w swojej ziemi posiadać i sprawować starostwa grodowego. Kasztelan krakowski z urzędu należał do deputacyi, czuwającej nad skarbcem królewskim na Wawelu, w którym przechowywano klejnoty i insygnia królewskie. Wyższość urzędu kasztelana nad wojewodą krakowskim Długosz wyprowadza od buntu Skarbimira, wojewody krakowskiego, którego Bolesław Krzywousty ukarał (r. 1117) nietylko oślepieniem, ale i urząd wojewodziński niżej od kasztelana krakowskiego miał postawić.] – krakkói várnagy - Wersja 01 01 2017 kaszubszczyzna [mowa i kultura Kaszubów] – (nyelv) kasubság; kasubok , Kasuby Kaszuby (kasz. Kaszëbë lub Kaszëbskô) [kraina historyczna w Polsce, będąca częścią Pomorza, którą zamieszkują Kaszubi (autochtoniczni Pomorzanie) zachodniosłowiańska grupa etniczna, którą cechuje specyficzny język kaszubski i wyraźnie zaznaczone poczucie odrębności.] – kasubok;a kasubok lakta terület (Lengyelország északi részén) kasztelan [gra staropolska w karty] – (daw.) régi lengyel kártyajáték kasztelania, kasztelaństwo; okręg grodowy [1. urząd lub godność kasztelana; 2. obszar podległy kasztelanowi; 3. jednostka administracyjna podziału terytorialnego średniego szczebla w średniowiecznej Polsce wchodząca w skład prowincji, ośrodkiem kasztelanii był zamek lub znaczący gród; kasztelania odpowiadała późniejszemu (od XV w.) powiatowi.] – várnagyi v. várkapitányi hivatal; várnagyság; a kasztelán méltósága kasztelanic [syn kasztelana] – a várnagy fia, a kasztelán fia kasztelanka [córka kasztelana] – a várnagy lánya, kasztelán leánya kasztelanostwo – várnagyi hivatal, várnagyság; a várnagy és felesége, a várnagyék, a kasztelan méltósága, a kasztelan és felesége kasztelanowa [małżonka kasztelana] – várnagy felesége; kasztelan felesége kasztelański, -a, -ie [odnoszący się do kasztelana] – várnagyi, kasztelani kasztelum – castellum; (ang.) castle; várkastély Kaszub, Kaszuba – kasub (Kasub vidéki lengyel) kaszubski, -a, -ie – kasub- kat [1. osoba wykonująca wyroki śmierci; dawniej też: wykonawca kar cielesnych; 2. osoba nieludzko obchodząca się z kimś; 3. zob. ciernik; 4. (u Zygmunta Glogera) Urząd kata nie był pochodzenia polskiego, ale przyniesiony został do Polski z Niemiec razem z prawami miejskiemi i ustanowiony tylko w miastach. Podług pojęć niemieckich kat nie był w obrzydzeniu takiem, jak jego parobek „butel” czyli „hycel,” ale zaliczał się do rzemieślników a uważany był jako urzędnik – wykonawca sprawiedliwości sądowej, z którym każdemu mieszczaninowi i rzemieślnikowi godziło się trzymać towarzystwo i zasiadać u jednego stołu. Obyczaj polski uznawał oczywiście stanowisko urzędowe kata pod względem prawnym, ale obrzydzenie do tego urzędu miał wielkie, nie wiele mniejsze niż do profesyi oprawcy czyli hycla. 4. człowiek, który zawodowo Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia zajmuje się głównie wykonywaniem wyroków, skazujących na kary cierpienia, okaleczenia i na karę śmierci. Poza torturami, traktowanymi jako środek karny, kaci zajmowali się również zadawaniem cierpienia w celu wymuszenia zeznań.] – bakó, hóhér, ítéletvégrehajtó; (átv.) fene, hóhér, ördög, pokol; (hal) tüskés pikó (Gasterosteus aculeatus) - Wersja 01 01 2017 pogrzebowej lub w kościele] – (ol.) katafalk, ravatal; díszes, magas ravatal v. jelképes ravatal (nép. Szent Mihály lova) 2494 katowski, -a, -ie [przymiotnik od: kat (np. katowska profesja); kaci] – bakó-, hóhérkata- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: pod, w dół, naprzeciw] – (gör.) kata-; le-, ellen, szétkata [1. w japońskich sztukach walki: ćwiczenie prezentujące technikę walki; 2. konkurencja w karate, w której oceniana jest technika walki] – kata [kata a lelke és az alapja a karate-donak. A kata szó szerinti fordítása: forma. Az utolsó mozdulatig előre meghatározott harci mozdulatsor valós ellenfelek nélkül, más szóval a kata egy elképzelt ellenfelek elleni küzdelmet szimbolizál. Okinawán és a Japánba történt bemutatás után egészen a 30as évekig a karatét csak bázisgyakorlatok, makivara vagy kata formájában gyakorolták.] kata jadalna [zob. khat] – (növ.) "khat" katabatyczny, -a, -e [ruch katabatyczny: gwałtowne opadanie mas powietrza wzdłuż zanikających frontów atmosferycznych lub zboczy górskich] – katabatikus katabolizm [procesy przemiany materii polegające na rozkładzie związków organicznych, w wyniku którego wyzwala się energia chemiczna oraz ciepło] – (gör.) katabolizmus; vegyületeknek az anyagcsere során történő energiafelszabadulással járó Iebontása katafalk [podwyższenie, na którym ustawia się trumnę ze zwłokami w kaplicy katafalkowy, -a, -e [przymiotnik od: katafalk] – ravatal-, ravatali kataforetyczny, -a, -e – kataforézises kataforeza [ruch naładowanych dodatnio cząstek koloidowych w kierunku katody pod wpływem pola elektrycznego] – (gör.) kataforézis; (vegytan) kolloidrészecskéknek v. szuszpenzióknak villamos áram alatti áramlása kataklizm [wielka katastrofa żywiołowa (np. powódź, potop, trzęsienie ziemi); klęska społ., niszczący przewrót] – (gör. kataklysmos) kataklizma; nagyobb katasztrófa; nagyszíbású geológiai katasztrófa (vízözön stb.); szörnyű természeti csapás v. a társadalomra nézve pusztító esemény; (orvosi) beöntés kataklizm dziejowy – történelmi kataklizma kataklizmowy, -a, -e [przymiotnik od: kataklizm] – kataklizmaszerű, katasztrofális katakumba, katakomba [1. podziemny cmentarz starochrześcijański, który służył też często jako kaplica; 2. podziemie kościołów lub budynków cmentarnych, gdzie się stawia trumny z ciałami zmarłych] – (gör.) katakomba; az első keresztények föld alatti temetkező és gyülekező helye; Magyarországon Pécsett vannak katakombák [Ókeresztyén földalatti temetkezési hely. Ezeket a helyeket összejövetelekre is használták. A név valószínűleg onnan származik, hogy Rómában egy ilyen hely szakadék mellett (kata kymbas) volt.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2495 katakumbowy, -a, -e [przymiotnik od: katakumby] – katakombakatakumby [1. system podziemnych korytarzy, wnęk i pomieszczeń pełniących w okresie wczesnochrześcijańskim funkcję cmentarza; 2. podziemia kościołów lub budynków cmentarnych, gdzie składa się trumny z ciałami zmarłych] – katakombák katakumby rzymskie – római katakombák katalektyczny, -a, -e - (gör-lat) katalektikus; jelentése: csonka verslábra végződő kataleksa [1. lit. zjawisko występowania stopy katalektycznej; 2. w wierszu iloczasowym zjawisko skrócenia stopy kończącej wers lub człon wersowy o jedną lub dwie sylaby stanowiące część lub całość tezy.] – (gör.) κατάληξις, katálēxis; katalektika (Katalektikus vers; csonka vers) katalepsja [odrętwienie całego ciała lub poszczególnych członków występujące w niektórych chorobach psychicznych] – (gör.) katalepszia; (orvosi) merecgörcs [az izomtónus megváltozásának az a formája, mely némely betegségben (hiszteria, katatonia) fordul elő s abban nyilvánul, hogy a beteg végtagjai a megadott helyzetekben megmaradnak, bizonyos testtartásban megmerevednek. Hipnózisban is látunk katalepsziát. Rendesen flexibilitas cerea-val jár.] kataleptyczny, -a, -e – kateleptikus, katalepsziás kateleptyk – katalepsziás (beteg) katalitycznie – (vegytan) katalikusan katalityczny, -a, -e – katalitikus kataliza [zjawisko przyśpieszenia lub spowolnienia reakcji chemicznej zachodzące pod wpływem katalizatora] – (gör.) katalízis; (vegytan) a vegyi folyamatok meggyorsítása v. meglassítása katalizátorok segítségével katalizator [1. substancja, której obecność powoduje przyśpieszenie lub spowolnienie reakcji chemicznej; 2. osoba lub zjawisko przyczyniające się do powstania jakichś zmian lub je przyśpieszające] – (gör.) katalizátor; (vegytan) a vegyi folyamatokat gyorsító v. lassító, de magában a folyamatban részt nem vevő anyag katalizator kontaktowy [stały katalizator wpływający na szybkość reakcji chemicznych w układach ciekłych i gazowych] – kontakt katalizátor [Szilárd halmazállapotú katalizátor, amelynek felületén játszódnak le a reakciók (heterogén katalízis)] katalizować [1. wywoływać katalizę; 2. wywoływać jakieś zmiany lub je - Wersja 01 01 2017 przyśpieszać] – (gör.) katalizálni (Catalyse); vegyi folyamatot megkönnyíteni v. felgyorsítani katalog [1. uporządkowany spis przedmiotów określonego zbioru; 2. uporządkowany zbiór plików komputerowych] – (gör.) katalógus, jegyzék, könyvjegyzék; tárgyaknak bizonyos rendszer szerint összeállított, azok kezelését, megtalálását elősegítő jegyzéke; (iskola) ellenőrző névsorolvasás főiskolákon; árjegyzék katalog alfabetyczny – betűrendes katalógus katalog alfabetyczny według autorów – szerző szerinti betűrendes katalógus katalog aukcyjny – árverési katalógus katalog cennik – árkatalógus, árjegyzék katalog czasopism – folyóirat katalógus katalog działowy [katalog rzeczowy dzielący piśmiennictwo na najogólniejsze działy, a w ich obrębie segregujący pozycje logicznie, chronologicznie lub alfabetycznie]; katalog działów – szakkatalógus, tárgymutató; téma szrinti katalógus katalog główny (ang. root directory) [katalog w systemie plików nadrzędny dla wszystkich innych katalogów (i również plików). W systemach uniksowych oznaczamy przez ukośnik (/), a w systemach dosowych przez odwrotny ukośnik (\). W systemach uniksowych odnosi się do całego systemu plików, natomiast w systemach dosowych do katalogów głównych każdej partycji. W systemach uniksowych katalog główny jest jeden, w systemach dosowych może być ich kilka (tyle, ile partycji).] – (ang.) root directory - 'gyökér' tartalomjegyzék [számítógépek 'elágazó fához' hasonlóan felépített adattárolóinál a "gyökér" magában foglalja az összes tartalomjegyzék tartalmát; a tartalomjegyzékek ágainak a jelölése Windows rendszereknél "\", UNIX rendszereknél "/"] katalog gwiazd [spis gwiazd z dokładnym podaniem ich położenia lub też spis gwiazd dobranych według jakiejś cechy] – csillagkatalógus [A csillagoknak egy kiválasztott időpontra vonatkozó koordinátáit és egyéb fizikai jellemzőit tartalmazó jegyzék. Megadja a csillagok látszólagos fényességét, színképosztályát, radiális sebességét, sajátmozgását stb.] katalog kartkowy – kartoték, lapokból álló katalógus katalog krzyżowy (słownikowy) [1. katalog łączący w jeden szereg alfabetyczny hasła autorskie, tytułowe oraz tematyczne; 2. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2496 Rodzaj katalogu rzeczowego. Hasła, którymi są nazwiska autorów, tytuły i hasła przedmiotowe, ułożone są według alfabetu. Każde dzieło umieszczone w nim wystąpi wielokrotnie - raz pod hasłem autorskim bądź tytułowym, oraz pod wszystkimi dotyczącymi go hasłami przedmiotowymi. W polskich bibliotekach ten rodzaj katalogu występuje rzadko, znajduje on zastosowanie głównie w bibliotekach amerykańskich.] – keresztkatalógus katalog książek – könyvkatalógus, könyvjegyzék; a könyvek katalógusa katalog księgarski – könyvkereskedői árjegyzék katalog przedmiotowy [katalog rzeczowy zawierający spis piśmiennictwa ułożonego alfabetycznie według tematów] – tárgykatalógus katalog roślin – növénykatalógus, növényhatározó katalog rozumowany [katalog, w którym pozycje bibliograficzne są opatrzone notatką dotyczącą treści dzieła] – értelmező katalógus katalog rzeczowy [sposób uporządkowania księgozbioru według zawartości tematycznej dzieł] – tárgymutató katalog systematyczny [katalog rzeczowy szeregujący według ustalonego schematu opisy dokumentów wraz z symbolami klasyfikacji] – rendszeres lajstrom, szisztematikus katalógus katalog targowy – vásárkatalógus katalog towarowy – árukatalógus katalog wyborów – gyártmánykatalógus katalogować [1. sporządzać katalog jakichś przedmiotów lub włączać je do istniejącego katalogu; 2. umieszczać pliki komputerowe w odpowiednich katalogach] – (gör.-ném.) katalogizálni, jegyzékbe v. katalógusba foglalni; katalógust készíteni katalogować coś – katalogizálni vmit katalogowanie – katalogizálás, jegyzékbe foglalás katalogowy, -a, -e [przymiotnik od: katalog] – katalógusKatalonia (kat. Catalunya, hiszp. Cataluña, oksytański Catalonha) [wspólnot autonomiczna Hiszpanii. W szerszym znaczeniu – region geograficzny i kraina historyczna na Półwyspie Iberyjskim z ośrodkiem kulturalnym i administracyjnym w Barcelonie.] – Katalónia [Spanyolország egyik autonóm közössége az ország legészakkeletibb csücskében. Északon Andorra és Franciaország, délen Valencia,keleten a - Wersja 01 01 2017 Földközi-tenger, nyugaton Aragónia határolja.] Katalończyk [mieszkaniec Katalonii], Katalonka – katalán (ffi/nő) kataloński, -a, -ie [przymiotnik od: Katalonia] – katalán katalożek – katalóguska, előjegyzési napló, notesz katalożek-stroniczek – katalóguska-oldalacska katamaran [żaglowy statek, jacht lub łódź o dwóch równoległych kadłubach połączonych konstrukcją w części nadwodnej] – (tamil) (hajózás) katamarán; kettős törzsű, gyorsjáratú hajó Katana (jap. 刀?) [miecz japoński nihontō (jap. 日本刀?), czasami zwany mieczem samurajskim, o długości głowni powyżej 60 cm, jednosiecznej, o krzywej głowni i zaokrąglonym lub ściętym sztychu.] – katana (vagy: ucsigatana) [klasszikus japán kard, a szamurájok fő fegyvere, köznapi nevén a „szamurájkard”.] katanka [1. potocznie: kurtka; 2. kurtka z krótkimi połami, noszona w wojsku polskim w XVIII wieku; 3. ludowy wierzchni strój kobiecy; 4. kurtka, z połami krótkiemi nad kolano, używana do jazdy konnej; 5. krótkie, sięgające bioder odzienie męskie, wierzchnie. Popularne w XVII i XVIII –wiecznej Polsce. Bywało ocieplane futrem, zapinane na guzy i pętlice. W strojach ludowych często katankami nazywa się również rodzaj żakietów kobiecych o różnej długości, często zdobionych (np. katanka krakowska - sięgająca bioder, bez kołnierza z długim rękawem, lub katanka „zagłębiowska” – dłuższa, z kołnierzem i wykładanymi klapami przy kieszeniach). Obecnie spotyka się tę nazwę również w odniesieniu do krótkich kurtek jeansowych, z mankietami, naszywanymi kieszeniami i kołnierzykiem. 6. krótki ubiór do bioder, jak góralska gunia, zarówno kobiecy jak i męski. Dawni polscy żołnierze chętnie wkładali do jazdy konnej takie katanki z odwijanymi z przodu połami.] – (daw.) lovaglókabát; félkabát Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2497 katanka kataplazm [gorący, wilgotny okład z nasion oleistych, piasku, papki kartoflanej] – (orvosi) kataplazma, meleg (pépes) borogatás; borogatás lenmagv. burgonyapépből kataplazm z siemienia lnianego – legmagtapasz kataplazmować – borogatni katapleksja [1. zaburzenie neurologiczne polegające na nagłej utracie napięcia mięśniowego i osunięciu się na ziemię lub nagłym zapadnięciu w sen; 2. rzadka i jak dotąd nieuleczalna choroba mózgu, objawiająca się utratą napięcia mięśniowego, która stanowi główny objaw narkolepsji. Osoby chore w chwilach dużej aktywności motorycznej doznają zapaści, zapadając w rodzaj snu na jawie, bądź halucynacji, co nazywane jest narkolepsją.] – (gör.) kataplexia; a testnek túlerős ingerek befolyására előálló, múlékony megdermedése (különösen a pókok és rovarok rendjében nagyon gyakori) katapulta [1. machina wojenna używana w starożytności i w średniowieczu do miotania pocisków; 2. urządzenie skracające drogę startu samolotów, stosowane na lotniskowcach; 3. urządzenie wyrzucające fotel lub kabinę z pilotem w razie awarii samolotu] – (gör.) katapult v. katapulta; követ és nyilat hajító ostromgép a régi görögöknél és rómaiaknál; (tört.) (hajózás) hajítógép, katapulta; (repülés) repítőgép, röpítőszerkezet; az anyahajóról felszálló repülőgépek kezdősebességét megadókilövő szerkezet; kilövő szerkezet, amelynek segítségével a pilóta elhagyhatja a zuhanó v. veszélyben lévő gépét - Wersja 01 01 2017 katapultować [1. użyć katapulty do startu samolotu; 2. spowodować w sytuacji awarii samolotu wyrzucenie fotela lub kabiny pilota za pomocą katapulty] – katapultálni katapultować się [zostać wyrzuconym z samolotu wraz z fotelem lub kabiną za pomocą katapulty] – katapultálni, katapultálódni katapultowy, -a, -e [przymiotnik od: katapulta] – katapult1 katar [zapalenie błony śluzowej nosa, połączone ze wzmożonym wydzielaniem śluzu] – (gör.) catarrhus, katarrus, nátha; hurut, a nyálkahártyák gyulladása; (kiszek, żołądka) hurut kataralny, -a, -e – hurutos katar chroniczny – idült hurut; krónikus hurut katar kiszek – bélhurut katar oskrzeli – (bronchit) légcsőhurut katar pęcherza – hólyaghurut katar sienny [alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa. Wskutek reakcji organizmu na alergen (głównie pyłki roślin) immunoglobuliny dróg oddechowych uwalniają histaminę drażniącą błony śluzowe nosa.] – szénanátha katar żołądka – gomorhurut katar2 [członek grupy religijnej działającej we Włoszech i Francji w XI–XIII w.] – (tört.) (egyházi) katarus; a Katalin-kultusz elterjedése nyomán „katalináknak” hívták ezeket a félig vezeklő, félig eretnek jámbor asszonyokat katarakta [1. próg skalny w łożysku rzeki utrudniający spływ i powodujący nagły spadek wód; 2. zob. zaćma] – (gör.) kataratka; sellő; (wodospad) vízesés, zuhatag; (orvosi) hályog, szürkehályog kataralny, -a, -e – hurutos; katartyczny, -a, -e [powodujący katharsis; med. powodujący przeczyszczenie] – katartikus kataryniarz [uliczny grajek grający na katarynce] – kintornás, verklis kataryniarz warszawski – varsói kintornás, verklis katarynka [mechaniczny instrument muzyczny, wprawiany w ruch korbą, używany dawniej przez muzykantów ulicznych] – kintorna, verkli, sípláda; kártyaasztalka katarynka na kółkach – forgólant katarynkowy, -a, -e [przymiotnik od: katarynka] – kintornás, verklis 15. századi katapult (hajítógép) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 „katharosz” = „tisztultak” (tiszta, tökéletes jelentésben) szóból eredeztetik, míg ellenségeik, a római katolikusok, a latin „cattus” = „macska” szóból származtatják a mozgalomnak az eretnekséggel és boszorkánysággal való összekapcsolása érdekében. A kathar elnevezés szolgál alapjául a német Ketzer (eretnek) kifejezésnek. A név első írásos emléke a Kölnben 1181-ben Eckbert von Schönau által az eretnekségről írt „Hos nostra germania catharos appellat” című könyvében található. Egyik legkorábbi délfranciaországi központjukról, Albiról albigenseknek is nevezték őket.] 2498 katarynka katarzy (katarowie) (od gr. καθαροί katharoi – "czyści") [przedstawiciele dualistycznego ruchu religijnego działającego w XI-XIII wieku w południowej Francji i północnych Włoszech, uznawani przez Kościół katolicki za heretyków. — Katarzy wywodzili się najprawdopodobniej od bogomiłów i od paulicjan – dwóch sekt typu manichejskiego. Ruch katarski w XII i XIII wieku wywierał duży wpływ, zwłaszcza w Hrabstwie Tuluzy (obecnie Langwedocja), przyciągając do siebie ludzi wszystkich stanów. Autorytet duchowy tego ruchu wzrósł na gruncie krytyki zaangażowania papiestwa w politykę oraz braku wykształcenia wśród niższego duchowieństwa. Wierni byli przyciągani do tego ruchu dzięki postawie tak zwanych "doskonałych", pełniących funkcje duchownych i nauczycieli katarskich, którzy żyli skromnie (później często w ukryciu), przestrzegając ścisłych postów i prowadząc ożywioną działalność misyjną. Szeregowi adepci nie byli zmuszeni do podobnych wyrzeczeń, a mogli liczyć na duchowe pocieszenie ("consolamentum"), będące warunkiem zbawienia w obliczu śmierci. — Katarski synkretyzm gnostyczno-chrześcijański łączył podstawowe pojęcia wiary chrześcijańskiej ze zeuropeizowaną wersją dualizmu zaratusztriańskomanichejskiego. Doktryna katarska została stosunkowo dobrze poznana, głównie dzięki zachowanym dokumentom z dochodzeń inkwizycji.] – katharok (vagy katarok) [1. katharoszok; tiszták; az óegyházi novatianusok neve; később több szekte neve. 2. Katharoknak (vagy kataroknak) nevezték a 10. század közepén a dél-franciaországi Languedocban feltűnő, a gnoszticizmushoz hasonló, dualista alapállású eretnek vallási mozgalom tagjait. Nevüket maguk a görög Katarzyna [imię żeńskie pochodzące od greckiego słowa katharós "czysty", "bez skazy". Do Polski imię to trafiło za pośrednictwem łaciny.] – Katalin [görög eredetű női név, a görög Αικατερίνη (Ekaterini) név magyar változata. Jelentése nem egyértelmű: elterjedt nézetek szerint a görög καθαρός (katharosz) szóból származik, amelynek jelentése: „(mindig) tiszta”. Mások szerint a görög Αεικαθερινα (aeikatherina) névből ered, melynek jelentése: „nyilazó”, „biztosan célzó”. A magyarba feltehetően a német Katharina vagy a latin Catharina forma közvetítésével került. Magyarországon a Katalin az Árpádkor, illetve a keresztes hadjáratok óta a legkedveltebb nevek közé tartozik.]; Katarina [a Katalin német változatából származó női név. Rokon nevek: Karina, Kata, Kati, Katica, Katinka, Kató, Katrin, Katrina, Kitti.] Katarzyna Aleksandryjska, cs. Wielikomuczenica Jekatierina (ur. ok. 282, zm. ok. 300) [męczennica chrześcijańska, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego] – Alexandriai Szent Katalin [alexandriai szűz és vértanú, Maximinus császár idejében élt. A legenda szerint a bálványok tiszteletére rendezett áldozatokon keresztényként nem akart részt venni, és nyíltan ellenszegült a császár parancsának. Ezért börtönbe vetették és ötven tanult férfiút küldtek hozzá, hogy a pogányság számára megnyerjék, de a jámbor szűz oly bölcseséggel védelmezte hitét, hogy mind az ötvenen keresztényekké lettek. Először éles késekkel ellátott kerékkel akarták szétmarcangolni, ez azonban darabokra tört, ezért lefejezték 307-ben. Emléknapja november 25. A bölcselők, a könyvtárak, a nyomdászok, az ügyvédek, a filozófusok és a magasabb iskolák védőszentje.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2499 Katarzyna Medycejska, wł. Caterina Maria Romola di Lorenzo de' Medici, (ur. 13 kwietnia 1519, we Florencji - zm. 5 stycznia 1589, w Blois) [księżna z rodu włoskich Medyceuszy. Delfina a następnie królowa Francji jako żona Henryka II.] Medici Katalin (Firenze, 1519. április 13. – Blois, 1589. január 5.) [Franciaország királynéja (1547–1559), majd második fia (IX. Károly) mellett régens] katarzynka [1. piernik o brzegach wycinanych w półkola; 2. członkini żeńskiego zakonu zgromadzenia św. Katarzyny; 3. tylko w liczbie mnogiej: dawniej, wieczór kawalerskich przepowiedni i wróżb matrymonialnych, obchodzony w noc z 24 na 25 listopada] – Szent Katalin-rendi apáca; (körtefajta); (toruńi mézeskalács) katarzynka kataster, kadaster [1. urzędowy rejestr nieruchomości z oszacowaniem ich wartości i wykazem dochodów; 2. podatek od wartości nieruchomości] – (ol.) kataszter, 1. nyilvántartás, telekkönyv; 2. kataszteri adó, földadó kataster gruntowy – telekkönyv kataster podatkowy – adókataszter katastralny, kadastralny, -a, -e – kataszter-; kataszteri katastrofa [nagłe i nieoczekiwane wydarzenie niosące ze sobą negatywne skutki: straty materialne oraz straty w ludziach. Najczęściej odnosi się to do katastrof antropogenicznych, wywołanych przez ludzi. Katastrofy naturalne nazywa się raczej klęskami żywiołowymi lub kataklizmi.] – (gör.) katasztrófa, tömegméretű szerencsétlenség; rendkívüli méretű elemi csapás; összeomlás, tönkremenés; sorsfordulat, hirtelen bekövetkező végzetes esemény; (irodalom) végkifejlet, katasztrófa; a tragédia végkifejlete, a hős bukása - Wersja 01 01 2017 New York-i World Trade Center épületeinek ütköző repülőgép (2001. szeptember 11-én) katastrofa budowlana – épület szerencsétlenség katastrofa ekologiczna [trwałe uszkodzenie lub zniszczenie dużego obszaru środowiska przyrodniczego] – ökológiai katasztrófa v. csapás katastrofa górnicza – bányaszerencsétlenség katastrofa kolejowa – vasúti szerencsétlenség katastrofa kolejowa pociągnęła mnóstwo ofiar w ludziach – a vasúti szerencsétlenség sok emberáldozattal járt v. sok emberáldozatot követelt katastrofa lotnicza – zuhanás; légiszerencsétlenség katastrofa samochodowa – gépkocsiszerencsétlenség katastrofa samolotowa – repülőszerencsétlenség katastrofa w kopalni – bányaszerencsétlenség katastrofalnie – katasztrofálisan; szerencsétlenül katastrofalny, -a, -e [1. mający cechy katastrofy, tragiczny; 2. rozpaczliwy, beznadziejny] – (gör.) katasztrofális, katasztrófával fenyegető; szerencsétlen, végzetes, szörnyű katastrofalny, -a, -e – katasztrofális katastrofalne położenie – katasztrofális helyzet katastrofalny stan mieszkaniowy – súlyos v. katasztrofális lakásviszonyok katastroficzność – vminek katasztrofikus volta katastroficzny, -a, -e [zakładający nieuchronność katastrofy] – katasztrófikus katastrofista, katastrofistka – katasztrofista; pesszimista; a Föld pusztulásában hívő katastrofizm [1. pesymistyczna postawa życiowa opierająca się na przeświadczeniu o nieuchronności zagłady współczesnego świata; 2. teoria głosząca, że w ciągu dziejów Ziemi występowały okresowo gwałtowne zaburzenia geologiczne, zmieniające budowę Ziemi i niszczące świat organiczny; 3. pesymizm, czarnowidztwo wynikające z przekonania o nieuchronności katastrofy] – katasztrofizmus; válságban, végzetben, csapásban való hit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2500 katastrofy ekologiczne – környezeti katasztrófák katastrofy morskie – tengerei katasztrófák katastrofy statków kosmicznych – űrhajó katasztrófák katastrować, kadastrować [sporządzać kataster spis nieruchomości dla celów podatkowych] – telekkönyvezni; földhivatali nyilvántartást vezetni katatonia [objaw zaburzeń psychicznych polegający na stanach bezruchu, po których następują okresy podniecenia i nadmiernej ruchliwości] – (orvosi) katatónia (pszichiátriai tünet, melyet a tudathasadásos elmezavarban (skizofrénia) szenvedőknél lehet megfigyelni. A tünetek két csoportba oszthatók. Az egyik esetben a beteg órákig vagy napokig teljes mozdulatlanságba dermedve elzárkózik a külvilágtól, nem akar beszélni és táplálkozni sem (stupor). A tünetek másik csoportját az izgalmi tünetek alkotják, a minden ok nélkül jelentkező mozgásrohamok, amelyek lehetnek ritmusosak is (pl. a beteg föl-alá sétál). Gyakran előfordul, hogy a beteg mozgásrohamai közben betöri az ablakot vagy bútorokat rongál.) katatoniczka – (orvosi) katatóniában szenvedő nő katatoniczny, -a, -e [dotyczący katatonii] – katatóniás katatonik [człowiek cierpiący na katatonię] – (orvosi) katatóniában szenvedő ember katecheta [1. nauczyciel zasad religii chrześcijańskiej], katechetka [nauczycielka zasad religii chrześcijańskiej; 2. to nauczyciel zajmujący się nauczaniem religii. Katechetą może być osoba duchowna albo osoba świecka. Kwalifikacje zawodowe nauczycieli religii w szkole państwowej określają władze zwierzchnie kościołów lub innych związków wyznaniowych - w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej.] – (egyház) katekéta v. katechéta (a gör. katékheó, 'értesíteni, elbeszélni, hírül adni, tanítani' szóból) [a katekézis vezetője, az illetékes plébános felterjesztése alapján a megyéspüspöktől hivatalosan megbízott hitoktató, aki nem magánemberként, hanem az Egyház hitének hivatalos képviselőjeként tanít.]; hitoktató katechetka [nauczyciel zajmujący się nauczaniem religii - zakonnica albo wierny świecki. Kwalifikacje zawodowe nauczyciela (wykładowcy) religii w szkole publicznej określają władze zwierzchnie kościołów lub innych związków wyznaniowych - w porozumieniu z - Wersja 01 01 2017 Ministrem Edukacji Narodowej] – (egyház) katekéta; hitoktató katechetyka [dział teologii zajmujący się metodyką nauczania zasad religii chrześcijańskiej] – (gör.–lat.) kateketika v. katekétika; hitoktatástan, hitelemzéstan; az élőszóval való oktatás, újabb időkben különösen a kérdésekben és feleletekben való vallásoktatás módját és szabályait tartalmazó s igy a gyakorlati teologia körébe tartozó tudomány katecheza [1. nauczanie zasad religii chrześcijańskiej; 2. lekcja lub wykład religii chrześcijańskiej] – (gör.) katechézis v. katekézis; kérdés-felelet formájában történő hitoktatás; szóbeli tanítás; az egyház tanításának kérdés-felelt formájában való kifejtése; az ifjúság egyházi oktatása katechizacja [nauczanie zasad religii chrześcijańskiej] – hitelemzés, hitoktatás katechista – hitelemző, hitoktató katechizacyjny, -a, -e [związany z katechizacją] – hitelemzési, hitoktatási katechizm [1. wykład podstawowych zasad religii chrześcijańskiej mający formę pytań i odpowiedzi; też: książka zawierająca ten wykład; 2. podstawowe zasady czegoś] – (gör.) katechizmus; katekizmus; káté; hittan: 1. valamely tan, főleg a vallás legfőbb tételeinek kifejtése kérdés-felelet formájában; 2. a középkor végén kialakult vallásos irodalmi műfaj, mely a hit tanítását kérdés-felelet formájában dolgozza fel; 3. az egyházi tanítást röviden összefoglaló tankönyv Katechizm Heidelberski (nazywany także Katechizmem Palatyńskim) [jeden z podstawowych dokumentów, zawierających doktrynę teologiczną reformowanego chrześcijaństwa (w tym kalwinizmu). Został napisany w 1563 w formie pytań i odpowiedzi oraz przetłumaczony na wiele języków.] – heidelbergi káté [1. a Magyar Református Egyház egyik hitvallási irata (1562); 2. A heidelbergi káté a református egyház alapvető hittételeit tartalmazza. Nevezik még pfalzi vagy palatinátusi káténak is. ― Szerzői Zacharias Ursinus és Caspar Olevianus, református hittudósok, akiket III. Frigyes pfalzi választófejedelem azzal bízott meg, hogy a Biblia alapján írjanak olyan vallástani népkönyvet, amelyből minden korú és állapotú református hívő tisztán és igazán megismerje a keresztény vallást és amely a más vallásúakkal szemben hitvallási irat gyanánt is szolgáljon. Az elkészült művet a fejedelem, zsinati jóváhagyás után, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2501 1563-ban saját címerével diszítve, előszóval közrebocsátotta. ― A káté rövid idővel keletkezése után magyar nyelvterületen is ismeretessé lett. A szatmárnémeti nemzeti zsinat 1646-ban kánonilag kimondotta, hogy a heidelbergi káté mindenütt megtartassék és taníttassék. Magyar nyelven először 1577ben jelent meg Pápán, Huszár Dávid nyomdájában. 1648-ban I. Rákóczi György a heidelbergi kátét Gyulafehérvárott, az általa létesített könyvnyomdában, Fogarasi István lugosi lelkipásztor fordításában román nyelven is kiadta.] katechizmowy, -a, -e [przymiotnik od: katechizm] – katekizmuskatechizować – katekizálni katecholaminy [organiczne związki chemiczne, pochodne aminokwasu – tyrozyny. Niektóre z nich to aminy biogenne] – katekolaminok [a monoaminok egy csoportja, a tirozin aminosav származékai (noradrenalin, adrenalin, dopamin – kémiai átvivő anyagok] katechumen [człowiek dorosły przygotowujący się do przyjęcia chrztu] – (egyház) katekumen; katekumen, katechumen (gör. 'hitújonc'): a keresztségre, ill. a keresztény beavatás szentségeire készülő felnőtt; katekumenátus és a katekumenátus jellegű hitoktatás során a gyermek vagy felnőtt [Óegyházi kifejezés azoknak a megjelölésére, akiket a keresztséget előkészítő oktatásban részesítettek.] katechumenalny, -a, -e – katekumenkatechumenat (łac. catechumenatus, od catechumenus, gr. κατηχούμενος katechumenos: "nauczany, instruowany") [1. przygotowywanie dorosłych do przyjęcia chrztu; też: okres tego przygotowania; 2. w chrześcijaństwie okres przygotowania do przyjęcia chrztu. Okres ten wiąże się z katechezami wtajemniczającymi w życie chrześcijańskie. Osobę przygotowującą się do chrztu nazywa się katechumenem] – katechumenátus [1. az ősegyházban általános volt a katechumenátus, azaz a keresztelésre felkészítő idő, mely 2-3 év is lehetett; 2. Az egyházi oktatás ideje, ill. az egyházi oktatás] katechumenka – katekumen nő katedra [1. główny kościół diecezji Kościoła katolickiego; 2. naukowo-dydaktyczna jednostka organizacyjna szkoły wyższej zajmująca się określoną dyscypliną; też: stanowisko profesora zarządzającego tą jednostką; 3. stół lub pulpit wykładowcy, stojący na podium; też: podium z tym stołem lub pulpitem] – (gör.-lat.) chatedra; katedra [1. eredetileg szószék, előadói - Wersja 01 01 2017 emelvény; 2. a püspök karosszékének megnevezése az ókeresztény, később románkori bazilikában]; 1. katedra, tanári dobogó; előadói emelvény; (na uniwersytecie) egyetemi tanszék, katedra; 2. (kościół) katedrális, székesegyház, dóm; szószék katedra chemii organicznej – szerves kémia tanszék katedra filologii angielskiej – angol nyelv és irodalom tanszék katedra filologii polskiej – lengyel filológiai tanszék katedra historii literatury węgierskiej XX wieku – a XX. sz. magyar irodalom története tanszék katedra historii powszechnej – az általános történelem tanszéke katedra historii sztuki – művészettörténeti tanszék katedra języków słowiańskich – szláv nyelvek tanszéke katedra kolońska – a kölni dóm katedra lekarska – orvosi tanszék katedra lingwistyki ogólnej i stosowanej – általános és alkalmazott nyelvészeti tanszék katedra medycyny – orvostudományi tanszék katedra prawa – jogi tanszék Katedra św. Zofii w Kijowie [najstarsza, historyczna katedra łacińska w Kijowie, siedziba biskupstwa kościoła katolickiego w diecezji kijowskiej, od 1412 metropolia lwowska, w województwie kijowskim. Murowana katedra położona była w dzielnicy Kijowa Padole, przy klasztorze Dominikanów.] – Kijevi Szent Szófia Székesegyház Katedra św. Zofii w Kijowie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2502 Katedra w Canterbury [katedra w Canterbury w Wielkiej Brytanii, wpisana do księgi Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest siedzibą Arcybiskupa Canterbury, przewodniczącego Kościoła Anglikańskiego na Anglię i cały świat. Jej formalny tytuł to: Katedralny i Metropolitalny Kościół Chrystusa w Canterbury.] – canterburyi katedrális [Anglia egyik legrégebbi és leghíresebb keresztény központja, a canterbury-i anglikán püspökség székhelye. Amint azt Geoffrey Chaucer Canterburyi mesék című művéből (is) tudjuk, a katedrális megépítése óta fontos zarándokhely.] katedralny, -a, -e – tanszéki; egyh. székesegyházi katedratyk [z łac. cathedraticum, po polsku przez Tucholczyka i beneficjantów tak zwany roczny podatek, składka dawniej opłacana katedrze biskupiej przez kościoły świeckie i beneficjantów na znak ich zależności. Biskupi polscy, zdawna po większej części dobrze uposażeni, przynajmniej łacińscy, katedratyku na własną korzyść nie domagali się. Na korzyść biskupów unickich był ten podatek, ale r. 1775 prawem świeckiem zniesiony. Dziś kościelny ten podatek, przy zmienionych stosunkach beneficjalnych w wielu krajach, podobnie jak u nas, nie praktykuje się.] – (lat.) Cathedraticum v. Synodaticum [1. a püspöki szék iránti tisztelet jeléül az összes papságtól, a szerzeteseket kivéve, fizetett, hazánkban nem divatos adó]; 2. (cathedraticus census) A középkorban az a pénzösszeg, amit a püspökök (és más kiváltságos főpapok) a tized átengedésének egy részéért kaptak a plébánostól. Esetünkben a protestáns prédikátor fizette ugyanezért a tizedet bérlő kamarának, olykor a földesúrnak.] kategoria [1. grupa ludzi, przedmiotów, zjawisk itp. wyróżniona ze względu na jakąś cechę wspólną; 2. ogólne pojęcie, za pomocą którego w filozofii i nauce ujmowana jest rzeczywistość] – (gör.) kategória; osztály, csoport, fokozat; főfogalom, fogalmi rend, fogalmi kör; sp csúlycsoport kategoria językowa [zbiór elementów pełniących tę samą funkcję w systemie językowym] – nyelvi v. nyelvészeti kategória kategoria ekonomiczna – gazdasági kategória kategoria finansowa – pénzügyi kategória kategoria historyczna – történelmi kategória kategoria pieniężna – pénzkategória kategoria podatkowa – adókategória kategoria semantyczna, syntaktyczna [1. log. zbiór wyrażeń tak dobranych, że gdy w - Wersja 01 01 2017 jakimś zdaniu lub zwrocie sensownym dane wyrażenie zastąpimy wyrażeniem należącym do tej samej kategorii semantycznej lub syntaktycznej, całość pozostanie sensowna; 2. zbiór obejmujący wszystkie obiekty posiadające określony zestaw cech semantycznych, czyli wchodzące w zakres określonego znaczenia. W przypadku, gdy znaczenie powiązane jest z nazwą lub szerzej ze znakiem językowym (a nie stanowi czystego pojęcia niezwiązanego z żadnym znakiem), do zdefiniowanej przez to znaczenie kategorii semantycznej należą wszystkie obiekty określane tą nazwą (stanowiące jej denotację).] – szemantikus, szintaktikus kategória; osztályozás [Osztályozásnak nevezzük azokat a manuális vagy gépi eljárásokat, amelyek segítségével különbséget teszünk egy sokaság tagjai között. A különbség megállapítása attól függ, hogy milyen célból állunk neki az „egy kalap alá vett” dolgok valamilyen elnevezéssel (kategória) való rendszerezett (szisztematikus) társításának. A leggyakoribb cél, hogy leltárba vegyük egy tudomány, szakterület témáját alkotó elemek körét, és valamilyen technikával tükrözzük ezeknek az elemeknek a viszonyát. Ez a technika leginkább az egyszerű lista, vagy máskor strukturált (hierarchikus, esetenként számozással is azonosított) jegyzék, felsorolás lehetőleg azonos helyen és időben – közvetlenül vagy közvetve utalva (összepárosítva) a kategorizálandó elemekkel.] kategoria w siatce płac – fizetési fokozat kategoria wagowa – súlycsoport kategoria wartościowa – értékkategória kategorialny, -a, -e – kategóriakategorie gramatyczne – nyelvtani kategóriák kategorie wagowe zawodników – (sp) a vesrsenyzők súlykategóriái kategorii luksusowej – luxuskategóriájú kategorycznie – (gör.) kategorikusan, határozottan, feltétlenül, ellentmondást nem tűrőn kategoryczność [zdecydowany i niedopuszczający sprzeciwu] – határozottság kategoryczny, -a, -e [zdecydowany i niedopuszczający sprzeciwu] – (gör.) kategorikus, tételes (ítélet); határozott, feltétlen, ellentmondást nem tűrő kategoryczne zwrócenie uwagi – nyomatékos v. kategórikus figyelmeztetés kategoryzacja [podział rzeczy, zjawisk lub osób na pewne kategorie lub przypisanie ich do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2503 pewnych kategorii] – kategorizálás; kategorizáció [az a cselekvés, mely során tárgyakat, eseményeket közös tulajdonságaik alapján azonos osztályba vagy kategóriába sorolunk] kategoryzacyjny, -a, -e [związany z kategoryzacją] – kategorizálási kategoryzować – (gör.) kategorizálni; kategóriákba osztani; osztályozni, csoportosítani katexochen [zob. głównie] – (gör.) katexochén (fr. par excellence); elsősorban, legfőképpen, a legjellegzetesebben; főleg, főképp, kiváltképpen, sajátképpen, különösen, kizárólag, valódi vagy saját értelemben, tulajdonképpen Dość, że szósty wypiwszy kieliszek, niech siada ten co wypił już toast jutra, a nam dozwolikończyć w nieoględności naszej. Jako medyk, proponuję zdrowie zdrowia katexochen! niech wam przyszłość ze swéj skarbnicy niewyczerpanej da jak najlepsze żołądki, jak najsilniejsze płuca, jak najdzielniejszy mózg, et caetera, et caetera! — Vivat et caetera doktora Branta! — przerwał Mszyński i z hukiem niezmiernym, olbrzymim, aż się sala zatrzęsła, a słudzy wlecieli przerażeni wychylono toast nowy. Gazeta Warszawska. [R.] 92, 1854, nr 119 http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/plaincontent?id=65514 kateter [zob. cewnik] – (gör.) katéter (catheter); (orvosi) vékony cső v. gumicső, amellyel a test üregeiből (főleg a hugyhólyagból) folyadékot vezetnek el; testüregben lévő folyadék, különösen vizelet lecsapolására szolgáló szonda katetometr [przyrząd do mierzenia odległości pomiędzy punktami położonymi na jednej linii pionowej] – (gör. ) katetométer; 1. kicsiny vagy nagyobb magasságkülönbségek s hosszuságok mérésére szolgáló eszköz. Lényegében egy osztályozott függélyes rúdból áll, melyen a vízszintes távcső eltolható. A távcsőben levő fonalkeresztet a lemérendő hosszuság két végére beállítjuk s akkor a távcső két állásának különbsége leolvasva az osztályozott rúdon, megadja a lemérendő hosszuság értékét. 2. kisebb magasságkülönbségek mérésére való műszer. Főként vízszintkülönbségek mérésénél használják. Áll függőleges mérőpálcából, melyre fel- és lemozgatható távcső van szerelve. A távcsáben levő fonalkeresztet a lemérendő magasság v. hosszúság két végére beállítják s a távcső két állásának különbsége adja a mérendő hosszúságot, melyet a skálán le lehet olvasni. katharsis [wym. katar-z-is] [gr. 'oczyszczenie' od katharós 'czysty'; 1. rozładowanie silnych - Wersja 01 01 2017 uczuć w wyniku głębokiego przeżycia; 2. według poetyki Arystotelesa: stan polegający na wyzwoleniu się od uczuć strachu i litości dzięki intensywnemu przeżyciu przez widza tragedii ukazującej heroizm ludzki; 3. ujawnianie w procesie psychoanalizy dotychczas wypieranych przeżyć i usuwanie towarzyszącego im napięcia emocjonalnego; 4. lit. oczyszczenie, rozładowanie uczuć, wzruszeń (jak np. litość i strach) pod wpływem sztuki, zwł. tragedii scenicznej] – (gör.) katarzis; beteljesülés; egy érzelemtől való megtisztulás; 1. az az erkölcsi megtisztulás, ami a tragikus mű szenvedő hősének lelkében végbemegy [Arisztotelész szerint a tragédia folyamán a főhősben és a nézőben bekövetkező megrendült, emelkedett, megtisztult lelkiállapot]; 2. Egy érzelmi vagy indulati állapot csökkentése közvetlen vagy közvetett megfogalmazása, elsősorban verbális vagy fantáziában történő kifejezések által. kation [atom lub grupa atomów o dodatnim ładunku elektrycznym] – (gör.) kation; pozotív töltésű ion kationowy, -a, -e – kationkatiusza [radziecka wyrzutnia rakietowych pocisków artyleryjskich, montowana na samochodach ciężarowych] – (wojsko) katyusa; sorozatvető katiusza katoda [1. w ogniwie galwanicznym: elektroda, na której zachodzi reakcja redukcji; 2. w przyrządzie elektronicznym lub elektrycznym: elektroda połączona z ujemnym biegunem zewnętrznego źródła prądu] – (gör.) katód (elektroda ujemna); az áramforrás negatív sarkával összekötött elektród katodofon [rodzaj mikrofonu, w którym częścią odbierającą falę głosową jest zjonizowana warstewka powietrza, przylegająca do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2504 powierzchni pręcika z tlenków metali. Pręcik rozżarzony zapomocą umieszczonej w jego wnętrzu spirali platynowej, wysyła elektrony, które przyspieszone pomocniczem polem elektrycznem powodują jonizację wspomnianej wyżej warstewki powietrza. Fala głosowa, padająca na pręt, powoduje rytmiczne przesunięcia jonów, które to przesunięcia powodują drobne wahania napięcia w przyrządzie, przenoszone zwykle na siatkę lampy wzmacniającej.] – ionmikrofon, katodofon, katódmikrofon [annak a széles frekvenciasávot átvivő hangfelvevőnek a neve, amelyet Vogt, Engl és Massole fejlesztett ki] katodowy, -a, -e – (gör.) katódos, katódkatolicki, -a, -ie (kat., katol.) [związany z katolikiem, katolicyzmem] – (gör.) katholikus v. katolikus (kat.); egyetemes, az egész földre kiterjedő Katolicki Uniwersytet im Pétera Pázmánya – Pázmány Péter Katolikus Egyetem (PKE) katolicyzm [religia wyznawana przez członków Kościoła katolickiego] – (gör.) katolicizmus; (vallás) a katolikus egyház képviselte hitbeli felfogás; a katolikus egyház szervezeti egésze katolik [wyznawca katolicyzmu], katoliczka – (gör.–lat.) katolikus (ffi/nő); a rk. egyház tanításának híve, annak követője; (rel.) az örmény orthodox pártiárka címe. katolizować – (gör.) katolizálni; katolikus vallásra térni v. mást erre téríteni katon [człowiek nieugięty i prawy, surowy dla siebie i dla innych] – erkölcsbíró, szigorú bíró, állhatatos, feddhetetlen, kátói v. catoi jellemű (ember) katoński, -a, -ien [surowy, prawy i nieugięty] – kátói; szigorú, merev, állhatatos katoptryczny, -a, -e – katoptrikus; fényvisszaverő, tüktöző katoptryka [dział optyki zajmujący się zjawiskiem odbicia światła od zwierciadeł] – katoptrika; fényvisszaverődés, tükröződés katorga [Katorga, z greckiego keteirgon czyli zmuszać - ciężka praca fizyczna, często ponad ludzkie siły. Katorga była często karą dla przestępców politycznych. Zgodnie z rosyjskim kodeksem karnym z 1847 roku, zesłanie i katorga były karami powszechnie wymierzanymi uczestnikom zrywów narodowościowych i wyzwoleńczych. Po dojściu do władzy bolszewików zesłanie i katorgę zastąpiły deportacja i łagry. – Katorgą nazywali Polacy też samo zesłanie na Sybir, - Wersja 01 01 2017 praktykowane powszechnie pod zaborem rosyjskim, któremu towarzyszyły zwykle nieludzkie warunki zarówno w czasie drogi do miejsca przeznaczenia jak i w wyznaczonym miejscu pobytu. Masowe zesłania na katorgę miały miejsce po większych zrywach narodowościowych, takich jak powstanie listopadowe czy styczniowe] – (gör.) keteirgon; (orosz) katorga; kényszermunka; szibériai kényszermunkával együtt járó számüzetés a cári Oroszországban katorżniczy, -a, -e – gályarab-, kényszermunka-, fegyházi katorżnik [w Rosji carskiej: więzień skazany na katorgę (przymusowe roboty na zesłaniu)], katorżniczka – kényszermunkás, fegyenc, kényszermunkára ítélt, rab (ffi/nő) katować [1. bić w bestialski sposób; 2. zamęczać kogoś psychicznie lub fizycznie] – kínozni, megkínozni; gyötörni, kegyetlenkedni katownia katować się [1. zadręczać samego siebie; 2. zamęczać się nawzajem psychicznie lub fizycznie] – gyötri magát; gyötrődni; kínlódni katowanie [zob. tortury] – kínzás, gyötrés, kegyetlenkedés katownia [miejsce tortur] – kínzókamra, kínpad katowski, -a, -ie [przymiotnik od: kat (np. katowska profesja); kaci] – hóhéri, hóhér-; kegyetlen katung [karton, kartong (ziemia lubliniecka )] – [Słowniczek języka śląskiego] katusza [wielkie cierpienie fizyczne lub psychiczne] – kínzás, kínvallatás, (męka) kiszenvedés katusze [syn. męczarnie, udręka, męka] – kín; (nagyobb) kínvallatás; kínzás katzenjamer (kac) [kac, kacenjamer, katzenjamer, kociokwik] – (ném.) katzenjammer; italozás, részegség utáni állapot, hangulat; tegnapi mámor, csömör, részegség utáni fejfájás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2505 kaucja [suma pieniężna złożona jako gwarancja dotrzymania zobowiązania] – (lat.) kaució, óvadék, biztosíték; pénzbiztosíték; (w sklepu) üvegbetét; vámbiztosíték kaucja hipoteczna – telekkönyvi óvadék kaucyjny, -a, -e [związany z kaucją] – kauciós, óvadék-, kaució-, óvadéki, biztosítéki kauczuk [substancja otrzymywana przez koagulację soku mlecznego, zbieranego z naciętych drzew kauczukowca; też: tworzywo sztuczne o podobnych właściwościach] – (indián) kaucsuk; ruggyanta; egyes növények tejnedvéből nyert v. vegyileg előállított képlékeny szénhidrogén; szénfelvétellel gumivá alakul kauczuk emulsyjny – emulziós kaucsuk kauczuk naturalny – természetes kaucsuk kauczuk syntetyczny – műgyanta kauczuk taflowy – kaucsuklemez kauczuk twardy – kemény gumi v. kaucsuk, abonit kauczuk wulkanizowany – vulkanizált nyersgumi kauczuk zrogowaciały – (vegyt.) szaruszerű v. szarvzsrű kaucsuk kauczukodajny, -a, -e [o roślinach: wydzielający sok mleczny używany do wyrobu kauczuku] – kaucsuktermő kauczukowiec [1. drzewo wytwarzające w korze sok mleczny przerabiany na kauczuk naturalny; 2. hewea (Hevea) - rodzaj wiecznie zielonych drzew z rodziny wilczomleczowatych. Kauczukowiec pochodzi z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej] – kaucsukfa kauczukowiec kauczukowy, -a, -e – gumi-, kaucsukkaugumina, kauguma [guma do żucia] – [Słowniczek języka śląskiego] rágógumi kaukaski, -a, -ie [przymiotnik od: Kaukaz] – kaukázusi Kaukaz1 (nazywany także Wielkim Kaukazem) [pasmo górskie w zachodniej Azji pomiędzy Morzem Czarnym i Morzem Kaspijskim. Leży na terenie Rosji, - Wersja 01 01 2017 Azerbejdżanu i Gruzji.] – Kaukázus (hegyvonulat) [egy hegyrendszer a Feketetenger és a Kaszpi-tenger között, a Kaukázus régióban] Kaukaz2 [hist. to jest regionem na pograniczu Europy i Azji pomiędzy Morzem Czarnym a Kaspijskim wokół gór Kaukaz] – Kaukázus (történelmi terület) Kaukaz Południowy (Zakaukazja, Zakaukazie, Transkaukazja) [nazwa stosowana w odniesieniu do trzech państw powstałych w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, położonych na południe od głównego pasma Kaukazu tzw. Wielkiego Kaukazu, na pograniczu euro-azjatyckim: Gruzji, Azerbejdżanu i Armenii.] – Dél-Kaukázus kaustyczny, -a, -e [1. żrący, palący, gryzący; 2. soda kaustyczna: wodorotlenek sodu, substancja higroskopijna o charakterze zasady] – kausztikus; (vegytan) maró, égető hatású; gyújtó-, kaustyka [1. powierzchnia będąca zbiorem punktów przecięcia się promieni świetlnych wychodzących z jednego punktu pod różnymi kątami i załamanych lub odbitych przez układ optyczny; 2. zabieg chirurgiczny polegający na wykonywaniu koagulacji tkanek za pomocą specjalnych elektrod; 3. charakterystyczna powierzchnia, jaka tworzą promienie świetlne w płaszczyźnie ogniskowej układu optycznego lub jej pobliżu] – kausztika; [(az optikában) Nagy apertúrájú konkáv tükrön visszaverődött párhuzamos fénysugarak által alkotott görbe vagy felület. A kausztika csúcsa a tükör fókuszában van. Ilyen görbét néha a csészében lévő folyadék felszínén is megfigyelhetünk annak következtében, hogy a fénysugarak a csésze ívelt faláról visszaverődnek. Hasonló görbét alkotnak a domborúlencsék felületéről visszaverődő fénysugarak is]; marószer, maró anyag; (orvosi) égetés, kausztika kauter [przyrząd służący do termicznego przyżegania chorobowo zmienionej powierzchni śluzówki lub skóry] – (gör.) kauter; égetőműszer; (vegytan) égetőszer, marószer (środki kaustyczne) elektrokauter Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2506 kauteryzacja [zob. przyżeganie] – (gör.) kausztrifikálás; égetés, kiégetés, marás; (orvosi) kauterezés, kauterizálás kauteryzować [przypalać chorą tkankę; przyżegać] – (gör.) kausztrifikálni; kauterezni, kauterizálni; kiégetni, beleégetni, kimaratni (savval) kauzalizm [kierunek w filozofii uznający powszechną zależność przyczynową między zjawiskami] – (lat.) kauzalizmus [(más néven panaitizmus) főbb változatait képviselik a hagyományos elméletek (semmiféle tudományos törvény vagy magyarázat nem lehetséges, ha nem az okozatiság kategóriáján alapul, ide sorolható többek között Arisztotelész is) és a különböző racionalista doktrínák (az oksági elv gondolati szükségszerűség, a priori szabályzó elv, pl. leibniziánusok és részben kantiánusok)] kauzalistyczny, -a, -e – kauzalista kauzalista – kauzalista (ffi) kauzalność [1. przyczynowość; 2. cecha czynności prawnej, polegająca na uzależnieniu jej ważności od istnienia tzw. kauzy - przyczyny lub celu ze względu na które czynność została dokonana; przeciwieństwem kauzalności jest abstrakcyjność] – (lat.) kauzalitás; okság, okiság; ; az ok és az okozat összefüggése; oksági elv; a valóságnak az a törvényszerűsége, hogy minden változásnak szükségképpen előidézó oka van kauzalny, -a, -e [późn.łac. causalis 'przyczynowy' i causativus 'sprawcz; 1. dotyczący przyczyny; 2. przyczynowy] – (lat.) kauzális, okozati, oksági, okbeli kauzatywny, -a, -e – kauzális, kauzatív; oksági, okszerű kauzatywny czasownik [jęz. oznaczający powodowanie czynności a. stanu, określonych przez rdzeń tego czasownika, np. stawiać, sadzać (w stosunku do stać, siedzieć)] – kauzatív ige; míveltető ige kauzyperda [1. przest. kiepski jurysta, lichy prawnik, marny adwokacina (dosł. przegrywający sprawy); 2. lichy adwokat, wyraz żartobliwie ułożony z łac. causa, sprawa perdo, tracę, przegrywam, na wzór causidicus, znaczącego po łacinie także lichego adwokata] – ügyetlen ügyvéd, pervesztő kawa [1. nasiona kawowca; 2. napój parzony z palonych i zmielonych ziaren kawowca; też: porcja tego napoju; 3. zob. kawowiec; 4. Francja i Anglja zaczęły sprowadzać i używać kawę około połowy wieku XVII. - Wersja 01 01 2017 W Polsce napój ten arabski i turecki nie był łaskawie witany.] – kávécserje; kávé [kawa jest bardzo dobra/smaczna: a kávé nagyon jó/finom]; kávézás Kawa arabska (Coffea arabica L.) [gatunek roślin z rodziny marzanowatych, zwany też kawowym drzewem lub kawowym krzewem. Pochodzi z Abisynii, Mozambiku i obszaru Wielkich Jezior afrykańskich.] – arab kávé (Coffea arabica) [a kávécserje (Coffea) haszonnövényként termesztett két faja közül az ismertebb. (A másik a Coffea robusta.) A 10 méter magasra is megnövő cserjének 10-15 cm hosszú, bőrszerű levelei vannak. A levelek hónaljában kávé- és jázminillatú fehér virágok nyílnak. Zöld, éretten piros csonthéjas termése van, belsejében két bab alakú maggal (kávébab). Az Etiópiában őshonos cserjét több trópusi területen meghonosították. Az arab kávé és a Coffea robusta magjából készülő közkedvelt ital a kávé.] kawa aromatyczna – zamatos kávé kawa bez cukru – kávé cukor nélkül kawa bezkofeinowa – koffeinmentes kávé kawa biała [kawa z mlekiem lub ze śmietanką] – tejeskávé kawa czarna [kawa bez mleka, bez śmietanki] – feketekávé, fekete kawa figowa – fügekávé (a füge kávé pótlására szinező és édesítő hatásával szolgál) kawa jęczmienna – árpakávé kawa mielona – őrölt kávé, darált kávé kawa mleczna – tejeskávé kawa mokka – fekete, feketekávé, mokka, mokkakávé; arábiai kávé kawa mrożona – jegeskávé kawa (naturalna) – kávé (valódi) kawa palona – pörkölt kávé kawa parzona – forrázott kávé kawa parzona po turecku – török kávé kawa po irlandzku [kawa z whisky i z bitą śmietaną] – ír kávé Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2507 kawa po turecku [1. zmielona kawa zalana zimną wodą i parzona z cukrem w miedzianym naczyniu; 2. pot. zmielona kawa zalana wrzątkiem] – törökkávé, törökös kávé kawa po wiedeńsku (kawa z bitą śmietanką) – tejszínhabos kávé kawa rozpuszczalna [ekstrakt otrzymywany przez odparowanie wody z naparu kawy naturalnej] – instant kávé; oldódó kávé, „Nescafé” kawa z bitą śmietaną a. śmietanką – habos kávé v. haboskávé (tejszínhabbal) kawa z cukrem – kávé cukorral kawa z ekspresu, kawa espresowa – presszókávé kawa z kremem – haboskávé kawa z mlekiem – tejeskávé kawa ze śmietanką – kávé habbal; kávé tejszínnel kawa zbożowa [namiastka kawy naturalnej] – árpakávé, babkávé; pótkávé; cikóriakávé kawa ziarnista – babkávé, szemes kávé kawa zmielona – darált v. megdarált, őrölt kávé kawę na kawę – (átv.) mindent őszintén kitalálni; tiszta vizet önteni a pohárba kawę na ławę! – ki a kártyákkal! beszélj őszintén! elő a mondandókkal kawalarz [1. osoba chętnie i dobrze opowiadająca kawały lub anegdoty; 2. osoba robiąca innym kawały] – kópé, csínytevő; tréfamester, tréfacsináló, mókás ember kawalątko [mały kawałek czegoś] ; kawalątek – darabka, falat kawaler1 [1. mężczyzna, który jeszcze się nie ożenił; 2. daw. młodzieniec; 3. daw. mężczyzna zalecający się do kobiety; 4. z łac. caballus, stąd włoskie cavalliere, hiszpańskie caballero, właściwie jeździec, żołnierz konny, kawalerzysta, rycerz, szlachcic, pan; 5. w wieku XVI i XVII kawalerem zwano rycerza pasowanego; 6. Później nazwa kawalera służyła każdemu przyzwoitemu i wykształconemu młodzianowi, nieżonatemu mężczyźnie, a zwłaszcza zalotnikowi, i w tem ostatniem znaczeniu przeszła do mowy ludu polskiego] – (fr.) chevalier; gavallér; lovag, - Wersja 01 01 2017 udvarló; (nieżonaty) nőtlen, legényember, agglegény; táncos, (dawno) ifiúr, úrfi; lovag kawaler2 [1. łac. Equitus, Eques, franc. chevalier, ang. – knight, niem. Ritter – tytuł niższej szlachty, zazwyczaj stojący tylko powyżej szlachty nieutytułowanej. 2. tytuł niższej szlachty, zazwyczaj stojący tylko powyżej szlachty nieutytułowanej; 3. członek zakonu rycerskiego; 4. osoba odznaczona orderem; 5. zob. rycerz] – lovag [A 8–9. század fordulóján Európa hadszíntereinek döntő fegyvernemévé a páncélos nehézlovasság vált]; (vmilyen rend lovagja) kawaler maltański [zob. joannita] – máltai lovag kawaler mieczowy – (tört.) Kardrenddel kitüntetett lovag kawaler Orła Białego – a Fehér Sas-rend lovagja kawaler księżycowy – (dawno) éjszakázó, korhely kawaler maltański – máltai lovag (polacy w zakonie maltańskim: lengyelek a máltai rendben) kawaler mieczowy – palloslovag kawaler zakonu rycerskiego – lovag kawaleria [jazda, konnica] – lovasság kawaleria powietrzna [w armii amerykańskiej: uzbrojone wojska desantowe przerzucane w rejon walki powietrznymi środkami transportowymi] – (USA) Légi Lovasság kawalerka [1. samodzielne mieszkanie jednopokojowe; 2. pot. przedmałżeński okres życia mężczyzny] – legénylakás, garzonlakás; legényélet kawalerka – átv. alapítványi hölgy; barátnő, (női) lovaglóruha kawalerka [pot. młodzi chłopcy]; kawaleria – srácok, fiatal fiúk kawalerka dla studenta – garzonlakás diáknak kawalerka dla studentów – garzonlakás diákoknak kawalerka dla turystów – garzonlakás turistáknak kawalerka dwupokojowe – kétszobás garzonlakás kawalerka jednopokojowe – kétszobás garzonlakás kawalerka w centrum – garzonlakás a központban kawalerka w centrum Gdyni – garzonlakás Gdynia központjában kawalerka w Warszawie – egy barátnő Varsóban kawalerka w Warszawie – garzonlakás Varsóban kawalerowie mieczowi [zob. zakon mieczowy] – Kard Rendje; Kard Lovagjai kawalerska fantazja – színes, élénk fantázia kawalerski, -a, -ie – (fr.) chevaleresque; (konny) lovas; lovagias, gavalléros; legény-, agglegényi, agglegény- (po kawalersku: Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2508 legényesen, nőtlenül); (rycerski) lovagi, lovag-; (átv.) rendetlen kawalerski porządek – példás rendetlenség kawalerskie mieszkanie – legénylakás kawalerskość [bycie kawalerem] – lovagiasság, előzékenység kawalerstwo [bycie kawalerem] – nőtlen állapot, nőtlenség kawalery [pajęczyny] – [Słowniczek języka śląskiego] pókháló kawaleryjski, -a, -ie – lovassági, lovaskawalerzysta [1. (wojsk) ułan; 2. (wojsk) jeździec; 3. (historia) historycznie ; huzar, husarz, dragon, kirasjer, rajtar, lisowczyk] – lovaskatona; ulánus; huszár kawalerzysta na koniu [Michałowski, Piotr malarz (ur. 1800 Kraków, zm. 1855 Krzyżtoporzyce)] – lovaskatona a lovon kawalerzysta polskiego pułku – lengyel ezred lovaskatonája kawalerzysta legionu polskiego na Węgrzech – a magyarországi lengyel légió lovaskatonája kawalerzysta legionu portugalskiego – a portugál légió lovaskatonája kawalkada [grupa pojazdów lub jeźdźców jadących gdzieś razem], kawalkata – (fr.) cavalcade, kavalkád; lovas felvonulás v. díszfelvonulás; lovascsapat; (átv.) színes, változatos benyomások, tarka eseménysor kawalkator [1. zawodowy trener i ujeżdżacz koni. Zawód ten był szczególnie ceniony w Rzeczypospolitej Szlacheckiej, kiedy to niemalże każdy magnat i możny pan miał w swojej stajni na usługi przynajmniej jednego kawalkatora. 2. Kawalkator (z włoskiego cavallo – koń), ujeżdżacz, później nazwany z niemieckiego Bereiter. Po dworach panów koniuszy i podkoniuszy liczyli się do dworzan, kawalkator zaś był starszym pomiędzy sługami stajennymi. Moniwid Dorohostajski w „Hippice,” wydanej za czasów Zygmunta III, ubolewa bardzo, że panowie o ujeżdżanie koni za mało dbają i tylko sam król chowa kawalkatorów. (ob. Kalwakata: Enc. Starop. t. II, str 316).] – lovas, (lovat) belovagoló ember kawał [1. znaczna część jakiejś masy lub całości; 2. znaczna część jakiejś odległości lub przestrzeni; 3. duża ilość czegoś; 4. wesoła historyjka z dowcipnym, zaskakującym zakończeniem; 5. zażartowanie z kogoś] – (część) darab, szelet, rész; (átv.) nagy darab, jókora, sok, nagyrésze vminek, bőség; (dowcip) tréfa, anekdóta, vicc, móka, rossz vicc, botrány, stikli, csíny; szellemesség, kópéság - Wersja 01 01 2017 kawał chleba – (nagy) darab kenyér; (átv.) kövér falat, jó kereset kawał chłopa – öles ember kawał czasu – hosszú idő, rengeteg idő kawał drogi – jókora út kawał drzewa – egy darab fa kawał łobuza – nagy csibész kawał łobuza z niego – kis csirkefogó kawał mięsa – egy darab v. falat hús kawał pikantny – pajzán tréfa kawał primaaprilisowy – áprilisi tréfa kawał prózniaka – nagy naplopó kawał roboty – sok munka kawał świata – fél világ kawał żelaza – vasdarab kawałeczek [zdrobnienie od: kawałek] – darabocska, darabka, falatka kawałek [1. niewielka część jakiejś masy lub całości; 2. niewielka lub niedokładnie określona część jakiejś odległości lub przestrzeni; 3. niewielki utwór muzyczny] – darab, falat, szilánk; kis darab, darabka (po kawałku: darabonként; w kawałki: darabokra); (gyümölcs) gerezd; (földdarab) tag kawałek arbuza – dinnyeszelet kawałek chleba – egy darabka kenyér; egy szelet kenyér, egy kis kenyér; (átv.) a betevő falat kawałek cukru – egy kis darab v. darabka cukor kawałek literata – afféle író, íróféle, íróember kawałek melona – sárgadinnye szelet kawałek papieru – kispapírdarab; egy kis darab papír kawałek tortu – tortaszelet kawałkować [dzielić coś na kawałki] – darabolni, feldarabolni; felaprítani, darabokra osztani; részekre bontani v. osztani kawałkować się – darabokra esni, feldarabolódni kawatina, kawatyna, cavatina – (ol.) cavatina; (zene) az áriához hasonló, de kisebb igényű, ismétlés nélküli szólódal kawecan [1. z włoskiego cavezza, kantar, uzda na konia; 2. jest to portugalska odmiana kantara. Na nachrapniku ma trzy miejsca do zapięcia lonży. Najczęściej służy do lonżowania.] – (dawno) kötőfék; kantár, szár kawerna [Kawerna to niewielka, pusta przestrzeń w skałach, powstała w wyniku procesów naturalnych. Najczęściej w wyniku wtórnych procesów hydrotermalnych lub wietrzeniowych. Kawerny często powstają w skałach węglanowych np. jaskinie na obszarach krasowych. Na ścianach kawerny mogą Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2509 narastać kryształy różnych minerałów. W Polsce, kawerny najliczniej występują na obszarze Wyżyny Krakowsko Wieluńskiej. 2. med. jama powstająca w wewn. narządach ludzi i zwierząt, wskutek martwicy tkanek.] – (lat.) kaverna; barlang, üreg; (orvosi) a szervezetben (főleg a tüdőben) a szövetek elroncsolódása következtében képződő üreg; (wojsko) sziklába vájt fedezék kawęczeć [niedomagać, zwykle z biedy] – vesződni, buzgolkodni vmivel; gubbasztani, kuksolni, kuporogni, guggolni vmin; betegeskedni kawęczeć nad algebrą – az algebrát gyúrni kawęczenie [niedomagać, zwykle z biedy] – vmivel vesződés, buzgólkodás vmin, gubbasztás, kuksolás, guggolás; [betegeskedés] kawiarenka [zdrobnienie od: kawiarnia] – kis kávéház, kávézó, eszpresszó kawiarka [pot. kobieta zajmująca się etatowo parzeniem kawy] – kávés nő v. nénike kawiarnia [1. lokal, w którym podaje się kawę, herbatę, lody, ciastka itp.; 2. lokal gastronomiczny będący przede wszystkim miejscem spotkań towarzyskich. Podawane są tam głównie napoje i dania deserowe, przede wszystkim kawa, zazwyczaj również: ciastka, lody, herbata, czy wino] – kávéház, kávézó, eszpresszó, presszó kawiarnia jest otwarta – a kávézó nyitva van kawiarnia literacka – irodalmi kávéház kawiarniany, -a, -e – kávéházi kawiarz [osoba lubiąca kawę i pijąca ją często]; kawiara [kobieta pijąca często i chętnie duże ilości kawy] – kávérajongó, (nagy) kávés v. kávébarát; kávéfőző, kávés kawior [solona ikra niektórych ryb, jadana jako przekąska] – kaviár kawior solona [ikra niektórych ryb, jadana jako przekąska] – (tör.) kaviár; 1. (étel) a tok, kecsege v. viza megtisztított és besózott ikrája; 2. a ceruza által bemázolt (törölt) szöveg kawior czerwony – vörös kaviár kawior prasowany – kaviár-sajt kawiorowy, -a, -e [przymiotnik od: kawior] – kaviár-, kaviáros kawitacja [powstawanie w cieczy miejsc wypełnionych parą, mogących powodować szybkie zmiany ciśnienia, a w przewodach maszyn hydraulicznych pogorszenie ich sprawności i nadżeranie powierzchni elementów maszyn] – kavitáció; (műsz.) hajócsavarok gyors forgásánál fellépő - Wersja 01 01 2017 tünemény, midőn a víz nehézségi erő hatása alatt nem bírja elég gyorsan követni a csavarszárnyakat, hanem mögöttük űrt hagy, s amely a hajócsavar működésének hatásfokát erősen csökkenti; (fiz.) kavitáció [áramló folyadékokban nagy nyomáskülönbségek hatására keletkező, majd szétpukkanó gőzbuborékok] kawka [ptak o szaro-czarnym upierzeniu, żyjący gromadnie w Europie i Azji] – csóka Kawka (Coloeus monedula syn. Corvus monedula) [średni ptak synantropijny z rodziny krukowatych] – csóka (Corvus monedula) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a varjúfélék (Corvidae) családjába tartozó faj] Kawka (Coloeus monedula syn. Corvus monedula) Zamieszkuje w zależności od podgatunku: Coloeus monedula monedula – Półwysep Skandynawski, południowa Finlandia, Dania, Europa Środkowa na wschód od Łaby oraz północne Bałkany. Coloeus monedula soemmerringii – Europa Wschodnia i południowe Bałkany oraz zachodnia Azja po Kaszmir i Mongolię. W Polsce pojawia się zimą. Coloeus monedula spermologus – Europa Zachodnia od Łaby na zachód, Półwysep Apeniński i Półwysep Iberyjski po Słowenię na wschodzie oraz Wyspy Brytyjskie i Maghreb Coloeus monedula cirtensis – Tunezja i północno-wschodnia Algieria. kawon [reg.; zob. arbuz w zn. 1.] – (arbuz) görögdinnye kawowiec (kawa) (Coffea L.) [1. drzewo lub krzew, z którego nasion robi się kawę; 2. rodzaj wiecznie zielonych krzewów i drzew z rodziny marzanowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków drzew i krzewów w większości z terenu Afryki. Niektóre z nich są uprawiane.] – kávécserje kawowy, -a, -e [1. dotyczący kawy – nasion i napoju; 2. mający smak kawy; 3. jasnobrązowy] – kávé-, kávés, kávé ízű; kávébarna- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2510 kawunie [zdrobnienie od: kawa (w znaczeniu: napój lub jego porcja); kawusia, kawcia, kawka] – kávécska kawunie z śmietanką – haboskávé Kazaa [popularny system wymiany plików peerto-peer. Przeciwko jego użytkownikom RIAA wytoczyła w 2003 roku serię głośnych procesów cywilnych, oskarżając ich o nielegalną wymianę plików.] – Kazaa (fájlcserélő rendszer) [A Kazaa, noha vezető szerepét már elvesztette, továbbra is az egyik legnépszerűbb peer-to-peer rendszer. A Kazaa nemcsak lehetőséget teremtett a felhasználók számára, hogy illegális tartalmakat osszanak meg egymással, de a hirdetési bevételek növelése érdekében egyenesen fel is bíztatta őket erre.] Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka, Kazachstan (ros. Казахская Советская Социалистическая Республика, kaz. Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы) [była drugą co do wielkości (po Rosyjskiej FSRR) i jednocześnie z najmniejszą gęstością zaludnienia republiką ZSRR. Utworzono ją w 1920 roku jako Kirgiską ASRR. W 1925 przemianowano ją na Kazachską ASRR, a w 1936 r. zmieniono jej status i jako Kazachską SRR włączono bezpośrednio w skład ZSRR. W 1991 r. uzyskała niepodległość jako Kazachstan. Stolica Kazachskiej SRR, Ałma Ata była do 1998 r. stolicą niepodległego Kazachstanu.] – (dawno, hist.) Kazah Szovjet Szocialista Köztársaság Kazachstan, Republika Kazachstanu (kaz. Қазақстан, Қазақстан Республикасы, trl. Ķazaķstan, Ķazaķstan Respublikasy, trb. Kazakstan, Kazakstan Respublikasy; ros. Казахстан, Республика Казахстан trl. Kazahstan, Respublika Kazahstan, trb. Kazachstan, Riespublika Kazachstan) [państwo leżące częściowo w Europie (5,4% powierzchni – tereny na zachód od rzeki Emba) i częściowo w Azji, powstałe w 1991 w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego. Graniczy z następującymi państwami: Chinami (1460 km granicy), Kirgistanem (980 km), Turkmenistanem (380 km), Uzbekistanem (2300 km) oraz Federacją Rosyjską (6467 km). Łączna długość granic Kazachstanu wynosi 12 187 km. Kazachstan ma również dostęp do największego jeziora świata – Morza Kaspijskiego na długości 2340 km.] – Kazahsztán (kazahul: Қазақстан) (hivatalos nevén: Kazah Köztársaság) [a volt Szovjetunió utódállama, a világ 9. legnagyobb területű országa.] - Wersja 01 01 2017 Kazach [obywatel Kazachstanu], Kazaszka [obywatelka Kazachstanu] – kazah (ffi/nő) Kazachowie (Қазақтар Qazaqtar) [są narodem tureckim, zamieszkują północną część Azji Środkowej, głównie w Kazachstanie, ale również w Chinach (Sinkiang), Uzbekistanie, Rosji, Mongolii i w rozproszeniu we wszystkich republikach byłego ZSRR. Niegdyś słynęli z polowań z sokołami i niezwykłej zręczności podczas jazdy konnej. Dzielą się na trzy plemiona zwane żuzami: Starszy, Średni i Młodszy Żuz. Te z kolei dzielą się na plemiona i klany.] – kazahok kazachski, -a, -ie [1. dotyczący Kazachów; kazaski; 2. dotyczący Kazachstanu; kazachstański] – kazah kazaczok [wym. kazaczok] [rosyjski taniec z przysiadami, wyrzucaniem nóg i podskokami; też: muzyka do tego tańca] – (orosz) kazacsok; kozáktánc kazać (każę, -esz) [1. polecić komuś, żeby coś zrobił; 2. zmuszać do czegoś swoim postępowaniem, np. Kazał na siebie długo czekać.; 3. stanowić podstawę, model czegoś, np. Zwyczaj każe tak zrobić.; 4. daw. wygłosić kazanie] + R. – (komu/czemu) parancsolni, rendelni, elrendelni, utasítani, meghagyni; (w kościele) prédikálni; -tat, -tet; megkövetelni, kényszeríteni; (dawno) prédikálni, igét hírdetni kazać bić – veret (vkit/vmit) kazać biegać – futtatni kazać chodzić – járat kazać ciągnąć – húzatni kazać czekać – váratni, várakoztatni kazać do szlachty – a nemeseknek prédikálni kazać grać a. zagrać – húzatni (nótát) kazać (przyjść) (kogo dokąd) – odarendelni vkit kazać komu – utasítani kazać (komu) grać – szerepeltetni (vkit) kazać komuś pracować – (vkit) dolgoztatni kazać na sobie czekać – várat magára kazać napisać a. zapisać – irat; feliratni kazać o miłości bliźniego – a felebaráti szeretet hirdeti kazać odnowić co – elrendelni vminek a rendbehozatalát; megújíttatani vmit kazać oszklić – üvegeztetni kazać pobić – megveretni kazać położyć – helyeztetni; teteni; rakatni kazać przepisać – leírat (vmit) kazać przynieść a. sprowadzać, sprowadzić – hozatni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2511 (kazać) prosić – kéret kazać robić – csináltatni; teteni kazać schwytać – fogatni (fogat) kazać skakać a. skoczyć – ugrasztani; ugratni kazać śpiewać na bis – újráztatni; újra elénekeltetni kazać uszyć co – varratni vmit kazać wewzać – hivatni kazać wewzać doktora do chorego – orvost hivatni a beteghez kazać wnieść bagaże do pokoju – felvitetni a csomagokat a szobába kazać wstawić szybę – üvegeztetni kazać zabić a. zabijać – öletni; megöletni (vkit) kazać zanieść a. zawieźć – vitetni kazać zaprząc konie – befogattatni a lovakat kazać zawołać – hivatni kazać zrobić co – csináltatni v. megcsináltatni vmit kazał pan, musiał sam – (közm) [rendelkezett az úr, de kénytelen volt maga cselekedni] magad uram, ha szolgád nincs; kinek nincsen kutyája, maga ugat este kazał stanąć wozowi – megállította v. megállíttatta a kocsit kazałem mu odsypać pół korca żyta – kiöntettem vele egy véka rozsot kazałem mu wsolić pięć batów – öt ütést adtam neki, ötöt mérettem rá kazać kłaniać się (komu) – üdvözöltetni (vkit) kazać się ogolić maszynką elektryczną – megborotváltatja magát villanyborotvával v. borotválókészülékkel kazakina [1. luźna suknia bez rękawów; 2. ubiór kobiecy, obcisły kaftan bez rękawów, letni lub zimowy. Te ostatnie podszywano gronostajami lub popielicami. Pod kazakinkę Polki wkładały opięte gorseciki z wąskimi rękawami, na wierzch zaś kazakinek kładły kontusiki. Wyraz i sam strój pochodzą podobno od Kozaczek ukraińskich.] – bő, ujjatlan női ruha kazalnica - Wersja 01 01 2017 kazalnica [1. daw.; zob. ambona: 1. miejsce w kościele przypominające zadaszony balkon, służące do wygłaszania kazań; 2. w alpinistyce: wystająca ze stoku górskiego platforma lub niewielka turnia, podcięta z trzech stron urwiskami] – szószék, prédikálószék kazamata [1. pomieszczenie pod fortyfikacjami, służące jako magazyn lub stanowisko obronne w czasie wojny; 2. opancerzone pomieszczenie na okręcie chroniące działo i jego obsługę] – (ol. casa fermata = megerősített ház) kazamata [az elelnséges tüzérség ellen vastag földtöltés alatt álló boltozott helyiség v. helyiségsor, esetleg több emeletes elrendezésben (az erődöknél a védőőrség laktanyája)], (wojsko) tüzérségi tűz és repülőbombák ellen védelmet nyújtó, sziklába vájt fedezék; föld alatti várbörtön kazamatowy, -a, -e [przymiotnik od: kazamata] – kazamatakazamaty [podziemia służące jako ciężkie więzienie] – kazamaták kazanie [1. przemówienie wygłaszane przez duchownego do wiernych w czasie nabożeństwa; też: napisany tekst tego przemówienia; 2. długie i nudne moralizowanie] – parancsolat, rendelés, elrendelés, utasítás, meghagyás; (dawno) parancs, elrendelés; prédikáció; szentbeszéd Kazanie na górze [seria nauczań, które według Ewangelii Mateusza (Mt 5,1 - 7,28) zostały wygłoszone przez Jezusa Chrystusa. Do bardziej znanych części Kazania na górze należą Błogosławieństwa oraz modlitwa Ojcze nasz.] – Hegyi beszéd [1. Máté evangéliuma 5-7. fejezete; Jézus erkölcsi tanításainak legfontosabb összegzése; a keresztyén kegyesség és erkölcs egyik főpillére. 2. A hegyi beszéd (Mt 5-7, vö. Lk 6,20-49) Jézus legnagyobb, a zsidókeresztény katekézis szellemét tükröző beszéde. Jézus tanítása és beszédei (elsősorban erkölcsi szempontból) lényeges pontjait foglalja össze oly módon, hogy Jézus mint az új Mózes meghirdeti az új üdvrend tökéletes törvényét: ebben az új üdvrendben közvetlenül jelenik meg az ember előtt Isten eszkatológikus országa (baszileia) a maga követelményeivel, amelyek az Isten országába való bebocsátás feltételei, és ez a baszileia a keresztény álláspont szerint „hatálytalanítja” az Ószövetség törvényét.] kazanie (predykacja) – szentbeszéd, prédikáció, igehirdetés; (átv.) prédikáció, lelkifröccs kazanie niedzielne – vasárnapi szentbeszéd Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2512 kazeina [główny składnik białkowy mleka, zawierający niezbędne dla człowieka aminokwasy oraz fosfor] – (lat.) kazein; (vegytan) sejtanyag, az emlősállatok tejének foszfortartalmú fehérjéje; az iparban is fontos nyersanyag kazeinowy, -a, -e [przymiotnik od: kazeina] – kazeinkazeinowy jedwab sztuczny – kazeinműselyem kaziciel – elcsúfító, elrontó; megrontó, elrontó, elpusztító kaziciel gromadkowy – tömegpusztító kaziciel młodzieży – az ifjúság megrontója, elzüllesztője kazicielka – elcsúfító, elrontó; megrontó, elrontó, elpusztító nő kazić [1. daw. działać na kogoś albo na coś niszcząco, szkodliwie; 2. daw. demoralizować] – elcsitítani, rongálni, rontani, elrontani; (átv.) bemocskolni, befeketíteni; beszennyezni, megrontani, elrontani kazić obyczaje – erkölcsöt rontani kazić swój honor – becsületét bemocskolni, becsületén foltot ejteni Kazik, Kazio – a Kázmér beceneve Kazimiera [żeński odpowiednik imienia Kazimierz] – (békebontó); a Kázmér női változata Kazimierz (łac.: Casimiria; jid. Kuzmir) [jest obecnie dzielnicą Krakowa wchodzącą w skład Dzielnicy I Stare Miasto, lecz od XIV do początków XIX wieku był samodzielnym miastem położonym na południe, ale w bezpośredniej bliskości Krakowa. Przez wiele wieków wpółżyły w nim i przenikały się nazwajem dwie wielkie kultury, żydowska i chrześcijańska. Obecnie jest on częstym miejscem wycieczek turystów i krakowian.] – Kázmér (békebontó); férfinév a lengyel eredetű Kazimír férfinév magyaros alakja Kazimierz I Karol Odnowiciel (ur. 25 lipca 1016, zm. 28 listopada 1058 w Poznaniu ) [książę z dynastii Piastów, władca Polski w latach 1034-1058 (z przerwami), syn Mieszka II i Rychezy. Najprawdopodobniej w latach 1034-ok. 1037 objął władzę, jednak został zmuszony przez sytuację w kraju do jego opuszczenia. Ponownie objął władzę w 1039 (lub być może dopiero w 1040) i panował do swojej śmierci.] – I. Kázmér lengyel fejedelem ("Megújító" Kázmér, lengyelül Kazimierz I Odnowiciel, Mnich) (született 1016. július 25-én, meghalt 1058. november 28-án) [Piast dinasztiából - Wersja 01 01 2017 származó herceg, II. Mieszko Lambert és felesége Lotaringiai Richeza fia, lengyel uralkodó. 1034 és 1039 között valószínűleg száműzetése miatt akadályozva volt az uralkodásban, az ország pedig krízisbe került. Káz,ér nem merte magát megkoronáztatni Lengyelország királyává, valószínűleg az erős belső és külső nyomás miatt.] Kazimierz II Sprawiedliwy (ur. 1138, zapewne przed 28 października, zm. 5 maja 1194 w Krakowie) [książę wiślicki w latach 11661173, książę sandomierski od 1173, od 1177 książę krakowski (z włączonym do księstwa do 1182 Kaliszem i Gnieznem), od 1186 książę mazowiecki i kujawski (możliwe, że Kujawy otrzymał dopiero syn Kazimierza – Leszek Biały w 1199). Syn Bolesława III Krzywoustego z rodu Piastów. Przydomek: "Sprawiedliwy" nie jest mu współczesny, pojawił się dopiero w XVI wieku.] – II. Kázmér lengyel fejedelem (Igazságos Kázmér, lengyelül Kazimierz II Sprawiedliwy) (1138–94) [Ferdeszájú Boleszláv és bergi Salome hercegnő legkisebb fia. Wiślicai, sandomierzi és krakkói herceg. Az Igazságos melléknév már a XVI. században megjelent.] Kazimierz III Wielki (ur. 30 kwietnia 1310 w Kowalu, zm. 5 listopada 1370 w Krakowie) [król Polski w latach 13331370, ostatni władca z dynastii Piastów na polskim tronie. Najmłodszy syn Władysława I Łokietka i Jadwigi Bolesławówny, córki Bolesława Pobożnego.] – III. Kázmér lengyel király (Nagy Kázmér, lengyelül Kazimierz III Wielki) [született 1310. április 30-án, meghalt 1370. november 5-én Krakkóban. Lengyel király 1333–1370 között, a Piastdinasztia utolsó tagja a lengyel trónon. I. Lokietek Ulászló Kaliszi Jadwiga, Szemérmes Boleszláv lányának fia.] kazimirek, kaźmirek (fr. casimir; ang. cassimir) [1. tkanina wełniana z gorszych gatunków wełny czesankowej Powszechna od czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, szczególnie popularna w pierwszej połowie XIX w. do wyrobu spodni męskich i tańszej odzieży. 2. tkanina wełniana używana od czasów Stanisława Augusta, aż do powstania listopadowego w 1830 roku. Materiał stosowany do wyrobu spodni męskich oraz odzieży kobiecej. Nazwa polska wywodzi się od angielskiego słowa cassimir bądź cassimere. 3. materiał wełniany, bardzo powszechny od czasów Stanisława Augusta do okresu powstania listopadowego. Służył na ubiory kobiet i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2513 mężczyzn. Zwłaszcza spodnie elegantów były w pierwszej połowie XIX wieku zawsze kaźmirowe. Nazwa wbrew pozorom nie wywodzi się z Polski lecz z Anglii, od słowa cassimir, wskazującego na świetny materiał opatentowany w roku 1766.] – (daw) gyapjúszövet fajta kazirodca – vérfertőző ffi kazirodczo – vérfertőzően kazirodczy, -a, -e – vérfertőző, véfertőzési kazirodztwo [utrzymywanie stosunków płciowych z osobą blisko spokrewnioną] – vérfertőzés, vérnász kazirodzca – vérfertőző kaznodzieja – prédikátor, hitszónok; (átv.) erkölcscsősz, erénycsősz, erkölcsprédikátor Kaznodzieja Salomonowy – Księga Koheleta [autorem jej jest Salomon. Napisana została około roku 1000 przed Chrystusem; wiersze pierwszy i drugi zawierają właściwy temat księgi.] – A Prédikátor könyve (lat. Ecclesiastes; héberül: ק ֹ ֶהלֶתQó`helet; jiddis: קהלתKojhelesz). (héberül: Kohelet = „a gyülekezetben beszélő”). kaznodziejska wymowa – ékesszólás kaznodzieja protestancki – protestáns prédikátor kaznodziejski, -a, -ie – prédikátori, hitszónoki kaznodziejstwo [1. wygłaszanie kazań; 2. całość twórczości kaznodziejskiej; 3. talent oratorski; 4. skłonność do wygłaszania mów, zwykle moralizujących] – prédikátorság; hitszónoklat kazoo [Mirliton (kazoo, flet rzezańców) – instrument muzyczny z grupy membranofonów dętych] – mirliton, hagymafuvola kazualizm [pogląd, według którego przypadek rządzi zdarzeniami i ich następstwami] – (lat.) kazualizmus; az a felfogás, amely szerint a történelmet a véletlen irányítja; a véletlenbe vetett hit kazualistyczny, -a, -e – kazualistakazualny, -a, -e [1. oparty na przypadku lub zależny od niego; 2. dotyczący przypadka gramatycznego] – (lat.) kazuális; esetleges, véletlen kazuał [cztery przypadki: mianownik, dopełniacz, miejscownik, kazuał wywodzący się od celownika.] – (latin) kazuálé; (kazuáliák) speciális igehirdetési, istentiszteleti alkalmak, szertartások: keresztelés, úrvacsora, esküvő, temetés, sírkőavatás stb. [Olyan lelkészi cselekmények, amelyek az emberi élet - Wersja 01 01 2017 különböző eseményeivel, alkalmaival állnak kapcsolatban.] kazuar [duży, nielotny ptak podobny do strusia, żyjący na Nowej Gwinei i w Australii] – (maláji→holland) kazuár (Casuarius casuarius L.), a láposmellü futó madarak rendjébe, a kazuárfélék családjába tartozó madárnem. Nagy, erős, zömöktestü madarak, melyeknek feje sisakalaku, amennyiben homlokcsontjuk kinövéséből keletkezett tarajjal birnak. Ausztráliában és a környező szigeteken honos, 180 cm-re is megnövő futómadár. Kazuar hełmiasty (Casuarius casuarius) [ptak z rzędu kazuarowych zamieszkujący tereny północno-wschodniej Australii i Nowej Gwinei] – sisakos kazuár, v. déli kazuár (Casuarius casuarius) [a madarak osztályának struccalakúak (Struthioniformes) rendjébe, a kazuárfélék (Casuariidae) családjához tartozó faj] kazuista [1. osoba biegła w kazuistyce; 2. osoba posługująca się metodami kazuistycznymi w nauce] – kazuista ember kazuistyczny, -a, -e – kazuisztikus kazuistyka [1. skomplikowana i niejasna argumentacja, polegająca na naginaniu argumentów w celu uzasadnienia jakiejś tezy; 2. drobiazgowe rozstrzyganie szczegółowych problemów przez stosowanie do nich odpowiednio dobranych zasad ogólnych; 3. formułowanie przepisów prawnych polegające na wyliczaniu konkretnych przypadków, do których się one stosują; 4. opisywanie przypadków chorobowych o rzadkim przebiegu i rzadko występujących; 5. prawn. metoda formułowania przepisów, oparta bardziej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2514 na przewidywaniu szczegółowych wypadków niż na wytyczaniu ogólnych zasad; pop. rozumowanie wykrętne, sofistyczne, naciągane, tylko na pozór słuszne] – (lat.) casuistica, kazuisztika [olyan erkölcstani irányzat, amely a helyes magatartásra nézve minden lehető esetre utasítást akar adni]; esetek gyűjteménye, esettan, esetek ismertetése; tudományos módszer, amely az előforduló egyes eseteket általános elvek alapján oldja meg; (vallás) a skolasztikus teológiában és a középkori jogtudományban az általános dogmatikus tételek alkalmazása egyes esetekre; (átv.) szócsavarás, szőrszálhasogatás kazula (1. casula, Planeta; 2. Chasuble) – (lat.) casula [házacska], kazula (a lat. casa, casula, 'ház, házacska' szóból), (Planeta) római katolikus papi miseruha [1. Miseruha, melyet az alba fölött viselnek, mindig a megfelelő liturgikus színben; 2. (a lat. casa, casula, 'ház, házacska' szóból), planeta: a latin szertartásban miseruha. - A 9. sz-ig planetának nevezték, ami a polg. ruházatban szokásos planulának (paenula) felelt meg. Ez harangszabású, ujjatlan v. elöl fölhasított bőr v. posztó köpeny volt, amit az utazók az időjárás viszontagságai ellen viseltek. - A kazula név a lat. casa kicsinyített formája. A casa házikót, kunyhót jelöl, ami a pásztort v. a földön dolgozót megóvta a hirtelen esőtől és hidegtől. - A ~ szabásmintája kezdetben kör, majd a karoknál rövidülve ellipszis alakú, esetleg elöl rövidebb, mint hátul. A 12. sz: a karoknál egyre rövidebbre vették, s kialakult a hegedű-kazula formája. A II. Vat. Zsinat után elterjedt, ún. Borromei-kazula valójában a planeta formát eleveníti föl. - A bizánci szertartásban a kazula megfelelője a felonion. - A néprajz a Dunántúlon viselt kendőszerű ruhadarab nevét a kazulából származtatja: kecele. - Wersja 01 01 2017 kazus (zdarzenie; charakterystyczny wypadek; prawn. Przypadek) – (lat.) kázus; eset, ügy, dolog kaźń [1. podn. cierpienia fizyczne zadawane uwięzionym; 2. podn. wykonanie kary śmierci] – (súlyos) büntetés, fogság, (katusza) kínzás, kín, gyötrelem każ się wypchać! – (tréf) pukkadj meg, fújd fel magad! każdorazowy, -a, -e [dokonywany, odbywający się, pojawiający się za każdym razem] – mindenkori, ismétlődő, megújított, minden egyes alkalomra vonatkozó każdorazowe pozwolenie – esetenként v. minden egyes alkalommal megújítandó engedély każdy, -a, -e [zaimek komunikujący, że to, o czym jest mowa w zdaniu, odnosi się do osób, przedmiotów lub zjawisk danej grupy, i że nie ma takich, do których by się to nie odnosiło] – mindegyik, minden, mindenki, minden egyes (o każdej porze: minden időben; za każdym razem: minden alkalommal, minden esetben; w każdym (bądź) razie: mindenesetre, okvetlenül; na każdym kroku: lépten-nyomon); ki-ki każda ciecz ma swój punkt wrzenia – minden folyadéknak saját forrpontja van każda droga prowadzi do Rzymu; wszystkie drogi prowadzą do Rzymu – minden út Rómába vezet każda liszka swój ogonek chwali – [minden róka a mag a farkát dicséri] minden cigány a maga lovát dicséri każda pora roku ma swój urok – minden évszaknak megvan a maga szépsége każda potwora znajdzie swego amatora – (közm.) [minden szörnyetegnek megvan a maga kedvelője v. híve] minden zsák megtalálja a maga foltját każda sroczka swój ogonek chwali – (közm.) (minden szarka a maga farkát dicséri) minden róka a maga farkát dicséri; minden cigány a maga lovát dicséri każda sztuka bydła kosztuje – minden darabnak nagy ára van każde ciało daje się dzielić – minden test osztható każde pole rodzi kąkole – (közm.) rotka búza, miben konkoly nincsen każdego dnia – minden nap, naponta każdego roku – minden évben, évente każdego tygodnia – minden héten każdemu swoje się podoba – (közm.) [mindenkinek tetszik a magáé v. ami az övé] ki-ki a maga lovát v. borát dícséri każdemu według jego potrzeb – mindenkinek szükséglete szerint Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2515 każdemu własny kąt najmilszy – [mindenkinek a saját kuckója a legkedvesebb] jobb a magad kunyhója más palotájánál każdy [każdy człowiek, każda rzecz] – minden férfi, minden dolog każdy członek mojej rodziny czuje się dobrze – családomból mindeki jól érzi magát każdy człowiek jest zadowolony, jeśli praca idzie dobrze – minden ember elégedett, hogyha a munka jól megy każdy człowiek ma swoje zadanie – minden embernek megvan a saját feladata każdy do swej stodoły zboże zwozi – (közm.) (mindenki a maga csűrébe hordja a gabonát) minden szentnek maga felé hajlik a keze każdy dzień przynosi nowe kłopoty – minden nap meghozza a maga baját każdy jest kowalem swojego losu a. swej fortuny – közm. mindenki a maga szerencséjének kovácsa każdy kiep ma swój rozum – [minden bolondnak van esze] minden bolondnak van magához való esze każdy kij ma dwa końce – (közm.) minden botnak két vége van każdy kraj ma swój obyczaj – [minden országnak meg van a maga szokása] ahány ház, annyi szokás każdy, kto – mindenki, aki każdy kupiec swój towar chwali – (közm.) (minden boltos a maga áruját dícséri) minden cigány a maga lovát dícséri każdy ma swego mola – mindenkinek megvan a maga baja każdy ma swego mola co gryzie - (közm.) [mindekinek megvan a maga molya, ami rágcsálja] mindenkinek megvan a maga keresztje v. gondja v. baja każdy medal ma dwie strony – (közm.) minden éremnek két oldala van każdy młynarz na swoje koło wodę nosi – [minden molnár a saját malmára hajtja a vizet] minden szentnek maga felé hajlik a keze każdy nastolek dużo spożywa – minden tinédzser sokat fogyaszt każdy o sobie myśli – mindenkinek magára van gondja każdy pan u siebie – (közm) a kakas is úr a maga szemétdombján każdy sobie rzepkę skrobie – (közm.) [kiki magának tisztítja a répát] mindenki csak magára gondol; minden szentnek maga felé hajlik a keze każdy swój brudy pierze w domu – [a maga szennyesét mindenki otthon mossa] - Wersja 01 01 2017 każdy swoim łokciem mierzy – mindenki a saját mértéke szerint mér; mindenki a maga szempontja szerint cselekszik każdy z innej wsi – valamennyi mind más, mind különböző każdy z mojej rodziny – a családomból mindenki każdy z nas – mindegyikünk każdy z osobna – ki-ki, egyenként, mindeegyik każdy z nas – mindegyikünk każdziusieńki, -a, -ie – minden, mindegyik, mindenki, mind egy szálig, egytől-egyig każdziutki, -a, -ie – mindegyik, mindenki, mindenik każe się nazywać panem dyrektorem – igazgató úrnak szólíttatja magát każenie – fertőzés kącik [1. zdr. od kąt w zn. 1, 3.; 2. stała rubryka w czasopiśmie lub gazecie poświęcona określonym zagadnieniom; 3. miejsce w jakimś pomieszczeniu, odpowiednio wyposażone do wykonywania określonych czynności, lub w którym eksponuje się jakieś przedmioty] – szöglet, zug, sarok; (átv.) kis lakás, kuckó; szöglet kącik kuchenny – teakonyha kącik oka – szemzug kąciki telewizyjne – tévésarkok kąciki oczu – a szem v. szeme sarka, szemszöglet kąciki ust – a száj v. szája szöglete kącina [świątynia pogańska u dawnych Słowian, Prusów i Litwinów] – (ősi szláv pogány szentély) kądziel [1. pęk włókna lnianego, konopnego lub wełnianego przygotowany do przędzenia, umocowany na przęślicy lub kołowrotku; 2. daw. linia żeńska; 3. grzywa żubra; 4. Len, wełna lub konopie, przygotowane do przędzenia na kołowrotku lub wrzecionem, zowią się kądzielą. Ponieważ przędzenie było udziałem niewiast, kądziel przeto od najdawniejszych czasów u wielu narodów była symbolem zniewieściałości i zadomowienia.] – guzsaly; (a guzsalyra erősített len- v. gyapjú)szál v. rostcsomó kądziel lnu – lenszálcsomó kądziołek [brodawka przędna pająka] – (pók) fonószemölcs kądziołka [1. inaczej kądziel; 2. przędzenie kądzieli] – guzsalyocska kąkol [1. chwast zbożowy o purpurowych kwiatach i trujących nasionach; 2. chwast często spotykany na naszych polach ze zbożem. Ma purpurowo-różowe kwiaty podobne do pewnych odmian goździków; nasiona są koloru czarnego, około 1,5 mm średnicy, trujące. W Biblii chodzi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia widocznie nie o kąkol, ale o gatunek trawy wyrastającej tak wysoko jak żyto i pszenica, nawet z podobnym kłosem. Chodzi tu o roślinę zwaną po grecku ''zizanion'', która nawet trudno daje się odróżnić od pszenicy.] – (kwiat) konkoly (kąkol polny) [Gyomszerű növény a gabonaföldeken, amely kezdetben igen hasonlít a búzához (Mt 13,25-30)]; (chwast) gyom, gaz 2516 Kąkol (Agrostemma githago) [jest jednoroczną rośliną o wysokości 30-100 cm występującą w łanach zbóż. Kosmkowato owłosiona łodyga i liście; kwiaty pojedyncze na długich szypułkach mają płatki korony koloru purpurowego, ku nasadzie białawe. Również odmiany ogrodowe są trujące.] – Konkoly (Agrostemma githago, caosah vagy boshâh) [Gabonafélékben komoly károkat okoz, két szerző említi, mindketten annak káros voltát is hangoztatják (Jób 31,40 és Mt 13,24—30 és 13,36—43).] - Wersja 01 01 2017 kąkolowy, -a, -e – konkolykąkolowe ziarno – konkolymag v. szem kąpać [1. moczyć kogoś w dużej ilości wody w celu umycia go lub w celach leczniczych; 2. moczyć coś w odpowiednio przygotowanych roztworach w celu wywołania określonej reakcji] – fürdetni, füröszteni; (állatot) úsztatni kąpać dziecko – gyermeket füröszteni v. megfürdetni kąpać się [1. myć się w dużej ilości wody; 2. przebywać w dużym zbiorniku wodnym dla przyjemności lub dla sportu; 3. mieć czegoś w nadmiarze] – fürödni, fürdeni kąpać się można tylko przy plaży – csak a strandon szabad fürdeni kąpać się nago – meztelenül fürdeni kąpać się nago nocą w jeziorze – éjjel meztelenül fürdeni a tóban kąpać się w morzu – a tengerben fürdeni kąpać Kąkol (Agrostemma githago) kąkol głuszy zboże – a konkoly ellepi v. elnyomja a gabonát Kąkol polny (Agrostemma githago L.) [gatunek rośliny jednorocznej, pospolitego chwastu z rodziny goździkowatych.] – konkoly (Agrostemma githago L.) [a szegfűfélék családjába tartozó, 50-70 cm magas, eredetileg a Földközi-tenger vidékéről származó vetési gyomnövény.] się w sadzawce – halastóban v. libaúsztatóban fürdeni kąpać się w ziemnej wodzie – hideg vízben fürödni v. fürdeni kąpać się w złocie – (átv.) úszni az aranyban v. pénzben kąpanie – fürdetés, fürösztés kąpanie się – fürdés kąpiący się, kąpiąca się – fürdőző (ffi/nő) [kąpiące się: fürdőzők] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 przewlekłych chorób układu krążenia] – szénsavas fürdő kąpiel lecznicza – gyógyfürdő kąpiel morska – tengeri fürdő kąpiel mułowa – iszapfürdő kąpiel nasiadowa [zob. nasiadówka w zn. 1.] – ülőfürdő, ülőkád kąpiel natryskowa – zuhanyfürdő, tus kąpiel ołowiowa [ciekły stop ołowiu stosowany do nagrzewania lub chłodzenia przedmiotów metalowych] – ólomfürdő kąpiel parowa – gőzfürdő 2517 Kąpiąca się (fr. La Baigneuse) [obraz Jeana Dominique'a Auguste'a Ingres'a z 1808.] kąpiel [1. kąpanie kogoś lub kąpanie się w wannie; też: woda lub inna ciecz przeznaczona do tego; 2. przebywanie w dużym zbiorniku wodnym dla przyjemności lub sportu; 3. moczenie czegoś w odpowiednio przygotowanych roztworach w celu wywołania określonych reakcji; też: roztwór służący do tego celu] – fürdő, fürdőház kąpiel barwiąca, farbiarska [roztwór, w którym przeprowadza się proces barwienia danego materiału] – festőkád kąpiel błotna, borowinowa [lecznicza kąpiel w borowinie – nieodwodnionym torfie leczniczym] – iszapfürdő kąpiel borowinowa – gyógyiszap fürdő kąpiel gazowa [kąpiel lecznicza, podczas której ciało chorego jest zanurzone w wodzie zawierającej rozpuszczony dwutlenek węgla] – szénsavas fürdő kąpiel hydroelektryczna – hidroelektrikus fürdő kąpiel jodowa – jódos fürdő, jódürdő kąpiel kwasowęglowa [kąpiel mająca zastosowanie w leczeniu wielu kąpiel powietrzna [używanie ruchu lub leżenie na świeżym powietrzu bez odzieży, stosowane jako zabieg przyrodoleczniczy] – légfürdő kąpiel rzymski – római fürdő kąpiel siarczkowy-siarkowodorowy – kéneskénhidrogén fürdő kąpiel słoneczna [poddawanie ciała działaniu promieni słońca] – napfürdő kąpiel solankowa – sósfürdő kąpiel solna [1. roztwór elektrolitu, w którego skład wchodzą sole proste; 2. w obróbce cieplnej metali: kąpiel składająca się z roztworów roztopionych soli] – sófürdő kąpiel świetlna – fényfürdő kąpiel w Adriatyku – fürdés az Adriában kąpiel w Aqua Parku – fürdés az Aqua Parkban kąpiel w morzu – fürdés a tengerben kąpiel w wannie – kádfürdő kąpiele błotne – iszapfürdő, iszapfürdés kąpiele karlsbadskie – karlsbadi fürdő kąpiele kwasowęglowe – szénsavas fürdők kąpiele mineralne – gyógyfürdő kąpiele solankowe i perełkowe – só- és pezsgőfürdők kąpielisko [1. miejsce lub zespół urządzeń umożliwiających kąpanie się lub lecznicze zabiegi hydroterapeutyczne; 2. miejscowość uzdrowiskowa lub wczasowa nad morzem] – fürdőhely, fürdő kąpielisko lecznicze – gyógyfürdő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2518 kąpielisko nadmorskie – tengeri fürdőhely kąpieliskowy, -a, -e – fürdőhelyi kąpielowy, -a, -e – fürdő-; kabinos, fürdős kąpielowy [pracownik sanatorium przygotowujący kąpiele lecznicze]; kąpielowa – fürdőmester; (dawno) kabinos, fürdős (ffi/nő); fürdőszolga kąpielówki [1. krótkie, obcisłe spodenki zakładane do kąpania się; 2. strój męski używany do pływania. Rodzaj spodenek lub majtek zasłaniających części intymne, szytych z lycry lub poliestru. W zależności od kroju można wyróżnić: slipy, spodenki i szorty kąpielowe. Spodenki przypominają nieco bokserki – są bardziej obcisłe i krótsze od szortów. Szorty natomiast często posiadają wszytą w środek część w typie slipów.] – fürdőnadrág, úszónadrág; (férfi) fürdőruha; úszóruha kąpiołka [a) kąpiel b) łazienka] – fürdőcske kąsaczek – falatka, darabka kąsać [1. kaleczyć zębami lub ciąć żądłem; 2. o mrozie, wietrze: szczypać, powodować ból; 3. dokuczać, dręczyć] – harapni, marni; (o owadach) csípni, szúrni; bosszantani, csipkedni kąsa jak mucha we wrześniu – [csíp, mint a légy szeptemberben] csíp, mint ősszel a légy kąsać się [1. gryźć samego siebie; 2. gryźć się wzajemnie; 3. dręczyć się wzajemnie] – harapják, marják egymást; bosszankodni, csipkelődni kąsanie – harapás, csípés, marás; bosszantás, csipkelődés; falatozás kąsek, kęsek [1. kawałek czegoś jadalnego; 2. mała część jakiejś powierzchni] – falat, harapás, darabka kąsnąć (kąsać) – megharapni, megmarni, megcsípni kąśliwie – csípősen, harapósan, maróan kąśliwość – csípősség, vminek harapós, maró volta - Wersja 01 01 2017 kąśliwy, -a, -e [1. skłonny do kąsania; 2. uszczypliwy, złośliwy] – csípős, harapós, maró kąśliwe jak osy – csípősek mint a darazsak kąśliwe osy – csípős v. mérges darazsak kąśliwe uwagi – csípős megjegyzések kąśliwy pies! – harapós kutya! kąt (lub kąt płaski) [1. przestrzeń między dwiema stykającymi się powierzchniami; 2. część płaszczyzny ograniczona przez dwie półproste wychodzące z jednego punktu; 3. pot. czyjeś mieszkanie lub schronienie; 4. pot. miejscowość mało znana; 5. każda z dwóch części płaszczyzny zawarta między dwiema półprostymi o wspólnym początku (zwanym wierzchołkiem kąta) wraz z tymi półprostymi (zwanymi ramionami kąta). Każdemu kątowi można przyporządkować pewną wartość, zwaną miarą kąta. Jednostkami miary kątów są radian (rad), stopień (°), grad (g), minuta (′), sekunda (′′), tercja (′′′) oraz tysiączna. Dwa kąty płaskie o tej samej mierze są kątami przystającymi.] – (kącik) szeglet, szöglet, zug, sarok; szög (matematikai) (pod kątem widzenia + B.: (vminek) a szempontjából); sut; zug, szöglet, rejtekhely; lakás, kuckó, odú; viskó, kuckó, nyomorúságos lakás, lyuk kąt dopisany [1. kąt wypukły zawarty między cięciwą okręgu i styczną do tego okręgu wystawioną w jednym z końców cięciwy; 2. do okręgu w punkcie X, należący do okręgu, to kąt wypukły, wyznaczony przez styczną do okręgu w punkcie X oraz półprostą, zawierającą cięciwę o końcu w punkcie X. Można go również opisać jako zdegenerowany kąt wpisany, którego ramię jest styczne do okręgu.] – hozzáírt szög kąt dwuścienny [każda z dwóch części przestrzeni, na jakie dzielą ją dwie półpłaszczyzny (zwane ścianami kąta dwuściennego) o wspólnej krawędzi (zwanej krawędzią kąta dwuściennego), wraz z punktami każdej pólpłaszczyzny] – (matematika) lapszög; hajlásszög; (geodézia) függőleges síkba eső szög (magassági szög), melyet valamely egyenes a vízszintessel bezár kąt fazowy – fázisszög kąt godzinny [współrzędna w układzie równikowym, będąca kątem dwuściennym pomiędzy płaszczyzną południka niebieskiego a płaszczyzną koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie] – óraszög (angulus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2519 horarius) [egy égi objektumnak az égi egyenlítő síkjában, a meridiántól az óramutató járásával megegyező irányban mért szögtávolsága] kąt graniczny [fiz. kąt padania fali, przy którym kąt załamania tej fali wynosi 90°, występujący przy przechodzeniu światła z ośrodka gęstszego do rzadszego] – határszög kąt łamiący promienie przymatu – prizmasugarat megtörő szög kąt nachylenia – dőlésszög, hajlásszög kąt o dwudziestu stopniach – húszfokos szög (20 0 ) kąt odbicia [kąt między promieniem odbitym od granicy dwóch ośrodków i prostą prostopadłą do powierzchni rozdzielającej te ośrodki] – a visszaverődés szöge, visszaverődési szög; lepattanási (leszakadási) szög kąt ostry [kąt o mierze większej od 0 rad (lub 0°), lecz mniejszej od π/2 rad (lub 90°)] – hegyesszög (0-90°) kąt padania – beesési szög kąt pełny [kąt mający 360°; kąt utworzony przez dwie półproste pokrywające się i równy całej płaszczyźnie; miara kąta pełnego wynosi 2π rad (lub 360°)] – teljes szög (3600), a kör kąt podana – beesési v. becsapódási szög kąt półpełny [kąt mający 180°; każdy z dwu kątów utworzonych przez dwie półproste uzupełniające się do prostej; miara kąta półpełnego wynosi π rad (lub 180°)] – egyenesszög; félkör (1800) szöge - Wersja 01 01 2017 kąt rozwarty [kąt większy od kąta prostego, a mniejszy od kąta półpełnego] – tompaszög kąt różnokreślny – érintőszög kąt skręcenia ramienia adaptera – elhajlási szög kąt ujemny [kąt płaski wyznaczony przez półprostą obracającą się zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara] – negatív szög kąt wewnętrzny – belsőszög kąt wewnętrzny wielokąta (kąt wielokąta) [kąt, na którego ramionach leżą dwa sąsiednie boki wielokąta i dla którego istnieje otoczenie wierzchołka takie, że wszystkie punkty kąta zawarte w tym otoczeniu są punktami wielokąta] – sokszög belső szöge kąt wielościenny [część przestrzeni ograniczona kątami płaskimi o wspólnym wierzchołku i mającymi parami po jednym ramieniu wspólnym] – sokoldalú szög kąt promieniowania fali – sugárzási szög kąt prosty [kąt mający 90°; kąt przystający do swojego kąta przyległego. Miara kąta prostego wynosi π/2 rad (lub 90°)] – derékszög kąt rozwarty [kąt o mierze większej od π/2 rad (lub 90°), lecz mniejszej od π rad (lub 180°); kąt większy od kąta prostego, a mniejszy od kąta półpełnego] – tompaszög (90-1800) kąt półpełny – egyenesszög Kąt wielościenny – część przestrzeni domknięta skończoną liczbą kątów płaskich takich, że: 1. wszystkie kąty mają wspólny wierzchołek 2. każde dwa następne kąty mają wspólne ramię Kąt wielościenny nie jest bryłą ponieważ nie jest figurą ograniczoną. kąt widzenia [kąt płaski, mierzony w stopniach, który zawarty jest w danej płaszczyźnie pomiędzy skrajnymi promieniami przechodzącymi przez dany układ optyczny. W przypadku urządzeń optycznych jak np. lornetka, często definiowany jest jako szerokość obszaru widzianego. W przypadku ludzkiego wzroku częściej mówi się o polu widzenia.] – látószög; (átv.) szemszög; nézőszög Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kąt wierzchołkowy – (geodézia) törésszög 2520 kąt wklęsły [kąt, który nie jest figurą wypukłą; miara takiego kąta jest większa niż π rad (lub 180°), lecz mniejsza niż 2π rad (lub 360°)] – konkáv szög (homorúszög, teljes szög) kąt wpisany [kąt, którego wierzchołek leży na okręgu, a ramiona zawierają pewne cięciwy tego koła] – beírt szög; kerületi szög kąt wpisany w okrąg – kerületi szög [Ha egy szög csúcsa a körvonal egy pontja, szárai pedig a kör két húrja, vagy egy húrja és egy érintője, akkor kerületi szögről beszélünk. A körvonalnak a kerületi szög tartományába eső része az adott szöghöz tartozó ív.] kąt wybierania – letapogatási szög kąt wypukły [1. kąt mniejszy od kąta półpełnego; 2. kąt, który jest figurą wypukłą; miara takiego kąta jest mniejsza lub równa π rad (lub 180°) albo równa 2π rad (lub 360°)] – domborúszög; konvex (domború) szög (hegyesszög, derékszög, tompaszög, egyenesszög) kąt wznoszenia się – emelkedési szög kąt zabity deskami – (átv.) Isten háta mögötti fészek v. vidék kąt załamania [kąt między promieniem fali załamanym na granicy dwóch ośrodków i prostą prostopadłą do powierzchni rozdzielającej te ośrodki] – törésszög kąt zenitalny [Kąt między kierunkiem pionowym (prosto do góry), a kierunkiem na słońce. W nawigacji czasami nazywany odległością zenitalną. W czasie równonocy wiosennej i jesiennej kąt ten jest równy szerokości geograficznej miejsca, w którym się znajdujemy. Zenit jest to punkt dokładnie nad naszymi głowami, - Wersja 01 01 2017 gdziekolwiek się znajdujemy. Suma elewacji i kąta zenitalnego jest równa 90°. Miara kąta, odległość i związki między nimi] – (földr.) zenitszög kąt zerowy [kąt utworzony przez dwie półproste pokrywające się, a tym samym im równy; miara kąta zerowego jest równa 0 rad (lub 0°)] – nullszög kąt zewnętrzny – külső szög; külszög kąt zewnętrzny wielokąta [to kąt przyległy do danego kąta wewnętrznego wielokąta. Na rysunku obok, kąty β i β' są zewnętrzne do kąta α. Podobnie, kąty δ i δ' są zewnętrzne do kąta γ. Jeżeli dany kąt wielokąta nie jest wypukły, to nie istnieje kąt zewnętrzny do niego.] – sokszög külső szöge kątek [zdrobnienie od: kąt; kącik] – szögletecske, szögecske, kuckócska kątnica (łac. cecum) [ślepe zakończona początkowa część jelita grubego] – (biol. jelito ślepe) vakbél (állatoknál) kątnica [węzłówka, wiązanie kątowe] – (műsz.) háromszögű rész; szögmérő kątnik [1. strug stolarski do obróbki powierzchni ograniczonych z boku ściankami; 2. zob. wierszownik] – albérlő, ágyrajáró; (nyomd.) szedővas, sorjázó, sorgyűjtőkanál (szedőgépnél) Kątnik domowy (Tegenaria domestica) [gatunek średniej wielkości pająka z rodziny lejkowcowatych. Nazywany też kątnikiem domowym mniejszym dla odróżnienia od spokrewnionego kątnika większego, nazywanego również domowym większym] – házipók (Tagenaria atrica) kątomierz [1. przyrząd do mierzenia i wykreślania kątów na rysunku; 2. przyrząd optyczny do wycelowania działa w płaszczyźnie poziomej i pionowej] – szögmérő kątownica [przyrząd ułatwiający ustawianie elementów budowli pod kątem prostym] – szögmérő, sarokmerevítő, vágányderékszög kątownica rysunkowa [przyrząd ułatwiający rysowanie linii równoległych lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2521 prostopadłych do dowolnego kierunku na płaszczyźnie rysunkowej] – fejesvonalzó kątownik [1. kształtownik o przekroju w kształcie kąta prostego, ostrego lub rozwartego; 2. przyrząd służący do wyznaczania kątów prostych zbiegających się ścian wykonywanego muru; 3. wzorzec kąta prostego] – szögmérő, derékszög; szögvas, sarokvas; csőkönyök, szögletszekrény kątownik metalowy – vasderékszög; vinkli kątownikowy, -a, -e – szögmérőkątowy, -a, -e – sarki, szögleti, szög-, sarok-; (matematika) szög-; Kątozębne (Hynobiidae) [rodzina płazów ogoniastych zamieszkujących głównie Azję. Zasięg jednego z gatunków tej rodziny, kątozęba syberyjskiego, oprócz terenów Azji obejmuje także północnowschodnią część Europy. Kątozębne reprezentowane są przez 51 gatunków zgrupowanych w 10 rodzajach. Nazwa tych płazów pochodzi od kształtu tzw. zębów podniebiennych, które u tej rodziny są załamane pod ostrym kątem.] – szögletesfogsorú-gőtefélék (Hynobiidae) [a kétéltűek (Amphibia) osztályába, a farkos kétéltűek (Caudata) rendjébe tartozó család] kąty dopełniające się [dwa kąty ostre, które w sumie dają kąt prosty] – kiegészítő szög; pótszögek kąty jednostronne – megfelelő szögek kąty naprzemianległe [pary kątów utworzonych przez przecięcie dwóch prostych trzecią prostą (sieczną) leżące po przeciwnych stronach siecznej i mające jednakowe miary, gdy prosta p jest równoległa do prostej q.] – váltószögek - Wersja 01 01 2017 Az ábrán látható β és γ szög csúcsszögek, α és γ váltószögek, α és β egyállású szögek, α és δ társszögek, β és δ mellékszögek. kąty przyległe [dwa kąty płaskie wypukłe o wspólnym wierzchołku i jednym wspólnym ramieniu, przy czym pozostałe dwa ramiona leżą na jednej prostej i przedłużają się wzajemnie] – mellékszögek kąty środkowy [kąt, którego wierzchołek leży w środku okręgu, a ramiona wyznaczone są przez wychodzące z niego promienie. W sytuacji na rysunku, kąt AOB jest środkowy i mówimy, że jest oparty na łuku AB. Kąt środkowy jest dwa razy większy od kąta wpisanego opartego na tym samym łuku. Jeśli więc kąt środkowy oznaczymy jako 2α, to kąt wpisany będzie wynosił α.] – középponti szögek [geometriában egy adott körhöz tartozó középponti szögek azok a szögek, melyeknek a csúcspontja megegyezik a kör középpontjával.] kąty o odpowiednich ramionach prostopadłych – merőleges szárú szögek kąty odpowiadające – egyállású szögek kąty uzupełniające – kiegészítő szögek kąty wierzchołkowe [pary kątów wypukłych o wspólnym wierzchołku, w których ramiona jednego kąta stanowią przedłużenia ramion drugiego. Kąty wierzchołkowe w takiej parze mają równe miary.] – csúcsszögek kąty przeciwległe – váltószögek Kb (1024 bit) – Kb; kilobit, 1024 bit KB (1024 bajt) – KB; kilobyte, 1024 byte Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2522 Kbps, kb/s, kilobit na sekundę (ang. kilobit per second) [1. Nie należy mylić z kilobajtami na sekundę. Skrócony zapis tych dwóch jednostek jest niemal identyczny, różni się jedynie wielkością litery 'B'. Kilobity na sekundę to kb/s (małe 'b'), natomiast kilobajty na sekundę to kB/s (wielkie 'B'). Ta subtelna różnica w zapisie nie jest adekwatna do różnicy między tymi jednostkami w rzeczywistości, ponieważ 1 kb/s to szybkość transmisji dokładnie 8 razy mniejsza niż 1 kB/s (1 kB = 8 kb). Jednostkę kilobity na sekundę stosuje się powszechnie do określania maksymalnej przepustowości kanału komunikacji (np. łącza internetowego). Nie służy jednak do określania prędkości przesyłu danych w danym momencie, wielkość taką opisujemy za pomocą kilobajtów na sekundę. 2. (kilobits per second) (kilobajtów na sekundę) - Kb/s oraz Kbps to skróty na oznaczenie tysięcy bitów na sekundę.] – Kbps; kilobit per secundum (Kilobits per second); kilobit/másodperc, Kbits/sec vagy Kb/sec, 1000 bit per másodpercet jelent. [Többnyire a számítógépes összeköttetések adatátviteli sebességének és a hardver sávszélességének megadására használják.] k. c. (kodeks cywilny) – Pt., Polgári Törvénykönyv, Magánjogi Törvénykönyv KC (Komitet Centralny) – KB., Központi Bizottság kciuk [pierwszy palec ręki człowieka oraz kończyny przedniej małpy, przeciwstawny do pozostałych palców] – hüvelykujj, (u nogi) nagyujj; (miara) hüvelyk, col KC PZP (Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) – - Wersja 01 01 2017 (dawno) Az Lengyel Egyesült Munkáspárt Központi Bizottsága (LEMP KB) KDE (K Desktop Environment) [środowisko graficzne zrealizowane jako wolne oprogramowanie dla systemów operacyjnych Unix i GNU/Linux. Zawiera bogaty system bibliotek do tworzenia aplikacji w środowisku graficznym. Obok GNOME jest jednym z dwóch najpopularniejszych uniksowych środowisk graficznych. Początkowo projekt nosił nazwę Kool Desktop Environment. KDE korzysta z biblioteki graficznej Qt, a także z systemu obiektowego KParts. System ten pozwala na współdzielenie elementów danego programu pomiędzy różnymi aplikacjami KDE, np. emulator terminala Konsole może zostać osadzony w Konquerorze. W KDE menedżerem okien jest KWin, jednak aplikacje można uruchamiać także pod innymi menedżerami.] – KDE (Eredetileg Kool Desktop Environment, majd K Desktop Environment, később KDE Software Compilation) [egy grafikus felhasználói felület Unix-szerű operációs rendszerekhez. A GNOME mellett a legnagyobb tudású nyílt forráskódú grafikus felhasználói felület. Számos Linuxdisztribúció alapértelmezett felülete. A projekt célja, hogy az asztali felhasználók számára egy alapvető funkciókat és alkalmazásokat tartalmazó grafikus felületet készítsen, valamint, hogy a fejlesztők számára eszközöket és dokumentációkat tartalmazzon a további alkalmazások megírásához. A KDE projekt számos KDE technológiára alapuló alkalmazást tartalmaz, ilyenek például a KOffice, KDevelop, Amarok, és a K3b. A KDE a Qt eszközkészlettel íródott. Az eszközkészlet GPL verziója csak X11 platformra volt elérhető, de a Qt 4 megjelenésével elérhetővé vált minden platformra. Ez tette lehetővé, hogy a Qt 4 alapú KDE 4-et Microsoft Windows-ra és Mac OS X-re is portolták.] KDM (ang. KDE Display Manager) [menedżer logowania w KDE. Ma on podobny wygląd do GDM (menedżera logowania w GNOME), ale w przeciwieństwie do GDM-a ma dwa pola – pierwsze na nazwę użytkownika, drugie na hasło.] – (nformatika) KDM (ang. KDE Display Manager) kebab [turecka potrawa przygotowana z pieczonego na rożnie mięsa, z którego skrawa się po upieczeniu małe kawałki] – kebab, kebabcse (balkáni húsétel) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia keciok [1. karuzela łańcuchowa; 2. rower] – [Słowniczek języka śląskiego] lánchinta; kerékpár keczup, ketchup [wym. keczup] [zimny sos pomidorowy zaprawiany korzeniami] – ketchup - Wersja 01 01 2017 — Utożsamiana z Tall Abu Kudajs (Tel Kedesz), leżące ok. 4 km na południowy wschód od Megiddo w północnym Izraelu, w południowej części Doliny Jezreel w Dolnej Galilei, niedaleko kibucu Megiddo.] – KEDES (szentély, kultuszhely; szent, elkülönített, odaszánt). [Lévitaváros Issakár területén (1Krón 6,72); Józs 19,20és 21,28-ban: "Kisjon". ] Kedesz (Joz. 15:23) – KEDES (szentély, kultuszhely; szent, elkülönített, odaszánt). [Város Júda déli részén (Józs 15,23).] 2523 Kedar, Kiedar (czarnoskóry) [1. syn Ismaela, ojciec licznego i wojowniczego pokolenia, zamieszkałego na południowy-wschód od Morza Martwego; od nich pochodzą dzisiejsi Arabowie. Prorocy przepowiedzieli im sąd. 2. szczep arabski, wywodzący się od Izmaela, syna Abrahama i Hagar, a zamieszkały na wschód od Jordanu w pobliżu pustyni. Również ogólne określenie ludów wschodnich.] – KÉDÁR (fekete bőrű; fekete, sötét; gyászoló) [1. Izmáel (1) fia (1Móz 25,13; 1Krón 1,29). 2. Az Izmáelről elnevezett nomád törzs (Zsolt 120,5; Énekek 1,5; Ézs 21,16-17).] Kedesz lub Kedesz-Naftali [miasto biblijne, miasto ucieczki, na północy na terenie plemienia Naftalego w Galilea, przekazane Gerszonitom. Za panowania króla izraelskiego Pekacha miasto to zostało zdobyte przez króla Asyrii Tiglatpilesara III. W mieście mieszkał (lub z niego pochodził) Abinoam. — Kedesz jest utożsamiany ze wzgórzem Tel Kedesz, ok. 20 km na południowy zachód od Dan, ok. 10 km na północny zachód od Chasoru w Górnej Galilei, na północy Izraela, ok. 5 km na wschód od granicy z Libanem.] – KEDES (szentély, kultuszhely; szent, elkülönített, odaszánt). v. KEDESNAFTALI (szentély Naftaliban) [Menedékváros Naftali területén, Tírusztól 35 km-re délkeletre (Józs 19,37; 20,7; 21,32); itt gyűlt össze Debora (2) és Bárák serege a Sisera (1) elleni harcra ("KedesNaftali": Bír 4,6-10).] Kedesz [miasto biblijne, na północy na terenie plemienia Issachara w Dolnej Galilei, przekazane Gerszonitom (1Kn 6:71, 72), przypuszczalnie identyczna z Kiszionem. Kedorlahomer * Chodorlahomer – Khédorlaomer, Élám királya (1 Móz 14,1) kedyw, Chedyw (Kedyw, chidiww) [tytuł dziedziczny pochodzenia perskiergo używany na przełomie XIX. I XX. wieku przez władców Egiptu, nadany po raz pierwszy Ismailowi Paszy i jego następcom] – (perzsa) kedive; az egyiptomi alkirály hivatalos címe a török uralom idején (1914-ig); nagyúr; Kedyw (Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej) [wydzielony pion organizacyjny Armii Krajowej] - (wojsk) Az Armia Krajowa Főparancsnokságának Diverziós Vezetése kefia, kefija (arab.: ك وف ية, kūfīyah ang.: keffiyeh, arabic scarf) [1. nakrycie głowy noszone w krajach arabskich. Jest to fragment materiału w formie kwadratu, często złożony po przekątnej i obwinięty dookoła głowy. Sposoby noszenia chusty są różne w zależności od regionu, może być zwijana jak turban, luźno puszczona na ramiona lub udrapowana na czole i utrzymywana we właściwym miejscu za pomocą pętli ze sznurka. Przeważnie bawełniana lub bawełniano-wełniana, najczęściej w kolorze białym z czarnym lub czerwonym wzorem. W Polsce znana raczej pod potoczną nazwą arafatki. – 2. tradycyjne arabskie nakrycie głowy. Kwadratowy kawałek materiału, przeważnie bawełniany, złożony i owinięty w różny sposób dookoła głowy. Występuje wiele odmian, wiele palestyńskich kefiji jest wykonana z mieszaniny bawełny i wełny, która charakteryzuje się tym, iż zachowuje ciepło i schnie szybko. Przeważnie złożona na pół, tak iż formuje się trójkąt, sfałdowany następnie na czole. Często kefija utrzymywana jest na odpowiednim miejscu za pomocą pętli ze sznurka, nazywanej agal (ع قال, ʿiqāl). Niektórzy noszący tę chustę formują z niej turban, podczas gdy inni noszą ją luźno opadającą na ramiona i plecy. Kefija Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia najczęściej jest biała, z czarnym lub czerwonym wzorem. Prosta, biała kefija jest najbardziej popularna w państwach Zatoki Perskiej, wypierając niemal całkiem inne wzory z Kuwejtu i Bahrajnu. Biało-czarna kefija jest najbardziej rozpowszechniona w krajach Lewantu. Biało-czerwona natomiast jest najbardziej związana z Jordanią. Kefija jest często wymawiane jako keffijeh, keffija, kaffija, kufija i in. To pokazuje różne rozumienie i transliterację języka arabskiego na alfabet łaciński, które różnią się w zależności od regionu. Uważa się, że nazwa wywodzi się od miasta Kufa (ال كوف ة, al-kūfah). Czasem używana jest nazwa ghutra (غطرة, ġuṭrah głównie w Arabii Saudyjskiej i Bahrajnie), szmagh ( شماغ, šmāġ) lub hatta (ةططة, ḥaṭṭah). W Polsce potocznie funkcjonuje nazwa arafatka. Nazwa pochodzi od nieżyjącego przywódcy Palestyńczyków – Jasera Arafata.] – arab kefia kendő; palesztin kendő 2524 Jasszer Arafat (arabul: تافرع رساي, más néven رامع وبأ, Abū 'Ammār) [napój otrzymywany z mleka pasteryzowanego poddanego fermentacji po dodaniu grzybków kefirowych; też: opakowanie, porcja tego napoju] – (arab) kefir, joghurt; tatár eredetű ital, tehén-, juhv. kecsketejből erjesztéssel készített, üdítő, savanykás tejféleség kefirowy, -a, -e – kefir-; kefires kegel [stopień pisma] – (nyomdászat) betűtörzs; betűtípus v. írás mértéke kegel garmontu = 10-ciu punktom – a garmond betűtörzs mérete 10 pont Kehat, Kehatyci * Kaat – 1. KEHÁT (gyűlés, gyülekezet). - Lévi (1) második fia (1Móz 46,11). 2. KEHÁTITÁK. - Kehát leszármazottai; Mózes és Áron is közéjük kefir - Wersja 01 01 2017 tartoztak (2Móz 6,16.18.20); a kehátita léviták hordozták a frigyládát és a szent sátor eszközeit (4Móz 4,1-20). kejfer [stonka ziemniaczana] – [Słowniczek języka śląskiego] burgonyabogár, kolorádóbogár keks [ciasto biszkoptowe z bakaliami] – (ang.) cakes, keksz; teasütemény; lapos, formákba szaggatott száraz teasütemény; püspökkenyér kelner [pracownik obsługujący gości w restauracji, kawiarni itp.] – pincér, felszolgáló, éthordó (jestem kelnerem) kelner obsługujący pokoje – szobapincér kelnerka [kobieta wykonująca zawód kelnera] – pincérnő, kiszolgálónő (jestem kelnerką); pincérkedés, pincérség kelnerować – pincérkedni, pincérként dolgozni kelnerski, -a, -ie [przymiotnik od: kelner] – pincéri, pincér--, felszolgáló kelnerstwo – pincérség, pincérkedés, a pincérek kelnia [chochla] – [Słowniczek języka śląskiego] merőkanál, merítőkanál Kelsos (łac. Celsus, Celzjusz), cs. Muczenik Kielsij i Marcjanilla, cs. Muczenica Marioniłła (zm. ok. 302 lub 311) [męczennicy chrześcijańscy za czasów prześladowań Dioklecjana w Antiochii w Syrii lub co bardziej prawdopodobne w Antinoopolis w Egipcie, święci Kościoła katolickiego i prawosławnego. Kelsos (łac. Celsus, Celzjusz) był synem Marcjanilly i prawdopodobnie namiestnika Marcjana. Oboje byli poganami. Kelsos był synem Marcjanilly i prawdopodobnie namiestnika Marcjana. Oboje byli poganami.] – Celsus (Kelszosz) keresztény vértanú Kemalizm (Atatürkçülük), lub inaczej ideologia kemalistyczna (Atatürkçü Düşünce) [to jest ideologią utworzoną w okresie działalności Mustafy Kemala Paszy. Kemalizm bazuje w oparciu o tzw. "sześć Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2525 strzał" (Altı Ok), którymi kierował się w swej polityce Kemal Pasza. Program ten został przyjęty przez rządzącą Republikańską Partię Ludową w 1931 roku, a w 1937 roku punkty te włączono do tureckiej konstytucji. W imię tych zasad doszło do czterech interwencji wojskowych w Turcji: 1960, 1971, 1980 i 1997 roku. Sama ideologia odnosi się nie tylko do przeszłej i teraźniejszej polityki Turcji lecz określa także ład społeczny i zasady życiowe, którymi powinien się kierować każdy obywatel Turcji.] – kemalizmus (törökül: Kemalizm, Atatürkçülük, Atatürkçü Düşünce) [más néven a „hat nyíl” (Altı Ok) hat vezérelv, mely meghatározza a Török Köztársaság ideológiai irányvonalát. Elnevezését Musztafa Kemal Atatürkről, a köztársaság alapítójáról kapta. 1931-ben a Köztársasági Néppárt programjában szerepelt először hivatalosan, majd 1937-ben belefoglalták az alkotmányba is. A hat irányelv a republikanizmus, a szekularizmus, a nacionalizmus, a popularizmus, a forradalmiság (reformizmus) és az etatizmus.] kemha [rodzaj tkaniny produkowanej w Brussie w Turcji <(Bursa (gr. Προύσα, łac. Prusa lub Prussa, dawniej Brusa lub Brussa) – miasto w północno-zachodniej Turcji, w starożynej krainie Bitynii, ośrodek administracyjny prowincji (ilu) Bursa, położone w odległości 25 km od wybrzeża Morza Marmara, u podnóża góry Uludağ, zwanego dawniej Bityńskim Olimpem. Pierwsza stolica Imperium Osmańskiego, obecnie czwarte pod względem wielkości miasto Turcji.)>; był to rodzaj brokatu – grubej tkaniny jedwabnej przetykanej metalową nicią. Wytwarzana od XV wieku, popularna w wieku XVI. Tkaniny z Brussy odznaczały się doskonałym wykonaniem, często stanowiły dar dworu sułtańskiego.] – Bursai selyem (más nevei Brusa, görögül: Prusa, Προύσσα) [1. Az oszmán időszakban Bursa volt a legfontosabb selyemforrás. Iránból és Kínából kapta a selymet, melyet aztán helyben használtak föl kaftánok, párnák, hímzések és más selyemből készült ruhaneműk és dísztárgyak készítéséhez. Az egyes anyagok elkészítéséhez arany és ezüst szálakat is felhasználtak, ami rendkívül drágává tette az itt készülő luxuscikkeket, hiszen a selyemfonálra kézzel tekerték fel a hihetlenül vékony ezüst illetve aranyszálakat. 2. selyem szőnyegek Bursa selyemből készülnek] - Wersja 01 01 2017 kemping (zob. camping) – (lat.) capmus, (ang.) camp, tábor; (ang.) camping, kemping; táborhely; bizonyos elemi közszolgáltatásokkal felszerelt terület, ahol autós v. gyalogos kirándulók sátrat verhetnek v. bérelhetnek, ill. az autósok lakókocsijukkal parkolhatnak; táborozás kempingować (kempinguje) – kempingezni kempingowy, -a, -e – kempingKempinski Hotels [Kempinski to nazwisko znanej rodziny europejskich hotelarzy, a jednocześnie marka ponad 60 bajecznych hoteli zlokalizowanych na całym świecie. Pobyt w hotelu sieci Kempinski słynącej z niepowtarzalnego europejskiego klimatu to spełnienie marzeń i niezapomniane przeżycie. Renoma najstarszej grupy hotelarskiej w Europie została zbudowana na przekonaniu, że ekskluzywność i indywidualizm to podstawowe elementy prawdziwego luksusu. Mimo niepowtarzalnego charakteru poszczególnych hoteli Kempiński każdy z nich oferuje jednakowo wysoki standard obsługi. Co roku docenia go coraz więcej gości, a kolejne hotele i kurorty Kempinski powstają w Europie, Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie. Kempinski należy do Global Hotel Alliance (GHA). GHA jest największym światowym sojuszem niezależnych marek hotelarskich.] – Kempinski Hotels [Az 1992-ben megnyitott 5 csillagos Kempinski Hotel Corvinus Budapest luxusszálloda a "The Leading Hotels of the World" szervezet első magyarországi tagja (a 2003. márciusában befejeződött felújítási program után) 366 teljesen felújított vendégszobával, 29 lakosztállyal és 2 elnöki lakosztállyal rendelkezik.] kende [W 895 roku Almos, ojciec Arpada, został zamordowany w Siedmiogrodzie. Sam Arpad w Lebedii-Atelkuzu został wybrany księciem-wodzem (gyulą). W ten sposób stał się drugim w hierarchii węgierskich dostojników; pierwszym był książę sakralny (kende, kündü). W 904 roku, po śmierci Kurszana, Arpad przybrał tytuł kende (książę sakralny).] – kende v. kündü [magyar méltóság volt a kettős fejedelemség idején, a honfoglalás előtt, a főfejedelem és vallási vezető. A tisztség létezéséről az arab Dzsajháni írásából tudunk, aki Ibn Rusztát idézi – Gardézi is hasonlót ír – a magyaroknak két királyuk van, az egyik névleges, akit nagyon tisztelnek, ez a kende, a másik a dzsula (gyula), aki a parancsokat osztja, a hadat vezeti és a tisztviselőket kinevezi.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2526 Kenejczycy, Kenici (kowale, wyrabiający coś) [1. Mieszkańcy Ziemi Obiecanej w czasie życia Abrahama. 2. Synowie Jetry, teścia Mojżesza. Widocznie Madianici. 3. Mieszkali w skałach. W przepowiedni z 24-go rozdziału Czwartej Księgi Mojżeszowej jest ukazane podobieństwo do czasów wielkiego ucisku, kiedy nie będzie schronu nawet w skałach. 4. Zwani także Cynejczycy (Biblia Gdańska); potomkowie Chammata, z domu Rechaba, Rekaba.] – (bibl.) keniták [nomád törzs, melynek a Biblia őstörténetében Kain, az első testvérgyilkos az ősatyja. - Palesztina legdélibb részén legeltették nyájaikat, és föltehetően az amalekiták kötelékébe tartoztak (Szám 24,21; Bír 1,16; 1Sám 15,6; 1Krón 2,55: kérdéses). Saul idejében vsz. különváltak az amalekitáktól és Júda törzséhez csatlakoztak (1Sám 15,6). Galileában is találkozunk a ~kal (Bír 4,11.17; 5,24); lehetséges, hogy kézművesként (kovácsként?) vándoroltak a fejlettebb műveltségi szinten álló vidéken. B. Stade óta a jahvizmusra tett hatásukat eltúlozzák: Mózes tőlük vette volna át Jahve nevét; Kainon a homlokára tetovált jel Jahve neve lett volna.] Kenia (Kenya, Republika Kenii, ang. Republic of Kenya, sua. Jamhuri ya Kenya) [ państwo we wschodniej Afryce nad Oceanem Indyjskim. Państwo graniczy z Etiopią, Somalią, Sudanem, Tanzanią i Ugandą. Stolicą Kenii jest Nairobi.] – Kenya v. Kenyai Köztársaság [egy Kelet-Afrikában, az Egyenlítő mentén fekvő ország. Északról Etiópia, északnyugatról Szudán keletről Szomália, délről Tanzánia, nyugatról Uganda és délkeletről az Indiai-óceán határolja.] kenaf [1. zob. ketmia konopiowata; 2. włókno z łodyg ketmii] – Rostmályva (Hibiscus cannabinus); ebből készült rost, szál, szövőrost, növényrost kenotron [próżniowa lampa dwuelektrodowa, stosowana w prostownikach wysokiego napięcia] – (gör.→ang.) kenotron; gáztöltésű egyenirányító elektroncső; izzókatóddal és anóddal ellátott elektroncső, melyet egyenirányításra használnak kenoza (gr. κένωσις, kénōsis = "wypróżnienie", "ogołocenie") [pojęcie w teologii chrześcijańskiej interpretujące wcielenie jako dobrowolne, zbawcze uniżenie się Chrystusa, będące wyrazem woli Chrystusa-Boga, odpowiednio do Fil 2, 7: "Chrystus J ezus, istniejąc w postaci boskiej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie". Niektórzy teologowie - Wersja 01 01 2017 protestanccy XIX w. interpretowali kenozę jako porzucenie lub zawieszenie przez Chrystusa jego atrybutów boskich. Teolodzy Braci Polskich interpretowali kenozę jako uniżenie się Chrystusa in diebus carnis suae ("za dni ciała swego"), a mianowicie, w jego życiu. Kenoza to także cecha człowieczeństwa Jezusa Chrystusa skierowana ku braciom i siostrom, dzięki której mógł wyjść ku grzesznikom, tak aby zostać przez nich przyjętym. W klasycznym rozumieniu kenozy zwraca się aspekt głównie na ogołocenie, natomiast sensem ogołocenia jest tymczasowe zawieszenie pełni Boskiej, aby uczynić miejsce dla pełni Bosko-ludzkiej, która przejawia się w Kościele. Dlatego kenoza to także sposób, w jaki Bóg buduje pomosty między sobą, a ludźmi. To jest jej aspekt poziomy. Analogicznie do pary kontemplacja-akcja, można spojrzeć na parę kenoza-głoszenie Słowa.] – (gör.) Kenózis - megüresítés. (Fil 2,5-11.) [1. A kenózis szó jelentése üresség, a görög kenosis = megsemmisülés, önkiüresítés szóból; kiüresíteni igéből. A Filippi-levél előtt már valószínűleg létezett, a Pál apostol által a levélbe illesztett ôskeresztény himnuszban az ůkűnwsen ige alanya Krisztus. 2. Krisztus részéről az Atyának való készséges engedelmeskedésben és a kereszthalál tudatos elfogadásában nyilvánult meg (Fil 2,6-11); 3. Krisztus megüresítette önmagát isteni természetének dicsőségétől. (Fil 2.)] kenozoik [era kenozoiczna to era która rozpoczęła się od zagłady wielkich gadów, prawdopodobnie na skutek uderzenia wielkiego meteoru w Ziemię (zobacz Wymieranie kredowe) i trwa do dziś. Era kenozoiczna bywa czasem określana mianem ery ssaków, owadów lub ery roślin kwiatowych, bowiem te grupy przeszły w niej równie intensywny rozwój ewolucyjny.] – 1. (gör.) a kainozokum, újkor; a legutóbbi a három nagy földtörténeti korszak közül, amely ma is zajlik. A mezozoikumot követte. Görög eredetű név (gör. kainos = új, zoe = élet), fordították már újállatidőnek is. Az az „emlősök kora”, hiszen 65,6 millió évvel ezelőtt (mya) a nagy kréta-harmadkor kihalás után kezdődött, amelyet köznapi kifejezéssel a dinoszauruszok kihalásaként emlegetnek; 2. (gör.) kenozóosz v. kainozoos kor; a föld harmadkorának és jelenkorának összefoglaló neve kenozoiczny, -a, -e – kenozoikus- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2527 kentum; języki kentumowe, języki kentum [grupa języków indoeuropejskich, w których hipotetyczne praindoeuropejskie k miękkie utożsamiło się z k twardym i nie podlegało innym zmianom artykulacyjnym] – (nyelvtan) kentum, kentumnyelvek; -általában a kentum-nyelvek azok, amelyek már a történelem előtti időkben leginkább eltávolodtak a „központtól”: a kelta nyugatra, a germán északnyugatra, a görög délre, a hettita és a tokhár keletre és délkeletre. W. P. Schmid (1976:118.) ebből azt a következtetést vonja le, hogy a legelső szétválás előtt nem volt különbség kentum- és satem-nyelvek között, s hogy a balti nyelveket bizonyos értelemben „satemizált kentum-nyelveknek lehet tekinteni kenu, łódź kanadyjska – (ang.) kenu; északamerikai indiánok könnyű, kivájt fatörzsből készült csónakja; nyitott, magas falú sportcsónak, melyben féltérdre ereszkedve eveznek Kenyanthropus platyops [znany jako „człowiek z płaską twarzą”, to kolejny zagadkowy hominid, odkryty w Kenii w 1999 roku. Keniantrop żył 3,5-3,2 mlt., i mógł być przodkiem rodzaju Homo. Inni szukają naszych antenatów wśród Australopithecus afarensis bądź Australopithecus garhi.] – Kenyanthropus platyops („kenyai lapos arcú ember”) [Meave Leakey nemrégiben egy 3,5 millió éves koponyát fedezett fel, és Kenyanthropus platyops („kenyai lapos arcú ember”) névre keresztelte. Azóta valószínűsítették, hogy ez valójában egy Australopithecus afarensis koponyája, ami eltemetődése után „lapult ki”.] Kenyapithecus wickeri (fosylia) [Pokrewny Kenyapithecus wickeri (14 mlt.; wg Systema Naturae 2000 jest to kolejny przedstawiciel plemienia Pongini) powrócił do Afryki i prawdopodobnie opanował środowisko naziemne, dostarczając dowodu na złożony i wielokierunkowy charakter ewolucji. Swego czasu uważano go właśnie z tego względu za przedstawiciela odrębnej linii ewolucyjnej człowieka, dziś jednak w formie tej dostrzegamy jedynie kolejną, nieudaną próbę „uczłowieczenia”.] – Kenyapithecus [kistermetű hominida, amelynek maradványaira Kenya késő miocén rétegében bukkantak rá. Közeli rokona volt a Ramapithecusnak, és ahhoz hasonlóan az emberhez vezető fejlődés egyik alsó lépcsőfokának tekinthető, mégpedig közvetlenül az emberszabású majmoktól, - Wersja 01 01 2017 illetve elődeiktől való elválás utáni időszakból.] kepa [strzał głową (w fusbalu), skok do wody "na głowę"] – [Słowniczek języka śląskiego] fejes kepi [1. sztywna czapka wojskowa lub uczniowska w kształcie ściętego stożka, z czworokątnym daszkiem; 2. męskie nakrycie głowy, czapka ze sztywną obręczą i płaskim denkiem z prostopadłym małym daszkiem. Kształt kepi podlegał zmianom, początkowo był nieco zwężane ku górze z główką opuszczoną nieco z przodu. Używane przez francuską armię i żandarmerię. 3. ndm. francuska czapka wojskowa w kształcie ściętego stożka] – „kepi” (francia katonasapka) keramyt (keramit) – (gör.) keramit (kongótégla, klinker); magas hőfokon kiégetett, tömör, nagy keménységű útburkoló- és építőanyag; Tömörré égetett mésztartalmú agyagból sajtolt, sárga színű útburkoló tégla (a görög keramikából a magyarban alakult márkanév). keratyna [białko fibrylarne (nierozpuszczalne w wodzie, cząsteczki białka tworzą włókna). W komórkach nabłonkowych człowieka zidentyfikowano dwadzieścia izoform cytokeratyn o masie cząsteczkowej od 40 do 70 kDa, natomiast w komórkach innych ssaków wykazano około dziesięciu izoform tzw. keratyn twardych, obecnych w wytworach skóry: piórach, wełnie, rogach, paznokciach i innych. mozemy wyróżnić keratynę miękką i twardą.] – szaru (keratin); elhalt, elszarusodott felbőrsejtek tömege (ilyen pl. a köröm, szőr, pata stb.) kerchow, kirchow [cmentarz (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego] o Kirchof , Kirchoff, Kirchow - od niemieckiej nazwy osobowej Kirchhof, por. też kirchów, kierchów ‘cmentarz ewangelicki’. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2528 Keresz (węg. Körös, rum. Criş(ul)) [rzeka we wschodnich Węgrzech, lewy dopływ Cisy. Długość - 128,6 km (363,3 km licząc od źródeł Białego Kereszu), powierzchnia zlewni - 27,5 tys. km².] – Körös [Az összefoglalóan Körösök néven ismert folyók teljes hossza 741,3 km, Romániában, Erdélyben erednek és egyesülésük után 200 kilométerrel Magyarország területén a Tiszába ürítik vizüket.] Kermit [popularny, zorientowany pakietowo protokół stworzony na Columbia University] – Kermit [1. A Kermit egy állományátviteli protokoll, amit modemek használnak. A gyakrabban használatos modem-protokollokkal ellentétben a Kermit fő feladata azon problémák megoldása, amelyek egy 7 bites (ASCII kód, általában nagyszámítógép) és egy 8 bites (általában személyi számítógép) karakterkészletet használó számítógép kommunikációjánál lépnek fel. A protokoll változó hosszúságú blokkokban, hibajavítást is alkalmazva küldi az adatokat. Az eredeti protokoll javítására adattömörítést és 1024 byte méretű csomagok küldését fejlesztették ki. 2. az egyik legrégibb és legismertebb kommunikációs program, ill. file-transzfer szabvány; a Columbia University programozói készítették, elsősorban modemes kapcsolatokhoz használják. 3. a legismertebb kommunikációs program, ill. file-transzfer szabvány, a Columbia University programozói fejlesztik] kernel {noun}; jądro {n} [IT] – (ang.) kernel rendszermag (szoftver) [az operációs rendszer magját képező rész, mely a gép üzembe helyezésekor az operatív memóriába töltődik; a rendszermag osztja el a hardver erőforrásait az operációs rendszert felépítő, illetve az az alatt futó folyamatok számára; ezzel ellentétben a külső shell részleg az, amelyik a felhasználó parancsaival a közvetlen párbeszédet lefolytatja; a kernel/shell kifejezések inkább az UNIX/LINUX típusú operációs rendszerekre jellemzőek mint az IBM típusúakra] kersey [w Polsce nazywana karazją, lub kierezją, nazwa płótna pochodzącego z Anglii, w Śląskich i Wielkopolskich ośrodkach tkackich produkowano jego imitacje. Od nazwy tego sukna zaczęto później nazywać kierezjami wykonane z niego sukmany krakowskie (element męskiego stroju ludowego).] – (daw., hist.) vastag spanyol szövet kery [który] – [Słowniczek języka śląskiego] mennyi, hányadik - Wersja 01 01 2017 kerygmat (z gr. κήρυγμα, ogłoszenie, proklamacja; κήρυκες /kerykes/ herold; κηρύσσω głoszę, krzyczę) [głoszenie podstawowych prawd Ewangelii, nauczanie apostolskie. Do dziś dnia jest ono wspólne dla wszystkich wyznań i nurtów chrześcijaństwa.] – (gör.) kerygma; igehirdetés, az evangélium hirdetése Kesalon (hebr. ;כולסכoficjalna pisownia w ang. Kesalon; dawn. Cheslon) [moszaw położony w Samorządu Regionu Mateh Yehuda, w Dystrykcie Jerozolimy, w Izraelu. Leży w górach Judei. — W miejscu tym znajdowało się starożytne miasto wymienione w biblijnej Księdze Jozuego 15:10, wyznaczające część północnej granicy Judy. Współczesny moszaw został założony w 1952 przez imigrantów z Jemenu i Rumunii. W 1955 osiedlili się tutaj imigranci z Turcji i Maroka.] – KESALON (erősség, erődítmény, támaszpont; reménység). Határpont Júda északi határán, Jeruzsálemtől északnyugatra (Józs 15,10). kesik, kejsik [kiedyś] – [Słowniczek języka śląskiego] valamikor keson (fr. caisson) [1. skrzynia stalowa lub żelbetonowa, umożliwiająca prowadzenie robót na dnie zbiornika wodnego; 2. element konstrukcyjny skrzydła samolotu o budowie skrzynkowej, usztywniający skrzydło; 3. skrzynia stalowa lub żelbetowa, z której po zatopieniu (np. w rzece) dnem do góry usuwa się wodę za pomocą sprężonego powietrza, połączona z atmosferą poprzez śluzę powietrzną, służąca do prowadzenia w niej prac hydrotechnicznych na dnie zbiorników wodnych. Pierwsze urządzenie zapewniające długotrwały dostęp do dna (chociaż na niewielkich głębokościach). Ze względu na brak dekompresji u ludzi pracujących w kesonach rozwijała się choroba kesonowa.] – (fr.) caisson, keszon; víz és föld alatti munkálatok elvégzésére szolgáló túlnyomásos süllyesztő szekrény; hídépítésnél a vízbe merülő alapok lerakására alkalmazzák; búvárharang (dzwon nurkowy) kesonować – keszonban dolgozni keta, kieta [łańcuch, bransoletka] – [Słowniczek języka śląskiego] lánc; karkötő ketgut (Catgut) [cienka nić chirurgiczna z tworzywa sztucznego lub jelit zwierzęcych (zwykle baranich, ale także kocich lub kozich) używana do zszywania tkanek i narządów, ulegająca wchłonięciu po kilku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2529 tygodniach; katgut (częściej)] – (orvosi) catgut; macska-, juh- v. kecskebélből készült, a szervezetben felszívódó sebészeti varrócérna kethonet [rodzaj tuniki noszonej w III w. p.n.e. przez kapłanów żydowskich i Żydów należących do rodzin kapłańskich. Uszyte z cienkiego lnu, wąskie i pozbawione fałdów, wiązane były na ramionach nićmi osnowy pozostawionymi podczas tkania. Później nazywano tak wszelkie ubiory tego typu niezależnie od materiału, z jakiego zostały zrobione.] – (zsid) ketonet [zsidók tarka köntöse, héb. ketonet passzim (])פסינ כתעת ketmia jadalna, okra (Hibiscus esculentus) [gatunek ketmii, roślina warzywna] – Okra (bámia, gyombó) (Hibiscus esculentus) [A mályvafélék családjába tartozó egynyári növény.] ketmia konopiowata, kenaf (Hibiscus cannabinus) [1. gatunek ketmii, roślina dostarczająca włókna i oleju; 2. gatunek rośliny należący do rodziny ślazowatych. Wywodzi się z obszaru międzyzwrotnikowego.] – Rostmályva (Hibiscus cannabinus) Ketmia szczawiowa (Hibiscus sabdariffa) [gatunek z rodziny ślazowatych pochodzący z tropikalnej Ameryki i rozpowszechniony w uprawie w całej strefie tropikalnej. Roślina jest popularna zwłaszcza w krajach arabskich i Indiach, gdzie sporządza się z jej suszonych kielichów napoje i stosuje w formie przypraw do różnych potraw.] – szudáni hibiszkusz v. ehető hibiszkusz, tea hibiszkusz, piros sóska, vadhibiszkusz, afrikai mályva, rozella, rosella (Hibiscus sabdariffa) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályában a mályvavirágúak (Malvales) rendjébe és a mályvafélék (Malvaceae) családjába tartozó cserje] - Wersja 01 01 2017 keton [związek organiczny zawierający grupę karbonylową, połączoną z dwiema takimi samymi lub różnymi grupami organicznymi] – (vegytan) keton ketony – (vegytan) ketonok [láncközi oxocsoportot (═O) tartalmazó oxigéntartalmú szerves vegyületek. Általános képletük: R1-CO-R2. A képletben szereplő R1, R2 láncokat a keton oldalláncainak nevezzük] Ketura (kadzidło, podniecenie) [ją obrał Abraham za żonę po śmierci Sary. Miał z nią sześciu synów, z których najsławniejszy był Midian. Z Sarą Abraham miał syna Izaaka, co jest typiczne dla strony duchowej Izraela, zaś potomkowie Ketury przedstawiają raczej cielesną stroną potomków.] – KETURÁ (füstölő szerszám, tömjénillat, jó illat; tömjénillatba burkolt) [Ábrahám második felesége; hat fiú anyja, akik az arab törzsek ősatyái voltak (1Móz 25,1-6; 1Krón 1,33).] Ketury i Abrahama Synowie [1. Zimran (ich śpiew). 2. Jokszan (ptasznik). 3. Madan (kłótnia). 4. Midian (walka, spór). 5. Jiszbak (opuści sam). 6. Szuach (bogactwo). Abraham skierował wszystkich na wschód.] – keturiták és Ábrahám fiai - a zsidók és moszlimok [Arábia nomád-félnomád törzsei az ÓSz-ben az izmaeliták, joktaniták, keturiták, ill. ezek alcsoportjai: Kedár, Szeba, Dedám, Ofir.] Kevlar (PPTA, poli(tereftalano-1,4-fenylodiamid) lub poli(p-fenylotereftalanoamid), -[-COC6H4-CO-NH-C6H4-NH-]n- ) [1. polimer z grupy poliamidów, a dokładniej aramidów, z którego przędzie się włókna sztuczne o wysokiej wytrzymałości na rozciąganie. Kevlar został wynaleziony w laboratoriach DuPont w 1965 przez zespół badaczy pod kierunkiem Stephanie Kwolek. "Kevlar" jest nazwą handlową firmy DuPont. Inne zarejestrowane nazwy handlowe to "Twaron" firmy Teijin Twaron. Kevlar otrzymuje się w wyniku reakcji polikondensacji chlorków kwasów dikarboksylowych z aminami aromatycznymi. 2. Włókno z poliamidu, które jest wykorzystywane w celu zapewnienia odporności na złamanie i rozciąganie w kablu światłowodowym. Kevlar to znak handlowy firmy DuPont Company.] – Kevlar (aramid) szövet (DuPont Company márkaneve) Keyhole Markup Language (KML) [język znaczników oparty na XML-u, otwarty standard zatwierdzony przez Open Geospatial Consortium pozwalający na wizualizację trójwymiarowych danych Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 2530 przestrzennych. Wykorzystywany jest m.in. w aplikacjach Google Earth, Google Maps, Bing Maps, Flickr, NASA World Wind oraz Wikimapii.] – KML (Keyhole Markup Language) [A Google Earth és Google Maps által használt XML-alapú jelölőnyelv térben ábrázolt alakzatok megjelenítésére.] keystone [zob. zwornik] – (ang.) Keystone, (inf.) trapéztorzítás-korrekció [a vetítési felületre nem merőleges vetítési szögből eredően a kép oldalélei nem függőlegesek (szabályos téglalap helyett trapéz alakú kép látszik)] Keystroke logger (Keystroke Cops) [program lub urządzenie, które przechwytuje każde naciśnięcie klawisza na klawiaturze komputerowej. Rozwiązania tego typu mogą służyć do monitorowania aktywności pracownika, ale także do przechwytywania poufnych danych.] – (inf.) Keystroke logger (Keystroke Cops) [Key logger észrevétlenül rögzíti a minden felhasználói tevékenység billentyűleütéseit.] kędy [daw.; zob. którędy] – (dawno) hol? merre?; hova? hová? merre?; ahonnan; amerre kędykolwiek – akárhol, bárhol (is); bárhová v. akárhová v. bárhova v. akárhova (is), akármerre, bármerre kędyś [daw.; zob. gdzieś] – valahová, valahova kędzierzawić [1. kręcić włosy lub sierść; 2. wytwarzać na tkaninach drapanych nierówną, splątaną strukturę powierzchniową] – göndöríteni, bodorítani, hullámosítani kędzierzawić się [1. o włosach, sierści: być lub stawać się kędzierzawym; 2. o roślinach: rosnąć bujnie] – göndörödni kędzierzawieć [zob. kędzierzawić się w zn. 1.] – göndörödni, bodrosodni, bodrossá v. göndörré változni kędzierzawo – bodrosan, göndören kędzierzawość – fodrosság, göndörség, bodrosság kędzierzawy, -a, -e [1. o włosach, sierści: skręcony, wijący się; 2. o człowieku: mający kręcone włosy; 3. o liściach: mający karbowaną powierzchnię; 4. o roślinach: mający bujne, skłębione listowie] – göndör, fodros, bodros, hullámos kędzierzawe – (włosy) göndör kędzierzawe owce – göndör szőrű juh v. juhok kędzierzawe włosy – hullámos v. göndör haj kędzior [pasmo wijących się włosów lub skręconej sierści] – hajfürt, fürt, tincs; lokni kędziorek – fürtöcske kędziorkowaty, -a, -e – fodros, bodros, hullámos - Wersja 01 01 2017 kępa [1. skupisko drzew, krzewów, kwiatów itp.; 2. mała wyniosłość na podmokłym, bagnistym terenie; 3. wysepka na rzece lub jeziorze porosła roślinami] – (pęk) nyaláb, köteg; (wyspa) kis sziget, szigetecske; (sitowisko) zsombék; facsoport, berek, cserjés, csalit kępa malin – málnás kępiasto – bokrosan, bokor alakúan kępiasty, -a, -e [1. pokryty kępami; 2. rosnący w kępach] – zsombékos; bokros, bozótos, cserjés, lombos; szigetes kępka [zdrobnienie od kępa] – apró mirigyduzzanat kępki włosów na brodzie – szőrcsomók az állon kępkowaty, -a, -e [podobny do kępki] – szigetes; halmos, dombos; bozótos, csalitos; zsombékos kęs [1. kawałek czegoś do jedzenia; 2. kawałek, część, pewna ilość czegoś; 3. półwyrób stalowy otrzymany przez kucie, wyciskanie lub walcowanie kęsiska; 4. ząb zwierzęcia drapieżnego] – harapás, falat, darabka; egy darab; szén (nagy darabokban) kęs chleba – egy falat kenyér; egy harapás kenyér kęs czasu minął – eltelt már egy kis idő kęs do kęsa, a będzie kawał mięsa – [egy falat és egy falat, ebből lesz egy darab hús] sok kicsi sokra megy kęs drogi jeszcze – még egy jó darab út; jókora út még Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone