Perspektywy zrównoważonego rozwoju Regionalnego związku

P ERSPEKTYWY
ZRÓWNOWAŻONEGO
ROZWOJU
R EGIONALNEGO ZWIĄZKU
PSZCZELARZY W T ORUNIU
Rozwój programu Młody Pszczelarz
Ljuba Ivasivka, Roslava Stoyanova, Wiktoria Kowalińska, Katarzyna
Cieśla
7/26/2013
7/26/2013
O RGANIZATOR
P ARTNER BIZNESOWY
S PONSOR
Narodowy
Fundusz
Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej
Fundacja Sendzimira
P ARTNER
Miasto Toruń
Poniższy raport został sporządzony przez uczestników Akademii Letniej “Wyzwania
Zrównoważonego Rozwoju w Polsce, Toruń 2013”, w ramach projektu
Zrównoważonego Biznesu.
1
7/26/2013
Spis treści
1.
Wstęp ................................................................................................................................ 3
2.
Podstawowe informacje o Regionalnym Związku Pszczelarzy w Toruniu ................... 3
3.
Obecna sytuacja ............................................................................................................... 4
4.
3.1.
Środowisko przyrodnicze ............................................................................ 4
3.2.
Gospodarka .................................................................................................. 5
3.3.
Społeczeństwo .............................................................................................. 6
3.4.
Jakość życia ................................................................................................. 7
Możliwe rozwiązania ........................................................................................................ 8
4.1.
Program Młody Pszczelarz.......................................................................... 8
4.1.1.
Krótki opis ............................................................................................ 8
4.1.2.
Analiza metodą kompasu .................................................................... 9
4.1.3.
4.1.4.
Krótki opis ............................................................................................ 9
4.1.5.
Analiza metodą kompasu .................................................................. 11
4.2.
5.
Propozycja zajęć dla dzieci i młodzieży ................................................... 9
Inne propozycje .......................................................................................... 11
4.2.1.
Pasieka modelowa .............................................................................. 11
4.2.2.
Zaproszenie i zachęcenie do współpracy wolontariuszy ................... 12
Wybrane dobre praktyki z zakresu pszczelarstwa z Polski i zagranicy ..................... 13
5.1.
Turystyka pszczelarska ............................................................................ 13
5.2.
Festiwal miodu .......................................................................................... 13
5.3.
Wakacyjne obozy ....................................................................................... 13
5.4.
Adopcja pszczół .......................................................................................... 13
5.5.
Olej Kujawski ............................................................................................ 14
5.6.
Pszczoły w mieście ..................................................................................... 14
6.
Możliwości finansowania ............................................................................................... 15
7.
Potencialni partnerzy..................................................................................................... 16
8.
7.1.
Lokalne NGOsy: ........................................................................................ 16
7.2.
Lokalne firmy/institucje ............................................................................ 16
7.3.
Lokalne szkoły/uniwersytety .................................................................... 17
Podsumowanie ................................................................................................................ 17
2
7/26/2013
1. WSTĘP
Poniższy raport powstał, jako część praktycznego projektu biznesowego,
realizowanego podczas Akademii Letniej „Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju w
Polsce 2013”, organizowanej przez Fundację Sendzimira we współpracy z Miastem
Toruń.
Celem raportu jest zaproponowanie możliwości zrównoważonego rozwoju
Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu oraz podniesienie świadomości
społecznej na temat znaczenia pszczół w przyrodzie i korzyści, jakich dostarczają
człowiekowi. Pszczoły nie tylko produkują miód, ale również świadczą inne usługi,
takie jak zapylanie, które ma kluczowe znaczenie dla różnorodności biologicznej oraz
produkcji żywności. Pszczoły zapylają do 80 – 90% wszystkich upraw, co stanowi 1/3
produkcji żywności dla ludzkości.
W pierwszej części raportu, przeanalizowaliśmy obecną sytuację Związku oraz
pszczelarstwa ogółem za pomocą narzędzia Kompas, które obejmuje cztery obszary –
środowisko przyrodnicze, gospodarkę, społeczeństwo i jakość życia. W drugiej części
raportu opisaliśmy możliwe rozwiązania, dzieląc je na dwie główne kategorie –
Program Młody Pszczelarz oraz działania aktywizujące dzieci i młodzież. Każdy z
pomysłów krótko opisaliśmy oraz przeanalizowaliśmy z perspektywy
zrównoważonego rozwoju, odnosząc się do wyników narzędzia Kompas. Następnie
zaproponowaliśmy możliwości finansowania projektów oraz możliwe sposoby
współpracy z innymi podmiotami. Końcowa część raportu zawiera informacje o
„dobrych praktykach” w sektorze pszczelarstwa, które mogą stanowić inspirację dla
Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu.
2. PODSTAWOWE INFORMACJE O REGIONALNYM
ZWIĄZKU PSZCZELARZY W TORUNIU
W rejonie Torunia tradycja pszczelarska jest bardzo długa, bo sięgająca XIII wieku.
Pierwszy Związek Pszczelarski w tym rejonie powstał po I Wojnie Światowej. W
1935 podczas Walnego Zjazdu Delegatów Pomorskiego Związku Towarzystw
Pszczelniczych, uchwalono nowy statut Związku i zmieniono nazwę na Pomorski
Związek Pszczelarzy z siedzibą w Toruniu. Od tamtej pory, Związek aktywnie
uczestniczy w zarządzaniu i organizacji różnych imprez i promuje pszczelarstwo jako
wartościowe hobby w tym regionie.
Obecnie Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu składa się z 10 okręgów: Toruń,
Grudziądz, Jabłonowo Pomorskie, Chełmno, Wąbrzeźno, Łasina, Chełmża, Brodnica,
Gołub-Dobrzyń, Górzno o łącznej liczbie 500 członków, którzy łącznie posiadają
ponad 1000 rodzin pszczelich.
Regionalny Zarząd składa się z 7 osób (w tym Prezesa). Związek organizuje fora,
festiwale, dni pszczelarza, konkursy fotograficzne, edukacyjne zajęcia na pasiece dla
3
7/26/2013
dzieci i młodzieży; członkowie Związku biorą również udział w polskich
i międzynarodowych wydarzeniach dotyczących pszczelarstwa.
3. OBECNA SYTUACJA
Przeanalizowaliśmy obecną sytuację Związku oraz ogólnie pszczelarstwa, metodą
narzędzia Kompas, definiując najważniejsze problemy i wskaźniki w czterech
różnych obszarach. Narzędzie Kompas, które zostało wprowadzone przez Alana
AtKinsson’a, służy do podnoszenia powszechnego zrozumienia zrównoważonego
rozwoju, a także do analizy sytuacji zastanej pod kątem możliwości jej zmiany, w tym
kierunków przyszłego rozwoju. Podobnie jak w tradycyjnym kompasie, narzędzie
składa się z czterech kategorii – środowiska przyrodniczego (ekosystemy,
bioróżnorodność, zasoby, odpady), gospodarki (sytuacja gospodarcza i otoczenie
ekonomiczne), społeczeństwa (kultura, normy i warunki socjalne) oraz jakości życia
(szczęście, zdrowie, samopoczucie).
3.1. Środowisko przyrodnicze
Jednym z najważniejszych zagadnień, związanych ze zrównoważonym rozwojem są
warunki naturalne. W tym przypadku, głównymi wskaźnikami są: populacja pszczół,
różnorodność biologiczna roślin oraz ilość używanych pestycydów i antybiotyków.
Najlepszymi terenami dla pszczelarstwa są obszary
wolne od działalności przemysłowej, takie jak,
rozległe łąki, w regionie występujące głównie w
okolicach Jabłonowa Pomorskiego, Wąbrzeźna,
Łasiny. Te obszary charakteryzują się największą
koncentracją
pasiek
oraz
największym
2
zagęszczeniem uli na km .
Niestety, obecna sytuacja w województwie
Kujawsko-Pomorskim (podobnie jak w skali
globalnej), pokazuje, że wielkość populacji pszczół
maleje. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele.
Pierwszym z nich jest fakt, że pszczoły są bardzo wrażliwe na różne choroby,
mikroorganizmy chorobotwórcze czy grzyby. Po drugie nie ma poprawy znaczącego
postępu w dziedzinie leków stosowanych do leczenia pszczół. Procedura
wprowadzania nowych leków jest bardzo skomplikowana i mija dużo czasu nim
nowoczesny lek dotrze na rynek.
Nadmierne stosowanie
pestycydów i GMO powoduje
spadek populacji pszczół
Negatywny wpływ na populację pszczół ma również nowoczesne rolnictwo. Sadzenie
monokulturowych upraw (rzepak, kukurydza, żyto, pszenica) na rozległych terenach
jest dla pszczół poważnym zagrożeniem i czyni je bardziej narażonymi i mniej
odpornymi na szkodliwe czynniki zewnętrzne, co powoduje ich wyginięcie lub
4
7/26/2013
znacznie obniża wydajność ich pracy. Dlatego też niezwykle ważne jest, aby wokół
pasieki uprawiać różnorodne rośliny.
Negatywny wpływ na pszczoły może mieć również rozprzestrzenianie się upraw i
nasion GMO, a także częste stosowanie pestycydów, co niestety w polskim sektorze
rolnictwa jest ważnym problemem. Niektóre nawozy sztuczne i pestycydy są
szkodliwe dla pszczół, gdyż uszkadzają ich system odpornościowy. Chociaż w 2013
roku nie było oficjalnie zgłoszonych przypadków zatrucia pszczół chemicznymi
środkami roślin, odnotowano kilka konfliktów między pszczelarzami, a rolnikami.
Spory kończyły się akcjami edukacji skierowanej do rolników, w tym
uświadamianiem im jak ważne jest ograniczanie użycia pestycydów w porach, gdy
pszczoły latają na polach. W Polsce istnieją pewne ograniczenia dotyczące użycia
chemikaliów. Na przykład, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin
zawierających neonikotynoidy zostało zabronione na okres 3 lat. Powodem tego
zakazu był fakt, że naukowo dowiedzione, że substancja ta osłabia pszczoły, co może
prowadzić do osłabienia lub śmierci całej rodziny pszczelej. Mimo to, popularny
herbicyd „Roundap”, produkowany przez firmę „Monsanto”, jest legalnie stosowany
w Polsce, choć jego całkowity czas rozkładu w glebie trwa 30 lat, co prowadzi do
toksyczności pastwisk pszczelich, a później również miodów.
W województwie Kujawsko-Pomorskim zagęszczenie uli (jedna rodzina pszczela w
jednym ulu), wynosi 2,5 ula/km2. Celem Regionalnego Związku Pszczelarzy w
Toruniu jest osiągnięcie zagęszczenia równego 3 ule/km2 w niedalekiej przyszłości.
Ten plan jest utrudniony przez kwestie zdrowia pszczół – w tym roku po wyjątkowo
długiej zimie, odnotowano śmierć ok. 20% populacji pszczół.
3.2. Gospodarka
Głównym problemem z ekonomicznego punktu widzenia jest pozyskanie funduszy,
zarówno na organizację warsztatów edukacyjnych, jak i na kursu dla osób, które
chciałyby założyć pasiekę i prowadzić swój własny biznes. Wskaźnikami, których
użyliśmy są fundusze UE, cena sprzętu pasiecznego oraz ceny miodu.
Komisja Europejska oferuje wsparcie na: pomoc techniczną dla pszczelarzy, analizę
miodu, badania stosowane oraz zasiedlanie uli. Refunduje się 50% kosztów różnych
programów pszczelarskich, a pozostałe 50% jest pokrywane przez państwo
członkowskie. Program na lata 2014 – 2016 obejmuje stopniowy wzrost
finansowania, Polska otrzyma w latach 2014 – 2016 2 800 000 zł rocznie1.
Oprócz wiedzy i doświadczenia, do rozpoczęcia pszczelarskiej działalności
gospodarczej potrzebne są również inwestycje. Mała pasieka, do 10 rodzin pszczelich,
może kosztować do 12 tys. zł. Drogi jest również sprzęt do pobierania miodu, a
opieka nad pszczołami wymaga dodatkowych kosztów na zakup leków, dezynfekcji,
1
European Commission, 2013, Green light for 2014-2016 beekeeping programmes.
5
7/26/2013
czy pokarmu dla pszczół. Ponieważ w pierwszym roku, nie pobiera się miodu, zwrot
inwestycji jest stosunkowo długi i może trwać nawet więcej niż 3 lata.
Cena miodu zależy od wyboru pszczelarza – można sprzedawać miód do hurtowni lub
bezpośrednio klientowi. Jeśli pszczelarz zdecyduje się sprzedać miód do hurtowni,
otrzymuje pieniądze po trzech miesiącach, a cena 10 zł/kg jest zbyt niska, żeby
zapewnić samofinansowanie się pasieki. Sprzedając miód bezpośrednio do klientów,
pszczelarze mogą uzyskać wyższą cenę ok. 40 zł/kg. W tym celu, muszą jednak
uzyskać licencję od Inspekcji weterynaryjnej, co jest skomplikowane, ponieważ
stawia np. wymaganie posiadania odrębnego pomieszczenia do przetwarzania miodu
z wentylacją, bieżącą wodą itp. Sprzedaż bezpośrednia obejmuje również dodatkowe
koszty, związane z marketingiem produktu.
Kolejną grupą czynników są wymierne zyski płynące z pracy pszczół. Według
oddziału pszczelnictwa w Puławach, roczne zyski z zapylania przez pszczoły pól
rzepaku, szacuje się na 600 – 700 mln zł, a dla upraw sadowniczych zyski
przewyższają kwotę 3 mld zł rocznie2. Około jedna trzecia plonów w rolnictwie jest
zapylana przez owady. Jednocześnie straty dla gospodarki w Polsce, ze względu na
niedobór pszczół szacuje się na 2,5 – 3 mld rocznie3.
3.3. Społeczeństwo
Analizując warunki społeczne w odniesieniu do
pszczelarstwa, użyłyśmy wskaźników takich jak
średnia wieku pszczelarzy; równowaga pomiędzy
amatorami, a profesjonalnymi pszczelarzami; a
także konsumpcję miodu.
Ule na terenie miasta (np. w Toruniu) spotykają
się z różnym odbiorem. Z jednej strony, istnieje
grupa mieszkańców, którzy są świadomi korzyści
Drogi sprzęt i powolny zwrot
płynących od pszczół, z drugiej strony pszczoły w inwestycji może być przeszkodą
przestrzeni miejskiej, budzą obawy zwykłych
dla młodych pszczelarzy
ludzi, a nawet strach przed użądleniem. Duże
pasieki mogą być silnie krytykowane przez
sąsiadów, rodziny z dziećmi i osoby uczulone na jad pszczeli.
Ważną kwestią do podkreślenia w kontekście społeczeństwa, jest specyficzna
struktura wiekowa pszczelarzy w Związku. Według zebranych danych, średnia wieku
pszczelarzy w Związku wynosi ok. 70 lat (co przewyższa średnią wieku pszczelarzy
w całym kraju, która wynosi 57 lat). Rozkład wieku waha się od 24 do 90 lat. Ten
problem ma zasięg ogólnopolski – Departament Rynków Rolnych, Ministerstwa
2 Semkiw P., Ochał J. [2010]: Sektor pszczelarski w Polsce – aktualne dane (cz. I). Pszczelarstwo nr
5, ss. 12-13
3 Semkiw P., Ochał J. [2010]: Sektor pszczelarski w Polsce – aktualne dane (cz. I). Pszczelarstwo nr
5, ss. 12-13
6
7/26/2013
Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w swoich opracowaniach wyraźnie alarmuje, że niewielki
procent młodych ludzi zaangażowanych w pszczelarstwo to poważne wyzwania dla
całego sektora.
Równie istotnym problemem wydaje się być duże rozproszenie uli i dominacja
pszczelarzy amatorów (posiadający mniej niż 80 rodzin pszczelich), a także
przeważająca liczba mężczyzn (tylko 24 kobiety wśród 500 członków Związku).
Niestety jest to zgodne z ogólną tendencją w Polsce.3
Kolejną kwestią jest ilość spożywanego miodu i profil przeciętnego klienta. Według
Prezesa Związku, największa ilość miodu sprzedawana jest osobom starszym, którzy
mają ograniczone możliwości finansowe, więc wysoka cena miodu to dla nich
poważna przeszkoda. Mimo, że Polska jest jednym z liderów w produkcji miodu w
Europie, ilość spożywanego miodu na osobę w naszym kraju wynosi zaledwie 0,62
kg/os. i jest niższa niż w innych krajach Europy (np. Grecja – 3,5 kg/os., Austria – 2,5
kg/os., Niemcy – 2 kg/os.).
Opisane kwestie mogą okazać się kluczowe i powinny być brane pod uwagę w trakcie
przygotowywania i wdrażania nowych programów, skierowanych zarówno do
członków Związku jak i innych zainteresowanych stron.
.
3.4. Jakość życia
Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu, stara się
zachęcać ludzi do pszczelarstwa na wiele sposobów.
Dlatego działania promocyjne są skierowane do
różnych grup ludzi, szczególnie do dzieci i do
doświadczonych pszczelarzy.
Związek organizuje
warsztaty i festiwale
pszczelarskie
Aby zachęcić dzieci, a także pokazać im znaczenie
pszczół w przyrodzie, Związek organizuje konkursy
plastyczne i fotograficzne. Wspólnie z Powiatową i Miejską Biblioteką Publiczną
oraz lokalnym gimnazjum, organizowany jest Wojewódzki Festiwal Konkursów o
Pszczołach, podczas którego uczniowie mogą sprawdzić swoją wiedzę o pszczołach, a
także zaprezentować swoje zdolności artystyczne.
Dla doświadczonych pszczelarzy, Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu
organizuje dużą imprezę poświęconą pszczelarstwu – Forum Pszczelarzy w
Przysieku. Współpracując z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa
Rolniczego, przeprowadza cykl wykładów i organizuje targi sprzętu pszczelarskiego.
Wydarzenie cieszy się dużo popularnością wśród pszczelarzy – w ostatniej edycji
udział wzięło 1200 osób.
3
Biuletyn Informacyjny (nr 7–8/2008) wydany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz
Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa; pod redakcją Małgorzaty Książyk.
7
7/26/2013
W sezonie zimowym, Związek organizuje cykl 6-cio dniowych szkoleń „Pszczoła, a
środowisko”, prowadzonych w kołach terenowych województwa. W tym roku udział
wzięło 620 osób. W szkoleniu „Prowadzenie pasiek metodami ekologicznymi” udział
wzięło 50 uczestników. We wrześniu tego roku, członkowie Związku zamierzają
wziąć udział w wycieczce do Kijowa, gdzie odbędzie się największy,
międzynarodowy kongres pszczelarski – Apimondia.
Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu promuje swoją działalność za
pośrednictwem strony internetowej, którą odwiedza średnio 161 osób dziennie.
Pszczelarstwo ma pozytywny wpływ na jakość życia. Pracując z pszczołami,
pszczelarze spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu i są silnie związani z naturą.
Kolejną zaletą jest aromaterapia dostarczana przez pszczoły: wdychanie powietrza z
ula (wosk, kwiaty, miód) ma pozytywny wpływ na osoby z alergiami i problemami
oddechowymi. Pszczelarstwo jako hobby, zwiększa zadowolenie z życia.
4. MOŻLIWE ROZWIĄZANIA
W tej części raportu, prezentujemy opracowane przez nas dwa możliwe rozwiązania –
Program Młody Pszczelarz, skierowany do osób dorosłych, które chciałyby założyć
własną pasiekę oraz działania aktywizujące dzieci i młodzież, aby zainteresować je
tematyką pszczelarską. Prezentujemy również pomysły, które wesprą oba te projekty
– stworzenie pasieki edukacyjnej oraz zachęcenie wolontariuszy.
4.1.
Program Młody Pszczelarz
4.1.1. Krótki opis
Program będzie skierowany do następujących grup docelowych:
 40 – 50 letnich osób, którzy przechodzą na wcześniejszą emeryturę i chciałyby
założyć własną pasiekę, jako hobby lub dodatkowe źródło dochodów;
 studentów kończących uczelnie wyższe, którzy chcą rozpocząć własną
działalność gospodarczą (dotarcie do tej grupy docelowej można wspierać poprzez
kontakt z organizacjami studenckimi, klubami ekologicznymi, biurami karier);
 osoby bezrobotne, którzy chcą rozpocząć własną działalność gospodarczą w
pszczelarstwie (współpraca z regionalnymi ośrodkami pomocy osobom
bezrobotnym).
Mechanizm działania opiera się na programie edukacyjnym dla początkujących
pszczelarzy, który obejmie 20 chętnych do pracy w tym zawodzie osób. Szkolenie
będzie składało się z 6-cio miesięcznej części teoretycznej (wykłady) oraz rocznej
części praktycznej (praca z pszczołami na pasiece) – spotkania będą odbywać się w
systemie weekendowym. Uczestnicy otrzymają również materiały edukacyjne oraz
dostęp do internetowego forum, gdzie będą mogli omówić istotne kwestie i zadawać
pytania opiekunom. Po zakończonym kursie, uczestnicy mogą otrzymać wsparcie w
8
7/26/2013
stworzeniu własnej pasieki w formie konsultacji na temat pozyskiwania środków
finansowych lub możliwości przejęcia opuszczonej pasieki. Uczestnicy, którzy założą
własne pasieki po zakończonym kursie, będą w ciągu pierwszego roku swojej pracy w
stałym kontakcie z doświadczonym pszczelarzem, który zapewni ogólne wsparcie i
wskazówki, a także będzie regularnie odwiedzał pasiekę podopiecznego. Program dla
uczestników będzie bezpłatny.
4.1.2. Analiza metodą Kompasu
Środowisko przyrodnicze: Program zachęci większą liczbę osób do

pszczelarstwa, co doprowadzi do zwiększenia populacji pszczół w tej części
Polski. W tym przypadku, będzie to pozytywnie wpływać na jedną z głównych
usług ekosystemów: zapylanie. Część osób, które ukończą kurs, przejmą opiekę
nad opuszczonymi ulami, co zapobiegnie rozprzestrzenianiu się chorób do innych
pasiek i będzie miało pozytywny wpływ na zdrowie pszczół w rejonie. Ponieważ
pszczelarstwo wymaga poprawy jakości terenu wokół pasieki, rosnąca liczba
pszczelarzy będzie miała pozytywny wpływ na różnorodność biologiczną.

Gospodarka: stabilność finansowa programu, będzie w dużym stopniu
zależała od zdolności Związku do pozyskania środków finansowych na niego. W
celu zmniejszenia tego uzależnienia, Związek może przemyśleć opcję podziału
kosztów – 80% można pokrywać ze środków własnych, a 20% pokrywanych
byłoby przez uczestników. Program może mieć pozytywny wpływ na gospodarkę
rejonu, ponieważ pozwoli młodym absolwentom i osobom bezrobotnym na
rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.
Społeczeństwo: Program będzie zachęcał młodych ludzi do

pszczelarstwa i pozwoli także doświadczonym pszczelarzom przekazać swoją
wiedzę następnej generacji. Osoby, które ukończą kurs dla początkujących, będą
zaproszone do wstąpienia do Regionalnego Związku Pszczelarzy, co znacznie
poprawi strukturę wiekową w Związku.

Jakość życia: program może przyczynić się do redukcji bezrobocia, a
także będzie okazją dla młodych absolwentów do rozpoczęcia własnej
działalności gospodarczej. Co więcej, młodzi ludzie korzystają z różnych narzędzi
komunikacyjnych i mogą skuteczniej dotrzeć do różnych grup społeczeństwa.
Zatem zwiększenie zainteresowania pszczelarstwem młodych ludzi, będzie
skutkowało wzrostem świadomości społecznej na temat znaczenia pszczół.
4.1.3. Propozycja zajęć dla dzieci i młodzieży
4.1.4. Krótki opis

Zwiedzanie modelowej pasieki dla uczniów
9
7/26/2013
Powyższa propozycja umożliwi dzieciom ze szkół podstawowych oraz starszej
młodzieży wizytę u pszczelarza i obejrzenie modelowej pasieki, a dodatkowo
zwiększy ich wiedzę z zakresu życia pszczół i pszczelarstwa, a także ich znaczenia
dla ekosystemów w procesie zapylania roślin czy wytwarzania produktów
spożywczych. Co więcej, wizyty te będą urozmaicone praktycznymi warsztatami z
zakresu obserwacji życia pszczół czy wyrobu świec z pszczelego wosku.
Proponowane warsztaty i wykłady mogłyby być prowadzone w ramach praktyk przez
studentów uczelni rolniczych i członków ekologicznych klubów zainteresowanych
pszczołami. Ciekawym pomysłem, mogłoby też być zaangażowanie zagranicznych
wolontariuszy, np. w ramach programu Wolontariatu
Europejskiego, co umożliwiłoby uczniom dodatkowo
naukę języków obcych.

Letni obóz pszczelarski
Nasza propozycja uwzględnia dwie opcje obozów dla
dwóch różnych grup wiekowych – pierwsza
skierowana jest do dzieci ze szkół podstawowych,
grupą docelową drugiej jest młodzież do 21 roku życia.
Dzieci najlepiej uczą się
przez doświadczenie
Propozycja obozu dla dzieci zawiera gry edukacyjne, edukację nastawioną na naturę
(np. metody rozpoznawania roślin, drzew, ich wartości dla pszczół, znaczenia pszczół
w życiu człowieka), zajęcia artystyczne (jak malowanie, warsztaty rękodzielnicze –
wyrób świeczek z wosku pszczelego itp.) oraz utworzenie ścieżek edukacyjnych w
lesie.
Obóz dla młodzieży to propozycja zapoznania z bardziej szczegółową wiedzą na
temat życia pszczół i opieki nad pasieką oraz możliwością przetestowania swojej
wiedzy w praktyce pod okiem doświadczonych pszczelarzy.
Dodatkowo obie powyższe propozycje, oprócz zajęć skupionych na pszczelarstwie i
pszczołach, mogłyby dostarczać wiedzy o lokalnych tradycjach i zwyczajach (jak
nauka tańca i piosenek ludowych czy tradycyjnych przepisów kulinarnych),
proponować warsztaty rzemieślnicze (ceramika, rzeźba, wyrób świeczek itp.), jazdę
konną, wspinaczkę czy inne sporty. Udział w obozach byłby w większości odpłatny.
Bezpłatna możliwość uczestnictwa mogłaby być nagrodą dla zwycięzców konkursu
na temat pszczół, organizowanego przez Związek Pszczelarzy przed obozem.

Adopcja ula
Adopcja jest propozycją dla szkół ponadpodstawowych czy młodzieżowych klubów
ekologicznych, umożliwiającą regularne wizyty np. w modelowej pasiece oraz pomoc
przy opiece nad wybranym ulem pod okiem doświadczonego pszczelarza. Dzięki
temu uczniowie nie tylko zdobędą wiedzę praktyczną, ale i doświadczenie niezbędne
przy zakładaniu własnej pasieki w przyszłości. Ciekawą propozycją jest również
prowadzenie bloga z opisem wykonywanych w pasiecie zabiegów pielęgnacyjnych i
10
7/26/2013
wiadomościami z życia pszczół, co mogłoby przyczynić się do zwiększenia
świadomości społecznej w zakresie znaczenia pszczół.
4.1.5. Analiza metodą Kompasu
Środowisko przyrodnicze: zaproponowane aktywności nie mają

bezpośredniego wpływu na środowisko naturalne, jednakże przyczynią się do
wzrostu ogólnej wiedzy na jego temat wśród dzieci i młodzieży. Dodatkowo
niektóre z aktywności zaproponowanych w ramach obozów letnich jak np.
tworzenie ogrodów z roślinami miododajnymi dla pszczół, mogą przyczynić się
do zwiększenia bioróżnorodności.

Gospodarka: zorganizowanie powyższych aktywności nie wymaga
dużego nakładu finansowego, a jedynym wydatkiem będzie ewentualne
wynagrodzenie dla wykładowców, osób prowadzących warsztaty oraz opiekunów
grup dzieci i młodzieży. W celu pokrycia wspomnianych wydatków w zakresie
edukacji, możliwe jest znalezienia dodatkowego źródła finansowania w postaci
projektów i konkursów grantowych.

Społeczeństwo: działania te zwiększą świadomość dzieci i młodzieży
w zakresie znaczenia pszczół w naszym życiu, pomoże im to również pokonać
ewentualny strach przed tymi pożytecznymi owadami oraz przyczyni się do
ogólnego wzrostu akceptacji pszczół przez społeczeństwo. Program pomoże
zrozumieć walory zdrowotne miodu, przez co może wpłynąć na wzrost spożycia
miodu wśród młodych ludzi.

Dobrostan i wpływ na ogólną jakość życia: zaproponowane
aktywności zachęcą dodatkowo dzieci do spędzania większej ilości czasu na
świeżym powietrzu, co wzmocni ich kontakt z naturą, pozytywnie wpłynie na ich
stan zdrowia i ogólne samopoczucie. Pomimo, że propozycja ta nie przyczyni się
natychmiastowo do pozyskania nowych członków dla Związku Pszczelarzy, to
jednak daje nadzieję, że zapoczątkowane w dzieciństwie czy wieku młodzieńczym
hobby będzie w przyszłości kontynuowane i przełoży się na prowadzenie własnej
pasieki, co zapewni ciągłość tradycji pszczelarskiej regionu.
4.2. Inne propozycje
4.2.1. Pasieka modelowa
Stworzenie modelowej pasieki dałoby następujące możliwości jej wykorzystania jako
miejsca:

edukacji dla ludzi, którzy chcieliby zacząć hodowlę w swojej własnej pasiece
(uczestnicy programu Młody Pszczelarz),
11
7/26/2013

realizacji programów stażowych przez studentów
pszczelarstwem podczas wizyt edukacyjnych dla uczniów,

turystyki pszczelarskiej.
zainteresowanych
Możliwości finansowania modelowej pasieki:

Środki Unii Europejskiej do pokrycia początkowych wydatków niezbędnych
do wybudowania modelowej pasieki.

Niewielkie dotacje oraz opieka nad ulami w zamian za miód, uzyskiwane z
program “adopcji uli” przez szkoły, organizacje oraz przedsiębiorstwa.

Udostępnienie pasieki do zwiedzania przez turystów, którzy chcieliby
dowiedzieć się nieco więcej o pszczołach.

Wytworzenie marki i legalna sprzedaż miodu oraz innych produktów
pszczelich pozyskiwanych z modelowej pasieki.
4.2.2. Zaproszenie i zachęcenie do współpracy wolontariuszy
Związek pszczelarski może ponadto rozważyć możliwości zachęcenia studentów
kierunków przyrodniczych (i nie tylko) do aktywnego wolontariatu w ich strukturach.
Przykładowo studenci kierunków informatycznych w ramach programu
uniwersyteckiego mogliby wspomóc funkcjonowanie i rozwinąć istniejącą stronę
internetową. Studenci pedagogiki czy biologii mogliby być pomocni w
przygotowywaniu i przeprowadzeniu działań edukacyjnych, gier i zabaw o tematyce
związanej z pszczołami i pszczelarstwem wśród dzieci (takie doświadczenie jest
często od nich wymagane w ramach obowiązkowych praktyk na studiach). W zamian
studenci będą mogli zdobyć doświadczenie w swoich dziedzinach nauki, a jako
podziękowanie otrzymać upominki wprost z pasieki.
Promocja wolontariatu i pozyskiwanie wolontariuszy mogłyby się odbywać za
pośrednictwem strony internetowej oraz promocji bezpośredniej w trakcie festiwali
poświęconych pszczelarstwie oraz podczas innych regionalnych wydarzeń.
12
7/26/2013
5. WYBRANE
DOBRE
PSZCZELARSTWA Z
PRAKTYKI
Z
ZAKRESU
POLSKI I ZAGRANICY
5.1. Turystyka pszczelarska
Jedna z hiszpańskich wiosek – Gargantilla del Lozoya – postawiła sobie za cel
przyciągnięcie turystów zainteresowanych pszczelarstwem. Utworzone zostały
specjalne trasy wycieczkowe na łonie natury4 z tablicami dostarczającymi informacji
o życiu i zwyczajach pszczół oraz ich znaczeniu dla człowieka. Dodatkowo turyści
mogą przyjrzeć się budowie tradycyjnych i bardziej nowoczesnych uli oraz
oczywiście spróbować miodu i innych produktów powstałych na bazie pszczelich
wyrobów. Turystyka pszczelarska prężnie rozwija się również w Słowenii, gdzie
podróżujący mają do wyboru różne ścieżki tematyczne nawiązujące do
pszczelarstwa5.
5.2. Festiwal miodu
Międzynarodowy Festiwal Pszczelarski6 to coroczna uroczystość odbywająca się w
Kolorado (USA) już od pięciu lat. W ramach festiwalu organizowane są wykłady,
zawody dla dzieci, uliczne sprzedaże miodów i innych wyrobów pszczelich, a także
mają miejsce warsztaty tematycznie związane z
pszczołami. Wszystko po to, by uświadomić
społeczeństwu jak wiele zyskuje dzięki pszczołom i jak
ważne są one zarówno dla ludzi jak i środowiska.
5.3. Wakacyjne obozy
W 2006 Fundacja “Przyjaciele Natury” zorganizowała Interaktywna prezentacja
wakacyjny obóz zlokalizowany na terenie Parku edukacyjna o przyrodzie
Narodowego znajdującego się niedaleko Ruse w Bułgarii7. Zaproponowane w ramach
obozu zajęcia obejmowały m.in multimedialne prezentacje lokalnej fauny i flory,
spacery edukacyjne po terenie Parku Narodowego, zawody w bieganiu, konkursy
sprawdzające znajomość ziół, konkursy malowania i rysowania oraz praktyczne
warsztaty związane z tematyką pszczół.
5.4. Adopcja pszczół
Ta inicjatywa została już przetestowana i zyskała dużą popularność w Szwecji.
Pozwala ona na adopcje pszczół wszystkim pasjonatom, którzy nie mogą posiadać
własnej pasieki. System opiera się na wspomaganiu wybranej pasieki niewielkimi
4 http://www.apitecnic.com/documentos/folleto_interior_ing.pdf
5 http://www.beekeeping-tourism.si/
6 http://palisadehoneybeefest.org/Home_Page.php
7 http://www.fsf-bg.org/projects/eei/lang_bg/index.html
13
7/26/2013
datkami finansowymi w zamian za słoiki miodu otrzymywane wraz z końcem lata8.
W ten sposób praktycznie każdy może przyczynić się do promocji usług ekosystemu
zapewnianych przez pszczoły (zapylanie), wspomóc produkcję wytworów pszczelich
oraz edukację na ich temat. Program umożliwia też internetowe śledzenie losów
adoptowanej przez siebie pasieki, a także osobiste jej odwiedzanie. Dodatkowo
autorzy programu organizują seminaria na temat pszczół i pszczelarstwa.
5.5.
Olej Kujawski
Kolejnym przykładem jest firma ZT “Kruszwica” S.A. produkująca olej rzepakowy, a
dodatkowo wspierająca akcje społeczne mające na celu polepszenie sytuacji pszczół
w Polsce. Firma w ramach projektu organizuje rodzinne pikniki z wieloma atrakcjami
jak sadzenie nektarodajnych roślin na terenie całej Polski. Dodatkowo, przy
współpracy z Białowieskim Parkiem Narodowym, sfinansowała skonstruowanie
tradycyjnego naturalnego ula, który następnie został zasiedlony pszczołami, a także
budowę ścieżki edukacyjnej, publikację książki poświęconej tematyce pszczół oraz
opracowanie systemu inwentaryzacji pszczół.
Równocześnie firma współpracuje z wieloma ekspertami i badaczami
specjalizującymi się w pszczelarstwie czy ogrodnictwie, a także różnymi
towarzystwami i stowarzyszeniami pszczelarskimi.
Od 2011 roku, wiele osób systematycznie zwiększa swoją wiedzę z zakresu potrzeby
ochrony pszczół dzięki kampanii edukacyjnej “Z Kujawskim Pomagamy Pszczołom”9
5.6. Pszczoły w mieście
Kolejnym przykładem dobrych praktyk pszczelarskich może być szwedzka firma Bee
Urban10, zajmująca się problemem pszczół i ochroną bioróżnorodności w mieście.
Wspiera firmy, które są zainteresowane podobnymi sprawami, poprzez umożliwienie
im zainstalowanie pasieki na dachach budynków firmowych lub posiadłości sponsora.
Bee Urban oferuje opiekę nad pasieką oraz odbiór miodu. Oferowana adopcja jednej
pszczoły kosztuje ok. 1 zł. Adopcja 500 pszczół umożliwia podjęcie decyzji o
lokalizacji pasieki na terenie miasta. Dodatkową opcją jest wykorzystanie przez firmę
specjalnych pakietów prezentowych – oczywiście w postaci pszczół. W Polsce
istnieje obecnie jeden budynek mieszczący na swym dachu hodowlę pszczół – jest
nim hotel Hyatt w Warszawie. W tym przypadku hotel nie zarabia na adopcji pasieki,
ale na wykorzystaniu produktów pszczelich w ofercie swojego hotelu (np.
serwowanie firmowego miodu "Złote Łazienki" w hotelowej restauracji).
8 http://adoptabee.se/blog/in-english
9 http://www.kujawski.pl/en/Helping-bees-with-Kujawski-oil.aspx
10 http://www.beeurban.se/
14
7/26/2013
6. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA
Mimo, że pozyskiwanie dofinansowań z Unii Europejskiej stało się w Polsce ostatnio
dość popularne, to jednak wciąż wykorzystywana jest jedynie niewielka część
funduszy przeznaczonych na działalność pszczelarską, co może prowadzić do
stagnacji sektora pszczelarskiego w Polsce. Poniżej przedstawiamy kilka możliwości,
które mogą się okazać pomocne:

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oferuje początkującym
pszczelarzom refundację za zakup niezbędnego oprzyrządowania, leków dla
pszczół oraz samych pszczół; to źródło dofinansowania może z powodzeniem
wesprzeć zaproponowany przez nas w rozdziale 4.1 program "Młody
Pszczelarz";

Regionalny Program Operacyjny miasta Bydgoszcz – program wspiera
ochronę i promocję aktywności związanych z ochroną dóbr natury;

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej realizuje
konkurs grantowy na projekt ochrony bioróżnorodności i ekosystemów;

Fundacja Nasza Ziemia organizuje coroczne akcje mające na celu zwrócenie
uwagi na problem ochrony środowiska i konieczności wspólnego dbania o nie;
to dobra opcja dofinansowania działań skierowanych do dzieci (patrz rozdział
4.2);

GAZ System to Polska firma dostarczająca gaz ziemny, a dodatkowo
angażująca się w projekty na rzecz ochrony środowiska. W ramach swojej
działalności organizują konkurs na realizację projektów ekologicznych;

Bank Ochrony Środowiska oferuje specjalne pakiety promocyjne dla NGO, a
dodatkowo wspiera działania na rzecz promocji zrównoważonego rozwoju,
ekologii i ochrony środowiska;

Lokalna Grupa Działania zrzeszająca przedstawicieli lokalnych organizacji
oraz mieszkańców danego obszaru, przyznaje dofinansowania dla organizacji
w ramach małych konkursów grantowych;

Program Grundvig – program promujący uczenie się przez całe życie,
dzielenie się wiedzą oraz wymianę doświadczeń i dobrych praktyk w różnych
dziedzinach wiedzy;

TeleFood ma w swej ofercie specjalne dofinansowanie przyznawane przez
jednostkę Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. wyżywienia i rolnictwa.
Promuje technologie i dobre praktyki wśród małych producentów rolnych,
15
7/26/2013
proponuje specjalny program wspierania inicjatyw oddolnych umożliwiający
ubieganie się o dofinansowanie (również dla sektora pszczelarskiego) na
działania proekologiczne jak również zakup niezbędnego sprzętu. Wartość
dofinansowania wynosi do 10 tys. dolarów.

Melvita – francuska firma produkująca organiczne kosmetyki w tym produkty
na bazie miodu oferuje dofinansowania do projektów ochrony pszczół.
7. POTENCIALNI PARTNERZY
7.1. Lokalne NGOsy:

Tilia – Toruńskie Towarzystwo Ekologów organizujące programy
ekologiczne. W swej ofercie ma działania i zawody dla dzieci i młodzieży
oraz warsztaty dla nauczycieli uświadamiające wartość natury i
zrównoważonego rozwoju. Obecnie głównym miejscem realizacji ich
projektów jest obszar Torunia znany jako "Barbaka". Towarzystwo jest
otwarte i gotowe na współpracę z innymi partnerami.

Polski Klub Ekologiczny – ogólnopolskie stowarzyszenie zajmujące się
edukacją ekologiczną, organizowaniem wykładów i warsztatów, a także
przeprowadzaniem kampanii promujących ochronę środowiska.
7.2. Lokalne firmy/institucje

Bielenda – polska firma specjalizująca się w produkcji naturalnych
kosmetyków również z zastosowaniem wosku pszczelego (seria przeznaczona
do pielęgnacji skóry), nawiązanie partnerstwa z firmą tego typu mogłoby
zaowocować współpracą i wykorzystaniem w procesie produkcji miodu
pochodzącego od lokalnych pszczelarzy;

Ulica Poziomkowa – inicjatywa (tzw. kooperatywa spożywcza) dzięki której
można zamówić świeże produkty bezpośrednio od rolników czy lokalnych
producentów; prowadzony przez Ulicę Poziomkową blog mógłby służyć
również jako miejsce sprzedaży miodu oraz innych wyrobów pszczelich;

FC Kopernik S.A. – znana w całej Polsce firma cukiernicza produkująca
tradycyjne toruńskie pierniki. Jako, że w swoich przepisach wykorzystują
miód mogliby być zainteresowani limitowaną edycję pierników wypiekanych
na bazie miodu pochodzącego z lokalnych pasiek.
16
7/26/2013

ZT “Kruszwica” S.A. – firma produkująca oleje, doświadczona w organizacji
akcji na rzecz ochrony pszczół w Polsce; współpraca mogłaby opierać się na
wsparciu członków Związku w organizacji warsztatów i zawodów dla dzieci;

Urząd Marszałkowski może spełniać ważną funkcję pośredniczącą w
poszukiwaniu firm zainteresowanych zainwestowaniem w pszczelarstwo;

Lokalne centra SPA mogłyby proponować w swej ofercie zabiegi
pielęgnacyjne w oparciu o wykorzystanie wosku pszczelego z lokalnych
pasiek;

Lokalne agencje turystyczne – również potencjalni partnerzy dla
Regionalnego Związku Pszczelarzy, ponieważ mogą promować turystykę
pszczelarską i uwzględniać ją w swojej ofercie;

Lokalne kawiarnie i cukiernie, które mogłyby serwować miód pitny, a także
koktajle czy herbaty z dodatkiem lokalnego miodu.
7.3. Regionalne szkoły/uniwersytety

Technikum w Gronowie (specjalność: rolnictwo) przez umożliwienie
studentom odbywania praktyk przy pasiekach mogłoby wesprzeć działalność
edukacyjną Związku Pszczelarzy;

Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu – tu szczególnie
zainteresowany współpracą mógłby być wydział biologii i ochrony
środowiska;

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Toruniu – uczestniczy w programie
"Wolontariusze w Akcji", stąd mógłby zachęcać i promować wolontariat przy
pasiekach.
8. PODSUMOWANIE
Powyższy raport został stworzony w oparciu o dokonaną przez nas analizę aktualnej
sytuacji Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu oraz całego sektora
pszczelarskiego w Polsce. W tym celu wykorzystałyśmy narzędzie Kompasu, które
równocześnie naprowadziło nas na zaproponowane pomysły i rozwiązania, mogące
przyczynić się do dalszego zrównoważonego rozwoju Związku. Analiza stanu
obecnego wskazuje szereg istotnych kwestii wymagających uwagi w pierwszej
kolejności. W kontekście środowiska naturalnego największym problemem wydaje
17
7/26/2013
się być dramatycznie zmniejszająca się populacja pszczół, spowodowana nadmiernym
stosowaniem środków chemicznych, hodowlą upraw zmodyfikowanych genetycznie
oraz stosowaniem upraw monokulturowych. Utrudnieniem sektora pszczelarskiego z
perspektywy ekonomicznej są wysokie koszty utrzymania uli oraz drogi sprzęt, przy
stosunkowo niskiej cenie miodu oraz utrudnieniach przy zdobyciu licencji na jego
sprzedaż. Analiza sfery społecznej, jako najbardziej istotną kwestię, ujawniła wysoką
średnią wieku pszczelarzy oraz niską konsumpcję miodu, szczególnie wśród młodych
ludzi. Ostatnią analizowaną przez nas płaszczyzną w kontekście pszczelarstwa był
dobrostan i jakość życia, gdzie odnalazłyśmy wiele aspektów pozytywnego wpływu
pszczelarstwa na osiąganie życiowej satysfakcji, zyskanie pasjonującego hobby, które
może być rozwijane w przyszłości.
W odpowiedzi na zdiagnozowane obszary zaproponowałyśmy zestaw rozwiązań.
Przede wszystkim, skupiłyśmy się na zebraniu sposobów odmłodzenia struktury
wiekowej w Związku poprzez zaproponowanie programu "Młody Pszczelarz"
skierowanego do osób, które chciałyby założyć swoją własną pasiekę – hobbystyczną
lub profesjonalną. Program uwzględnia szereg wykładów, praktyczne warsztaty oraz
stałe wsparcie ze strony doświadczonych pszczelarzy. Drugą propozycją są działania
skierowane do dzieci i młodzieży, jak wizyty w modelowej pasiece edukacyjnej,
letnie obozy pszczelarskie, czy projekt "Adopcji ula". Ten ostatni element ma na celu
podniesienie świadomości i zainteresowania pszczołami wśród młodszych ludzi, co
mogłaby zapewnić ciągłość tradycji pszczelarskich regionu. Zasugerowana przez nas
modelowa pasieka mogłaby spełniać wiele funkcji, takich jak: edukacja dzieci,
miejsce praktyk dla początkujących pszczelarzy, atrakcja turystyczna. Aby wesprzeć
wprowadzenie powyższych propozycji w życie, zaproponowałyśmy wykorzystanie
różnych form wolontariatu oraz szereg programów, a także potencjalnych partnerów
mogących wspomóc Regionalny Związek Pszczelarski w realizacji nowych działań.
Mamy nadzieję, że przedstawiony przez nas program wesprze zrównoważony rozwój
Regionalnego Związku Pszczelarzy, przyciągnie nowych członków oraz przyczyni się
do zwiększenia świadomości społecznej w zakresie ważnej roli, jaką pełnią pszczoły
dla środowiska naturalnego i człowieka.
18