Kwartalnik Policyjny ZJAWISKO OBROTU DOPALACZAMI W POLSCE

Kwartalnik Policyjny
Źródło: http://kwartalnik.csp.edu.pl/kp/archiwum-1/2010/nr-42010/1242,ZJAWISKO-OBROTU-DOPALACZAMI-W-POLSCE.html
Wygenerowano: Czwartek, 2 marca 2017, 09:22
ZJAWISKO OBROTU DOPALACZAMI W POLSCE
W ostatnich latach Polska stała się areną dynamicznego rozwoju nowego zjawiska, jakim jest obrót
dopalaczami i ich zażywanie. Dopalacze to legalne substancje o właściwościach psychoaktywnych, zarówno
pochodzenia naturalnego – roślinnego, jak i syntetycznego. Zjawisko obrotu i zażywania dopalaczy znane było
już wcześniej, głównie z uwagi na funkcjonujące za granicą sieci stacjonarnych i internetowych sklepów Fun
shops / Smart shops sprzedających tzw. legal highs.
nadkom. Michał Safjański
Biuro Kryminalne
Komenda Główna Policji
Janusz Gołębiewski
Biuro Kryminalne
Komenda Główna Policji
Polscy konsumenci okazali się wyjątkowo podatni na tego rodzaju asortyment. Od
roku 2008, kiedy to powstał w Łodzi pierwszy sklep stacjonarny sprzedający dopalacze,
do października 2010 r. na terenie kraju pojawiło się ok. 2000 punktów stacjonarnej
dystrybucji tego rodzaju specyfików. Liczba klientów systematycznie zaopatrujących
się w dopalacze ukazała skalę zainteresowania odurzaniem się. Niewątpliwie wpływ na
to miała nieograniczona dostępność tego typu substancji. Skala zjawiska ukazała
dodatkowo nieskuteczność prowadzonych dotychczas w kraju działań profilaktycznych,
również w obszarze przeciwdziałania narkomanii.
Okazało się, że nie tylko „zakazany owoc” smakuje, ale przede wszystkim smakuje „owoc”, do którego jest łatwy i
nieograniczony dostęp. Codziennie odnotowywane liczne przypadki zatruć, w tym przypadki zatruć śmiertelnych, wymuszały
na organach państwowych podejmowanie kolejnych kroków zmierzających do ograniczenia dostępności substancji
psychoaktywnych.
Wśród nich były dwie nowelizacje ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, dodające kolejne substancje i rośliny o
właściwościach psychoaktywnych do wykazu substancji kontrolowanych1. Działania te rozwiązywały problem częściowo, tj.
faktycznie powodowały delegalizację obrotu daną substancją, jednakże na jej miejsce dość szybko była wprowadzana inna
substancja o podobnych właściwościach. Szybkie wprowadzanie nowych substancji psychoaktywnych w miejsce
zdelegalizowanych wymusiło na organach państwowych przygotowanie innych zmian prawa, dających możliwości wycofania
danych substancji w szybszy sposób niż tylko poprzez zmianę aktu prawnego, jakim jest ustawa o przeciwdziałaniu
narkomanii, często związaną z przewlekłym procesem legislacyjnym. Konkretne rozwiązania dotyczące tego zagadnienia
znalazły się w uchwalonej przez Sejm i przyjętej przez Senat ustawie z dnia 8 października 2010 r. o zmianie ustawy o
przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 213, poz. 1396).
Czy rozwiązania zaproponowane w ustawie mają szansę na skuteczne ograniczenie obrotu tzw. dopalaczami? By
odpowiedzieć na postawione pytanie, należałoby nie tylko zapoznać się z zapisami ustawy, ale przede wszystkim zwrócić
uwagę na rynek produkcji dopalaczy i obrotu nimi, a także z metodami mającymi na celu ominięcie prawa, stosowanymi
przez osoby zajmujące się tym procederem.
ŹRÓDŁA ZAOPATRZENIA
Pierwszym istotnym kanałem umożliwiającym swobodne zaopatrzenie się w dopalacze były zagraniczne sklepy internetowe.
Można w nich było zakupić szeroką gamę środków psychoaktywnych. Sklepy te stanowiły także miejsce zaopatrywania się w
większe ilości dopalaczy, którymi następnie handlowano na portalach aukcyjnych, ogłoszeniowych, a także za
pośrednictwem małych, krajowych sklepów internetowych. Po kolejnych nowelizacjach ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
oraz działaniach przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną i Policję, zmierzających do zamknięcia
stacjonarnych punktów dystrybucji – kanał sprzedaży w sklepach internetowych w dalszym ciągu jest popularny.
Duży popyt na tego typu środki spowodował otwarcie sklepów internetowych ukierunkowanych na polskiego konsumenta.
Najbardziej znany tego typu sklep internetowy funkcjonował pod adresem www.dopalacze.com. Według informacji zawartych
na wspomnianej stronie internetowej, właścicielem sklepu był zagraniczny podmiot gospodarczy z siedzibą na Cyprze. Zyski
osiągane z e-handlu doprowadziły do rozwoju sieci dystrybucji i utworzenia sklepów stacjonarnych.
Powyższe sklepy były zaopatrywane w asortyment sprowadzany przez koncern. Większość towaru stanowił asortyment
zagraniczny, dostosowany do dystrybucji na rynku polskim. Bezproblemowy import dopalaczy oraz obrót nimi zapewniała
jego kwalifikacja jako produktu o przeznaczeniu kolekcjonerskim. Ogromne zainteresowanie konsumentów spowodowało
rozwój „rodzimego przemysłu”. Powstało kilka krajowych sieci zajmujących się dystrybucją tego typu środków. Działalność
prowadzono za pośrednictwem stacjonarnych punktów dystrybucji, a także sklepów internetowych. Duże sieci organizowały
również produkcję, która zapewniała im zaspokojenie potrzeb związanych z zaopatrywaniem własnych sklepów.
Podmioty lub osoby chcące prowadzić własną, niezależną działalność gospodarczą polegającą na handlu (np. czasowa
sprzedaż w okresie letnim w kurortach turystycznych), mogły bez problemu zaopatrzyć się w niezbędny asortyment u
producentów krajowych.
Poza wymienionymi kanałami zaopatrzenia w dopalacze, rozwinął się także „czarny rynek” ich produkcji i dystrybucji.
Produkcją i wprowadzaniem ich do obrotu zajęły się osoby
mające związek z produkcją narkotyków i obrotem nimi. Nieoryginalne dopalacze były wstawiane do działających podmiotów
gospodarczych lub po prostu sprzedawane na
ulicy2.
W bieżącym roku Służba Celna RP udaremniła kilka prób przemytu na teren Polski różnych substancji o działaniu
psychoaktywnym, niekontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Z dużym prawdopodobieństwem
można założyć, że powyższe substancje mogły stanowić materiał bazowy do czarnorynkowej produkcji dopalaczy.
Istotnym źródłem zaopatrzenia w substancje o działaniu psychoaktywnym, szczególnie pochodzenia roślinnego, jest uprawa
własna. Niezbędne do tego celu nasiona, porady i asortyment można bez problemu zakupić w sklepach internetowych –
rzekomo będących płaszczyzną wymiany informacji na temat naturalnych sposobów leczenia oraz wykorzystania roślin przy
obrzędach rytualnych.
ROZWIĄZANIA PRAWNE ZAWARTE W USTAWIE Z DNIA 8 PAŹDZIERNIKA 2010 R. O ZMIANIE USTAWY O
PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII ORAZ USTAWY O PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ, MAJĄCE NA CELU
OGRANICZENIE PRODUKCJI DOPALACZY I OBROTU NIMI
W ustawie wprowadzono definicję dopalacza określanego odtąd jako środek zastępczy czyli – substancję pochodzenia
naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierające taką
substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek
odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie
przepisów odrębnych; do środków zastępczych nie stosuje się przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów.
Ponadto zdefiniowano pojęcia: wprowadzania do obrotu (udostępnienie osobom trzecim, odpłatnie lub nieodpłatnie, środków
odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów lub środków zastępczych) oraz wytwarzania (czynności, za pomocą
których mogą być otrzymywane środki odurzające, substancje psychotropowe, prekursory albo środki zastępcze, ich
oczyszczanie, ekstrakcja surowców i półproduktów oraz otrzymywanie soli tych środków lub substancji).
Przyjęta ustawa zabrania reklamy i promocji środków spożywczych lub innych produktów przez sugerowanie, że posiadają
one działanie takie jak substancje psychotropowe lub środki odurzające lub ich użycie, nawet niezgodne z przeznaczeniem,
może powodować skutki takie jak skutki działania substancji psychotropowych lub środków odurzających.
Zastosowanie przez ustawodawcę wskazanych rozwiązań ma na celu odniesienie się do tzw. wyrobów kolekcjonerskich.
Szeroka definicja środka zastępczego wydaje się bardzo trafna i dostosowana do mogących w przyszłości wystąpić prób
modyfikacji kwalifikowania przeznaczenia dopalaczy jako produktów, którymi obrót nie wymaga szczególnych zasad.
Ustawa zakazuje wytwarzania i wprowadzania do obrotu na terytorium RP środków zastępczych pod karą pieniężną o
charakterze administracyjnym w wysokości od 20 000 do 1 000 000 zł. Dodatkowo, w przypadku uzasadnionego podejrzenia,
że produkt stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, może być zakazana jego produkcja, a produkt może zostać
wycofany z obrotu na czas określony, niezbędny do przeprowadzenia oceny i badań jego bezpieczeństwa, nie dłuższy jednak
niż 18 miesięcy.
Organem właściwym do wydania decyzji w tym zakresie jest państwowy inspektor sanitarny. W przypadku wydania decyzji o
zakazie wytwarzania lub wprowadzania do obrotu, właściwy państwowy inspektor sanitarny zatrzymuje produkt oraz
nakazuje zaprzestania prowadzenia działalności w pomieszczeniach lub obiektach służących wytwarzaniu lub wprowadzaniu
produktu do obrotu na czas niezbędny do usunięcia zagrożenia, nie dłuższy niż 3 miesiące.
Ustawodawca za pomocą przedmiotowej ustawy podejmuje próbę ograniczenia skali wprowadzania dopalaczy do obrotu.
Należy uznać, że zaproponowane rozwiązania przyniosą efekt w postaci ograniczenia zjawiska handlu tymi specyfikami w
oficjalnej sferze, szczególnie związanej z funkcjonowaniem stacjonarnych punktów dystrybucji. Niestety należy spodziewać
się dalszego rozkwitu produkcji dopalaczy i obrotu nimi w tzw. czarnej strefie oraz obrotu za pośrednictwem Internetu, gdzie
podmiot będzie realizował zamówienia z zagranicy poprzez sprzedaż wysyłkową.
Ustawa nie przewidziała narzędzi do walki z „podziemnym” rynkiem produkcji i dystrybucji. Obecnie, z dużym
prawdopodobieństwem można przewidzieć zachowania osób trudniących się produkcją i wprowadzaniem do obrotu
dopalaczy, polegające m.in. na:
●
●
●
●
dystrybuowaniu przez osoby fizyczne, zorganizowane na zasadzie funkcjonujących siatek dealerów narkotykowych, np. w
dyskotekach, lokalach rozrywkowych, szkołach itp.;
dystrybuowaniu produktów bez oznaczeń opakowań, identyfikacja ich będzie możliwa wyłącznie na podstawie ekspertyzy
fizykochemicznej;
zakamuflowanej produkcji – zorganizowanej podobnie do nielegalnej produkcji np. amfetaminy;
produkcji własnej polegającej na uprawie.
W jaki sposób w takich przypadkach zapisy ustawy wyegzekwuje skutecznie państwowy inspektor sanitarny? Warto
podkreślić, że posiadanie nawet znacznych ilości środków zastępczych nie jest zabronione choćby osoba posiadała je w celu
dalszego udzielenia, wobec czego Policja nie ma podstaw do podejmowania interwencji w stosunku do takiej osoby. Zawarte
w ustawie zapisy nie dają Policji podstaw do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, np. realizacji ustaleń
teleinformatycznych, w stosunku do podmiotów dystrybuujących dopalacze przez Internet. Wydaje się, że czynności Policji
ograniczą się jedynie do przekazywania powziętych informacji właściwym państwowym inspektorom sanitarnym,
ewentualnie do udzielania asysty przy podejmowanych czynnościach.
W czasie tworzenia tego artykułu ustawa została przekazana do podpisu Prezydentowi Bronisławowi Komorowskiemu.
Według informacji zamieszczonej na stronie Kancelarii Prezydenta, ustawa badana jest „od strony konstytucyjności”, a
decyzja o jej podpisaniu, skierowaniu do Trybunału Konstytucyjnego lub zawetowaniu zostanie podjęta w terminie
późniejszym3.
Niezależnie od działań podjętych przez Prezydenta RP, zasadne wydaje się opracowanie i przygotowanie kolejnych przepisów
prawa uwzględniających działania organów państwowych w tzw. czarnej strefie obrotu dopalaczami. Dodatkowo niezbędne
jest jak najszybsze wypracowanie stosownych procedur i algorytmów pozwalających na podejmowanie działań w stosunku do
osób trudniących się tego typu procederem.
Przypisy:
1. Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 63, poz. 520), obowiązująca
od dnia 8 maja 2009 r. oraz Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr
143, poz. 962), obowiązująca od dnia 25 sierpnia 2010 r.
2. http://www.policja.pl/portal/pol/1/58712/Narkotyki_w_dopalaczach.html (11 października 2010 r.).
3. http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wiadomosci/art,1483,ustawaws-dopalaczy-badana-pod-wzgledem-konstytucyjnosci.ht
ml (25 października 2010 r.).