R. Michalski, A. Łyko Zastosowania nowoczesnych

ZASTOSOWANIA NOWOCZESNYCH METOD I TECHNIK
INSTRUMENTALNYCH W ANALITYCE ŚRODOWISKOWEJ
APPLICATION OF MODERN INSTRUMENTAL METHODS AND
TECHNIQUES FOR THE ENVIRONMENTAL ANALYSIS
Rajmund Michalski, Aleksandra Łyko
Instytut Podstaw InŜynierii Środowiska PAN, ul. M.Skłodowskiej-Curie 34, 41-819 Zabrze
e-mail: [email protected]
ABSTRACT
The most important problems concerns with application of modern instrumental methods and techniques
used for the analysis of organic and inorganic substances present in the environment have been described.
Major problems and challenges connected with application of these methods and techniques as well as
trends in environmental analytics are discussed.
Key words: Modern analytical methods and techniques, environmental samples, development
trends
WPROWADZENIE
Według szacunkowych danych w XIX wieku
przed gwałtownym rozwojem technologicznym
i
przemysłowym
związanym
min.
z
wynalezieniem
maszyny
parowej,
w
środowisku, w którym Ŝył człowiek obecnych
było około 300 000 związków chemicznych.
Były to najczęściej substancje pochodzenia
naturalnego, których występowanie nie było
związane
bezpośrednio
z
działalnością
człowieka. Niestety minione 150 lat to okres, w
którym w wyniku naszej aktywności w
środowisku pojawiło się wiele nowych
związków chemicznych, których ilość szacuje
się obecnie na 13 000 000 (Namieśnik i inni,
2003).
Ta gwałtowna zmiana ma istotny
wpływ na stan środowiska, a tym samym na
jakość naszego Ŝycia. O ile jeszcze w połowie
minionego wieku do analiz chemicznych
wykorzystywano przede wszystkim metody
klasyczne takie, jak metody: miareczkowe,
kolorymetryczne,
grawimetryczne,
turbidymetryczne, a takŜe elektrochemiczne,
obecnie ze względu na konieczność wykrywania
coraz mniejszych ilości pierwiastków i
związków
chemicznych
konieczne
jest
stosowanie coraz bardziej wyrafinowanych
analitycznych metod i technik instrumentalnych.
Poza zaletami metod klasycznych
takimi, jak ich dostępność oraz niskie koszty
analiz, większość z nich charakteryzuje się
nieodpowiednimi w stosunku do wymagań
higienicznych
wartościami
granic
wykrywalności i oznaczalności, niską czułością
i selektywnością, wysoką pracochłonnością,
a takŜe w wielu przypadkach stosowaniem
drogich
i
toksycznych
odczynników
chemicznych, oraz brakiem moŜliwości
automatyzacji oznaczeń. Metody klasyczne są
ciągle stosowane przede wszystkim makro
składników, a metody instrumentalne w
analityce śladów. MoŜliwości i potrzeby
analityczne w zakresie analizy śladowej na
przestrzeni minionych 60-ciu lat opisał
Hulanicki (Hulanicki, 2001).
Warto w tym miejscu przypomnieć
definicje techniki, metody i procedury
(metodyki) analitycznej, które często są
stosowane niewłaściwe (Bulska i Namieśnik,
2008). I tak, technika analityczna (ang.
analytical technique) to zespół metod
analitycznych wykorzystujących to samo
zjawisko fizyczne (np. atomowa spektrometria
absorpcyjna). Metoda analityczna (ang.
analytical method) to konkretny sposób
oznaczania określonego analitu w określonej
matrycy,
za
pomocą
danej
techniki,
wykorzystując określone postępowanie (np.
metoda
potencjometryczna,
metoda
spektrofotometryczna).
Z
kolei
procedura
(metodyka)
analityczna (ang. analytical procedure) to
szczegółowy
sposób
postępowania,
uwzględniający
min.
uŜywane
stęŜenia
i objętości odczynników, szczegółowe warunki
pobierania próbek, sporządzanie wykresu
analitycznego itp.
Pisząc o nomenklaturze stosowanej w
analityce chemicznej naleŜy podkreślić, Ŝe
analiza i oznaczanie to nie synonimy.
158
Oznaczanie to zazwyczaj ostatni etap analizy,
która obejmuje min. pobieranie próbki, jej
przechowywanie i przygotowanie.
Metody analityczne moŜna podzielić na
metody manualne i metody instrumentalne.
Te ostatnie dzielimy zazwyczaj na metody
bezpośrednie i pośrednie. Schemat takiego
podziału przedstawiono na rysunku 1.
Metody analityczne stosowane
w analizie środowiskowej
Metody manualne
-
Metody bezpośrednie
(pomiar bezpośrednio w próbce)
potencjometryczne
ICP
GF AAS
fluorescencyjne
Rys.1
Metody
instrumentalne
Metody pośrednie
(próbka przed analizą wymaga
przygotowania)
- metody wagowe
- metody absorpcyjne
- metody izolacyjne
Podział metod analitycznych stosowanych w badaniach środowiskowych
Z jednej strony rosnące potrzeby i moŜliwości
techniczne oznaczania substancji na coraz
niŜszych poziomach stęŜeń, a z drugiej koszty
tych analiz oraz niepełna wiedza, co do ich
szkodliwości powodują, Ŝe spośród tych
kilkunastu milionów substancji chemicznych
obecnych w środowisku, wybiera się „zaledwie”
niewielką
ich
grupę
do
regularnego
monitorowania.
Codziennie
w
setkach
tysięcy
laboratoriów analitycznych na całym świecie
wykonuje się miliony oznaczeń substancji, które
znalazły
się
w
róŜnego
rodzaju
rozporządzeniach czy wykazach substancji,
których
obecność
naleŜy
regularnie
monitorować. NiezaleŜnie od tego trwają
intensywne badania toksykologiczne innych
substancji, które dotychczas nie znalazły się na
Ŝadnych listach, ale rosnąca wiedza o ich
niekorzystnym wpływie na organizmy Ŝywe
powoduje, ze wkrótce mogą one być równieŜ
umieszczone
na
liście
substancji
monitorowanych.
Najczęściej analizowanymi rodzajem próbek są
próbki róŜnego rodzaju wód, w tym próbki
wody do spoŜycia. W Polsce aktualnie
obowiązuje w tym zakresie Rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 roku
(Dz.U. z 2007 r. nr 61; poz. 417 str. 1).
Opisano w nim szczegółowo min.
wymagania, jakim powinna odpowiadać woda
do spoŜycia przez ludzi, sposoby oceny jej
przydatności i zakres badań. I tak, wymagania
mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać
woda do spoŜycia przez ludzi obejmuje 2
oznaczenia (Załącznik 1 Rozporządzenia),
wymagania chemiczne (Załącznik 2) obejmuje
26 oznaczeń, w tym 11 związków (lub grup
związków) organicznych i 15 substancji
nieorganicznych.
W Załączniku 3 opisano dodatkowe
wymagania mikrobiologiczne (4 pozycje),
organoleptyczne i fizykochemiczne (15 pozycji)
i radiologiczne (2 pozycje). Ponadto w
Załączniku
4
zamieszczono
dodatkowe
wymagania
chemiczne,
jakim
powinna
odpowiadać woda do spoŜycia (14 oznaczeń, w
tym 8 substancji organicznych).
Północnoamerykańska
Agencja
Ochrony Środowiska (US EPA) w swoich
zaleceniach nakazuje regularne badania 92
substancji chemicznych w wodach do spoŜycia.
Są to: 53 substancje organiczne, 16 substancji
nieorganicznych, 11 ubocznych produktów
159
dezynfekcji
wody,
4
radionuklidy,
7
mikroorganizmów oraz mętność.
Zmiany w dopuszczalnych stęŜeniach
wybranych związków wprowadzane są ze
względu na ewidentne dowody ich szkodliwości
dla organizmów Ŝywych.
I tak spośród najwaŜniejszych zmian,
jakie czekają nas w najbliŜszych latach –
zgodnie z sugestiami US EPA moŜemy
spodziewać się obniŜenia maksymalnych
dopuszczalnych stęŜeń sumy trihalometanów
(chloroform, bromoform, bromodichlorometan,
dibromochlorometan) z 150 µg/L na 80 µg/L;
sumy kwasów halogenooctowych (monochloro,
dichloro-,
trichloro-,
monobromo-,
dibromoooctowy) z 200 µg/L na 60 µg/L;
arsenu z 50 µg/L na 10 µg/L; bromianów(V) z
25 µg/L na 10 µg/L; chloranów(III) - 1000 µg/L
(dotychczas była to suma chloranów(III) i
chloranów(V) wynosząca 700 µg/L).
W trosce o jakość uzyskiwanych
wyników, ich dokładność i powtarzalność
wprowadzono zalecenia stosowania metod
referencyjnych, spośród których zdecydowana
większość to metody instrumentalne. Metodami
referencyjnymi badania wód i ścieków są
metody instrumentalne takie jak przede
wszystkim: chromatografia gazowa (większość
związków
organicznych),
atomowa
spektrometria absorpcyjna (metale), strzykowa
analiza przepływowa (min. azot amonowy, azot
azotanowy, chlorki, indeks fenolowy) oraz
chromatografia jonowa (nieorganiczne aniony i
kationy).
Postęp w analityce chemicznej, w tym analityce
środowiskowej moŜna równieŜ mierzyć ilością
publikacji, jakie ukazały się w jednych z
najbardziej prestiŜowych czasopismach z tego
zakresu tj. Analytical Chemistry oraz
Environmental Science & Technology. I tak, o
ile w roku 1990 łączna ilość stron czasopisma
Analytical Chemistry wynosiła 2658, to juŜ w
roku 2004 stron tych było 7401. Podobnie
czasopismo
Environmental
Science
&
Technology zanotowało ponad 4 krotny wzrost
ilość opublikowanych stron w tym okresie: w
roku 1990 było ich 1625, a 14 lat później juŜ
6904 (Koster i Molik, 2005).
Biorąc pod uwagę te dane i śledząc
trendy w światowej analityce chemicznej na
początku XXI wieku naleŜy zauwaŜyć, Ŝe
pojawiają się nowe
grupy związków
chemicznych lub substancje, które „cieszą się”
coraz większym zainteresowaniem badaczy.
Wynika ono z jednej strony z alarmujących
danych toksykologicznych, a z drugiej z postępu
we wprowadzaniu nowoczesnych metod i
technik analitycznych pozwalających wykrywać
i oznaczać pierwiastki i związki chemiczne na
coraz niŜszych poziomach stęŜeń równieŜ w
próbkach o złoŜonych matrycach. Analityka
tych właśnie nowych związków i grup
związków przyczyniła się do szybkiego rozwoju
nowoczesnych
metod
i
technik
instrumentalnych.
Zgodnie z danymi zawartymi w publikacji
Richardsona „Water Analysis: Emerging
Contaminants and Current Issues” z roku 2007
(Richardson, 2007), przedmiotem intensywnych
badań w minionych 8 latach były m.in.
następujące substancje i grupy związków:
1. Benzotriazole
Substancje stosowane jako czynniki
kompleksujące i antykorozyjne (chłodziwa
silnikowe oraz ciecze niezamarzające).
2. Kwasy naftenowe
Substancje silnie toksyczne, ich obecność w
środowisku związana jest z wydobyciem
ropy naftowej.
3. Dibromoetylen
Substancja od lat 70-tych XX wieku
stosowana jako dodatek do paliw. Została
sklasyfikowana jako prawdopodobnie
kancerogenna dla ludzi. W wodzie jest
trwała, co powoduje, Ŝe pozostaje w
środowisku przez wiele dziesiątków lat.
4. 1,4-dioksan
Stosowany
powszechnie
jako
rozpuszczalnik
i
stabilizator
rozpuszczalników, zaliczony do grupy
substancji
prawdopodobnie
kancerogennych dla ludzi.
5. Nanomateriały
Obecnie najbardziej „modne” substancje
powszechnie stosowane w róŜnego
rodzaju produktach (np. kosmetyki,
kremy do opalania, elektronika), o
przynaleŜności do nich decyduje
rozmiar cząsteczek.
6. Kwasy
perfluoroktanowe
oraz
perfluorooktanosiarczany
Stosowane są min. w dodatkach do farb,
smarów, opakowaniach spoŜywczych oraz
jako popularny teflon.
7. Farmaceutyki i hormony
Powszechnie stosowane przez ludzi i tym
samym rozprzestrzenione w przyrodzie.
Potencjalnie toksyczne są nie tylko
substancje z tej grupy, ale takŜ
produkty ich przemian.
8. Uboczne produkty dezynfekcji
Nieorganiczne produkty uboczne, takie jak
min.
bromiany(V),
chlorany(III)
i
chlorany(V) (Michalski, 2008), a takŜe
kwasy halogenooctowe.
9. Bromowane
opóźniacze
zapłonu
Znajdują się min. w obudowach
komputerów, tekstyliach oraz tapicerce
samochodowej.
160
10. Siloksany
Stanowią
składniki
kosmetyków,
dezodorantów, farb do włosów, płynów do
mycia samochodów.
11. Pestycydy nowej generacji
stosowane w rolnictwie, niebezpieczne są
takŜe produkty ich przemian.
12. Chlorany(VII) (Dasgupta, 2006; Michalski,
2007).
Stosowane
do
produkcji
materiałów
wybuchowych, petard, rac, zapałek oraz
elementów
samochodowych
poduszek
powietrznych.
Problemy i wyzwania związane
z wykorzystaniem nowoczesnych metod
i technik instrumentalnych
NajwaŜniejsze problemy i wyzwania związane z
wykorzystaniem nowoczesnych metod i technik
analitycznych to:
Przygotowanie próbek do analizy.
Poprawa szybkości i selektywności
rozdzielania analitów.
ObniŜanie granic wykrywalności i granic
oznaczalności.
Rozszerzenie zakresu zastosowań technik
łączonych.
Opracowanie
nowych
metod
standardowych.
Poszerzenie zakresu wykorzystania róŜnych
metod i technik analitycznych w badaniach
z zakresu biologii molekularnej i genetyki.
Rozszerzenie zakresu analiz o nowe grupy
substancji.
Miniaturyzacja przyrządów.
Podkreślanie istotności etapu pobierania
i przygotowania próbek do analizy jest
oczywiste dla wszystkich powaŜnie traktujących
analitykę chemiczną. Informacje na ten temat
zawarto w publikacjach (Namieśnik i inni,
2000).
Dysponując
nawet
najbardziej
wyrafinowanym przyrządem analitycznym
musimy pamiętać, Ŝe o wiarygodności
uzyskanych wyników analitycznych decyduje w
największym stopniu nie przyrząd, na którym
wykonuje się końcowe oznaczenie, lecz etap
pobierania i przygotowania próbki.
Na
rysunku
2
przedstawiono
procentowe oszacowanie źródeł błędów podczas
wykonywania analizy chemicznej, a na rysunku
3 procentowe oszacowanie czasu potrzebnego
na
poszczególne
operacje
podczas
wykonywania analizy chemicznej
60%
60%
50%
40%
30%
30%
20%
10%
10%
0%
Pomiar i kalibracja
Pobieranie i przygotowanie
próbek
Obróbka danych
Rys. 2 Źródła błędów podczas wykonywania analizy chemicznej (Hulanicki, 2001).
161
67%
70%
60%
50%
40%
27%
30%
20%
6%
10%
0%
Pomiar
Pobieranie i przygotowanie
próbek
Obróbka danych
Rys. .3.Czas potrzebny na poszczególne operacje podczas wykonywania analizy chemicznej
(Hulanicki, 2001).
Do najwaŜniejszych metod separacyjnych
naleŜą
metody
chromatograficzne.
Chromatografia
gazowa,
cieczowa,
czy
cienkowarstwowa były z powodzeniem
wykorzystywane w analityce chemicznej juŜ
ponad 50 lat temu, lecz ich zastosowania
ograniczały się przede wszystkim do oznaczania
związków organicznych.
Nadzieje i prace związane z
wykorzystaniem metod chromatograficznych do
analizy substancji nieorganicznych długo nie
przynosiły spodziewanych efektów. Przełom
nastąpił dopiero na początku lat 70-tych
minionego wieku, kiedy to ukazało się kilka
prac dotyczących zastosowania chromatografii
jonowymiennej do rozdzielania i oznaczania
nieorganicznych anionów i kationów. Były to
początki nowej odmiany chromatografii
cieczowej, czyli chromatografii jonowej
(Michalski, 2005).
Poza tradycyjnie wykorzystywanymi
metodami chromatografii gazowej i cieczowej,
coraz większe znaczenie mają metody takie jak
np. dwuwymiarowa chromatografia gazowa (2D
GC),
chromatografia
oddziaływania
hydrolifowego (HILIC) czy ultra wydajna
chromatografia cieczowa (UPLC). Związane
jest to bezpośrednio z poprawą szybkości
i selektywności rozdzielania analitów oraz
obniŜaniem granic wykrywalności i granic
oznaczalności.
W zakresie oznaczania metali dominują techniki
spektrometryczne, przede wszystkim Atomowa
Spektrometria Absorpcyjna (AAS, ang. Atomic
Absorption Spektrometry) w róŜnych odmianach
oraz Spektrometria Mas z Plazmą SprzęŜoną
Indukcyjnie (ICP-MS, ang. High Performance
Liquid Chromatography - Inductively Coupled
Plasma – Mass Spectrometry). Technika ICPMS polega na pomiarze intensywności
strumienia jonów powstałych w plazmie.
Jej najwaŜniejsze zalety to: bardzo
niskie granice wykrywalności (rzędu ppb, ppt);
wysoka
selektywność
pozwalającą
na
oznaczanie
pierwiastków
w
złoŜonych
matrycach oraz duŜa w porównaniu z innymi
technikami wydajność analityczną.
Typowe zastosowanie ICP-MS to
oznaczanie metali w próbkach środowiskowych
(wody technologiczne, wody powierzchniowe,
wody podziemne, ścieki i odcieki, osady, szlamy,
gleby), próbkach geologicznych (minerały, skały),
próbkach
biologicznych
(tkanki
roślinne
i zwierzęce) i w materiałach klinicznych (mocz,
krew). Metodę tą stosuje się takŜe w analizach
przemysłowych
(przemysł
farmaceutyczny,
chemiczny i naftowy).
Próbki analizowane technikami AAS
lub ICP-MS wymagają przeprowadzenie analitu
do
roztworu.
Z
kolei
metody
spektrofotometryczne, takie jak np. EDXRF
(ang. Energy Dispersive X-ray Fluorescence) są
technikami nieniszczącymi pozwalającymi
162
oznaczać metale min. w próbkach pyłów, gleb i
innych materiałów stałych są metody
spektrometrii rentgenowskiej.
W
EDXRF
jakościowa
ocena
zawartości poszczególnych pierwiastków polega
na identyfikacji pasma charakterystycznego dla
danego pierwiastka, a analiza ilościowa jest, tak
jak w większość metod analitycznych, metodą
porównawczą i wymaga przygotowania
krzywych kalibracyjnych, a co za tym idzie
wymaga
zakupienia
certyfikowanych
materiałów referencyjnych.
ObniŜanie granic wykrywalności do
ekstremalnie
niskich
poziomów
stęŜeń
powodowane
wiedzą
na
temat
ich
oddziaływania na środowisko spowodowało, Ŝe
dotychczas stosowane metody analityczne nie
zawsze spełniały te wymagania. W związku z
tym od kilkunastu lat obserwuje się tendencję
do łączenia róŜnych technik i metod, co
określane jest nazwą techniki łączone.
Najszybciej
techniki
łączone
wprowadzono
poprzez
połączenie
chromatografii gazowej z róŜnymi detektorami,
tworząc takie układy jak: GC-AAS (ang. Gas
Chromatography
–
Atomic
Absorption
Spectrometry),
GC-AES
(ang.
Gas
Chromatography
Emission
Atomic
Spectrometry),
GC-MS
(ang.
Gas
Chromatography - Mass Spectrometry), czy
GC-ICP-MS-TOF, (ang. Gas Chromatography–
Inductively
Coupled
Plasma
–
Mass
Spectrometry – Time of Flight Mass
Spectrometry).
Ze względów technicznych nieco
później na rynku pojawiły się układy
wykorzystujące do rozdzielania analizowanych
substancji metody chromatografii cieczowej,
takie jak: HPLC-ICP-MS (ang. High
Performance Liquid Chromatography Inductively
Coupled
Plasma
–
Mass
Spectrometry), HPLC-MS/MS (ang. High
Performance Liquid Chromatography - Mass
Spectrometry/Mass Spectrometry0, UPLC-TOFMS
(ang.
Ultra
Performance
Liquid
Chromatography - Time of Flight - Mass
Spectrometry) czy IC-ICP-MS (ang. Ion
Chromatography - Inductively Coupled Plasma
– Mass Spectrometry).
Techniki łączone stwarzają ogromne,
nieznane dotychczas moŜliwości, a ich główne
zalety to: ekstremalnie niskie granice
wykrywalności i granice oznaczalności,
znikomy wpływ czynników przeszkadzających
w oznaczeniach oraz bardzo dobra dokładność i
powtarzalność oznaczań.
Tak jak wszystkie inne - techniki
łączone cechują pewne ograniczenia. NaleŜą do
nich: wysoka cena przyrządów oraz złoŜoność
ich obsługi, co powoduje, Ŝe nie są one
powszechnie dostępne i stosowane w
laboratoriach. Stosowanie technik łączonych
wymaga doskonałego opanowania metodyk
analitycznych i szczegółowej znajomości
przyrządów. Są to systemy bardzo drogie,
stosowane raczej do prac naukowych niŜ do
analiz rutynowych. Poszerzenie zakresu
wykorzystania nowoczesnych metod i technik
analitycznych dotyczy przede wszystkim badań
z zakresu biologii molekularnej i genetyki
(genomika,
protomika,
metabolomika,
transkryptomika).
Kolejnym waŜnym zagadnieniem jest
opracowanie nowych metod standardowych.
Pomimo, Ŝe normy w wielu krajach (w tym w
Polsce) nie są stosowane obligatoryjnie, ich rola
i znaczenie rośnie, między innymi ze względu
na
procesy
akredytacji
laboratoriów.
Światowym
liderem
w
opracowywaniu
i wdraŜaniu nowych metodyk badawczych jest
US EPA. Później metodyki te często są
adoptowane
na
potrzeby
ISO
i normalizacyjnych organizacji krajowych (w
Polsce – Polski Komitet Normalizacyjny).
I tak, tylko w latach 2004-2007 US
EPA wprowadziła kilka nowych metod
dotyczących analiz wody do spoŜycia. Są to:
EPA Method 331.0 Perchorate (IC/ESIMS/MS); EPA Method 314.1 Perchlorate (IC);
EPA Method 6850; Perchlorate (LC/ESIMS/MS); EPA Method 527 Brominated Flame
Retardants, pesticides; EPA Method 8260C >
100
VOC;
EPA
Method
8330B
Nitroaromatics, nitroamines, nitrate
ester.
W latach 2007-2011 US EPA
postanowiła wprowadzić na listę substancji
monitorowanych w wodach kolejne 26
substancji, czego konsekwencją moŜe być ich
wprowadzenie na listę substancji, które
powinny być regularnie oznaczane. Substancje
te to: 1,3-dinitrobenzen; eter 2,2’,4,4’tetrabromodifenylowy;
eter
2,2’,4,4’,5pentabromodifenylowy;
2,2’,4,4’,5,5’heksabromobifenyl;
eter
2,2’,4,4’,5,5’heksabromobifenylowy;
2,4,6-trinitrotoluen;
heksahydro-1,3,5-trinitro-1,3,5-triazyna;
chlorany(VII)
oraz
eter
2,2’,4,4’,6pentabromodifenylowy.
Z kolei substancje monitorowane
nieregularnie to: acetochlor; acetochlor ESA;
acetochlor OA; alachlor; alachlor ESA; alachlor
OA; metachor; metachlor OA; metachlor ESA;
N-nitrozodietyloamina;
Nnitrozodimetyloamina;
N-nitrozodi-nbutyloamina; N-nitrozodi-n-propoyloamina; Nnitrozometyloetyloamina
czy
Nnitrozopirrolidyna.
163
PODSUMOWANIE
O ile jeszcze w połowie XX wieku większość
analiz chemicznych była wykonywana z
wykorzystaniem metod klasycznych – obecnie
metody te są sukcesywnie zastępowane
nowoczesnymi
metodami
i
technikami
instrumentalnymi.
Wynika
to
z
konieczności
jednoczesnego
oznaczania
składników
występujących na poziomie makro, jak i mikro-,
w próbkach o złoŜonych matrycach z wysoką
dokładnością i precyzją.
Stąd w zakresie oznaczeń substancji
organicznych dominującą techniką analityczną
jest chromatografia (gazowa, cieczowa), metali
– metody spektroskopowe (AAS, ICP-MS,
XRF), a nieorganicznych i organicznych jonów
– chromatografia jonowa. Coraz częściej
wykorzystywane są techniki łączone.
I na koniec warto wspomnieć o bardzo
waŜnym
zagadnieniu,
którym
jest
miniaturyzacja przyrządów analitycznych (np.
„Lab - on chip” czy “Electronic nose”). Takie
podejście związane jest przede wszystkim z
oszczędnością odczynników, czasu a takŜe
moŜliwością badania bardzo małych próbek.
LITERATURA
BULSKA E., NAMIESNIK J., Terminologia –
Pięta Achillesowa analityków,
Analityka,
2008.
DASGUPTA P. K., Perchlorate: An enigma for
the new millennium, Anal. Chim. Acta, 567,
(2006) 1–3.
Dz.U. z 2007 r. nr 61; poz. 417 str. 1,
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie
jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez
ludzi
HULANICKI
A.,
Współczesna
chemia
analityczna, PWN, Warszawa, 2001.
KOSTER C. J., MOLIK A., Trends in
Environmental Analysis, Anal. Chem., 77,
(2005), 3737–3754.
MICHALSKI R., Chlorany(VII) – nowe,
niedocenione zagroŜenie środowiska, LAB, 3,
2007, 16–19.
MICHALSKI R., Chromatografia jonowa.
Podstawy i zastosowania, WN-T, Warszawa,
2005.
MICHALSKI R., Inorganic Oxyhalide Byproducts in Drinking Water and Ion
Chromatographic
Determination
Methods
(Review), Polish Journal of Environmental
Studies, 14, (2005), 257-268.
NAMIESNIK J., CHRZANOWSKI W.,
SZPINEK P., Nowe horyzonty i wyzwania w
analityce i monitoringu środowiskowym,
Centrum Doskonałości Analityki
i
Monitoringu Środowiskowego, Politechnika
Gdańska, Gdańsk,
2003.
NAMIESNIK
J.,
JARMÓGIEWICZ
Z.,
PILARCZYK M., TORRES L., Przygotowanie
próbek środowiskowych do analizy, WN-T,
Warszawa, 2000.
RICHARDSON S. D., Water Analysis:
Emerging Contaminants and Current Issues,
Anal.Chem.2007, 79, 295-4324.