W interesie publicznym - Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Transkrypt

W interesie publicznym
Biuletyn programu „Zwiększenie świadomości społecznej oraz wzmocnienie roli organizacji pozarządowych w zakresie rzecznictwa i monitoringu”
Zasady stosowania tymczasowego aresztowania
W świetle europejskiej konwencji praw człowieka
Eliza Jastrzębska
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała zestaw dwunastu zasad stosowania tymczasowego aresztowania. Odpowiedzialny za to Program Spraw Precedensowych oparł się na
orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, m.in. w sprawach przeciwko Polsce.
Prof. Andrzej Rzepliński skierował do prezesów wszystkich sądów apelacyjnych w Polsce list z
prośbą o zbadanie prawidłowości i zasadności wszystkich postanowień sądowych o zastosowaniu
tymczasowego aresztowania wydanych w podległych im sądach w roku 2006 i 2007. Prof. Rzepliński poprosił również prezesów o przekazanie sędziom sądów karnych im podległych załączonych
do listu zasad, celem dokonania wspomnianej weryfikacji stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozważenia przy podejmowaniu kolejnych postanowień o zastosowaniu lub przedłużaniu tymczasowego aresztowania.
1. Pierwszeństwo stosowania nieizolacyjnych
środków zapobiegawczych przed tymczasowym
aresztowaniem.
Sprawy: Neumeister przeciwko Austrii (wyrok z 27
czerwca 1968 r., § 3), Muller przeciwko Francji (wyrok z 17 marca 1997 r., § 35), Contrada przeciwko
Włochom (wyrok z 24 sierpnia 1998 r., § 54 – 55),
Jabłoński przeciwko Polsce (wyrok z 21 grudnia
2000 r., § 84), Iłowiecki przeciwko Polsce (wyrok z 4
października 2001 r., § 64), Chodecki przeciwko Polsce (wyrok z 26 kwietnia 2005 r., § 58), Górski przeciwko Polsce (wyrok z 4 października 2005 r. § 60);
2. Sąd, przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania, powinien rozważyć możliwość skorzy-
stania z alternatywnych środków zapobiegawczych.
Sprawy: Neumeister przeciwko Austrii (j.w., § 3), Muller przeciwko Francji (j.w., § 35), Contrada przeciwko
Włochom (j.w., §§ 54-55), Jabłoński przeciwko Polsce
(j.w., § 84), Iłowiecki przeciwko Polsce (j.w., § 64),
Chodecki przeciwko Polsce (j.w., § 58), Górski przeciwko Polsce (j.w., § 60);
3. Sąd powinien mieć na uwadze, że uzasadnione
podejrzenie popełniania przestępstwa jest warunkiem koniecznym do stosowania tymczasowego aresztowania.
Sprawy: Toth przeciwko Austrii (wyrok z 12 grudnia 1991 r., § 67), W. przeciwko Szwajcarii (wyNR 2/3 (2/3) 2007
rok z 26 stycznia 1993 r., § 30), Van der Tang przeciwko Hiszpanii (wyrok z 13 lipca 1995 r., § 55),
Scott przeciwko Hiszpanii (wyrok z 18 grudnia
1996 r., § 74), I.A. przeciwko Francji (wyrok z 23
września 1998 r., § 102), Assenov przeciwko Bulgarii (wyrok z 28 października 1998, § 154), Jabłoński
przeciwko Polsce (j.w., § 82), Pihlak przeciwko Estonii (wyrok z 21 czerwca 2005 r., § 42);
4. Sąd nie może traktować uzasadnionego podejrzenia popełniania przestępstwa jako wyłączną
przesłanką do przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania.
Sprawy: Toth przeciwko Austrii (j.w., § 67), W. przeciwko Szwajcarii (j.w., § 30), Van der Tang przeciwko Hiszpanii (j.w. § 55), Scott przeciwko Hiszpanii
(j.w. § 74), I.A. przeciwko Francji (j.w. § 102), Assenov przeciwko Bulgarii (j.w. § 154), Jabłoński przeciwko Polsce (j.w., § 82), Pihlak przeciwko Estonii
(j.w., § 42);
5. Sąd nie powinien powoływać przez cały czas
trwania śledztwa tej samej podstawy przy przedłużaniu tymczasowego aresztowania.
Sprawy: Contrada przeciwko Włochom (j.w., § 54.),
Punzelt przeciwko Republice Czeskiej (wyrok z 25
kwietnia 2000 r., § 73), Jabłoński przeciwko Polsce
(j.w., § 82), Czarnecki przeciwko Polsce (wyrok z 28
lipca 2005, §§ 39-40), Drabek przeciwko Polsce (wyrok z 20 czerwca 2006, § 47);
1
P ROGRAM Ś RODKI P RZEJŚCIOWE 2004 „ZWIĘKSZENIE ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ ORAZ WZMOCNIENIE ROLI ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W ZAKRESIE RZECZNICTWA I MONITORINGU”
6. Sąd powinien mieć na uwadze, że z upływem
czasu pierwotna podstawa tymczasowego
aresztowania staje się mniej istotna.
Sprawy: Contrada przeciwko Włochom (j.w., § 54),
Punzelt przeciwko Republice Czeskiej (j.w., § 73),
Jabłoński przeciwko Polsce (j.w., § 82), Czarnecki
przeciwko Polsce (j.w., § 39-40), Drabek przeciwko Polsce (j.w., § 47);
7. Sąd nie powinien traktować wagi zarzucanego czynu za wyłączną przesłankę dla przedłużania tymczasowego aresztowania, szczególnie, że w wielu sprawach waga zarzucanego
podejrzanemu czynu jest określona niewystarczająco precyzyjnie.
Sprawy: Wemhoff przeciwko Niemcom (wyrok
z 27 czerwca 1968 r., § 14), B. przeciwko Austrii
(wyrok z 28 marca 1990 r., § 44), Ilijkov przeciwko Bulgarii, (wyrok z 26 lipca 2001 r., §§ 80-810),
Olstowski przeciwko Polsce (wyrok z 15 listopada
2001 r., § 78), Łatasiewicz przeciwko Polsce (wyrok
z 23 czerwca 2005 r., § 57), Klamecki przeciwko
Polsce (wyrok z 3 kwietnia 2003 r., § 122);
8. Sąd nie powinien powoływać w sposób automatyczny obawy mataczenia i utrudniania
prowadzenia tymczasowego aresztowania jako podstawy do zastosowania tymczasowego
aresztowania bez uzasadnienia w jaki sposób
niezastosowanie tymczasowego aresztowania
miałoby się przyczynić do utrudniania przez
podejrzanego postępowania dowodowego.
Sprawy: G.K. przeciwko Polsce (wyrok z 20 stycznia 2004 r., § 83-85), J.G. przeciwko Polsce (wyrok z 6 kwietnia 2004 r., § 52-54);
9. Sąd nie powinien przyjmować w praktyce domniemania, że podejrzany co do zasady będzie utrudniał postępowanie sądowe,
w szczególności ze względu na wcześniejszą
karalność.
Sprawa Celejewski przeciwko Polsce (wyrok z 4
maja 2006 r., § 34);
10. Sąd nie powinien oceniać niebezpieczeństwa
ukrywania się i ucieczki podejrzanego jedynie na podstawie dolegliwości możliwego wyroku. W tym względzie należy przede
wszystkim brać pod uwagę cechy charakteru
podejrzanego, jego moralność, mienie, więzi
z państwem, w którym jest oskarżany oraz
jego kontakty międzynarodowe.
Sprawy: Stögmüller przeciwko Austrii (wyrok
z 10 listopada 1969 r., s. 40), Letellier przeciwko
Francji (wyrok z dnia 26 czerwca 1991 r., §§ 4951), Contrada przeciwko Włochom, (j.w., § 55), W.
przeciwko Szwajcarii (j.w., § 33), Smirnova przeciwko Rosji (wyrok z 24 lipca 2003 r., § 60);
11. Sąd powinien precyzyjnie określać interes publiczny, którego wystąpienie jest konieczne, aby
zgodnie z Konwencją, przy uwzględnieniu zasady
domniemania niewinności, tymczasowe aresztowania mogło być zastosowane.
Sprawy: W. przeciwko Szwajcarii (j.w. § 30), Contrada przeciwko Włochom (j.w. § 54), Kudła przeciwko
Polsce (wyrok z 26 października 2000 r., § 110 – 111),
Iłowiecki przeciwko Polsce (j.w., § 58), Pantano przeciwko Włochom (wyrok z 6 listopada 2003 r., § 66),
Klyakhin przeciwko Rosji (wyrok z 30 listopada
2004 r., § 60), Calleja przeciwko Malcie (wyrok z 7
kwietnia 2005 r., § 98), Rokhlina przeciwko Rosji (wyrok z 7 kwietnia 2005 r., § 67);
12. Sąd podczas podejmowania decyzji o długości
tymczasowego aresztowania powinien brać pod
uwagę indywidualny charakter sprawy.
Sprawy: Wemhoff przeciwko Niemcom (j.w. s. 10),
Stögmüller przeciwko Austrii (j.w. s. 40), W. przeciwko Szwajcarii (j.w. § 30), Contrada przeciwko Włochom (j.w. § 54), Kudła przeciwko Polsce (j.w., § 110),
Calleja przeciwko Malcie (j.w. § 98), Rokhlina przeciwko Rosji (j.w. § 67-69), Celejewski przeciwko Polsce (j.w., § 30).
Sprawa sędziego B.S. – słodko-słona zemsta zawodowej oszustki?
Niedziela, wrzesień 2000 roku.
Do prywatnego domu sędziego Sądu Okręgowego w Ostrołęce – Barbary S. przyszła kobieta – Bożena B. i mężczyzna Mariusz S. Powiedzieli, że następnego dnia sędzia ma w referacie
sprawę Stanisława G., który nie może odbywać kary, bo jest w złym stanie i chce popełnić samobójstwo.
2
Stanisław G. został skazany za spowodowanie wypadku samochodowego, w którym zginęły dwie osoby. Jedną z nich był syn ławnika
z Sądu Okręgowego w Ostrołęce.
Kobieta – Bożena B. – skazana na 3 lata pozbawienia wolności za oszustwa, nie przyznała
się do ani jednego zarzutu (z 11). Wykonanie kary było kilkakrotnie odraczane ze względu na to,
NR 2/3 (2/3) 2007
że Bożena B. współpracowała z prokuraturą. Od
lipca 2006 Bożena B. odbywa karę. W kolejnej
sprawie o oszustwa akt oskarżenia przeciwko Bożenie B. został już skierowany do Sądu. Tym razem przyznała się do wszystkiego i obciążał kolejne osoby, którym rzekomo wręczała pieniądze
otrzymane od osób, którym zobowiązała się cos
„załatwić” (renty, pożyczki).
Wcześniej Bożena B. była salową w szpitalu,
chociaż podawała się za pielęgniarkę.
Mężczyzna – Mariusz S., to wielokrotnie
karany złodziej, od 1974 roku leczył się psychiatrycznie.
W 2007 roku postawiono sędziemu dwa zarzuty dyscyplinarne – podczas wizyty miał udzielać rady jak uniknąć odbycia kary przez Stanisława G. Drugi zarzut dotyczy przyjęcia korzyści
majątkowej.
Luty 2007 r.
Do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka [HFPC]
zgłasza się sędzia Barbara S., z prośbą o udzielenie
jej pomocy prawnej w związku z wnioskiem prokuratora Prokuratury Okręgowej Warszawa Praga
do zastępcy rzecznika dyscyplinarnego Sądu Apelacyjnego w Warszawie o zezwolenie na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej w związku z podejrzeniem dopuszczenia się przez niego
dwóch czynów o charakterze korupcyjnym (sygn.
HFPC 26185).
Sędzia Barbara S. przedstawiła nam dokumenty sprawy, a także obszerną informację na temat
stawianych mu zarzutów.
Po analizie przedstawionych nam faktów oraz
dokumentów doszliśmy do wniosku, że zarzuty
stawiane przez oskarżyciela publicznego ubiegającego się o uchylenie immunitetu sędziemu Barbarze S. nie są nawet niedostatecznie uzasadnione,
są—przeciwnie—zupełnie bezpodstawne w świetle
materiału zebranego w sprawie przez prokuratora oraz w trakcie posiedzeń w dotychczasowych
dwóch postępowaniach przez Sądem Apelacyjnym w Łodzi – Sądem Dyscyplinarnym.
HFPC przedstawiła opinię prawną na temat
sprawy Sądowi Najwyższemu – Sądowi Dyscyplinarnemu, który dnia 17 kwietnia b.r. rozpatrywał
zażalenie sędziego na uchwałę Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego o zgodzie na uchylenie sędziemu immunitetu.
Oto sprawozdanie z posiedzenia Sądu
Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego
1. Sąd rozpatrywał sprawę w następującym skła-
dzie: SSN Wiesław Kozielewicz – przewodniczący, SSN Hubert Wrzeszcz – sprawozdawca, SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
2. Posiedzenie rozpoczęło się o godz. 12.06.
Stawiła się sędzia Barbara S. z obrońcą sędzią
Sądu Okręgowego Marzanną Piekarską-Drążek., z-ca Rzecznika Dyscyplinarnego – Grzegorz Salamon, przedstawiciel HFPC – prof. Andrzej Rzepliński.
W ławach dla publiczności siedziała Sędzia
Teresa Romer, dwóch dziennikarzy – PAP i Gazeta Wyborcza, oraz kilka innych osób.
3. Sędzia przewodniczący poinformował, że
o godzinie 9.45 do SN wpłynęło pismo z HFPC
– zgłoszenie do udziału w postępowaniu w charakterze przedstawiciela społecznego.
Podkreślił, że w związku z tym pojawiła się
kwestia natury prawnej, ponieważ postępowanie w sprawie wniosku o uchylenie immunitetu
nie jest postępowaniem dyscyplinarnym, a takiego dotyczy wniosek HFPC.
4. Po przerwie, podczas której z-ca Rzecznika
Dyscyplinarnego Grzegorz Salamon zapoznawał się z wnioskiem HFPC – na pytanie Sądu
odnośnie stanowiska stron w sprawie dopuszczenia HFPC:
Obrońca wniósł o dopuszczenie.
Rzecznik zwrócił uwagę na istnienie podwójnego odesłania w przepisach (art. 80§3
u.s.p.[Ustawa z dnia 23 lipca 2001 Prawo
o ustroju sądów powszechnych], art. 128 u.s.p.,
a w sprawach nieuregulowanych do kpk). Postawił pytanie czy poprzez podwójne odesłanie
można zastosować przepis art. 90 kpk dotyczący
udziału organizacji społecznej w postępowaniu.
NR 2/3 (2/3) 2007
Instytucja podwójnego odesłania funkcjonuje
w prawie, czy można ją zastosować w tym przypadku? Uznał : „Na gorąco myślę, że tak”.
5. Po przerwie – Sąd Najwyższy Sąd Dyscyplinarny na podstawie art. 90§3 kpk, w zw. z art.
80 u.s.p. z zw. z art. 128 u.s.p. postanowił dopuścić w postępowaniu w przedmiocie zezwolenia
na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej
SSO Barbary S. przedstawiciela HFPC w osobie prof. Andrzeja Rzeplińskiego.
Uzasadniając, Sąd podniósł, że sytuacja jurydyczna dotycząca udziału w postępowaniu
przedstawiciela z art. 90 kpk nie jest klarowna.
Nazwanie tego postępowania postępowaniem
dyscyplinarnym (jak we wniosku HFPC) jest
błędne. Postępowanie w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej toczy się przed sądem dyscyplinarnym, zatem stosuje się przepisy o postępowaniu
dyscyplinarnym. Przepisy te nie są kompletne.
Problemem jest to, jak należy rozumieć „stosuje się odpowiednio”. Istnieją trzy rozwiązania: pierwsze – nie stosowanie, drugie – stosowanie przepisu odpowiednio modyfikując go
przez sam sąd, trzecie – stasowanie unormowań słowo w słowo.
Należy się zastanowić czy dopuszczenie organizacji społecznej koliduje z istotą postępowania. Według Sądu nie koliduje, a skoro nie,
dopuszczalne jest zezwolenie na udział przedstawiciela.
Sąd podkreślił, że to pierwszy przypadek
zgłoszenia się przedstawiciela społecznego do
takiego postępowania.
6. W ramach wniosków formalnych obrońca poparł wnioski sędziego Barbary S. o dopuszczenie
dowodu z akt spraw osób pomawiających sędziego o zachowania korupcyjne. Na ich podstawie
można bowiem dociec celu pomówienia. Akta
3
te nie zostały ujawnione przed Sądem Apelacyjnym, mimo złożenia takiego wniosku.
Rzecznik wniósł o oddalenie wniosku ponieważ nie mają znaczenia dla sprawy.
Przedstawiciel społeczny – poparł wniosek, ponieważ akta te poszerzają wiedzę o całej sprawie.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny postanowił dopuścić dowód z akt spraw, wnioskowanych przez sędziego Barbarę S. Wyjaśniając
Sąd powiedział, że strony mogły być zaskoczone tym że protokół czynności przeprowadzonych przed Sąd Apelacyjny był nazwany
protokołem rozprawy. Tymczasem było to posiedzenie (jawne tak przyjął Sąd Najwyższy od
2001 r.). A inne są reguły ujawniania dowodów
na rozprawie i na posiedzeniu. Na posiedzeniu
– niektóre sądy w protokołach nie zamieszczają wzmianki o ujawnieniu akt w protokole, dopiero piszą o tym w uzasadnieniu i tak zrobił
Sąd Apelacyjny w Łodzi. Według drugiej szkoły („i preferuję ją osobiście” – przewodniczący składu) – wszystko powinno być protokole.
Brak jest przepisów w tej kwestii.
7. Sędzia sprawozdawca przedstawił sprawozdanie.
4
8. Głosy stron:
Obrońca (najważniejsze tezy):
Dowodami oskarżenia są pomówienia Bożeny B. i Mariusza .S. Prokurator ocenił je jako
wiarygodne, choć brak jest innych dowodów.
Sędzia Barbara S. nie brała udziału w orzekaniu w sprawach Stanisława G. Nie znała Bożeny B. ani Mariusza S.
Po wizycie Bożeny B. i Mariusza S. rozważała powiadomienie policji, ale uznała że sama
poradziła sobie z sytuacją. Powiadomiła przewodniczącą wydziału. Zdarzenie zapadło jej
w pamięć ze względu na osobisty dramat.
Nie było przestępstwem, nie stanowiło zagrożenia dla jej obiektywizmu. Sąd Apelacyjny „snuje poszlaki o bezczynności sędziego”.
Drugi zarzut (wiosna 2001) jest nieprawdziwy.
Brak dowodów na to pomówienie.
Aresztowanie współmałżonka odczuł jako odwet za swoją postawę. Policja i Prokuratura są
zdeterminowane w swoich działaniach żeby
złamać sędziów. Szykowane są kolejne wnioski dotyczące kolejnych sędziów.
Sędzia Barbara S. jest znana w Ostrołęce., ma
najdłuższy staż pracy. Brała udział w wydawaniu orzeczeń niekorzystnych dla Bożeny B.
Sąd Apelacyjny w Łodzi, mimo zaleceń Sądu
Najwyższego, ograniczył się wyłącznie do przesłuchania, nie analizował akt spraw pomawiających. Sędzia była bez obrońcy. Sąd nie wziął
pod uwagę jego wniosków.
Sąd Apelacyjny nie zbadał czy istniał związek pomówionego z postępowaniami w sprawie Stanisława G. Stwierdził, że nie musi być
takiego związku, sędzia mógł namawiać innych sędziów do wydawania korzystnych rozstrzygnięć. Taki wywód jest obraźliwy i absurdalny.
Pomawiająca sędziego Bożena B. od dawna
prowadzi działalność przestępczą w Ostrołęce. Skazana jest za 11 przestępstw. Oskarżona
NR 2/3 (2/3) 2007

o kolejnych 6. Gdy nie uzyskała zwolnienia od
opłaty kasacyjnej, napisała anonim do policji
jako pracownica sądu, wskazując na sędziów
jako łapowników. W kolejnej sprawie Bożena
B. ma zarzut popełnienia 16 przestępstw, została wypromowana przez prokuraturę, podjęła korzystna dla siebie współpracę. Unikała
wykonania kary. Jej obrońca uzasadniał wniosek o przerwę w karze faktem jej współpracy
z prokuraturą.
Pomawiający sędziego Mariusz S. od 1974 roku leczy się psychiatrycznie. Był konkubentem
Bożeny B. Wielokrotnie skazany.
Dwa powyższe źródła dowodowe to kompletny materiał dowodowy w tej sprawie.
Sąd Apelacyjny naruszył art. 80 u.s.p., art. 4 i 7
kpk, art. 5§2 kpk, 442§2 kpk
Obrońca zwrócił się do Sądu Najwyższego o zapobieżenie zdegradowania sędziego i posadzenia go na ławie oskarżonych. Tu chodzi o godne
przejście w stan spoczynku. Orzeczenie takie
wesprze sędziów, którzy narażają się wydając
orzeczenia i krytykując organy ścigania.
Z-ca Rzecznika Dyscyplinarnego:
Stwierdził, że znalazł się na procesie, który ma
przesądzić o winie lub niewinności, a nie to jest
istotą tego postępowania. Sąd Apelacyjny nie
przesądzał o wiarygodności dowodów.
Nie dostrzegł błędów podniesionych w zażaleniu
Zwrócił uwagę, że świadkowie pomawiając sędziego obciążają również siebie
Sąd Apelacyjny odrzucił wersję spiskową, przewijającą się również w stanowisku przedstawiciela społecznego, polegającą na tym, że oszuści powinni być zdeprecjonowani.
Wniósł o utrzymanie w mocy uchwały SA.
Przedstawiciel społeczny:
HFPC przywiązuje ogromną rolę do prestiżu władzy sędziowskiej. Podkreśleniem

wagi sędziów służy również postępowanie
dyscyplinarne. HFPC zabiegała żeby postępowania dyscyplinarne były jawne – to nie
jest wymierzone przeciwko sędziom, chodzi o zaufanie wobec sędziów.
Prokuratorzy mają poczucie, że coraz więcej im wolno, uczciwi – odchodzą z zawodu
Podkreślił wyjątkowość tej sprawy oraz wyjątkowość atmosfery wokół niej. Zauważył,
że prokurator nie powinien w ogóle występować z wnioskiem w tej sprawie, bo brak tu
przesłanek do wszczęcia. Tu są dowody, że
nie zostało popełnione przestępstwo.
Nie było wręczenia ani próby wręczenia łapówki, nie było spotkania na wiosnę 2001.
Taki układ jak pomiędzy Bożeną B. a prokuraturą jest dozwolony, ale tu sytuacja wymknęła się spod kontroli. Bożena B. nie lubi sędziów z Ostrołęki, została prawomocnie
skazana. Nie boi się kolejnych zarzutów.
Sędzia Barbara S.:
Poparła zażalenie oraz to co powiedział jej
obrońca.
Powołując się na wywiad z Prezydentem RP
powiedział, że od miesięcy udowadnia, że
nie jest wielbłądem. Szuka dowodów na swoją niewinność.
Sąd Apelacyjny nie przeprowadził dowodu
z wnioskowanych akt spraw przeciwko Bożenie B. i Mariuszowi S., bo nie odpowiadały linii prokuratury. Z nich jednoznacznie
wynika, jaki jest rys osób pomawiających.
To dla niego uwłaczające, że przedstawia się
ich jako znajomych sędziego.
W przypadku zarzutów postawionych sędziom
prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa musi być wyższe. Jak sędzia ma się bronić?
Tak łatwo powiedzieć, że uchylenie immunitetu nie przesądza o winie. Uchylenie to
śmierć cywilna dla sędziego.
9. Po przerwie.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny uchylił
uchwałę Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi.
Uzasadnienie:
Zezwolenie na wydanie sędziego powinno
być rozważne i dokonane po wnikliwej ocenie czy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Szczególnie gdy materiał dowodowy stanowią pomówienia osób
przeciwko, którym toczą się postępowania.
Łatwo pochopnie wydać decyzję, a to ma
nieodwracalne skutki dla sędziego. Złożenie i rozpoznanie takiego wniosku wymaga
skrupulatności.
Nie można podzielić zapatrywania Sadu Apelacyjnego, że były wystarczające podstawy
do rozstrzygnięcia. Analiza dowodów głównych – pomówienia Bożeny B. i Mariusza S.
– nie była wystarczająca.
Trafnie został podniesiony zarzut, że są okoliczności, które wpływać muszą na ocenę dowodów – Mariusz S. leczy się psychiatrycznie. Sąd
Najwyższy zwracał uwagę, że stan psychiczny
ma znaczenie przy ocenie pomówienia.
Wyjaśnienia Mariusza S. się zmieniają. 27
stycznia 2006 r. mówił, że nie wie ile pieniędzy zostało przekazane sędziemu. 16 marca
2006 r. chce uszczegółowić swoje wyjaśnienia i mówi, że było 1 500 zł. Mariusz S. był
karany za składanie fałszywych zeznań, za
kradzieże.
Bożena B. 17 lutego 2006 r. powiedziała, że
na spotkanie poszła sama. 16 marca 2006 r.
powiedziała, że była z Mariuszem S. Co do
sumy pieniędzy – 17 lutego 2006 r. powiedziała, że podczas pierwszej wizyty dała 3
tysiące, 16 marca 2006 r. zaś, że w kopercie
było od 2 do 3 tysięcy. To są rozbieżności
NR 2/3 (2/3) 2007

i zmiany, których Sąd Apelacyjny nie wziął
pod uwagę.
Należy podzielić pogląd, że dla oceny wiarygodności pomówień, ma znaczenie osobowość osoby pomawiającej. Obydwoje byli
karani. Sąd, który skazywał Bożenę B. podkreślił, że popełniła ona wiele czynów, że
naraziła wiele osób na szkodę. Nie przyznała się do winy, nie wyraziła skruchy, nie żałowała swoich czynów, stosowała groźby, żyła bez skrupułów. Akta dopuszczone kolejne
sprawy wskazują na to, że proceder był szerszy. Takie okoliczności muszą być uwzględnione przy ocenie materiał dowodowego.
Nie został określony czas popełnienia zarzucanych czynów.
Nie został wyjaśniony motyw działania Bożeny B.
Nie można podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, że są podstawy do takiego orzeczenia jakie zapadło i że informacje te są wiarygodne. Podzielić należy zarzut naruszenia
art. 442 §3 kpk. Zalecenia wynikające z 1.
uchwały SN – potrzeba wnikliwego oceniania materiału, pisał że potrzebna jest analiza konkretnych wyjaśnień.
O powyższej sprawie pisali również:
Gazeta Wyborcza „Komu wierzyć – przestępcy czy sędzi?” GW 2007.04.18; „Ostrołęcka ośmiornica – renty za łapówki GW 2006.12.20;
„Kuszenie ostrołęckiej ośmiornicy” GW
2006.06.14;
Moja Ostrołęka – Informator Miejski „Media na linii ognia” 2006.11.29; „Oświadczenie
rzecznika prasowego Sądu Okręgowego w Ostrołęce w związku z wyemitowanym reportażem w TVN „Superwizjer” – „Na wolności za
łapówkę” 2006.11.27;
Tygodnik Ostrołęcki „Kim jest Bożena B.”
2006.12.12.
•
5
Opinia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
na temat reformy Prokuratury w Rzeczpospolitej Polskiej
1. Od dłuższego czasu trwa dyskusja w Polsce
na temat reformy Prokuratury. Duże zmiany
niosą za sobą dwie ustawy uchwalone w dniu
29 marca 2007 r.: Ustawa o zmianie ustawy
o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw oraz
Ustawa o zmianie ustawy o prokuraturze.
2. Celem reformy zaproponowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości w Ustawie o zmianie
ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
było po pierwsze utworzenie Biura ds. Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej jako
jednolitej struktury organizacyjnej zajmującej
się zwalczaniem przestępczości zorganizowanej. Projekt ustawy przewidywał ponadto nową instytucję zażalenia na odmowę wszczęcia
lub umorzenie postępowania przygotowawczego, kierowanego bezpośrednio do sądu, z wyłączeniem pośrednictwa prokuratora nadrzędnego. Miało dojść również do poszerzenia
zakresu obowiązków procesowych prokuratury. Wprowadzenie reformy wiązało się również
z koniecznością dostosowania upoważnień zawartych w art. 18 tej ustawy, a zwłaszcza delegacji, sformułowanej w ust. 1 powołanego artykułu, do wymogów Konstytucji RP.
Panel w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
na temat przyszłości Prokuratury
23 kwietnia 2007 r. prawnicy z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zorganizowali panel dyskusyjny na temat “Zmiany w Prawie o prokuraturze – skuteczność a niezależność prokuratury”.
Maciej Bernat t
Panelistami byli Przemysław Piątek (Zastępca Prokuratora Generalnego RP), Krzysztof
Parulski (Prezes Stowarzyszenia Prokuratorów RP), prof. Andrzej Siemaszko (Dyrektor
Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości). Dyskusję moderował prof. Andrzej Rzepliński z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Na seminarium obecni byli prokuratorzy, adwokaci,
dziennikarze, eksperci akademiccy, działacze pozarządowi oraz studenci.
Dyskusja dotyczyła podstawowych założeń reformy ustroju Prokuratury RP, metod jej
wprowadzania w życie oraz problemów z tym związanych.
Zaprezentowane zostało również stanowisko Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, dotyczące zmian w Prokuraturze, które publikujemy poniżej.
Sprawozdanie z panelu wydrukujemy w następnym numerze biuletynu.
6
NR 2/3 (2/3) 2007
3. Celem reformy zaproponowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości w Ustawie o zmianie
ustawy o prokuraturze było umożliwienie delegowania do wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury prokuratorów powszechnych
oraz „ucywilnienie” prokuratury wojskowej,
polegające na możliwości powołania na stanowiska prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury również osób niebędących oficerami zawodowymi lub oficerami
służby okresowej. Przewidziano również możliwość delegowania przez Prokuratora Generalnego prokuratora powszechnej jednostki
organizacyjnej prokuratury do innej jednostki organizacyjnej prokuratury.
4. Zakładanym celem reformy było więc zwiększenie skuteczności Prokuratury. Czy tak się
faktycznie stanie trudno w chwili obecnej przewidzieć. Konieczna jest jednak analiza wprowadzonych zmian w szczególności pod kątem
wymogu niezależności prokuratorskiej.
5. Cechą ogólną nowelizacji było ustawowe
rozszerzenie uprawnień prokuratora przełożonego. Przede wszystkim prokurator przełożony został uprawniony do zmiany lub uchylenia
decyzji prokuratora podrzędnego. Ponadto prokurator przełożony może powierzyć podległym
prokuratorom wykonywanie czynności należących do jego zakresu działania oraz przejmować
sprawy prowadzone przez prokuratorów podległych i wykonywać ich czynności.
6. Równocześnie poszerzono grupę podmiotów, które ustawa uznaje za prokuratora prze-
łożonego. Stali się nimi zastępcy prokuratora apelacyjnego, prokuratora okręgowego
i prokuratora rejonowego na obszarze działania odpowiedniej prokuratury. Prokurator
Krajowy stał się przełożonym prokuratorów
Prokuratury Krajowej oraz prokuratorów
pozostałych powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Uprawnienia prokuratorów przełożonych uzyskali w zakresie
zleconych czynności dyrektorzy biur Prokuratury Krajowej, naczelnicy wydziałów biur Prokuratury Krajowej, kierownicy działów oraz
samodzielnych działów prokuratur apelacyjnych, naczelnicy wydziałów oraz kierownicy
działów, samodzielnych działów i ośrodków
zamiejscowych prokuratur okręgowych oraz
kierownicy ośrodków zamiejscowych prokuratur rejonowych. Prokuratorami bezpośrednio przełożonymi jest m.in. zgodnie z nową
ustawą Prokurator Generalny – w stosunku
do swoich zastępców, dyrektorów biur Prokuratury Krajowej oraz prokuratorów apelacyjnych, Prokurator Krajowy – w stosunku do
prokuratorów pełniących czynności w Prokuraturze Krajowej oraz prokuratorów apelacyjnych, pozostali zastępcy Prokuratora
Generalnego w zakresie zleconych czynności – w stosunku do prokuratorów pełniących
czynności w Prokuraturze Krajowej oraz prokuratorów apelacyjnych, prokuratorzy apelacyjni, prokuratorzy okręgowi i wojskowi
prokuratorzy okręgowi oraz, w zakresie zleconych czynności, ich zastępcy – w stosunku
do prokuratorów pełniących czynności w danej jednostce oraz w stosunku do kierowników jednostek organizacyjnych prokuratury
bezpośrednio niższego stopnia na obszarze
działania danej jednostki.
7. Zwiększenie uprawnień prokuratorów przełożonych z równoczesnym rozszerzeniem grupy
podmiotów, mających uprawnienia prokuratora nadrzędnego ocenić należy negatywnie. Zasadą wyrażoną w art. 8 ust. 1 Ustawy o prokuraturze jest niezależność prokuratora. Zakres
wyjątków od art. 8 ust. 1 budzi poważne wątpliwości co do tego czy niezależność prokuratora nie jest w praktyce wyjątkiem od zasady
podporządkowania prokuratora prowadzącego
śledztwo prokuratorowi nadrzędnemu. Wprowadzone w ustawie zmiany skutkują możliwością wywierania szerokiego wpływu na prokuratora prowadzącego śledztwo, wpływu, którego
ślady nie zostaną odnotowane w aktach sprawy, także w aktach podręcznych prokuratora
– a tak powinno być w każdym przypadku. Ponadto podmioty, które są uprawnione do wydawania zarządzeń, wytycznych i poleceń prokuratorowi prowadzącemu śledztwo nie tworzą
struktury organu, jakim jest prokuratura, lecz
są elementem jej organizacji wewnętrznej.
W szczególności możliwość wydawania poleceń przez osoby pełniące funkcje administracyjne w wewnętrznych organach prokuratury
może oznaczać poważne ograniczanie niezależności prokuratorów, oraz - co istotniejsze zatarcie śladów indywidualnej odpowiedzialności za prowadzone śledztwo.
wane decyzji procesowych pod naciskiem
politycznym;
prokurator prowadzący śledztwo, wykonujący w praktyce polecenia kilku prokuratorów wyższych nie będzie miał faktycznego, merytorycznego wpływu na śledztwo,
będzie je tylko firmował.
8. Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka:
uprawnienie do zmiany lub uchylenia decyzji prokuratora podrzędnego powinno przysługiwać tylko bezpośrednio przełożonemu
prokuratorowi oraz szefowi danej prokuratury;
decyzje procesowe powinny być wydawane
w ramach prokuratury prowadzącej śledztwo;
bezpośredni wpływ na śledztwo prokuratora nie zajmującego się nim godzić może w
dobro samego śledztwa oraz ułatwiać wyda-
10. Z planów Ministerstwa Sprawiedliwości
wynika, że jednym z biur Prokuratury Krajowej ma być Biuro ds. Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej. Rozwiązanie to ma na celu
centralizację walki z najgroźniejszą przestępczością, zgodnie ze światowymi tendencjami.
Przy zrozumieniu założeń konieczności walki
z przestępczością zorganizowaną wątpliwości
budzi podporządkowanie tej struktury prokuratorowi generalnemu – politykowi, który będzie
mógł wydawać polecenia do podjęcia określonych czynności procesowych w indywidualnych sprawach karnych.
NR 2/3 (2/3) 2007
9. Istotną zmianą, które niesie za sobą nowelizacja ustroju prokuratury jest wprowadzenie
ustawowych możliwości tworzenia w Prokuratorze Krajowej biur. W ramach biur mogą
być natomiast tworzone – w zależności od potrzeb – wydziały lub inne komórki organizacyjne, w tym zamiejscowe. Również w prokuraturach apelacyjnych i okręgowych będą
mogły być tworzone wydziały oraz – samodzielne lub wchodzące w skład wydziałów
– działy. W prokuraturach rejonowych mogą być tworzone działy lub sekcje. Do zmiany tej należy ustosunkować się pozytywnie.
Wydaje się w szczególności, że stworzenie
w ramach poszczególnych prokurator wyspecjalizowanych działów (np. do spraw wypadków górnictwie) powinno przyczynić się do
większej skuteczności śledztw w danego rodzaju sprawach.
7
11. Pozytywnie należy odnieść się ponadto
do zmian w procedurze karnej, które jako zasadę w art. 311 § 1 k.p.k. wprowadzają prowadzenie śledztwa przez prokuratora a nie jak
dotychczas przez Policję. To prokuratora jest
instytucją wyspecjalizowaną w państwie do
prowadzenia śledztwa a Policja powinna pełnić jedynie funkcje pomocniczą w realizacji
tego zadania.
12. Najistotniejszą zmianą przewidzianą w ustawie o zmianie ustawy o prokuraturze jest wprowadzenie możliwości delegowania przez Prokuratora Generalnego prokuratora powszechnej
jednostki organizacyjnej prokuratury oraz prokuratora wojskowej jednostki organizacyjnej
prokuratury, (za zgodą MON) do innej jednostki organizacyjnej prokuratury, Ministerstwa
Sprawiedliwości lub innej jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo
przez niego nadzorowanej, zgodnie z kwalifikacjami prokuratora. Istnieje również możliwość
delegowania prokuratora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury do wojskowej
jednostki organizacyjnej prokuratury. Delegowanie na okres do sześciu miesięcy w ciągu roku nie wymaga zgody prokuratora. Helsińska
Fundacja Praw Człowieka, rozumiejąc intencję ustawodawcy (np. w postaci umożliwienia
delegowania do jednostki prowadzącej śledztwo, w materii którego dany prokurator posiada duże doświadczenie) wyraża obawę, czy delegowanie nie będzie stanowić zagrożenia dla
niezależności prokuratura. Delegowany prokurator, otrzymujący wyższe zarobki niż w rodzimej jednostce, może unikać decyzji od niego nie oczekiwanych.
13. Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wprowadzone zmiany, mające za cel
zwiększenie skuteczności działania prokuratury w Polsce (co oceniamy pozytywnie), mogą spowodować, że niezależność wewnętrzna
prokuratorów będzie funkcjonować w obrębie
drobnych spraw. W innych, zwłaszcza, gdy interesują się nimi politycy albo wpływowe media, najważniejsze decyzje procesowe będą podejmowane przez prokuratorów przełożonych,
bezpośrednio się daną sprawą nie zajmujących.
Może to z kolei zwiększyć biurokrację oraz asekuranckość prokuratorów „liniowych” - co obniży skuteczność. Skuteczność jednocześnie nie
może być stawiana ponad zasady państwa prawnego i prawo każdego do rzetelnego procesu.
Mając na uwadze standardy Rady Europy (Zalecenia Rady Europy nr 2000/19 z dnia 6 października 2000 r.), które za podstawową funkcję
prokuratury, poza zwalczaniem przestępczości
uważają ochronę praw jednostki oraz zwracają uwagę na ochronę prokuratora przed nieuzasadnionym wpływem z zewnątrz , można mieć
wątpliwości czy zmiany w polskiej prokuraturze podążają we właściwym kierunku.
Osoby realizu jące projekt:
• prof. Andrzej Rzepliński – Dyrektor Programowy
• Eliza Jastrzębska – Koordynator Projektu
• Maria Ejchart – Koordynator kliniki „Niewinność”
• dr Adam Bodnar – Koordynator programu „Monitoring stanowienia prawa”
• dr Piotr Kładoczny – Koordynator programu „Monitorowanie
prawa do rzetelnego procesu w przedmiocie stosowania aresztu tymczasowego”
• Andrzej Kremplewski – Koordynator programu „Monitorowanie
prawa do rzetelnego procesu na etapie wykonania kary”
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
ul. Zgoda 11; 00-018 Warszawa
tel.: 022 556 44 71 • faks: 022 556 44 75
Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada
Helsińska Fundacja Praw Człowieka, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska
Unii Europejskiej.
Projekt, DTP: HR&HARE DESIGN,
Helena Csató-Zakrzewska
DRUK:
Bożena Żak BK Poligrafia
ul. Sokola 11; 05-807 Podkowa Leśna
8
NR 2/3 (2/3) 2007