Nr 6/7 - Redemptoris Missio

Transkrypt

ISSN 1641-604 X
MEDICUS
MUNDI
KWARTALNIK WYDAWANY PRZEZ MEDICUS MUNDI POLAND
PRZEZNACZONY DLA OS”B ZAINTERESOWANYCH PROBLEMAMI MEDYCZNYMI
WCHODZ•CYMI W ZAKRES TZW. MEDYCYNY TROPIKALNEJ I ìINTERNATIONAL HEALTHî,
ZE SZCZEG”LNYM UWZGL DNIENIEM POTRZEB MISYJNYCH OåRODK”W MEDYCZNYCH
Od Redakcji
Oddajemy do druku podwÛjny zeszyt Medicus Mundi Polonia, wracajπc do nak≥adu 1.500 egzemplarzy. Kwartalnik nadal otrzymujπ instytucje
odpowiedzialne za misje, zakony misyjne, oko≥o 50 oúrodkÛw misyjnych
za granicπ, z ktÛrymi bliøej wspÛ≥pracujemy, kilkuset naszych by≥ych kursantÛw, uczestnikÛw kursÛw nt. ochrony zdrowia w Centrum Formacji
Misyjnej w Warszawie i Akademii Medycznej w Poznaniu oraz sympatykÛw
Fundacji o zainteresowaniach medycznych. Redakcja prosi o zg≥aszanie
instytucji i osÛb, ktÛre mogπ byÊ zainteresowane otrzymywaniem kwartalnika. Osoby, ktÛre juø otrzymujπ Medicus Mundi Polonia nadal proszone sπ
o uwagi odnoúnie tematÛw i problemÛw poruszanych na ≥amach czasopisma. Dπøymy do tego, aby spe≥nia≥ on oczekiwania czytelnikÛw.
Koszt wydawania Medicus Mundi Polonia i jego wysy≥ki jest niema≥ym
obciπøeniem finansowym Fundacji, stπd numer podwÛjny, ktÛry zmniejsza
koszt produkcji i wysy≥ki. Chcemy jednakøe wrÛciÊ do wydawania Medicus
Mundi Polonia kwartalnie tak, aby kontakt z Czytelnikami by≥ czÍstszy.
Nadal nie wyznaczamy ceny za prenumeratÍ, ale proszÍ nie zapominaÊ,
øe konto bankowe Fundacji, podane w stopce, jest otwarte.
Do tej pory zajmowaliúmy siÍ najwaøniejszymi problemami zdrowotnymi na misjach: HIV, malaria, gruülica. Dzisiaj przedstawiamy jako temat
wiodπcy trπd i wrzÛd Buruli, obie choroby powodowane przez mykobakterie. Oddzielnie opracowana jest opieka medyczna nad dzieckiem, jako
jeden z najwaøniejszych problemÛw w ochronie zdrowia. DoúÊ bogaty jest
W numerze:
Aktualności ze Światowej Organizacji Zdrowia
Wolontariusze poszukiwani...
Misja Medyczna „Operacja Bangassu 2002”
Trąd
Wrzód Buruli
Dziecko w tropiku: Zintegrowane postępowanie
w chorobach dzieci
Afryka: zwrot w stronę medycyny tradycjonalnej
Studenci Akademii Medycznej na praktykach w tropiku
Praktyka studencka na Papua Nowa Gwinea
2
2
3
5
8
10
16
17
17
PAŹDZIERNIK 2002
Nr 6/7 (rok II)
dzia≥ ìz oúrodkÛw misyjnychî, a nade wszystko cieszy wiÍksza rÛønorodnoúÊ autorÛw biorπcych udzia≥ w tworzeniu kwartalnika. £amy Medicus
Mundi Polonia sπ otwarte dla wszystkich, ktÛrzy chcieliby siÍ podzieliÊ
z innymi swoim doúwiadczeniem. Redakcja ma pewne trudnoúci w dotarciu
do materia≥Ûw z konferencji Papieskiego Biura ds. zdrowia w Watykanie
(listopad 2001), ale mamy nadziejÍ, øe w przysz≥ym numerze bÍdziemy
mogli jπ przedstawiÊ. Opracowanie problemÛw zwiπzanych ze zdrowiem
psychicznym zajmuje nam wiÍcej czasu niø przewidywano, ale pamiÍtamy
o przedstawieniu rÛwnieø tego problemu.
Dla tych osÛb, ktÛre nie majπ czasu lub zwyczaju czytaÊ wstÍpÛw od
Redakcji, podajemy w skrÛcie najwaøniejsze nasze øyczenia i proúby.
Redakcja Medicus Mundi Polonia prosi uprzejmie o:
ï zg≥aszanie osÛb, ktÛre mogπ byÊ zainteresowane otrzymywaniem
kwartalnika,
ï partycypowanie, w miarÍ moønoúci, w kosztach jego druku i wysy≥ania,
ï nadsy≥anie uwag dotyczπcych treúci kwartalnika, tak aby spe≥nia≥
on w jak najszerszym zakresie oczekiwania osÛb pracujπcych na
misjach lub przygotowujπcych siÍ do tego zadania,
ï podawanie nowego adresu w przypadku jego zmiany.
Oddajπc do rak CzytelnikÛw podwÛjny numer Medicus Mundi Polonia
Redakcja liczy na bliøszy kontakt z Czytelnikami.
TRĄD,
WRZÓD BURULI,
DZIECKO W TROPIKU
Praktyka wakacyjna w szpitalu misyjnym w Likuni (Malawi)
Szkolenie:
kursy, kongresy i konferencje, książki
Pomoc medyczna dla turystów
Epidemie na świecie
10 lat Fundacji
Fundacja Pomocy Humanitarnej ´Redemptoris Missioª Medicus Mundi Poland
Biuro Fundacji: Akademia Medyczna, ul. Dπbrowskiego 79, p. 503, Kolegium Prof. Adama Wrzoska, 60-529 PoznaÒ,
tel. +48 61 8477 458 wew.195, fax +48 61 8477 490; e-mail: [email protected]
Centrum Wolontariatu Fundacji: ul. Grunwaldzka 89, 60-311 PoznaÒ, tel. +48 61 8621 321
http://www.usoms.poznan.pl/medicus
Konto bankowe: Bank Zachodni SA, I Oddzia≥ w Poznaniu nr rachunku 11201492-3740-137-3000
19
21
22
23
24
strona 2
Medicus Mundi Polonia
AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI
ZE ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA (WHO)
Podczas dorocznego Zgromadzenia OgÛlnego WHO w Genewie (13-18 maja 2002)
podjÍto kilka interesujπcych nas rezolucji:
ìProtection of medical missions from terrorism and armed conflictî. Coraz czÍstsze ataki
na personel s≥uøb zdrowia i akcji humanitarnych powinny byÊ potÍpione przez kraje
cz≥onkowskie ONZ, podjÍte odpowiednie
czynnoúci dla zabezpieczenia ich medycznej
dzia≥alnoúci oraz podjÍte úrodki, aby ambulansy medyczne i inne pojazdy, jak rÛwnieø
oúrodki zdrowia oznaczone Czerwonym
Krzyøem i Czerwonym PÛ≥ksiÍøycem i chronione przez prawo miÍdzynarodowe, by≥y
wykorzystywane wy≥πcznie dla celÛw medycznych i humanitarnych. Rezolucja pochwala dzia≥ania, ktÛre prowadzi≥y do zaprzestania dzia≥alnoúci wojskowej w dniach,
w ktÛrych dokonywano szczepieÒ ochronnych populacji.
Rezolucja ìPan African tsetse and trypanosomiasis eradication campainî popiera
stanowisko Organizacji Jednoúci AfrykaÒskiej, øe trypanozomoza afrykaÒska jest powaønym problemem medycznym i ekonomicznym w niektÛrych rejonach Afryki i, øe
w zwalczaniu trypanosomozy waønπ rolÍ
odgrywa likwidacja much tsetse, ktÛra jest
moøliwa.
PodjÍcie rezolucji ìControl of neurocysticercosisî z braku czasu zosta≥o prze≥oøone
na rok 2003.
Na posiedzeniu plenarnym Zgromadzenia g≥os zabra≥ Profesor Jeffrey D.Sachs, dyrektor Center for International Development,
Harward University i doradca Sekretarza Generalnego UN Dr Kofi-Annana. Stwierdzi≥
on, øe obecnie na úwiecie 1/6 populacji jest
zamoøna, ale 1/6 øyje w absolutnej biedzie
(absolutna bieda jest to bieda, ktÛra zabija).
WOLONTARIUSZE
POSZUKIWANI
W REPUBLICE
DOMINIKA—SKIEJ
The Batey Relief Alliance (http:/www.bateyrelief.org) przy wspÛ≥pracy
z Catholic Medical Mission Board (CMMB; http:/www.cmmb.org) poszukujπ licencjonowanych okulistÛw, optometrÛw, pediatrÛw, interni-
Potrzeba 25 miliardÛw US$ rocznie, aby
uchroniÊ od úmierci 12 milionÛw ludzi rocznie. 25 miliardÛw jest to 1 promil globalnego dochodu rocznego (tylko 1 penny od kaødych 10 US$). I tych pieniÍdzy nie ma mimo,
øe sπ sposoby i moøliwoúci, aby je wydaÊ
celowo.
Dnia 4 maja 2002 w ìLancecieî (vol. 359,
nr 9317, strony 1605-1611) ukaza≥a siÍ ocena dzia≥alnoúci WHO sporzπdzona przez R.
Hortona: ìWHO: the casualities and compromises of renewalî. W artykule tym Dyrektor
Generalna WHH Dr Gro Harlem Brundtland
stwierdza, øe uda≥o siÍ Jej ìwzmocniÊ wiarygodnoúÊ WHOî i ìzwiÍkszyÊ potrzebÍ zajmowania siÍ sprawami zdrowia wúrÛd politykÛw
i w agendach zajmujπcych siÍ rozwojem na
úwiecie (global development)î.
Natomiast Dr Brundtland przyznaje, øe
istnieje schizma miÍdzy aspiracjami kierownictwa WHO, a realiami jakie organizacja napotyka w ich realizacji w terenie. W maju
2003 Dr Brundtland odchodzi ze stanowiska
dyrektora WHO.
stÛw, ginekologÛw, pielÍgniarki i specjalistÛw zdrowia publicznego dla
realizacji projektu w Republice DominikaÒskiej.
Projekt polegajπcy na pracy w ruchomej klinice, w pe≥ni wyposaøonej dla niesienia pomocy okulistycznej i medycznej oraz prowadzenia oúwiaty zdrowotnej wúrÛd robotnikÛw i ich rodzin na plantacjach
trzciny cukrowej, ma rozpoczπÊ siÍ w lutym 2003. Wolontariusz, co
najmniej na rok, otrzyma nieodp≥atnie zakwaterowanie i wyøywienie,
ubezpieczenie zdrowotne, ubezpieczenie na øycie, niewielkie wynagrodzenie oraz pokryty koszt podrÛøy i wizy.
SzczegÛ≥y i zg≥oszenia Ulrick Gaillard pod: [email protected].
Medicus Mundi Polonia Kwartalnik Fundacji Pomocy Humanitarnej ìRedemptoris Missioî i Medicus Mundi Poland
Redaktor: Prof. zw. em. Zbigniew Paw≥owski, DTMH.
Sekretarz Redakcji: Lek. med. Norbert Rehlis, HCMTC, prezes
Fundacji
Rada Redakcyjna: Ks. Ambroøy Andrzejak (PoznaÒ), Dr h.c. Wanda B≥eÒska (PoznaÒ), Dr Miros≥awa GÛra (Zambia), Ks. lek. med.
Jan Jaworski (PNG), Dr Anita Magowska (PoznaÒ), Dr Wanda
Marczak-Malczewska (Zakopane), Mgr Aniela Piotrowicz (PoznaÒ),
Lek. med. Rafa≥ Sadowski (KrakÛw), Dr hab. Jerzy Stefaniak (PoznaÒ, przewodniczπcy), Dr Edgar Widmer (Thalwil, Szwajcaria).
Wydawca i dystrybucja: Fundacja Pomocy Humanitarnej ìRedemptoris Missioî ñ Medicus Mundi Poland, pokÛj 503, Kolegium Prof. Adama Wrzoska, Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego, ul. Dπbrowskiego 79, 60-529 PoznaÒ, tel. 061+
8477458 w. 195, faks 061+ 8477490,
e-mail:[email protected].
Adres Redakcji: Klinika ChorÛb Pasoøytniczych i Tropikalnych
Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu,
kierownik Dr hab. Jerzy Stefaniak, ul. Przybyszewskiego 49,
60-355 PoznaÒ, telefon 061+8691363, faks 8691699,
e-mail: [email protected].
Prenumerata: Celem regularnego otrzymywania Medicus Mundi
Polonia osoby zainteresowane proszone sπ o kontakt z Biurem
Fundacji. Sumy przes≥ane na konto Fundacji na za≥πczonym przekazie lub przekazane bezpoúrednio na rachunek Fundacji w Banku Zachodnim S.A., I Oddzia≥ w Poznaniu, nr r-ku 11201492-3740137-3000, pozwolπ na terminowe przygotowywanie i wysy≥kÍ
kwartalnika bez wiÍkszego uszczuplania skromnych zasobÛw
finansowych Fundacji.
Przygotowanie: Wydawnictwo Kontekst, PoznaÒ.
e-mail: [email protected]
Nak≥ad: 1500 egz.
strona 3
Nr 6/7 (rok II) – październik 2002
Misja Medyczna ìOperacja Bangassu 2002î
Od Redakcji. Zgodnie z zapowiedziπ przekazujemy sprawozdanie lek.med. Tomasza Banasiewicza z III Katedry i
Kliniki Chirurgii Akademii Medycznej w Poznaniu z Operacji Bangassu. Jak siÍ okazuje specjalistyczne misje
medyczne sπ bardzo potrzebne w niektÛrych odleg≥ych rejonach Afryki, pozbawionych specjalistycznej opieki
medycznej. Fundacja ìRedemptoris Missioî zamierza pomagaÊ w realizacji podobnych ìoperacjiî w przysz≥oúci
i oczekuje na propozycje ze strony oúrodkÛw misyjnych.
Republika årodkowoafrykaÒska to jeden z najbiedniejszych krajÛw nie tylko Afryki, ale i úwiata. Niedostatki s≥uøby zdrowia sπ
tam olbrzymie, tylko niewielka czÍúÊ mieszkaÒcÛw kraju ma dostÍp do pielÍgniarki czy przeszkolonego technika medycznego.
Kilkunastu dyplomowanych lekarzy pracuje g≥Ûwnie w stolicy,
Bangui, dostÍp do ich pomocy majπ tylko nieliczni. Poprawa tej
sytuacji wymaga duøych i wieloletnich nak≥adÛw finansowych oraz
przede wszystkim zaangaøowania organizacji charytatywnych
i medycznych o zasiÍgu ogÛlnoúwiatowym. DopÛki tak siÍ nie
stanie jedynπ formπ pomocy mogπ byÊ dzia≥ania interwencyjne,
skoncentrowane na wybranych chorobach i ograniczone do jednego czy kilku niezbyt oddalonych punktÛw.
Taki w≥aúnie charakter mia≥a przeprowadzona w marcu i kwietniu
2002 roku misja medyczna ìOperacja Bangassu 2002î. By≥a ona odpowiedziπ na apel polskiego franciszkanina, ojca Kordiana Merty, od wielu
lat prowadzπcego dzia≥alnoúÊ misyjnπ w Rafai, niewielkiej miejscowoúci
leøπcej na wschodzie kraju, w prowincji Bangassu. WúrÛd wielu problemÛw zdrowotnych mieszkaÒcÛw regionu jednym z podstawowych sπ
choroby tarczycy (powstajπce na pod≥oøu niedoboru jodu), ktÛre nieleczone prowadzπ do powstania olbrzymiego wola czyli przeroúniÍtego,
nieraz do monstrualnych rozmiarÛw, gruczo≥u tarczowego. Choroba ta
dotyczy g≥Ûwnie m≥odych kobiet, prowadzi do narastajπcych dusznoúci,
k≥opotÛw z po≥ykaniem pokarmÛw, os≥abienienia, sta≥ych dolegliwoúci
bÛlowych. W miarÍ up≥ywu czasu znacznie wzrasta rÛwnieø ryzyko przemiany nowotworowej.
Operacje tak duøych, zmienionych rozrostowo gruczo≥Ûw
tarczowych sπ nawet w naszych
warunkach trudne i obciπøone
duøym ryzykiem powik≥aÒ, z
ktÛrych najgroüniejszym jest
nag≥a, ostra dusznoúÊ po zabiegu spowodowana uszkodzeniem
nerwÛw krtaniowych wstecznych. Warunki, jakie spodziewaliúmy siÍ zastaÊ w niewielkim
szpitaliku w Rafai by≥y nieporÛwnywalnie gorsze od standardÛw europejskich, podstawowym jednak problemem by≥
brak moøliwoúci przeprowadzenia znieczulenia ogÛlnego (narkozy) u chorych. Niezwykle
istotne dla powodzenia operacji
by≥o rÛwnieø okreúlenie aktywnoúci hormonalnej tarczycy, oznaczenie
wyjúciowego poziomu hemoglobiny oraz wyselekcjonowanie grupy nosicieli wirusa HIV (dane epidemiologiczne dotyczπce tego kraju by≥y bardzo zrÛønicowane, czÍstoúÊ wystÍpowania AIDS okreúlano na 15-60%).
Wszystko to wymaga≥o od zespo≥u szykujπcego siÍ do wyjazdu zarÛwno
bardzo dok≥adnej analizy moøliwych technik operacyjnych, z zastosowaniem úrodkÛw znieczulajπcych miejscowo, jak i zorganizowania skomplikowanego i kosztownego zaplecza sprzÍtowego (sprzÍt diagnostyczny
oraz wyposaøenie sali operacyjnej). Nic wiÍc dziwnego, øe przygotowania
zajÍ≥y nam kilka miesiÍcy nieprzerwanej pracy, w trakcie ktÛrej w ìsposÛb naturalnyî wyselekcjonowa≥ siÍ ostatecznie zespÛ≥ lekarski. Tworzyli
go prof. dr hab. Micha≥ Drews, dr hab. Przemys≥aw Pyda oraz chirurdzy
Tomasz Wierzbicki, Wiktor Meissner, Tomasz Banasiewicz, Szymon
SmoliÒski, Miko≥aj Musia≥ i Micha≥ G≥yda. ZespÛ≥ uzupe≥nia≥ Marcin
Kaczmarek, reporter TVN. Ostatecznie zdecydowaliúmy siÍ na prowadzenie zabiegu w znieczuleniu miejscowym nasiÍkowym, pacjenci mieli
byÊ wczeúniej premedykowani. Zgromadzone dziÍki niezwykle hojnym
sponsorom zaplecze sprzÍtowe pozwala≥o nam na zorganizowanie od
podstaw sali operacyjnej (narzÍdzia, nici, opatrunki, bielizna operacyjna,
elektrokoagulacja, awaryjne oúwietlenie) oraz prowadzenie koniecznej
diagnostyki laboratoryjnej. Intensywne przygotowania trwa≥y do ostatniej chwili, zgromadzenie i transport 800 kg sprzÍtu i lekÛw (wszystko to
stanowi≥y nieodp≥atne dary firm) do ostatniej chwili wisia≥o na przys≥owiowym w≥osku. DoúÊ tylko wspomnieÊ, øe cargo ze sprzÍtem nadawaliúmy w trybie awaryjnym na dwa dni przed terminem naszego odlotu.
Pierwsze dni na miejscu przebiega≥y w rÛwnie gorπcej, nie tylko ze
wzglÍdu na klimat, atmosferze. OdbiÛr cargo, za≥atwienie i za≥adunek
samochodÛw, ostatnie zakupy wype≥ni≥y nam ca≥kowicie dwa dni w stolicy.
Kolejne dwa dni, a w≥aúciwie dwie doby, zajπ≥ nam transport fatalnymi
drogami gruntowymi. Liczne, nie zawsze przyjaünie nastawione, posterunki wojskowe by≥y kolejnym urozmaiceniem naszej i tak obfitujπcej
we wraøenia i awarie samochodÛw podrÛøy.
Po dotarciu na miejsce, do uroczo skπdinπd po≥oøonego Rafai, tempo
naszych dzia≥aÒ nie spad≥o ani trochÍ. Niewielki szpital sk≥adajπcy siÍ
z kilku niskich pawilonÛw bez prπdu i wody, zaadaptowaliúmy w ciπgu
jednego dnia, szykujπc salÍ operacyjnπ, salÍ badaÒ (konsultacyjnych i kwalifikujπcych do zabiegu), laboratorium i salÍ opatrunkowπ pe≥niπcπ rÛwnieø rolÍ ambulatorium do wykonywania drobnych zabiegÛw. Dokonaliúmy teø wstÍpnej selekcji chorych,
przygotowaliúmy grupÍ osÛb
przewidzianych do operacji
i w≥aúciwie dopiero wtedy zaczÍ≥a
siÍ czÍúÊ medyczna naszej misji.
PrzyjÍliúmy system rotacyjnej
zmiany obowiπzkÛw, ktÛry pozwala≥ obsadziÊ wszystkie stanowiska pracy i zapewnia≥ ciπg≥e
funkcjonowanie szpitala. Dwie
osoby przyjmowa≥y chorych w
pokoju badaÒ, zajmujπc siÍ oczywiúcie prÛcz problemÛw chirurgicznych ca≥π masπ innych schorzeÒ i dolegliwoúci, dwie osoby
operowa≥y, jedna pe≥ni≥a funkcjÍ
instrumentariusza, dwie osoby
obs≥ugiwa≥y laboratorium, jedna
pe≥ni≥a funkcje ìtechniczneî obs≥ugujπc magazyn, pomagajπc na
sali operacyjnej, pilnujπc wiecznie psujπcego siÍ generatora i wykonujπc
tysiπce drobnych, niewdziÍcznych, ale niezbÍdnych czynnoúci.
Badania konsultacyjne przeprowadziliúmy u 486 osÛb, z czego 57
zosta≥o zakwalifikowanych do dzia≥aÒ chirurgicznych (49 do zabiegu operacyjnego, 8 do zabiegu ambulatoryjnego), 6 osÛb nie zosta≥o zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego. U pozosta≥ych 423 osÛb zalecono
i ustalono leczenie zachowawcze. Zabiegi ambulatoryjne stanowi≥y g≥Ûwnie
usuniÍcia ≥agodnych zmian guzowatych w obrÍbie pow≥ok. Najwaøniejszπ
jednak czÍúÊ naszych dzia≥aÒ stanowi≥y resekcje tarczycy. Chorzy, zawsze poinformowani o ryzyku zabiegu i moøliwych powik≥aniach, otrzymywali rano w dniu zabiegu Dormicum p.o. Zabiegi na gruczole tarczowym
strona 4
wykonywano w znieczuleniu miejscowym (Lignocaina 2% 20-50 ml),
w 5 przypadkach dodatkowo podajπc úrÛdoperacyjnie PyralginÍ (5 mg
doøylnie), a w 4 Tramal (100 mg doøylnie). Ustalajπc, zazwyczaj úrÛdoperacyjnie, zakres zabiegu musieliúmy braÊ pod uwagÍ bezpieczeÒstwo
chorych (brak moøliwoúci leczenia powik≥aÒ) oraz niemoønoúÊ zapewnienia im sta≥ej substytucji hormonalnej (mimo posiadanych przez nas
duøych iloúci preparatÛw hormonÛw tarczycy), stπd teø tendencja do zabiegÛw stosunkowo oszczÍdzajπcych. UsuniÍcie lokalne dobrze otorebkowanych gruczolakÛw wykonano u 6 chorych, subtotalne usuniÍcie jednego
p≥ata tarczycy u 4 chorych, subtotalne usuniÍcie dwÛch p≥atÛw tarczycy
u 21 osÛb, totalne usuniÍcie jednego p≥ata (z pozostawieniem drugiego
p≥ata lub jego czÍúciowym usuniÍciem) w 8 przypadkach i strumektomiÍ
totalnπ u 1 chorej (makroskopowe cechy nowotworu z≥oúliwego w obu
p≥atach). åredni czas zabiegu wynosi≥ 105 ± 47 minut, úredni czas pobytu
chorego w szpitalu po zabiegu 2-3 dni. Determinacja chorych, ich pe≥na
ufnoúÊ, opanowanie, brak reakcji bÛlowych by≥y dla nas wielkim zaskoczeniem. Chorzy, zw≥aszcza po pierwszych udanych zabiegach, bez objawÛw niepokoju znosili d≥ugotrwa≥e i z pewnoúciπ nieprzyjemne (a czasem moøe i bolesne) czynnoúci operacyjne, leøπc w bezruchu, w niewygodnej przecieø dla nich pozycji. Ich niezwyk≥a odpornoúÊ oraz duøe doúwiadczenie zespo≥u lekarskiego w chirurgii gruczo≥u tarczowego pozwoli≥y ca≥kowicie uniknπÊ groünych powik≥aÒ. Analizujπc, jeszcze w kraju,
zakres planowanych zabiegÛw i trudnoúci techniczne wydawa≥o nam siÍ
niemal nieuchronnym ich wystπpienie. Specjalnπ czÍúÊ naszego wyposaøenia stanowi≥y rurki intubacyjne i tracheostomijne, ktÛrych na szczÍúcie
nie musieliúmy ani razu uøyÊ.
PrÛcz operacji tarczycy ze wskazaÒ pilnych wykonaliúmy rÛwnieø
dwie histerektomie (silne krwawienia), jednπ operacjÍ niedroønoúci, usuniÍcie zakaøonej torbieli jajnika u jednej chorej oraz, najtrudniejszπ chyba
dla nas wszystkich, operacjÍ usuniÍcia olbrzymiego guza okolicy koúci
krzyøowej (podejrzenie potworniaka) u kilkumiesiÍcznego dziecka. Historia tego dziecka to temat na osobnπ opowieúÊ, jego rodzice przywÍdrowali z nim z pobliskiego Zairu, czÍúÊ drogi pokonujπc samolotem,
czÍúÊ pieszo, nielegalnie przekraczajπc granice. Konsultujπcy wczeúniej
dziecko lekarze nie dawali mu najmniejszych szans na przeøycie. Guz w
chwili przyjÍcia do naszego szpitala by≥ juø zakaøony, z ogniskami ropnymi, stan ogÛlny dziecka pogarsza≥ siÍ bardzo szybko. Zabieg najm≥odszy pacjent zniÛs≥ bardzo dobrze, jeszcze tego samego dnia wrÛci≥ do
karmienia piersiπ. W chwili naszego wyjazdu (8 dni po zabiegu) stan
dziecka by≥ bardzo dobry, wrÛci≥ apetyt, zaczÍ≥o przybieraÊ na wadze,
a rana goi≥a siÍ b≥yskawicznie.
Osobnπ czÍúÊ naszych dzia≥aÒ stanowi≥y badania laboratoryjne, wykonaliúmy 385 badaÒ w kierunku HIV osÛb (analizator miniVIDAS), 115
oznaczeÒ HbsAg (analizator miniVIDAS), rÛwnieø 115 oznaczeÒ poziomu TSH (analizator miniVIDAS) oraz 150 oznaczeÒ poziomu hemoglobiny. Najwaøniejszym chyba wynikiem by≥o okreúlenie czÍstoúci wystÍpowania nosicieli HIV na 7% badanej populacji (g≥Ûwnie wúrÛd osÛb
nap≥ywowych), co rzuca zupe≥nie nowe úwiat≥o na zagadnienie wystÍpowania AIDS w tej czÍúci Afryki, w ktÛrej nie przeprowadzano wczeúniej
dok≥adnych badaÒ.
Nasza misja zakoÒczy≥a siÍ po 4 tygodniach intensywnych dzia≥aÒ
medycznych, pozostawiliúmy w kilku miejscowych placÛwkach zdrowia
duøe iloúci lekÛw i materia≥Ûw medycznych, staraliúmy siÍ rÛwnieø w
miarÍ moøliwoúci szkoliÊ miejscowy personel medyczny, przede wszystkim odnoúnie podstawowych zasad higieny.
Najlepszπ zap≥atπ za trud w≥oøony w organizacjÍ i prowadzenie akcji
ìOperacja Bangassu 2002î by≥a dla nas szczera, serdeczna wdziÍcznoúÊ
chorych. Zdajemy sobie sprawÍ, øe tego typu akcje nie uzdrowiπ sytuacji
zdrowotnej w øadnym kraju, sπ one jednak dla wielu mieszkaÒcÛw Afryki
czy innych ubogich krajÛw jedynπ szansπ wyleczenia i pomocy. Stymulujπ one rÛwnieø do kontynuacji pomocy humanitarnej i do szukania jej
jak najbardziej efektywnych form. W chwili pisania tej krÛtkiej relacji
(paüdziernik 2002) rozpoczÍliúmy w≥aúnie przygotowania do kolejnej,
przysz≥orocznej akcji medycznej.
Lek. med. Tomasz Banasiewicz
oraz zespÛ≥:
Prof. dr hab. Micha≥ Drews, Dr hab. Przemys≥aw Pyda, Dr Tomasz Wierzbicki, Dr Wiktor Meissner, Lek. med. Szymon SmoliÒski, Lek. med. Miko≥aj Musia≥, Lek. med. Micha≥ G≥yda, Marcin Kaczmarek.
Firmy i instytucje, dziÍki ktÛrym moøliwa by≥a organizacja misji: Fundacja
Pomocy Humanitarnej ìRedemptoris Missioî, Polpharma S.A., Kimball Electronics Poland, Chifa Aesculap Braun, Urzπd Miejski w Poznaniu, GlaxoSmithKline, Kompania Piwowarska, Intermarche, TUV Polska, Zeelandia Super Bake,
Limaro, Biofarm, Tyco Healthcare, Biomerieux, Hemocue, Antyseptyka, Balton,
JKT, ToruÒskie Zak≥ady Materia≥Ûw Opatrunkowych, Erbe, Ecolab, AMC, Petzl,
Pajak, Bayer, Warta, Agencja Reklamowa ìMaciaszczykî, Restauracja
Kawiarnia ìCzerwony Fortepianî.
strona 5
TR•D
TRĄD
Dr h.c. Wanda B≥eÒska
Od Redakcji. DziÍki wprowadzeniu na szerszπ skalÍ skojarzonego leczenia trπdu (Multi-drug therapy = MDT) w ostatnich 15 latach liczba
wykrywanych przypadkÛw zmala≥a o 85%, a liczba krajÛw uwaøanych w przesz≥oúci za endemiczne dla trπdu zmniejszy≥a siÍ z 122 do 24
w roku 1999. W úwiecie obecnie wykrywa siÍ rocznie jeszcze ponad 500.000 przypadkÛw trπdu. Jest on czÍsty w Indiach, Brazylii i Nepalu,
szerzy siÍ doúÊ ≥atwo w niektÛrych stanach w Indiach, w Gwinei i na Madagaskarze. Zwalczanie trπdu w Angoli, Mozambiku i w Kongo jest
utrudnione z uwagi na konflikty zbrojne w tych krajach, niszczπce infrastrukturÍ opieki zdrowotnej. Ostatnio dla usprawnienia leczenia
w przypadkach pojedynczej plamy trπdowej, wprowadzono leczenie trπdu jednorazowπ dawkπ (ROM). Wskazania to tej kuracji sπ szczegÛ≥owo
podane. Pozostaje problem ludzi, ktÛrzy muszπ øyÊ z kalectwem wywo≥anym przez trπd i z≥a s≥awa, ktÛra towarzyszy trπdowi od wiekÛw, sprawiajπca spo≥ecznπ izolacjÍ trÍdowatych. Wczesne rozpoznawanie trπdu i jego w≥aúciwe leczenie jest nadal sprawπ bardzo istotnπ o ile dπøymy do
ca≥kowitej eliminacji trπdu w úwiecie w niedalekiej przysz≥oúci.
Dr h. c. Wanda B≥eÒska, leprolog, spÍdzi≥a 42 lata w leprozoriach w Ugandzie, by≥a ≥askawa podzieliÊ siÍ z nami swoim doúwiadczeniem.
Za≥πczone dwie fotografie pochodzπ z podrÍcznika Prof. Anny KoümiÒskiej-Kubarskiej pt. ìDermatologia i wenerologia tropikalnaî, PZWL,
Warszawa 1994.
Niewπtpliwie trπdu jest coraz mniej, ale nadal sπ aktualne pytania:
Jak rozpoznaÊ trπd? Czy pacjent musi iúÊ do szpitala i kiedy? Co moøna zrobiÊ, aøeby uniknπÊ zniekszta≥ceÒ lub je naprawiÊ? Jak pomÛc
choremu na trπd w jego obecnej sytuacji?
Co to jest trπd?
Trπd jest chorobπ zakaünπ, wywo≥anπ przez bakteriÍ trπdu Mycobacterium leprae, zwanπ rÛwnieø prπtkiem Hansena od nazwiska jego odkrywcy. Prπtek jest pokrewny zarazkowi gruülicy. Prπtek Hansena rozmnaøa siÍ wolno ñ co 14 dni. Jest to w duøej mierze powodem, øe
choroba ma d≥ugi okres utajenia, trwajπcy niekiedy 30 lat. Prπtek trπdu
jest ma≥o patogeniczny i obecnoúÊ jego ujawnia siÍ w postaci choroby
tylko u ludzi z obniøonπ odpornoúciπ komÛrkowπ, niekiedy uwarunkowanπ genetycznie. èrÛd≥em zakaøenia w trπdzie jest chory cz≥owiek
z lepromatycznπ postaciπ trπdu. Do zakaøenia dochodzi albo droga kropelkowπ albo przez wydzielinÍ z owrzodzeÒ wywo≥anych trπdem.
Kliniczne postacie trπdu
Na obraz trπdu sk≥adajπ siÍ dwa czynniki: 1. Inwazja prπtka, 2.
Immunologiczna odpowiedü organizmu, zw≥aszcza obniøenie albo zgo≥a
brak odpornoúci komÛrkowej.
Dla celÛw diagnostycznych i leczniczych trπd dzieli siÍ na kilka
postaci klinicznych. Dwie z nich to postacie biegunowe, nie ulegajπce
zmianie:
T= postaÊ tuberkuliczna, ma≥o bakteryjna, nie zakaüna i
L= postaÊ lepromatyczna, wielo bakteryjna, zakaüna.
MiÍdzy tymi dwoma postaciami jest ca≥e spectrum postaci B ñ tzw.
granicznych (B od borderline), ktÛre mogπ ulec przesuniÍciu w dwÛch
kierunkach: BT, BB lub BL.
Trπd tuberkuliczny T przejawia siÍ w tylko 1-3 niesymetrycznie
u≥oøonych plamach i w 1-3 uszkodzonych nerwach, czÍsto w okolicy
plam, zazwyczaj znieczulonych. Drugπ postaciπ biegunowπ jest postaÊ
lepromatyczna (L), wielo bakteryjna (MB) liczba prπtkÛw niekiedy siÍga
log12/gram nacieczonej tkanki. Atakuje on ca≥π skÛrÍ (z wyjπtkiem
ciep≥ych miejsc jak pachy czy pachwiny) nerwy obwodowe, uk≥ad siateczkowo-úrÛdb≥onkowy, oczy, stawy, jπdra oraz úluzÛwki nosa i ust.
Wydzielina tych ostatnich stanowi ürÛd≥o zakaøenia dla otoczenia.
W pÛüniejszym stadium wystÍpujπ objawy autoimmunologiczne z absorbcjπ palcy u rπk i nÛg. Zachowane sπ szczπtki paznokci.
U wiÍkszoúci pacjentÛw trπd nie przybiera postaci biegunowych
(T lub L), ale postaÊ granicznπ (B=borderline), ktÛra nie jest stabilna
i moøe przesuwaÊ siÍ w obrÍbie ca≥ego spectrum objawÛw, zaleønie od
stanu odpornoúci komÛrkowej pacjenta. Jeøeli w naciekach skÛrnych
nie znajdujemy prπtkÛw Hansena, a nacieki sπ podobne do tuberkuli-
nowych, ale jest ich wiÍcej niø 3, pacjenta klasyfikuje siÍ jako BT i wraz
z T zalicza siÍ do grupy ma≥o bakteryjnej (PB), nie zakaünej. Jeøeli
niektÛre ze zmian sπ podobne do lepromatycznych, zwykle poczπtkowo na p≥atkach usznych i nozdrzach i gdy pobrany wymaz wykazuje
obecnoúÊ prπtkÛw, pacjent jako BL naleøy do grupy grupy wielo bakteryjnej (MB), zakaünej. Pierúcieniowate nacieki z normalna skÛrπ w centrum, zwanym ìimmune areaî, naleøπ do najbardziej niestabilnej grupy BB. Nawet jeøeli wymaz na obecnoúÊ prπtkÛw jest ujemny, pacjent
naleøy do grupy wielo bakteryjnej (MB), zakaünej. Istnieje jeszcze postaÊ nieokreúlona trπdu (I = Indeterminata), ktÛra jest zmianπ poczπtkowπ, trudnπ do zdiagnozowania. PostaÊ nieokreúlona (I) przechodzi w
ma≥o bakteryjnπ T, BT albo w wielo bakteryjnπ BB, BL lub L; moøe teø
ulec klinicznemu samowyleczeniu jako I.
Zmiany w zakresie nerwÛw
W kaødej postaci trπdu ulegajπ uszkodzeniu ga≥πzki (a) autonomiczne,
(b) czuciowe i (c) ruchowe nerwÛw obwodowych. Ich zniszczenie
prowadzi do kalectwa, pozbawiajπc chorego czucia
temperatury, bÛlu i dotyku,
prowadzπce do uszkodzenia oczu, rπk i nÛg. Nerwy
w trπdzie ulegajπ uszkodzeniu w miejscach wybiÛrczych, tuø pod skÛrπ,
gdzie sπ naraøone na ucisk
lub ch≥odnπ temperaturÍ.
Nerw klinicznie normalny
moøe byÊ fizjologicznie
zmieniony i ≥atwo ulega
uszkodzeniu np. po zastrzyku lub ukπszeniu czy
ucisku (szczud≥a).
W postaciach ma≥o
bakteryjnych (PB) trπdu T
i BT zmiany w nerwach wystÍpujπ wczeúnie i postÍpujπ szybko, prowadzπc do Trπd tuberkuloidowy (lepra tuberculoides).
Wyraüne nacieczenie zmian.
degeneracji aksonÛw i zimnych ropni. W trπdzie wielo bakteryjnym (MB) BB, BL, L, zmiany wystÍpujπ pÛüniej skutkiem
obrzÍku i zw≥Ûknienia, powodujπc segmentalnπ demielinizacjÍ g≥Ûwnie podczas bolesnych reakcji. Grupa BT ma najbardziej uszkodzone
strona 6
TRĄD
(ciπg dalszy ze str. 5)
nerwy, zapalenie jest d≥ugotrwa≥e, czÍsto bardzo bolesne i obejmuje
wiele nerwÛw (oczy i wszystkie 4 koÒczyny).
NajczÍúciej uszkodzeniu ulegajπ nastÍpujπce nerwy:
KoÒczyna gÛrna:
ï N.ulnaris ñ nerw ≥okciowy w okolicy stawu ≥okciowego. Jest to
nerw ìsi≥yî i pierwsza skarga pacjenta brzmi: ìmoja rÍka prÍdko
siÍ mÍczyî. Pacjent nie moøe utrzymaÊ w rÍku kartki papieru miÍdzy 4 i 5 palcem, ktÛre pÛüniej robiπ siÍ szponowate. Nie ma on
rÛwnieø wyczucia si≥y uchwytu i uderzenia.
ï N.medianus ñ nerw poúredni jest uszkodzony najczÍúciej w nadgarstku. Jest on nerwem zrÍcznoúci. Pacjent nie umie sprawnie jeúÊ
palcami, zapiπÊ guzikÛw, przybliøyÊ kciuka do ma≥ego palca. Zapalenie nerwu jest bardzo bolesne.
Uszkodzenie tych dwÛch nerwÛw powoduje znieczulenie ca≥ej rÍki,
atrofiÍ miÍúni i szponowatoúÊ (ma≥pia rÍka). Stawy nie ulegajπ zesztywnieniu.
ï N.radialis ñ nerw promienisty. Jego uszkodzenie w po≥owie ramienia powoduje opadniÍcie rÍki, ktÛra staje siÍ bezsilna. Nerw promienisty ≥atwo ulega uszkodzeniu przez np. zastrzyk w ramiÍ lub
ucisk o porÍcz krzes≥a lub szczud≥a.
KoÒczyna dolna:
ï N.popliteal ñ nerw podkolanowy i
ï N.tibialis posterior ñ nerw piszczelowy tylny poniøej kostki wewnÍtrznej. Zniszczenie ich powoduje znieczulonπ p≥askπ, opadniÍtπ,
szpotawπ stopÍ z ìm≥oteczkowatymiî palcami. Konsekwencjπ tego
sπ owrzodzone i zniekszta≥cone stopy, nekroza koúci. Pacjent ma
ìkoguci chÛdî.
Tw a r z :
ï N.facialis ñ nerw twarzowy. Jego uszkodzenie powoduje opadniÍcie kπta ust i niedomykanie powiek (lagophthalmos), prowadzπce
do uszkodzenia rogÛwki, g≥Ûwnie w nocy.
ï N.trigeminus ñ nerw trÛjdzielny. Uszkodzone bywajπ tylko ga≥πzki czuciowe, powodujπc znieczulenie oka. Pacjent nie mruga jeøeli
znieczulenie jest obostronne.
Trπd guzowaty (lepra lepromatosa). Symetrycznie rozmieszczone,
nacieczone zmiany na plecach
Rozpoznawanie trπdu
Charakterystyczne dla trπdu sπ trzy cechy:
ï typowe plamy trπdowe i naciek, zwykle koloru jasnej miedzi,
ï uszkodzenie nerwÛw obwodowych w typowych dla trπdu miejscach,
brak potliwoúci, brak czucia temperatury, dotyku i bÛlu w plamach lub
na koÒczynach, powiÍkszenie i bolesnoúÊ nerwÛw w typowych miejscach,
ï obecnoúÊ prπtkÛw w wymazach skÛry lub úluzÛwki nosa.
Dwie z powyøszych cech sπ konieczne dla rozpoznania trπdu.
Jeøeli zmiana skÛrna wyglπda jak trπd PB, T albo BT to musi ona
wykazywaÊ znieczulenie albo nerw obwodowy musi wykazaÊ uszkodzenie albo byÊ powiÍkszony. Jeøeli naciek na skÛrze przypomina trπd
lepromatyczny, wymaz skÛry musi wykazywaÊ obecnoúÊ prπtkÛw. Kaødy nie charakterystyczny przypadek wymaga badaÒ specjalistycznych
jak biopsja skÛry lub nerwu.
Uwaga:
ï Plamy podobne do trπdu PB, ktÛre obejmujπ ciep≥e rejony skÛry,
jak pacha lub pachwina, nie sπ trπdem, a grzybicπ,
ï Plamy, ktÛre ukazujπ siÍ, samoistnie ginπ i znÛw powracajπ nie sπ
trπdem,
ï Plamy, ktÛre intensywnie swÍdzπ nie sπ trπdem. Pacjent moøe okreúlaÊ
parestezje (mrowienie) jako ìswÍdzenieî, ale siÍ nie drapie i úpi
spokojnie.
Jedna plama trπdu T, obecna od wczesnego dzieciÒstwa, moøe siÍ
nieraz powiÍkszaÊ w okresie zaburzeÒ hormonalnych jak pokwitanie
lub jako odpowiedü na silny stres. U kobiet czÍsto ukazuje siÍ w bardzo
ostrej formie postaÊ BT w miesiπc po porodzie.
W razie wπtpliwoúci pozostawmy specjalistom ostateczne rozpoznanie trπdu i leczenie, zw≥aszcza reakcji trπdowych.
Reakcje trπdowe
Trπd w swym przebiegu jest chorobπ spokojnπ, ma≥o bolesnπ, ale
ma ostre okresy zwane reakcjami, ktÛre sπ bardzo bolesne i prowadzπ
do zniekszta≥ceÒ.
ï Reakcja w trπdzie ma≥o bakteryjnym PB, T i BT jest to reakcja
spÛünionej nadwraøliwoúci komÛrkowej, zwana reakcjπ zwrotnπ
(RR), w ktÛrej zapaleniu ulegajπ tylko skÛra w miejscu plam trπdowych i obwodowe nerwy. Plamy i nacieki sπ obrzÍkniÍte i bardzo
bolesne. Nerwy sπ powiÍkszone, bolesne, wystÍpujπ parestezie,
znieczulenia i poraøenia. RR moøe trwaÊ kilka tygodni, a nawet
miesiÍcy. Leczenie kortykosteroidami, stosowane na poczπtku tzn.
juø w pierwszych dwÛch tygodniach reakcji, moøe uchroniÊ chorego przed trwa≥ym poraøeniem.
strona 7
Reakcja w trπdzie wielo bakteryjnym (MB) BB,
BL, L jest typu rumienia guzowatego leprotycznego (ENL) i wymaga leczenia szpitalnego. Wysoka gorπczka, obrzÍki stawÛw groøπce zesztywnieniem, nacieki skÛrne, zw≥aszcza guzowate
mogπ ulec zropieniu. Zapalenie jπder wiedzie do
bezp≥odnoúci. Ostre zapalenie oczu w postaci zapalenia tÍczÛwki i cia≥ka rzÍskowego (iridocyclitis) prowadzπ do jaskry i zaÊmy. Oczy sπ zaczerwienione dooko≥a rogÛwki, chory skarøy siÍ
na zamglony wzrok, a przy ostrej jaskrze ñ na
bÛl. Reakcja ENL zwykle trwa 1-3 tygodni i ustÍpuje, aby znowu powrÛciÊ; taki cykl moøe trwaÊ
kilka lat, nawet po ìwyleczeniuî, w ktÛre ñ patrzπc na stan chorego w czasie tych reakcji ñ ani
on sam ani jego otoczenie nie wierzy. Reakcje
ENL leczy siÍ kortykosteroidami i thalidomidem.
Najbardziej uciπøliwe sπ reakcje w postaci B,
a szczegÛlnie BL, gdyø mogπ byÊ kombinacjπ RR
i ENL, po≥πczonπ z zapaleniem wielu nerwÛw, d≥ugotrwa≥ym (do kilku miesiÍcy) bardzo bolesnym
obrzÍkiem rπk i nÛg, zwanym stazπ.
Do czÍstych przyczyn ostrych reakcji naleøπ: (a)
silny stress psychiczny lub fizyczny, (b) zakaøenia wirusowe i szczepienia, (c) jod podawany doustnie, (d)
okres zmian hormonalnych.
ï
Wskazania do leczenia szpitalnego
Wskazaniem do leczenia szpitalnego sπ wszystkie ciÍøkie reakcje w T i BT, a mianowicie:
ï zapalenie nerwÛw: bÛl promieniujπcy, bolesny
powiÍkszony nerw, nag≥e os≥abienie miÍúni;
ï silny obrzÍk rπk lub nÛg.
W trπdzie L i BL wskazaniem do leczenia szpitalnego sπ:
ï wysoka gorπczka,
ï rozleg≥e owrzodzenia skÛry,
ï zapalenie stawÛw, jπder i koúci,
ï zaczerwienione oczy, zamglony wzrok, bÛl przy
akomodacji. Nag≥y bÛl ca≥ego oka moøe byÊ jaskrπ.
Ostry obrzÍk krtani podczas reakcji ENL wymaga doøylnego podania hydrokortyzonu i moøe potrzebowaÊ natychmiastowej operacji.
Zapalenie nerwÛw, a nawet poraøenie, leczone
kortykosteroidami w ciπgu pierwszych 1-3 tygodni,
moøe siÍ cofnπÊ ca≥kowicie, przy pÛüniejszym leczeniu
do 3 miesiÍcy cofa siÍ tylko czÍúciowo. Leczenie po
up≥ywie 6 miesiÍcy daje s≥abπ nadziejÍ na poprawÍ.
Pacjent z groøπcym i czÍúciowym opadniÍciem
stopy wymaga unieruchomienia stopy w szynie i nie
znosi øadnego ucisku np. koca lub siedzenia ìna skrzyøowanych nogachî.
Rehabilitacja w trπdzie
Chorzy na trπd to ludzie g≥Íboko zranieni, pe≥ni
lÍku i obawy przed zniekszta≥ceniem i dyskryminacjπ,
zatroskani o zakaøenie bliskich. Stπd teø rehabilitacja obejmuje ca≥π sferÍ zagadnieÒ, aby po ukoÒczeniu leczenia, nawet bez zniekszta≥ceÒ, przywrÛciÊ
chorego do normalnego øycia w spo≥eczeÒstwie.
ï
ï
ï
Chory powinien:
odzyskaÊ poczucie w≥asnej godnoúci,
posiadaÊ niezaleønoúÊ ekonomicznπ jako øywiciel rodziny,
byÊ akceptowany w rodzinie i w spo≥eczeÒstwie.
WzÛr opakowaÒ lekÛw przeznaczonych na cztery tygodnie
(WHO, 2000)
strona 8
TRĄD
(ciπg dalszy ze str. 6-7)
W tym celu potrzebna jest informacja rodziny i spo≥eczeÒstwa
o tym, øe:
ï trπd jest uleczalny,
ï øe jest chorobπ, a nie skutkiem uroku,
ï øe przy separacji domowej (osobne ≥Ûøko, talerz, ≥yøka, kubek)
prawdopodobieÒstwo zaraøenia jest znikome. Wydzielina z troficznych wrzodÛw na stopach nie jest zakaüna.
Aby uniknπÊ zniekszta≥ceÒ pacjenci ze znieczuleniem muszπ stosowaÊ siÍ do pewnych regu≥:
ï przy znieczulonych rÍkach uøywaÊ rÍkawice ochronne (teø szmatki
lub liúcie) przy siÍganiu po garnki,
ï stosowaÊ ochronÍ na kubki i ≥yøki do jedzenia,
ï nie paliÊ papierosÛw bez cygarniczek i nie ubijaÊ palcem tytoniu
we fajce.
Suchπ spÍkanπ skÛrÍ naleøy moczyÊ, a potem smarowaÊ wazelinπ lub
olejem. W czasie pracy konieczne sπ odpoczynki z wyprostowanymi palca-
WRZÓD
BURULI
mi. Przykurczone palce naleøy masowaÊ, rozprostowujπc na udzie chorego
d≥oniπ do gÛry. W T i TB na noc moøna lekko bandaøowaÊ palce na pi≥ce
ze szmat. NarzÍdzia pracy powinny mieÊ dopasowane grube uchwyty.
Podczas i po reakcjach w trπdzie L i BL zniekszta≥cona rÍka wymaga
wielkiej delikatnoúci, gdyø prostowanie bolesnych zgiÍtych lub usztywnionych palcÛw grozi przystawowym z≥amaniem i sta≥π deformacjπ.
Rany na palcach wymagajπ unieruchomienia. Znieczulone stopy wymagajπ dobrze dopasowanych sanda≥Ûw bez gwoüdzi i codziennej inspekcji czy nie ma obraøeÒ i ìciep≥ych punktÛwî, zwiastujπcych zapalenie,
bo ucisk na objÍte zapaleniem tkanki zawsze prowadzi do nekrozy.
ChodziÊ trzeba drobnymi krokami (z godnoúciπ lub jak kaczka),
bez zginania palcÛw, a przy d≥uøszym staniu trzeba zmieniaÊ pozycjÍ.
D≥ugie marsze sπ bardzo szkodliwe. ObrzÍk úrÛdstopia bez zranienia
po marszu moøe oznaczaÊ z≥amanie. Opatrunki na owrzodzeniach stopy
muszπ byÊ cienkie: plaster i gaza.
Oczy. Pacjent ze znieczulonymi oczyma nie mruga (chyba, øe ma
jedno oko zdrowe). Potrzebne sπ mu okulary ochronne, a jeøeli nie domykajπ siÍ powieki wskazane jest spanie z przeúcierad≥em na twarzy.
Jeøeli przy prÛbie zamkniÍcia oczu widaÊ ods≥oniÍty brzeg rogÛwki
lub zmienionπ úluzÛwkÍ to pacjent powinien byÊ operowany. U pacjentÛw z trπdem L i BL po ukoÒczeniu leczenia nowy guzek na oku zwykle oznacza nawrÛt choroby.
WRZ”D BURULI
Od Redakcji. W roku 1998 powsta≥a WHO Global Buruli Ulcer Initiative (WGBI), zespÛ≥, ktÛry ma za
zadanie zwalczanie wrzodu Buruli (WB), doúÊ szeroko rozpowszechnionego w úwiecie (patrz mapa 1).
WB jest prawdopodobnie trzecim, po gruülicy i trπdzie, najbardziej pospolitym zakaøeniem wywo≥anym
przez mykobakterie (Mycobacterium ulcerans). Wczesne rozpoznanie i leczenie WB pozwala na unikniÍcie
powaønych nastÍpstw choroby. Redakcja przekazuje streszczenie raportu WBGI (WHO/CDS/CPE/GBUI/
2000.1) w przekonaniu, øe podane informacje mogπ okazaÊ siÍ przydatne.
WystÍpowanie
W Afryce WB by≥ znany juø od koÒca
XIX wieku. Nazwa pochodzi od dystryktu
Buruli w Ugandzie, gdzie na prze≥omie
lat 1960-1970 wystÍpowa≥y liczne przypadki WB. Sporo przypadkÛw by≥o tam
jeszcze w latach 80-tych. W Australii WB
jest czÍsto nazywany wrzodem Bairnsdale,
gdzie w latach 1940 opisano po raz pierwszy prπtki kwasoch≥onne w materiale
biopsyjnym z owrzodzenia. W ostatnich
10 latach wzrasta liczba przypadkÛw WB
rozpoznawanych w Afryce Zachodniej
(Benin, Burkina Faso, Wybrzeøe Koúci
S≥oniowej, Guinea, Liberia, Togo), w niektÛrych krajach Ameryki årodkowej i Po≥udniowej (Gujana Francuska) i Azji (Indie, Indonezja, Chiny, Japonia, Papua
Nowa Guinea) oraz Australii. W niektÛrych miejscowoúciach Wybrzeøa Koúci
S≥oniowej aø 16% populacji choruje na
WB, a w Ugandzie ñ 2-5%. WB wystÍpuje najczÍúciej wúrÛd biednych mieszkaÒcÛw okolic odleg≥ych od oúrodkÛw
strona 9
zdrowia. Zakaøenie jest najczÍstsze u dzieci do lat 15. WB ma niewyjaúniony dotπd zwiπzek ze zbiornikami wolno p≥ynπcej lub stojπcej wody, z powodziami lub obfitymi opadami; niszczenie lasÛw
tropikalnych moøe mieÊ rÛwnieø niekorzystny wp≥yw na szerzenie
siÍ WB. W Ugandzie miejscowa ludnoúÊ kojarzy≥a WB ze skaleczeniami, g≥Ûwnie przedramienia, w czasie pobierania wody na terenach bagnistych, na ktÛrych ros≥a wysoka trawa o ostrych liúciach.
Niewykluczone, øe WB jest przenoszony przez uk≥ucia wodnych
pluskiew. Zakaøenie HIV nie zwiÍksza podatnoúci na WB.
Obraz kliniczny
WB zaczyna siÍ jako niebolesny, czÍsto swÍdzπcy guzek lub
grudka, o úrednicy oko≥o 1 cm, czÍsto niezauwaøony lub lekcewaøony przez pacjentÛw. Moøe teø wystÍpowaÊ jako niebolesna plama, dobrze ograniczona, nieco wyniesiona nad powierzchniÍ skÛry,
otoczona naciekiem zwykle o úrednicy ponad 2 cm. Czasem wytwarza siÍ znaczny obrzÍk tkanki, o nieregularnych zarysach, bolesny, po≥πczony z gorπczkπ (foto 1). Zmiany powstajπ na koÒczynach, zw≥aszcza dolnych. Po pewnym czasie rozwija siÍ owrzodzenie. Uszkodzenie tkanki wywo≥ane jest toksynπ (mycolactone), wydzielanπ przez M.ulcerans, ktÛra poczπtkowo powoduje martwicÍ
komÛrek t≥uszczowych, a nastÍpnie skÛry. WB powoduje lokalnπ
immunosupresjÍ, zw≥aszcza w zakresie odpornoúci komÛrkowej, ale
mimo to dodatkowe zakaøenia bakteryjne nie sπ czÍste. Charakterystyczne sπ zwisajπce brzegi nekrotycznego owrzodzenia, wywo≥ane
przerostem naskÛrka (foto 2). Z niewiadomych przyczyn mikroorganizm moøe przestaÊ wydzielaÊ toksynÍ lub pacjent zaczyna jπ
skutecznie neutralizowaÊ. WÛwczas zmiana leczy siÍ samoistnie z
wytworzeniem zapadniÍtej, nieregularnej gwiazdkowatej blizny. NajczÍúciej jednak dochodzi do rozszerzania siÍ owrzodzenia, ktÛre
moøe prowadziÊ do deformacji koÒczyn, przykurczy, amputacji koÒczyn, a niekiedy do utraty ga≥ki ocznej, sutka, genitalii (foto 3 i 4).
Moøe dojúÊ do znacznego uszkodzenia koúci. Zgon w WB nastÍpuje w wyniku posocznicy, tÍøca lub z powodu wykrwawienia z uszkodzonych naczyÒ.
Fot. 1. ObrzÍk tkanki (zdjÍcie: Samule Etuaful, WHO 2000)
Fot. 2. Owrzodzenie z przerostem naskÛrka (zdjÍcie: Roger Pradinaud, WHO 2000)
Leczenie
Leczenie WB jest nie≥atwe. Pewnπ skutecznoúÊ wykazuje rifampicyna stosowana doustnie i ñ jak wyprÛbowa≥a Dr Wanda B≥eÒska ñ rÛwnieø dodatkowo podawana miejscowo pod zwisajπce brzegi
owrzodzenia na granicy z normalnπ skÛrπ, tam gdzie moøna wykazaÊ obecnoúÊ prπtkÛw kwasoch≥onnych. Poza antybiotykami pozostaje chirurgiczne wyciÍcie niewielkich zmian (im wczeúniej tym
lepiej) lub chirurgiczne opracowanie wiÍkszych ubytkÛw, ≥πcznie z
przeszczepem skÛry. Szczepienia BCG i przebycie zakaøenia M.ulcerans pozostawiajπ pewnπ odpornoúÊ, ale zdarzajπ siÍ nawroty choroby. Prπtki sπ wraøliwe na temperaturÍ powyøej 400 C, ale stosowanie ciep≥a powinno byÊ d≥ugotrwa≥e (4-6 tygodni).
Fot. 3. Owrzodzenie koÒczyny (zdjÍcie: Mark Evans, WHO 2000)
Rozpoznanie
Obraz kliniczny WB jest podobny do owrzodzeÒ skÛry o innej
etiologii: krÍtkowej, b≥onniczej, gruüliczej (ìzimny ropieÒî) oraz
wywo≥anych przez aktynomykozÍ, nomÍ, leiszmaniozÍ i onchocerkozÍ.
Pomocne w rozpoznaniu jest wykazanie prπtkÛw kwasoch≥onnych w wymazie pobranym z g≥Íbi owrzodzenia lub spod g≥Íbokiego niekiedy na kilkanaúcie cm podminowania skÛry. Materia≥em do
badania moøe byÊ rÛwnieø bioptat z brzegÛw owrzodzenia, uwidoczniajπcy doúÊ charakterystyczny obraz histologiczny zmiany
skÛrnej. Na wynik hodowli in vitro materia≥u z owrzodzenia trzeba
czekaÊ 6-8 tygodni. Test úrÛdskÛrny z burulinπ staje siÍ dodatni dopiero w czasie gojenia zmiany. Testy serologiczne sπ opracowywane. Dobre wyniki dajπ badania molekularne, takie jak PCR, RFLP,
PFGE i DNA finger printing, ale sπ one zwykle nieosiπgalne w rejonach wystÍpowania WB.
Fot. 4. Grupa m≥odych pacjentÛw z Papui Nowej Gwinei z widocznymi bliznami skÛrny po owrzodzeniach Buruli (zdjÍcie: John Hayman, WHO 2000)
strona 10
DZIECKO
W TROPIKU
ZINTEGROWANE POST POWANIE
W CHOROBACH DZIECI
(Integrated Management of Childhood Illness ñ IMCI)
Lek. med. Norbert Rehlis
Redakcja przedstawia jeden z najwaøniejszych programÛw åwiatowej Organizacji Zdrowia dotyczπcy zintegrowanej ochrony zdrowia dzieci. Opracowanie przygotowa≥ lek. med. Norbert Rehlis, ktÛry prowadzi wyk≥ady z zakresu
strategii IMCI w Szwajcarskim Instytucie Medycyny Tropikalnej w Bazylei i jest konsultantem åwiatowej Organizacji Zdrowia w zakresie wprowadzania strategii IMCI w krajach naleøπcych do Rejonu Zachodniego Pacyfiku åOZ.
Wprowadzone w ciπgu minionych lat programy åwiatowej Organizacji Zdrowia takie jak Acute Respiratory Infections Programme
(ARI), Control of Diarrhoeal Diseases Programme (CDD), Malaria
Control Programme, Expanded Programme of Immunization (EPI),
Mother and Child Health (MCH) nie gwarantujπ szybkiej poprawy
sytuacji zdrowotnej dzieci, szczegÛlnie w grupie wiekowej od 2 miesiÍcy do 5 lat.
Brak koordynacji pomiÍdzy poszczegÛlnymi programami, wysokie
koszty wdraøania kilku inicjatyw na raz, czÍsto w oparciu o te same
struktury i tych samych ludzi, brak spÛjnoúci w nauczaniu postÍpowania
w chorobach dzieci w szko≥ach medycznych, koncentrowanie siÍ na
problemach nie majπcych statusu ìpriorytetuî, oderwanie programÛw
zwalczania chorÛb u dzieci od praktyki dnia codziennego, niewydolnoúÊ systemÛw zdrowia w poszczegÛlnych krajach, wybiÛrcze i zawÍøone traktowanie zagadnieÒ zwiπzanych z úmiertelnoúciπ u dzieci to
tylko niewielka czÍúÊ z argumentÛw, ktÛre przyczyni≥y siÍ do wypracowania zupe≥nie nowej strategii majπcej na celu ograniczenie zachorowalnoúci i úmiertelnoúci u dzieci do lat piÍciu oraz promowanie ich prawid≥owego wzrostu i rozwoju. Liderami w opracowaniu i wdraøaniu
tej nowej strategii zintegrowanego postÍpowanie w chorobach dzieci, nazywanej ìstrategiπ IMCIî (Integrated Management of Childhood
Illness) sπ åwiatowa Organizacja Zdrowia oraz UNICEF.
Czym jest strategia IMCI?
Strategia IMCI jest propozycjπ nowych rozwiπzaÒ organizacyjnych obejmujπcych rÛøne poziomy opieki zdrowotnej i rÛøne inicjatywy zdrowotne. Ich ≥πczne realizowanie moøe spowodowaÊ znaczπcy
spadek zachorowalnoúci i umieralnoúci u dzieci.
Inicjatywy te obejmujπ dzia≥ania zwiπzane z:
ñ poprawπ jakoúci úwiadczeÒ medycznych oferowanych przez pracownikÛw medycznych pierwszego kontaktu (szybka i prawid≥owa
diagnoza obejmujπca rÛøne jednostki chorobowe z kaødorazowπ
ocenπ stanu odøywienia i szczepieÒ dziecka);
ñ poprawπ technik komunikowania siÍ i zakresu przekazywanych
opiekunom dziecka informacji i zaleceÒ (niezbÍdne dla kontynuacji
prawid≥owej opieki w domu),
ñ reformπ s≥uøby zdrowia i wprowadzaniem okreúlonych zmian strukturalnych oraz organizacyjnych (poprawa zaopatrzenia w podstawowe
leki i sprzÍt medyczny, kursy z zakresu postÍpowania w chorobach
dzieci dla pracownikÛw medycznych pierwszego kontaktu, wzmocnienie Narodowych SystemÛw Informacyjnych z Zakresu Zdrowia),
ñ wprowadzeniem postÍpowania w obrÍbie rodziny i spo≥ecznoúci
zmniejszajπcego ryzyko zachorowania i úmierci dziecka (propagowanie karmienia piersiπ i prawid≥owego odøywiania, uúwiadamianie gdzie i kiedy naleøy szukaÊ pomocy medycznej w przypadku choroby dziecka, profilaktyka zachorowaÒ: np. malarii poprzez
stosowanie moskitiery impregnowanej úrodkiem owadobÛjczym).
Wielodyscyplinarne podejúcie strategii IMCI
do problemu zdrowia dziecka
Z danych podawanych przez epidemiologÛw wynika, øe g≥Ûwnymi zabÛjcami dzieci do lat 5 w skali globalnej sπ: ostre stany zapalne
drÛg oddechowych (odpowiedzialne za 19% zgonÛw), odwodnienie
spowodowane biegunkami (19% zgonÛw), odra (7% zgonÛw), malaria
(5% zgonÛw). Niedoøywienie i niedokrwistoúÊ mogπ byÊ bezpoúredniπ przyczynπ úmierci dziecka, ale czÍúciej sπ czynnikiem zwiÍkszajπcym umieralnoúÊ dzieci z innych przyczyn; stπd przypisywany im
odsetek 54% zgonÛw. Ocenia siÍ, øe wymienione jednostki chorobowe zabijajπ kaødego roku 8 milionÛw dzieci, stanowi to ponad 70%
wszystkich zgonÛw w grupie wiekowej do 5 roku øycia. £πcznie co
roku umiera na úwiecie oko≥o 11 milionÛw dzieci.
ZarÛwno malaria, choroby drÛg oddechowych, biegunki, niedoøywienie i odra, jak wykazuje doúwiadczenie krajÛw rozwiniÍtych, sπ
jednostkami chorobowymi, ktÛre szybko rozpoznane i prawid≥owo leczone
nie koÒczπ siÍ úmierciπ, a co wiÍcej moøna im zapobiegaÊ. Koncentrujπc siÍ na tych kilku chorobach ≥πcznie moøna uzyskaÊ duøy spadek
ogÛlnej zachorowalnoúci i umieralnoúci dzieci, ktÛrego nie dajπ programy
nakierowane na zwalczanie pojedynczych jednostek chorobowych, a to
z uwagi na ich ma≥e moøliwoúci finansowe i trudnoúci w okreúlaniu priorytetÛw w danym rejonie (malaria, biegunka, odra czy inne choroby).
W strategii IMCI wszystkie wymienione jednostki sπ traktowane w rÛwnym stopniu, a wszelkie dzia≥ania zwiπzane z ich rozpoznawaniem, leczeniem i zapobieganiem sπ ujÍte jako jedno zintegrowane postÍpowanie.
Tam, gdzie do najczÍstszych przyczyn hospitalizacji dzieci naleøπ np. stany zapalne ucha úrodkowego, postanowiono w≥πczyÊ je do
IMCI. Pozostawiono takøe otwartπ drogÍ do wprowadzenia szeregu
lokalnych ìadaptacjiî strategii zaleønie od miejscowej sytuacji epidemiologicznej (np. denga, filariozy, meningokokowe zapalenie opon
mÛzgowo-rdzeniowych).
Tak zintegrowane podejúcie do rozpoznawania i leczenia chorÛb
rozwiπza≥o kilka innych problemÛw, z ktÛrymi nie potrafi≥y daÊ sobie
rady poprzednie nakierowane na okreúlonπ chorobÍ programy. Oto kilka
przyk≥adÛw. Objawy chorobowe takie jak kaszel i trudnoúci w oddychaniu (przyúpieszony oddech, a nawet zaciπganie dolnej czÍúci klatki
piersiowej) mogπ wystπpiÊ zarÛwno przy zapaleniu p≥uc, malarii oraz
ciÍøkiej niedokrwistoúci. Patrzenie na konkretny przypadek pod kπtem
jednej jednostki chorobowej utrudnia ratowanie pacjenta. Inny przyk≥ad
to zaburzenia i utrata przytomnoúci, ktÛre mogπ byÊ objawami malarii
mÛzgowej, zapalenia opon mÛzgowo-rdzeniowych, znacznego odwodnienia, czy ciÍøkiego zapalenia p≥uc. W takich sytuacjach w strategii
IMCI brane sπ pod uwagÍ wszystkie z wymienionych jednostek, a proponowane leczenie pokrywa z regu≥y dwa lub wiÍcej najbardziej prawdopodobnych rozpoznaÒ.
Waønym elementem przemawiajπcym za wprowadzaniem strategii
IMCI jest jej wp≥yw na poprawÍ efektywnoúci szkoleÒ personelu
strona 11
Przyk≥ady algorytmu postÍpowania w przypadku kaszlu lub biegunki (IMCI chart booklet)
medycznego i jakoúci oferowanych úwiadczeÒ medycznych. Wynika
to z prostego mechanizmu: w krajach gdzie strategia IMCI nie jest
wprowadzona, personel medyczny musi sam podjπÊ siÍ zadania ìintegracjiî zdobytej przez siebie wiedzy z rÛønych dziedzin przez lata
praktyki, za ktÛrymi kryjπ siÍ liczne b≥Ídy diagnostyczne i lecznicze.
W strategii IMCI integracja wiedzy dotyczπcej rÛønych jednostek
chorobowych jest czÍúciπ procesu nauczania, odzwierciedlajπc bardziej rzeczywistoúÊ codziennej praktyki medycznej uwarunkowanej
ograniczeniami organizacyjnymi i finansowymi niø prezentowanie
wiedzy teoretycznej.
Komponenty strategii IMCI
Ze wzglÍdu na z≥oøonoúÊ problemu zachorowalnoúci i umieralnoúci u dzieci, strategia IMCI obejmuje rÛøne kierunku dzia≥aÒ nazywane jej komponentami. Zalicza siÍ do nich:
a) poprawÍ jakoúci úwiadczeÒ oferowanych przez pracownikÛw medycznych pierwszego kontaktu;
b) poprawÍ systemu opieki zdrowotnej w celu zagwarantowania dostÍpnoúci i skutecznoúci standardÛw postÍpowania (powyøszy komponent
okreúla siÍ teø czÍsto jako wymuszonπ przez IMCI ìreformÍ zdrowiaî);
strona 12
DZIECKO
W TROPIKU
c) poprawÍ opieki nad dzieckiem w obrÍbie rodziny i w lokalnej spo≥ecznoúci.
(a) Poprawa jakoúci úwiadczeÒ medycznych oferowanych przez pracownikÛw medycznych pierwszego kontaktu
Do najwaøniejszych przyczyn niskiej jakoúci us≥ug medycznych
oferowanych przez personel medyczny pierwszego kontaktu zalicza siÍ:
brak jednoznacznych standardÛw rozpoznawania i leczenia obejmujπcych kilka problemÛw zdrowotnych wystÍpujπcych u dzieci rÛwnoczeúnie (np. zapalenie p≥uc i malariÍ), niski poziom szkoleÒ, brak umiejÍtnoúci przekazywania informacji dotyczπcych opieki nad dzieckiem
w domu, brak sta≥ego dozoru i ciπg≥ego monitorowania poziomu jakoúci oferowanych us≥ug. Problem standardÛw rozpoznawania i leczenia rozwiπzany zosta≥ w strategii IMCI poprzez wprowadzenie odpowiednich algorytmÛw obejmujπcych rÛøne problemy zdrowotne (ìIMCI
chart bookletî ñ patrz: str. 11). W pierwszym etapie pracownik medyczny ustala, czy u chorego dziecka wystÍpuje stan zagroøenia øycia:
jeøeli stwierdzi takowy, to szybko przekazuje dziecko do oúrodka referencyjnego (np. z poradni pediatrycznej na oddzia≥ szpitalny), a jak
takiej moøliwoúci nie ma, to przystÍpuje do leczenia dziecka na miejscu
w oparciu o dostÍpne úrodki. Podczas dalszego badania pracownik
medyczny pyta siÍ o dolegliwoúci ze strony uk≥adu oddechowego,
a w przypadku ich wystÍpowania zajmuje siÍ bardziej szczegÛ≥owπ
diagnostykπ i postawieniem koÒcowego rozpoznania w oparciu o wywiad
i badanie przedmiotowe. IloúÊ stawianych pytaÒ i czynionych obserwacji zosta≥a tu ograniczona i uproszczona: np. do rozpoznania zapalenia
p≥uc wystarczy liczenie liczby oddechÛw na minutÍ bez uøycia stetoskopu. W dalszej kolejnoúci badany jest stan odwodnienia w przypadku
biegunek. Ponadto u kaødego dziecka mierzy siÍ temperaturÍ cia≥a
i pyta o gorπczkÍ w wywiadzie oraz przeprowadza badanie w kierunku
malarii lub zapalenia opon mÛzgowo-rdzeniowych. Kolejna czÍúÊ algorytmu obejmuje odrÍ (lub jej przechorowanie w ciπgu ostatnich 3 miesiÍcy) i zaleca badanie w kierunku jej ewentualnych powik≥aÒ. NastÍpny krok to ocena czy sπ dolegliwoúci ze strony narzπdu s≥uchu.
Kaøde dziecko badane jest takøe w kierunku niedoøywienia i niedo-
krwistoúci ze szczegÛ≥owπ ocenπ budowy cia≥a, bladoúci pow≥ok oraz
ocenπ wzrostu i wagi cia≥a w stosunku do wieku. Pracownik medyczny
musi teø kaødorazowo oceniÊ zakres dokonanych szczepieÒ i zapytaÊ
siÍ o inne dolegliwoúci nie objÍte algorytmem badania IMCI.
W rÛønych krajach schemat badania rÛøni siÍ, ale zasada pozostaje w strategii IMCI zawsze ta sama: ca≥oúciowa ocena stanu zdrowia
dziecka, a nie tylko badanie problemu zg≥aszanego przez matkÍ lub
opiekuna chorego dziecka. W wyniku tak przeprowadzonego postÍpowania u dziecka stawiane sπ czÍsto dwa lub wiÍcej rozpoznania,
ktÛre sπ dalej leczone wed≥ug wczeúniej wypracowanych standardÛw,
zgodnych z politykπ zdrowotnπ danego paÒstwa.
W przypadku dzieci poniøej 2 miesiπca øycia, ze wzglÍdu na mniejszπ swoistoúÊ objawÛw klinicznych, proponowany jest oddzielny schemat rozpoznawania i leczenia.
Niezwykle waønym elementem schematu postÍpowania jest przekazanie matce lub opiekunowi szczegÛ≥owej informacji dotyczπcej leczenia
dziecka w domu. W tym procesie szczegÛlny nacisk k≥adzie siÍ na
uzyskanie potwierdzenia, øe przekazywana informacja zosta≥a w≥aúciwie zrozumiana. Prosi siÍ wiÍc rodzicÛw o powtÛrzenie przekazywanej
informacji i proponuje podanie pierwszej dawki leku w poradni pod
kontrolπ pracownika medycznego. Ponadto pracownik medyczny
pierwszego kontaktu musi ustaliÊ, kiedy dziecko powinno byÊ przyniesione na badanie kontrolne i jakie objawy úwiadczπ o nag≥ym pogorszeniu siÍ stanu zdrowia wymagajπcym natychmiastowego przyniesienia dziecka do poradni czy szpitala. To ostatnie postÍpowanie
ma na celu obniøenie liczby zgonÛw dzieci wynikajπcych ze zbyt pÛünego zg≥oszenia chorego dziecka do oúrodka zdrowia. Na koniec odbywa siÍ jeszcze szkolenie dotyczπce øywienia, a u dzieci poniøej 6
miesiπca øycia sprawdzenie umiejÍtnoúci karmienia piersiπ. Dla u≥atwienia zapamiÍtania przekazywanych zaleceÒ dostarczane sπ specjalne
karty i ulotki, na ktÛrych w sposÛb przystÍpny i prosty sπ napisane i/
lub narysowane pewne sytuacje i postÍpowanie wymagane dla zapewnienia dziecku optymalnej opieki w domu.
Tak z≥oøone postÍpowanie wymaga od pracownikÛw medycznych
pierwszego kontaktu wielu umiejÍtnoúci; ich nabywaniu s≥uøπ specjalnie
przygotowane programy szkoleniowe ze szczegÛlnym uwzglÍdnieniem
zajÍÊ praktycznych na oddziale lub w przychodni, aø do czasu uzyskania
wymaganego poziomu umiejÍtnoúci. W utrzymaniu tego poziomu waøne
sπ: okresowa ocena umiejÍtnoúci i ponawiane kursy doskonalπce. åwiatowa Organizacja Zdrowia wypracowa≥a bardzo skuteczne programy
kursÛw. W rÛønych krajach sπ one adaptowane w zaleønoúci od lokalnych potrzeb i moøliwoúci finansowych.
G≥Ûwnπ przeszkodπ w skutecznym wprowadzaniu strategii IMCI
w wielu oúrodkach zdrowia moøe byÊ zbyt ma≥a liczba personelu medycznego w stosunku do pacjentÛw, uniemoøliwiajπca poúwiÍcenie
choremu odpowiedniej iloúci czasu. W takich przypadkach wprowadzanie strategii IMCI musi byÊ po≥πczone ze zmianami organizacyjnymi
zwiπzanymi z zatrudnieniem nowych pracownikÛw, rejonizacjπ chorych
lub decentralizacjπ us≥ug medycznych w myúl zasad podstawowej opieki
zdrowotnej w tropiku ñ Primary Health Care). Wiπøe siÍ to z kolejnym
komponentem strategii IMCI tj. reformπ s≥uøby zdrowia.
(b) Rola strategii IMCI w reformie systemu opieki zdrowotnej
krajÛw rozwijajπcych siÍ
Radykalne zmniejszenie zachorowalnoúci i umieralnoúci u dzieci
zwykle nie udaje siÍ bez zmian w systemie opieki zdrowotnej np.
zaopatrzenia w podstawowe leki i sprzÍt medyczny. DostÍpnoúÊ lekÛw i posiadanie podstawowego sprzÍtu uwaøa siÍ za niezbÍdne minimum konieczne dla zapewnienia realizacji strategii IMCI. Jeøeli w
skali kraju lub prowincji stwierdza siÍ jakiekolwiek trudnoúci w tym
wzglÍdzie ministerstwo zdrowia i lokalne w≥adze powinny zidentyfikowaÊ istniejπce bariery i je usunπÊ przez wprowadzanie nowych rozwiπzaÒ systemowych lub zmianÍ juø istniejπcych np. dystrybucja lekÛw,
sposÛb finansowania ich zakupu, kontrola jakoúci oraz ich zapasÛw
strona 13
w aptekach i w punktach medycznych. Liczba lekÛw stosowanych
w strategii IMCI jest ograniczona i ich dostÍpnoúÊ, nawet w najbiedniejszych krajach úwiata, jest realna.
Moøe okazaÊ siÍ niezbÍdna reorganizacja pracy w obrÍbie oúrodkÛw zdrowia umoøliwiajπca stosowanie standardowego postÍpowania
zawartego w algorytmach IMCI (zwiÍkszenie liczby personelu, rejonizacja, otwarcie nowych placÛwek i punktÛw medycznych). Przy braku jednoznacznego tradycyjnego rozpoznania strategia IMCI
wprowadza nowe opisowe nazewnictwo zespo≥Ûw chorobowych np.
ìciÍøka choroba przebiegajπca z gorπczkπî albo ìmalaria mÛzgowa
lub zapalenie opon mÛzgowo-rdzeniowychî wp≥ywajπce na proponowane leczenie. Zmiany powinny obejmowaÊ takøe system informacji przesy≥anych do ministerstwa zdrowia, co jest konieczne dla
planowania i monitorowania dzia≥alnoúci medycznej w skali prowincji i kraju. Na paÒstwie spoczywa takøe obowiπzek zmian w systemie
szkolnictwa umoøliwiajπcych wprowadzanie nauczania strategii IMCI
dla studentÛw w szko≥ach medycznych i pielÍgniarskich oraz na kursach doskonalπcych. Waønym elementem strategii IMCI jest takøe sta≥a
kontrola jakoúci úwiadczeÒ medycznych oferowanych przez strategiÍ
IMCI, w tym umiejÍtnoúci pracownikÛw.
(c) Poprawa opieki nad dzieckiem w obrÍbie rodziny i w lokalnej
spo≥ecznoúci
Waønym elementem strategii IMCI jest poprawa opieki nad dzieckiem w obrÍbie najbliøszej rodziny i w ca≥ej lokalnej spo≥ecznoúci.
SzczegÛlnπ wagÍ przywiπzuje siÍ tu do wype≥niania przez rodzinÍ zaleceÒ lekarskich podawanych przez personel medyczny. Nowe techniki
porozumiewania siÍ i dba≥oúÊ personelu medycznego o prawid≥owe
przekazywanie informacji pomagajπ uzyskaÊ znacznπ efektywnoúÊ przeprowadzanych porad.
Kolejnym istotnym elementem jest nauczanie prawid≥owego
øywienia. Przyjmuje siÍ, øe poprzez samπ tylko poprawÍ technik karmienia piersiπ moøna zmniejszyÊ liczbÍ zgonÛw dzieci o 10%. SzczegÛlne znaczenie ma w≥aúciwe øywienie stosownie do wieku dziecka
i miejscowych uwarunkowaÒ ekonomicznych i kulturowych. Urozmaicone, prawid≥owo przygotowane i podawane pokarmy mogπ zapobiec kolejnym 10% zgonÛw u dzieci, spowodowanych biegunkami
czy stanami zapalnymi drÛg oddechowych oraz zwiÍkszajπ odpornoúÊ dzieci na odrÍ, gruülicÍ i inne choroby zakaüne.
Waøne jest obarczenie rodzicÛw odpowiedzialnoúciπ za wype≥nianie kalendarza szczepieÒ, gdyø samo szczepienie przeciwko odrze mog≥oby zapobiec ponad 800.000 zgonÛw dzieci, gdyby szczepionka podana zosta≥a przed ukoÒczeniem pierwszego roku øycia.
W rejonach gdzie wystÍpuje niedobÛr witaminy ìAî jej uzupe≥nienie
redukuje úmiertelnoúÊ dzieci aø o 20%. Uzupe≥nienie uzyskuje siÍ przez
odpowiedniπ bogatπ w witaminÍ ìAî dietÍ oraz dodatkowe podawanie
kapsu≥ek witaminy A w oúrodkach zdrowia.
Ocenia siÍ, øe stosowanie moskitier impregnowanych úrodkiem
owadobÛjczym mog≥oby zmniejszyÊ liczbÍ powodowanych przez malariÍ zgonÛw aø o 35%.
W przypadku ostrych infekcji drÛg oddechowych, ktÛre powodujπ
ponad dwa miliony zgonÛw dzieci rocznie, rola rodziny i lokalnej spo≥ecznoúci polega na szybkiej identyfikacji chorych dzieci i zapewnieniu im prawid≥owej opieki i leczenia w domu. Prawid≥owe wype≥nianie
zaleceÒ lekarskich i szukanie fachowej pomocy medycznej we w≥aúciwym czasie moøe zmniejszyÊ liczbÍ zgonÛw powodowanych ostrymi
stanami zapalnymi drÛg oddechowych o ponad 20%.
W podobny sposÛb moøna rÛwnieø zmniejszyÊ liczbÍ zgonÛw spowodowanych ostrπ wodnistπ biegunkπ. Uwaøa siÍ, øe wiÍkszoúci z 1,2 mln
zgonÛw spowodowanych odwodnieniem, moøna by zapobiec gdyby
choremu dziecku podawane by≥y w domu do picia wystarczajπce iloúci
p≥ynÛw, kontynuowane karmienie, rÛwnieø piersiπ, oraz szukanie pomocy w punktach opieki medycznej, a nie u osÛb postronnych. Poprawa
nawykÛw sanitarnych i higienicznych takich jak mycie rπk i odpowiednie
zabezpieczenie nieczystoúci mog≥yby przyczyniÊ siÍ do zmniejszenia
epizodÛw biegunek o 10%.
Dzia≥ania IMCI adresowane do rodzin i lokalnych spo≥ecznoúci
1. Karm swoje dziecko wy≥πcznie piersiπ przez co najmniej pierwsze
4 miesiπce øycia. Czas wy≥πcznego karmienia piersiπ, moøesz
wyd≥uøyÊ najdalej do 6 miesiÍcy (pÛüniej naleøy rozpoczπÊ podawanie innych pokarmÛw). Matki, ktÛre karmiπ piersiπ, a sπ nosicielami wirusa HIV, powinny siÍ skonsultowaÊ odnoúnie alternatywnych metod karmienia piersiπ i postπpiÊ zgodnie z aktualnymi
zaleceniami ministerstwa zdrowia oraz moøliwoúciami finansowymi
rodziny.
2. Od 6 miesiπca øycia naleøy rozpoczπÊ karmienie dziecka úwieøo przygotowanym i bogatym w substancje energetyczne i proteiny pokarmem z rÛwnoczesnym utrzymaniem karmienia piersiπ do 2 lat lub
d≥uøej.
3. Upewnij siÍ czy twoje dziecko otrzymuje wystarczajπcπ liczbÍ witamin i mikroelementÛw (w szczegÛlnoúci witaminy A i øelaza) w
podawanych pokarmach, a jeøeli nie, to dopilnuj aby podano je
dodatkowo w oúrodku zdrowia.
4. Korzystaj z ustÍpÛw; pamiÍtaj aby wydaliny, rÛwnieø dzieci, trafia≥y
do odpowiedniego, przeznaczonego do tego miejsca. Myj rÍce:
po defekacji, przed przygotowywaniem posi≥kÛw i przed karmieniem dzieci.
5. PamiÍtaj, aby dopilnowaÊ, by twoje by≥o dziecko szczepione by≥o
zgodnie z planem szczepieÒ, tj. ukoÒczy≥o seriÍ szczepieÒ podstawowych (BCG, DPT, OPV i odra) przed ukoÒczeniem pierwszego
roku øycia.
6. W rejonach malarycznych chroÒ twoje dziecko przed komarami;
upewnij siÍ, czy twoje dzieci úpiπ pod moskitierπ impregnowanπ
úrodkiem owadobÛjczym.
7. Wspieraj rozwÛj emocjonalny i socjalny dziecka. Dziecko potrzebuje opieki i kontaktu z rodzicami poprzez rozmowy i zabawy. Zapewnij mu úrodowisko stymulujπce jego dalszy rozwÛj (zabawki,
rÛøne bezpieczne przedmioty, wspÛlne spacery).
8. Jeøeli twoje dziecko jest chore kontynuuj karmienie piersiπ i oferuj
wiÍcej napojÛw.
9. Zapewnij dziecku prawid≥owe leczenie infekcji w domu.
10. Rozpoznaj kiedy dziecko wymaga leczenia w oúrodku zdrowia i szukaj pomocy medycznej tylko u kompetentnych i przygotowanych
do tego osÛb.
11. W przypadku choroby, wype≥niaj zalecenia lekarskie dotyczπce
leczenia dziecka w domu, a takøe dotyczπce wizyt kontrolnych i koniecznoúci pilnej konsultacji przy pogorszeniu siÍ stanu zdrowia
dziecka.
12. Upewnij siÍ, czy kaøda kobieta ciÍøarna w twojej wiosce ma zapewnionπ odpowiedniπ opiekÍ prenatalnπ. Taka opieka obejmuje
przynajmniej cztery wizyty u odpowiedniego pracownika s≥uøby
zdrowia i otrzymanie zalecanych dawek szczepionki przeciwtÍøcowej. CiÍøarna matka wymaga szczegÛlnej troski ze strony swojej
rodziny i lokalnej spo≥ecznoúci oraz zapewnienia w≥aúciwej opieki
na czas porodu, a takøe podczas okresu poporodowego i w czasie
trwania karmienia piersiπ.
Przy prowadzaniu edukacji zdrowotnej, strategia IMCI k≥adzie
silny nacisk na 4 elementy warunkujπce jej skutecznoúÊ. Naleøπ do nich:
ï
ï
ï
ï
wiedza ñ rodzice muszπ wiedzieÊ co robiÊ;
umiejÍtnoúÊ ñ rodzice muszπ posiπúÊ umiejÍtnoúÊ wykonywania danej czynnoúci;
motywacja ñ rodzice muszπ byÊ odpowiednio umotywowani, by zaadoptowaÊ przekazywane rozwiπzania i zachowania;
pomoc ñ rodzice potrzebujπ spo≥ecznego i materialnego poparcia,
wymaganego dla wprowadzenia w øycie nowych zachowaÒ.
strona 14
DZIECKO
W TROPIKU
Interwencje proponowane w strategii IMCI
Podstawowe interwencje promujπce prawid≥owy rozwÛj dziecka
i zapobiegajπce chorobom w rodzinach i w oúrodkach zdrowia traktowane sπ przez IMCI rÛwnorzÍdnie.
A. Interwencje w obrÍbie rodziny i spo≥ecznoúci:
ñ poprawa odøywienia (karmienie piersiπ, pokarmy urozmaicone stosownie do wieku i wymagaÒ dziecka, skuteczne techniki øywienia);
ñ stosowanie moskitier impregnowanych úrodkiem owadobÛjczym.
B. Interwencje w oúrodkach zdrowia:
ñ szczepienia;
ñ konsultacje dotyczπce: karmienia piersiπ oraz wprowadzania posi≥kÛw sta≥ych u niemowlπt;
ñ dodatkowe podawanie witamin i mikroelementÛw (øelazo, cynk).
Poprawa skutecznoúci leczenia chorÛb:
A. Dzia≥ania w obrÍbie rodziny i lokalnej spo≥ecznoúci:
ñ wczesne wykrywanie stanÛw chorobowych u dzieci;
ñ szukanie pomocy medycznej o w≥aúciwym czasie i we w≥aúciwych
punktach opieki zdrowotnej,
ñ przestrzeganie zaleceÒ lekarskich podczas opieki nad chorym dzieckiem w domu.
B. Dzia≥ania w oúrodkach zdrowia:
ñ szybkie rozpoznawanie i prawid≥owe leczenie chorÛb drÛg oddechowych, biegunek i odwodnienia, odry, malarii, niedoøywienia
i niedokrwistoúci oraz innych czÍstych i groünych dla øycia jednostek chorobowych;
ñ dodatkowe podawanie øelaza i witaminy ìAî;
ñ wprowadzenie leczenia przeciwpasoøytniczego;
ñ promocja karmienia piersiπ oraz konsultacje dotyczπce w≥aúciwego karmienia niemowlπt.
Powiπzania strategii IMCI z innym programami
Obszary dzia≥aÒ ujÍte w strategii IMCI mogπ pokrywaÊ siÍ z innymi
programami zdrowotnymi. Celem strategii IMCI nie jest ich czÍúciowe
zastπpienie. Wprowadzenie strategii IMCI powinno byÊ potraktowane
jako prÛba wzmocnienia wielu inicjatyw i programÛw zdrowotnych.
Przyk≥adem moøe byÊ program szczepieÒ (Expanded Programme of
Immunizations ñ EPI). Kaødorazowe sprawdzanie statusu szczepieÒ
podczas wizyty dziecka w placÛwce zdrowia i podawanie szczepionek z chwilπ stwierdzenia braku ich podania, moøe tylko pomÛc w
uzyskaniu wiÍkszego odsetka dzieci zaszczepionych, natomiast nie
rozwiπøe innych problemÛw ujÍtych w programie szczepieÒ (sterylizacja sprzÍtu, zaopatrzenie w lodÛwki, zaopatrzenie w szczepionki).
Podobnie podjÍcie w ramach strategii IMCI tematu prawid≥owego
odøywiania dzieci nie obejmuje takich zagadnieÒ, jak bezpieczna i zdrowa øywnoúÊ, odøywianie doros≥ych, promocja przydomowych ogrodÛw
warzywnych ñ bÍdπcych w kompetencji ìprogramÛw øywieniowychî.
W programach kontroli chorÛb biegunkowych strategia IMCI
pomaga w wprowadzaniu standardÛw w≥aúciwego leczenia odwodnienia, natomiast nie rozwiπzuje problemÛw zwiπzanych z profilaktykπ epidemii chorÛb biegunkowych (np. cholery), czy spraw zwiπzanych z zaopatrzeniem danego rejonu w bezpiecznπ wodÍ pitnπ czy
z budowπ ustÍpÛw.
Podobnie wyglπda sprawa zmian w obrÍbie systemu zarzπdzania
zak≥adami opieki zdrowotnej, programami zaopatrzenia w leki czy zmian
w narodowym systemie informacyjnym s≥uøby zdrowia (NHIS ñ National
Health Information System). W takich przypadkach strategia IMCI moøe
byÊ wykorzystana jako katalizator reform, czy bodziec do wprowadzania
nowych pomys≥Ûw w systemie zdrowotnym, ale nie moøe ca≥kowicie
zastπpiÊ istniejπcych juø rozwiπzaÒ, bo nie obejmuje swym zasiÍgiem
wszystkich dzia≥aÒ systemu zdrowia.
Wprowadzanie strategii IMCI
Strategia IMCI w swoim za≥oøeniu jest inicjatywπ obejmujπcπ
rÛøne dziedziny i wiele szczebli systemu opieki zdrowotnej. Jej
wprowadzenie bez poparcia Ministerstwa Zdrowia i wspÛ≥dzia≥ania
wszystkich instytucji odpowiedzialnych za zdrowie dzieci jest niemoøliwe. Niekiedy w ramach poszczegÛlnych szpitali i oúrodkÛw zdrowia
wprowadziÊ moøna jedynie pojedyncze elementy strategii (np. poprawa us≥ug medycznych), ktÛre jednak nie gwarantujπ znacznego spadku zachorowalnoúci i úmiertelnoúci u dzieci. Nieprawid≥owe wprowadzanie w øycie strategii IMCI moøe przyczyniÊ siÍ do jej nieefektywnoúci i rozmijania siÍ z lokalnymi potrzebami.
Aby proces wdraøania strategii IMCI przebiega≥ prawid≥owo podzielono go na trzy etapy: pierwszy etap to faza przygotowawcza,
drugi etap okreúla siÍ jako wczesne wprowadzanie strategii, a trzeci
to faza rozpowszechnienia strategii na ca≥y kraj.
Pierwszy etap polega na pozyskaniu dla sprawy strategii IMCI
kluczowych osÛb odpowiedzialnych w danym kraju za sprawy zdrowia dzieci. W okresie tym informacja dotyczπca proponowanych w
strategii IMCI rozwiπzaÒ powinna trafiÊ do jak najszerszej liczby osÛb.
Po uzyskaniu aprobaty ministerstwa zdrowia i oraz po uzyskaniu stosownych úrodkÛw finansowych nastÍpuje ømudny etap adaptacji zalecanego postÍpowania medycznego i materia≥Ûw szkoleniowych do
miejscowych warunkÛw epidemiologicznych, polityki zdrowotnej paÒstwa oraz uwarunkowaÒ kulturowych. Jest to z regu≥y bardzo trudny
proces wymagajπcy wspÛ≥pracy ekspertÛw z wielu dziedzin (pediatrzy, dietetycy, socjolodzy, ekonomiúci, koordynatorzy innych programÛw medycznych itd.). Prace ekspertÛw rozpoczynajπ kolejny etap
zwany wczesnym wprowadzaniem strategii IMCI. Po zakoÒczeniu
adaptacji i uzgodnieniu sposobu adaptacji strategii do warunkÛw ekonomicznych i epidemiologicznych danego paÒstwa, rozpoczyna siÍ
strona 15
proces jej wprowadzania w wybranych rejonach w celu sprawdzenia w
praktyce nowo-proponowanych rozwiπzaÒ i zdobycia doúwiadczenia
potrzebnego do wprowadzania strategii w obrÍbie ca≥ego paÒstwa.
Wdraøanie strategii IMCI w rejonach pilotaøowych polega na organizowaniu szkoleÒ lokalnego personelu, poprawie zaopatrzenia w leki,
wprowadzaniu nowych zasad postÍpowania i zmian organizacyjnych
w obrÍbie oúrodkÛw zdrowia oraz na rozpoczÍciu lub usprawnieniu
edukacji zdrowotnej w obrÍbie lokalnych spo≥ecznoúci. Po zakoÒczeniu
wczesnego etapu wprowadzania i podsumowaniu zdobytego doúwiadczenia oraz zgromadzeniu odpowiednich úrodkÛw i stworzeniu odpowiedniego zaplecza personalnego, nastÍpuje proces rozszerzania strategii na
dalsze rejony zgodnie z opracowanymi wczeúniej planami. Uwaøa siÍ,
øe organizacje pozarzπdowe pragnπce wspieraÊ wprowadzanie strategii IMCI powinny w tym zakresie úciúle wspÛ≥dzia≥aÊ z lokalnymi
w≥adzami i ministerstwem zdrowia, szczegÛlnie w celu unikniÍcia nieporozumieÒ przy uøywaniu miÍdzynarodowej wersji ogÛlnej, ktÛre
nie zosta≥y zaadoptowane przez rzπd lub nie odpowiadajπ sytuacji epidemiologicznej danego rejonu lub wprowadzajπ inne od zalecanych
standardy rozpoznawania i leczenia chorÛb u dzieci. Taka wspÛ≥praca
z rzπdem danego kraju jest zgodna z politykπ pomocy rozwojowej
typu SWAP (Sector Wide Approach) realizowanej obecnie przez Bank
åwiatowy i wiÍkszoúÊ paÒstw rozwijajπcych siÍ.
Strategia IMCI w úwiecie w roku 2002
Obecnie strategia IMCI wprowadzana jest w 99 krajach úwiata, a
z rzπdami kolejnych 6 paÒstw trwajπ rozmowy dotyczπce jej wprowadzenia. Poniewaø wiele z krajÛw dopiero niedawno wyrazi≥o zainteresowanie strategiπ IMCI i z powodu doúÊ d≥ugiego okresu czasu wymaganego na jej wdroøenie, informacje o skutecznoúci IMCI mogπ jeszcze
nie byÊ odczuwalne w wiÍkszoúci oúrodkÛw zdrowia w krajach tropikalnych. SpoúrÛd 99 paÒstw, ktÛrych rzπdy zdecydowa≥y siÍ na wprowadzenie strategii IMCI, 20 znajduje siÍ w fazie wstÍpnej, 49 przechodzi proces wczesnego wprowadzania pilotaøowych programÛw, a 30
paÒstw znajduje siÍ fazie wprowadzania strategii we wszystkich regionach kraju.
SpoúrÛd organizacji wspomagajπcych rzπdy poszczegÛlnych krajÛw we wprowadzaniu strategii IMCI, za najwaøniejsze uwaøa siÍ: World
Bank, USAID (Ameryka £aciÒska, Afryka, Po≥udniowo-Wschodnia
Azja), World Vision, UK Department for International Development
(DFID), German Gesellschaft f¸r Technische Zusammenarbeit (GTZ),
Canadian Tanzanian Essential Interventions Project (TEHIP), The Australian Agency for International Development (AusAID). Biuro Regionalne
WHO w Kopenhadze odpowiedzialne jest za pomoc technicznπ przy
wprowadzaniu strategii IMCI w krajach powsta≥ych po rozpadzie Zwiπzku
Radzieckiego. Ponadto w poszczegÛlnych rejonach úwiata we wprowadzanie strategii IMCI zaangaøowane sπ: PAHO (Pan-Atlantic Health
Organization) oraz Biura regionalne åOZ dla Zachodniego Pacyfiku,
dla Po≥udniowo-Wschodniej Azji, dla Regionu AfrykaÒskiego oraz dla
Regionu årÛdziemnomorskiego. Centrala åwiatowej Organizacji Zdrowia z Genewie prowadzi obecnie badania nad skutecznoúciπ wprowadzania strategii IMCI w skali globalnej i nad jej wp≥ywem na sytuacjÍ
zdrowotnπ dziecka w úwiecie.
Dodatkowe informacje o IMCI moøna znaleüÊ w:
1. IMCI Planning Guide: Gaining experience with the IMCI strategy in a
country, WHO/CHS/CAH/99.1
2. Improving Family and Community Practices: A component of the IMCI
strategy, WHO/CHD/98.18
3. IMCI Adaptation Guide ver. 5; WHO/CHD/98
4. Management of the Child with a Serious Infection or Severe Malnutrition.
Guidelines for Care at the First-Referral Level in Developing Country;
WHO/FCH/CAH/00.1
5. IMCI Reference Library of Selected Materials; WHO/FCH/CAH/01.08
Podsumowanie
(t≥umaczenie IMCI information sheet, WHO/CHS/CAH/98.1 A)
Strategia IMCI:
ï
ï
ï
ï
ï
ï
ï
Koncentruje siÍ na najwaøniejszych problemach zdrowotnych dzieci. Strategia obejmuje i w sposÛb systematyczny u≥atwia rozpoznawanie i leczenie chorÛb uznanych za najwaøniejsze przyczyny zgonÛw i zachorowalnoúci u dzieci do lat 5.
Odpowiada rzeczywistym potrzebom. Kaødego dnia miliony rodzicÛw przynosi swoje dzieci do szpitali, przychodni czy
punktÛw medycznych, prosi o pomoc lekarzy czy pracownikÛw medycznych pierwszego kontaktu. Przynajmniej troje
z czterech przyniesionych dzieci cierpi z powodu jednej z piÍciu chorÛb, ktÛrymi w sposÛb priorytetowy zajmuje siÍ strategia IMCI.
Najprawdopodobniej ma duøy wp≥yw na stan zdrowia dzieci. Wed≥ug Raportu Banku åwiatowego dotyczπcego rozwoju
úwiata, inwestowania w zdrowie, strategia IMCI naleøy do grupy
tych interwencji medycznych, ktÛre majπ potencjalnie najwiÍkszy wp≥yw na globalnπ sytuacjÍ zdrowotnπ na úwiecie.
Promuje zarÛwno leczenie jak i profilaktykÍ chorÛb.
W uzupe≥nieniu w≥aúciwego rozpoznawania i leczenia chorÛb,
strategia IMCI stwarza warunki dla propagowania profilaktyki, popierajπc takie interwencje jak szczepienia, lepsze odøywianie dzieci, ze szczegÛlnym uwzglÍdnieniem promocji karmienia piersiπ.
Jest interwencjπ efektywnπ ekonomicznie. Raport Inwestowanie w Zdrowie Banku åwiatowego umieúci≥ strategiÍ IMCI
pomiÍdzy 10 najbardziej efektywnymi ekonomicznie interwencjami w krajach o niskim i úrednim dochodzie narodowym.
Promuje oszczÍdzanie. Niew≥aúciwe leczenie i postÍpowanie w chorobach dzieci przyczyniajπ siÍ do marnowania funduszy, ktÛre wszÍdzie sπ ograniczone. Mimo, øe poczπtkowo
przy wprowadzaniu strategii IMCI wymagane sπ dodatkowe
inwestycje i wydatki (szkolenia, reorganizacja pracy w zak≥adach opieki zdrowotnej) ostatecznie strategia IMCI przyczynia siÍ do oszczÍdniejszego i lepszego zagospodarowania funduszy wydawanych na zdrowie.
Polepsza dostÍpnoúÊ do us≥ug medycznych. Prawie wszystkie dzieci w krajach rozwijajπcych siÍ majπ wzglÍdnie ≥atwy
dostÍp do opieki zdrowotnej obejmujπcej zarÛwno profilaktykÍ i leczenie, ktÛra ma celu ochronÍ przed úmierciπ z powodu
ostrych chorÛb drÛg oddechowych, biegunek i odwodnienia,
odry, malarii i niedoøywienia. Mimo tego miliony dzieci w
krajach rozwijajπcych siÍ nie majπ dostÍpu do schematÛw optymalnego postÍpowania medycznego. Strategia IMCI jest odpowiedziπ na te rÛønice w dostÍpnoúci do nowoczesnego postÍpowania w opiece zdrowotnej dzieci w skali globalnej.
6. The Multi-country Evaluation of IMCI Effectiveness, Cost and Impact
Progress Report; WHO/FCH/CAH/01.15
7. Eichenwald H.F., Etiology and clinical signs of serious infections in
young infants in developing countries: A WHO collaborative study, The
Pediatric Infectious Disease Journal, 18(10) Supplement: S1-S69, 1999
8. Integrated Management of Childhood Illness: A WHO/UNICEF Initiative, Supplement No 1 to Vol. 75, 1997 of the Bulletin of the Word
Health Organization WHO/CHD/97.1
9. Na stronie internetowej http://www.who.int/child-adolescent-health/
over.htm
strona 16
Afryka: zwrot w stronÍ medycyny tradycjonalnej
Od Redakcji: dr Anita Magowska, adiunkt Zak≥adu Historii Nauk Medycznych Akademii Medycznej w Poznaniu i cz≥onek Komitetu
Redakcyjnego MMP, przedstawia zawsze trochÍ kontrowersyjny, ale waøny temat medycyny tradycjonalnej. Artyku≥ jest oparty na:
A.Agboton: Senegal ñ Legalisation of traditional medicine. ìAfrican News Bulletin ñ Supplementî 1998 nr 356; Zimbabwe: More
people turn to traditional medicine. ìAfrica Newsî 18 September 2002; oraz ìWHO Traditional Medicine Strategy 2002-2005î.
Genewa 2002.
Coraz wiÍcej mieszkaÒcÛw Afryki szuka pomocy w medycynie
tradycjonalnej, poniewaø nie mogπ jej znaleüÊ w oficjalnych systemach opieki zdrowotnej. Zjawisko to dotyczy przede wszystkim chorych na AIDS, ale takøe cierpiπcych z powodu nowotworÛw, malarii,
reumatyzmu, wrzodu øo≥πdka, bezp≥odnoúci. Nie jest przesadπ twierdzenie, øe medycyna tradycjonalna wrÍcz düwiga ciÍøar leczenia
epidemii AIDS w krajach Afryki. Coraz powszechniejsze, siÍgajπce
ponad 80% AfrykanÛw, zainteresowanie praktykπ tradycjonalnych
uzdrowicieli i zielarzy ma wiele przyczyn, nie tylko ekonomicznych.
Najwaøniejszπ przyczynπ jest ≥atwy dostÍp do osÛb zajmujπcych
siÍ medycynπ tradycjonalnπ. I tak, np. w Tanzanii, Ugandzie i Zambii
stosunek liczby przedstawicieli medycyny tradycjonalnej do liczby
mieszkaÒcÛw jest jak 1:200 ñ 1:400, podczas gdy analogiczne dane w
odniesieniu do lekarzy wynoszπ 1:20 000 lub mniej. Badania przeprowadzone w 1991 r. przez amerykaÒskπ Agency for International
Development wykaza≥y, øe w wiÍkszoúci paÒstw Afryki liczba przedstawicieli medycyny tradycjonalnej jest sto razy wyøsza niø lekarzy
stosujπcych zasady allopatii. Wed≥ug sondaøy przeprowadzonych w
1998 r. przez agendy WHO w Ghanie, Mali, Nigerii i Zambii, aø ponad 60% dzieci z wysokπ temperaturπ cia≥a jest leczonych zio≥ami.
Naleøy zaznaczyÊ, øe w Ghanie i Kenii roczny dochÛd na g≥owÍ mieszkaÒca wynosi 6$, prawie tyle samo co koszt leczenia úrodkami chemicznymi jednego chorego na malariÍ.
Charakterystyczny dla ostatnich lat powrÛt medycyny tradycjonalnej moøna szczegÛ≥owo wyjaúniÊ na przyk≥adzie Senegalu, w ktÛrym statystyczny lekarz przypada úrednio na 16 tysiÍcy mieszkaÒcÛw, a zapoczπtkowana w 1994 r. reforma gospodarcza tego kraju
i zwiπzana z niπ dewaluacja waluty doprowadzi≥y do szybkiego wzrostu cen promowanych przez miÍdzynarodowe koncerny farmaceutyczne
generykÛw. MoøliwoúÊ ich zakupienia jest i tak niewielka, bo zak≥adane spontanicznie apteki usytuowane sπ wy≥πcznie na terenach zurbanizowanych. Od kilku lat rzπd Senegalu stara siÍ ujπÊ praktykÍ osÛb
specjalizujπcych siÍ w medycynie tradycjonalnej w ramy prawne, lecz
bezskutecznie, bo prÛby spisania tajemnic uzdrowicieli spotykajπ siÍ
z oporem spo≥ecznym. Inne dzia≥ania rzπdu Senegalu formalizujπce
medycynÍ tradycjonalnπ to zak≥adanie szpitali, w ktÛrych jednoczeúnie stosowane sπ osiπgniÍcia medycyny nowoczesnej i tradycjonalnej, jak np. Malango Centre for Health Care w regionie Patick.
Nieco inna jest sytuacja w Zimbabwe, gdzie za radπ Banku åwiatowego od 1994 r. przeprowadza siÍ reformÍ, m.in. ograniczajπc finansowanie opieki zdrowotnej z budøetu paÒstwa. W rezultacie w Zimbabwe dosz≥o do masowego exodusu wysoko kwalifikowanego personelu medycznego i niedoboru podstawowych lekÛw. Powsta≥π lukÍ
wype≥nili reprezentanci medycyny tradycjonalnej, dobrze znani w spo≥ecznoúciach lokalnych, przyjmujπcy wynagrodzenia w postaci pieniÍdzy lub rozmaitych dÛbr, a najbiedniejszych leczπcy za darmo.
Jeden z najpopularniejszych uzdrowicieli Afryki, Abraham Mkonto,
przyciπga pacjentÛw nie tylko z ojczystego Zimbabwe, ale teø m.in.
z Botswany, Republiki Po≥udniowej Afryki, Zambii, a nawet z Francji.
Wed≥ug Petera Sibanda, sekretarza Zimbabwe National Traditional
Healers Association (ZINATHA), w ciπgu ostatnich kilku lat z tradycjonalnymi uzdrowicielami konsultowali siÍ nawet ludzie zamoøni
i wykszta≥ceni, w tym Europejczycy. Cz≥onkowie ZINATHA twierdzπ, øe znajπ kilka roúlin leczniczych skutecznie leczπcych dolegliwoúci towarzyszπce AIDS, choÊ g≥Ûwnej choroby nie potrafiπ wyleczyÊ.
Ich zdaniem w Zimbabwe celowo hamowane sπ badania naukowe
nad roúlinami leczniczymi pomocnymi w leczeniu AIDS z powodu
ìeurocentrycznegoî podejúcia do medycyny. Tymczasem miesiÍczny koszt leczenia 1 pacjenta chorego na AIDS importowanymi lekami siÍga w tym kraju 1.052 $, podczas gdy naturalnymi úrodkami
wskazanymi przez uzdrowicieli zaledwie 19 $. W Zimbabwe powstajπ
wiÍc coraz liczniejsze kliniki medycyny tradycjonalnej, takie jak np.
prowadzona przez dr. Richarda Ngwenya, emerytowanego lekarza
wojskowego, leczπcego AIDS úrodkami naturalnymi. W jego ocenie
medycyna tradycjonalna pozwala skutecznie leczyÊ choroby przewlek≥e, lecz jest niedoceniana przez naukowcÛw zdominowanych
przez naukÍ europejskπ. Nie jest to ca≥kiem zgodne z prawdπ. Minister
Zdrowia Zimbabwe, Timothy Stamps, przez pÛ≥tora roku zabiega≥ o naukowe rozpoznanie roúlin stosowanych przez uzdrowicieli w leczeniu
AIDS, jednak wspÛ≥praca zosta≥a przerwana przez specjalistÛw medycyny tradycjonalnej uwaøajπcych, øe dokonywana jest kradzieø ich
wiedzy, bo miejscowe prawo nie pozwala≥o na opatentowanie tradycjonalnych úrodkÛw roúlinnych pozyskiwanych ze stanu naturalnego.
Mimo to ZINATHA wskazuje na koniecznoúÊ wyizolowania
sk≥adnikÛw farmakologicznie czynnych z stosowanych w Zimbabwe
roúlin leczniczych. Tym bardziej, øe z 700 gatunkÛw roúlin, przebadanych dotπd przez Zimbabwe Drug Control Council, aø 95% wykazywa≥o aktywnoúÊ biologicznπ. Badania przesiewowe tych roúlin,
zmierzajπce do wykrycia sk≥adnikÛw bakteriobÛjczych i insektobÛjczych oraz toksycznoúci, przeprowadzane sπ obecnie w Katedrze
Farmacji Wydzia≥u Lekarskiego Uniwersytetu Zimbabwe. Dotychczasowe wyniki pozwalajπ uznaÊ ten kraj za olbrzymi rezerwuar nieznanych roúlin leczniczych.
Od 2000 r. rozwÛj medycyny tradycjonalnej w Afryce jest wspierany przez WHO, ktÛrej rezolucja pt. ìPromoting the Role of Traditional
Medicine in Health Systems: Strategy for the African Regionî uznaje
znaczenie i potencja≥ medycyny tradycjonalnej dla realizacji programu
ìHealth for Allî w Afryce. WHO liczy, øe rezolucja zapoczπtkuje legalizacjÍ prawnπ medycyny tradycjonalnej w 16 krajach Afryki i doprowadzi do wspÛ≥pracy na poziomie miÍdzynarodowym oraz lokalnym.
W ten sposÛb medycyna tradycjonalna bÍdzie szerzej wprowadzana
do narodowych systemÛw opieki zdrowotnej, a takøe zostanie zapewnione ñ poprzez badania laboratoryjne i kliniczne ñ bezpieczne oraz
efektywne stosowanie lekÛw i metod leczenia do niej zaliczanych.
Do rezolucji nawiπzuje ìWHO Traditional Medicines Strategy
2002-2005î, program o zasiÍgu globalnym majπcy ograniczyÊ úmiertelnoúÊ i chorobowoúÊ w krajach rozwijajπcych siÍ, ale odnoszπcy siÍ
takøe do krajÛw rozwiniÍtych (postulowana jest wspÛ≥praca naukowa).
Anita Magowska
strona 17
Studenci Akademii Medycznej
na praktykach w tropiku
praktyki
Od Redakcji. Jednym ze statutowych zadaÒ Fundacji ìRedemptoris Missioî ñ Medicus Mundi Poland jest szkolenie i wysy≥anie
do pracy w krajach Trzeciego åwiata personelu medycznego. Cel ten jest realizowany zarÛwno poprzez organizowanie akcji
jak np. ìOperacja Bangassu 2002î, w ktÛrych biorπ udzia≥ wysokiej klasy specjaliúci, jak i przez Program Studenckich Praktyk
Medycznych w Krajach Tropikalnych, adresowany do studentÛw akademii medycznych. W bieøπcym roku w ramach Programu
Praktyk Medycznych w Krajach Tropikalnych do pracy w szpitalach misyjnych zakwalifikowa≥o siÍ dwunastu studentÛw Akademii
Medycznej w Poznaniu wy≥onionych w drodze konkursu. Fundacja ìRedemptoris Missioî, zgodnie z regulaminem konkursu,
pokry≥a od 10% do 100% kosztÛw wyjazdu kaødego z uczestnikÛw praktyk wakacyjnych.
Lista studentÛw biorπcych udzia≥ w Programie Studenckich Praktyk
Medycznych w Krajach Tropikalnych, 2002 jest znaczna:
Malawi:
Dorota BorczyÒska ñ
Ewa KoümiÒska
ñ
studentka V roku, Wydz.Lekarskiego A.M.
w Poznaniu;
studentka IV roku, Wydz. Lekarskiego A.M.
w Poznaniu.
Zambia:
Joanna Kie≥czewska ñ
Monica Thallinger ñ
studentka VI roku, Wydz. Lekarskiego A.M.
w Poznaniu;
studentka VI roku, Wydzia≥u Lekarskiego A.M.
w Poznaniu.
Papua Nowa Gwinea
Marcin Ochal
ñ
student II roku Wydz. Nauk o Zdrowiu,
kierunek: pielÍgniarstwo, AM w Poznaniu.
Uganda
Studenci VI roku, Wydzia≥u Lekarskiego AM w Poznaniu:
Agnieszka Kaniewska
Øaneta WareÒczak
Piotr Harasymczuk
Anna Kowalska
Ponadto Fundacja ìRedemptoris Missioî wspar≥a finansowo lub ubezpieczy≥a wyjazdy:
ï Bertranda Janoty ñ studenta VI roku, Wydzia≥u Lekarskiego
A.M. w Warszawie do Zambii;
ï Agnieszki S≥aboÒ, Magdaleny Nowackiej i Anny Gniadek
ñ z SalezjaÒskiego Wolontariatu Misyjnego
w Krakowie do Ugandy i Kenii;
ï Aleksandry ModliÒskiej, Anny i Grzegorza FaranÛw
ñ lekarzy z GdaÒska do Kenii.
Praktyka studencka na Papua Nowa Gwinea
W lipcu i w sierpniu 2002 roku, jako student pielÍgniarstwa Wydzia≥u Nauki o Zdrowiu Akademii Medycznej w Poznaniu, wziπ≥em
udzia≥ w praktykach studenckich organizowanych przez FundacjÍ Pomocy Humanitarnej ìRedemptoris Missioî. W ten sposÛb urzeczywistni≥em
kilkuletnie marzenie wyjazdu w tropik. Moim krajem docelowym okaza≥a siÍ Papua Nowa Gwinea. PodrÛø na tπ, drugπ w úwiecie pod wzglÍdem wielkoúci, wyspÍ trwa≥a 3 dni. Wiedzia≥em, øe lecÍ do Simbuprowincji leøπcej w samym sercu najwyøszego w úwiecie po Himalajach i Andach ≥aÒcucha gÛrskiego tzw. pasma Bismarka. Zanim postawi≥em stopÍ na ziemi PapuasÛw by≥em zdumiony i jednoczeúnie oczarowany tatuaøami na twarzach stewardes obs≥ugujπcych linie Air NiuGini.
RÛwnieø po wylπdowaniu w stolicy Papui Nowej Gwinei ñ Port Moresby zaskoczy≥y mnie ogromne, namalowane na úcianach lotniska ìdzikie twarzeî. Czu≥o siÍ, øe kraj ten fascynuje i zaprasza goúci do zapoznania siÍ z jego wspania≥π kulturπ, tak bardzo odmiennπ i egzotycznπ
dla Europejczyka.
Po krÛtkim postoju u zakonnikÛw w Port Moresby polecia≥em w
g≥πb wyspy, do Mount Hagen. Tam, aby wydostaÊ siÍ do miasta, mu-
sia≥em najpierw przedrzeÊ siÍ przez zwartπ grupÍ gapiÛw, dla ktÛrych
lπdujπcy samolot jest nadal niema≥π rozrywkπ. Na szczÍúcie czeka≥a
juø na mnie ekipa PapuasÛw z Siostrπ Kingπ Czerwonkπ Ssps na czele.
Plan moich praktyk przewidywa≥ pobyt w dwÛch rÛønych miejscach.
PracÍ rozpoczπ≥em w ma≥ej wiosce Mingende i mieszczπcej siÍ tam
przychodni. Ca≥y kompleks misyjnych budynkÛw otaczajπcych wioskÍ
leøy na wysokoúci 1500 m n.p.m. i jest piÍknie usytuowany na zboczu
gÛry liczπcej 2500 m npm. Ponadto w Mingende znajduje siÍ siedziba
Biskupa ze wspaniale prezentujπcym siÍ koúcio≥em.
Od samego poczπtku wszystko woko≥o zajmowa≥o mojπ uwagÍ.
Niestety pierwsze 2 dni musia≥em poúwiÍciÊ aklimatyzacji do nowego
czasu (8 godzin rÛønicy), jak rÛwnieø do klimatu. Z poczπtku mieszkaÒcy
wioski przyglπdali siÍ wszystkim moim dzia≥aniom. Ja sam obserwujπc
ich pilnie ruszy≥em do pracy pomagajπc we wszystkich czynnoúciach
pielÍgniarskich. Przychodnia w Mingende to placÛwka medyczna kierowana przez S. KingÍ, ktÛra rÛwnieø jako pielÍgniarka i po≥oøna, codziennie opiekuje siÍ chorymi. Moja praca w ìSt.Joseph Hospital in
strona 18
Mingendeî odbywa≥a siÍ na wszystkich istniejπcych tam trzech oddzia≥ach: po≥oøniczym, pediatrycznym i ogÛlno-medycznym. Ponadto
pacjentÛw przyjmowano w ambulatorium, gdzie pielÍgniarki, ku
mojemu wielkiemu zdziwieniu udziela≥y kompleksowej pomocy: od
zbierania wywiadu do rozpoznania, a nastÍpnie samodzielnie planowa≥y leczenie. Podczas obserwacji zauwaøy≥em, øe przy wykonywaniu tych czynnoúci pos≥ugiwa≥y siÍ swoimi medycznymi poradnikami.
Ksiπøeczki wydane zosta≥y w jÍzyku angielskim (jÍzyk urzÍdowy) przez
Ministerstwo Zdrowia Papui Nowej Gwinei. Ciekawe rozwiπzanie deficytu personelu lekarskiego. Tylko w przypadku wiÍkszych komplikacji pielÍgniarki kierowa≥y pacjenta do dr. Bogdana Koz≥owskiego, ktÛry swojπ przygodÍ z Papuasami w Mingende rozpoczπ≥ w ubieg≥ym
2001 roku.
DzieÒ pracy w szpitalu rozpoczyna≥ siÍ od generalnego sprzπtania
poszczegÛlnych oddzia≥Ûw. Wyglπda≥o to bardzo ciekawie, gdyø ca≥y
personel pielÍgniarski pos≥ugiwa≥ siÍ przy tym zmiotkami wykonanymi
z ga≥Ízi. Na czas rannych porzπdkÛw pacjenci wychodzili na zewnπtrz,
a niektÛrzy z nich po prostu k≥adli siÍ na trawniku i spali. Po tym wielkim
ìkurzeniuî pielÍgniarki otwiera≥y ambulatorium i zaczyna≥y wykonywaÊ swoje medyczne obowiπzki. Ich pe≥en spokoju wzrok i øyczliwy
uúmiech na twarzy zachÍci≥y mnie natychmiast do uczestnictwa we
wszystkich ich czynnoúciach. Przyjmowaliúmy i leczyliúmy najczÍúciej
malariÍ, dur brzuszny, zapalenie p≥uc (szalejπce wúrÛd najm≥odszych).
Bardzo czÍstymi pacjentami byli rÛwnieø chorzy z gruülicπ oraz anemiπ
(g≥Ûwnie dzieci). Do dyspozycji mieliúmy laboratorium oraz USG
i EKG, a na RTG jeüdziliúmy z pacjentami do szpitala w Kundiawie
(ok. 30 km). By≥em pe≥en podziwu dla dr. Koz≥owskiego, ktÛry radzi≥
sobie z wiÍkszoúciπ przypadkÛw klinicznych i wykonywa≥ dodatkowo
ma≥e zabiegi chirurgiczne. Pracowa≥em do godziny 16, ale do dyspozycji
musia≥em byÊ przez 24 godziny na dobÍ. Najmocniejsze wraøenie robi≥y na mnie dochodzπce z sπsiedniej doliny odg≥osy walk plemiennych. Huk karabinÛw i k≥Íby dymu oznajmia≥y tutejsze paÒstwowe
wybory, odbywajπce siÍ na Papui co 5 lat. By≥em nieustannie ostrzegany przez Papuasa po≥oønika (mojego sπsiada), aby nigdzie poza wioskÍ
nie wychodziÊ.†
Po miesiπcu codziennej pracy u boku papuaskich pielÍgniarek w
Mingende przysz≥a pora na pracÍ w bardziej rozbudowanym kompleksie medycznym Papui Nowej Gwinei w szpitalu w Kundiawie. Szpital
Rzπdowy w Kundiawie (5 tys. mieszkaÒcÛw) to najwiÍksza instytucja
w mieúcie i jednoczeúnie miejsce pracy ponad 100 pielÍgniarek i pielÍgniarzy oraz 6 lekarzy. Muszπ dawaÊ sobie radÍ z rejonem liczπcym
oko≥o 200 tys. mieszkaÒcÛw. Szpital po≥oøony poúrodku malowniczych
szczytÛw gÛrskich sprawia≥ wraøenie jakby przeniesiono czπstkÍ cywi-
lizacji wprost do rajskiej scenerii. Przywita≥ mnie tam ksiπdz dr Jan
Jaworski. Jako misjonarz i chirurg jedyny w úrodkowej czÍúci wyspy
imponowa≥ mi swπ nieustannπ determinacjπ i energiπ. Bardzo szybko
wprowadzi≥ mnie w arkana medycyny tropikalnej. Pod jego bacznym
okiem codziennie pomaga≥em w pracy zw≥aszcza na bloku operacyjnym oraz w izbie przyjÍÊ. Ponadto szpital w Kundiawie posiada 4 podstawowe oddzia≥y: wewnÍtrzny z pododdzia≥em gruüliczym i zakaünym, chirurgiczny, ginekologiczno-po≥oøniczy i pediatryczny. Na kaødym z nich zaobserwowa≥em, niecodzienne jak dla nas, zjawisko. Do
szpitala wraz z chorym przychodzi≥a ca≥a jego rodzina oraz wspÛ≥plemieÒcy, a co najciekawsze, czÍúÊ z nich zostawa≥a juø na oddziale z nowoprzyjÍtym pacjentem úpiπc pod jego ≥Ûøkiem. Na Papui Nowej Gwinei z racji przynaleønoúci do swojego plemienia poszczegÛlni jego cz≥onkowie majπ z gÛry zagwarantowanπ opiekÍ w razie niebezpieczeÒstwa
czy choroby. Trwajπce walki wyborcze sprawia≥y, øe Doktorowi Jaworskiemu starcza≥o czasu jedynie na przespanie siÍ po ca≥ym dniu
zabiegÛw operacyjnych, polegajπcych g≥Ûwnie na wyciπganiu od≥amkÛw. Dla wielu pacjentÛw zabrak≥o czasu. Umarli.
Na Papui wiÍkszoúÊ plemion prowadzi nieustanne walki, ktÛre sπ
pozosta≥oúciπ po odwiecznej wrogoúci pomiÍdzy wioskami-klanami.
Kaøda wioska to inna kultura, inny jÍzyk. Europejczycy wprowadzili na
tych ziemiach dwa podstawowe jÍzyki bÍdπce po≥πczeniem jÍzykÛw angielskiego, niemieckiego oraz licznych jÍzykÛw papuaskich: na wybrzeøu ñ PidginMotu, a w interiorze ñ PidginEnglish. Na efekty integracji
trzeba bÍdzie jeszcze poczekaÊ zw≥aszcza u PapuasÛw z wnÍtrza wyspy.
By≥em bardzo podekscytowany moøliwoúciπ dotarcia do Yombar
ñ parafii ks. Jaworskiego. W kaødπ niedzielÍ wczeúnie rano wyrusza≥
ze mnπ na kilkukilometrowπ wyprawÍ aby odprawiÊ tam MszÍ úw. Przypomina≥o to raczej patrol wojskowy. Idπc wúrÛd przecudownej roúlinnoúci, przechodzπc przez rwπce potoki w brÛd, nie mog≥em uwierzyÊ
w≥asnym oczom, kiedy woko≥o widzia≥em same zgliszcza papuaskich
domostw. Tu tak jest co 5 lat w czasie wyborÛw ñ mÛwi≥ ksiπdz Jan.
Jego ca≥y domek parafialny zosta≥ rozkradziony. To, co ocala≥o, przenieúliúmy na plecach w bezpieczne miejsce.
Pomimo tych niecodziennych emocji kaødego dnia stara≥em siÍ zbieraÊ materia≥y potrzebne do mojej przysz≥ej pracy magisterskiej. Uda≥o
siÍ je zebraÊ! MyúlÍ, øe kraj PapuasÛw zachwyci≥ mnie na tyle, aøeby
poúwiÍciÊ mu w przysz≥oúci jeszcze wiÍcej czasu i energii.
ChcÍ podziÍkowaÊ wszystkim sponsorom mojego opisanego wyjazdu: Nieruchomoúci Wielkopolski, Akademii Medycznej w Poznaniu, Fundacji ìAkademii Medycznejî w Poznaniu, a przede wszystkim
wszystkim pracownikom i zarzπdowi Fundacji Pomocy Humanitarnej
ìRedemptoris Missioî w Poznaniu.† † † † † † † † †
Marcin Ochal
praktyki
10 lat Fundacji Pomocy Humanitarnej ìRedemptoris Missioî
(dokoÒczenie ze str. 24)
otrzymaÊ ulotki oraz Raporty Fundacji, prezentujπce niektÛre z
projektÛw medycznych, w ktÛre zaangaøowana jest nasza organizacja. Okazja do nabycia ksiπøek i kaset video o tematyce misyjnej
by≥a dodatkowπ atrakcjπ.
Drugπ czÍúÊ koncertu rozpoczÍ≥o wrÍczenie medalu ìTym, ktÛrzy czyniπ dobroî, ktÛry co roku wrÍczany jest osobom zaangaøowanym w dzie≥o pomocy na misjach. W tym roku pierwszym nagrodzonym zosta≥ prof. dr hab. Micha≥ Drews, szef III Katedry i Kliniki
Chirurgii Akademii Medycznej w Poznaniu. Na prze≥omie marca
i kwietnia 2002 roku, wraz z siedmioma chirurgami dowodzi≥ on Misjπ Medycznπ ìOperacja Banagassu 2002î. By≥a to wyprawa do Republiki årodkowej Afryki, gdzie poznaÒscy chirurdzy operowali
chorych na wole tarczycy. Ca≥oúÊ wyprawy mog≥a odbyÊ siÍ dziÍki
hojnoúci SympatykÛw, SponsorÛw i przy koordynacji Fundacji ìRedemptoris Missioî. Pan Profesor wraz z chirurgami zostali nagrodze-
ni gromkimi brawami i zapowiedzieli, øe to nie koniec tego typu
wypraw.
Drugim laureatem zosta≥ ks. Aleksy Stodolny, proboszcz parafii
pw. Jana Kantego w Poznaniu. Przy tym w≥aúnie koúciele, w Domu Parafialnym mieúci siÍ od 1999 roku Centrum Wolontariatu Fundacji.
Jest to miejsce, gdzie pakowane i wysy≥ane sπ paczki do oúrodkÛw
misyjnych. Miejsce to otrzymaliúmy dziÍki dobrodusznoúci oraz inicjatywie KsiÍdza Proboszcza.
Po ceremonii wrÍczenia medali ChÛr po raz kolejny zaprezentowa≥ kilka piÍknych utworÛw, koÒczπc wystÍpy gromkim Alleluja. Na
koniec zosta≥ wyúwietlony film pt.: ìKliniki Misyjne na Papua Nowej Gwineiî, nakrÍcony przez lek. med. Norberta Rehlisa, a ktÛry
zainteresowa≥ zebranych problemami medycznymi w tak odleg≥ym
kraju.
SzczegÛlne podziÍkowanie kierujemy do JM Rektora UAM prof.
dr hab. Stanis≥awa Lorenca za nieodp≥atne udostÍpnienie Auli.
10 lat Fundacji
Wojciech Owczarzak
strona 19
Praktyka wakacyjna
w szpitalu misyjnym w Likuni (Malawi)
praktyki
Malawi, zwane “gorącym sercem Afryki”, w rzeczywistości jest jednym z najbiedniejszych południowoafrykańskich państw. Wciśnięte
między trzy inne kraje: Mozambik, Zambię i Tanzanię od lat boryka się ze swoimi problemami. Od momentu uzyskania niepodległości
dnia 6 lipca 1964r. Malawi nieobce stały się: głód, bieda, bezrobocie i choroby. Latem 2002 dzięki stypendium Fundacji “Redemptoris
Missio” – Medicus Mundi Poland, podczas praktyki studenckiej, miałam możliwość przypatrzenia się malawijskiej rzeczywistości.
Razem z koleøankπ Dorotπ BorczyÒskπ rozpoczÍ≥yúmy zajÍcia
w szpitalu w Likuni oddalonym o 15 km od stolicy kraju Lilongwe.
Szpital za≥oøony zosta≥ jako jeden z pierwszych oúrodkÛw medycznych
w Malawi na poczπtku ubieg≥ego stulecia przez Siostry Bia≥e, pierwsze
misjonarki w tym regionie. Od tego czasu poczπtkowo skromna przychodnia rozros≥a siÍ do sporych rozmiarÛw kompleksu szpitalnego,
z wieloma oddzia≥ami, dwoma przychodniami, aptekπ i domami dla
personelu. Administracjπ szpitala do dziú zajmujπ siÍ siostry zakonne.
Na nich spoczywa obowiπzek radzenia sobie z k≥opotami finansowymi,
brakiem lekÛw, potrzebnego sprzÍtu czy teø wykszta≥conego personelu.
Nad stronπ medycznπ dzia≥alnoúci szpitala pieczÍ sprawujπ dwaj lekarze:
dr G. Gwaza ñ rodowity Malawijczyk i dr J.Veen ñ Holender przebywajπcy w Likuni na kilkuletnim kontrakcie. Na co dzieÒ pracujπ oni w
przychodni i oddziale prywatnym, ktÛre oferujπ wysoki standard us≥ug
w zamian za nie mniej wysokπ odp≥atnoúÊ. Pozwala to na doúÊ duøπ
niezaleønoúÊ finansowπ szpitala, gdyø stanowi podstawowe ürÛd≥o jego
dochodÛw. OprÛcz tego kaødy z lekarzy zobowiπzany jest do konsultacji na pozosta≥ych oddzia≥ach, sprawdzania pracy personelu i nieustannego szkolenia pracownikÛw szpitala. A jest czego doglπdaÊ. Znajduje
siÍ tam 8 oddzia≥Ûw: mÍski, øeÒski, dzieciÍcy, gruüliczy, prywatny,
po≥oøniczy, dla matek w ciπøy oraz dla chorych z niedoøywieniem, a ponadto laboratorium, apteka, sala operacyjna i dwie przychodnie.
Praca nasza mia≥a charakter typowych praktyk studenckich. Kaødy
dzieÒ zajÍÊ rozpoczyna≥yúmy od apelu o godzinie 7.30, potem uczestniczy≥yúmy w codziennej odprawie, by pÛüniej udaÊ siÍ juø na poszczegÛlne oddzia≥y. Przerwa na lunch przys≥ugiwa≥a nam o godzinie 12.00.
Popo≥udniowe zajÍcia trwa≥y do godz. 17.00.
OprÛcz pracy w szpitalu zobowiπzane by≥yúmy rÛwnieø do popo≥udniowej nauki. Wszystkie dodatkowe ksiπøki i materia≥y otrzymywa≥yúmy
od naszych doktorÛw. I tak przysz≥o nam juø w pierwszym tygodniu
uczyÊ siÍ malawijskich standardÛw leczenia, drugiego jÍzyka urzÍdowego
ñ chichewy i oczywiúcie poszczegÛlnych tamtejszych chorÛb. W pierwszych 2 tygodniach pracowa≥am z dr Gwazπ w przychodni przyjmujπc
pacjentÛw i pomagajπc w prostych czynnoúciach lekarskich. Po dwÛch
tygodniach pracy mia≥am juø przynajmniej pojÍcie z jakimi problemami
najczÍúciej moøna siÍ tam spotkaÊ. Kolejny tydzieÒ spÍdzi≥am na pracy
w laboratorium, gdzie dziÍki pomocy tamtejszego personelu uczy≥am
siÍ rozpoznawaÊ malariÍ pod mikroskopem. W dalszej kolejnoúci pracowa≥am na oddzia≥ach: mÍskim, øeÒskim oraz pediatrycznym, gdzie
bez øadnych ograniczeÒ mog≥am uczestniczyÊ w pracy osÛb odpowiedzialnych za te oddzia≥y. Popo≥udnia, aø do koÒca pobytu, spÍdza≥am
w laboratorium, aby jak najlepiej nauczyÊ siÍ rozpoznawaÊ Plasmodium. Przy okazji pomaga≥am w robieniu innych badaÒ. Ostatnie dwa
tygodnie praktyk up≥ynÍ≥y na pracy w oddziale gruüliczym. Raz w tygodniu mia≥yúmy rÛwnieø moøliwoúÊ wyjazdÛw do oúrodkÛw w buszu. Tam, podczas kampanii szczepieÒ odrowych, odpowiada≥yúmy za
badanie dzieci. Pozwoli≥o to na wczesne ìwy≥apanieî maluchÛw chorych na malariÍ, úwierzb czy infekcje drÛg oddechowych. Z powodu
duøej odleg≥oúci od szpitala i braku úrodkÛw na pokrycie kosztÛw wizyty, dzieci te pozbawione by≥y czÍsto podstawowej opieki lekarskiej.
Niewπtpliwie wyjazd zmieni≥ wyobraøenie o pracy lekarza, ktÛry w
tamtych warunkach musi umieÊ robiÊ niemal wszystko.
W Malawi przede wszystkim brakuje dobrze wykszta≥conego fachowego personelu medycznego. PoszczegÛlnymi oddzia≥ami opiekujπ siÍ paramedycy po odpowiednim przeszkoleniu (kursy trwajπ 3 lub 4
lata). Trzeba przyznaÊ, øe sπ oni lepiej wyszkoleni niø moøna by oczekiwaÊ i radzπ sobie doskonale z najczÍstszymi problemami zdrowotnymi.
Przyjmujπ w przychodni, odbierajπ porody, operujπ, robiπ ciÍcia cesarskie, nastawiajπ z≥amane koÒczyny (bez znieczulenia). K≥opoty zaczynajπ siÍ przy rzadziej spotykanych chorobach czy mniej oczywistych
objawach i wtedy zdarza siÍ, øe pacjent ginie.
Mam wraøenie, øe w czasie naszej pracy w szpitalu podniÛs≥ siÍ standard úwiadczonych us≥ug,
gdyø personel czu≥ na sobie nieustannie dwie
pary ciekawskich oczu.
Do dziú brakuje w Malawi powszechnego
ubezpieczenia zdrowotnego, przez co nawet w
szpitalach misyjnych opieka kosztuje. Dla
Europejczyka sπ to moøe niewielkie kwoty np.
40 kwacza (2 z≥ote) za dzienny pobyt na oddziale, lecz inaczej sprawa wyglπda, gdy siÍ
tych pieniÍdzy po prostu nie ma, a p≥aciÊ trzeba.
Leki w szpitalu rÛwnieø podawane sπ odp≥atnie,
z wyjπtkiem przeciwgruüliczych, ktÛre majπ
dotacje rzπdowe.
W sierpniu tego roku ruszy≥a w Malawi pierwsza w tym kraju kampania szczepieÒ przeciwko
Fot. 5. Praca podczas kampanii szczepieÒ w wioskach
oddalonych od oúrodkÛw zdrowia (Malawi, 2002 r.)
strona 20
odrze. Przy tej okazji uda≥o siÍ nam uczestniczyÊ w wyprawach na
wsie, podczas ktÛrych mog≥yúmy pomÛc ludnoúci dla ktÛrej odleg≥oúÊ
od najbliøszego oúrodka zdrowia jest czÍsto barierπ nie do pokonania
(fot. 5). OprÛcz podstawowego problemu jakim jest malaria, bardzo
czÍsto spotkaÊ moøna by≥o chore dzieci z zapaleniami p≥uc, gruülicπ,
úwierzbem i niedoøywieniem. Choroby te wynikajπ z niskiego standardu øycia malawijskiej ludnoúci, ktÛrej warunki mieszkalne trudno
nazwaÊ choÊby zadowalajπcymi. W chatkach lepionych z gliny, krytych trawπ lub trzcinπ øyje przeciÍtna oúmio- czasem dziesiÍcioosobowa rodzina. Sprzyja to szerzeniu siÍ takich chorÛb jak gruülica, czy
úwierzb, ktÛre atakujπ ca≥e rodziny i wioski.
Podczas pracy w szpitalu nie sposÛb nie zauwaøyÊ pewnej sezonowoúci zachorowaÒ. I tak, w porze deszczowej jest sezon na malariÍ,
a w porze suchej na oparzenia, gdy dzieci z powodu nocnego ch≥odu
przytulajπ siÍ we únie do rozpalonego domowego ogniska. Wreszcie
jest sezon na z≥amania, ktÛre nieodzownie towarzyszπ okresowi dojrzewania owocÛw mango i papai.
Kaødy oddzia≥, umieszczony w oddzielnym budynku, charakteryzuje siÍ innymi problemami zdrowotnymi. Na oddziale kobiecym wiÍkszoúÊ problemÛw stanowiπ komplikacje poporodowe lub inne k≥opoty
ginekologiczne. Przestaje to dziwiÊ gdy przeczyta siÍ np. historie choroby przeciÍtnej 45-letniej matki rodziny (15 ciπø podanych w wywiadzie w tym 5 poronieÒ, 5-cioro dzieci zmar≥o, a tylko 5 øyje). Oddzia≥
mÍski pustoszy HIV i to w dos≥ownym znaczeniu. Wed≥ug doúÊ ostroønych statystyk 16% doros≥ych MalawijczykÛw jest zakaøonych HIV.
Jednak na naszym oddziale zdarza≥y siÍ i takie dni gdy 100% pacjentÛw
mia≥o widoczne oznaki immunosupresji. I by≥y teø takie dni, gdy na
porannym obchodzie nie by≥o juø jednej trzeciej pacjentÛw. Odeszli.
årednio oko≥o 60-80% mÍøczyzn na oddziale moøna podejrzewaÊ
o AIDS na podstawie objawÛw takich jak miÍsak Kaposiego, uogÛlniona grzybica z zapaleniem p≥uc, nie poddajπca siÍ leczeniu gruülica,
a najczÍúciej wszystko razem. Pewnoúci jednak nie ma nigdy, gdyø
chorzy nie zgadzajπ siÍ na zrobienie testu na obecnoúÊ przeciwcia≥ przeciwko HIV. Po pierwsze AIDS nadal jest tam tematem tabu, po drugie
wiÍkszoúÊ ludzi nie wierzy w jego istnienie. Wyt≥umaczenie jest proste
i ñ jakby to powiedzieÊ logiczne ñ czego nie widaÊ, tego zwyczajnie
nie ma! Wystarczy przecieø przejúÊ siÍ po oddziale, øeby siÍ przekonaÊ
na co moøna umrzeÊ. Widzimy wiÍc chorych na zapalenia p≥uc, grzybicÍ, raka, gruülicÍ..., ale czy ktoú kiedykolwiek widzia≥ chorego umierajπcego na AIDS? Dla tubylcÛw sprawa jest prosta: takich chorych nie
ma, wiÍc HIV po prostu nie istnieje! Nie trzeba t≥umaczyÊ, øe promowanie profilaktyki zakaøeÒ HIV w takiej sytuacji, jest zadaniem niemaløe niewykonalnym. Kolejnym ìmÍskimî problemem sπ czÍste pobicia i rany odniesione podczas nocnych wizyt w barach, w ktÛrych
serwuje siÍ miejscowy alkohol: chibuku. Trunek ten oprÛcz walorÛw
wysokoprocentowych, ma dzia≥anie silnie toksyczne, czego skutki widaÊ podczas nocnych dyøurÛw...
Pracujπc na oddziale pediatrycznym najczÍúciej spotkamy siÍ z zachorowaniami na malariÍ. Dzieci bardzo czÍsto sπ przynoszone do szpitala juø w stanie krytycznym, zbyt pÛüno aby moøna by≥o im pomÛc.
Powaønπ niedokrwistoúÊ w przebiegu malarii czÍsto leczy siÍ transfuzjπ,
co znacznie zwiÍksza ryzyko zakaøenia wirusem HIV. CzÍstym problemem u dzieci sπ takøe zapalenie opon mÛzgowych, oparzenia lub
urazy w wypadkach komunikacyjnych (fot. 6).
Zdecydowanie najgorzej przedstawia siÍ jednak sytuacja na oddziale
dla osÛb z niedoøywieniem. Dzieci leøπce wúrÛd much, na ≥Ûøeczkach
bez poúcieli, zawiniÍte w szmaty i z rozdrapanymi ranami po úwierzbie
nie majπ juø nawet si≥ by zap≥akaÊ. Tym najmniejszym szpital prÛbuje
pomÛc organizujπc programy doøywiania, choÊ z wielu przyczyn (m.in.
z braku wykwalifikowanego personelu) sπ one niewystarczajπce. Codziennie gotuje siÍ w kuchni przyszpitalnej mπczkÍ kukurydzianπ z dodatkiem soli i cukru, by karmiÊ tym maleÒstwa i ich niedoøywione matki.
Moøna by zapytaÊ co w takiej sytuacji robi rzπd? Od zesz≥ego roku
rozpoczπ≥ siÍ w Malawi rzπdowy program rejestracji osÛb zakaøonych
HIV. Pozwoli to byÊ moøe w koÒcu oszacowaÊ faktyczny procent zakaøonych. OprÛcz tego trwa edukacja wioskowych uzdrowicieli, ktÛrzy zapraszani sπ na cykliczne pogadanki na tematy prozdrowotne, gdyø
w≥aúnie ci ludzie jako pierwsi majπ kontakt z chorymi. Na rezultaty
tych dzia≥aÒ trzeba bÍdzie poczekaÊ wiele lat. Mimo to rola edukacji
ca≥ego spo≥eczeÒstwa jest sprawπ priorytetowπ. Dla usystematyzowania
leczenia w ca≥ym kraju Ministerstwo Zdrowia wyda≥o przewodnik dla
lekarzy: ìMalawi standard treatment guidelinesî, ktÛry obejmuje schematy leczenia wszystkich najczÍstszych chorÛb. Ciπgle brakuje natomiast projektu walki z opornoúciπ zarazkÛw na antybiotyki, ktÛra juø
dziú stanowi olbrzymi problem. Leki czÍsto stosowane sπ bez umiaru
lub ìna wyrostî. Paramedycy niezbyt chÍtnie stawiajπ diagnozy takie
jak: zwyk≥e przeziÍbienia, grypa czy infekcja wirusowa, zwykle przepisujπ od razu dwa lub trzy antybiotyki, bo moøe ktÛryú zadzia≥a... Skutki
tego typu praktyk sπ juø teraz widoczne.
Z≥a sytuacja gospodarcza kraju odbija siÍ rÛwnieø na kondycji szpitala w Likuni. D≥ugo trwa≥o nim przywyk≥am do widoku anestezjologa,
ktÛry podczas operacji pilnuje sprawnoúci aparatu tlenowego zamiast
pacjenta. Wys≥uøona maszyna lubi siÍ bowiem znienacka zatrzymywaÊ i to z regu≥y w najmniej odpowiednich momentach. Podobnie dopiero po kilku dniach pracy na oddziale mÍskim okaza≥o siÍ, øe jedyny
stetoskop tam dostÍpny dawno juø nie dzia≥a. Clinical officer, ktÛry
opiekuje siÍ tym oddzia≥em, bada≥ wiÍc pacjentÛw nie s≥yszπc kompletnie nic! Leczy≥ zapalenia p≥uc i oskrzeli, ktÛre stara≥ siÍ diagnozowaÊ na podstawie ogÛlnego stanu chorego, temperatury, kaszlu i w≥asnego doúwiadczenia. Czasami w ìnaglπcych przypadkachî, a raczej
wtedy gdy ktÛraú z nas by≥a w pobliøu, poøycza≥ nasze stetoskopy lub
kaza≥ os≥uchiwaÊ pacjentÛw. Zawsze jednak czeka≥ najpierw na nasze
spostrzeøenia, co takøe by≥o zastanawiajπce. W rezultacie, w dniu wyjazdu, koleøanka zostawi≥a mu swÛj stetoskop. Przy tego rodzaju wyjazdach trzeba siÍ liczyÊ z tym, øe zostawi siÍ tam ca≥y swÛj dobytek
i jeszcze niema≥π czπstkÍ siebie.
K≥opoty ze skompletowaniem medycznego wyposaøenia dla szpitala wynikajπ w duøej mierze z bandyckich wrÍcz narzutÛw cenowych
licznych poúrednikÛw. Stπd nadal podstawowym ürÛd≥em specjalistycznych urzπdzeÒ pozostajπ darowizny przekazywane przez fundacje pomocy humanitarnej.
Czego w Malawi nie brakuje to: s≥oÒca, ludzkiej serdecznoúci i piÍknej przyrody. Ale nie brakuje rÛwnieø chorÛb i chorych. Ca≥oúÊ obrazu
problematyki zdrowotnej w Malawi moøna zawrzeÊ w jednym zdaniu:
ìdzieci zabija malaria, a doros≥ych HIVî. ìGorπce serce Afrykiî jeszcze d≥ugo potrzebowaÊ bÍdzie pomocy ludzi wykszta≥conych, gotowych
podzieliÊ siÍ swojπ wiedzπ, doúwiadczeniem i chÍciπ czynienia dobra.
praktyki
Fot. 6. Pierwszy spacer z pacjentkπ wymagajπcπ rehabilitacji po dwÛch miesiπcach leøenia w ≥Ûøku. Wypadek drogowy. Likuni Hospital ñ Malawi (2002 r.)
Ewa KoümiÒska
studentka IV roku
Wydzia≥u Lekarskiego AM w Poznaniu
strona 21
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
Szkolenie:
Kursy
W dniach 8-13 lipca odby≥ siÍ w Poznaniu kurs
nt. ìOpieka Zdrowotna w Tropikuî. Organizatorami kursu byli Fundacja ìRedemptoris Missioî i Klinika ChorÛb Tropikalnych i Pasoøytniczych AM w Poznaniu. W kursie bra≥o udzia≥
43 lekarzy, studentÛw i pielÍgniarek. Nie wszyscy chÍtni mogli braÊ udzia≥ w kursie z uwagi
na brak wolnych miejsc. Kandydaci na kolejny
kurs w lipcu 2003 roku proszeni sπ o zg≥oszenie
siÍ w biurze Fundacji
✵ ✵ ✵
W dniach 23-27 sierpnia 2002 odby≥ siÍ kurs
szkoleniowy pt. ìProblemy medyczne na misjachî. W kursie bra≥o udzia≥ 27 osÛb zamierzajπcych wyjechaÊ na misje. Kurs by≥ organizowany przez Centrum Formacji Misyjnej w
Warszawie wspÛlnie z Fundacjπ ìRedemptoris
Missioî. Podobny kurs bÍdzie organizowany
w sierpniu 2003 roku.
✵✵✵
W dniu 5 wrzeúnia 2002 odby≥a siÍ inauguracja
kolejnego 19-tego roku formacyjnego w Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie. Has≥em
tego roku sπ s≥owa Ojca åw. Jana Paw≥a II
ìPowszechna misja Koúcio≥a rodzi siÍ z wiary
w Jezusa Chrystusaî (Rmis 4). W zajÍciach bierze udzia≥ 19 kap≥anÛw z 10 diecezji, 3 kap≥anÛw zakonnych, 1 brat zakonny, 5 siÛstr zakonnych oraz 2 osoby úwieckie. Po roku formacji bÍdπ oni pos≥ani do oúrodkÛw misyjnych
w Afryce, w Ameryce Po≥udniowej, w Indiach
i na Papua Nowa Gwinea.
2003
W dniach 27 stycznia ñ 28 marca 2003 bÍdzie
organizowany w Peru (w tym rejon And i Amazonki) kolejny Gorgas Course in Tropical Medicine. SzczegÛ≥y: www.gorgas.org.
✵ ✵ ✵
W dniach 2-14 lutego (Uganda) i 23 lutego-7
marca (Kenia) 2003 organizowana jest przez
Uniwersytet w Nairobii i Dr K.Schaefer z Kolonii (Niemcy) Tropical Medicine Expedition to
East Africa. SzczegÛ≥y: www.tropmedex.com.
✵ ✵ ✵
W dniach 18-28 lutego 2003 organizowany jest
w Siem Reap (Ankor Wat w Kambodøy) kurs
pt. ìUpdate on Travel and Tropical Medicine.
Organizatorami sπ: Dr KC Kain i Yue Chi, Asia
Adventures and Study Tours w Toronto, Kanada. Zg≥oszenia: [email protected].
✵ ✵ ✵
Poczπtek 10 marca 2003 Multidisciplinary
Course in Travel Medicine by Distance Learning (Glasgow): tydzieÒ wprowadzenia na
miejscu, 10 zdalnie realizowanych kursÛw, tydzieÒ praktycznych zajÍÊ na miejscu, sporzπdzenie ma≥ego projektu badawczego w ciπgu 3
miesiÍcy, egzamin koÒcowy pisemny i praktyczny. SzczegÛ≥y: www.istm.org/news_share/
200209/distance.html
✵ ✵ ✵
W dniu 7 maja 2003, tuø przed 8-mym Kongresem MiÍdzynarodowego Towarzystwa Medycyny Tropikalnej (ISTM) w Nowym Jorku,
odbÍdzie siÍ egzamin na ìCertificate of Knowledge in Travel Medicineî. Przygotowano 500
pytaÒ, z ktÛrych 200 stanowiÊ bÍdzie zestaw
pytaÒ stawianych kandydatom. Newsletter
ISTM (wrzesieÒ 2002) opublikowa≥ prÛbkÍ 20
pytaÒ z przygotowanych 500. Oto one:
1. Wg International Health Regulations
wszystkie kraje sπ zobowiπzane zg≥aszaÊ
do WHO nastÍpujπce choroby:
A. zapalenie opon meningokokowe, B. GorπczkÍ Ebola, C. øÛ≥tπ gorπczkÍ, D. HIV.
2. 25-letni mÍøczyzna jest przyjÍty do szpitala
z powodu niewyjaúnionej gorπczki i biegunki, jakie mia≥ w ostatnim tygodniu.
WrÛci≥ on z miesiÍcznej podrÛøy do Indii
przed 4 miesiπcami. Podaje, øe bra≥ regularnie meflochinÍ raz w tygodniu i 4 tygodnie po powrocie. Najbardziej celowym
wstÍpnym badanie laboratoryjnym jest:
A. badanie ka≥u na jaja pasoøytÛw, B. hodowla krwi dla wykluczenia duru brzusznego,
C. rozmaz w kierunku pasoøytÛw malarii,
D. serologia w kierunku pe≥zakowicy.
3. KtÛre ze szczepieÒ jest przeciwwskazane
dla turysty z AIDS i liczbπ CD4 < 200/mL
(wartoúci prawid≥owe: 400-1.500/mL)
A. japoÒskie B zapalenie mÛzgu, B. wzw A,
C. pneumokokkowe, D. varicella.
4. Turysta do Meksyku ma wodnistπ biegunkÍ
o nag≥ym poczπtku i z 4 wyprÛønieniami
w ciπgu pierwszej godziny oraz gorπczkÍ
38,5 0C. Jakie jest najlepsze leczenie ?
A. metronidazol, B. ciprofloksacyna, C.
doustne úrodki nawadniajπce, D. tabletki
bizmutu.
5. Chemioprofilaktyka malarii powinna byÊ
zalecana turystom wybierajπcym siÍ na 2tygodniowe wczasy na plaøy w:
A. Kenii, B. Maroko, C. Tajlandii, D. na
Fidøi.
6. Ryzyko zgonu z powodu wzw A u 50-letniego mÍøczyzny jest:
A. <1%, B. 1-3%, C. 5-8%, D. 10-13%.
7. Ryzyko zachorowania na hemoragicznπ
postaÊ dengi lub denga szok wzrasta wúrÛd
tych, ktÛrzy mieli w wywiadzie:
A. czÍste uk≥ucia komarÛw rÛønych gatunkÛw, B. alergiÍ na uk≥ucia pszczÛ≥, C. przebytπ dengÍ w przesz≥oúci, D. brak w przesz≥oúci podrÛøy na tereny endemiczne dla
dengi.
8. PodrÛøujπcy z przewlek≥π zaporowπ chorobπ p≥uc, uzaleøniony od dostawy tlenu
chce podjπÊ d≥ugπ podrÛø lotniczπ. KtÛre
z poniøszych zaleceÒ odnoúnie uøywania
tlenu na pok≥adzie samolotÛw pasaøerskich
jest w≥aúciwe?
A. linie lotnicze majπ obowiπzek dostarczania tlenu bez uprzedniego zg≥aszania
takiej potrzeby, B. liniom lotniczym nie
wolno dostarczaÊ tlenu dla celÛw medycznych za wyjπtkiem sytuacji naglπcych, C.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
pasaøerowie, ktÛrzy sπ uzaleønieni od tlenu
na niewielkich wysokoúciach npm, na ziemi nie powinni lataÊ samolotami, D. starania o korzystanie z tlenu w samolocie
powinny byÊ uzgadniane z liniπ.
Nie szczepiony turysta naraøa siÍ na ryzyko
zachorowania na øÛ≥tπ gorπczkÍ w nastÍpujπcych krajach:
A. Nikaragua, B. Po≥udniowa Afryka, C.
Brazylia, D. Indonezja.
Dwie tabletki podsalicylanu bizmutu 4 razy
dziennie w czasie tygodniowej podrÛøy do
krajÛw rozwijajπcych siÍ zmniejszajπ zapadalnoúÊ na biegunkÍ podrÛønych w oko≥o:
A. 15%, B. 40%, C. 60%, D. 90%.
NajczÍstszπ przyczynπ úmierci wúrÛd podrÛøujπcych do krajÛw rozwijajπcych siÍ jest
A. malaria, B. wypadki komunikacyjne, C.
utopienie, D. wzw A.
Termin ìchorobowoúÊî jest uøywany dla
okreúlenia:
A. Procentu wyzdrowieÒ po chorobie, B.
wskaünika úmiertelnoúci, C. wskaünika
zachorowalnoúci, D. czasu trwania choroby.
OdpornoúÊ Plasmodium falciparum na
meflochinÍ jest g≥Ûwnie stwierdzana w:
A. Afryce na po≥udnie od Sahary, B. Ameryce årodkowej, C. Ameryce Po≥udniowej,
D. Azji Po≥udniowo-Wschodniej.
Dziki szczep polio stale krπøy w nastÍpujπcych krajach:
A. Indie, B. Brazylia, C. Turcja, D. Wietnam.
Biegunka podrÛønych wywo≥ana szczepem
Campylobacter, opornym na quinolone jest
najczÍstszy w:
A. Peru, B. Meksyku, C. Nepalu, D. Tajlandii.
Ilu ludzi na úwiecie umiera z powodu malarii rocznie:
A. 50.000ñ100.000, B. 500.000ñ750.000,
C. 1.000.000ñ3.000.000, D. 10.000.000ñ
12.000.000.
Jednoczesne stosowanie nastÍpujπcych par
szczepionek i lekÛw moøe zmniejszaÊ skutecznoúÊ szczepienia:
A. doustna szczepionka durowa i cyprofloksacyna, B. szczepionka meningokokowa i rymfapicyna, C. szczepionka na øÛ≥tπ
gorπczke i meflochina, D. szczepionka na
encefalit japoÒski B i acyklowir.
Jaki lek jest niew≥aúciwy dla zapobiegania
malarii u zdrowego osobnika w czasie podrÛøy do Indii:
A. meflochina, B. chlorochina, C. atowakwon/proguanil, D. doksycyklina.
Czteroosobowa rodzina wyjeødøa w styczniu na 2 lata do Czadu. Rodzina sk≥ada siÍ
z 46-letniego ojca, 34-letniej matki w 5
miesiπcu ciπøy, 4-letniego ch≥opca i 2-letniej cÛrki. Oni wiedzπ o epidemii zapalenia opon mÛzgowych, ktÛra w≥aúnie rozpoczÍ≥a siÍ w Czadzie. Przyjmujπc, øe szczepionka jest skierowana przeciwko szcze(dokoÒczenie na str. 22)
strona 22
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
(dokoÒczenie ze str. 21)
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345
Szkolenie:
powi w Czadzie, ktÛre z ww osÛb powinny byÊ szczepione:
A. tylko ojciec i matka, B. ojciec, matka i
4 letni syn, C. ojciec i dwoje dzieci, D. ca≥a
rodzina.
20. PodrÛøny, ktÛry nie by≥ szczepiony na
wúciekliznÍ zosta≥ ukπszony przez psa w
Nepalu. PodrÛøny nie szuka≥ pomocy medycznej w Nepalu, a dopiero w 21 tygodnie
po ukπszeniu po powrocie. Zalecane jest:
A. Seria 5 wstrzykniÍÊ szczepionki p-ko
wúciekliünie w dniach 0,3,7,14 i 28, ale nie
podawanie specyficznej globuliny (human
rabies immune globuline ñ HRIG), gdyø
wiÍcej niø 7 dni minÍ≥o od czasu ukπszenia i podawania szczepionki, B. nie podawanie niczego, C. tylko HRIG, D. podawanie HRIG i serii 5 wstrzykniÍÊ w dniach
jak wyøej.
2003
4-6 kwietnia 2003. Seattle, USA. 10th Update
Travel and International Medicine. Zg≥oszenia
[email protected].
7-11 maj 2003. New York City. 8th Conference
of the International Society of Travel Medicine.
www.istm.org
✵ ✵ ✵
10-13 maj 2003. Glasgow. XIII European Conference of Clinical Microbiology and Infectious
Diseases. www.akm.ch/eccmid2002-05-03
✵ ✵ ✵
3-7 grudnia 2003. Philadelphia, Penn. USA.
52th Meeting of the American Society of Tropical Medicine and Hygiene.
www.astmh.org
(odpowiedzi na str. 24 )
Konferencje i Kongresy
10-14 listopada 2002. Denver, Colorado, USA.
51th Meeting of the American Society of Tropical Medicine and Hygiene. www.astmh.org
✵ ✵ ✵
18-22 listopada 2002, Arusha, Tanzania VI
Global Forum for Health Research.
www.globalforumhealth.org
Lista towarzystw i organizacji udzielajπcych
pomocy medycznej turystom (wg J.C. Kolars
ìRules of the road: a consumerís guide for
travelers seeking health care in foreign
landsî J.Travel Medicine, 2002, 9 (4), 198-201.
ï International SOS/AEA (Singapore)
www.internationalsos.com
ï IAMAT (Kanada) www.iamat.org
ï Europe Assistance (Francja)
2004
4-7 marzec 2004 11th International Congress
on Infectious Diseases. Cancun. Meksyk.
www.isid.org.
Ksiπøki
Ukaza≥ siÍ 3 tom z serii Tropical Medicine:
Science and Practice poúwiÍcony Schistoso-
ï
ï
ï
ï
ï
www.europassistance com
www.worldwide-assistance.com
American International Group Travel Assistance (USA) www.aigtravel.com
CEGA Worldwide Assistance (UK)
www.cega-aviation.co.uk
WorldClinic (USA) www.worldclinic.com
Medex (USA) www.medexassist.com
MAPFRE Assistencia (Hiszpania)
www.mapfre.com/asistencia
W åWIECIE
Global Health Council
www.globalhealth.org
GHC jest nowπ organizacjπ miÍdzynarodowπ, ktÛra ≥πczy 112 organizacji
od Christian Childrenís Fund do American Public Health Association
i ma za zadanie gromadziÊ i zarzπdzaÊ funduszami na poprawÍ stanu
zdrowotnoúci w úwiecie poprzez pomoc krajom rozwijajπcym siÍ, w ktÛrych szerzπ siÍ choroby zakaüne, zw≥aszcza AIDS oraz jest niedostateczna opieka nad matkπ i dzieckiem oraz znaczna liczba nie planowanych ciπø. Global Health Act przewidywa≥ w 2002 roku 225 mln US$ na
pomoc w przeøyciu 10 milionÛw dzieci w wieku do 5 lat, ginπcych z
przyczyn, ktÛrym moøna zapobiec; 200 mln US$ na miÍdzynarodowy
program planowania rodziny dla 150 milionÛw zamÍønych kobiet, ktÛre
nie majπ dostÍpu do nowoczesnych úrodkÛw antykoncepcyjnych; 100
mln US$ na opiekÍ zdrowotnπ dla ciÍøarnych, z ktÛrych 600.000 rocznie ginie w zwiπzku z porodem; 200 mln US$ na choroby zakaüne, dla
zmniejszenia liczby 13 milionÛw ludzi, ktÛrzy ginπ z powodu chorÛb
miasis (126 US$). Poprzednie dwa tomu ukaza≥y siÍ roku 2000: Amebiasis JI Ravdin
(64US$) i Lymphatic Filarisis TB Nutman
(73 US$). SzczegÛ≥y w World Scientific Publishing Co Inc.Londyn
([email protected]).
✵ ✵ ✵
Wydzia≥ Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, z dofinansowaniem ze strony Fundacji ìRedemptoris Missioî, wyda≥ 12
tom Annales Missiologicae Posnanienses,
2001.
W tomie czytelnik znajdzie m.in. interesujπce
artyku≥y: A. Halemba ìPolscy misjonarze w
Afryce wczoraj i dziú; Z. Paw≥owski ìAktualne problemy ochrony zdrowia w krajach misyjnychî; J. Stefaniak ìProfilaktyka zdrowotna wúrÛd misjonarzy wyjeødøajπcych do krajÛw strefy tropikalnejî; N. Rehlis ìRacjonalizacja pomocy medycznej w formie darowizn
lekÛw wed≥ug dokumentu WHOî; A. Woüniak
ìPos≥uga chorym na trπd w Puriî; A. Andrzejak ìDziewiÍÊdziesiÍciolecie doktÛr Wandy
B≥eÒskiejî, A. Andrzejak ìSiedemdziesiπt piÍÊ
lat Akademickiego Ruchu Misyjnego w Polsce (1927-2002)î.
✵ ✵ ✵
Vector Borne and Zoonotic Diseases (red.Durland Fish), wydawca Mary Ann Liebert, Inc.
149 US$.
www.liebertpub.com/vbz.
ï Global Assistance and Healthcare
(Indonezja) www.global-assistance.net
ï Travelmed (USA) www.travelmedintl.com
ï Travel Doctor (Australia)
www.tmvc.com.au
ï Travellers Emergency Network (USA)
www.tenweb.com
ï Vistalink (USA) www.vistalink.com
ï Highway to Health
www.hthworldwide.com
zakaünych, w tym gruülicy i malarii; 275 mln US$ na zwalczanie HIV/
AIDS, aby przywrÛciÊ nadziejÍ 34 milionom ludzi aktualnie zaraøonych
HIV. Pewne sumy sπ przeznaczone dodatkowo na ìemerging diseasesî,
opiekÍ nad obozami uchodücÛw i poprawÍ systemÛw ochrony zdrowia.
Profesor Richard Feachem, Dyrektor Global Funds, chcia≥by poprzez
Global Fund zebraÊ 5-7 mld US$ na pomoc krajom rozwijajπcym siÍ.
Uwaøa on, øe potrzebna jest konkretna i efektywna organizacja dla szukania pieniÍdzy na ìzdrowie úwiatoweî. Moøna øyczyÊ powodzenia.
Global Forum for Health Research (GFHR)
www.globalforumhealth.org
GFHR jest organizacjπ miÍdzynarodowπ przy WHO, ktÛra ma na celu
wyrÛwnaÊ kwoty przeznaczone w úwiecie na poprawÍ ochrony zdrowia, gdyø 90% funduszy jest przeznaczone na badania problemÛw medycznych w krajach rozwiniÍtych, a tylko 10% na problemy krajÛw rozwijajπcych siÍ. Kopia 10/90 Report on Health Research 2001-2002 jest
do wglπdu we Fundacji.
W dniach 18-22 listopada 2002 GFHR zbiera siÍ na dorocznej konferencji w Arusha, Tanzania.
strona 23
Epidemie na úwiecie
17 czerwca ó 11 paüdziernika 2002 roku
Ostatnie epidemie na úwiecie na podstawie Weekly Epidemiological Report, WHO ñ przedstawia Aleksander Waúniowski, cz≥onek Zarzπdu Fundacji ìRedemptoris Missioî.
ï
17 czerwca 2002 roku, Mozambik, prowincja Cabo Delgado
Ministerstwo Zdrowia Mozambiku poinformowa≥o o 2028 przypadkach
zachorowaÒ na cholerÍ, w tym 17 zgonach (wspÛ≥czynnik úmiertelnoúci
0,84%), ktÛre odnotowano od 1 stycznia 2002.
Epidemia dotknÍ≥a ogÛ≥em piÍciu dystryktÛw prowincji Cabo Delgado
(Pemba, Namuno, Mociomboa da Praia, Quissanga i Macomia). Znaczny
wzrost zachorowaÒ odnotowano od kwietnia 2002 w dystrykcie Mociomboa
da Praia i od maja 2002. w dystryktach Quissanga i Macomia. Ministerstwo Zdrowia Mozambiku wys≥a≥o zespÛ≥ epidemiologÛw w celu zbadania
przyczyn epidemii i zapewnienia odpowiedniej pomocy technicznej.
ï
19 czerwca 2002 roku, Gabon, dystrykt Zadie, prowincja
OgoouÈ-Ivendo
Ministerstwo Zdrowia Gabonu otrzyma≥o informacjÍ o dwÛch zgonach,
ktÛrych przyczynπ, jak sπdzono, by≥a ostra gorπczka krwotoczna. ZespÛ≥
z≥oøony ze specjalistÛw Ministerstwa Zdrowia i WHO uda≥ siÍ 20.06.2002
do wioski Ekata, gdzie stwierdzono dwa przypadki uznane wstÍpnie za
gorπczkÍ krwotocznπ oraz 31 kontaktÛw z tymi przypadkami.
Obie osoby zachorowa≥y w Oloba (Republika Demokratyczna Konga) i obie
zmar≥y w Ekata, w Gabonie. Ustalono, øe przynajmniej jedna ze zmar≥ych
osÛb zarazi≥a siÍ podczas udzielania pomocy innemu choremu o podobnych objawach w Oloba (Republika Demokratyczna Konga). Niestety nie
uda≥o siÍ pobraÊ prÛbek dla ustalenia etiologii zachorowaÒ. Pracownicy
zespo≥u skupili siÍ na odtworzeniu ≥aÒcucha zakaøeÒ.
ï
17 lipca 2002 roku, Republika Demokratyczna Konga
åwiatowa Organizacja Zdrowia zosta≥a poinformowana o wystπpieniu na
terenie dystryktu Mbomo (region Cuvette Ouest) 10 przypadkÛw zachorowaÒ na ostrπ gorπczkÍ krwotocznπ, w tym 5 zgonÛw.
Pracownicy s≥uøby zdrowia wykryli 40 kontaktÛw osÛb chorych ze zdrowymi. Z powodu braku wspÛ≥pracy miejscowej spo≥ecznoúci odtworzenie
≥aÒcucha epidemiologicznego by≥o utrudnione.
ï
16 sierpnia 2002 roku, Burundi
Ministerstwo Zdrowia Burundi poinformowa≥o o 577 przypadkach zachorowania na cholerÍ. Od wybuchu epidemii 17.06.2002 roku odnotowano
osiem zgonÛw w przebiegu zachorowania. Od poczπtku sierpnia epidemia
zaczÍ≥a wygasaÊ.
ï
16 sierpnia 2002 roku, Wybrzeøe Koúci S≥oniowej
14 lipca 2002 r. Ministerstwo Zdrowia poda≥o, iø od stycznia 2002 roku
odnotowano 581 przypadkÛw cholery, w tym 19 zgonÛw (úmiertelnoúÊ
3,27%). W okresie lipiec ñ sierpieÒ 2002 r. nastπpi≥ znaczny wzrost liczby
zachorowaÒ w jedenastu, wciπø dotkniÍtych epidemiπ, dystryktach: Abidjan, Adzope, Bondoukou, Boundiali, Dimbokro, Ferkessedougou, Korhogo, Man, San Pedro, Seguela i Toouba.
Laboratoria Instytutu Pasteuría w Abidjan potwierdzi≥y, øe czynnikiem
wywo≥ujπcym chorobÍ jest Vibrio cholerae El Tor. Lokalne w≥adze, przy
wspÛ≥pracy z krajowym przedstawicielstwem WHO, podjÍ≥y odpowiednie
kroki w celu opanowania epidemii.
ï
30 sierpnia 2002 roku, Burundi, Rwanda, Tanzania
Poczπwszy od 6 lipca br. w Burundi (w Kirundo, Muyinga, Ngozi) wykryto
577 przypadkÛw (w tym 30 zgonÛw) meningokokowego zapalenia opon
mÛzgowych. W szeúciu z oúmiu zbadanych prÛbek potwierdzono obecnoúÊ
bakterii Neisseria menigitidis serotyp A.
åwiatowa Organizacja Zdrowia wraz z Ministerstwem Zdrowia Burundi
oraz z takimi miÍdzynarodowymi organizacjami jak UNICEF, Czerwony
Krzyø, Lekarze Bez Granic i Handicap International rozpoczÍ≥a skoordynowanπ kampaniÍ szczepieÒ ochronnych przeciwko meningokokowemu
zapaleniu opon mÛzgowych na ca≥ym obszarze prowincji Muyinga oraz
na dotkniÍtych epidemiπ terenach prowincji Kirundo i Ngozi.
Pomimo prowadzonej na szerokπ skalÍ akcji szczepieÒ (WHO i UNICEF
wraz z MSF-France zapewni≥y 747.500 dawek szczepionki) do 02.09.2002
liczba zachorowaÒ pozostawa≥a wysoka osiπgajπc poziom 50 nowych przypadkÛw tygodniowo.
Ministerstwo Zdrowia Rwandy poinformowa≥o o wykryciu do 02.09.2002 r.
636 przypadkÛw (w tym 83 zgonÛw) meningokokowego zapalenia opon
mÛzgowych na terenie 8 z 12 prowincji kraju, poczynajπc od 24 lipca 2002 r.
Akcja szczepieÒ rozpoczÍ≥a siÍ w Buture i objÍ≥a swym zasiÍgiem 244.000
osÛb. WHO, UNICEF oraz MSF-Belgium (MÈdecins sans FrontiËres)
zapewni≥y dodatkowe szczepionki dla planowanej kampanii w Kibungo.
Po przeprowadzeniu przez specjalistÛw WHO pe≥nej oceny sytuacji
epidemiologicznej z≥oøono zamÛwienie na dodatkowe 2 miliony dawek
szczepionki.
Tanzania ñ WHO otrzyma≥a informacjÍ o 90 przypadkach zachorowaÒ (w
tym 4 przypadkach zgonÛw) na meningokokowe zapalenie opon mÛzgowych. Do zachorowaÒ dosz≥o w dwÛch obozach dla uchodücÛw ñ Nduta
i Karago w dystrykcie Kibondo. International Rescue Commitee i Wysoka Komisja NarodÛw Zjednoczonych do Spraw UchodücÛw zobowiπza≥y
siÍ pomÛc Ministerstwu Zdrowia Zjednoczonej Republiki Tanzanii w opanowaniu epidemii. Akcjπ szczepieÒ objÍto uchodücÛw w obozach na terenie prowincji Kibondo jak rÛwnieø zarejestrowanych repatriantÛw burundyjskich. Akcjπ objÍto teø przygraniczne rejony prowincji Kasulo, sπsiadujπcej z Kibondo.
ï
19 wrzeúnia 2002 roku, Kanada
Agencja ìHealth Canadaî poinformowa≥a o 3 potwierdzonych i 17 prawdopodobnych zakaøeÒ wirusem Zachodniego Nilu. Odnotowano jeden
zgon. Wszystkie przypadki wykryto w prowincjach Ontario i Quebec. Do
dwÛch zachorowaÒ o potwierdzonej etiologii dosz≥o w samej Kanadzie,
a trzecie zawleczone zosta≥o z terytorium StanÛw Zjednoczonych. Do
30.09.2002 roku liczba zachorowaÒ wzros≥a do 38 przypadkÛw (10 potwierdzonych, 28 prawdopodobnych), bez kolejnych zgonÛw.
ï
4 paüdziernika 2002, Stany Zjednoczone Ameryki
Agencja CDC (Centers for Disease Control and Prevention) poinformowa≥a o 2405 zachorowaniach na gorπczkÍ Zachodniego Nilu, odnotowano
na terenie USA od poczπtku 2002 roku. W 32 stanach i dystrykcie Kolumbia mia≥o miejsce ogÛ≥em 117 zgonÛw w wyniku choroby. W roku 2002
na terenie 42 stanÛw i dystryktu Kolumbia nastπpi≥ wzrost aktywnoúci
wirusa Zachodniego Nilu, obserwowany zarÛwno jako zwiÍkszenie liczby
zachorowaÒ wúrÛd ludzi jak i zwierzπt (zarÛwno ptakÛw, jak i ssakÛw,
zw≥aszcza koni). WzrÛs≥ teø odsetek zakaøonych moskitÛw, bÍdπcych przenosicielami choroby.
OgÛlnokrajowa i stanowe administracje s≥uøby zdrowia poczyni≥y wysi≥ki
w celu kontroli liczby moskitÛw, bÍdπcych g≥Ûwnymi przenosicielami
wirusa Zachodniego Nilu oraz przeprowadzi≥y kampaniÍ edukacyjnπ dotyczπcπ profilaktyki zakaøenia.
ï
11 paüdziernika 2002, Senegal
Ministerstwo Zdrowia Senegalu oficjalnie potwierdzi≥o wystπpienie 12
przypadkÛw øÛ≥tej gorπczki na terenie departamentu MbackÈ, w tym w
mieúcie Touba ( zamieszkanego przez 800.000 ludzi). Wszystkie przypadki
zosta≥y potwierdzone przez laboratoria Instytutu Pasteura w Dakarze.
Z dniem 01.10.2002 roku Ministerstwo Zdrowia rozpoczÍ≥o kampaniÍ
szczepieÒ i kontroli wektora (komara z rodzaju Aedes spp.) w obrÍbie
miasta.
ZespÛ≥ z≥oøony z epidemiologÛw i entomologÛw z Instytutu Pasteura w
Dakarze uda≥ siÍ do Touby w celu oceny zasiÍgu epidemii. WHO zaoferowa≥a wszelkπ pomoc Ministerstwu Zdrowia koniecznπ do opanowania
sytuacji.
Aleksander Waúniowski
strona 24
Z FUNDACJI:
10 lat Fundacji Pomocy Humanitarnej
ìRedemptoris Missioî
28 maja 1992-2002
Dnia 28 maja 2002 roku we Farze PoznaÒskiej zgromadzi≥a siÍ Rada
i Zarzπd Fundacji Pomocy Humanitarnej ìRedemptoris Missioî wraz
z wiernymi, aby podziÍkowaÊ Bogu za dziesiÍÊ lat dzia≥alnoúci Fundacji.
Mszy åwiÍtej przewodniczy≥ Ksiπdz Pra≥at Jan Stanis≥awski, delegat Arcybiskupa Stanis≥awa Gπdeckiego, Metropolity PoznaÒskiego, a wraz z Nim
koncelebrowali: Ksiπdz Prepozyt Wojciech Wolniewicz, Ksiπdz Kanonik
Roman Ratajczak, dyrektor Papieskich Dzie≥ Misyjnych i przewodniczπcy
Archidiecezjalnej Komisji Misyjnej oraz ksiπdz Ambroøy Andrzejak. Po
liturgicznym pozdrowieniu Ksiπdz Kustosz Wojciech Wolniewicz serdecznie powita≥ wszystkich zgromadzonych na Mszy åwiÍtej i zaprosi≥ do
modlitwy dziÍkczynnej. HomiliÍ wyg≥osi≥ ksiπdz Ambroøy Andrzejak
ukazujπc 10-lecie Fundacji ìRedemptoris Missioî w perspektywie 75 lat
akademickiego ruchu misyjnego w Polsce, ktÛry zosta≥ zainicjowany w Poznaniu w zwiπzku z MiÍdzynarodowym Akademickim Kongresem Misyjnym,
ktÛry odby≥ siÍ w Stolicy Wielkopolski w dniach 28 wrzeúnia ñ 2 paüdziernika 1927 roku. Przed b≥ogos≥awieÒstwem w serdecznych s≥owach
przemÛwili dr h.c. Wanda B≥eÒska i lekarz medycyny Norbert Rehlis,
jeden z fundatorÛw i prezes Zarzπdu Fundacji.
Po wspÛlnym zdjÍciu we Farze PoznaÒskiej Rada i Zarzπd Fundacji
udali siÍ do Piwnicy Farnej Klubu Inteligencji Katolickiej przy Placu Kolegiackim, gdzie w braterskim dialogu wdziÍcznie wspominano minione
lata Fundacji i zastanawiano siÍ nad jej dalszπ dzia≥alnoúciπ.
Ksiπdz Ambroøy Andrzejak
Wizyta u KsiÍdza Arcybiskupa Metropolity
Ojciec åwiÍty Jan Pawe≥ II w Liúcie Apostolskim Novo Millennio
Ineunte (6 stycznia 2001 roku) zachÍca ìbyúmy z wdziÍcznoúciπ wspominali przesz≥oúÊ, ca≥ym sercem przeøywali teraüniejszoúÊ i ufnie otwierali siÍ na przysz≥oúÊ: ìJezus Chrystus wczoraj i dziú, ten sam takøe na
wiekiî (Hbr 13, 8/ NMI 1).
Z okazji 10-lecia Fundacji ìRedemptoris Missioî Jej fundatorzy Prof.
Zbigniew Paw≥owski, Ksiπdz dr Ambroøy Andrzejak i Lek. med. Norbert
Rehlis w dniu 27 sierpnia 2002 udali siÍ do KsiÍdza Arcybiskupa Stanis≥awa Gπdeckiego, Metropolity PoznaÒskiego. Pasterz Koúcio≥a PoznaÒskiego serdecznie powita≥ FundatorÛw, a nastÍpnie przyjπ≥ protektorat nad Jubileuszem 10-lecia Fundacji ìRedemptoris Missioî. Fundatorzy ukazali jej przesz≥oúÊ wpisanπ w dzieje akademickiego ruchu misyjnego w Polsce, ktÛrego centrum znajdowa≥o siÍ w Poznaniu. Prof.Adam
Wrzosek okaza≥ siÍ znakomitym kuratorem Akademickiego Ko≥a Misyjnego. Sekcja pod jego kierunkiem nios≥a pomoc medycznπ polskim misjonarzom, zw≥aszcza w Chinach i Rodezji (dzisiejszej Zambii). Powsta≥a
w roku 1992 Fundacja ìRedemptoris Missioî jest odpowiedziπ na encyklikÍ Ojca åwiÍtego Jana Paw≥a II ìRedemptoris Missioî (7 grudnia 1990),
podkreúlajπcej sta≥π aktualnoúÊ pos≥ania misyjnego. Jej celem jest m.in.
medyczna pomoc misjonarkom i misjonarzom, zw≥aszcza z Polski, ktÛrzy g≥oszπ EwangeliÍ i budujπ KoúciÛ≥ wúrÛd narodÛw úwiata na progu
Trzeciego Tysiπclecia.
Ksiπdz Arcybiskup Metropolita po zapoznaniu siÍ z dziedzictwem
przesz≥oúci akademickiego ruchu misyjnego w Poznaniu, ktÛrego dojrza≥ym owocem jest miÍdzy innymi Dr h.c. Wanda B≥eÒska, obecnie cz≥onek Rady Fundacji ìRedemptoris Missioî i z 10-letnim dorobkiem pos≥ugi misyjno-leczniczej Fundacji, wskaza≥ na perspektywy Jej dalszego
rozwoju. Podkreúli≥ On przy tym, øe Fundacja ìRedemptoris Missioî powinna zakorzeniÊ siÍ w kaødej Parafii Archidiecezji PoznaÒskiej. Powinni jπ dobrze poznaÊ KsiÍøa Dziekani, Dekanalni Referenci Misyjni, ksiÍøa Proboszczowie i wierni.
Sprawa Fundacji bÍdzie omawiana na zebraniu Kongregacji DziekanÛw w grudniu 2002 roku. Fundatorzy z radoúciπ przyjÍli zaproszenie
Metropolity PoznaÒskiego i podziÍkowali za udzielenie audiencji.
Ksiπdz Ambroøy Andrzejak
Uroczysty Jubileuszowy Koncert Fundacji
ñ dnia 17 paüdziernika 2002
Koncert ìPoznaÒskich S≥owikÛwî, z okazji 10-lecia Fundacji ìRedemptoris Missioî, odby≥ siÍ dnia 17 paüdziernika 2002 roku o godz. 19 w Auli
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicz w Poznaniu. W Komitecie Honorowym zgodzi≥y siÍ zasiπúÊ nastÍpujπce osoby: JE Arcybiskup Metropolita
PoznaÒski Stanis≥aw Gπdecki, O. Ireneusz Piskorek SVD (Prowincja≥
KsiÍøy WerbistÛw), Bp Wiktor Skworc (Przewodniczπcy Komisji Misyjnej
Episkopatu Polski), Prezydent Miasta Poznania Ryszard Grobelny, Wojewoda Wielkopolski Stanis≥aw Nowakowski, JM Rektor Uniwersytetu im.
A. Mickiewicza prof. dr hab. Stanis≥aw Lorenc oraz JM Rektor Akademii
Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. Grzegorz
BrÍborowicz.
Jednoczeúnie warto dodaÊ, øe na koncercie byli inni znamienici goúcie:
dr h.c. Wanda B≥eÒska, ks. Romuald Szczodrowski (odpowiedzialny w
Komisji Episkopatu Polski ds. Misji za sprawy úwieckich), Danuta åwiπtek
(Dyrektor Piπtkowskiej Szko≥y Uspo≥ecznionej im. Wandy B≥eÒskiej w
Poznaniu), a takøe blisko oúmiuset SympatykÛw i PrzyjaciÛ≥ Fundacji,
dla ktÛrych by≥a to niepowtarzalna okazja spotkania siÍ i bliøszego zapoznania siÍ z naszπ dzia≥alnoúciπ.
Tradycyjnie juø koncert odby≥ siÍ dziÍki øyczliwoúci Profesora Stefana Stuligrosza, ktÛry dyrygowa≥ PoznaÒskim ChÛrem Ch≥opiÍcym i MÍskim ìPoznaÒskie S≥owikiî.
W czasie koncertu s≥owa powitania wyg≥osi≥ Przewodniczπcy Rady
Fundacji prof. Zbigniew Paw≥owski, a Ksiπdz Ambroøy Andrzejak odczyta≥ przes≥anie do Ojca åwiÍtego Jana Paw≥a II od wszystkich zebranych
na Koncercie. Po nim zabra≥ rÛwnieø g≥os ks. Romuald Szczodrowski.
W pierwszej czÍúci koncertu konferansjerzy Marta Drozdowicz i
Norbert Rehlis przedstawili pokrÛtce dzia≥alnoúÊ Fundacji na przestrzeni
10 lat. NastÍpnie zaúpiewa≥ ChÛr pod przewodnictwem prof. Stefana Stuligrosza, ktÛry przed tym jak zawsze przekaza≥ od siebie kilka ciep≥ych
s≥Ûw zaadresowanych do Dr Wandy B≥eÒskiej i Fundacji.
W przerwie zgromadzeni goúcie mieli moøliwoúÊ zapoznania siÍ z wystawπ ì10 lat Fundacji Redemptoris Missioî (przygotowanπ przez Aleksandra Waúniowskiego), ktÛra na prawie 30 fotografiach przedstawia rÛøne
aspekty dzia≥alnoúci Fundacji. Zainteresowanie wystawπ by≥o duøe.
RÛwnoczeúnie odbywa≥a siÍ kwesta, z ktÛrej úrodki przeznaczone
zosta≥y na zakup opatrunkÛw dla oúrodkÛw misyjnych na Papua Nowej
Gwinei. Kaødy ofiarodawca, a byli nimi wszyscy goúcie, otrzymywa≥ czerwone serduszko z napisem ìTym, co czyniπ dobroî. Moøna by≥o rÛwnieø
10 lat
(dokoÒczenie na str. 18)
Odpowiedzi: 1C, 2C, 3D, 4B, 5A, 6B, 7C, 8D, 9C, 10C, 11B, 12C, 13D, 14A, 15D, 16C, 17A, 18B, 19D, 20D

Nr 6/7 - Redemptoris Missio

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zobacz film - Paco Cases

Pobierz - Elnord

Rabbit wspiera projekt Ciemne Niebo PSEW chce w

HISTORIA FRANCJI

Lutowanie, czyli nie ma fraka bez nici