polityka dotycząca ludności - E-SGH

Wykład 10, 27.05.2016
•
Zmiany struktur rodzin i gospodarstw domowych
• Społeczno-ekonomiczne konsekwencje nowej
demografii Europy
•
Polityka dotycząca ludności
Źródło: I.E.Kotowska, 1994, Prognozowanie gospodarstw domowych. Problemy i metody.
Monografie i Opracowania, 396, SGH, Warszawa.
• Rodzina - grupa osób powiązane poprzez związki formalne lub nieformalne, więzy
krwi lub adopcję
• gospodarstwo domowe - grupa wyłoniona na podstawie kryterium
współzamieszkiwania i wspólnego utrzymywania się
Rodzina biologiczna - para osób płci przeciwnej bez dzieci lub z dziećmi (rodziny pełne)
oraz samotny rodzic z dzieckiem (rodzina niepełna) - rodzina nuklearna (NSP 2002,
2011)
Typy rodzin: małżeństwo (partnerzy) bez dzieci, małżeństwo (partnerzy) z dziećmi,
samotna matka z dzieckiem, samotny ojciec z dzieckiem
rodzina zrekonstruowana: para z jednym lub większą liczbą dzieci, z których co najmniej
jedno nie jest wspólnym dzieckiem tej pary tzn. jest naturalnym lub adoptowanym
dzieckiem jednego z nich
rodzina rozszerzona: wśród członków gospodarstwa domowego oprócz rodziny
biologicznej jest osoba spokrewniona w linii prostej lub bocznej z jednym członkiem
rodziny biologicznej (np. rodzice z dziećmi i ojciec żony)
• obiekty zbiorowego zakwaterowania: obiekty stałego zamieszkania
(np. domy opieki dla osób starszych, zakłady opiekuńczo-lecznicze,
klasztory, domy zakonne), obiekty dłuższego zamieszkania (domy
studenckie, internaty, hotele pracownicze, domy dziecka, zakłady
karne), obiekty krótkotrwałego pobytu (hotele, szpitale, pensjonaty
itp.).
Odpowiada to kategorii gospodarstwa instytucjonalne (Eurostat):
tworzone osoby przebywające w obiektach, które podlegają
jednakowym zasadom organizacji pobytu w tych miejscach.
Kryteria demograficzne klasyfikacji gospodarstw domowych
• liczba osób,
• liczba rodzin
• typ rodziny,
• skład gospodarstwa
Głowa rodziny; głowa gospodarstwa
Źródło utrzymania:
• dochody z pracy: rolnicze, pozarolnicze
• niezarobkowe (emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki z
pomocy społecznej)
• dochody z własności
Grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych
Czynniki zmian liczby i struktury gospodarstw domowych
demograficzne
• liczba i struktura ludności według płci i wieku
• zmiany wzorca tworzenia i rozpadu rodzin (spadek skłonności do zawierania
związków formalnych, opóźnianie zawierania małżeństw, wzrost częstości
kohabitacji, wzrost częstości rozwodów);
• spadek płodności;
• spadek umieralności zróżnicowany według płci;
• wzorce opuszczania domu rodzinnego przez dzieci i współzamieszkiwania osób
dorosłych (zamężne dzieci, spokrewnione osoby starsze, osoby niespokrewnione)
ekonomiczno-społeczne
• sytuacja mieszkaniowa (podaż mieszkań, koszt ich pozyskania i eksploatacji),
• sytuacja ekonomiczna członków gospodarstwa (dochody, aktywność
ekonomiczna),
• zmiany podziału pracy w gospodarstwie wynikające głównie ze wzrostu aktywności
ekonomicznej kobiet i zmian ról kulturowych kobiet i mężczyzn,
• sytuacja na rynku pracy, rola ekonomiczna gospodarstwa jako jednostki
wytwarzającej dobra i usługi oraz jednostki konsumpcyjnej
• migracje
Średnia wielkość gospodarstwa w latach 1960-2011
Gospodarstwa
1960
1970
1978
1988
2002
2011
Ogółem
3,47
3,39
3,11
3,10
2,84
2,82
Miasta
3,12
3,03
2,85
2,86
2,60
2,54
Wieś
3,87
3,87
3,55
3,56
3,33
3,40
Struktura gospodarstw według wielkości w latach 1960- 2011
Gospodarstwa
1960
1970
1978
1988
2002
2011
Jednoosobowe
Dwuosobowe
Trzy- i czteroosobowe
Pięcioosobowe
i większe
16,2
18,5
38,8
16,1
18,8
41,2
17,4
21,7
44,0
18,3
22,3
42,3
24,8
23,2
37,9
24,0
25,7
36,4
26,5
23,9
16,9
17,1
14,1
13,9
Źródło: I.E.Kotowska, Analiza i prognozowanie gospodarstw domowych, w: Procesy demograficzne i
metody ich analizy, red.J.Kurkiewicz, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 2010; GUS 2013,
Gospodarstwa domowe w 2011 roku – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011, Warszawa.
A.Abramowska-Kmon, 2014, Zmiany wielkości i składu gospodarstw domowych oraz struktury
rodzin, w: I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków.
Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, Warszawa, s.27, 28.
M.Mynarska, Zmiany zachowań dotyczących rodziny w Polsce na tle innych krajów
Europy, w: I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków.
Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, Warszawa, s.22
Starzenie się populacji – struktura gospodarstw domowych według wieku członków
Gospodarstwa, w których skład wchodzą osoby młode (0-29 lat), osoby w średnim wieku (3059 lat) oraz osoby starsze (60 lat i więcej)
Struktura gospodarstw według składu pokoleniowego w latach 2002-2011 (w %)
Gospodarstwa z osobami
2002
2011
Wyłącznie młodymi
8,4
6,9
Wyłącznie w średnim wieku
15,0
15,8
Wyłącznie starsze
18,9
19,3
Młodymi i w średnim wieku
40,9
35,7
Młodymi i starszymi
2,1
1,9
W średnim wieku i starszymi
7,6
Młodymi, w średnim wieku i starszymi
7,5
17,2
9,8
22,1
10,4
Źródło: tabela 8, GUS 2014, Gospodarstwa domowe i rodziny. Charakterystyka demograficzna,
Warszawa.
Łącznie gospodarstwa z osobą starszą jako członkiem stanowiły w 2011 roku 43,4%; wzrost
udziału gospodarstw dwurodzinnych w latach 2002-2011 znajduje obecnie odzwierciedlenie
we wzroście udziału gospodarstw z dwoma i trzema pokoleniami.
Konsekwencje zmian struktury wieku
ludności
Powołana została specjalna grupa robocza przy Komisji
Europejskiej (AWG – Working Group on Ageing Populations
and Sustainability), która co kilka lat przygotowuje projekcje
ludności oraz projekcje wydatków publicznych na emerytury i
renty, ochronę zdrowia, opiekę długoterminową, itd.
http://europa.eu/epc/working_groups/ageing_en.htm
Ageing Report 2009, Ageing Report 2012, Ageing Report 2015
Makromodel AWG
Assumptions
Projections
Unemployment
benefits
Labour
Productivity
Production function
method
Health
care
Population
2010-2060
Labour
force
EUROPOP2010
Cohort method
GDP
Production
function
Long-term
care
Total
agerelated
spending
Education
Unemployment
Convergence to
ECFIN
estimate of NAIRU
Pensions
National models
Real interest
rate (constant)
Źródło: The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the
27 EU Member States (2010-2060), European Economy 2|2012.
Wpływ zmian struktur wieku na zatrudnienie
Faza 1 : wzrost zatrudnienia i gasnący wzrost WAP
Faza 2: wzrost zatrudnienia i spadek WAP
Faza 3: spadek zatrudnienia i WAP
Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the
28 EU Member States (2013-2060), European Economy 3|2015, s. 3.
Przewidywane zmiany tempa wzrostu GDP
Źródło: The 2015 Ageing Report, Underlying Assumptions and Projection
Methodologies, European Economy 8/2014, s.87.
Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary
projections for the 28 EU Member States (2013-2060), European
Economy 3|2015, s. 5.
Dekompozycja wzrostu udziału wydatków na emerytury
w PKB
Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States
(2013-2060), European Economy 3|2015, s. 87.
POLITYKA DOTYCZĄCA LUDNOŚCI
(population related policy)
integralna część polityki społecznej (social policy, welfare
state) zorientowanej na zagwarantowanie obywatelom
bezpieczeństwa socjalnego oraz stwarzanie warunków
rozwoju
obejmuje działania, które służą realizacji następujących
celów:
 stworzenie warunków odtwarzania pokoleń
 jakościowy rozwój populacji – stan zdrowia, poziom
wykształcenia, rozmieszczenie przestrzenne ludności,
szeroko pojęte warunki życia ludności
 właściwe wykorzystanie zasobów ludzkich
Konstruktywna reakcja na zmiany demograficzne w Europie
Pięć kluczowych działań politycznych w zarządzaniu zmianami
demograficznymi:
1. Wspieranie odnowy demograficznej poprzez lepsze warunki dla rozwoju
rodzin i poprawy możliwości łączenia obowiązków zawodowych i
rodzicielskich
2. Zwiększenia zatrudnienia - więcej miejsc pracy i wydłużenie aktywnego
zawodowo życia o wysokiej jakości
3. Zwiększenie produktywności pracy poprzez inwestycje w edukację i
badania naukowe
4. Przyjmowanie i integracja imigrantów w Europie
5. Zapewnienie stabilności finansów publicznych w celu zagwarantowania
odpowiednich emerytur, opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej
Źródło: The demographic future of Europe – from challenge to opportunity, Communication
from the Commission, Brussels, 12.10.2006, COM(2006) 571final
Promowanie odnowy demograficznej Europy - przesłanki możliwego wzrostu
płodności w UE
postawy wobec dzieci – zamierzenia prokreacyjne wyższe niż obserwowana dzietność,
 oczekiwania społeczne dotyczące udziału państwa w inwestowaniu w kapitał ludzki w rodzinie,
czyli zmniejszania kosztów bezpośrednich wychowywania dzieci
 zmniejszenie kosztów pośrednich wychowywania dzieci
 wzrost świadomości społecznej dotyczącej skutków utrzymywania się niskiej dzietności
 wzrost świadomości polityków dotyczącej skutków utrzymywania się niskiej dzietności –
rządy deklaruja swą troskę o niską dzietność:
Badania ankietowe ONZ (population perception surveys):
1976 - poziom dzietności jest wystarczający - 18 z 29 badanych krajów europejskich
2005 - poziom dzietności jest zbyt niski - 28 z 29 badanych krajów europejskich
2011 - - poziom dzietności jest zbyt niski - 27 z 43 badanych krajów europejskich
Zmiany świadomości na poziomie Unii Europejskiej: od zmiany poglądów na temat znaczenia
płodności dla przyszłości Europy oraz uznania konieczności wprowadzenia odpowiednich
rozwiązań zachęcających do posiadania dzieci oraz do uznania odnowy demograficznej
Europy jako celu strategicznego Europy
 istnienie przykładów dobrych praktyk (Skandynawia, Francja, Belgia, Holandia)
Polityka ludnościowa to
celowe, długofalowe oddziaływanie państwa i innych podmiotów publicznych i niepublicznych
na procesy ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności
w celu ukształtowania pożądanego stanu i struktury ludności,
przez tworzenie warunków społecznych, ekonomicznych
i politycznych, korzystnych dla przebiegu procesów demograficznych,
zapewniających biologiczne przetrwanie narodu
i zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny
Wpływa na procesy ludnościowe pośrednio,
poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów polityki społecznej (w tym: rodzinnej,
mieszkaniowej, edukacji, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, zatrudnienia)
i instrumentów polityki gospodarczej, odpowiednich dla pożądanego przebiegu tych
procesów
RZĄDOWA RADA LUDNOŚCIOWA
Założenia polityki ludnościowej Polski 2012
Forum Debaty Publicznej
http://www.prezydent.pl/dialog/fdp/solidarne-spoleczenstwobezpieczna-rodzina/
RZĄDOWA RADA LUDNOŚCIOWA
Założenia polityki ludnościowej Polski 2012
http://www.stat.gov.pl/bip/389_43_PLK_HTML.htm.