Raport_Martwa Wisła - Urząd Morski w Gdyni

Transkrypt

Opracowanie:
RAPORT O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO PRZEDSIĘWZIĘCIA PN.
>MODERNIZACJA WEJŚCIA DO PORTU WEWNĘTRZNEGO W GDAŃSKU.
ETAP II – PRZEBUDOWA SZLAKU WODNEGO NA MARTWEJ WIŚLE I
MOTŁAWIE<
Zleceniodawca
Urząd Morski w Gdyni
ul. Chrzanowskiego 10
81-338 Gdynia
Umowa
Nr TI.2.IG/2/I/74/2010 z 23.02.2010 r.
Zespół autorski
mgr Anna Barańska - makrozoobentos
Egz. nr 1
mgr Jacek Błażuk - płazy i gady
dr Rafał Chmara - roślinność wodna
dr Mateusz Ciechanowski – płazy, gady i ssaki
mgr Anna Dziubińska - makrozoobentos
dr Roman Cieśliński - hydrologia
mgr Adam Grochowski - ryby i minogi
dr Urszula Janas - makrozoobentos
dr Katarzyna Kopiec - ptaki
mgr inż. Mieczysław Korzeński - hydrotechnika
mgr Michał Machnikowski - roślinność lądowa
mgr Monika Markowska – krajobraz, opracowanie kartograficzne
dr Stella Mudrak - zooplankton
mgr Andrzej Narwojsz - geologia i hydrogeologia
mgr Dariusz Ożarowski - ptaki
Kierownik zespołu
dr hab. Maciej Przewoźniak - prawo, synteza, redakcja, koordynacja
mgr Ewa Sawon – fizjografia, strategie, plany, programy
mgr Andrzej Winiarski – sozologia (odpady, ścieki, atmosfera)
mgr Tomasz Zarzycki - makrozoobentos
mgr inż. Kinga Ziętek - dziedzictwo kulturowe i dok. fotograficzna
Gdańsk, 02 sierpnia 2010 r.
2
proeko
TOM 1
RAPORT
Spis treści:
1.
2.
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
3.
3.1.
3.2.
PODSTAWY PRAWNE I ZAKRES RAPORTU (Przewoźniak Maciej) .................10
CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA
(Kaźmierski Marcin) ...................................................................................................15
Istota przedsięwzięcia – jego cel i zakres, powiązania z
przedsięwzięciem pn. >Wykonanie toru wodnego na Wiśle Śmiałej<
oraz specyfika wynikająca z położenia ............................................................. 15
Wariant podstawowy przedsięwzięcia i zastosowane w nim rozwiązania
chroniące środowisko ....................................................................................... 16
Warianty alternatywne przedsięwzięcia ............................................................ 32
Wariant zaniechania przedsięwzięcia ............................................................... 37
Charakterystyka powiązanego funkcjonalnie przedsięwzięcia pn.:
„Wykonanie toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej
Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku”......................................................... 38
Warunki użytkowania terenu i akwenu na etapach budowy i eksploatacji
przedsięwzięcia ................................................................................................ 40
ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA MARTWEJ WISŁY, MOTŁAWY I
ICH OTOCZENIA ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ .............................................................42
Wprowadzenie (Przewoźniak Maciej) ............................................................... 42
Struktura środowiska przyrodniczego ............................................................... 42
3.2.1. Położenie regionalne (Przewoźniak Maciej) ........................................... 42
3.2.1.1. Regionalizacja fizycznogeograficzna .......................................... 42
3.2.1.2. Podział hydrograficzny................................................................ 44
3.2.1.3. Struktura ekologiczna ................................................................. 44
3.2.2. Środowisko abiotyczne ........................................................................ 45
3.2.2.1. Warunki morfologiczno-geologiczne
(Przewoźniak Maciej, Narwojsz Andrzej) .................................... 45
3.2.2.2. Warunki hydrogeologiczne (Narwojsz Andrzej) .......................... 48
3.2.2.3. Hydrologia Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
elementy hydrologii Wisły Śmiałej (Cieśliński Roman)............... 49
3.2.2.4. Warunki klimatyczne (Sawon Ewa)............................................. 56
3.2.2.5. Gleby (Sawon Ewa) .................................................................... 59
3.2.3. Środowisko biotyczne .......................................................................... 60
3.2.3.1. Szata roślinna Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy
oraz Wisły Śmiałej (Chmara Rafał) ............................................. 60
3.2.3.2. Szata roślinna lądowego otoczenia Martwej Wisły i
ujściowego odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej
(Machnikowski Michał)................................................................ 74
3.2.3.3. Siedliska Natura 2000 w rejonie Martwej Wisły i ujściowego
odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej (Chmara Rafał,
Machnikowski Michał) ................................................................. 95
3.2.3.4. Bezkręgowce Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy
oraz Wisły Śmiałej (Zarzycki Tomasz, Janas Urszula.,
Barańska Anna, Dziubińska Anna) ............................................. 98
3
proeko
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
4.
4.1.
4.2.
4.3.
5.
3.2.3.5. Ichtiofauna i minogi Martwej Wisły i ujściowego odcinka
Motławy oraz Wisły Śmiałej (Grochowski Adam) ...................... 107
3.2.3.6. Płazy i gady Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
Wisły Śmiałej (Ciechanowski Mateusz, Błażuk Jacek) ............. 120
3.2.3.7. Awifauna Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy, Wisły
Śmiałej oraz ich otoczenia (Kopiec Katarzyna, Ożarowski
Dariusz) .................................................................................... 124
3.2.3.8. Ssaki w rejonie Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy
oraz Wisły Śmiałej (Ciechanowski Mateusz)............................. 140
Zagrożenia przyrodnicze (Sawon Ewa) .......................................................... 146
Stan sozologiczny środowiska (Sawon Ewa, Winiarski Andrzej) .................... 147
3.4.1. Przekształcenia litosfery .................................................................... 147
3.4.2. Stan zanieczyszczenia wody ............................................................. 148
3.4.3. Źródła i stan zanieczyszczenia atmosfery ......................................... 154
3.4.4. Klimat akustyczny .............................................................................. 158
3.4.5. Promieniowane elektromagnetyczne ................................................. 160
3.4.6. Poważne awarie ................................................................................ 160
3.4.7. Użytkowanie terenu a synantropizacja szaty roslinnej i fauny
(Ciechanowski Mateusz, Machnikowski Michał) ................................ 161
Użytkowe zasoby przyrodnicze (Przewoźniak Maciej).................................... 168
3.5.1. Potencjał wodny................................................................................. 168
3.5.2. Walory rekreacyjno-turystyczne......................................................... 170
3.5.3. Zasoby ryb......................................................................................... 171
3.5.4. Potencjał agroekologiczny ................................................................. 171
3.5.5. Potencjał leśny................................................................................... 171
3.5.6. Zasoby surowców mineralnych.......................................................... 172
3.5.7. Potencjał transurbacyjny środowiska................................................. 172
Formy ochrony przyrody – ustanowione i planowane
(Przewoźniak Maciej)...................................................................................... 172
3.6.1. Wprowadzenie................................................................................... 172
3.6.2. Rejon lokalizacji przedsięwzięcia....................................................... 173
3.6.2.1. Rezerwat przyrody.................................................................... 173
3.6.2.2. Obszar chronionego krajobrazu................................................ 175
3.5.2.3. Obszary Natura 2000................................................................ 175
3.6.2.4. Użytki ekologiczne .................................................................... 179
3.6.2.5. Ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt (Machnikowski
Michał, Ciechanowski Mateusz)................................................ 181
3.6.3. Regionalne otoczenie rejonu lokalizacji przedsięwzięcia................... 184
STRUKTURA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OTOCZENIA MARTWEJ WISŁY
I UJŚCIA MOTŁAWY (Markowska Monika) .......................................................... 186
Elementy demografii ....................................................................................... 186
Funkcje gospodarcze...................................................................................... 186
Infrastruktura techniczna ................................................................................ 187
DZIEDZICTWO KULTUROWE MARTWEJ WISŁY, UJŚCIOWEGO ODCINKA
MOTŁAWY ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ I ICH LĄDOWEGO OTOCZENIA
(Ziętek Kinga) ........................................................................................................... 188
4
proeko
5.1. Rys historii Gdańska w rejonie Martwej Wisły i ujścia Motławy ...................... 188
5.2. Zasoby archeologiczne................................................................................... 190
5.3. Zabytki chronione na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece
nad zabytkami ................................................................................................ 192
5.4. Inne obiekty o wartości zabytkowej i dobra kultury współczesnej ................... 193
6. KRAJOBRAZ REJONU MARTWEJ WISŁY I UJŚCIA MOTŁAWY ORAZ
WISŁY ŚMIAŁEJ (Markowska Monika) .................................................................195
7. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WARIANTÓW
PRZEDSIĘWZIĘCIA, W TYM RÓWNIEŻ W RAZIE WYSTAPIENIA POWAŻNEJ
AWARII ORAZ POTENCJALNEGO TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO (opracowanie zbiorowe)....................................................... 197
7.1. Ocena wariantów przedsięwzięcia.................................................................. 197
7.1.1. Wprowadzenie................................................................................... 197
7.1.2. Ocena oddziaływnia na środowisko, w tym na obszary Natura
2000 wariantów technologii wykonania pogłębienia toru wodnego.... 198
7.1.3. Ocena oddzialywnia na środowisko, w tym na obszary Natura
2000 wariantów składowania urobku z pogłębiania toru wodnego .... 200
7.1.4 Ocena oddzialywnia na środowisko, w tym na obszary Natura
2000 Kanału Płonie w wariantach jego szerokości ........................... 203
7.1.5. Wariant najkorzystniejszy dla środowiska.......................................... 204
7.1.6. Wariant zaniechania przedsięwzięcia ................................................ 204
7.2. Poważne awarie ............................................................................................. 205
7.3. Transgraniczne oddziaływanie na środowisko................................................ 206
7.4. Obszar ograniczonego użytkowania ............................................................... 206
8. UWARUNKOWANIA I UZASADNIENIE WYBORU WARIANTU
PRZEDSIĘWZIĘCIA DO REALIZACJI
(Przewoźniak Maciej, Sawon Ewa) ........................................................................207
8.1. Uwarunkowania międzynarodowe, w tym Unii Europejskiej ........................... 207
8.2. Strategie, polityki i programy państwowe........................................................ 209
8.3. Strategie, plany i programy wojewódzkie i międzywojewódzkie ..................... 211
8.3.1. Strategia rozwoju województwa pomorskiego ................................... 211
8.3.3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
pomorskiego ...................................................................................... 212
8.3.4. Program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami dla
województwa pomorskiego................................................................ 213
8.3.5. Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław ............... 214
8.3.6. Projekt >Pętla Żuławska< – rozwój turystyki wodnej ......................... 215
8.4. Strategie i plany miejskie Gdańska................................................................. 215
8.4.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego Gdańska................................................................... 215
8.4.2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego........................ 217
8.4.3. Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku .................................. 218
8.5. Wskazanie nadrzędnego interesu publicznego .............................................. 220
8.6. Uzasadnienie wyboru wariantu przedsięwzięcia do realizacji ......................... 222
9. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WARIANTU
PRZEDSIĘWZIĘCIA WYBRANEGO DO REALIZACJI Z UWZGLĘDNIENIEM
5
proeko
SKUMULOWANEGO ODDZIAŁYWANIA Z PRZEDSIĘWZIĘCIEM PN.
>WYKONANIE TORU WODNEGO NA ODCINKU OD KANAŁU PŁONIE NA
MARTWEJ WIŚLE DO UJŚCIA WISŁY ŚMIAŁEJ DO BAŁTYKU<.................... 224
9.1. Opis metod prognozowania (Przewoźniak Maciej) ......................................... 224
9.2. Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko na etapie budowy ...... 226
9.2.1. Litosfera (Narwojsz Andrzej, Przewoźniak Maciej) ............................ 226
9.2.1.1. Przypowierzchniowe struktury geologiczne .............................. 226
9.2.1.2. Batymetria, ukształtowanie terenu i procesy geodynamiczne... 226
9.2.1.3. Gleby ........................................................................................ 227
9.2.2. Hydrosfera ......................................................................................... 227
9.2.2.1. Wody podziemne (Narwojsz Andrzej) ....................................... 227
9.2.2.2. Wody powierzchniowe (Cieśliński Robert) ................................ 227
9.2.3. Atmosfera (Winiarski Andrzej) ........................................................... 235
9.2.3.1. Zanieczyszczenie powietrza ..................................................... 235
9.2.3.2. Hałas ........................................................................................ 235
9.2.3.3. Promieniowanie elektromagnetyczne ....................................... 236
9.2.3.4. Warunki klimatyczne ................................................................. 236
9.2.4. Biosfera ............................................................................................. 236
9.2.4.1. Roślinność wodna (Chmara Rafał) ........................................... 236
9.2.4.2. Roślinność lądowa i grzyby (Machnikowski Michał).................. 239
9.2.4.3. Bezkręgowce wodne (Zarzycki Tomasz, Janas Urszula,
Mudrak Stella Barańska Anna, Dziubińska Anna) .................... 242
9.2.4.4. Ichtiofauna i minogi (Grochowski Adam) .................................. 247
9.2.4.5. Płazy i gady (Ciechanowski Mateusz) ...................................... 253
9.2.4.6. Awifauna (Kopiec Katarzyna, Ożarowski Dariusz) .................... 254
9.2.4.7. Ssaki (Ciechanowski Mateusz) ................................................. 258
9.2.5. Formy ochrony przyrody (opracowanie zbiorowe) ............................. 258
9.2.6. Gospodarka odpadami (Winiarski Andrzej) ....................................... 259
9.2.7. Ludzie (Winiarski Andrzej) ................................................................. 264
9.2.8. Zabytki i inne dziedzictwo kulturowe oraz dobra materialne
(Ziętek Kinga) .................................................................................... 265
9.2.9. Krajobraz (Markowska Monika) ......................................................... 267
9.3. Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko na etapie
eksploatacji..................................................................................................... 267
9.3.1. Litosfera (Narwojsz Andrzej, Przewoźniak Maciej) ............................ 267
9.3.1.1. Przypowierzchniowe struktury geologiczne .............................. 267
9.3.1.2. Batymetria, ukształtowanie terenu i procesy geodynamiczne... 268
9.2.1.3. Gleby ........................................................................................ 268
9.3.2. Hydrosfera ......................................................................................... 268
9.3.2.1. Wody podziemne (Narwojsz Andrzej) ....................................... 268
9.3.2.2. Wody powierzchniowe (Cieśliński Roman) ............................... 269
9.3.3. Atmosfera (Winiarski Andrzej) ........................................................... 270
9.3.3.1. Zanieczyszczenie powietrza ..................................................... 270
9.3.3.2. Hałas ........................................................................................ 271
9.3.3.3. Promieniowanie elektromagnetyczne ....................................... 272
6
proeko
9.3.3.4. Warunki klimatyczne ................................................................. 272
9.3.4. Biosfera ............................................................................................. 272
9.3.4.1. Roślinność wodna (Chmara Rafał) ........................................... 272
9.3.4.2. Roślinność lądowa i grzyby (Machnikowski Michał).................. 273
9.3.4.3. Bezkręgowce wodne (Zarzycki Tomasz, Janas Urszula,
Mudrak Stella, Barańska Anna, Dziubińska Anna) ................... 274
9.3.4.4. Ichtiofauna i minogi (Grochowski Adam).................................. 276
9.3.4.5. Płazy i gady (Ciechanowski Mateusz) ...................................... 279
9.3.4.6. Awifauna (Kopiec Katarzyna, Ożarowski Dariusz) .................... 279
9.3.4.7. Ssaki (Ciechanowski Mateusz) ................................................. 280
9.3.5. Formy ochrony przyrody (opracowanie zbiorowe) ............................. 280
9.3.6. Gospodarka odpadami (Winiarski Andrzej) ....................................... 282
9.3.7. Ludzie (Winiarski Andrzej) ................................................................. 283
9.3.8. Zabytki i inne dziedzictwo kulturowe oraz dobra materialne
(Ziętek Kinga) .................................................................................... 284
9.3.9. Krajobraz (Markowska Monika) ............................................................ 284
likwidacji (opracowanie zbiorowe) .................................................................. 285
10. OPIS PRZEWIDYWANYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ
PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO, OBEJMUJĄCY BEZPOŚREDNIE,
POSREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKO-, ŚREDNIO- I
DŁUGOTERMINIOWE, STAŁE, OKRESOWE I CHWILOWE ODDZIAŁYWANIA
NA SRODOWISKO (Przewoźniak Maciej) ............................................................ 289
10.1. Oddziaływania wynikające z istnienia przedsięwzięcia i z
zanieczyszczenia środowiska......................................................................... 289
10.2. Oddziaływania wynikające z użytkowania zasobów naturalnych.................... 322
10.3. Oddziaływania związane z likwidacją lub ograniczeniem dostępu do
zasobów środowiska....................................................................................... 322
10.4. Ocena oddziaływań skumulowanych .............................................................. 322
10.4.1. Przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie „Wykonanie toru
wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia
Wisły Śmiałej do Bałtyku” – synteza oceny........................................ 322
10.4.2. Planowane przedsięwzięcia w rejonie Martwej i Śmiałej Wisły .......... 324
11. UWARUNKOWANIA PRAWNE REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA W OBRĘBIE I
W OTOCZENIU FORM OCHRONY PRZYRODY (Przewoźniak Maciej) ........329
11.1. Rezerwaty przyrody........................................................................................ 329
11.2. Obszary Natura 2000...................................................................................... 333
11.3. Obszar Chronionego Krajobrazu .................................................................... 336
12. DZIAŁANIA MAJACE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ
PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO ORAZ ROZWIĄZANIA
ALTERNATYWNE (opracowanie zbiorowe) ...................................................... 340
12.1. Działania zapobiegawcze i działania ograniczające oddziaływanie ................ 340
12.1.1. Etap budowy ...................................................................................... 340
12.1.2. Etap eksploatacji................................................................................ 345
12.2. Kompensacja przyrodnicza............................................................................. 346
7
proeko
12.3. Rozwiązania alternatywne .............................................................................. 348
13. ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH ZWIĄZANYCH Z
PRZEDSIĘWZIĘCIEM (Przewoźniak Maciej) ....................................................... 358
14. PROPOZYCJA MONITORINGU ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA NA
ŚRODOWISKO (opracowanie zbiorowe) .............................................................. 360
14.1. Monitoring środowiska przyrodniczego........................................................... 360
14.2. Monitoring środowiska kulturowego................................................................ 365
15. WYKAZ TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB
LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY, JAKIE NAPOTKANO OPRACOWUJĄC
RAPORT (opracowanie zbiorowe) .........................................................................367
16. WYKAZ ŹRÓDEŁ INFORMACJI STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ DO
SPORZĄDZENIA RAPORTU (opracowanie zbiorowe) .......................................369
Spis tabel: ...................................................................................................... 387
Spis rysunków: ............................................................................................... 388
Spis fotografii: ................................................................................................ 390
Dokumentacja fotograficzna - krajobrazy
Spis załączników:
Załącznik 1. Postanowienie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w
Gdańsku z dnia 24.09.2009 r. (RDOŚ-22-WOO.6670/37-9/09/At) o
obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko oraz o
zakresie raportu o oddziaływaniu na środowisko dla przedsięwzięcia pn.
>Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II –
przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<.
Załącznik 2. Opinia Wydziału Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urzędu
Wojewódzkiego nt. klapowania urobku na tzw. klapowisku DCT z dnia
30.12.2004 r. (ŚR/Ś.III.EŻ/6622-41/04)
Załącznik 3. Decyzja Urzędu Morskiego w Gdyni o pozwoleniu na składowanie
urobku na tzw. klapowisku DCT z dnia 01.02.2005 r. (IOŚ
82011/02/05).
Załącznik 4. Krajowy plan zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń środowiska
morskiego. 2005 - spis treści.
Załącznik 5. Plan zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń wód portowych
zarządzanych przez Zarząd Portu Gdańsk S.A. 2004 - spis treści.
Załącznik 6. Opinia archeologiczno-konserwatorska z dnia 30.06.2009 r.
Załącznik 7. Pismo Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku z dnia
12.02.2009 r.
Załącznik 8. Pismo Miejskiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku z dnia
03.02.2009 r.
8
proeko
TOM 2
STRESZCZENIE RAPORTU W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
PODSTAWY PRAWNE I ZAKRES RAPORTU .................................................... 3
CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA.......................... 4
ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA MARTWEJ WISŁY, MOTŁAWY I
ICH OTOCZENIA ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ .......................................................... 8
STRUKTURA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OTOCZENIA MARTWEJ WISŁY
I UJŚCIA MOTŁAWY ......................................................................................... 17
DZIEDZICTWO KULTUROWE MARTWEJ WISŁY, UJŚCIOWEGO ODCINKA
MOTŁAWY ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ I ICH LĄDOWEGO OTOCZENIA ............. 17
KRAJOBRAZ REJONU MARTWEJ WISŁY I UJŚCIA MOTŁAWY ORAZ
WISŁY ŚMIAŁEJ ................................................................................................ 18
OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WARIANTÓW
PRZEDSIĘWZIĘCIA, W TYM RÓWNIEŻ W RAZIE WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ
AWARII ORAZ POTENCJALNEGO TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO............................................................................................ 19
UWARUNKOWANIA I UZASADNIENIE WYBORU WARIANTU
PRZEDSIĘWZIĘCIA DO REALIZACJI............................................................. 22
OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WARIANTU
PRZEDSIĘWZIĘCIA WYBRANEGO DO REALIZACJI Z UWZGLĘDNIENIEM
SKUMULOWANEGO ODDZIAŁYWANIA Z PRZEDSIĘWZIĘCIEM PN.
>WYKONANIE TORU WODNEGO NA ODCINKU OD KANAŁU PŁONIE NA
MARTWEJ WIŚLE DO UJŚCIA WISŁY ŚMIAŁEJ DO BAŁTYKU< ................... 23
OPIS PRZEWIDYWANYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ
PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO, OBEJMUJĄCY BEZPOŚREDNIE,
POSREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKO-, ŚREDNIO- I
DŁUGOTERMINIOWE, STAŁE, OKRESOWE I CHWILOWE
ODDZIAŁYWANIA NA SRODOWISKO ............................................................. 57
UWARUNKOWANIA PRAWNE REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA
W OBRĘBIE I W OTOCZENIU FORM OCHRONY PRZYRODY....................... 59
DZIAŁANIA MAJACE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ
PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO ORAZ ROZWIĄZANIA
ALTERNATYWNE ............................................................................................. 62
ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH ZWIĄZANYCH Z
PRZEDSIĘWZIĘCIEM ....................................................................................... 63
PROPOZYCJA MONITORINGU ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA NA
ŚRODOWISKO.................................................................................................. 64
WYKAZ TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB
LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY, JAKIE NAPOTKANO OPRACOWUJĄC
RAPORT ............................................................................................................ 65
9
proeko
16. WYKAZ ŹRÓDEŁ INFORMACJI STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ DO
SPORZĄDZENIA RAPORTU............................................................................. 66
Spis rysunków: .......................................................................................................... 66
10
proeko
1. PODSTAWY PRAWNE I ZAKRES RAPORTU (Przewoźniak Maciej)
Przedmiotem opracowania jest raport o oddziaływaniu na środowisko
przedsięwzięcia pn. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap
II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, planowanego w
Gdańsku (woj. pomorskie).
Raport sporządzono jako załącznik do wniosku o wydanie decyzji o
środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia.
Zgodnie z Ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o
środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o
ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz. 1227 z późn.
zmianami) oraz z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w
sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem
przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. 2004,
Nr 257 poz. 2573, zm. Dz. U. 2005, Nr 92, poz. 769 oraz Dz. U. z 2007, Nr 121, poz.
840) przedsięwzięcie pn. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku.
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, w tym:
pogłębienie toru wodny na rzece (Martwa Wisła), w granicach portu morskiego,
umożliwiające pływanie statków o nośności powyżej 1350 ton;
 składowane refulatu (odpadów) z pogłębiana toru wodnego na klapowisku
(składowisku) na dnie morza, mogącym przyjmować nie mniej niż 10 ton
odpadów na dobę,
należą do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko,
a
 składowane refulatu z pogłębiana toru wodnego na brzegu i przybrzeżu morza, w
zakresie zmian linii brzegowej morza,
należy do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko.
W związku z powyższym przedsięwzięcie musi uzyskać decyzję o
środowiskowych uwarunkowaniach jego realizacji.

Postanowienie o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko
oraz o zakresie raportu o oddziaływaniu na środowisko dla przedsięwzięcia pn.
>Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa
szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< wydał 24.09.2009 r. Regionalny
Dyrektor Ochrony Środowiska w Gdańsku (RDOŚ-22-WOO.6670/37-9/09/At), po
zasięgnięciu opinii Granicznego Inspektora sanitarnego w Gdyni (załącznik 1).
Zgodnie z postanowieniem zakres raportu ma być zgodny z art. 66 ust. 1 i 2 Ustawy
z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz. 1227), ze szczególnym
uwzględnieniem:
1)
Charakterystyki przyrodniczej terenu przedsięwzięcia z uwzględnieniem typów siedlisk
przyrodniczych, siedlisk gatunków oraz gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną na mocy
przepisów o ochronie przyrody z dn. 16.IV.2004 r.;
11
proeko
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Występowania siedlisk przyrodniczych, gatunków i ich siedlisk chronionych w granicach
obszarów Natura 200: „Ujście Wisły” PLB 220004, „Ostoja w Ujściu Wisły” PLH 220044,
„Zatoka Pucka” PLB 220005 - w zasięgu oddziaływania inwestycji;
Oceny wpływu inwestycji na etapie realizacji i eksploatacji na siedliska przyrodnicze i
siedliska gatunków, dla których ochrony wyznaczono ww. obszary Natura 2000;
Wskazanie sposobów zapobiegania i ograniczania oddziaływania inwestycji na siedliska
przyrodnicze i siedliska gatunków warz z określeniem istotności oddziaływania na przedmiot
ochrony w granicach obszaru Natura 2000 w przypadku stwierdzenia potencjalnego
negatywnego oddziaływania na ww. obszary;
Określenia skumulowanego oddziaływania wszelkich prac związanych z realizacją projektu
„Toru wodnego wraz z analizą nawigacyjną na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle
do ujścia Wisła śmiałej do Bałtyku;
Określenie charakteru oraz wielkości zmian przepływu i wymiany wód rzecznych z wodami
morskimi wynikających z przekształcenia koryta rzeki;
Wskazania wpływu zmącenia i zamulenia wód rzeki w fazie realizacji przedsięwzięcia wraz z
wpływem na występowanie ryb i minogów, ich wędrówkę i tarło;
Analizy wariantów planowanego przedsięwzięcia z uzasadnieniem ich wyboru wraz z
określeniem ich przewidywanego oddziaływania na środowisko. Wskazanie wariantu
najkorzystniejszego do realizacji dla wnioskodawcy oraz wariantu najkorzystniejszego dla
środowiska. Wariantowanie powinno dotyczyć aspektów lokalizacji urobku oraz form jego
transportu jak i rodzajów technologii i rozwiązań technicznych możliwych do wykorzystania
podczas realizacji planowanej inwestycji;
Wskazanie nadrzędnego interesu publicznego.
Zgodnie z art. 66 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji
o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o
ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz. 1227 ze zm.):
1. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać:
1) opis planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności:
a) charakterystykę całego przedsięwzięcia i warunki użytkowania terenu w fazie
budowy i eksploatacji lub użytkowania,
b) główne cechy charakterystyczne procesów produkcyjnych,
c) przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania
planowanego przedsięwzięcia;
2) opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego
oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów
środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o
ochronie przyrody;
3) opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania
planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o
ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
4) opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania
przedsięwzięcia;
5) opis analizowanych wariantów, w tym:
a) wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu
alternatywnego,
b) wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wraz z uzasadnieniem ich wyboru;
6) określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów,
w tym również w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a także
możliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko;
7) uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego
oddziaływania na środowisko, w szczególności na:
a) ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze,
12
proeko
b) powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i
krajobraz,
c) dobra materialne,
d) zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności
rejestrem lub ewidencją zabytków,
e) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-d;
8) opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę oraz opis
przewidywanych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko,
obejmujący bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio-i
długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływania na środowisko, wynikające z:
a) istnienia przedsięwzięcia,
b) wykorzystywania zasobów środowiska,
c) emisji;
9) opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub
kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności
na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru;
10) dla dróg będących przedsięwzięciami mogącymi zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko:
a) określenie założeń do:
– ratowniczych badań zidentyfikowanych zabytków znajdujących się na obszarze
planowanego przedsięwzięcia, odkrywanych w trakcie robót budowlanych,
– programu zabezpieczenia istniejących zabytków przed negatywnym
oddziaływaniem planowanego przedsięwzięcia oraz ochrony krajobrazu
kulturowego,
b) analizę i ocenę możliwych zagrożeń i szkód dla zabytków chronionych na
podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w
szczególności zabytków archeologicznych, w sąsiedztwie lub w bezpośrednim
zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia;
11) jeżeli planowane przedsięwzięcie jest związane z użyciem instalacji, porównanie
proponowanej technologii z technologią spełniającą wymagania, o których mowa w
art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska;
12) wskazanie, czy dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie
obszaru ograniczonego użytkowania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, oraz określenie granic takiego obszaru,
ograniczeń w zakresie przeznaczenia terenu, wymagań technicznych dotyczących
obiektów budowlanych i sposobów korzystania z nich; nie dotyczy to przedsięwzięć
polegających na budowie drogi krajowej;
13) przedstawienie zagadnień w formie graficznej;
14) przedstawienie zagadnień w formie kartograficznej w skali odpowiadającej
przedmiotowi i szczegółowości analizowanych w raporcie zagadnień oraz
umożliwiającej kompleksowe przedstawienie przeprowadzonych analiz oddziaływania
przedsięwzięcia na środowisko;
15) analizę
możliwych
konfliktów
społecznych związanych z planowanym
przedsięwzięciem;
16) przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia
na etapie jego budowy i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na cele i
przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru;
17) wskazanie trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej
wiedzy, jakie napotkano, opracowując raport;
18) streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w
odniesieniu do każdego elementu raportu;
19) nazwisko osoby lub osób sporządzających raport;
20) źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia raportu.
13
proeko
2. Informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 4-8, powinny uwzględniać przewidywane
oddziaływanie analizowanych wariantów na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura
2000 oraz integralność tego obszaru.
3. W razie stwierdzenia możliwości transgranicznego oddziaływania na środowisko,
informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 1-16, powinny uwzględniać określenie
oddziaływania planowanego przedsięwzięcia poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
4. Jeżeli dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie obszaru
ograniczonego użytkowania, do raportu powinna być załączona poświadczona przez
właściwy organ kopia mapy ewidencyjnej z zaznaczonym przebiegiem granic obszaru, na
którym jest konieczne utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania. Nie dotyczy to
przedsięwzięć polegających na budowie drogi krajowej.
5. Jeżeli planowane przedsięwzięcie jest związane z użyciem instalacji objętej obowiązkiem
uzyskania pozwolenia zintegrowanego, raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko powinien zawierać porównanie proponowanej techniki z najlepszymi
dostępnymi technikami.
6. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien uwzględniać
oddziaływanie przedsięwzięcia na etapach jego realizacji, eksploatacji lub użytkowania
oraz likwidacji.
„Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. >Modernizacja
wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego
na Martwej Wiśle i Motławie< obejmuje problematykę określoną w przytoczonym
powyżej art. 66., ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień określonych w
postanowieniu RDOŚ w Gdańsku o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania
na środowisko oraz o zakresie raportu o oddziaływaniu na środowisko (załącznik 1).
„Raport...” opracowano na podstawie:

materiałów projektowych dostarczonych przez Zleceniodawcę – Urząd Morski w
Gdyni;

inwentaryzacji przyrodniczej akwenów i terenów planowanego przedsięwzięcia,
obejmującej:
 pomiary hydrologiczne;
 rozpoznanie roślinności wodnej i lądowej, ze szczególnym uwzględnieniem
gatunków roślin chronionych w Polsce, w tym na obszarach Natura 2000;
 rozpoznanie siedlisk wodnych i lądowych chronionych na obszarach Natura
2000;
 rozpoznanie fauny bezkręgowców wodnych, ryb i minogów, płazów, gadów,
ptaków i ssaków;
 rozpoznanie sozologiczne i krajobrazowe;

materiałów archiwalnych Urzędu Morskiego w Gdyni;

materiałów archiwalnych BPiWP „Proeko” w Gdańsku;

publikacji
dotyczących
środowiska
przyrodniczego
przedsięwzięcia i jego regionalnego otoczenia;

publikacji dotyczących zagadnień
oddziaływania na środowisko;

prawa powszechnego i miejscowego ochrony środowiska;
teoretycznych
i
terenu
lokalizacji
metodycznych
ocen
14
proeko

informacji zawartych na stronach internetowych instytucji i przedsiębiorstw
zajmujących się ochroną środowiska w Regionie Gdańskim.
Wykaz źródeł, w postaci materiałów publikowanych, archiwalnych i aktów
prawnych, na podstawie których opracowano „Raport...”, zawiera rozdz. 16.
15
proeko
2.
CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA
(Kaźmierski Marcin)
2.1. Istota przedsięwzięcia – jego cel i zakres, powiązania z
przedsięwzięciem pn. >Wykonanie toru wodnego na Wiśle
Śmiałej< oraz specyfika wynikająca z położenia
Przedsięwzięcie pn. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku.
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< realizowane jest
w ramach „Programu operacyjnego >Infrastruktura i środowisko<”. Istotą etapu II
modernizacji jest pogłębienie toru wodnego na Martwej Wiśle oraz przebudowa lub
remont wybranych odcinków nabrzeży Martwej Wisły (w tym Kanału Płonie) i
Motławy.
Przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie ma przede wszystkim
na celu:
 wzrost sprawności i bezpieczeństwa żeglugi na Martwej Wiśle i na ujściowym
odcinku Motławy;
 przeciwdziałanie dekapitalizacji nabrzeży i eliminację zagrożenia katastrofami
budowlanymi;
 umożliwienie rozwoju zainwestowania dzielnicy portowo-przemysłowej Gdańska.
Zakres terytorialny przedsięwzięcia obejmuje rzekę Motławę, na odcinku od
mostów w ciągu ulicy Stągiewnej (Zielonego i Stągiewnego) do ujścia Motławy do
Martwej Wisły (Polski Hak) oraz dalej rzekę Martwą Wisłę, na odcinku od Polskiego
Haka do Kanału Płonie włącznie, w całości w granicach administracyjnych Gdańska
(rys. 1). W ramach przedsięwzięcia wykonane mają być następujące, podstawowe
prace (rys. 2):
 pogłębienie toru wodnego na Martwej Wiśle,
 przebudowa Nabrzeża Flisaków (odcinki I i II),
 przebudowa Nabrzeża Szyprów;
 poszerzenie i obudowa Kanału Płonie;
 przebudowa nabrzeży Motławy.
Pogłębienie toru wodnego na Martwej Wiśle i Motławie jest ściśle powiązane
funkcjonalnie z przedsięwzięciem pn. >Wykonanie toru wodnego na odcinku od
Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku<, które
obejmuje pogłębienie toru wodnego Wisły Śmiałej. Szlaki wodne na Martwej Wiśle i
na Wiśle Śmiałej tworzą wspólnie połączenie Portu Gdańsk z Zatoką Gdańską od
strony wschodniej (rys. 1 i 2) – połączenie zachodnie stanowi ujściowy odcinek
Martwej Wisły.
Planowane przedsięwzięcie w całości położone jest w granicach Portu Gdańsk
(rys. 2). Strukturę, zakres terytorialny i kompetencyjny organów administracji morskiej
reguluje ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej
Polskiej i administracji morskiej (tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502 ze
zm.). Terenowym organem administracji morskiej właściwym dla miasta Gdańska jest
dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni. Obszary działania tego organu w granicach
miasta dotyczą wewnętrznych wód morskich, portów i przystani morskich oraz pasa
16
proeko
nadbrzeżnego, na który składają się pas techniczny i pas ochronny brzegu
morskiego.
Wewnętrzne wody morskie obejmują część Zatoki Gdańskiej, a także rzeki,
kanały, baseny portowe w granicach administracyjnych portu morskiego. Ze względu
na zasięg granic Portu Gdańsk (rys. 2) wody te sięgają w głąb lądu, stanowiąc istotny
element w strukturze przestrzennej północnej części miasta, w tym również
Śródmieścia. Wewnętrzne wody morskie są własnością Skarbu Państwa, a
kompetencje w zakresie planowania miejscowego na tych wodach należą wyłącznie
do organów administracji morskiej. Lądowy obszar portu określa Rozporządzenie
Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 23 listopada 1998 r. w sprawie
ustalenia granicy od strony lądu portu morskiego w Gdańsku (Dz. U. 1998, Nr 146,
poz. 960). Obszar ten obejmuje znaczną część wyspy Stogi (wyłączając z niej
osiedla mieszkaniowe i fragment lasów nadmorskich) oraz zróżnicowanej szerokości
tereny przyległe do lewego brzegu Martwej Wisły.
Administracyjny obszar portu jest tylko częściowo wykorzystany pod funkcje
portowe (tereny w gestii Zarządu Morskiego Portu Gdańsk SA). Oprócz terenów
przeznaczonych na różnego rodzaju działalność przemysłową, infrastrukturę
techniczną oraz nieliczne obiekty mieszkaniowe i obiekty infrastruktury społecznej
znajdują się tu znaczne rezerwy terenowe dla rozwoju funkcji portowo-przemysłowej.
W strukturze własności przeważają grunty Skarbu Państwa i gminne, często w
użytkowaniu wieczystym podmiotów gospodarczych, występują też grunty prywatne,
głównie w części nad Martwą Wisłą. Pas nadbrzeżny, tj. pas techniczny i pas
ochronny, obejmuje tereny poza obszarem portu morskiego.
2.2. Wariant podstawowy przedsięwzięcia i zastosowane w nim
rozwiązania chroniące środowisko
Zakres przedsięwzięcia pn. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie <
obejmuje rzekę Motławę, na odcinku od mostów w ciągu ulicy Stągiewnej (Zielonego
i Stągiewnego) do ujścia Motławy do Martwej Wisły (Polski Hak) oraz rzekę Martwą
Wisłę, na odcinku od Polskiego Haka do Kanału Płonie (rys. 2). Na potrzeby
przedsięwzięcia wykonana została dokumentacja przedprojektowa, w której skład
wchodzą: inwentaryzacje stanu istniejącego oraz koncepcje przebudowy toru
wodnego na Martwej Wiśle i nabrzeży na Martwej Wiśle i Motławie. Bardzo wysokie
koszty, jakie związane są z budową konstrukcji hydrotechnicznych i torów wodnych,
zmusiły Inwestora – Urząd Morski do wybrania odcinków nabrzeży przewidzianych
do przebudowy w miejscach, gdzie stan techniczny istniejących konstrukcji jest zły,
lub gdzie projektowany tor wodny wymusza ich przebudowę, lub remont. Dla
wytypowanych inwestycji wykonana została dokumentacja projektowa obejmująca
przestrzennie (rys. 2):
1) tor wodny na Martwej Wiśle,
2) Nabrzeże Flisaków (odcinek I i II),
3) Nabrzeże Szyprów,
4) obudowę brzegów Kanału Płonie (lewego i prawego),
5) nabrzeża Motławy na odcinku od mostów w ciągu ul. Stągiewnej do Polskiego
Haka.
17
proeko



1. Tor wodny na Martwej Wiśle na odcinku od Polskiego Haka do Kanału
Płonie
Projektowany tor ma trzy charakterystyczne odcinki (rys. 3):
odcinek I od Kanału Płonie do mostu wantowego im. Jana Pawła II;
odcinek II (środkowy) pomiędzy mostami: wantowym i Mostem Siennickim;
odcinek III od Mostu Siennickiego do Polskiego Haka.
Odcinek I toru wodnego stanowić będzie przedłużenie projektowanego toru
wodnego na Wiśle Śmiałej – rozpoczyna się od obrotnicy o średnicy 210 m,
usytuowanej w rozwidleniu rzek, a kończy w miejscu jego zwężenia i spłycenia pod
mostem wantowym im. Jana Pawła II. Parametry i kształt toru wodnego na tym
odcinku zapewnią sprawną i bezpieczną żeglugę jednostek modelowych,
przewidzianych do obsługi Rafinerii Gdańskiej oraz stoczni położonych na brzegach
rzeki, a także jednostek turystycznych i tramwajów wodnych. Poniżej przedstawiono
parametry techniczne tych jednostek:
a) chemikaliowiec „Bitfjord”: L = 85,2 m, B = 12,2 m, T = 4,1 m ,
b) chemikaliowiec „Bitland”: L = 105 m, B =1 5,82 m, T = 5,75 m,
c) tramwaj wodny: L = 15÷20 m; B = 4÷5 m; T = 1,1m,
d) zespoły holownicze (pchane) obsługiwane przez Stocznię „Wisła” i Stocznię
„Conrad”: L = 110 m, B = 21 m, T = 2,5 m,
e) jachty i inne jednostki sportowe: L = 20 m, B = 8 m, T = 3,5 m,
f) jednostki o niewielkich parametrach i zanurzeniu (barki, kutry rybackie, jednostki
żeglugi pasażerskiej, jednostki kontrolne Urzędu Morskiego itp.).
Tor rozpoczyna się odcinkiem prostym stanowiącym wyjście z obrotnicy na
Wiśle Śmiałej. Odcinek ten ma długość ~167,6 m mierząc od środka obrotnicy i
zwęża się obustronnie ze ~115 m na styku z obrotnicą do 60 m. Z odcinka prostego
tor wodny o głębokości 6,7m (7,0 m przy wykonaniu w pracach czerpalnych 100%
rezerwy bagrowniczej) przechodzi w łuk prawoskrętny o promieniu R=360 m i dł.
L=~346,3 m (KD=55 w prawo) zwężając się prawostronnie na swoim końcowym
odcinku dł. 64,2 m do 51m. Dalej tor biegnie odcinkiem prostym o długości 268,5 m i
szerokości 51m. Projektuje się na tym odcinku ścięcie części istniejących terenów
wzdłuż ul. Przełom, zgodnie z Uchwałą Rady Miasta Gdańska nr XX/608/2000 z dnia
30 marca 2000 r. w sprawie uchwalenia „Miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego Krakowiec- Górki Zachodnie w mieście Gdańsku”. Na przedłużeniu
odcinka prostego i długości 50m następuje ponowne poszerzenie toru obustronne do
szerokości 60m.
Z odcinka prostego tor wodny przechodzi w łuk lewoskrętny o promieniu R=360
m i dł. L=~346,3 m (KD=55 w lewo) rozszerzając się lewostronnie na swoim
początkowym odcinku dł. 64,2 m do 60m. Dalej rozpoczyna się odcinek prosty toru
stanowiący wejście na obrotnicę na Wiśle Śmiałej.
Odcinek ten ma długość ~167,6 m mierząc do osi obrotnicy. Na odcinku tym
następuje obustronne poszerzenie toru do ~115 m na styku z obrotnicą.
Projektowana średnica obrotnicy wynosi D=210m.
Długość zmodernizowanego Kanału Płonie wyniesie ok. 333 m a szerokość ok.
51m.
Następnie tor poszerzony do 60 m będzie przebiegać od stoczni „Wisła” nurtem
rzeki do obrotnicy, usytuowanej na wysokości Rafinerii Gdańskiej. Średnica obrotnicy
18
proeko
wynosić będzie 210 m. Tor na 400 m odcinku podejściowym do obrotnicy będzie się
stopniowo poszerzać. Na wysokości przejść rurociągów pod dnem Martwej Wisły
szerokość projektowanego toru może ulec zmianie w przypadku stwierdzenia
odchyłek w rzeczywistym ułożeniu rurociągów, w stosunku do ich położenia
przewidzianego w projekcie budowlanym.
Od obrotnicy przy Rafinerii do mostu wantowego szerokość toru wynosić będzie
60 m. Z obrotnicy tor wychodzić będzie łukiem w lewo, a następnie prawoskrętnym i
dalej będzie wykonany po linii prostej o długości ok. 1,4 km aż do Reduty Płońskiej.
Dalej tor o szerokości 60 m, głęboki 6,7 m, przebiegać będzie łagodnym łukiem o
promieniu 800 m do mostu wantowego im. Jana Pawła II, gdzie nastąpi jego
zwężenie do szerokości 50 m i spłycenie do 4,7 m (5,0 m przy wykonaniu 100%
rezerwy bagrowniczej).
Odcinek II toru będzie się zaczynać w miejscu jego zwężenia i spłycenia pod
mostami wantowym i kolejowym, a kończyć pod Mostem Siennickim. Łączna długość
tego odcinka wyniesie ok. 1,15 km. Zmiana parametrów toru związana jest ściśle z
prześwitem i szerokością przęseł żeglownych mostów: kolejowego i Mostu
Siennickiego. Szerokość przęsła żeglownego mostu kolejowego, do czasu jego
przebudowy, ogranicza szerokość toru do 11 m, a Mostu Siennickiego (którego
przebudowy nie planuje się) do 19,5 m. Parametry toru na odcinku II zmniejszą
znacząco koszty jego wykonania, a pomimo tego zapewni on sprawną i bezpieczną
żeglugę jednostek turystycznych, prywatnych jachtów oraz tramwajów wodnych o
następujących parametrach:
a) tramwaj wodny – L=15÷20m; B=4÷5m; T=1,1m
b) jachty i inne jednostki sportowe – L=20m; B=8m; T=3,5m
oraz jednostkom o niewielkich parametrach i zanurzeniu (barki, kutry rybackie,
jednostki żeglugi pasażerskiej, jednostki kontrolne Urzędu Morskiego itp.).
Odcinek III toru zaczynać się będzie pod Mostem Siennickim i kończyć na
wysokości Polskiego Haka, w miejscu obrotnicy łączącej Kanał Kaszubski, Martwą
Wisłę i Motławę. Za Mostem Siennickim, po wykonaniu drobnych prac
podczyszczeniowych, tor przebiegać będzie nurtem rzeki, gdzie głębokości wynoszą
blisko 7 m. Nastąpi ponowne poszerzenie toru do 60 m a więc jego parametry będą
takie same jak odcinka I.
W ramach realizacji toru wodnego konieczne będzie wykonanie robót
czerpalnych,
a po ich ukończeniu odpowiednie jego oznakowanie nawigacyjne.
Całkowita kubatura robót czerpalnych związana z wykonaniem projektowanego
toru wyniesie łącznie około 1.139.600 m3. W obliczeniach uwzględniono rezerwę
bagrowniczą tb=0,3 m (100% rezerwy z dna toru i 50% rezerwy bagrowniczej ze
skarp).
System oznakowania nawigacyjnego nowego toru wodnego stanowić będzie 30
nowoczesnych pław świetlnych, które zapewnią bezpieczeństwo żeglugi w różnych
porach doby, jak również w ciężkich warunkach hydrologiczno-meteorologicznych (m
in. w okresach zalodzenia zimą). Pławy stanowić będą ujednolicony system
oznakowania wraz z pławami projektowanego toru wodnego na Wiśle Śmiałej.
Plan sytuacyjny toru wodnego na Martwej Wiśle na odcinku od Kanału Płonie do
Polskiego Haka przedstawia rys. 2.
19
proeko
Projekt toru w wariancie podstawowym przewiduje odkład urobku czerpalnego
(zob. rys. 10):
 namuły na klapowisku morskim na Zat. Gdańskiej (tzw. DCT) – 819,6 tys. m3
 piaski niezanieczyszczone na przybrzeżu i brzegu Zat. Gdańskiej – 320 tys. m3,
w rejonach:
- od molo w Gdyni Orłowie na południe do km brzegu 79,5 i w zatokach
erozyjnych na wschód od rezerwatu „Ptasi Raj”, na odcinku ok. 300 m;
- na brzegu rezerwatu „Ptasui Raj”;
- na wschód od Przekopu Wisły.
Natężenie ruchu statków
Natężenie ruchu statków (w zdecydowanej większości zestawów holowniczych)
na akwenie Martwej Wisły do obrotnicy Polski Hak wynosiło w 2009 r. (wg danych
Kapitanatu Portu Gdańsk):
 zestawy holownicze do 60 m - ilość przepłynięć 40;
 zestawy holownicze do 60-80 m - ilość przepłynięć 98;
 zestawy holownicze do 80-100 m - ilość przepłynięć 113;
 zestawy holownicze do 100-120 m - ilość przepłynięć 40.
W ciągu całego 2009 r. przepłynęło 291 zestawów holowniczych.
Przewiduje się, że po wykonaniu toru wodnego liczba jednostek wyniesie ok.
400/rok (poza turystycznymi) – nośność jednostek do 5000 DWT.
2. Nabrzeże Flisaków – odcinek I i II
Nabrzeże Flisaków znajduje się na lewym brzegu Martwej Wisły, pomiędzy
Polskim Hakiem a Mostem Siennickim (odcinek III projektowanego toru wodnego)
(rys. 2).
Do przebudowy wytypowano dwa odcinki nabrzeża: odcinek I przy Polskim Haku
o długości 163,96 m i odcinek II przy Moście Siennickim o długości 143,15 m. Na
obydwu odcinkach zaprojektowano nabrzeże oczepowe na stalowej ściance
szczelnej kombinowanej typu PU12 10/10 omega-18, zakotwione kotwami
mikropalowymi. Rzędna wbicia ścianki szczelnej wynosić będzie -17,8 m ÷ -18,8 m.
Rzędna projektowanej żelbetowej nadbudowy wyniesie +2,0 m a jej szerokość 2,1 m.
W oczepie wykonany zostanie kanał instalacyjny o szerokości 0,9 m i głębokości 1,0
m. Będzie to kanał zamknięty, z włazami klasy C250, rozmieszczonymi w rozstawie
w przybliżeniu równym długości sekcji dylatacyjnej. Oczep sięgający do rzędnej -0,30
m będzie obejmował koronę stalowej ścianki szczelnej. Kotwy mikropalowe
mocowane będą w gniazdach wykonanych w oczepie żelbetowym na rzędnej +1,0
m. Nośności kotew wyniosą 550 kN i 680 kN, a ich nachylenie 35° oraz 45°. Rozstaw
kotew wyniesie 1,85 ÷ 2,1 m. Nabrzeże wyposażone będzie w pachoły cumownicze
ZL-30 o nośności 300kN, ramy odbojowe z belek gumowych, drabinki wyjściowe oraz
sprzęt ratunkowy.
Za konstrukcją nabrzeża wykonany zostanie zasyp do rzędnej istniejącego
terenu +1,20 ÷ +1,70 m, z piasku grubego przykrytego w pasie o szerokości 2,0 m od
krawędzi oczepu oraz na długości wyprofilowanej skarpy warstwą tłucznia o grubości
25 cm. Zasypy wykonane zostaną gruntem dowiezionym, ponieważ grunt
pochodzący z wykopów roboczych nie nadaje się do wykorzystania i wywieziony
będzie do ZUO w Gdańsku Szadółkach lub innego.
20
proeko
Wzdłuż odcinka I projektowanego nabrzeża planuje się przebudowę istniejącego
wylotu kolektora wod.-kan. oraz budowę nowego kanału  200 wraz z wylotem.
Realizacja inwestycji przebudowy Nabrzeża Flisaków wymagać będzie
przeprowadzenia następujących robót rozbiórkowych (łącznie dla obu odcinków):
 wykopy robocze z wywiezieniem i utylizacją urobku ok. 688 m3;
 zbiórka istniejącego gruzu betonowego różnej wielkości sporadycznie
występującego na nabrzeżu, z wywiezieniem na składowisko wskazane przez
Inwestora;
 przycięcie drewnianej ścianki szczelnej o grubości ok. 8 cm z rozbiórką kleszcza
(ok. 62 m);
Po ukończeniu budowy nabrzeża projektuje się wykonanie przed nim prac
podczyszczeniowych, umożliwiających nawiązanie głębokości do projektowanego
toru na Martwej Wiśle. Głębokość techniczna dna przy nabrzeżu wyniesie 6,5 m.
Kubatura robót pogłębiarskich z uwzględnieniem rezerwy bagrowniczej (t b=0,2m)
wyniesie:
 odcinek I: V=15 533 m3;
 odcinek II: V=14 240 m3.
Urobek pochodzący z robót podczyszczeniowych zostanie odłożony na
klapowisku morskim na Zat. Gdańskiej - tzw. DCT (rys. 10).
Przekroje charakterystyczne Nabrzeża Flisaków na odcinkach I i II przedstawia
rys. 4.
3. Nabrzeże Szyprów
Nabrzeże Szyprów znajduje się na prawym brzegu Martwej Wisły, pomiędzy
Mostem Siennickim a mostem wantowym (odcinek II projektowanego toru wodnego).
Projektowana przebudowa rozpoczyna się przy Moście Siennickim i składa z dwóch
odcinków konstrukcyjnych: pierwszego o długości 159 m nazwanego obudową
skarpową i drugiego o długości 445 m, nazwanego nabrzeżem oczepowym.
Odcinek pierwszy – obudowa skarpowa – stanowić będzie konstrukcja oporowa
złożona z pali żelbetowych, betonowych płyt oporowych oraz prefabrykowanego
oczepu żelbetowego, kotwiona przy pomocy kotew gruntowych.
Projektowana rzędna góry oczepu wyniesie -0,6m a jego spodu -1,2m. Pale
żelbetowe o przekroju 20x25 cm i długości 4,7 m wbite zostaną w rozstawie co 2,0
m do rzędnej -5,5 m. Za palami ustawione zostaną prefabrykowane płyty oporowe
podtrzymujące naziom. Na palach opierać się będą prefabrykaty oczepu
żelbetowego. Za nimi, na wyprofilowanej z zasypu skarpie, ułożone zostaną
ochronne płyty betonowe pełne i ażurowe, w otworach których wykonana zostanie
biozabudowa.
Rzędna góry skarpy biegnącej w nachyleniu 1:1,5 wyniesie +1,8 m. Korona
skarpy o szerokości 2,7 m kończyć się będzie skarpą, w nachyleniu 1:2 schodzącą
do istniejącego terenu. Głębokość techniczna dna przy konstrukcji wyniesie 1,5 m.
Odcinek drugi – nabrzeże oczepowe – stanowić będzie oczep żelbetowy na
stalowej ściance szczelnej kombinowanej typu PU12 10/10 omega-18, zakotwiony
kotwami mikropalowymi. Rzędna wbicia ścianki szczelnej będzie wynosić -17,0 m.
Rzędna projektowanej żelbetowej nadbudowy wyniesie +1,80 m, a jej szerokość 2,1
21
proeko
m.
W oczepie wykonany zostanie kanał instalacyjny o szerokości 0,9 m i głębokości 1,0
m. Będzie to kanał zamknięty z włazami klasy D 400, rozmieszczonymi co ok. 50 m.
Oczep , sięgający do rzędnej -0,30 m, będzie obejmować koronę stalowej ścianki
szczelnej. Kotwy mikropalowe mocowane będą w gniazdach wykonanych w oczepie
żelbetowym na rzędnej +1,00m. Nośności kotew wyniosą 550 kN i 580 kN, a ich
nachylenie 40°. Rozstaw kotew wyniesie 1,9÷2,0 m. Nabrzeże wyposażone będzie w
pachoły cumownicze ZL-15 o nośności 150 kN, urządzenia odbojowe w postaci belek
gumowych, drabinki wyjściowe oraz sprzęt ratunkowy. Za oczepem wyprofilowana
zostanie skarpa, w nachyleniu 1:2 schodząca do istniejącego terenu z wbudowanymi
schodami betonowymi.
Zasypy wykonane zostaną gruntem dowiezionym, ponieważ grunt pochodzący z
wykopów roboczych nie nadaje się do wykorzystania i wywieziony będzie do ZUO w
Gdańsku Szadółkach lub innego.
W ramach projektu nabrzeża przewiduje się przebudowę istniejących wylotów
kanalizacji deszczowej oraz budowę odwodnienia terenu i nabrzeża. W tym celu
wykonana zostanie zasypka filtracyjna, która będzie odbierać wodę z terenu i
odprowadzać do systemu drenażowego. Trasa drenażowa położona będzie
równolegle do nabrzeża i złożona z rur drenażowych PVC-U z otworami
szczelinowymi oraz studni połączeniowo-rewizyjnych.
Po ukończeniu budowy nabrzeża projektuje się wykonanie przed nim prac
podczyszczeniowych umożliwiających nawiązanie głębokości do projektowanego
toru na Martwej Wiśle (5,0 m przy wykorzystaniu 100% rezerwy bagrowniczej).
Głębokość techniczna dna przy konstrukcji wyniesie 4,5 m.
Kubatura robót pogłębiarskich z uwzględnieniem rezerwy bagrowniczej (t b=0,2
m) wyniesie: V =19 287 m3
Urobek pochodzący z robót podczyszczeniowych zostanie odłożony na
klapowisku morskim na Zat. Gdańskiej - tzw. DCT (rys. 10).
Realizacja inwestycji przebudowy Nabrzeża Szyprów wymagać będzie
przeprowadzenia robót rozbiórkowych istniejących konstrukcji:
 wykopy robocze z wywiezieniem i utylizacją urobku ~3 124 m3;
 rozbiórka istniejącej obudowy skarpowej i jej pozostałości ok. 326,6 mb
z wywiezieniem na odpowiednie wysypisko;
 przycięcie istniejących pali drewnianych o średnicy ~30 cm rozstaw co ok. 4,5 m
(ok. 130 szt):
 przycięcie drewnianej ścianki szczelnej gr. ok. 10 cm z rozbiórką kleszcza (k. 604
mb);
 rozkucia żelbetowego oczepu dawnego przyczółka tymczasowego mostu
„Baileya” przy moście Siennickim – ok. 6 m2 z wywiezieniem na składowisko;
 rozbiórka dalb cumowniczych – 24szt.;
 rozbiórka pomostu pływającego – 1szt.;
 rozbiórka ogrodzenia – ok. 300 mb.
Przekroje charakterystyczne Nabrzeża Szyprów na odcinkach obudowy brzegu i
nabrzeża oczepowego przedstawia rys. 4.
22
proeko
4. Obudowa brzegów Kanału Płonie
Kanał Płonie znajduje się tuż za rozwidleniem rzek Martwej Wisły i Wisły Śmiałej
(odcinek I projektowanego toru wodnego). Dla zapewnienia bezpiecznego przejścia
przez kanał jednostek modelowych niezbędne jest jego poszerzenie i pogłębienie.
Obecna szerokość kanału wynosi 30 m. Projekt toru wodnego na Martwej Wiśle
przewiduje poszerzenie kanału do 51 m i pogłębienie do 6,7 m (7,0 m dla 100%
rezerwy bagrowniczej). W tym celu konieczne będzie ścięcie terenów wzdłuż ul.
Przełom na prawym brzegu Kanału Płonie, które jest zgodne z Uchwałą Rady Miasta
Gdańska nr XX/608/2000 z dnia 30 marca 2000r. w sprawie uchwalenia
„Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Krakowiec-Górki Zachodnie
w mieście Gdańsku”.
Obudowę brzegów Kanału Płonie, po jego poszerzeniu, stanowić będzie
konstrukcja złożona z żelbetowego oczepu na stalowej ściance szczelnej
kombinowanej typu PU12 10/10 omega-18 zakotwionej kotwami mikropalowymi.
Rzędna wbicia ścianki szczelnej wyniesie -19,5 m. Długość obudowy prawego
brzegu wynosić będzie 363,2 m a lewego 761,8 m. Rzędna góry oczepu wyniesie
+2,0 m, a jego szerokość 1,0 m. Oczep będzie sięgał do rzędnej -0,30 m.
Nośności kotew mikropalowych mocowanych w gniazdach wykonstruowanych
w oczepie żelbetowym na rzędnej +1,00m wynosić będą po 680kN. Kąt nachylenia
kotew wyniesie 40°.
Pod dnem Kanału Płonie przebiega przewód 15 kV nr 4910 AXCE 3x70/20,
łączący stację transformatorową T-1005 przy ul. Przełom oraz T-1206 Zagroble II. W
miejscu jego występowania wykonana zostanie skrócona ścianka szczelna oraz
umocnienie dna za pomocą worków geotekstylnych wypełnionych piaskiem.
Projekt przewiduje również skrócenie ścianki szczelnej w miejscu planowanych
wodociągów 2xDN250, prowadzonych pod dnem Martwej Wisły. Za oczepem
konstrukcji obudowy brzegów wykonany zostanie zasyp gruntem piaszczystym.
Zasypy wykonane zostaną gruntem dowiezionym na budowę. Grunt pochodzący z
wykopów roboczych nie nadaje się do zasypów i wywieziony będzie na składowisko,
do ZUO w Gdańsku Szadółkach lub innego. Pod oczepem wykonana zostanie
warstwa przepuszczalna ze żwiru, pospółki lub tłucznia, połączoną z ciągłym filtrem
odwrotnym w celu odprowadzenia wód powierzchniowych.
Wzdłuż nowych konstrukcji obudowy brzegów wykonane zostanie oświetlenie, w
skład którego wejdzie 12 słupów oświetleniowych na prawym brzegu i 24 słupy
oświetleniowe na lewym brzegu, zasilanych ze stacji transformatorowej T-1005
Przełom (brzeg prawy) oraz ze stacji transformatorowej T-1206 Zagroble II (brzeg
lewy) po wykonaniu odpowiednich złączy kablowych zgodnie z warunkami wydanymi
przez Energa-Operator S.A.
W związku ze ścięciem części półwyspu, przewiduje się rozebranie czterech
budynków w tym mieszkalnych i gospodarczych, które kolidują z projektowanymi
rozwiązaniami
oraz
przebudowę
istniejących
sieci
energetycznych,
telekomunikacyjnych i wod.-kan. Szczegółowe rozwiązania dotyczące rozbiórek oraz
przebudowy sieci przedstawiono w projektach budowlanych inwestycji.
Przekroje charakterystyczne obudowy brzegów Kanału Płonie lewego i prawego
przedstawia rys. 4.
23
proeko
5. Nabrzeża rzeki Motławy na odcinku od mostów w ciągu ulicy
Stągiewnej do Polskiego Haka
Przewidziane do przebudowy i remontu odcinki nabrzeży Motławy położone są
na lewym i prawym brzegu rzeki. Obszar pod przedmiotową inwestycję ograniczony
jest od południa ulicą Stągiewną wraz z Mostem Zielonym i Mostem Stągiewnym a
od północy ujściem Motławy do Martwej Wisły (rys. 5).
Przedstawione poniżej rozwiązania mogą ulec zmianie w zakresie szczegółów
dotyczących: rzędnej bicia ścianki szczelnej, rodzaju nawierzchni i rodzaju odbojnic.
Nabrzeża pogrupowano w zależności od ich położenia (lewy lub prawy brzeg)
oraz przewidywanych na nich prac (przebudowa lub remont):
1) nabrzeża lewego brzegu Motławy do przebudowy,
2) nabrzeża lewego brzegu Motławy do remontu,
3) nabrzeża prawego brzegu Motławy do przebudowy,
4) nabrzeża prawego brzegu Motławy do remontu.
Ad 1) Nabrzeża lewego brzegu Motławy do przebudowy
Nabrzeża do przebudowy podzielono na 8 odcinków:
 odcinek I o długości 11,24 m, złożony z 1 sekcji;
 odcinek II o długości 100,05 m, złożony z 8 sekcji;
 odcinek III o długości 98,82 m, złożony z 8 sekcji;
 odcinek IV o długości 69,80 m, złożony z 5 sekcji;
 odcinek Va o długości 84,03 m, złożony z 6 sekcji;
 odcinek Vb o długości 58,26 m, złożony z 4 sekcji;
 odcinek VI o długości 114,02 m, złożony z 9 sekcji;
 odcinek VII o długości 230,40 m, złożony z 15 sekcji.
Odcinki I÷VI położone są wzdłuż terenów istniejących zakładów przemysłowych
na przedłużeniu ulicy Wiosny Ludów.
Na wszystkich omawianych odcinkach wykonane zostanie nabrzeże oczepowe
z oczepem żelbetowym na stalowej ściance szczelnej typu AZ19, zakotwionej
w gruncie za pomocą kotew mikropalowych. Rzędna wbicia ścianki szczelnej
wynosić będzie -12,2 m ÷ -14,7 m. Oczep żelbetowy o wymiarach 1,0 x 1,4m i 1,0 x
2,0m będzie obejmować koronę stalowej ścianki szczelnej i sięgać do rzędnej -0,20
m. Rzędna góry oczepu wyniesie +1,2 m i +1,8 m. Głębokość techniczna na całej
długości nabrzeża wyniesie 4,0m. Kotwy mikropalowe o wym. O73/45 mm i 103/78
mm wykonane będą w rozstawie co 2,52 m i nachyleniu 35° oraz 40°.
Nabrzeża wyposażone będą w pachoły cumownicze ZL-15, w rozstawie co 7,0
m, drabinki wyjściowe w rozstawie co ok. 50 m, urządzenia odbojowe kompozytowe
i drewniane oraz krawężniki ochronne o wym. 16 x 16 cm.
Wzdłuż odcinków I, III, IV, V, VI w odległości 4,2 m od linii nabrzeża wykonany
zostanie ciąg spacerowy wyłożony kostką granitową a za nim prefabrykat oporowy
z ławkami drewnianymi.
Wzdłuż odcinka II przebiegać będzie ciąg komunikacyjny o szerokości 3,2m z
kostki granitowej na podbudowie.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinkach I÷VI pokazano na
rys. 6.
24
proeko
Odcinek VII położony jest na lewym brzegu Motławy, wzdłuż ulicy Wiosny Ludów
i dalej aż do ujścia rzeki Raduni. Konstrukcja nabrzeża będzie zbliżona jak dla
odcinków I÷VI. Różnica wystąpi na sekcji 15 nabrzeża, gdzie oczep o szerokości
0,75 m będzie wykonany w spadku od rzędnej +1,80 m do +2,50 m. Ściana odwodna
oczepu zostanie wyłożona cegłą klinkierową.
Nabrzeże wyposażone zostanie w pachoły cumownicze ZL-15, w rozstawie co
7,0 m, drabinki we wnęce 50 x 25 cm w rozstawie co około 50 m, urządzenia
odbojowe drewniane 24 x 24 x 185 cm w rozstawie co 1,20 m oraz krawężniki
ochronne 16 x 16 cm. W odległości 4,20 m od linii nabrzeża wykonany będzie ciąg
spacerowy wyłożony kostką granitową.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku VII pokazano na rys.
6.
Przebudowa nabrzeży będzie się wiązać z robotami rozbiórkowymi istniejących
konstrukcji. Poniżej zestawiono rozbiórki przewidziane na każdym z omawianych
odcinków:
Odcinek I:
 betonowe ogrodzenie o wysokości 2,5 m i długości ok. 11m;
 krawężnik betonowy górnej krawędzi skarpy o wymiarach 0,4m x 0,15m o
długości ok. 11m;
 kostka granitowa obudowy skarpowej ;
 pozostałości pali drewnianych Ø40 – 9 szt., do podcięcia 2 szt.;
 ścianka drewniana 18 x 25 cm o długości ok. 11m.
Odcinek II:
 betonowe ogrodzenie o wysokości 2,5 m i długości ok. 100 m;
 pachoły żeliwne 2szt.;
 kątownik stalowy o wym. 120x80 mm i długości ok. 100 m;
 dwuteownik o wys. 300 mm – element konstrukcji umocnienia o długości ok.
100 m;
 płyty żelbetowe o wymiarach 0,4 mx1,5 m – element konstrukcji umocnienia o
długości ok. 100m
 pozostałości pali drewnianych Ø40 94 szt., do podcięcia 42 szt.
Odcinek III:
 pachoły żeliwne 2szt.;
 barierka stalowa wys. 1,1 m i długości ok. 99 m;
 płyty betonowe o wysokości 1 m i długości ok. 99 m;
 krawężnik betonowy o szerokości 0,4 m i długości ok. 99 m;
 płyty żelbetowe „jomb” o wymiarach 0,4m x 1,5m – element konstrukcji
umocnienia o długości ok. 99 m.
Odcinek IV:
 pachoły żeliwne i kamienne 4szt.;
 barierka stalowa o wysokości 1,1m i długości ok. 70 m;
 nawierzchnia brukowa szerokości 6,0 m i długości ok. 70 m;
 oczep żelbetowy 0,65x2,5 m o długości ok. 70 m;
 odwodnienie z rur O50mm 44 szt.;
 stalowa ścianka typu Larssen o długości ok. 70 m;
 drabinka stalowa 1szt.
25
proeko
Odcinek V:
 pachoły żeliwne – 1szt.;
 barierka stalowa wysokości 1,0 m i długości 58,3 m oraz barierka o wysokości
1,1 m na odcinku o długości ok. 84,03 m;
 oczep betonowy szerokości ok. 0,4 - 0,5 m i długości ok. 142 m;
 materace gabionowe o długości ok. 34,3 m i szerokości ok. 4,0 m;
 bruk kamienny szerokości ok. 3,9 m i długości ok. 142 m;
 pozostałość pali drewnianych Ø40 – 108szt.;
 ścianka drewniana 18 x 25 cm o długości ok. 142 m;
 schody żelbetowe szerokości 1,2 m i wysokości 1,5m – 4szt.
Odcinek VI:
 pachoły żeliwne Ø40/20 wraz z fundamentem o wym.iarach 240 x 240 mm – 5
szt.;
 odbojnice drewniane o wym. 20x20 cm i długości ok. 114,5 m;
 żelbetowy oczep zbrojony o wymiarach 0,35 m x 0,50 m i 2,25 m x 0,50 m,
długości ok. 114,5 m;
 stalowa ścianka szczelna o długości ok. 114,5 m.
Odcinek VII:
 pachoły żeliwne Ø40/20 wraz z fundamentem o wymiarach 240 x 240 mm – 9
szt.;
 chodnik o wys. 0,12 m i długości ok. 223,55 m;
 kątownik o wym. 200 x 100 mm – krawędziak płyt nabrzeża o długości ok.
250,05 m;
 barierka stalowa o wysokości 1,10 m i długości ok. 213 m;
 ściąg 30 mm do podcięcia;
 teownik o wysokości 200mm – konstrukcja stalowa utrzymująca płyty w
ryglach;
 płyty żelbetowe o wymiarach 1,5 x 0,5 m i długości ok. 250,05 m;
 pozostałość palisady Ø30 o długości ok. 250,05 m.
Ad 2) Nabrzeża lewego brzegu Motławy do remontu
Odcinek VIII o długości 888,29 m położony jest na lewym brzegu Motławy, od
ujścia rzeki Raduni wzdłuż ul. Wartkiej, ul. Rybackie Pobrzeże do końca Targu
Rybnego oraz dalej wzdłuż ul. Długie Pobrzeże do Bramy Zielonej (Most
Zielony).
Prace remontowe, jakim zostanie poddane nabrzeże na tym odcinku będą
polegały na:
 oczyszczeniu i odmuleniu dna basenu;
 uzupełnieniu szczelin między płytami granitowymi a ścianką szczelną;
 wykonaniu powierzchniowej naprawy i konserwacji konstrukcyjnych
elementów betonowych i żelbetowych, tj. oczepów i wnęk pachołów
ściennych;
 wykonaniu remontu i uzupełnieniu płyt granitowych nawierzchni i murów
oporowych
i elementach małej architektury (częściowa wymiana płyt);
 wymianie odbojnic drewnianych na całej długości nabrzeża;
 wymianie lub renowacji pachołów żeliwnych;
 renowacji punktów poboru wody i prądu na nabrzeżu;
26
proeko
 odnowieniu i wymianie części barierek ochronnych, kratek wentylacyjnych,
krat okiennych, odwodnienia liniowego;
 oczyszczeniu i konserwacji murów oporowych oraz nawierzchni nabrzeża;
 wymianie drabinek wyjściowych wraz z pochwytami.
Ponadto przewidziano możliwość wykonania tarasowego zejścia z poziomu
ciągu pieszego wzdłuż pobrzeża rybackiego do poziomu poniżej lustra wód rzeki.
Ad 3) Nabrzeża prawego brzegu Motławy do przebudowy
Nabrzeża do przebudowy podzielono na 8 odcinków:
a) odcinek IX długości 258,65 m, złożony z 13 sekcji,
b) odcinek X długości 325,64 m, złożony z 23 sekcji,
c) odcinek XII długości 186,72 m, złożony z 14 sekcji,
d) odcinek XIV długości 240,25 m, złożony z 17 sekcji,
e) odcinek XV długości 161,69 m, złożony z 12 sekcji,
f) odcinek XVI długości 84,10 m, złożony z 6 sekcji,
g) odcinek XVIII długości 481,95 m, złożony z 35 sekcji,
h) odcinek O-III długości 49,66 m, złożony z 3 sekcji.
a) Odcinek IX o długości 258,65 m znajduje się na zachodnim brzegu Gdańskiej
Wyspy Spichrzów.
Nabrzeże pomostowe stanowić będzie konstrukcja ramowa złożona z płyty
żelbetowej pomostu, pionowej palościanki po stronie odlądowej pomostu
wykonanej z profili AZ28, rzędu pali pionowych Ø508/12,5mm po stronie
odwodnej pomostu wbitych co 4,0m do rzędnej -14,0m oraz stężenia z rur
stalowych O273 x 10mm.
Nabrzeże wyposażone będzie w odbojnice, drabinki wyjściowe, sprzęt
ratowniczy, barierki ochronne, pomost drewniany oraz elementy ozdobne.
Dopuszczone może tu być cumowanie małych jednostek oraz obniżenie
nabrzeża.
Roboty rozbiórkowe przed wybudowaniem nabrzeża obejmą:
 pomost cumowniczy żelbetowy o wym. 5,5 x 23 m;
 pomost cumowniczy drewniany o wym. 5,5 x 45 m;
 dalby trójpalowe cumowniczo-odbojowe z profili stalowych – 7 szt.
 polery – 4szt.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku IX pokazano na
rys. 7.
b) odcinek o długości 325,64 m znajduje się na lewym brzegu rzeki Nowa
Motława, wzdłuż ulicy Motławskiej (naprzeciwko mariny), oraz obejmuje
nabrzeże Wyspy Spichrzów położone naprzeciwko przystani Muzeum
Morskiego (przy wejściu do mariny)
Konstrukcję nabrzeża stanowić będzie oczep żelbetowy na stalowej ściance
szczelnej typu AZ19, kotwionej za pomocą kotew mikropalowych. Głębokość
techniczna przy nabrzeżu wynosić będzie 3,0 ÷ 4,0m. Ścianka szczelna
będzie wbita do rzędnej -14,1 ÷ 16,1m. Kotwy mikropalowe o wymiarach
Ø103/78 mm będą wykonane w rozstawie co 2,42 m i nachylone pod kątem
40° i 45°. Oczep żelbetowy o wymiarach 1,1 x 2,7 m będzie obejmował koronę
stalowej ścianki szczelnej i sięgał do rzędnej -0,20 m.
Nabrzeże wyposażone będzie w pachoły cumownicze ZL-15 w rozstawie co
7,10 m, oraz drabinki we wnęce 50 x 25 cm, w rozstawie co około 50 m,
27
proeko












drewniane belki odbojowe o wymiarach 24 x 24 x 250 cm w rozstawie co 1,42
m oraz krawężniki ochronne 16 x 16 cm.
W odległości 5,10 m od linii nabrzeża projektuje się ciąg spacerowy o
nawierzchni
z polbruku.
gruz budowlany w postaci kamienia i cegły i betonu zalegający na dnie w
pasie szer. 7,5 m;
pachoł żeliwny – 5 szt.;
barierka stalowa wys. 1,15 m i długości ok.168,4m;
oczep betonowy o wym. 0,65 x 0,25m o długości ok. 168,40 m;
schody żelbetowe szerokość ok. 3,15m i długości ok. 12,50 m;
kątownik 120 x 80mm na długości ok. 70,0 m;
ceownik 180mm – element konstrukcji ryglowej na dł. ok. 168,40 m;
ściąg stalowy Ø30;
płyty żelbetowe ułożone w ramach stalowych;
istniejąca konstrukcja nabrzeża typu „Monier” z wypełnieniem cegłą;
pozostałość palisady – razem: 73 szt. pali;
drabinka stalowa – 2 szt.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku X pokazano na rys.
7.
c) Odcinek XII o długości 186,72 m położony jest na prawym brzegu Motławy.
Od południowej strony graniczy z obiektami Filharmonii Bałtyckiej.
Nabrzeże na sekcjach 1 do 3 na wysokości budynku Filharmonii Bałtyckiej
będzie stanowić konstrukcja pomostowa, z odwodną podporą w postaci
palościanki z brusów AZ25 i palem CAZ 25 co 2,52m i podporą odlądową ze
ścianki szczelnej typu AZ25. Rzędna wbicia palościanki odwodnej wyniesie 13,6m a ścianki odlądowej -13,75 m. Płyta nabrzeża o wymiarach 2,0 x 4,5m
będzie miała zmienną rzędną góry od +1,80 m do +2,17 m. Przy sekcji nr 1 nie
przewiduje się cumowania jednostek i z tego powodu nabrzeże w tym miejscu
nie będzie wyposażone w pachoły cumownicze.
Na pozostałych sekcjach nabrzeże będzie wyposażone w pachoły
cumownicze ZL-15 w rozstawie co 6,60 m, drabinki we wnęce 50 x 25 cm w
rozstawie co około 50 m, drewniane belki odbojowe o wymiarach 24 x 24 x
180 cm w rozstawie co 1,20 m oraz krawężniki ochronne 16 x 16cm. W
odległości 4,10 m od linii nabrzeża będzie wykonany ciąg spacerowy o
nawierzchni z polbruku.
Konstrukcję nabrzeża na sekcjach 4 do 7 będzie stanowić oczep żelbetowy na
stalowej ściance szczelnej typu AZ19 kotwionej za pomocą kotew
mikropalowych. Głębokość techniczna przy nabrzeżu wyniesie 4,0 m. Rzędna
wbicia ścianki szczelnej będzie wynosić -13,6 m. Kotwy mikropalowe o
wymiarach O73/45 mm i Ø103/78 mm będą wykonane w rozstawie co 2,52 m i
nachylone pod kątem 35°.
Oczep żelbetowy o wymiarach 1,1 x 2,0 m będzie obejmował koronę stalowej
ścianki szczelnej i sięgał do rzędnej -0,20m.
 murek betonowy o wym. 0,85 x 1,0÷1,5 m;
 istniejąca konstrukcja nabrzeża typu „Monier”;
28
proeko
 drewniana ścianka szczelna z kleszczem.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku XII pokazano na
rys. 7.
d) Odcinek XIV o długości 240,24 m - nabrzeże wyspy Ołowianka, położony jest
na prawym brzegu rzeki Motławy, naprzeciwko ujścia rzeki Radunia.
szczelnej typu AZ19 i AZ25, kotwionej za pomocą kotew mikropalowych.
Głębokość techniczna przy nabrzeżu będzie wynosić 4,0 m. Rzędna wbicia
ścianki szczelnej będzie wynosić -13,6 m ÷ -14,1 m. Kotwy mikropalowe o
wymiarach Ø103/78 mm będą wykonane w rozstawie co 2,52 m i nachylone
pod kątem 35 i 40°. Oczep żelbetowy o wymiarach 1,1 x 2,0 m będzie
obejmował koronę stalowej ścianki szczelnej i sięgał do rzędnej -0,20 m.
7,00 m, drabinki we wnęce 50 x 25 cm w rozstawie co około 50 m, drewniane
belki odbojowe o wymiarach 24 x 24 x 180 cm w rozstawie co 1,20 m oraz
krawężniki ochronne 16x16 cm. W odległości 4,10 m od linii nabrzeża
wykonany zostanie ciąg spacerowy o nawierzchni z polbruku.
 ceownik 120mm dł. ok. 142 mb;
 płyty żelbetowe 150 x 50 cm;
 teownik 140;
 ściąg stalowy Ø30 i Ø55;
 belki kleszcza drewnianego o wym. 20 x 20 cm.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku XIV pokazano na
rys. 7.
e) Odcinek XV o długości 161,69 m położony jest w południowej części wyspy
Ołowianka, pomiędzy rzeką Motławą a Nową Motławą (Kanał Stągiewny), w
odległości 5 Mm (9,2 km) od wejścia do portu Gdańsk.
techniczna przy nabrzeżu będzie wynosić 3,0 m. Rzędna wbicia ścianki
szczelnej będzie wynosić -10,1 m. Kotwy mikropalowe o wymiarach
Ø73/45mm będą wykonane w rozstawie co 2,52m i nachylone pod kątem 35°.
Oczep żelbetowy o wymiarach 1,1 x 2,0m będzie obejmował koronę stalowej
ścianki szczelnej i sięgał do rzędnej -0,20m.
Nabrzeże wyposażone będzie w pachoły cumownicze ZL-15, w rozstawie co
7,00 m, drabinki we wnęce 50 x 25 cm w rozstawie co ok. 50 m, urządzenia
odbojowe wykonane z drewna w rozstawie co 1,20 m oraz krawężniki
ochronne 16 x 16 cm.
Konstrukcja istniejącego nabrzeża jest prawie w całości zniszczona i dla
umożliwienia budowy nowego nabrzeża w tym miejscu konieczne będzie
rozebranie resztek umocnienia brzegu oraz oczyszczenie dna na, którym
zalega duża ilość gruzu i złomu stalowego.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku XV pokazano na
rys. 8.
f) Odcinek XVI o długości 84,10 m położony jest na prawym brzegu kanału na
Stępce, wzdłuż ulicy Na Stępce.
29
proeko
techniczna przy nabrzeżu będzie wynosić 3,0 m. Rzędna wbicia ścianki
szczelnej będzie wynosić -12,2 m. Kotwy mikropalowe o wymiarach O73/45
mm będą wykonane w rozstawie co 2,52 m i nachylone pod kątem 35°.
Oczep żelbetowy o wymiarach 1,0 x 2,0 m będzie obejmował koronę stalowej
ścianki szczelnej i sięgał do rzędnej -0,20 m. Nabrzeże wyposażone będzie w
pachoły cumownicze ZL-15 w rozstawie co 7,00 m, drabinki we wnęce 50 x 25
cm w rozstawie co około 50 m, urządzenia odbojowe wykonane z drewna w
rozstawie co 1,20 m oraz krawężniki ochronne 16 x 16 cm.
 pachoł żeliwny – 4 szt.;
 trylinkę;
 pale drewniane O40;
 ścianka drewniana 18 x 25 cm;
 krawężnik betonowy o szerokości 0,5 m;
 schody żelbetowe.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku XVI pokazano na
rys. 8.
g) Odcinek XVIII o długości 481,95 m położony jest na prawym brzegu rzeki
Motława, wzdłuż ulicy Sienna Grobla.
szczelnej typu AZ19 i AZ25 kotwionej za pomocą kotew mikropalowych. ,
Głębokość techniczna przy nabrzeżu będzie wynosić 4,0 m. Rzędna wbicia
ścianki szczelnej będzie wynosić -12,7 m ÷ -13,2 m. Kotwy mikropalowe o
wymiarach Ø73/45 mm i 103/78 mm będą wykonane w rozstawie co 2,52 m i
nachylone pod kątem 35°. Oczep żelbetowy o szerokości 1,0 m i wysokości
1,4 m, 1,9 m i 2,2 m będzie obejmował koronę stalowej ścianki szczelnej i
sięgał do rzędnej -0,20 m.
7,00 m, drabinki we wnęce 50 x 25 cm w rozstawie co około 50 m, urządzenia
odbojowe wykonane z tworzywa sztucznego w rozstawie co 1,20 m oraz
krawężniki ochronne 16 x 16cm.
Na szerokości 4,20 m od linii nabrzeża projektuje się deptak spacerowy
wyłożony kostką brukową.
 barierka stalowa wysokości 1,0 m i 1,1 m;
 krawężnik betonowy szerokości 1,0 m, o długości ok. 198,36 m;
 umocnienie trylinką o długości 354,4 m;
 materace gabionowe i długości 7,7 m i szerokości 5,4 m;
 płyty typu „jomb” na długości ok. 102,9 m;
 oczep żelbetowy o wym. 0,3 x 0,2m i 0,4 x 0,6 m;
 wysoki oczep żelbetowy o wymiarach 0,4 x 1,75 m;
 schody żelbetowe szer. 1,2 m i 1,4 m;
 pozostałość pali drewnianych Ø40 – 504 szt.;
 pozostałość dalb cumowniczych – 12szt.;
 pachoły żeliwne – 4szt.;
 pachoły kamienne – 1szt.;
30
proeko
 ściąg stalowy Ø55;
 kleszcze drewniane 20 x 20 cm;
 ścianka drewniana o wym. brusa 18 x 25 cm;
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku XVIII obrazuje rys.
8.
h) Odcinek O-III o długości 49,66 m położony jest na prawym brzegu Motławy,
w bezpośrednim sąsiedztwie Filharmonii Bałtyckiej i Hotelu Królewskiego.
Przebudowywane nabrzeża będzie złożone z dwóch odcinków o różnej
konstrukcji. Pierwszą konstrukcję w miejscu istniejącego nabrzeża typu
„Monier”, o długości 20,2 m, będzie stanowił oczep żelbetowy na stalowej
ściance szczelnej typu AZ19, kotwionej za pomocą kotew mikropalowych.
Rzędna wbicia ścianki szczelnej będzie wynosić -13,6 m. Kotwy mikropalowe
o
wymiarach
Ø73/45
mm
będą
wykonane
w rozstawie co 2,52 m i nachylone pod kątem 35°. Oczep żelbetowy o
szerokości 1,1 m i wysokości 2,0 m będzie obejmował koronę stalowej ścianki
szczelnej i sięgał do rzędnej -0,20m.
Konstrukcję drugą w miejscu wnęki przy Hotelu Królewskim, z uwagi na
bezpośrednie sąsiedztwo obiektu i niemożliwość wykonania kotew
mikrofalowych, będzie stanowić nabrzeże płytowe oparte od strony odwodnej
na palościance z brusów typu AZ25 o rzędnej wbicia brusów -13,65 m, a od
strony odlądowej na ściance szczelnej typu AZ25 o rzędnej wbicia -13,75 m.
Oczep żelbetowy nabrzeża będzie miał wysokość 2,0 m a długość płyty
nabrzeża wyniesie 4,5 m. Rzędna korony nabrzeża na całym odcinku O-III
wyniesie +1,8 m.
Nabrzeże na całej długości odcinka O-III wyposażone będzie w pachoły
cumownicze ZL-15 w rozstawie co 7,10 m, drabinkę we wnęce 50 x 25 cm,
drewniane belki odbojowe o wymiarach 24 x 24 x 180 mm w rozstawie co 1,25
m oraz krawężnik ochronny 16 x 16 cm.
W odległości 4,10 m od linii nabrzeża wykonany będzie ciąg spacerowy o
nawierzchni z polbruku.
Od strony północnej projektowane nabrzeże będzie dowiązane do
remontowanego odcinka O-IV, którego rzędna korony wynosi +1,5m. W
miejscu połączenia wykonane zostaną dwa schody żelbetowe o wysokości
stopnia 15 cm i szerokości 30 cm oraz pochylnia dla niepełnosprawnych.
Przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinku O-III pokazano na
rys. 8.
Ad 4) Nabrzeża prawego brzegu Motławy do remontu
Nabrzeża do remontu podzielono na 3 odcinki:
a) odcinek O-I długości 4,2 m, złożony z 1 sekcji;
b) odcinek O-II długości 188,34 m, złożony z 23 sekcji;
c) odcinek O-IV długości 43,86 m,
d) odcinek XIII długości 111,85 m.
a) Odcinek O-I odcinek o długości 4,2 m – nabrzeże wyspy Ołowianka, położony
jest na przyczółku przy moście kamiennym prowadzącym z ul. Szafarnia.
Remont nabrzeża będzie polegał na naprawie ubytków i ponownym
otynkowaniu nadbudowy typu „Monier” a także konserwacji i naprawie
31
proeko
elementów stalowych oraz wymianie dolnego kleszcza drewnianego. Po
zakończeniu naprawy oczep zostanie pomalowany farbami antykorozyjnymi.
b) Odcinek O-II o długości 188,34m – nabrzeże wyspy Ołowianka, położony jest
na przyczółku przy moście kamiennym prowadzącym z ul. Szafarnia.
Remont nabrzeża będzie polegał na konserwacji i naprawie elementów
betonowych (usunięcie ubytków) i stalowych oraz wymianie elementów
drewnianych – schody. Po uzupełnieniu ubytków cały oczep będzie ponownie
otynkowany i pomalowany farbami antykorozyjnymi przedłużającymi jego
żywotność. Dodatkowo konserwacji poddane zostaną pachoły cumownicze
Remontowi poddana zostanie także stalowa ścianka szczelna, która jest w
wielu miejscach rozszczelniona. Naprawa zostanie przeprowadzono przez
przyspawanie blach zamykających ubytki. Dodatkowo nabrzeże wyposażone
zostanie w pochylnię dla osób niepełnosprawnych i wózków przy istniejących
schodach.
Na remontowanym nabrzeżu zaprojektowano wymianę następujących
elementów:
 nawierzchni drewnianej (bale 14 x 14 cm);
 odbojnic drewnianych 20 x 20 cm;
 krawężnika drewnianego 24 x 20 cm;
 pali drewnianych O40 cm;
 bali opierzenia 17 x 150 x 7 cm;
 drabinek wyjściowych.
c) Odcinek O-IV o długości. 43,86 m – nabrzeże wyspy Ołowianka. Położony jest
w bezpośrednim sąsiedztwie Filharmonii Bałtyckiej i Hotelu Królewskiego.
Remont nabrzeża będzie polegał na konserwacji i naprawie elementów
betonowych (usunięcie ubytków) i stalowych oraz wymianie elementów
drewnianych
–
schody.
Po uzupełnieniu ubytków cały oczep będzie ponownie otynkowany i
pomalowany farbami antykorozyjnymi przedłużającymi jego żywotność.
elementów:
 odbojnic drewnianych;
 drabinki stalowej.
d) Odcinek XIII o długości 111,85 m – nabrzeże wyspy Ołowianka, położony jest
na prawym brzegu rzeki Motława i stanowi obudowę wnęki/basenu wodnego.
Remont nabrzeża będzie polegał na naprawie ubytków oczepu żelbetowego,
przez wykonanie płaszcza betonowego na koronie i ścianie odwodnej oczepu.
Szerokość oczepu po remoncie będzie wynosić 70 cm a jego wysokość 75
cm. Przewiduje się także wymianę na nabrzeżu zniszczonych stalowych
pachołów rurowych na pachoły żeliwne typu ZL-10.
Wzdłuż jednego z odcinków nabrzeża znajdują się zniszczone schody
betonowe, które będą poddane remontowi. Krawędzie stopni zakończone
będą stalowymi kątownikami ochronnymi o wymiarach 60x60x6mm.
elementów wyposażenia:
– odbojnic drewnianych;
– pachołów cumowniczych;
32
proeko
–
–
krawężników;
drabinki wyjściowej.
Rozwiązania
chroniące
środowisko
w
wariancie
podstawowym
przedsięwzięcia (wg dokumentacji projektowej):
 wykonywanie robót czerpalnych, rozbiórkowych oraz robót budowlanych pod
kontrolą specjalistycznego nadzoru;
 do wbudowania dopuszczone będą tylko materiały budowlane posiadające
aprobaty techniczne oraz świadectwa PZH;
 odpady powstałe w czasie budowy będą segregowane, odpowiednio
magazynowane oraz obierane przez wyspecjalizowane służby celem ich
utylizacji;
 gospodarka odpadami będzie prowadzona pod kontrolą Wykonawcy i Inwestora,
 zastosowane zostaną odpowiednie zabezpieczenia podczas poboru paliw dla
maszyn i urządzeń budowlanych, w tym sprzętu pływającego;
 wykonywanie robót rozbiórkowych nie będzie prowadzone w porze nocnej;
 w trakcie prac budowlanych zastosowane będą rozwiązania techniczne i
organizacyjne
zmierzające
do
maksymalnego
ograniczenia
emisji
zanieczyszczeń do atmosfery (sprawny technicznie sprzęt spełniający wymagane
normy);
 urobek pozyskany z dna pogłębianego toru wodnego poddany będzie badaniom
składu - w zależności od litologii i stopnia ewentualnego zanieczyszczenia
wybierany będzie odpowiedni wariant składowania urobku (na klapowisku
morskim lub na wybranych odcinkach brzegu i przybrzeża Zat. Gdańskiej).
2.3. Warianty alternatywne przedsięwzięcia
Specyfika zadania inwestycyjnego zlokalizowanego na rzece powoduje, że
stworzenie innych wariantów (alternatyw) planistycznych wiązałoby się ze zmianą
kształtu, przebiegu i wymiarów istniejącego koryta rzeki – jej częściowym
skanalizowaniem. Byłoby to przedsięwzięcie obłożone ogromnymi kosztami, ale
przede wszystkim niosące ze sobą znaczący wpływ na środowisko przyrodnicze w
tym rejonie. Już samo poszerzenie i pogłębienie połączenia Wisły Śmiałej z Martwą
Wisłą (Kanał Płonie) zmieni warunki hydrologiczne na Martwej Wiśle, związane z
większym przepływem wody. Jest to część inwestycji ingerująca w stan istniejący na
Martwej Wiśle (poszerzenie kanału) i będzie realizowana tylko w tym miejscu, jako
nieodzowna dla poprawy warunków nawigacyjnych.
Mając na uwadze powyższe, w opracowaniach przedprojektowych wykonano
jedynie wariantowanie odnośnie rozwiązań konstrukcyjnych - w mniejszym zakresie
kształtu toru i jego przebiegu, w większym zakresie odnośnie typów konstrukcji
obudowy brzegów (w tym odcinków nabrzeży). Wariantowaniu poddano także
technologię pogłębiania toru wodnego i miejsca składowania urobku z pogłębiania
toru wodnego.
1. Wariantowanie toru wodnego polegało na nieznacznych różnicach w jego
przebiegu i kształcie (długość odcinków prostych, promienie łuków, odcinkowe
zwężenia itp.).
33
proeko
2. Wariantowanie technologii wykonania pogłębienia toru wodnego
Tor wodny pogłębiony może być trzema metodami:
1) przy zastosowaniu pogłębiarki jednoczerpakowej (chwytakowej) – metoda mało
wydajna, stosowana głównie przy pracach pogłębieniowych na niewielkich
powierzchniach,
2) przy zastosowaniu pogłębiarki wieloczerpakowej (tzw. metodą kubełkowa) –
polega na nabieraniu urodku z dna do czerpakow (kubełków) podczepionych do
poruszającego się obrotowo lańcucha,
3) przy zastosowaniu pogłębiarki ssąco-refulujacej - metoda polega na pobieraniu
urobku z dna do urządzenia ssącego, podłączonego do „elastycznego”
rurociągu.
Technologia
przy
zastosowaniu
pogłębiarki
jednoczerpakowej
lub
wieloczerpakowej o mechanicznym odspajaniu i podnoszeniu gruntu
Pogłębiarka wieloczerpakowa odspaja i podnosi grunt za pomocą łańcucha
czerpakowego, pogłębiarka jednoczerpakowa – chwytakowa lub łyżkowa za pomocą
chwytaka lub łyżki. Podczas podnoszenia odspojonego gruntu w czerpaku lub łyżce
następuje wymywanie frakcji pylastych z powierzchni bryły gruntu, co powoduje
pewne zmętnienie wody na akwenie czerpania, które szybko ustępuje po
zakończeniu procesu pogłębiarskiego
Odspojony grunt, o niewielkiej zawartości wody, umieszczany jest w ładowni
szalandy, najczęściej samobieżnej i transportowany jest na miejsce odkładu tzn. do
stanowiska refulera. Refuler jest to stacja pomp ssąco - tłoczących przeznaczona do
rozładunku szaland sposobem hydraulicznym analogicznym jak w pogłębiarce ssąco
refulującej. W ładowni szalandy grunt jest rozpłukiwany miejscowo przez system
płuczek do właściwej koncentracji. Tak wytworzona mieszanina o koncentracji 20 –
30% zasysana jest do rurociągu refulacyjnego przez system pompowy refulera i dalej
tłoczona systemem rurociągów na miejsce odkładu.
Technologia przy zastosowaniu pogłębiarki ssąco-refulującej.
Pogłębiarki tego typu wyposażone są w urządzenia wykonujące odspajanie i
podnoszenie gruntu w sposób hydrauliczny, przy czym do odspojenia gruntu
wykorzystywana jest energia ruchu wody. Do tego rodzaju pogłębiarek zalicza się
tzw. pogłębiarki ssące, które mają lub nie mają specjalne urządzenia mechaniczne
do odspajania gruntu.
Praca pogłębiarek nie posiadających urządzeń mechanicznych do odspajania
gruntu polega na rozmywającym działaniu na grunt strumienia wody i na
podniesieniu odspojonego gruntu urządzeniem ssącym. Urządzenie rozmywające
umieszczone jest przed urządzeniem ssącym, zakończonym tzw. głowicą smoka.
Działanie polega na tym, że strumień wody wypuszczony pod dużym ciśnieniem
rozmywa grunt dna, oddzielając poszczególne bryłki od jego masy. Specjalne
urządzenie smoka zasysa znaczne ilości wody, która przepływając przez wzruszony
grunt porywa jego cząstki i wciąga je w postaci mieszaniny gruntowej do rurociągu
ssącego pogłębiarki. Głównym urządzeniem tego rodzaju pogłębiarek jest pompa
gruntowa, czyli pompa odśrodkowa, przystosowana specjalnie do pracy w
mieszaninie gruntowej. Pompa zasysa za pośrednictwem smoka wytworzoną przez
silny prąd wody mieszaninę gruntu i wody, urobioną w odpowiednim dla każdego
gruntu stosunku, zazwyczaj koncentracja wynosi ok. 20 – 30%. Zassana mieszanina
34
proeko
gruntowa ma znaczną prędkość, która jest głównym czynnikiem poruszającym całość
wody i gruntu. W ten sposób zassana mieszanina gruntowa dostaje się do pompy
gruntowej i zostaje wtłoczona do rurociągu tłocznego, którym odprowadza ją
bezpośrednio do wewnętrznej ładowni pogłębiarki lub do rurociągu transportowego.
W trakcie procesu napełniania ładowni następuje segregacja mieszaniny, grunt
opada na dno ładowni zaś wody nadosadowe zostają odprowadzone na zewnątrz
przez system przelewowy pogłębiarki. Wody te zawierają pewną ilość gruntu,
zwłaszcza frakcji pylastej, powodującej zmętnienie wody na pogłębianym akwenie,
które jednak szybko ustępuje.
Praca pogłębiarek posiadających specjalne urządzenia mechaniczne do
odspajania gruntu polega na jego „rozluźnienieu” i zassaniu, podobnie jak w
przypadku opisanym powyżej.
Podczas transportu urobku w ładowni pogłębiarki następuje proces segregacji
mieszaniny, ziarna gruntu opadają na dno ładowni a nad nim tworzy się warstwa
wody nadosadowej. Rozładunek pogłębiarki jest procesem podobnym do jej
załadunku. W ładowni pogłębiarki grunt jest rozpłukiwany miejscowo przez system
płuczek do właściwej koncentracji i tak wytworzona mieszanina zasysana jest do
tunelu refulacyjnego przez system pompowy pogłębiarki i dalej tłoczona systemem
rurociągów na miejsce odkładu.
W przypadku planowanego przedsięwzięcia możliwe jest zastosowanie
wszystkich ww. metod, z największym uzasadnieniem technicznym zastosowania
pogłębiarki ssąco-refulujacej.
3. Wariantowanie składowania urobku
Pochodzące z pogłębiania namuły w całości składowane będą na klapowisku na
Zat. Gdańskiej (tzw. klapowisko DCT). Innym miejscem składowania namułów
mogłoby być pobliskie klapowisko „Gdańsk” (rys. 9) ale jego wykorzystanie
spowodowałoby całkowite wyczerpanie jego pojemności.
Składowanie czystego urobku piaszczystego rozpatrywane jest wariantowo na
różnych odcinkach brzegu Zatoki Gdańskiej (rys. 9):

wariant I – na południe od molo w Gdyni Orłowie do km brzegu 79,5 i na wschód
od rezerwatu „Ptasi Raj”, na odcinku o długości ok. 300 m;

wariant II – przybrzeże i brzeg rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”;

wariant III – zatoki erozyjne na wschód od ujścia Wisły Przekop.
4. Wariantowanie nabrzeży
Wariantowanie nabrzeży dotyczyło głównie typów konstrukcji oraz pełnionej
funkcji.
Warianty alternatywne nabrzeży Martwej Wisły do przebudowy:
1. Nabrzeże Flisaków - zaprojektowano je wariantowo jako nabrzeże płytowe ze
stalową ścianką szczelną z przodu typu AU23 wbitą do rzędnej -16,5m.
Nadbudowa nabrzeża składa się z muru nadwodnego (oczepu) o szerokości 0,9
m i wysokości 2,18 m. Rzędna góry oczepu wynosi +2,0 m. Od wewnętrznej
strony oczepu zaprojektowano dwa kanały instalacyjne o szerokości 0,8 m i
35
proeko
wysokości 1,0 m każdy, rozdzielone murem o szerokości 0,2m i przykryte
żelbetowymi płytami prefabrykowanymi.
Płyta nabrzeża o grubości 0,5÷0,6 m posadowiona na palach wierconych typu
Tubex Ø406/506 mm, stanowiących kozioł palowy. Nachylenie pali wynosi 3:1, a
ich rozstaw 3,0m. Głębokość techniczna przy nabrzeżu -7,0 m. Nabrzeże
wyposażono w dwa rzędy poziomych belek odbojowych gumowych 300 x 150
mm, drabinki wyjściowe rozmieszczone co 50m i pachoły cumownicze żeliwne
typu ZL-30 o nośności 300 kN (rozmieszczone co 10 m).
2. Nabrzeże Szyprów - wariantowo zaprojektowano nabrzeże o podobnej
konstrukcji jak Nabrzeże Flisaków, z tą różnicą, że na odcinku długości 20 m
występować będzie tzw. „przystań niska”, czyli obniżenie oczepu do rzędnej +0,7
m, tak aby umożliwić przybijanie małych jednostek klubowych (kajaki,
motorówki). Na zapleczu nabrzeża znajduje się w tym miejscu klub wioślarski.
5. Wariantowanie Kanału Płonie:
Największa różnica w proponowanych koncepcjach dotyczyła szerokości Kanału
Płonie. W warinaci epodstawowym planowana jest szerokość 51 m a w wariancie
minimalnej szerokości 36,0 m. Szerokość taka byłaby jednak zbyt mała dla
bezpieczeństwa żeglugi wszystkich wymienionych wcześniej (rozdz. 2.2.) jednostek
modelowych.
Wariantowaniu podlegała też obudowa brzegów Kanału Płonie, w zakresie
technicznych szczegółów konstrukcji.
Brzeg prawy
Wariantowo konstrukcję obudowy stanowić miałby oczep żelbetowy na stalowej
ściance szczelnej z profili typu AU23, wzmocnionej palami skrzynkowymi w układzie
1/1. Korona oczepu o szerokości 0,9 m na rzędnej +1,5 m. Ścianka kotwiona jest
stalowymi ściągami Ø60mm do kozła palowego, złożonego z pali wierconych typu
Tubex Ø406/506mm w nachyleniu 3:1 i rozstawie 3,0 m. Kozły palowe zwieńczono
ciągłym oczepem żelbetowym. Rzędna wbicia ścianki szczelnej -16,1 m a pali
wciskanych i wyciąganych odpowiednio: -13,4 m i -18,7 m. Głębokość techniczna
przy konstrukcji -7,0 m.
Brzeg lewy
Wariantowo konstrukcję zaprojektowano jako obudowę złożoną z oczepu
żelbetowego na stalowej wspornikowej ściance szczelnej typu AU16. Za oczepem
zaprojektowano skarpę w nachyleniu 1:2, umocnioną prefabrykowanymi elementami
betonowymi. Głębokość przy konstrukcji ~1,0 m. – przyjęta konstrukcja ze
skarpowym dnem w nachyleniu 1:3 zawęża projektowany tor wodny do 36 m.
6. Systemy odwodnienia nabrzeży
W projekcie przedsięwzięcia przewidziano także wykonanie systemów
drenażowych odwodnień. W pierwotnej wersji, w projektowanych drenażach rury
wyprowadzone były poza filtr odwrotny projektowanych nabrzeży i wyposażone w
gumowe klapy zwrotne. Projektowane rozwiązania nie zostały zaakceptowane przez
Gdańskie Melioracje i rury odprowadzające wody w ostatecznym projekcie
doprowadzono jedynie do filtrów odwrotnych nabrzeży.
36
proeko
7. Warianty alternatywne nabrzeży Motławy do przebudowy:
1. Odcinki I÷VII:
Konstrukcję zaprojektowano jako nabrzeże oczepowe, ze stalową palościanką
kotwioną za pomocą kotew gruntowych długości 14 ÷ 18 m i rozstawie co 2,4 ÷ 3,0
m. Na palościance wykonany zostanie oczep stalowy lub żelbetowy o rzędnej korony
+1,20 m – wariant niski i +2,50 m – wariant wysoki. W odległości 3,27 m ÷ 3,50 m od
oczepu (wariant niski) zaprojektowano żelbetową konstrukcję oporową
zabezpieczającą naziom o rzędnej +2,50 m. Do konstrukcji ściany oporowej
przymocowane będą miejsca do siedzenia. Odwodnienie liniowe zbierające wody
opadowe z nabrzeża do systemu kanalizacji deszczowej lub do urządzeń
podczyszczających (separator, piaskownik) zaprojektowano w formie koryta
betonowego zlokalizowanego przy ścianie oporowej. Nawierzchnia nabrzeża
wykonana będzie z kostki granitowej lub płyt granitowych. Nabrzeże wyposażone
będzie w urządzenia cumownicze w formie pachołów stalowych lub żeliwnych w
rozstawie 6 ÷ 10m, urządzenia odbojowe w postaci pionowych belek drewnianych
oraz drabinki wyjściowe (ratunkowe) w rozstawie nie większym niż 50m.
2. Odcinki XII, XIV, XV.
Konstrukcję zaprojektowano jako nabrzeże oczepowe ze stalową palościanką,
kotwioną za pomocą kotew gruntowych długości 16 ÷ 18 m w rozstawie co 2,4 ÷ 3,0
m. Na odwodnej płaszczyźnie żelbetowego oczepu przewidziano konstrukcję
osłonową ceglaną, imitującą dawne nabrzeże na Wyspie Spichrzów i w innych
rejonach miasta (nabrzeże typu „Monier”). Całość oczepu wieńczy profil stalowy z
blachy ryflowanej lub żeberkowej. Górną krawędź oczepu zaprojektowano na rzędnej
+1,80 m i +2,00 m.
Nabrzeże wyposażono w urządzenia cumownicze w dwóch rzędach w formie
pachołów stalowych lub żeliwnych w rozstawie 6 ÷ 10 m. Górny rząd pachołów
przewidziano na oczepie stalowym na rzędnej +1,80 m i +2,00 m. Dolny rząd
pachołów o mniejszej nośności umieszczono na belce odbojowej poziomej na
rzędnej +1,30 m. Pachoły cumownicze dolnego rzędu przeznaczone są do
okazjonalnego czy awaryjnego cumowania małych jednostek. Ponadto wyposażenie
nabrzeża obejmuje urządzenia odbojowe w postaci belek drewnianych pionowe i
poziomych, drabinki wyjściowe (ratunkowe) w rozstawie nie większym niż 50 m.
Bezpośrednio za oczepem zaprojektowano nawierzchnię granitową oraz
odwodnienie liniowe zbierające wody opadowe z nabrzeża do systemu kanalizacji
deszczowej.
3. Odcinki XVIII, XIX.
Konstrukcję zaprojektowano jako nabrzeże oczepowe, ze stalową palościanką
kotwioną za pomocą kotew gruntowych długości 14 ÷ 18 m i rozstawie co 2,4 ÷ 3,0
m. Na palościance wykonany zostanie oczep stalowy lub żelbetowy o rzędnej korony
+1,20 m – wariant niski i +2,00 m – wariant wysoki. W odległości 3,30 m ÷ 3,50 m od
oczepu (wariant niski) zaprojektowano żelbetową konstrukcję oporową
zabezpieczającą naziom o rzędnej +2,00 m. Do konstrukcji ściany oporowej
przymocowane będą miejsca do siedzenia. Odwodnienie liniowe zbierające wody
opadowe z nabrzeża do systemu kanalizacji deszczowej lub do urządzeń
podczyszczających (separator, piaskownik) zaprojektowano w formie koryta
betonowego zlokalizowanego przy ścianie oporowej. Nawierzchnia nabrzeża
wykonana będzie z kostki granitowej lub płyt granitowych. Nabrzeże wyposażone
37
proeko
będzie w urządzenia cumownicze w formie pachołów stalowych lub żeliwnych w
rozstawie 6 ÷ 10m, urządzenia odbojowe w postaci pionowych belek drewnianych
oraz drabinki wyjściowe (ratunkowe) w rozstawie nie większym niż 50m.
4. Odcinek XVI.
Konstrukcja nabrzeża jest jednakowa jak na odcinkach XII, XIV i XV z rzędną
górnej krawędzi oczepu +1,8m.
5. Odcinek X.
Konstrukcja nabrzeża jest jednakowa jak na odcinkach XII, XIV i XV z różnicą w
rzędnej górnej krawędzi oczepu wynoszącą +2,5m.
6. Odcinek IX.
Na przedmiotowym odcinku zaprojektowano konstrukcję żelbetową podziemną,
przeznaczoną na parking podziemny. Konstrukcję stanowi szczelna „wanna”
żelbetowa, posadowiona na ruszcie palowym z pali żelbetowych prefabrykowanych i
stalowej palościance, zagłębiona do rzędnej -14,0÷16,0m. Strop konstrukcji parkingu
znajduje się na rzędnej +2,50 m i stanowi poziom pierwszej kondygnacji przyszłej
zabudowy kubaturowej Wyspy Spichrzów. Przed odwodną ścianą podziemnej
konstrukcji parkingu zaprojektowano ciąg spacerowy w formie pomostu żelbetowego
lub stalowego szerokości 4,50 m, wspartego na konstrukcji parkingu podziemnego
oraz na dodatkowym rzędzie pali żelbetowych. Nawierzchnia pomostu stanowić
będzie podłoga drewniana z desek na legarach. Aby zapobiec wpłynięciu jednostki
pływającej pod pomost pomiędzy palami konstrukcji przewidziano montaż systemu
zabezpieczająco–odbojowego z belek drewnianych z pachołami cumowniczymi do
okazjonalnego czy awaryjnego cumowania małych jednostek.
2.4. Wariant zaniechania przedsięwzięcia
Obecny, zły stan techniczny konstrukcji nabrzeży i umocnień brzegowych
Martwej Wisły i Motławy oraz w wielu miejscach ich całkowity brak:
 umożliwia płynięcie wyłącznie w porze dziennej:
statkom o zanurzeniu do 3,10 m;
na odcinku Wisła Śmiała do Stoczni „Wisła” jednostkom o zanurzeniu do 3,30
m i szerokości 10 m;
zestawom pchanym o maksymalnych parametrach – długość 65,0 m,
szerokość 20,0 m i zanurzenie 1,7 m;
 ogranicza aktywizację gospodarczą dzielnicy portowo-przemysłowej Gdańska;
 ogranicza rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnej;
 stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia użytkowników nabrzeży oraz dla
mieszkańców okolicznych terenów;
 wpływa negatywnie na wizerunek miasta, „odwróconego” od rzeki, która niegdyś
dała podstawy jego rozwoju.
Niepodejmowanie działań polegających na remoncie lub przebudowie
zniszczonych nabrzeży (konstrukcji obudowy brzegu) będzie w konsekwencji
prowadziło do ich dalszej degradacji, a dla istniejących odcinków nabrzeży może
grozić katastrofą budowlaną. Występuje przy tym realne zagrożenie utraty zdrowia i
38
proeko
życia osób przebywających na zniszczonych konstrukcjach (mieszkańcy, turyści,
wędkarze) oraz zamieszkujących tereny nadbrzeżne.
Zaniechanie remontu, odbudowy i budowy nowych nabrzeży ograniczy
możliwości rozwoju terenów położonych w ich bezpośrednim sąsiedztwie, które
mogłyby zyskać nowe funkcje społeczne i gospodarcze oraz zahamuje próby
przywrócenia charakterystycznego dla miast portowych sposobu życia, związanego z
wodą i rozwoju wszelkich dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego
powiązanych z nadmorskim położeniem miasta. Realizacja inwestycji może w
znacznym stopniu przyczynić się do sukcesu działań rewitalizacyjnych w centralnej
części Gdańska, w tym na Wyspie Spichrzów.
Przebudowa nabrzeży i konstrukcji obudowy brzegów powinna być realizowana
równolegle z przebudową torów wodnych na Martwej Wiśle i Motławie. Oba
przedsięwzięcia uzupełniają się i warunkują dalszy rozwój transportu wodnego,
zarówno towarów (Port Gdańsk) jak i ludzi (planowane uruchomienie tramwajów
wodnych w mieście Gdańsku) oraz turystyki wodnej (żegluga przybrzeżna – biała
flota, łodzie motorowe, jachty itp.).
Przebudowa toru wodnego jest konieczna dla dalszego niezakłóconego
funkcjonowania dzielnicy portowo-przemysłowej Gdańska, położonej wzdłuż Martwej
Wisły. Pozostawienie istniejącego toru wodnego bez jego przebudowy wpłynie
negatywnie na bezpieczeństwo i sprawność żeglugi a w dalszej perspektywie
czasowej może prowadzić do jego zamknięcia w wyniku zamulania, zarastania
roślinnością szuwarową, zanieczyszczenie dna wrakami statków itp. Należy
podkreślić, że transport wodny należy do najbardziej ekologicznych i ekonomicznych
form transportu.
Z wyżej podanych przyczyn wariant zaniechania przedsięwzięcia >Modernizacja
na Martwej Wiśle i Motławie< odrzucono jako nieefektywny społecznie i
gospodarczo.
2.5. Charakterystyka powiązanego funkcjonalnie przedsięwzięcia
pn.: „Wykonanie toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie
na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku”
Jak już wspomniano (rozdz. 2.1.), przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle
i Motławie jest ściśle powiązana funkcjonalnie z przedsięwzięciem pn. >Wykonanie
toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej
do Bałtyku<, które obejmuje pogłębienie toru od Kanału Płonie do ujścia rzeki do
morza. Szlaki wodne na Martwej Wiśle i na Wiśle Śmiałej tworzą wspólnie połączenie
Portu Gdańsk z Zatoką Gdańską od strony wschodniej (rys. 1 i 2).
Planowany tor wodny na Wiśle Śmiałej stanowi przedłużenie toru na Martwej
Wiśle i umożliwia jej połączenie z wodami Zatoki Gdańskiej. Powstanie w ten sposób
połączony układ szlaków wodnych Gdańska, w skład którego wejdą: ujściowy
odcinek Motławy, Martwa Wisła, Wisła Śmiała oraz Kanał Kaszubski, łączący
Gdański Port Wewnętrzny, Stare i Główne Miasto oraz tereny przemysłowe
Gdańska, zlokalizowane wzdłuż Martwej Wisły z morzem.
Ponieważ Wisła Śmiała stanowi ramię ujściowe Martwej Wisły, parametry
projektowanego toru przyjęto jak dla klasy „Vb” – drogi wodnej o znaczeniu
39
proeko
międzynarodowym w rozumieniu Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 maja
2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych (Dz. U. Nr 77, poz. 659),
co umożliwi sprawną i bezpieczną żeglugę jednostek modelowych o następujących
parametrach (L - długość jednostki pływającej; B - szerokość jednostki; T zanurzenie jednostki):
a) chemikaliowiec „Bitfjord” – L=85,2 m; B=12,2m ; T=4,1 m,
b) chemikaliowiec „Bitland” – L=105m; B=15,82m; T=5,75m,
c) tramwaj wodny – L=15÷20 m; B=4÷5m; T=1,1 m,
d) zespoły holownicze (pchane) obsługiwane przez Stocznię Wisła i Stocznię
Conrad – L=110 m, B=21 m;,T=2,5 m,
e) jachty i inne jednostki sportowe – L= 20 m; B = 8 m; T = 3,5 m.
Plan sytuacyjny toru wodnego na Wiśle Śmiałej przedstawia rys. 10.
Projektowany tor rozpoczynać się będzie obrotnicą o średnicy 210 m i głębokości
6,7 m (z rezerwą bagrowniczą H=7,0 m), usytuowaną na wysokości wejścia do
Kanału Płonie, w miejscu, gdzie ma swój początek Wisła Śmiała. Obrotnica stanowić
będzie połączenie torów na Wiśle Śmiałej i Martwej Wiśle.
Z obrotnicy tor będzie biegł odcinkiem prostym, równolegle do kamiennej grobli
oddzielającej Jezioro Ptasi Raj o długości L= ~2079 m, w kierunku ujścia Wisły
Śmiałej do Zatoki Gdańskiej. Oś toru na tym odcinku będzie się znajdować w
odległości ~135 m od grobli, a szerokość toru wyniesie b=60 m. Na wysokości klubu
jachtowego
w Górkach Zachodnich tor będzie ulegał obustronnemu poszerzeniu na odcinku
~140 m do szerokości b=70 m. Za poszerzeniem rozpocznie się odcinek prosty toru
o długości ~50 m, który będzie przechodził w łuk lewoskrętny o promieniu R=850 m
i długości ~227 m. Za łukiem tor będzie biegł znowu odcinkiem prostym wzdłuż
Falochronu Wschodniego o długości L=224 m,. przechodzącym w łuk prawoskrętny
o promieniu R=850 m i długości ~510 m, prowadzący na wody Zatoki Gdańskiej.
System oznakowania nawigacyjnego nowego toru wodnego stanowić będzie 17
nowoczesnych pław świetlnych, które zapewnią bezpieczeństwo żeglugi w różnych
porach doby (dzień i noc), jak również w ciężkich warunkach hydrologicznometeorologicznych (m in. zalodzenie zimą).
Parametry projektowanego toru na Wiśle Śmiałej:
a) całkowita długość toru 3160 m,
b) głębokość techniczna Ht=6,7 m,
c) rezerwa bagrownicza tb=0,3 m,
d) głębokość projektowana Hp=7,0 m,
e) nachylenie skarp 1:3,
f) szerokość toru b=60 m, z poszerzeniem do b=70 m na odcinku ujściowym na
wody Zatoki Gdańskiej,
g) minimalny promień łuku na torze wodnym R=850 m,
h) średnica obrotnicy D=210 m.
Projektowany tor wodny na Wiśle Śmiałej swoimi gabarytami nie będzie
wymuszał budowy nowych umocnień brzegów rzeki oraz przebudowy lub wzmocnień
istniejących budowli hydrotechnicznych obudowy brzegów.
Projekt toru przewiduje odkład urobku czerpalnego (zob. rys. 10):
40
proeko


namuły na klapowisku morskim na Zat. Gdańskiej (tzw. DCT) – 318,2 tys. m3
piaski niezanieczyszczone na przybrzeżu i brzegu Zat. Gdańskiej – ok. 200 tys.
m3, w rejonach:
- od molo w Gdyni Orłowie na południe do km brzegu 79,5 i w zatokach
erozyjnych na wschód od rezerwatu „Ptasi Raj”, na odcinku ok. 300 m;
- na brzegu rezerwatu „Ptasui Raj”;
- na wschód od Przekopu Wisły.
2.6. Warunki użytkowania terenu i akwenu na etapach budowy i
eksploatacji przedsięwzięcia
Etap budowy
Na etapie budowy warunki użytkowania terenu i akwenu będą zróżnicowane w
zależności od rodzajów prowadzonych prac.
Pogłębianie torów wodnych spowoduje niewielkie utrudnienia w ruchu jednostek
pływających, które będą musiały omijać rejon prowadzonych prac. Ze względu na
małe w aktualnych warunkach wykorzystanie Martwej Wisły jako szlaku wodnego (w
2009 r. średnio dziennie poniżej jednej jednostki typu zestaw holowniczy) nie będzie
to stanowiło problemu nawigacyjnego. W związku z pracami pogłębiarskimi
okresowo ograniczona będzie atrakcyjność rekreacyjna Martwej Wisły. Biorąc jednak
pod uwagę charakter otoczenia Martwej Wisły (dzielnica portowo-przemysłowa
Gdańska) nie będzie to oddziaływanie istotne i nie spowoduje ograniczenia
możliwości rekreacyjno-turystycznego użytkowania akwenu rzeki.
Transport urobku z pogłębiania toru wodnego i jego zrzut na klapowisku na Zat.
Gdańskiej nie spowoduje jakichkolwiek ograniczeń w transporcie i rybołówstwie
morskim – klapowisko położone jest poza torami podejściowymi do portów
Trójmiasta i poza łowiskami.
W trakcie budowy i przebudowy nabrzeży ingerencja w tereny na lądowym
zapleczu inwestycji będzie niewielka, tym bardziej, ze część prac wykonana będzie z
wody, a od strony lądu zakres przestrzenny budowy będzie bardzo ograniczony.
Zasięg wykopów będzie niewielki, rzędu kilku metrów W celu ograniczenia rozmiarów
terenów budów zrezygnowano z koncepcji budowy nabrzeży płytowych na korzyść
nabrzeży i obudowy Kanału Płonie o charakterze oczepowym, z wbudowanym
rezerwowym kanałem na ewentualne docelowe instalacje. Wystąpią okresowe
wydzielenia przyległych terenów pod zaplecze budów – ich zakres będzie niewielki.
Po zakończeniu budów zaplecze z ewentualnym ogrodzeniem będzie likwidowane, a
teren zostanie uporządkowany i przywrócony do stanu sprzed budowy.
Etap eksploatacji
Celem planowanego przedsięwzięcia jest poprawa warunków użytkowania
akwenów Martwej Wisły i Motławy oraz ich lądowego zaplecza i aktywizacja tych
obszarów. Realizacja przedsięwzięcia spowoduje wzrost możliwości transportowego
wykorzystania Martwej Wisły i Motławy oraz wzrost możliwości zagospodarowania i
wykorzystania lądowego zaplecza dla różnych potrzeb społecznych i gospodarczych.
Ingerencja przedsięwzięcia w obudowę i zabezpieczenie odcinków brzegów
będzie niewielka, ograniczona do konstrukcji hydrotechnicznych. W projekcie nie
41
proeko
przewidziano zabudowy lądowej, inżynieryjnej jak i kubaturowej. Przewidziano
jedynie wykonanie systemów drenażowych odwodnień, co spowoduje szybsze
odprowadzenie wód opadowych jak i podtopień po bardzo wysokich stanach wody
na Martwej Wiśle. Po wykonaniu wytypowanych odcinków obudowy brzegów i
nabrzeży, zaplecze lądowe będzie miało uporządkowany charakter z pasmamiścieżkami komunikacyjnymi, pieszymi i rowerowymi. Realizacja inwestycji poprawi
ogólną estetykę rejonów Gdańska objętych przebudową, w tym jego turystycznego
centrum nad Motławą, przy przystani Żeglugi Gdańskiej.
42
proeko
3. ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA MARTWEJ WISŁY,
MOTŁAWY I ICH OTOCZENIA ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ
3.1. Wprowadzenie (Przewoźniak Maciej)
Przedsięwzięcie, którego dotyczy raport, pn. >Modernizacja wejścia do portu
wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i
Motławie< obejmuje Martwą Wisłę od Kanału Płonie do ujścia Motławy i Motławę
oraz ich nabrzeża, a przedsięwzięcie powiązane z nim funkcjonalnie pn. >Wykonanie
toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej
do Bałtyku< obejmuje Wisłę Śmiałą. Martwa Wisła i Wisła Śmiała powiązane są
hydrologicznie przez Kanał Płonie. Rozdział 3 dotyczy przede wszystkim Martwej
Wisły od Kanału Płonie do ujścia Motławy i ujściowego odcinka Motławy, ale po ich
charakterystyce, we wszystkich tematycznych podrozdziałach, podano też informacje
na temat Wisły Śmiałej.
Oddziaływanie na środowisko przedsięwzięcia związanego z Martwą Wisłą i
Motławą będzie się kumulować z przedsięwzięciem związanym z Wisłą Śmiałą ,
przede wszystkim w zakresie oddziaływania ruchu statków na etapie eksploatacji
przedsięwzięć (zob. rozdz. 10.4.1.). Jednostki, które chcą dotrzeć z Zatoki Gdańskiej
na Martwą Wisłę w rejonie Rafinerii Gdańskiej, muszą najpierw przepłynąć Wisłą
Śmiałą i następnie aby wrócić na Zatokę ponownie muszą przepłynąć Wisłą Śmiałą.
Informacje nt. Wisły Śmiałej przedstawione w niniejszym „Raporcie...” stanowią
syntezę treści „Raportu o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn.
>Wykonanie toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia
Wisły Śmiałej do Bałtyku< w zakresie oddziaływania na obszary Natura 2000”,
opracowanego przez ten sam zespół autorów. Pełna charakterystyka Wisły Śmiałej,
wraz z opisami metod badawczych pozyskania danych, zawarta jest w „Raporcie...”
dotyczącym jej akwenu.
3.2. Struktura środowiska przyrodniczego
3.2.1. Położenie regionalne (Przewoźniak Maciej)
3.2.1.1. Regionalizacja fizycznogeograficzna
Obszar planowanego przedsięwzięcia położony jest w północno-zachodniej
części mezoregionu fizycznogeograficznego Żuławy Wiślane, w obrębie jego
subregionu Żuławy Gdańskie, w bliskim sąsiedztwie mezoregionu Mierzeja Wiślana.
Mezoregiony te należą do makroregionu fizycznogeograficznego Pobrzeże
Południowobałtyckie (Przewoźniak 2002).
Żuławy Wiślane, jako delta Wisły, stanowią rozległą równinę zbudowaną z
piaszczystych i ilastych aluwiów oraz z utworów organogenicznych - torfów i utworów
mułowo-torfowych. Równina Żuław obniża się od około 10 m n.p.m. u nasady do ok.
1,8 m p.p.m. w licznych depresjach. Głębokość zalegania pierwszego poziomu wód
gruntowych wynosi w przewadze od około 0,5 do 1 m p.p.t. Specyfikę przyrodniczą
Żuław podkreśla skomplikowany system hydrograficzny, z dwoma, wzajemnie
uzupełniającymi się rodzajami odwodnienia - grawitacyjnym i polderowym. Obok
Wisły główne elementy sieci hydrograficznej to Nogat i Szkarpawa z ujściami do
Zalewu Wiślanego i Martwa Wisła z ujściem do Zatoki Gdańskiej (jej główny dopływ
43
proeko
to Motława, której z kolei głównym dopływem jest Radunia). Ze względu na żyzne
gleby typu mad, w użytkowaniu ziemi dominują grunty orne oraz łąki i pastwiska.
Jedyny, zachowany większy płat panującego niegdyś na Żuławach łęgu jesionowowiązowego zachował się w widłach Nogatu i Wisły. Jest to tzw. Las Mątawski
(rezerwat przyrody). Środowisko przyrodnicze Żuław Wiślanych jest sztucznie
stworzone przez człowieka na bazie naturalnego substratu (osuszenie, likwidacja
lasów, przystosowanie dla potrzeb rolnictwa i osadnictwa) i sztucznie przez niego
podtrzymywane dzięki funkcjonowaniu systemów melioracyjnych oraz modyfikowane
przez nasadzenia klimatyczne. Seminaturalny charakter przyrodniczy mają tylko
obrzeża niektórych rzek.
Żuławy Wiślane wykazują zróżnicowanie regionalne na trzy subregiony:
 Żuławy Gdańskie - między Wisłą na wschodzie i strefą zboczową Pojezierzy
Kaszubskiego i Starogardzkiego na zachodzie;
 Żuławy Wielkie (Malborskie) – między Nogatem na wschodzie i Wisła na
zachodzie;
 Żuławy Elbląskie między strefą zboczową Pojezierza Iławskiego i Wysoczyzny
Elbląskiej na wschodzie oraz Nogatem na zachodzie.
Indywidualność przyrodnicza ww. subregionów jest słabo wyrażona.
Żuławy Gdańskie są najmniejsze (zajmują tylko 23% powierzchni Żuław
Wiślanych), ich północna część jest odcięta przez Martwą Wisłę, a środowisko
przyrodnicze jest w największym stopniu zantropizowane przez osadnictwo (na
obrzeżach miasta Gdańsk, Pruszcz Gdański Tczew oraz dobrze rozwinięta sieć
osadnictwa wiejskiego).
Mierzeja Wiślana sięga od Sopotu po Półwysep Sambia w Obwodzie
Kaliningradzkim, w Rosji. Jej długość wynosi ok. 115 km, z czego w Polsce znajduje
się odcinek o długości ok. 75 km. Szerokość Mierzei Wiślanej wynosi od
kilkudziesięciu metrów w rejonie Sopotu i Jelitkowa w Gdańsku, do około 2 km w
rejonie Sztutowa. Jej ciągłość przerywają ujścia Wisły: naturalne - czyli ujścia Wisły
Martwej i Wisły Śmiałej oraz sztuczne - Przekop Wisły. Mierzeja Wiślana oddziela od
Morza Bałtyckiego w części zachodniej Żuławy Wiślane (Gdańskie i Wielkie), a w
części wschodniej stanowi północne obramowanie Zalewu Wiślanego. Mierzeję
tworzą zespoły wydm nadmorskich, ukształtowane przez procesy eoliczne. Mają one
charakter wzniesień i pagórków o nieregularnych kształtach oraz wałów wydmowych,
znaczących kolejne etapy przyrastania lądu. Wysokość wydm wzrasta generalnie w
kierunku wschodnim, od 2-3 m n.p.m. w Gdańsku Jelitkowie, do ponad 30 m w
części wschodniej. Ze względu na przepuszczalne, piaszczyste podłoże i morfologię
terenu, brak tu wód powierzchniowych. Większość wydm jest ustabilizowana przez
porastające je lasy. Występuje tu charakterystyczny, pasmowy układ struktur
przyrodniczych, co znajduje swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w układzie
form ukształtowania terenu i w zróżnicowaniu roślinności.
Środowisko przyrodnicze Mierzei Wiślanej jest w zróżnicowanym stopniu
zantropizowane. Największy stopień przekształceń środowiska, z przejawami jego
dewastacji, a nawet całkowitego zniszczenia, ma miejsce w rejonie dzielnicy
portowo-przemysłowej Gdańska.
44
proeko
3.2.1.2. Podział hydrograficzny
Obszar planowanego przedsięwzięcia położony jest w zasięgu dorzecza Wisły, w
zlewni I rzędu Martwej Wisły – w jej zlewni bezpośredniej i w niewielkiej części w
zlewni II rzędu Motławy.
Gdańsk
Martwa
W
isł
a
J. Ostrzyckie
J.
Ra
d
uń
s
Przekop
Rad
unia
kie
Kartuzy
Wisła Śmiała
Zatoka
Gdańska
a
w
ła
ot
M
Wisła
0
10
20
30 km
linia brzegowa
dział wodny
cieki i kanały
jeziora
miasta
Rys. 11 Zlewnia Martwej Wisły
Obszar planowanego przedsięwzięcia obejmuje środkowy odcinek Martwej Wisły i
ujściowy, silnie przekształcony antropogenicznie odcinek Motławy.
3.2.1.3.
Struktura ekologiczna
Na obszarze przedsięwzięcia i w jego bliskim otoczeniu ponadregionalne,
regionalne i subregionalne funkcje ekologiczne pełnią następujące płaty i korytarze
ekologiczne:

elementy rangi europejskiej:
 płat ekologiczny Morza Bałtyckiego;
 południowobałtycki korytarz ekologiczny (szlak kontynentalnych, sezonowych
wędrówek ptaków wzdłuż wybrzeża Bałtyku);

elementy rangi krajowej:
– nie występują – najbliższy to korytarz ekologiczny doliny i międzywala Wisły
(szlak wędrówek ptaków, ryb i ssaków, szlak sukcesji roślinności oraz
przemieszczania materii stałej, ciekłej i gazowej), w odległości ok. 10 km;
45
proeko

elementy rangi regionalnej i subregionalnej:
 korytarz ekologiczny strefy brzegowej morza (przybrzeże, brzeg, plaża i jej
zaplecze) i zalesionych wydm Mierzei Wiślanej (strumienie rumowiska
brzegowego, szlaki przemieszczania się zwierząt i sukcesji roślinności);
 korytarz ekologiczny doliny i międzywala Motławy (międzyregionalne
połączenia ekologiczne w zakresie migracji zwierząt, sukcesji roślinności i
zasilania w materią ciekłą i stałą);
 korytarz ekologiczny Martwej Wisły i Wisły Śmiałej (subregionalne połączenie
w zakresie migracji ryb i innych organizmów wodnych oraz sukcesji
roślinności).
Struktura ekologiczna obszaru przedsięwzięcia i jego otoczenia jest silnie
zróżnicowana jakościowo – od seminaturalnej na niektórych fragmentach rejonu
ujścia Wisły Śmiałej, po skrajnie zantropizowaną w otoczeniu ujściowego odcinka
Motławy (zabytkowe, historyczne centrum Gdańska).
Obszar planowanego przedsięwzięcia położony jest w strefie nadmorskiej, czyli w
strefie wzmożonego oddziaływania morza na środowisko przyrodnicze lądu
(Przewoźniak 1991). Odległość od brzegu Morza Bałtyckiego wynosi od 2,2 do ok. 5
km.
3.2.2. Środowisko abiotyczne
3.2.2.1. Warunki morfologiczno-geologiczne
(Przewoźniak Maciej, Narwojsz Andrzej)
Obszar planowanego przedsięwzięcia położony jest na równinie aluwialnej delty
Wisły, rozciętej przez koryto Martwej Wisły (średnia głębokość 4,7 m) i Motławy.
Rzędne terenu w otoczeniu Martwej Wisły wynoszą 1-2 m n.p.m. a w otoczeniu
ujściowego odcinka Motławy ok. 2 m n.p.m. Lokalne urozmaicenie ukształtowania
terenu wprowadzają wyłącznie formy antropogeniczne, jak wały przeciwpowodziowe,
skarpy, nasypy itp.
Na północ od Martwej Wisły, w minimalnej odległości ok. 220 m znajduje się
rozlega strefa dobrze wykształconych wydm nadmorskich, osiągających maksymalną
wysokość 22,2 m n.p.m. (Góra Źródlana w bliskim sąsiedztwie Wisły Śmiałej). Strefa
wydm rozcięta jest prostopadle przez koryto Wisły Śmiałej.
Miąższość osadów czwartorzędowych na analizowanym obszarze waha się od
70 do 100 m. Występują one na wapienno-marglistych osadach kredy, lub na
osadach trzeciorzędowych. W spągu czwartorzędu występują, związane
z akumulacją zlodowacenia południowopolskiego gliny zwałowe, lokalnie
podścielone, rozdzielone lub przykryte seriami piasków. Na części obszaru są one
przykryte warstwą osadów zastoiskowych – iłów i mułków z wkładkami
i przewarstwieniami piasków. Powyżej leży kompleks osadów zaliczanych do
zlodowaceń środkowopolskich – glin zwałowych przewarstwionych i przykrytych
wodnolodowcowymi piaskami i żwirami. Osady zlodowaceń północnopolskich – gliny
lub piaski i żwiry zachowały się jedynie fragmentarycznie.
W stropie czwartorzędu na całym obszarze występują osady holoceńskie o
miąższości kilku – kilkunastu metrów, maksymalnie dochodzącej do 30 m. Są to
zróżnicowane przestrzennie i litologicznie osady deltowe - piaski rzeczne, mułki i iły
46
proeko
oraz osady organiczne, głównie namuły i torfy. Generalnie, osady te są dwudzielne:
w spągu przeważają piaski, lokalnie ze żwirami, w stropie przeważają utwory
organiczno – ilaste (iły, namuły, mady, torfy), przykryte cienką warstwą piasków.
Cechują się naprzemianległością i facjalnym przejściem piasków i osadów
organiczno-ilastych. Wskutek tego granice pomiędzy nimi należy traktować często
umownie. Na osadach deltowych zalegają antropogeniczne nasypy o zmiennej
miąższości.
Fragment „Szczegółowej mapy geologicznej Polski” 1:50.000 rejonu lokalizacji
planowanego przedsięwzięcia przedstawia rys. 12.
Z analizy profili wierceń geotechnicznych wykonanych w korycie Martwej Wisły
wynika, że pod jej dnem zalegają osady deltowe - piaski rzeczne oraz osady
organiczne, głównie namuły. Lokalnie na dnie występują osady antropogeniczne (rys.
13).
Rys. 13 Przekroje geologiczne Martwej Wisły
48
proeko
3.2.2.2. Warunki hydrogeologiczne (Narwojsz Andrzej)
Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje na całym analizowanym obszarze,
ma ono rozprzestrzenienie regionalne. Zasadniczą serię wodonośną stanowią
plejstoceńskie piaski o różnej granulacji ze żwirem, przykryte holoceńskimi piaskami
drobno- i średnioziarnistymi. Jego miąższość jest bardzo zmienna i waha się
najczęściej od kilkunastu do ponad 30 m. Lokalnie, w rejonach gdzie gliny
zlodowaceń południowopolskich i środkowopolskich zostały usunięte, miąższość serii
piaszczystej może sięgać nawet 70-80 m. Podrzędne znaczenie mają
międzymorenowe warstwy wodonośne w obrębie osadów piaszczysto-żwirowych
rozdzielających gliny zwałowe lub pod glinami zwałowymi.
W sąsiedztwie analizowanego terenu rozpoznana została górna część
czwartorzędowego piętra wodonośnego, która jest rozdzielona osadami organicznoilastymi na dwie warstwy wodonośne:

warstwa dolna jest związana z plejstoceńskimi piaskami o różnej granulacji ze
żwirem i łączy się z piaskami występującymi w spągu osadów holoceńskich.
Prowadzi wodę o zwierciadle napiętym osadami organiczno – ilastymi,
stabilizującym się około rzędnej 0-0,5 m n.p.m. (na obszarze obniżeń
powierzchni terenu, głównie na południe od koryta Martwej Wisły, zwierciadło
wody może występować powyżej powierzchni terenu – są to warunki artezyjskie).
Zasilana jest przez dopływ lateralny od strony wysoczyzny Pojezierza
Kaszubskiego oraz od spągu poprzez przesączanie z niżej położonych warstw
wodonośnych. Jej drenaż odbywa się głównie w Zatoce Gdańskiej, lokalnie,
głównie w rejonach nieciągłości osadów organiczno–ilastych, drenowana jest
przez Martwą Wisłę;

warstwa górna jest związana z piaskami holoceńskimi na osadach ilastoorganicznych lub wśród tych osadów. Ma na ogół niewielką miąższość, jedynie
lokalnie przekracza 5 m. Prowadzi wodę o zwierciadle swobodnym lub lekko
napiętym, stabilizującym się przy powierzchni terenu; położenie zwierciadła wody
jest w tej warstwie ściśle uzależnione od położenia zwierciadła wody w wodach
powierzchniowych – głównie w sieci melioracyjnej i Martwej Wiśle. Zasilana jest z
opadów atmosferycznych lub wód powierzchniowych oraz od spągu poprzez
przesączanie z niżej położonych warstw wodonośnych.
Fragment „Mapy hydrologicznej Polski” 1:50.000 rejonu lokalizacji planowanego
przedsięwzięcia przedstawia rys. 14.
Specyfika analizowanego terenu (jest to strefa drenażu wód podziemnych,
wymuszanego także dodatkowo przez system odwodnienia powierzchniowego
polderów) powoduje, że prędkości przepływu wody podziemnej są niewielkie, a duże
znaczenie ma tu gradient pionowy przepływu. W efekcie, wraz ze wzrostem
głębokości rośnie ciśnienie w warstwie wodonośnej zaś zwierciadło wody w
spągowej części poziomu zalega wyżej niż w części stropowej. Dodatkowo
czynnikiem komplikującym dynamikę wody podziemnej w obrębie tego piętra jest
wymuszanie przez systemy odwodnienia powierzchniowego polderów lokalnych
kierunków przepływu. Wody podziemne w okresach, w których zasilanie ich jest
niewielkie, płyną ku centrom odwodnienia polderu - pompowniom melioracyjnym.
Skład fizyko-chemiczny wód podziemnych piętra czwartorzędowego jest zmienny
w czasie i w przestrzeni. Pierwotnie były to wody typu HCO3-Ca i HCO3-SO4-Ca,
o twardości od 4 do 7 mval/dm3, zawartości chlorków do 40 mg Cl/dm3 i zawartości
49
proeko
siarczanów do 50 mg SO4/dm3.
W wyniku zmian w intensywności eksploatacji tego piętra, jakość wody
podziemnej ulega znacznym zmianom. W okresie intensywnego poboru wód
podziemnych z tego piętra, wskutek uruchomienia infiltracji z wód powierzchniowych,
z Martwej Wisły do wód podziemnych migrowały wody silnie zasolone. Największe
zasolenie (ponad 2000 mg Cl/dm3) stwierdzono na obecnie nieczynnym i częściowo
zlikwidowanym ujęciu „Grodza Kamienna”. Po wyłączeniu ujęcia „Grodza Kamienna”
z eksploatacji i ograniczeniu eksploatacji ujęć, od początku lat dziewięćdziesiątych
XX w. następuje szybki powrót jakości wody do stanu pierwotnego, szczególnie
w strefie sąsiadującej ze strefą krawędziową wysoczyzny.
Zmiany jakości wody mogły wystąpić również w rejonach, w których
systematycznie obniżany jest poziom zwierciadła wody – na terenach polderów i na
terenie Rafinerii Gdańskiej. W rejonach tych do warstw czwartorzędowych mogły
migrować podsolone wody Martwej Wisły.
Wody podziemne w sąsiedztwie projektowanej inwestycji, ze względu na ich
słabą jakość, są przedmiotem eksploatacji jedynie punktowo. Brak jest
publikowanych danych o ich jakości, zarówno dolnej jak i górnej warstwy.
3.2.2.3. Hydrologia Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
elementy hydrologii Wisły Śmiałej (Cieśliński Roman)
Martwa Wisła (dolny bieg dawnej Leniwki) położona jest między ujściem
Przekopu Wisły w Świbnie, a Zatoką Gdańską w Nowym Porcie. Stosunki wodne
terenów, przez które przepływa Martwa Wisła charakteryzują się złożonym obliczem.
Wpływ na tę złożoność wywiera sąsiedztwo Zatoki Gdańskiej, która stanowiąc
północno-wschodnią granicę omawianych terenów, tworzy bazę erozyjną dla
płynących wód powierzchniowych oraz wpływa na wahania poziomu wód gruntowych
na obszarach nisko położonych. Stany wód w Zatoce Gdańskiej podnoszą się
maksymalnie o 164 cm ponad średni poziom, a obniżają poniżej niego o 105 cm.
Całkowita amplituda wynosi tu zatem prawie 2,7 m (Szukalski, 1974). Drugim
czynnikiem decydującym o kształtowaniu się stosunków hydrograficznych
rozpatrywanego obszaru jest morfologia terenu. Kontrasty topograficzne, wynikające
z rozmieszczenia poszczególnych jednostek geomorfologicznych, wpływają nie tylko
na wykształcenie i rozkład sieci rzecznej, ale powodują również silne zróżnicowanie
w zaleganiu zwierciadła wód gruntowych. Układ sieci rzecznej jest wyraźnie zgodny z
konfiguracją powierzchni, która jest stosunkowo mało przeobrażoną w nawiązaniu do
powierzchni pierwotnej pozostawionej w wyniku rzeźbotwórczej działalności lądolodu
i jego wód. Trzecim czynnikiem decydującym o stosunkach wodnych badanego
terenu nadającym mu szczególnie silne piętno jest praca człowieka. Dzięki temu
czynnikowi rozległe obszary równiny deltowej Wisły przybrały współczesne oblicze
krajobrazu kulturowego. Dominującym elementem hydrograficznym jest tu gęsta sieć
kanałów i rowów odwadniających, ograniczona sztucznymi działami wodnymi w
postaci wałów zamykających poldery. Takie zmiany regulacyjne, w wyniku których
dokonano skrócenia biegu cieków stałych i skierowania ich w sztuczne koryta,
wprowadziły wiele nienaturalnych cech w krajobrazie analizowanego terenu.
Martwa Wisła, której długość całkowita wynosi 27 km, ze względu na
zróżnicowanie morfometryczne i hydrograficzne można podzielić na dwie części:
część wschodnią od śluzy w Przegalinie do odgałęzienia Wisły Śmiałej oraz część
50
proeko
zachodnią od Wisły Śmiałej do ujścia w Nowym Porcie. Część zachodnia stanowi
obszar portu, na odcinku od ujścia do Mostu Siennickiego z licznymi kanałami,
basenami i nabrzeżami. Odcinek od Mostu Siennickiego do Wisły Śmiałej ma kształt
dawnego koryta rzecznego, z częściowo zabudowanym i brzegami,
wykorzystywanymi dla celów gospodarczych. Powierzchnia wodna Martwej Wisły
wynosi około 9 km2, a jej objętość przy średnim stanie wody osiąga 0,042 km3.
Głębokość średnia wynosi 4,7 m, przy czym głębokości są bardzo zróżnicowane (wg
danych Urzędu Morskiego w Gdyni). Koryto zachowało cechy dawnego odcinka
ujściowego rzeki z przegłębieniami na zakolach, jednakże w części zachodniej
zostało znacznie przekształcone przez człowieka. Jest to wydłużony, kręty i płytki
akwen wody, o dość zmiennej szerokości i zróżnicowanych głębokościach. W części
zachodniej Martwej Wisły, o szerokości 100-400 m, ze względu na wykorzystanie jej
dla celów portowych głębokości są większe - do 11 m, a brzegi są obudowane. W
części wschodniej szerokości wynoszą 200-600 m, a głębokości są znacznie
mniejsze w miejscach zamulonych - około 2,5 m.
Pierwotne ujście Wisły istniało pod Nowym Portem, gdzie wody wiślane tworzyły
dla portu gdańskiego naturalną arterię komunikacyjną. Dawny odcinek rzeki, zwany
dziś Martwą Wisłą, urozmaicały z czasem liczne kanały portowe i stocznie tworząc
rozległą przestrzeń wodną. W Płoni kanał oddziela kolejny odcinek Martwej Wisły.
Koryto rzeki jest tu znacznie szersze i ku północy otwiera się szerokim przełomem
przez wał Mierzei Wiślanej, znany pod nazwą Wisły Śmiałej. Przełom został
obudowany wałami i falochronami, co spowodowało tworzenie się w ujściu stożka
napływowego ze zmiennymi rynnami ujściowymi. W początkowej fazie stożek
rozpoczął systematycznie narastać - tak dalece, iż izobata 10 m została przesunięta
w głąb morza ku NNW o przeszło 2 km. Utworzenie czterech rynien i formowanie się
stożka ujściowego doprowadziło do akumulacji ponad 100 mln m3 rumowiska. Z
chwilą wybudowania w 1895 roku ujścia Wisły pod Świbnem (Przekop Wisły), stożek
pod Górkami nie tylko przestał narastać, lecz zaczął się cofać. Wyniki pomiarów i
analiz wykonanych w latach 1986-1987 przez Instytut Morski w Gdańsku wskazują,
że po stronie zachodniej stożka ujściowego nie obserwuje się zmian w batymetrii;
prawdopodobnie jest to efekt osłaniającego działania Portu Północnego. Po stronie
wschodniej natomiast sytuacja jest bardzo poważna i zdaniem Instytutu Morskiego
grozi przerwaniem mierzei messyńskiej odgradzającej jezioro Ptasi Raj od morza.
Na odcinku od „Polskiego Haka” do połączenia z Wisłą Śmiałą, na długości około
8,4 km, koryto Martwej Wisły meandruje. Koryto rzeczne uwypukla się ku południu
tworząc cztery zakola, przy czym szerokość rzeki osiąga tu minimum. Trzy zakola
rzeki uwypuklane ku północy są szerokie i w znacznej części wypełnione przez
ławice osadów tworzących rozległe płycizny.
Omawiany obszar znajduje się w strefie wododziałowej, gdzie dział wodny
pierwszego rzędu przebiegający łamaną linią od okolic Brzeźna po Klukowo, a stąd
po okolice Chwaszczyna i Kielna, oddziela tereny odwadniane przez cieki
nadbałtyckie, uchodzące bezpośrednio do Zatoki Gdańskiej, od terenów
odwadnianych w kierunku dolnej Wisły. Pozostała część terenu odwadniana jest
bezpośrednio do Zatoki Gdańskiej, krótkimi na ogół i charakteryzującymi się dużym
spadkiem ciekami. Poza wymienionym głównym działem wodnym wytyczono jeszcze
działy wodne drugiego, trzeciego i czwartego rzędu, przy czym charakterystyczne
położenie omawianego terenu spowodowało, że drobne potoki spływające z
obszarów wysoczyznowych uzyskały w tej klasyfikacji wysoką rangę. Obszary, które
są przez te potoki odwadniane ograniczają bowiem działy wodne drugiego rzędu.
51
proeko
Martwa Wisła jest pod bezpośrednim wpływem morza, zwłaszcza od czasu
wykonania Przekopu Wisły pod Świbnem, kiedy to rzeka przestała pełnić rolę
jednego z ramion ujściowych Wisły. Decydującą rolę morza w kształtowaniu się
warunków Martwej Wisły potwierdza analiza poziomu wody w morzu i rzece (rys. 15),
która wykazuje zgodność wahań. Jednocześnie średnie poziomy wody w latach
2004-2008 są do siebie zbliżone i dla Martwej Wisły wynosi on 509 cm a dla Morza
Bałtyckiego 511 cm. Również wartości minimalne i maksymalne są do siebie
zbliżone i wynoszą odpowiednio 447 cm i 597 cm dla Martwej Wisły oraz 450 cm i
613 cm dla Morza Bałtyckiego. Różnice poziomów wody między Zatoką Gdańską a
Wisłą Śmiałą nie przekraczają z kolei na ogół kilku centymetrów.
650
Poziom wody [cm]
600
550
500
Martwa Wisła
2008 -09- 01
2008- 07- 01
2008- 05-0 1
2008- 03-0 1
2008 -01- 01
2007- 11-0 1
2007- 09-0 1
2 007-0 7-01
2 007-0 5-01
2 007-0 3-01
2007- 01-0 1
2006- 11-01
2006- 09-01
20 06-0 7-01
20 06-05 -01
20 06-03 -01
2006- 01-01
2005- 11-01
2 005-0 9-01
20 05-07 -01
200 5-05- 01
200 5-03- 01
2 005-0 1-01
2 004-1 1-01
20 04-09 -01
200 4-07- 01
2004 -05- 01
2004 -03- 01
2004 -01- 01
400
2003 -11- 01
450
Morze Bałtyckie
Rys. 15 Zmiany poziomu wody w Morzu Bałtyckim (posterunek Port Północny) i w
Martwej Wiśle (posterunek Sobieszewo) w latach 2004-2008 (wg danych
IMGW w Gdyni).
Wahania poziomu wody występują na ogół równomiernie na całym odcinku
Martwej Wisły, zgodnie z rytmem wahań poziomu morza. Pewne deformacje
poziomu występują w okresach silniejszych wiatrów z sektora zachodniego.
Stwierdzić zatem można, że wiatr jest głównym czynnikiem generującym deniwelacje
poziomu morza, które z kolei wpływają na zmiany poziomu wody na Martwej Wiśle.
Najdłuższy ciąg pomiarów poziomów wody istnieje dla wodowskazu w Nowym Porcie
- reprezentującego stan morza, który aktualnie umieszczony jest w Porcie
Północnym. Średni wieloletni stan wody określony dla okresu 1886-1975 wynosi
498,7 cm ± 0,54 cm. Zmienność stanów wody w ostatnim ćwierćwieczu wykazuje
tendencję rosnącą dla Gdańska +2,5 mm. W ostatnich dekadach bieżącego stulecia
następuje „oceanizacja” Bałtyku wskutek występowania zmian klimatycznych w dużej
52
proeko
skali. Średni trend zmian poziomu wody jest dodatni. Amplituda wahań średnich
rocznych stanów wody w okresie wieloletnim jest nieznaczna - wynosi około 0,2 m.
Rozpiętość wieloletnich skrajnych średnich miesięcznych stanów wody jest znacząca
i przekracza 0,7 m.
Charakterystyczny jest sezonowy układ poziomu wody Zatoki Gdańskiej, można
wyróżnić dwie fazy układu poziomów: obniżony od lutego do czerwca i wyższy od
średniego poziomu - od lipca do grudnia. Podwyższone stany wody utrzymują się
dość równomiernie w całym drugim półroczu.
Sezonowy rozkład spiętrzeń sztormowych został opracowany na podstawie
notowań w Nowym Porcie z okresu 1946-1976. W analizowanym okresie wystąpiło
110 spiętrzeń sztormowych osiągających lub przekraczających stan wody 550 cm.
Spiętrzenia sztormowe występują w ciągu roku nierównomiernie. Maksymalna ilość
spiętrzeń występuje w okresie od września do lutego, z największym nasileniem od
października do stycznia. W rozpatrywanym okresie nie występowały od maja do
lipca, a sporadycznie w marcu, kwietniu i sierpniu (tab. 1).
Tabela 1 Ilość spiętrzeń sztormowych na Zatoce Gdańskiej
Gdańsku-Nowym Porcie w latach 1946-1976
Stan wody w cm
I
II
III IV V VI VII VIII IX
17 11 6
4
0
0
1
3
13
 550
5
3
1
0
0
0
0
0
1
 580
4
2
1
0
0
0
0
0
0
 600
według notowań w
X
18
2
1
XI
19
11
4
XII
18
5
1

110
28
13
Źródło: Dne IMGW.
Sztormowe stany alarmowe ( 580 cm) występowały od września do marca z
największą częstotliwością w listopadzie, grudniu i styczniu. Wielkie spiętrzenia
sztormowe ( 600 cm) występowały średnio raz na dwa lata, przeważnie w
listopadzie i styczniu. Wezbrania sztormowe należy oceniać na podstawie wysokości
kulminacji, czasu trwania wezbrania i prędkości przyboru wody.
Najmniejszy wpływ na transformację wezbrania w kanałach ma wysokość
kulminacji na Martwej Wiśle, a największy - czas trwania wezbrania. Czasy trwania
wezbrań sztormowych przedstawiono poniżej (tab. 2).
Tabela 2 Czas trwania spiętrzeń sztormowych w Gdańsku Nowym Porcie w latach
1951- 1976
Czas trwania w godzinach
Spiętrzenia w % dla danego H
H  550 cm
H  580 cm
0 -10
11,5
55
11 - 20
27,0
40
21 - 30
11,5
5
31 - 40
19,3
41 - 50
11,5
51 - 60
11,5
61 -70
7,7
Źródło: dane IMGW.
Z zestawienia wynika, że czas trwania spiętrzeń sztormowych dla stanów H 
550 cm wahał się od 10 godzin do 70 godzin (średnio około 30 godzin), a w
przypadku większych spiętrzeń H  580 cm od 10 do 30 godzin (średnio 9 godzin).
53
proeko
Równie znaczącym parametrem jest szybkość podnoszenia się poziomu
wody. Przeciętny sztormowy przyrost poziomu wody wynosi 0,1 m h -1, zaś
maksymalny notowany przyrost wyniósł 0,22 m h-1.
Zmiany stanów wody wewnątrz akwenu Martwej Wisły przedstawiono w oparciu
o notowania na wodowskazach w Plenienie (tab. 3) i Przegalinie (tab. 4) od strony
Martwej Wisły.
Tabela 3 Charakterystyczne stany wody dla Pleniewa z okresu 1947-1969
Stany
Miesiące
I
II
III
IV
V
VI VII VIII IX
X
XI XII
NNW
434 418 438 430 450 462 470 461 464 454 418 430
SNW
465 461 460 462 470 478 486 485 481 478 445 470
SSW
497 490 486 486 488 494 504 503 504 503 495 500
SWW
547 525 521 514 512 516 521 527 533 536 558 531
WWW
590 610 608 550 540 550 540 548 570 570 615 578
Rok
418
458
496
540
615
NNW - najniższy niski stan wody; SNW - średni niski stan wody; SSW - średni stan wody; SWW średni wysoki stan wody; WWW - najwyższy wysoki stan wody
Źródło: dane IMGW.
Tabela 4 Charakterystyczne stany wody dla Przegaliny z okresu 1947-1987
Stany
Miesiące
I
II
III
IV
V
VI VII VIII IX
X
XI XII
NNW
436 419 423 430 460 466 480 466 464 435 428 430
SNW
474 467 465 472 476 482 493 489 486 482 473 477
SSW
503 495 488 492 492 499 510 507 510 507 506 510
SWW
549 530 521 521 509 522 530 532 539 545 550 548
WWW
640 610 620 552 544 550 566 566 586 610 620 596
Rok
419
451
502
577
640
NNW - najniższy niski stan wody; SNW - średni niski stan wody; SSW - średni stan wody; SWW średni wysoki stan wody; WWW - najwyższy wysoki stan wody
Źródło:dane IMGW
Z przedstawionych danych wynika, że średni stan wody dla analizowanego
okresu w Pleniewie wynosił 496 cm. Maksymalny stan wody w okresie 1931-1971
miał wartość 615 cm w roku 1949, a minimalny 413 cm w 1943 roku. Brak jest
danych dotyczących podnoszenia się poziomów wody w czasie wezbrań
sztormowych. Obniżanie się najwyższego rocznego stanu wody w ciągu doby
wynosiło 0,34 m. Maksymalny stan wody w Przegalinie wynosił 640 cm i występował
w 1983 roku, a minimalny stan 419 cm wystąpił w 1950 roku. Szybkość obniżania się
stanów kulminacyjnych w Przegalinie wynosi 0,36 m w ciągu doby. Porównanie
średnich miesięcznych stanów wody w Nowym Porcie, Pleniewie i Przegalinie
wskazuje, że wahania poziomu wody występują na całej Martwej Wiśle i są zgodne z
rytmem zmian poziomu morza. Przeciętne nachylenie zwierciadła wody w kierunku
morza w roku hydrologicznym 1974/1975 wynosiło 0,016 do 0,022 m między
Przegaliną i Sobieszewem, a Nowym Portem - co wynikało z działalności wiatru oraz
różnicy gęstości. Podniesiony o 0,025 m średni stan na Wiśle Śmiałej wskazywałby
według Majewskiego (1977) na główną rolę ujścia w Nowym Porcie w wymianie wód
Martwej Wisły z morzem. Łomniewski (1974) podaje, że pod wpływem zmieniających
się czynników anemobarycznych amplituda wahań poziomu wód u wybrzeży Bałtyku
dochodzi do 3,4 m. Największe amplitudy notowane są w rejonie wybrzeża
środkowego. Zgodnie z danymi ustalonymi na podstawie wieloletnich obserwacji
54
proeko
spiętrzeń w Nowym Porcie, spiętrzenia powyżej 600 cm występują średnio raz na
dwa lata, a powyżej 580 cm średnio raz na rok.
Dopływ wód lądowych występuje (głównie, lecz w niezbyt dużych ilościach) z
obszaru Żuław Gdańskich, a w szczególności poprzez Motławę zasilaną wodami
spływającymi z Wysoczyzny Gdańskiej. Pewne ilości wód dostarczają również kanały
odwadniające i przepompownie. Oszacowania dopływu wód śródlądowych do
Martwej Wisły dokonał Mikulski (1970) dla dziesięciolecia 1951-1960. Ogólna ilość
wód doprowadzanych z lądu wynosi 0,324 km3 na rok, z czego na półrocze zimowe
(XI - IV) przypada 57%, a na letnie (V - X) 43%. Podwyższony średni dopływ
występuje od października do kwietnia 11 - 12 m3 s-1, a obniżony w pozostałe części
roku z minimum w lipcu 7 m3 s-1. Dokładne dane zostały przedstawione poniżej (tab.
5). Zróżnicowanie sezonowe dopływu nie jest więc duże. Średni roczny dopływ z
lądu szacowany jest na około 10 m3 s-1.
Tabela 5 Dopływ wód śródlądowych w dorzeczu Martwej Wisły w latach 1951 - 1960
[m3 s-1]
Miesiąc
3
Dopływ w m /s
półrocze XI - IV 11,8 m3/s
półrocze V - X 8,8 m3/s
Źródło: Mikulski, 1970).
XI
XII
I
II
III
IV
V
11,3 11,6 11,2 11,6 12,1 11,3 8,5
VI
VII VIII IX
X
7,53 7,25 8,95 9,64 10,9
Główną rzeką odprowadzającą swoje wody do Martwej Wisły jest Motława.
Średni roczny przepływ Motławy jest wyrównany. W latach 2004-2009 wahał się on w
granicach od 4,783 do 7,411 m3 s-1. Mogą się również sytuacje ekstremalne. W 2005
roku maksymalny przepływ 36 m3 s-1 był wywołany roztopami po dużych opadach
śniegu 15 marca 2005 roku (rys. 16).
40
35
30
3
Q [m /s]
25
20
15
10
5
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Q max
9,637
36,355
18,269
8,562
11,03
10,947
Q śr
6,991
7,411
4,783
5,918
5,567
5,972
Q min
5,382
1,396
2,027
2,807
1,17
1,459
Rys. 16 Przepływy maksymalne, średnie i minimalne na Motławie w latach 20042009.
55
proeko
Jedną z metod oceny wymiany wód jest metoda, która oparta jest na
obliczeniach zmian objętości wody w okresach spiętrzeń i obniżeń ogólnego poziomu
wód Martwej Wisły. Biorąc pod uwagę fakt, że poziom wody na Martwej Wiśle
zmienia się na ogół równomiernie na całej jej długości i że przeciętne spadki
zwierciadła wody są przeważnie bardzo małe, za podstawę do obliczeń zmian
objętości przyjęto zmiany stanów wody rejestrowane w Sobieszewie. Uzyskane
przyrosty stanów wody pomnożono przez odpowiednie współczynniki zmian
objętości uzyskane z krzywej objętości Martwej Wisły. Uzyskana w ten sposób suma
ogólna napływów w ciągu roku 1974/75 wynosiła 0,190 km3, odpływu 0,467 km3, a
więc wypadkowy odpływ do morza wyniósł 0,276 km3 (tab. 6).
Tabela 6. Miesięczne zmiany objętości wód Martwej Wisły (tyś m3) w roku 1974/75
w okresie odpływu do morza (O), napływu wód (N) i zmiany wypadkowe
(N-O)
N
O
N-O
Rok
190317
466582
276265
I
26121
63198
37077
II
16791
45626
28835
III
27692
27692
IV
17803
47053
29250
V
12546
32161
19615
VI
7166
12994
5828
VII
10902
31929
21027
VIII
5714
25786
20072
IX
19040
42005
22965
X
16093
41715
25622
XI
19125
44783
25658
XII
39993
52617
12624
Źródło: Majewski 1977.
Wskaźnik wymiany wód w roku 1974/75 wynosi 11,05 tzn. pełna wymiana wody
w korycie powinna następować przeciętnie w okresie niespełna jednego miesiąca.
Ten wysoki wskaźnik wymiany wód świadczy o dużych możliwościach odnowy wód w
zbiorniku i wyjaśnia fakt nie najgorszego stanu zanieczyszczenia Martwej Wisły,
mimo nieustającego skażenia środowiska w tym rejonie (Majewski 1977).
Rzeka Motława jest lewobrzeżnym dopływem Martwej Wisły i większa część jej
biegu przypada na obszar równiny deltowej. Źródlisko Motławy i niewielki odcinek jej
górnego biegu znajduje się na wysoczyźnie morenowej. Jedynie w górnym biegu
Motława ma cechy rzeki pojeziernej, a poza tym płynie leniwie, silnie meandrując na
płaskim terenie deltowym, gdzie nie miała możliwości wykształcenia doliny. Długość
rzeki wynosi około 65 km i wykazuje w odcinku przyujściowym minimalny spadek.
Poziom jej wód zbliżony jest do poziomu morza. Koryto rzeki jest tu całkowicie
skanalizowane. Powierzchnia dorzecza wynosi 1511 km2. W dolnym biegu płynie
przez Żuławy Wiślane. Ujście Motławy do Martwej Wisły znajduje się na terenie
miasta Gdańska. Główne dopływy to Radunia, Kłodawa, Bielawa i Rozwójka
(uchodząca do Opływu Motław).
Wisła Śmiała stanowi Przełom, który powstał w 1840 roku. Długość cieku wynosi
około 1,5 km, zaś szerokość waha się od 280 do 500. Poziomy wód w Wiśle Śmiałej
są uzależnione od wahań zwierciadła wody w głównym korycie Wisły i znajdują się
jedynie pod wpływem wahań stanów wody w Zatoce Gdańskiej. Różnice poziomów
wody między Zatoką Gdańską a Wisłą Śmiałą nie przekraczają na ogół kilku
centymetrów. W ujściu Wisły Śmiałej występują wszystkie możliwe kombinacje
przepływów w tym jednoczesny napływ i odpływ. Zanotowano tu odpływy w
przedziale 23 – 35 m3 s-1 i napływy w przedziale 17 – 55 m3 s-1. Dane te świadczą o
dużej dynamice mieszania się wód w ujściu rzeki.
Ruch wody w ujściu Wisły Śmiałej zależy wyłącznie od wlewów i wypływów wody
morskiej, w rytm wahań poziomów morza. Maksymalne prędkości w ujściu Wisły
Śmiałej wywołane tymi przepływami są rzędu kilku centymetrów na sekundę.
56
proeko
W Wiśle Śmiałej obserwuje się „zassanie” wody z Zatoki do wód tej rzeki jako
efekt prądu kompensacyjnego (Kaptur, 1967). Na całej długości Wisły Śmiałej
występuje stałe zasolenie w całej warstwie wody.
W trakcie badań patrolowych wykonanych w maju i na początku czerwca (5
wyjazdów) zaobserwowano dla Wisły Śmiałej jedną sytuację, w której w całym
korycie woda odpływała do morza (36,0 m3 s-1) i jedną sytuację, w której woda
dopływała od strony morza całym korytem rzeki (40,0 m3 s-1). W pozostałych
terminach przepływ był dwukierunkowy. Dla tych terminów ustalono główny kierunek
i przeliczono średni przepływ, który wyniósł 22,0 m3 s-1 (kierunek do rzeki), 25,0 m3 s1
i 33,0 m3 s-1 (kierunek do morza).
3.2.2.4.
Warunki klimatyczne 1 (Sawon Ewa)
Główne cechy mezoklimatu Gdańska
Zachmurzenie
Wartości średnie roczne i średnie miesięczne wskazują, że na obszarze
Gdańska obserwuje się największe zachmurzenie od listopada do stycznia,
najmniejsze natomiast w maju, czerwcu, sierpniu i wrześniu. W rozkładzie
przestrzennym zaobserwowano najwyższe zachmurzenie w ciągu całego roku w
Świbnie, a najniższe w Nowym Porcie. Dni pogodne (n  2 ) są najczęstsze od marca
do czerwca, natomiast dni pochmurne (n  8) przeważały od listopada do lutego. W
przebiegu dobowym, najwyższe średnie zachmurzenie występowało w godzinach
południowych (w półroczu ciepłym) oraz porannych (w półroczu chłodnym).
Charakterystyczne było również występowanie niższego zachmurzenia w godzinach
wieczornych półrocza chłodnego.
Temperatura powietrza
Najwyższe średnie miesięczne temperatury powietrza na analizowanym terenie
występowały w lipcu i sierpniu, najniższe zaś w lutym. Zaobserwowano również
wyraźnie wyższe temperatury dla sezonu jesiennego w stosunku do wiosennego, co
jest typowe dla obszarów nadmorskich. Oprócz wpływu morza na kształtowanie
warunków termicznych atmosfery miasta Gdańska uzależnionego od odległości od
Zatoki Gdańskiej, duży wpływ wywiera także ukształtowanie terenu, wysokość
położenia nad poziomem morza oraz charakter i intensywność zabudowy. Te
warunki i czynniki przyczyniły się do występowania najniższych temperatur w ciągu
całego roku w Rębiechowie – stacji położonej najwyżej nad poziomem morza oraz
najdalej od brzegu zatoki. Średnia roczna temperatura była tu niższa o ponad 1,5 0, a
średnie miesięczne stycznia, lutego, sierpnia i września o ponad 2,00 w porównaniu z
temperaturami na stacji Gdańsk - Wrzeszcz. Podobne, lecz nieco łagodniejsze
różnice w stosunku do stacji Gdańsk - Wrzeszcz zaobserwowano także dla położonej
w strefie krawędziowej wysoczyzny stacji Gdańsk - Siedlce. Cechą
charakterystyczną warunków termicznych obszaru Gdańska jest zmniejszanie się
różnicy średnich miesięcznych temperatur dobowych pomiędzy wysoczyzną a
zabudowaną płaską strefą brzegową od marca do maja. Zjawisko powyższe
tłumaczyć należy występowaniem ujemnej aktywności termicznej Zatoki Gdańskiej
we wspomnianym okresie (Trapp 1978). Średnie i absolutne temperatury
1
Na podstawie publikowanych prac Trappa i in. (1987, 1989).
57
proeko
ekstremalne również potwierdzają odrębność klimatyczną Wysoczyzny Gdańskiej i
Pobrzeża Kaszubskiego. W Gdańsku - Rębiechowie i Gdańsku - Siedlcach
temperatury minimalne były niższe, a maksymalne wyższe niż w Gdańsku Wrzeszczu. W granicach administracyjnych Gdańska także najwyższą liczbę dni
mroźnych i bardzo mroźnych odnotowano na Wysoczyźnie Gdańskiej.
Odrębne cechy klimatyczne wykazują obszary nakładania się oddziaływania
morza i zabudowy (stacje Gdańsk - Wrzeszcz, Gdańsk - Nowy Port).
Charakteryzowały się one wyrównanym przebiegiem rocznym i dobowym
temperatury powietrza. Specyficzne warunki termiczne wystąpiły również w Świbnie,
położonym na skraju Żuław Wiślanych, w niewielkiej odległości od morza, na terenie
niezabudowanym. Ich odrębność polegała na występowaniu wyraźnie niższych
temperatur w okresie od listopada do marca w stosunku do obszarów położonych w
zabudowanej strefie brzegowej Zatoki Gdańskiej.
Wilgotność względna powietrza
Na podstawie wyników wieloletnich obserwacji, za okres największej wilgotności
powietrza uznano miesiące od listopada do lutego, za najsuchsze natomiast maj i
czerwiec. Stosunkowo wysokie wartości wilgotności względnej powietrza
występowały w Gdańsku - Świbnie, Gdańsku - Siedlcach i Gdańsku - Rębiechowie.
Podwyższone wartości wilgotności względnej w dwóch ostatnich stacjach związane
są ze scharakteryzowaną wcześniej odrębnością termiczną Wysoczyzny Gdańskiej.
W przypadku stacji Gdańsk - Świbno, wyższe wartości wilgotności względnej są
efektem specyficznych warunków hydrologicznych obszaru. Występujące tu
szczególnie korzystne warunki do kondensacji pary wodnej są rezultatem kontaktu
ciepłych wód Wisły z chłodniejszymi wodami Zatoki Gdańskiej. Także zaznacza się
tu wpływ Żuław, których gęsta sieć wód powierzchniowych generuje większą
zawartość pary wodnej w powietrzu.
Opady atmosferyczne
Ze względu na położenie zachodnich i południowo-zachodnich wybrzeży Zatoki
Gdańskiej w cieniu opadowym Pojezierza Pomorskiego, dla obszaru Gdańska
charakterystyczne są stosunkowo niskie roczne sumy opadów atmosferycznych
(poniżej 550 mm). W przebiegu rocznym zauważa się występowanie najwyższych
średnich miesięcznych sum opadów atmosferycznych w lipcu oraz w październiku,
najniższych zaś w lutym i marcu. Najwięcej dni z opadem 0,1 mm pojawiało się od
października do grudnia, a najmniej w lipcu. Z powyższych danych wynika
niezgodność miesięcy z największymi sumami opadów atmosferycznych w stosunku
do miesięcy o największej częstotliwości dni z opadem  0,1 mm. Wynika ona z
przewagi w sezonie jesiennym i zimowym dni z opadem śladowym (poniżej 0,1 mm) i
słabym (poniżej 1,0 mm) oraz z przewagi dni z opadem dużym( powyżej 10,0 mm) w
lipcu.
Mgła
W skali rocznej, na całym rozpatrywanym terenie największą liczbę dni z mgłą
zanotowano w lutym i w marcu, a najmniejszą od maja do lipca. W rozkładzie
przestrzennym widoczne są znaczne różnice pod względem liczebności dni z mgłą
pomiędzy poszczególnymi stacjami. W Gdańsku - Rębiechowie występowały one
prawie trzykrotnie częściej niż w Gdańsku - Wrzeszczu i charakteryzowały się małą
zmiennością w przebiegu rocznym.
58
proeko
Wiatr
Cechą charakterystyczną warunków anemometrycznych w Gdańsku jest
zdecydowana przewaga wiatrów zachodnich. Około 50% wiejących w ciągu roku
wiatrów stanowiły wiatry z kierunków SW, W i NW.
Oprócz dominacji wiatrów z sektora zachodniego, wiosną i latem zaznaczał się
także znaczny udział wiatrów północno-zachodnich i północnych. Jesienią i zimą
natomiast, wzrastała częstość wiatrów z kierunków południowego i południowowschodniego. W dobowym rozkładzie kierunków wiatru, w okresie od maja do
września (w godzinach południowych) zwiększony był udział wiatrów ze wschodu,
połudnoniowego-wschodu i północy. Sytuacja powyższa wynikała z istnienia w tym
przedziale czasu dogodnych warunków do występowania bryzy morskiej.
Największe średnie miesięczne prędkości wiatru oraz zwiększone częstości
wiatrów o prędkościach v  8 m/s i v  15 m/s odnotowywano w okresie od listopada
do marca. Najniższe średnie prędkości wiatru, a także zwiększony udział cisz oraz
wiatrów bardzo słabych (v  2 m/s). W ciągu doby najmniejsze prędkości wiatru
występowały w godzinach południowych (wyraźny wzrost udziału cisz i wiatrów
bardzo słabych).
Na obszarze Gdańska zaznacza się wyraźne zróżnicowanie przestrzenne
stosunków wietrznych. Największe średnie prędkości wiatru występują w Gdańsku Rębiechowie, a najmniejsze w Gdańsku - Nowym Porcie i Gdańsku - Wrzeszczu.
Podsumowanie
Generalnie, dla obszaru Gdańska można wyodrębnić wspólne cechy klimatu.
Wynikają one zarówno z wpływu czynników strefowych, jak i nadmorskiego
charakteru obszaru, który dodatkowo osłonięty jest od zachodu przez wzniesienia
morenowe Pojezierza Pomorskiego.
W Gdańsku, podobnie jak na całym polskim wybrzeżu Bałtyku, obserwuje się
najmniejsze zachmurzenie ogólne w miesiącach letnich. W półroczu ciepłym
najwyższa wartość zachmurzenia pojawiała się w godzinach południowych,
natomiast w chłodnym w godzinach rannych. Warunki termiczno-wilgotnościowe
Gdańska są również typowe dla obszarów nadmorskich. Z położeniem nadmorskim
związane są wyraźne różnice termiczne pomiędzy cieplejszą jesienią i chłodniejszą
wiosną, oraz stale podwyższone wartości wilgotności względnej w skali roku.
Osłonięcie Gdańska przez wzniesienia Pojezierza Pomorskiego jest przyczyną
występowania niskich średnich rocznych sum opadów atmosferycznych (poniżej 570
mm). W przebiegu rocznym najwyższe wartości tego zjawiska meteorologicznego
przypadają na lipiec i październik, najmniejsze zaś na luty i marzec. Dla lutego i
marca charakterystyczne jest również występowanie znacznej liczby dni z mgłą. Na
obszarze Gdańska zaznacza się wyraźna dominacja wiatrów sektora zachodniego,
co jest konsekwencją cyrkulacji strefowej. W przebiegu rocznym, najwyższe średnie
miesięczne prędkości wiatru występują od listopada do marca. W cyklu dobowym,
najmniejsze prędkości wiatru notowane są w godzinach południowych.
Klimat lokalny
Na obszarze Gdańska występują cztery podstawowe typy klimatu lokalnego:

klimat wierzchowiny wysoczyzny morenowej (specyfika warunków termicznych
spowodowana jest oddaleniem od brzegu morza oraz wysokością bezwzględną);
59
proeko

klimat strefy krawędziowej wysoczyzny morenowej (cechy przejściowości
pomiędzy klimatem występującym na wierzchowinie wysoczyzny oraz na
wybrzeżu morza);

klimat platformy akumulacyjno-abrazyjnej (nakładanie się wpływu morza i
zabudowy);

klimat równiny aluwialnej (kształtowany głównie przez wpływy morza).
Obszar lokalizacji przedsięwzięcia znajduje się całkowicie w zasięgu klimatu
równiny aluwialnej. Kształtowany jest przez zasadniczy wpływ, jaki wywiera Zatoka
Gdańska oraz modyfikowany przez wpływ regionu Żuław Wiślanych. Stosunki
termiczne od kwietnia do października są tu analogiczne do występujących w
pozostałej części płaskiej strefy brzegowej Zatoki Gdańskiej, a od listopada do marca
na rozpatrywanym terenie panują ewidentnie niższe temperatury. Dla równiny
aluwialnej charakterystyczne jest także znaczne zachmurzenie, podwyższona
wilgotność względna powietrza oraz niższe w porównaniu z wysoczyzną morenową
prędkości wiatru.
3.2.2.5. Gleby (Sawon Ewa)
Gleby rejonu planowanego przedsięwzięcia ściśle nawiązują do specyfiki
geomorfologiczno-geologicznej terenu oraz do skutków wielowiekowej działalności
człowieka. Wykazują zróżnicowanie na cztery podstawowe grupy:

mady rzeczne dominujące na równinie aluwialnej Żuław;

gleby wydmowe pasa Mierzei Wiślanej, głównie regosole eoliczne, gleby słabo
wykształcone bielicowane i bielicowe;

gleby bagienne i pobagienne – „aregionalne”;

gleby kulturoziemne
zainwestowanych.
i
industroziemne
występujące
w
obrębie
terenów
Mady rzeczne równiny deltowej wykazują zróżnicowanie na szereg odmian,
przede wszystkim w zależności od charakteru osadów. Występują tu osady ilastomułowe i mułowe, na których rozwinęły się typowe mady (lekkie, średnie i ciężkie w
zależności od zawartości części spławialnych) oraz osady piaszczyste, często
zamulone, na których występują mady bardzo lekkie. Miejscami występują tu niskie
gleby torfowe. Stosunki wodne gleb Żuław Wiślanych są regulowane sztucznie przez
rozbudowany system melioracyjny.
Gleby terenów wydmowych wykształciły się w przeważającej części na
jednorodnych pod względem frakcji i składu mineralnego piaskach. Ich typologiczne
zróżnicowanie jest następstwem czasu przebiegu procesu glebotwórczego oraz
terytorialnej zmienności ukształtowania terenu, warunków wodnych i szaty roślinnej.
Zaobserwować tu można ciągi ewolucyjne gleb wydmowych, od regosoli eolicznych
(prymitywne struktury z iniclalnym poziomem akumulacji próchnicy po gleby
bielicowe właściwe – głębokie gleby z charakterystycznymi poziomami wymywania
(eluwialnym) i wmywania (iluwialnym).
Gleby bagienne (mułowe i torfowe) oraz pobagienne (murszowe i czarne ziemie),
występują lokalnie na terenach przyrzecznych i w obrębie zagłębień terenu z płytkim
pierwszym poziomem wód podziemnych.
60
proeko
Gleby kulturoziemne są glebami antropogenicznymi, przeobrażonymi w wyniku
intensywnego zagospodarowania. Wyróżnia się wśród nich hortisole, czyli gleby
ogrodowe, o głębokim poziomie akumulacyjnym bogatym w próchnicę oraz rigosole
powstałe przez wprowadzenie do profilu glebowego obcego materiału
strukturotwórczego. Gleby tego typu występują przede wszystkim w dzielnicach
zabudowy mieszkaniowej i w obrębie ogrodów działkowych. Gleby industroziemne
obejmują gleby ukształtowane lub zmienione przez gospodarkę przemysłową. Są
one zniekształcone mechanicznie i (lub) chemicznie. Gleby industroziemne SA
powszechne w dzielnicy portowo-przemysłowej, gdzie ukształtowane zostały na
nasypach ziemno-gruzowych.
Na niektórych terenach w sąsiedztwie Martwej Wisły, a zwłaszcza Motławy
pokrywa glebowa w ogóle nie występuje. Została tu zniszczona w wyniku dawnych i
współczesnych procesów inwestycyjnych. Typowe przykłady do Wyspa Spichrzów,
gdzie dodatkowo nałożyły się efekty II wojny światowej (nagromadzenia gruzu i ruin)
oraz tereny niektórych obiektów przemysłowych.
3.2.3. Środowisko biotyczne
3.2.3.1. Szata roślinna Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
Wisły Śmiałej (Chmara Rafał)
Rzeki to bardzo niestabilne środowiska o zróżnicowanych warunkach (Allan
1998). Głównym czynnikiem środowiskowym jest przepływ wody. Prędkość
przepływu wody w rzece zmienia się w obrębie przekroju na skutek tarcia wody o
dno koryta. Największe prędkości obserwuje się w miejscach, gdzie tarcie jest
najmniejsze, zazwyczaj przy powierzchni wody oraz w pobliżu środka koryta.
Prędkość wody zmniejsza się logarytmicznie wraz ze wzrostem głębokości (Hynes
1970). Prędkość przepływu jest głównym czynnikiem decydującym o osiedlaniu się
makrofitów. Makrofity nie są dobrze przystosowane do życia w płynącej wodzie i
rosną najlepiej w miejscach o wolnym przepływie. Jednak niektóre przystosowania
morfologiczno-anatomiczne pozwalają roślinom wodnym utrzymywać się na
stanowiskach o silnym prądzie. Wytrzymałe, elastyczne łodygi i liście, silne
przymocowanie do dna przez korzenie, kłącza, chwytniki oraz wegetatywne
rozmnażanie charakteryzują większość gatunków makrofitów.
Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem jest światło. Natężenie światła maleje w
gradiencie głębokości. W mętnych i silnie przekształconych antropogenicznie
rzekach zasięg strefy fotycznej jest bardzo wąski. Skutkuje to brakiem roślin
wodnych lub ich niewielką masą.
Przedmiotem niniejszego raportu jest roślinność wodna Martwej Wisły i Motławy.
Stan wiedzy dotyczący roślinności wodnej Martwej Wisły i Motławy jest bardzo słaby.
Fragmentaryczne dane dotyczące przede wszystkim rodzaju Potamogeton można
znaleźć w pracy Zalewskiej-Gałosz (2008). Spośród innych dotyczących z kolei
Motławy warto wymienić opracowania Bulińskiego (mat. niepublikowane).
Metody badań flory i roślinności wodnej
Badania zakresem objęły Martwą Wisłę od Kanału Płonie do Polskiego Haka
oraz Motławę. Prace wykonywano od połowy kwietnia 2010 r. do połowy czerwca.
Analizą objęto wyłącznie gatunki występujące na powierzchni wody oraz w toni
wodnej, a także gatunki bagienne i szuwarowe. Nazewnictwo gatunków (łacińskie i
polskie) przyjęto wg Mirka i in. (2002). Gatunki pod ochroną podano według
61
proeko
Rozporządzenia Ministra Środowiska (2004). Podano taksony zagrożone w skali
Polski (wg Zarzyckiego, Szeląga 2006) oraz w skali Pomorza Gdańskiego (wg
Markowskiego, Bulińskiego 2004). Nazewnictwo oraz systematykę zbiorowisk
roślinnych podano wg Matuszkiewicza (2001). Przy oznaczaniu roślin wodnych
głównie z rodzaju Potamogeton korzystano z klucza Zalewskiej-Gałosz (2008) i
Prestona (1995).
Do oceny częstości występowania roślin zanurzonych pobierano próbki o
powierzchni 0,1 m2 w wyznaczonych punktach za pomocą czerpacza EkmanaBirgea. Próbki z Martwej Wisły i Motławy pobrano z dwóch stref: (1) tor wodny; (2)
przy brzegu poza torem wodnym. Łącznie zebrano 200 próbek roślinności. W danym
punkcie zebrano 5-10 próbek roślin, a następnie określono ich spotykalność
(frekwencję %). Frekwencja roślin zanurzonych została określona dla punktu oraz dla
całej analizowanej rzeki.
Wykaz gatunków
Wykaz gatunków obejmuje rośliny występujące w Martwej Wiśle i Motławie i ich
bezpośrednim otoczeniu.
Tabela 7.
Wykaz gatunków roślin naczyniowych i makroglonów w Martwej Wiśle i
Motławie i w ich bezpośrednim otoczeniu
Objaśnienia:
WM – Wisła Martwa,
M – Motława,
Ch – gatunek pod ochroną ścisłą,
ch – gatunek pod ochroną częściową,
PL – Polska,
PG – Pomorze Gdańskie.
Stopnie zagrożenia
E – wymierający,
NT – bliski zagrożenia,
R – rzadki,
V, VU – narażony (umiarkowanie zagrożony).
Pogrubiono gatunki zanurzone i pływające po powierzchni wody
Lp.
Nazwa łacińska
Nazwa polska
1.
2.
Acorus calamus
Alisma
plantagoaquatica
Angelica
archangelica
subsp. litoralis
Aster tripolium
Batrachium
circinatum
Butomus
umbellatus
Caltha palustris
Carex vulpina
tatarak zwyczajny
żabieniec babka
wodna
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Lokalizacja
WM
M
+
+
Ochrona
Ch ch
dzięgiel litwor
nadbrzeżny
+
+
Ch
aster solny
włosienicznik
krążkolistny
łączeń baldaszkowy
+
+
+
Ch
+
+
Catabrosa
aquatica
knieć błotna
turzyca lisia
brodobrzanka
wodna
+
+
+
Ceratophyllum
rogatek sztywny
+
+
+
Zagrożenie
PL
PG
E
VU
62
proeko
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
demersum
Cladophora
glomerata
Deschampsia
caespitosa
Ectocarpus sp.
Enteromorpha
sp.
Glyceria maxima
Hydrocharis
morsus-ranae
Iris pseudoacorus
Juncus effusus
Lemna gibba
Lemna trisulca
Mentha aquatica
Myosotis
palustris
Myriophyllum
spicatum
Nasturtium
officinale
Nuphar lutea
28.
Phragmites
australis
Potamogeton
alpinus
P. crispus
29.
P. pectinatus
30.
P. perfoliatus
27.
Rorippa palustris
Rumex
hydrolapathum
33. Salix cinerea
34. Sonchus palustris
35. Spirodela
polyrhiza
Źródło: badania własne.
31.
32.
gałęzatka kłebiasta
+
śmiałek darniowy
+
kłosek
taśma
+
+
manna mielec
żabiściek
pływający
kosaciec żółty
sit rozpierzchły
rzęsa garbata
rzęsa trójrówkowa
mięta wodna
niezapominajka
błotna
wywłócznik
kłosowy
rukiew wodna
+
+
+
+
+
+
+
+
grążel żółty
trzcina pospolita
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
rdestnica alpejska
rdestnica
kędzierzawa
rdestnica
grzebieniasta
rdestnica
przeszyta
rzepicha błotna
szczaw lancetowaty
wierzba szara (łoza)
mlecz błotny
spirodela
wielokorzeniowa
+
+
+
ch
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
NT
W Martwej Wiśle i Motławie, na odcinkach objętych raportem, stwierdzono
występowanie 35 gatunków, w tym 32 gatunki roślin naczyniowych i 3 gatunki
makroglonów.
Występują tu dwa gatunki objęte ochroną ścisłą: dzięgiel litwor nadbrzeżny
Angelica archangelica subsp. litoralis i aster solny Aster tripolium. Pierwszy z nich
występuje wzdłuż północnego brzegu Martwej Wisły, na odcinku od Mostu
Siennickiego do Kanału Płonie oraz szczególnie liczne skupisko na „Wyspie
Spichrzów” nad Motławą. Drugi z chronionych gatunków spotyka się wzdłuż brzegów
betonowych nabrzeży Motławy. Rośnie w spękaniach płyt betonowych.
Biorąc pod uwagę rośliny zanurzone stwierdzono występowanie 18 gatunków
(tab. 7).. Występują tu 4 gatunki rdestnic: rdestnica alpejska Potamogeton alpinus,
rdestnica kędzierzawa P. crispus, rdestnica grzebieniasta P. pectinatus i rdestnica
przeszyta P. perfoliatus (tab. 8). Spośród wymienionych na uwagę zasługuje P.
63
proeko
alpinus jest to gatunek znany głównie z wód płynących, rzadziej stojących,
występujący zwykle na grubej warstwie materii organicznej. Dotychczas
niepodawany dla całego odcinka Wisły (Zalewska-Gałosz 2008). Oprócz
wymienionych gatunków spotyka się wywłócznika kłosowego Myriophyllum spicatum,
rogatka sztywnego Ceratophyllum demersum, lemnidy i grążel żółty Nuphar lutea.
Istotną rolę odgrywają makroglony należące do 3 rodzajów. Zróżnicowanie w tej
grupie nie jest duże jednak z uwagi ich częstość występowania są one głównym
elementem struktury roślinności podwodnej Wisły Śmiałej i Motławy.
Wykaz zbiorowisk
Wykaz zbiorowisk występujących w Martwej Wiśle i Motławie i w ich
bezpośrednim otoczeniu przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Wykaz zbiorowisk roślinnych w Martwej Wiśle i Motławie i w ich
bezpośrednim otoczeniu
Zbiorowisko
Lokalizacja
WM
M
LEMNETEA R. Tx. 1955
Lemnetum gibbae Miy. et J.Tx. 1960
+
+
Spirodeletum polyrhizae (Kelhofer 1915) W.Koch 1954 em.
+
+
R.Tx. & A.Schwabe 1974 in R. Tx. 1974
Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp & Stoffers 1962
+
GALIO-URTICENEA (Pass. 1967)
Calystegio-Angelicetum archangelicae litoralis Pass. (1957)
+
1959
POTAMETEA R. Tx. & Prsg.
Potametum pectinati Carstensen 1955
+
Potametum perfoliati Koch 1926 em. Pass. 1964
+
+
Ceratophylletum demersi Hild. 1956.
+
+
Myriophylletum spicati Soe 1927
+
lok. zbior. z Potamogeton alpinus
+
lok. zbior. z Potamogeton crispus
+
PHRAGMITETEA R. Tx. & Prsg.1942
Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939
+
+
Acoretum calami Kobendza 1948
+
Glycerietum maximae Hueck 1931
+
Stwierdzono występowanie 13 zbiorowisk roślin wodnych i bagiennych
należących do 4 klas (tab. 8). Dominują szuwary trzcinowe, które spotyka się głównie
wzdłuż brzegów Wisły Śmiałej. Największe skupisko występuje w rejonie Rafinerii
Gdańskiej po obu stronach rzeki oraz w rejonie mostu kolejowego (rys. 17). Szuwary
trzcinowe zajmują łączną powierzchnię 6,2 ha. W szuwarach często występuje
dzięgiel litwor nadbrzeżny i mlecz błotny, w miejscach zacisznych i nie poddanych
silnemu falowaniu rozwijają się fitocenozy Lemnetum gibbae i Spirodeletum
polyrhizae.
Do kolejnych zbiorowisk szuwarowych należy Glycerietum maximae rozwijające
się tylko we wschodniej odnodze Motławy w rejonie „Wyspy Spichrzów” (rys. 17).
Płaty tego zespołu zajmują niewielką powierzchnię. Jest to zbiorowisko wód
eutroficznych o zamulonym podłożu i wykazuje dużą odporność na zanieczyszczenia
64
proeko
środowiska. Wśród płatów tego zespołu spotyka się niewielkie skupiska tataraku
zwyczajnego Acorus calamus.
Roślinność zanurzona reprezentowana jest przez 9 zbiorowisk, są to: Lemnetum
gibbae, Spirodeletum polyrhizae, Lemnetum trisulcae, Potametum pectinati,
Potametum perfoliati, Ceratophylletum demersi, Myriophylletum spicati, lok. zbior. z
Potamogeton alpinus, lok. zbior. z Potamogeton crispus. Interesującym
zbiorowiskiem jest zbiorowisko z P. alpinus. Zwarte płaty tej fitocenozy występują
wzdłuż północnego brzegu Martwej Wisły na odcinku od Mostu Siennickiego do
mostu kolejowego. Pojedyncze i zdefragmentowane płaty tego zbiorowiska spotyka
się na odcinku od mostu kolejowego do Kanału Płonie. Zbiorowisko to występuje na
głębokości od 0,5 – 1,5 m, na kamienisto-piaszczystym dnie. Cechą
charakterystyczną zbiorowiska z P. alpinus w Martwej Wiśle jest preferowanie
betonowych nabrzeży. W zasadzie występowanie tego gatunku ogranicza się do
brzegów wybetonowanych. Nie spotyka się tego gatunku w miejscach gdzie tworzą
się szuwary.
Skupiska roślin podwodnych
Istotną rolę w niniejszym raporcie zajmuje roślinność zanurzona. Są to rośliny
trwale związane ze środowiskiem wodnym, unoszące się w wodzie lub zakorzenione
i/lub zakotwiczone na dnie. Charakterystyczną cechą skupisk roślin podwodnych jest
ich prosta struktura. Niezależnie od rodzaju środowiska, są to zbiorowiska wyjątkowo
ubogie florystycznie z wyraźną dominacją jednego gatunku, rzadziej dwóch
współdomianatów (Tomaszewicz 1979). Z uwagi na ten fakt, w badaniach skupisk
roślin podwodnych przyjęto odmienne kryterium ich wyróżniania, odbiegające od
zasad francusko-szwajcarskiej szkoły fitosocjologicznej Brauna-Blanqueta. Zjawisko
dominacji rzutuje w większości przypadków negatywnie na możliwości stosowania
fitosocjologicznej metody fitoindykacji (Kłosowski 2006).
Próbki roślin podwodnych z Martwej Wisły pobrano w dwóch wariantach - z
projektowanego toru wodnego i poza torem wodnym. W przypadku Motławy nie
zastosowano tego podziału. Długość projektowanego toru wodnego na Martwej
Wiśle wynosi 8.360 m, szerokość bez skarp wyniesie 60 m głębokość z
uwzględnieniem rezerwy bagrowniczej wyniesie 7 m p.p.w. Budowa toru wodnego po
uwzględnieniu obrotnicy i skarp naruszy dno rzeki na powierzchni 76,3 ha, co
stanowi 27%.
Tabela 9. Frekwencja (%) roślin wodnych, makroglonów i roślin naczyniowych w
badanych punktach Motławy.
Punkt
Głębokość
[m]
MO1
1,5
MO2
4,0
MO3
5,0
M04
2,5
MO5
3,0
MO6
3,0
MO7
1,0
MO8
1,0
MO9
3,0
MO10
1,5
Frekwencja roślin
podwodnych [%]
70
0
0
0
0
0
80
100
0
50
Frekwencja
makroglonów
[%]
20
0
0
0
0
0
10
20
0
50
Frekwencja
podwodnych roślin
naczyniowych [%]
60
0
0
0
0
0
70
100
0
0
65
proeko
Na Motławie w 10 punktach (rys. 17), zebrano łącznie 80 próbek roślin (każda o
powierzchni 0,1 m2). Występowanie roślin podwodnych stwierdzono w 4 punktach.
Ogólna frekwencja roślin dla Motławy wyniosła 37,5%. Oznacza to, że w 100 losowo
wybranych próbkach w 37 wystąpi roślina wodna. Frekwencja zawierała się w
szerokim przedziale od 10 do 100%. W większej ilości próbek wystąpiły makroglony
jednak w porównaniu z roślinami naczyniowymi nie osiągały wysokiej spotykalności
(tab. 9). Rośliny podwodne w Motławie występują w zakresie głębokości 0 – 1,5 (2,0)
m głębokości. Poniżej tej głębokości nie spotyka się nawet glonów nitkowatych.
Występowanie makrofitów silnie koreluje z widzialnością wody. Podczas
wykonywanych pomiarów we wschodniej odnodze Motławy (29.05.10) stwierdzono
widzialność 1,4 m, co pokrywa się z zasięgiem występowania makrofitów.
Stosunkowo wysoką frekwencję w wodach Motławy osiągają rośliny naczyniowe,
głównie Myriophyllum spicatum i Nuphar lutea.
Rys. 17 Lokalizacja punktów poboru prób roślinności wodnej i zasięg szuwarów na
Martwej Wiśle i Motławie
W wodach Martwej Wisły na odcinku od Polskiego Haka do Kanału Płonie
zbadano roślinność w 16 punktach (rys. 17), gdzie przeanalizowano 120 próbek
roślin. Tor wodny Martwej Wisły pozbawiony jest roślinności wodnej. Na 6
analizowanych stanowiskach nie stwierdzono jakichkolwiek roślin wodnych. Rośliny
stosunkowo często występują w płytkich strefach znajdujących się poza torem
wodnym. Frekwencja waha się od 20 do 90 %, rośliny występują w przedziale
głębokości 0 – 1,5 m (tab. 10). Makroglony w strefie poza torem wodnym trafiają się
z frekwencją 47%. Na odcinku od Polskiego Haka do Mostu Siennickiego na płytkim
silnie przekształconych brzegach wysokie pokrywanie osiąga Enteromorpha i
Cladophora glomerata. Roślinność podwodną tworzą tu tylko makroglony tworząc
swobodnie unoszące się na powierzchni wody pojedyncze osobniki, bądź jako
większe zgrupowania plech; tworzące charakterystyczne maty. Występowanie
Enteromorpha sp. jest związane z wysokimi stężeniami chlorków i różnych form
66
proeko
azotu. Niektóre dane literaturowe wskazują, że glony z rodzaju Enteromorpha są
indykatorami środowisk zanieczyszczonych metalami ciężkimi (Wang i Dei 1999,
Żbikowski i in. 2007).
Największe skupiska wodnych roślin naczyniowych odnotowano na północnym
brzegu Martwej Wisły na odcinku od Mostu Siennickiego do „Szuwaru przy Rafinerii”.
Szczególnie wysoką ma tutaj rdestnica alpejska Potamogeton alpinus, osiągając w
niektórych miejscach frekwencję 50-75%. Rośnie na piaszczysto-kamienistym,
szczególnie często przy betonowych nabrzeżach, w kompozycji z Cladophora
glomerata. Glon ten w niektórych miejscach bardzo obficie pokrywa pędy P. alpinus
ograniczając przestrzeń i zabierając światło. Powoduje to w konsekwencji szybkie
zamieranie pędów rdestnicy alpejskiej. W trakcie prowadzonych prac
zaobserwowano szczególne „preferencje” tej rdestnicy do występowania przy
betonowych nabrzeżach. Fakt ten może wynikać nie tyle z obecności betonowych
nabrzeży, co z braku występowania szuwarów trzcin na brzegach umocnionych i
wybetonowanych. Dodatkowo nabrzeże jest miejscem skupiania i odbijania się „fal
poprzecznych” powstających w trakcie przepływania jednostek pływających.
Natomiast P. alpinus znany jest w literaturze jako gatunek występujący często w
wodach stosunkowo szybko płynących i sfalowanych. W takim ujęciu być może
sztuczne warunki generowania fal mogą być jednym z czynników umożliwiających
występowanie tego gatunku.
Kolejnym gatunkiem osiągającym stosunkowo wysoką frekwencję jest rdestnica
grzebieniasta Potamogeton pectinatus. Występuje głownie wzdłuż północnych
brzegów Martwej Wisły na odcinku od mostu kolejowego do Kanału Płonie.
Tabela 10.
Punkt
MW2
MW6
MW7
MW10
MW11
MW12
Frekwencja (%) roślin wodnych, makroglonów i roślin naczyniowych w
badanych punktach Martwej Wisły.
Głębokość
[m]
5,0
5,0
3,8
6,3
3,7
4,7
MW1
0,5
MW3
1,2
MW4
1,2
MW5
1,0
MW8
3,0
MW9
0,7
MW13
1,2
MW14
1,3
MW15
0,8
MW16
1,2
Frekwencja roślin
podwodnych [%]
Frekwencja
makroglonów
[%]
Tor wodny
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Poza torem wodnym
50
50
60
60
70
70
50
40
0
0
60
60
70
30
90
60
80
60
80
40
Frekwencja podwodnych
roślin naczyniowych [%]
0
0
0
0
0
0
0
0
0
20
0
20
60
90
80
70
Ważną cechą składającą się na strukturę roślinności jest biomasa gatunku na
danej jednostce powierzchni. Biorąc pod uwagę częstość występowania istotną rolę
odgrywają makroglony. Biomasa Enteromorpha sp. zawierała się w zakresie 0,4 –
0,7 g s.m. 0,1 m-2; biomasa Cladophora glomerata 1,2 – 2,1 g s.m. 0,1 m-2. Rośliny
67
proeko
naczyniowe osiągnęły niższą biomasę: Potamogeton pectinatus 0,3 g s.m. 0,1 m-2; P.
crispus 0,2 g s.m. 0,1 m-2; P. perfoliatus 0,6 g s.m. 0,1 m-2. Stosunkowo wysoką
masę w wodach rzeki Motławy osiąga Myriohyllum spicatum – 2,9 g s.m. 0,1 m-2.
Na podstawie przedstawionych wyników można sformułować następujące,
ogólne wnioski:

rośliny zanurzone w Motławie występują w zakresie głębokości 0,1 – 1,5 m;

tor wodny Martwej Wisły pozbawiony jest roślinności;

frekwencja Cladophora glomerata w rzece Motławie jest wysoka;

bardzo wysoką frekwencję w Martwej Wiśle osiągają makroglony.
Warunki środowiskowe w strefie toru wodnego
Dla Motławy zebrano próbki osadów w miejscach o głębokości > 2m, uznając je
za położone w głównej strefie użytkowanej przez jednostki pływające. W zebranych
osadach zmierzono: odczyn, potencjał oksydacyjno-redukcyjny [mV], przewodnictwo
elektrolityczne [µS cm-1], uwodnienie [%] i zawartość materii organicznej. Odczyn
waha się od pH 7,4 – 7,6, osady mają ujemny potencjał oksydacyjno-redukcyjny (od 24 mV do -31 mV), bardzo wysokie przewodnictwo elektrolityczne (1,7 – 5,3 mS cm1
; średnia arytmetyczna 3,94 mS cm-1). Osady są dobrze uwodnione (53,3 – 72,6%;
średnia arytmetyczna 64,6%) i zasobne w materię organiczną (10,7 – 17,8%; średnia
arytmetyczna 14,2%).
Osady z projektowanego toru wodnego na Martwej Wiśle zebrano z głębokości
od 3,7 do 6,8 m. Odczyn jest słabo zróżnicowany i wynosi od pH 7,1 do 7,2, osady
mają ujemny potencjał oksydacyjno-redukcyjny (od -7 mV do -12 mV) i bardzo
wysokie przewodnictwo elektrolityczne (3,1 – 6,8 mS cm-1; średnia arytmetyczna 4,5
mS cm-1). Osady są dobrze uwodnione (61,1 – 75,9%; średnia arytmetyczna 64,6%) i
zasobne w materię organiczną (10,7 – 17,8%; średnia arytmetyczna 14,2%). Osady
o najwyższym uwodnieniu i zawartości materii organicznej występują na torze
wodnym przy Rafinerii Gdańskiej.
Warunki środowiskowe w skupieniach roślin wodnych
Odczyn osadów z Motławy jest zbliżony do obojętnego i wynosi pH 7,4, mają
niższe przewodnictwo elektrolityczne (1,0 – 1,2 mS cm-1), są mniej uwodnione i
zawierają niewiele materii organicznej.
Osady w skupieniach roślin wodnych Martwej Wisły charakteryzują się odczynem
pH 7,3-7,6, zróżnicowanym przewodnictwem elektrolitycznym (1,6 – 4,6 mS cm-1),
uwodnieniem (32,5–37,4%) i zawartością materii organicznej (0,5 – 15,4%).
Bardzo ważnym czynnikiem środowiskowych dla roślin podwodnych jest światło.
Przede wszystkim odgrywa istotną rolę w procesie fotosyntezy. Rośliny wykorzystują
tylko część widma światła. Jest to tzw. promieniowanie fotosyntetycznie czynne
(PAR; Photosynthetic Active Radiation) wykorzystywane przez rośliny w zakresie
długości fal od 400 nm do 700 nm. Przenikanie promieniowania PAR maleje w słupie
wody wykładniczo. W trakcie prowadzonych prac nad niniejszym raportem
dokonano pomiaru PAR w słupie wody Motławy i Wisły Śmiałej. Przyjmując, że
na powierzchnię pada 100% natężenia PAR dokonano pomiarów w gradiencie
głębokości co 0,5 m. Na Motławie w punkcie pomiarowym MO3 (zob. rys. 18) na
głębokości 0,5 m dociera 51,1% światła padającego na powierzchnię, na głębokości
68
proeko
1 m 19,2%. Głębiej wykładniczo maleje, osiągając odpowiednio wartości 2m – 4,2%;
3m – 0,8%, aż do wartości zaledwie 0,16% na głębokości 4 metrów (rys. 18). Nieco
korzystniejsze dla roślin warunki świetlne panują na Motławie w punkcie MO2.
Wyższe wartości PAR wynikają z lokalizacji punktu pomiarowego, który został
zlokalizowany we wschodniej odnodze Motławy, czyli poza oddziaływaniem
większych jednostek pływających. Ruch statków wywołuje konsekwencje
środowiskowe, w tym wpływa na przezroczystość wody. Relacje w układzie jednostki
pływające → osady → rośliny wodne zostaną szerzej omówione w dalszych
rozdziałach tego opracowania.
Rys. 18 Natężenie promieniowania PAR w gradiencie głębokości Motławy w puktach
MO3 (wykres górny) i MO2 (wykres dolny).
69
proeko
Pomiary natężenia światła na Martwej Wiśle wykonano w dwóch punktach.
Pierwszy w rejonie Polskiego Haka, przy planowanej obrotnicy, drugi na torze
wodnym w rejonie mostu kolejowego. Na głębokość 0,5 m w rejonie Polskiego Haka
dociera zaledwie 24,0% światła padającego na powierzchnię, na głębokość 1,0 m już
tylko 6,2%. Natomiast strefa poniżej 1,5 m jest już strefą afotyczną (rys. 19). Na
drugim punkcie pomiarowym zależności PAR w gradiencie głębokości są bardzo
podobne.
Rys. 19 Natężenie promieniowania PAR w gradiencie głębokości Martwej Wisły w
punktach MW2 (wykres górny) i MW6 (wykres dolny).
70
proeko
Wisła Śmiała
Wykaz gatunków roślin szuwarowych i bagiennych występujących w Wiśle
Śmiałej i jej bepośrednim, lądowym otoczeniu zawiera tab. 11, a wykaz makrofitów
zanurzonych i pływających po powierzchni wody tabela 12.
Tabela 11. Wykaz gatunków roślin szuwarowych i bagiennych w Wiśle Śmiałej i jej
bezpośrednim, lądowym otoczeniu.
Objaśnienia:
WŚ – Wisła Śmiała,
ZW – Zielone Wyspy,
PR – Ptasi Raj,
PL – Polska,
PG – Pomorze Gdańskie.
Stopnie zagrożenia
E – wymierający,
R – rzadki,
Lp.
Nazwa łacińska
Nazwa polska
1.
Angelica
archangelica
subsp. litoralis
Aster tripolium
Caltha palustris
Carex gracilis
dzięgiel litwor
nadbrzeżny
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
Carex nigra
Carex
pseudocyperus
Carex vulpina
Deschampsia
caespitosa
Eleocharis
palustris
Equisetum
palustre
Galium palustre
Glaux maritima
Glyceria maxima
Hydrocotyle
vulgaris
Juncus
compressus
Juncus effusus
Juncus gerardi
Lythrum salicaria
Mentha aquatica
Phragmites
australis
Puccinellia
distans
Rumex
aster solny
knieć błotna
turzyca
zaostrzona
turzyca pospolita
turzyca
nibyciborowata
turzyca lisia
śmiałek darniowy
Lokalizacja
WŚ ZW PR
+
Ochrona
Ch ch
Ch
zagrożone dla
PL
PG
+
+
Ch
E
VU
Ch
R
VU
+
+
+
+
+
+
ponikło błotne
+
skrzyp błotny
przytulia błotna
mlecz nadmorski
+
+
+
+
+
+
+
wąkrota
zwyczajna
sit ściśniony
sit rozpierzchły
sit Gerarda
krwawnica
pospolita
mięta wodna
trzcina pospolita
mannica
odstająca
szczaw
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
71
proeko
23.
24.
hydrolapathum
Salix caprea
Salix cinerea
Schoenoplectus
tabernaemontani
Sonchus palustris
26.
Żródło: badania własne.
25.
Tabela 12.
lancetowaty
wierzba iwa
wierzba szara
(łoza)
oczeret
tabernemontana
mlecz błotny
+
+
+
+
+
+
+
NT
Wykaz makrofitów zanurzonych i pływających po powierzchni wody.
Objaśnienia: zob. tab. 11.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
nazwa łacińska
nazwa polska
Alisma plantagoaquatica
Batrachium
circinatum
Batrachium
fluitans
Ceratophyllum
demersum
Cladophora
glomerata
Ectocarpus sp.
Enteromorpha
sp.
Fucus
vesiculosus
Hydrocharis
morsus-ranae
Lemna gibba
Myosotis
palustris
Myriophyllum
spicatum
Pilayella litoralis
żabieniec babka
wodna
włosienicznik
krążkolistny
włosienicznik
rzeczny
rogatek sztywny
15.
Potamogeton
alpinus
P. crispus
16.
P. pectinatus
17.
P. perfoliatus
14.
Spirodela
polyrhiza
19. Zannichellia
palustris
20. Zostera marina
18.
gałęzatka
kłębiasta
kłosek
Lokalizacja
WŚ ZW PR
+
Ochrona
Ch ch
zagrożone dla
PL
PG
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
morszczyn
pęcherzykowaty
żabiściek
pływający
rzęsa garbata
niezapominajka
błotna
wywłócznik
kłosowy
brunatnicapylaiela
rdestnica
alpejska
rdestnica
kędzierzawa
rdestnica
grzebieniasta
rdestnica
przeszyta
spirodela
wielokorzeniowa
zamętnica błotna
+
zostera morska
+
Ch
VU
Ch
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
VU
Ch
V
V
Ogółem Wisła Śmiała wraz z Zielonymi Wyspami i Rezerwatem „Ptasi Raj”
skupiają 46 gatunków roślin wodnych, szuwarowych i bagiennych. W tym 36
gatunków roślin naczyniowych i 4 gatunki makroglonów. Występuje tu 6 gatunków
72
proeko
objętych ochroną ścisłą: morszczyn pęcherzykowaty Fucus vesiculosus, dzięgiel
litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, aster solny Aster tripolium,
włosienicznik rzeczny Batrachium fluitans, mlecz nadmorski Glaux maritima i zostera
morska Zostera marina.
Biorąc pod uwagę makrofity, w wodach Wisły Śmiałej zaobserwowano obecność
14 gatunków, w zbiorniku Ptasi Raj 12 gatunków (tab. 12). W Wiśle Śmiałej rośliny
wodne skupione są głównie w płytkiej strefie, w Ptasim Raju rozmieszczone w całym
zbiorniku. Na uwagę zasługuje grobla oddzielająca Wisłę Śmiałą od Ptasiego Raju,
która jest obecnie ostoją wielu gatunków halofilnych takich jak: Aster tripolium, Glaux
maritima i Juncus gerardi. Odcięcie jeziora i ograniczenie możliwości wymiany wód
spowodowały przeżyźnienie i stopniową eliminację roślinności zanurzonej. Tysiące
ptaków przebywające na tym jeziorze powodują wnoszenie bardzo dużego ładunku
biogenów do jeziora. Efektem jest bardzo uboga roślinność, zdominowana głównie
przez zamętnicę błotną Zannichellia palustris (Markowski 2009) i glony z rodzaju
Cladophora.
W nurcie Wisły Śmiałej najczęściej spotykanymi gatunkami są makroglony:
Enteromorpha sp., Cladophora glomerata, Pilayella litoralis i Ectocarpus sp. Oprócz
Cladophora glomerata są to głównie gatunki morskie wymagające podwyższonych
zawartości zasolenia i rozpuszczonych substancji mineralnych. Występują wzdłuż
większości brzegów Kanału Płonie i Wisły Śmiałej, gdzie spotyka się je na
piaszczystym lub kamienistym dnie.
Stwierdzono występowanie 10 zbiorowisk roślin wodnych i bagiennych (tab. 13).
Pod względem zajmowanej powierzchni dominują szuwary trzcinowe Phragmitetum
australis, które zajmują łącznie w rejonie Wisły Śmiałej i Zielonych Wysp
powierzchnię 38,4 ha. Rozwijają się głównie wokół całego zbiornika „Ptasi Raj” i
wokół „Zielonych Wysp”. Wzdłuż brzegu Wisły Śmiałej na odcinku od Kanału Płonie
rozwijają się głównie po stronie zachodniej. Dzięki bardzo szerokiej amplitudzie
ekologicznej oraz ekspansywności i dynamice Phragmites australis zbiorowisko to
obejmuje fitocenozy różne pod względem składu florystycznego i warunków siedliska
od ubogich, fragmentarycznych i przekształconych postaci w rejonie Kanału Płonie i
na wschodnim brzegu Wisły Śmiałej aż do zbiorowisk na terenach tylko okresowo
zalewanych z licznymi gatunkami łąkowymi (Zielone Wyspy, Rezerwat „Ptasi Raj”).
Również szeroka jest skala siedlisk szuwaru trzcinowego, od miejsc bardziej
zasolonych i poddanych falowaniu przy samym ujściu Wisły Śmiałej do Morza
Bałtyckiego, do miejsc nieco mniej zasolonych i zacisznych (Zielone Wyspy). W
szuwarach trzcinowych w miejscach zacisznych i nie poddanych silnemu falowaniu
rozwijają się fitocenozy Lemnetum gibbae i Spirodeletum polyrhizae.
Tabela 13.
otoczeniu
Wykaz zbiorowisk roślinnych występujących w Wiśle Śmiałej i w jej
Zbiorowisko
LEMNETEA R. Tx. 1955
Lemnetum gibbae Miy. et J.Tx. 1960
Spirodeletum polyrhizae (Kelhofer 1915) W.Koch 1954 em.
R.Tx. & A.Schwabe 1974 in R. Tx. 1974
POTAMETEA R. Tx. & Prsg.
Potametum pectinati Carstensen 1955
Zannichellietum palustris Lang 1963
Lokalizacja
WŚ ZW PR
+
+
+
+
+
+
+
+
73
proeko
Ceratophylletum demersi Hild. 1956.
Myriophylletum spicati Soe 1927
lok. zbior. z Potamogeton alpinus
lok. zbior. z Potamogeton crispus
Ranunculion fluitantis Neuhäusl 1959
PHRAGMITETEA R. Tx. & Prsg.1942
Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939
Glycerietum maximae Hueck 1931
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Roślinność zanurzona reprezentowana jest przez 9 zbiorowisk, są to: Potametum
pectinati, Zannichellietum palustris, Ceratophylletum demersi, Myriophylletum spicati,
Potametum compressi, lok. zbior. z Potamogeton alpinus, lok. zbior. z Potamogeton
crispus i Ranunculion fluitantis. Niewielkie płaty rdestnicy grzebieniastej Potametum
pectinati spotyka się wzdłuż brzegów Wisły Śmiałej. Jest to zbiorowisko pionierskie o
szerokiej amplitudzie ekologicznej, dobrze znosi znaczne zanieczyszczenia i
zasolenie wody. Spotykane głównie na piaszczystym i kamienistym dnie. W
kompozycji przestrzennej z Potametum pectinati występuje lokalne zbiorowisko z
Potamogeton alpinus.
W wodach Rezerwatu „Ptasi Raj” stwierdzono występowanie rozległych płatów
Zannichellietum palustris oraz niewielkich płatów Ceratophylletum demersi i
Ranunculion fluitantis. Pierwsze wymienione w kompozycji z makroglonami z rodzaju
Cladophora i Enteromorpha są głównymi elementami struktury roślinności wodnej.
Zbiorowisko Zannichellietum palustris znane jest z silnie zeutrofizowanych i
zanieczyszczonych zbiorników o szlamistym podłożu z procesami gnilnymi
(Matuszkiewicz 2001). Spotykane w płytkich i nasłonecznionych zbiornikach.
Zbiorowisko to zasługuje na szczególną uwagę jako wartościowy bioindykator
zanieczyszczenia środowiska.
W 70 próbkach (każda o powierzchni 0,1m2), zebranych w 7 punktach toru
wodnego Wisły Śmiałej i Kanału Płonie nie stwierdzono obecności jakiejkolwiek
wodnej rośliny naczyniowej i makroglonów. Jednym z powodów jest głębokość
wynosząca w badanych punktach od 3,0 m do 6,4 m. W warunkach niskiej
przezroczystości wody i niewielkiego zasięgu pionowego światła w wodzie głębokość
jest bardzo istotnym czynnikiem ograniczającym występowanie makrofitów. Relacje
te będą nieco szerzej omówione w dalszej części niniejszego raportu.
Stwierdzono występowanie makrofitów w strefie poza torem wodnym, zarówno
w Wiśle Śmiałej jak i w wodach Kanału Płonie i jeziora Ptasi Raj. Frekwencja roślin
(spotykalność) dla próbek zebranych poza torem wodnym waha się od 10 do 100%
(średnio 65%). Dla makroglonów przyjmuje nieco węższy zakres od 40 do 100%
(średnio 61,2%). Spotykalność naczyniowych roślin podwodnych zawiera się w
szerokim zakresie (10-100%; średnio 31,2%). Oznacza to, że w strefie występowania
roślin najczęściej występują makroglony (głównie Cladophora glomerata,
Enteromorpha i Pilayella litoralis) rośliny naczyniowe dużo rzadziej. Dodatkowo wąski
zakres frekwencji dla makroglonów oznacza, że na danych powierzchniach
występują często i niewiele jest miejsc pozbawionych makroglonów. Najwyższą
frekwencję roślin naczyniowych i makroglonów zaobserwowano w Rezerwacie „Ptasi
Raj”. Główne skupiska roślin wodnych występują w strefie głębokości od 0,1 do 1,0
m. Poniżej 1,5 m głębokości nie stwierdzono obecności jakichkolwiek makrofitów.
74
proeko
Biorąc pod uwagę wszystkie próbki, w których wystąpiły rośliny najwyższą
spotykalność w Wiśle Śmiałej osiąga Cladophora glomerata (100%) oraz
Enteromorpha sp. (75%). Frekwencja roślin naczyniowych jest znacznie niższa, dla
Potamogeton pectinatus wynosi 4%, dla Potamogeton alpinus 5%. Interesująco
przedstawia się biomasa niektórych roślin. Przeciętna masa dla Potamogeton alpinus
wynosi 0,19 g s.m. 0,1 m-2, P. pectinatus 0,16 g s.m. 0,1 m-2. W przypadku
Enteromorpha sp. jest 2-3-krotnie wyższa i wynosi 0,45-0,6 g s.m. 0,1 m-2.
Otrzymane wyniki jednoznacznie wskazują, że głównym elementem struktury
roślinności podwodnej są makroglony, występujące wzdłuż całego brzegu rzeki na
twardym, piaszczystym i kamienistym dnie. Natomiast obszar projektowanego toru
wodnego na całym analizowanym odcinku pozbawiony jest roślinności wodnej.
3.2.3.2. Szata roślinna lądowego otoczenia Martwej Wisły i ujściowego
odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej (Machnikowski Michał 2)
Pas terenu, objęty bezpośrednim oddziaływaniem wód Martwej Wisły i Motławy,
stanowi od kilku do kilkudziesięciu metrów brzegów, po obu stronach wymienionych
cieków, na odcinkach objętych projektowaną inwestycją. Szata roślinna tego
wąskiego pasa, w wyznaczonych granicach, jest stosunkowo mało urozmaicona,
ograniczona do niewielkiego zestawu zbiorowisk roślinnych, z racji charakteru
brzegów i w dużej części ich dawnego już zagospodarowania. Obejmuje ona pas
szuwarów, występujących częściowo w wodzie, ale też wkraczających na brzeg,
których stopień zalania zależy w istotnym stopniu od stanu wody w rzekach,
związanego m.in. z kierunkiem wiatrów i cofką, a także od falowania oraz
powodziowych stanów w wymienionych rzekach. Przeważający jest tu szuwar
trzcinowy Phragmitetum australis, jednak wzbogacony we współuczestniczące w nim
zbiorowiska towarzyszącej roślinności wodnej (od strony rzek) i halofilnej oraz
bagiennej (od strony lądu).
Roślinność stricte lądowa, to przeważnie urozmaicone zbiorowiska ruderalne lub
też łąkowo- i ziołoroślowo-ruderalne, jednak mimo to o znacznej wartości
przyrodniczej, tak ze względu na swoje bogactwo florystyczne, jak też obecność
cennych składników, w tym – roślin halofilnych oraz objętych ścisłą ochroną
gatunkową i rzadkich lub zagrożonych. Najcenniejszy, wąski pas, stanowi roślinność
na styku lądu i szuwarów, gdzie obecne jest zbiorowisko ziołoroślowe, typowe dla
brzegów rzek (siedlisko Natura 2000 – kod 6430) oraz halofilne (siedlisko Natura
2000 – kod 1330). To ostatnie najlepiej wykształca się w pozbawionych szuwaru
zatoczkach, w miejscach wyrw w opaskach zabezpieczających brzeg,
wykorzystywanych przez wędkarzy lub do przybijania łodzi do brzegu.
Na długich odcinkach brzegi omawianych cieków posiadają umocnienia
brzegowe, w postaci opasek betonowych z płyt, opasek kamiennych oraz
pozostałości pali i drewnianych umocnień, nierzadko znacznie osłabionych w wyniku
długotrwałego oddziaływania wód. Częściowo umocnienia takie są zarośnięte
roślinnością, a nawet na odcinkach z lepiej zachowanymi opaskami, rośliny obecne
są w szczelinach między płytami, w wyrwach w opasce oraz rosną poniżej i powyżej
opaski, w tym – gatunki interesujące, jak najczęściej z nich występujące, objęte
ścisłą ochroną, dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis i
2
Opracowanie głównie na podstawie materiałów niepublikowanych udostępninych przez dra Michała
Bulińskiego.
75
proeko
aster solny Aster tripolium. Gatunek te można uznać za „sztandarowe” dla flory
naczyniowej starego, ujściowego odcinka Wisły w obrębie Gdańska. Jest to wybitny
rejon skupienia ich stanowisk, a zwłaszcza dzięgiel litwor nadbrzeżny, jako okazała
roślina, stanowi jeden ze specyficznych elementów przyrody obrzeży Wisły i Motławy
w Gdańsku.
Poniżej scharakteryzowano szatę roślinną poszczególnych odcinków brzegów
omawianych cieków, o w miarę jednolitych warunkach i zbliżonym charakterze
zbiorowisk roślinnych i flory naczyniowej.
Martwa Wisła - prawy brzeg, odcinki:
a. Kanał Płonie, od połączenia z Wisłą Śmiałą po kraniec terenów stoczni
„Wisła”.
Początkowy odcinek, koło bosmanatu, stanowi wysoki brzeg zabezpieczony
wysoką opaską kamienną, powyżej której jest wąski, płaski teren, pokryty głównie
przez roślinność trawiastą, z udziałem też takich gatunków, jak m.in. stokrotka
pospolita Bellis perennis, bodziszek łąkowy Geranium pratense, szczaw pospolity
Rumex acetosa, szczaw kędzierzawy R. crispus. Przylega do niego enklawa
roślinności drzewiastej, stanowiąca pozostałość małego założenia parkowego,
otoczona płotem bosmanatu. W zadrzewieniu obecne są okazy: sosny czarnej Pinus
nigra, jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior, lipy drobnolistnej Tilia cordata z jemiołą
pospolitą Viscum album subsp. album, brzozy brodawkowatej Betula pendula,
kasztanowca pospolitego Aesculus hippocastanum, świerka pospolitego Picea abies;
na kilka z nich wspina się winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus inserta. Obecne
są krzewy, jak m.in. leszczyna Corylus avellana, porzeczka alpejska Ribes alpinum,
głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, tawuła Spiraea sp. W runie występują
gatunki pozostałe po dawnej uprawie, jak m.in. śnieżyczka przebiśnieg Galanthus
nivalis, śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum (oba pod ochroną ścisłą),
fiołek wonny Viola odorata i inne, jak np. podagrycznik pospolity Aegopodium
podagraria, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, świerząbek gajowy
Chaerophyllum temulum, a także ruderalne, jak m.in. glistnik jaskółcze ziele
Chelidonium majus, mierznica czarna Ballota nigra, czosnaczek pospolity Alliaria
petiolata, ale też obecna jest roślina łęgów – ziarnopłon wiosenny Ficaria verna.
Mimo wartości przyrodniczej i estetycznej, zadrzewienie to jest częściowo
zasypywane ziemią. Za drogą, schodzącą tu do brzegu rzeki, jest skupienie drzew,
stanowiące przypuszczalnie kontynuację dawnego parku, z bukami Fagus sylvatica,
dębem Quercus sp. i jesionem, trzmieliną zwyczajną Euonymus europaea oraz
ruderalnym runem na zaśmieconym podłożu.
Dalszy odcinek brzegu, przylegający do kilku domów, jest zabezpieczony opaską
betonową lub kamienną, w której są miejscami wyrwy i podmycia. Występują w nich
okazy astra solnego Aster tripolium (pod ochroną ścisłą), a także kilka innych
gatunków nadwodnych. Do opaski, od strony wody, przylega wąski pas szuwaru
trzcinowego Phragmitetum australis. Między opaską a drogą, obecny jest pasek
roślinności ruderalnej, z klasy Artemisietea, z udziałem szeregu gatunków
zdziczałych z uprawy, w związku z wyrzucaniem nad wodę śmieci z przyległych,
przydomowych ogródków; są to m.in. aster nowoangielski Aster cfr. novae-angliae,
tulipan Tulipa xhybrida, krokus ogrodowy Crocus sp. Końcowy odcinek cypla ma
również opaskę, miejscami z wyrwami i uszkodzeniami. Przyległy teren, za
opuszczonym domem, popadającym w ruinę, zajmuje dawny sad i ogród, zarastający
76
proeko
obecnie krzewami i roślinnością ruderalną. Obok pozostałych tu jeszcze drzew
owocowych, rosną bujnie okazy m.in. głogu, bzu czarnego Sambucus nigra, a w
gęstej roślinności zielnej, obok pospolitych gatunków zbiorowisk ruderalnych,
uczestniczą taksony pozostałe po uprawie, jak np. żonkile Narsisus cfr.
pseudonarcissus. Nachylona do wody opaska betonowa, jest od strony stoczni
„Wisła” regularnie zasiedlona przez okazy astra solnego (pod ochroną ścisłą),
obecnego głównie nad wodą, zwłaszcza w szczelinach między płytami.
b. od krańca terenów stoczni „Wisła” do krańca nadrzecznego terenu Rafinerii za
nadbrzeżną zabudową Górek Zachodnich.
Wzdłuż brzegu występuje tu nachylona opaska betonowa, a wzdłuż niej pas
roślinności zielnej i droga, oddzielająca od przyległych terenów zajętych przez
ogrody działkowe lub przydomowe, obecne przy szeregu domów jednorodzinnych.
Wzdłuż opaski, na znacznych odcinkach, brak jest roślinności szuwarowej, natomiast
zarówno przy wodzie, jak też w szczelinach płyt, obecne są w wielu miejscach,
praktycznie na całej długości omawianego odcinka, okazy astra solnego Aster
tripolium (pod ochroną ścisłą), niekiedy też innych gatunków nadwodnych. Przyległy
od drogi pasek roślinności stanowi głównie zbiorowisko ruderalne, budowane przez
trawy, jak np. życica pospolita Lolium perenne, kupkówka pospolita Dactylis
glomerata, perz właściwy Elymus repens, trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos,
mietlica olbrzymia Agrostis gigantea, a także m.in. jasnotę białą Lamium album,
nostrzyk biały Melilotus alba, marchew zwyczajną Daucus carota, bluszczyk
kurdybanek Glechoma hederacea, bniec biały Melandrium album, pasternak
zwyczajny Pastinaca sativa. Często obecne są też rośliny zdziczałe z uprawy,
przypuszczalnie w związku z wyrzucaniem tu odpadów z ogródków, jak m.in. śniedek
baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum (pod ochroną ścisłą), cebulica syberyjska
Scilla siberica. Skupienia tworzy miejscami słonecznik bulwiasty – topinambur
Helianthus tuberosus, nawłoć kanadyjska Solidago canadensis. Miejscami obecne są
wyrwy w opasce, gdzie na piaszczystych łachach mogą się pojawiać rośliny typowe
dla takich miejsc, rozwijające się dopiero latem, a także niektóre halofity, a zwłaszcza
aster solny.
Na omawianym odcinku znajduje się przystań kutrów rybackich z Górek
Zachodnich. W jej pobliżu dominuje roślinność ruderalna, z klasy Artemisietea, z
udziałem m.in. wrotycza pospolitego Tanacetum vulgare, ostrożnia polnego Cirsium
arvense, podagrycznika pospolitego Aegopodium podagraria, występują tu jednak
również stanowiska interesujących gatunków, zarówno zdziczałych antropofitów, jak
też prawdopodobnie spontanicznie osiadłych, dzięki diasporom przyniesionym z
wodami Wisły. Należy do nich np. turówka szorstka Hierochloë hirta, okazała trawa,
bardzo rzadko notowana na Pomorzu Gdańskim. Przy części domostw oraz przy
ogrodach działkowych nasadzenia drzewiastych roślin są wprowadzane aż nad
brzeg rzeki, koło opaski. Oprócz strzyżonego trawnika, posadzone bywają okazy
takich gatunków, jak np. sumak Rhus sp., dereń biały Cornus alba, bez lilak Syringa
vulgaris, głóg ozdobny Crataegus sp., wierzba mandżurska Salix matsudana f.
tortuosa.
Odmiennie przedstawiają się dwa krańcowe fragmenty omawianego odcinka.
Początkowy, przy końcu płotu terenów stoczni „Wisła”, zajmuje płat szuwaru
trzcinowego Phragmitetum australis oraz skupienie oczeretu Tabernemontana
Schoenopluctus tabernaemontani. Na ich obrzeżu pasem rozwija się ziołoroślowe
77
proeko
zbiorowisko okrajkowe, z udziałem m.in. dzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica
archangelica subsp. litoralis (pod ochroną ścisłą), kielisznika zaroślowego Calystegia
sepium, kostrzewy trzcinowatej Festuca arundinacea. W zatoczkach, w obrębie
szuwaru, utworzonych przez wędkarzy, jacy tu regularnie działają (część z nich – to
właściciele przyległych ogrodów działkowych), obecny jest aster solny Aster tripolium
(ochrona ścisła). Natomiast fragment brzegu na zachodnim krańcu zabudowy
nadrzecznej Górek Zachodnich, posiada opaskę betonową, przy której brak jest
szuwarów, a przyległy bezdrzewny teren należy do rafinerii, która ma tu swoje
urządzenia. Ciągnie się on od rzeki do zbiorników, obecnych za ulicą Kępną. Zielna
roślinność, jaka tu występuje, jest niszczona chemicznie, przy użyciu herbicydów, jak
ma to miejsce w bieżącym roku. Mimo to, regularnie przebywa w tej okolicy stado
dzików Sus scrofa oraz żeruje bocian biały Ciconia ciconia.
c. od krańca nadrzecznego terenu rafinerii do zabudowy nadbrzeżnej Krakowca
Odcinek brzegu, na wysokości zgrupowania zbiorników rafinerii przy ulicy Kępnej,
zajęty przez urozmaiconą i interesującą roślinność. Między rzeką i ulicą, występują tu
głównie zadrzewienie. Nad wodą obecna jest opaska betonowa, w szeregu
miejscach uszkodzona lub rozmyta, do której przylega od strony wody stosunkowo
szeroki pas szuwarów, zaś od lądu – płaska terasa, zajęta przez ziołorośla,
roślinność szuwarowo-ruderalną lub zarośla i zadrzewienia. Biegnie tędy droga
gruntowa, oddzielająca ten teren od zbiorowiska semileśnego, na podmokłym
terenie, na który wyrzucano też śmieci. Znajduje się tu wylot kolektora,
odprowadzającego wody od strony zbiorników rafinerii, a także są miejsca w opasce
betonowej dostosowane do możliwości slupowania małych jednostek pływających.
Szuwary tworzy przede wszystkim pas trzciny pospolitej Phragmites australis, ale
też miejscami skupienia manny mielec Glyceria maxima, czy rzadziej – oczeretu
Tabernemontana Schoenoplectus tabernaemontani i sitowca nadmorskiego
Bolboschoenus maritimus. Na skraju szuwaru, na opasce betonowej, a zwłaszcza w
wyrwach w niej, ale również na przyległym pasie ziołorośli, w dużej ilości występuje
dorodny dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (pod
ochroną ścisłą). Ciągnie się tu pas zbiorowiska z obfitym udziałem również
kielisznika zaroślowego Calystegia sepium, które można zaliczyć do ziołorośli
nadrzecznych, chronionych jako siedlisko ginące w Europie, w ramach programu
Natura 2000. W wielu miejscach obecne są wysokie do ponad 3 m okazy mlecza
błotnego Sonchus palustris, gatunku zagrożonego w regionie. Pod trzcinami, przy
brzegu, na tworzącej się tu często warstwie szczątków roślinnych, wyrzucanych w
wyniku falowania, rośnie kilka gatunków halofilnych, jak łoboda oszczepowata
Atriplex prostata w odmianie solniskowej, czy sit Gerarda Juncus gerardi. Nad wodą,
przy opasce, trafiają się skupienia szuwaru turzycy brzegowej Carex riparia, częste
są kępy kosaćca żółtego Iris pseudoacorus.
Szerokość pasa ziołorośli i łąkowo-ruderalnego, oraz ich nawiązania do
naturalnych lub półnaturalnych zbiorowisk roślinnych sprawiają, że notowano tu
szereg cennych taksonów, jak m.in. wyżej wymienione rośliny halofilne i chronione.
W trakcie badań terenowych do niniejszego raportu, odkryto m.in. bogate stanowisko
zarazy Orobanche sp., bardzo rzadkiej rośliny pasożytniczej, objętej ścisłą ochroną.
Jest to przypuszczalnie jedyne obecnie stanowisko przedstawiciela tego rodzaju,
znane z terenu Gdańska. W tym rejonie natrafiono również na bogate skupienie
okazów rzadkiego w regionie archeofita – czosnku wężowego Allium scorodoprasum,
78
proeko
stanowiącego pozostałość po dawnej uprawie przez człowieka (cenionego, jako
roślina lecznicza i jadalna, w średniowieczu; stwierdzany na Pomorzu Gdańskim
głównie w rejonie grodzisk – Buliński mat. niepubl.) lub przyniesionego tu z wodami
Wisły. Pas szuwarów, z udziałem gatunków halofilnych, sięga do pierwszych
zabudowań Krakowca, gdzie przylega do niego powierzchnia przypuszczalnie
dawnych łąk, obecnie zajęta przez zbiorowisko ziołoroślowo-ruderalne. Obok
niektórych gatunków szuwarowych i łąkowych, rosną tu m.in. nawłoć kanadyjska
Solidago canadensis, rukiewnik wschodni Bunias orientalis, ostrożeń polny Cirsium
arvense, a nad nimi stercza okazy mlecza błotnego Sonchus palustris.
d. brzeg przyległy do nadrzecznej zabudowy Krakowca
Brzeg jest tu zabezpieczony skośnie nachyloną opaską betonową, a wzdłuż
brzegu, blisko niej, biegnie droga gruntowa. Roślinność wąskiego pasa brzegu jest
trawiasta z licznymi gatunkami zbiorowisk ruderalnych oraz niewielkim udziałem
gatunków ogrodowych, jakie wyrzucono kiedyś na brzeg i trwają tu obecnie.
Uczestniczy w niej również perz, o cechach nawiązujących na perzu sitowego
Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus. W opasce betonowej, w szeregu miejscach,
można napotkać okazy astra solnego Aster tripolium (ochrona ścisła), wyrastającego
w szczelinach między jej płytami. Na zapleczu brzegu znajdują się domy z ogrodami
lub opuszczone sady i ogrody, z bujną roślinnością ruderalną oraz drzewami i
krzewami, jak m.in. lipami Tilia sp., różami Rosa sp., bzem czarnym Sambucus nigra.
e. od krańca zabudowy Krakowca do nadbrzeżnej zabudowy Stogów
Wzdłuż brzegu ciągnie się pas szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis,
przeważnie stosunkowo wąski, szerokości do kilku metrów. Stale obecny jest,
zwłaszcza na granicy szuwaru od lądu i na skarpie brzegu, dzięgiel litwor nadbrzeżny
Angelica archangelica subsp. litoralis (pod ochroną ścisłą), a inny gatunek halofilny –
łoboda oszczepowata Atriplex prostata w odmianie solniskowej, rośnie pod trzcinami.
Wzdłuż skarpy brzegu, mającej w szeregu miejscach obrywy, wykorzystywane do
zrzucania śmieci oraz gałęzi, skoszonej trawy i innych odpadków ogrodowych,
biegnie stosunkowo mało używana, droga gruntowa, a za wąskim pasem miedzy, na
znacznym odcinku brzegu, jest płot ogrodów działkowych. Ich kompleks bliższy
Stogom jest od dawna zagospodarowany, zaś tereny bliżej Krakowca aktualnie są
oddawane w użytkowanie działkowcom.
Ponieważ omawiany odcinek brzegu przylega w dużej części do ogrodów
działkowych, stąd tak częste zaśmiecenie brzegu i znaczna ruderalizacja obecnych
tu szuwarów i roślinności ziołoroślowej. Ta ostatnia jest reprezentowana przez kilka
typowych gatunków, jak m.in. dzięgiel litwor nadbrzeżny, kielisznik zaroślowy
Calystegia sepium, regularnie pojawia się mlecz błotny Sonchus palustris. Z roślin
zbiorowisk ruderalnych na uwagę zasługują np. aster przypuszczalnie nowoangielski
Aster novae-angliae, kolczurka klapowana Echinocystis lobata, nawłoć kanadyjska
Solidago canadensis.
79
proeko
f. przy nadbrzeżnej zabudowie Stogów
Przy pasie brzegu obecne są niekiedy małe skupienia szuwaru trzcinowego, zaś
brzeg, zajęty jest częściowo przez opaskę betonową, częściowo posiada skarpy
obrywowe, z roślinnością ruderalną. Obok gamy gatunków typowych dla
nadbrzeżnych zbiorowisk ruderalnych, reprezentujących głównie klasę Artemisietea,
pojawia się tu z większą obfitością m.in. dwurząd wąskolistny Diplotaxis tenuifolia,
mierznica czarna Ballota nigra, ślaz zaniedbany Malva neglecta. Powyżej biegnie
ścieżka wzdłuż brzegu, a na jej zapleczu obecne są ogrody oraz podwórka wokół
domów, również z roślinnością ruderalną. Nieopodal przystani, jaka znajduje się w
pobliżu, występuje na skarpie brzegu pas zarośli kolcowoju pospolitego Lycium
barbarum. W przeszłości, jeszcze 10-20 lat temu, gatunek ten był rozpowszechniony
w kilku rejonach Gdańska, jak np. na fortach Góry Gradowej, w twierdzy Wisłoujście.
Obecnie jego skupienie nad Martwą Wisłą na Stogach jest jednym z ostatnich w
mieście, świadczących o dawnym wprowadzaniu tej rośliny, zwłaszcza dla
zabezpieczenia roślinnością erodowanych skarp. Gatunki halofilne występują tu
głównie na granicy szuwarów oraz na piaszczysto-mulistych łachach w zatoczkach,
tworzących się przy większych wyrwach brzegu. Rosną również, tak jak na całej
długości brzegu martwej Wisły, w szczelinach między betonowymi płytami opaski
brzegowej, jak m.in. aster solny Aster tripolium (ochrona ścisła).
g. wzdłuż nadbrzeżnych terenów przemysłowych (m.in. stoczni jachtowej)
Stogów do Przeróbki (do mostu wantowego i kolejowego)
Ponieważ brzeg na tym odcinku Martwej Wisły jest użytkowany przez położone
nad nim przedsiębiorstwa, takie jak m.in. przystań dla statków, stocznia jachtowa,
dlatego dominują tu nabrzeża. Daje to niewielką szansę na rozwój roślinności na
brzegu, a obecną na fragmentach terenu przyległego, stanowią zbiorowiska
ruderalne.
h. wzdłuż zabudowy Przeróbki (Nabrzeże Szyprów) – do Mostu Siennickiego
Na tym odcinku występują na brzegu resztki zniszczonego w dużym stopniu
nabrzeża, którego fragmenty są jeszcze zachowane pomiędzy obrywami brzegu,
zbudowanego z rozmaitego materiału, nasypywanego tu w przeszłości. W resztkach
opaski betonowej występuje regularnie aster solny Aster tripolium, a przy brzegu w
szeregu miejscach, jak np. przy przystaniach klubów wioślarskich, obecne są okazy
dzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis (oba
gatunki – pod ochroną ścisłą). W zatoczkach, na mulistych łachach z gruzem i
śmieciami, występują zaczątki roślinności szuwarowej, m.in. z manną mielec Glyceria
maxima, trzciną pospolitą Phragmites australis, obecny jest potocznik wąskolistny
Berula erecta, oraz roślinności bagiennej, z takimi gatunkami, jak rzepicha
ziemnowodna Rorippa amphibia, niezapominajka błotna Myosotis palustris, mięta
nadwodna Mentha aquatica, karbieniec pospolity Lycopus europaeus. Ich rozwojowi
sprzyja też odcinek brzegu, gdzie wzdłuż niego znajduje się wodzie bariera,
ograniczająca skutki silniejszego falowania, mogącego niszczyć rośliny.
Pas terenu przylegający do skarpy z pozostałościami nabrzeży, jest częściowo
wydeptany, a częściowo pokrywa go urozmaicona roślinność ruderalna, nawiązująca
do zbiorowisk klasy Artemisietea, ale także do roślinności wydepczyskowej, bowiem
biegnie tędy droga, uczęszczana głównie przez pieszych. Do częstszych gatunków
80
proeko
należą tu m.in.: cykoria podróżnik Cichorium intybus, tasznik pospolity Capsella
bursa-pastoris, babka zwyczajna Plantago major, sałata kompasowa Lactuca
serriola, stulisz lekarski Sisymbrium officinale, rdest ptasi Polygonum aviculare,
łoboda rozłożysta Atriplex patula, jasnota purpurowa Lamium purpureum, ale też
jaskier rozłogowy Ranunculus repens i dziurawiec pospolity Hypericum perforatum.
Charakterystyczna jest obecność dorodnych kęp kostrzewy trzcinowatej Festuca
arundinacea, specyficznej dla ruderalnych obrzeży wód i rozpowszechnionej wzdłuż
brzegów Martwej Wisły. Za drogą występują dawne sady i ogrody, z roślinnością
ruderalną, z udziałem m.in. wrotycza pospolitego Tanacetum vulgare, pokrzywy
zwyczajnej Urtica dioica, jasnoty białej Lamium album, a także obecnie użytkowane
ogródki przydomowe i podwórka. Wnosi to duże urozmaicenie, w postaci skupień
drzew, zarówno owocowych, jak i innych, a także krzewów ozdobnych, na które
wspina się powojnik pnący Clematis vitalba, a pod nimi trafiają się gatunki zdziczałe
z uprawy, jak np. krokusy Crocus sp. Jest tu również stanowisko śniedka
baldaszkowatego Ornithogalum umbellatum (pod ochroną ścisłą) oraz niewielkie
skupienie okazów czosnku wężowego Allium scorodoprasum.
i. od Mostu Siennickiego do ujścia Motławy (Nabrzeże Krakowskie)
Jest to odcinek brzegu od lat intensywnie użytkowany jako nabrzeże dla
cumowania rozmaitych jednostek pływających, jak m.in. pogłębiarki oraz barki,
wyładowujące tu m.in. materiały budowlane. Brzeg jest zabudowany i dostosowany
dla przybijania jednostek pływających. Nabrzeże to jest zagospodarowane, a
niewiele miejsca, jakie zostało dla roślinności, zajmują zbiorowiska ruderalne.
Martwa Wisła - lewy brzeg, odcinki:
a.
Kanał Płonie od połączenia z Wisłą Śmiałą do krańca zwartej zabudowy
nadbrzeżnej Płoni Wielkiej (wzdłuż ul. Zagroble)
Przeważa tu wysoki, stromy brzeg, schodzący skarpą do wody, na dole z opaską
betonową lub kamienną, często uszkodzoną. Pod nią przerywany, wąski pas trzciny
Phragmites australis lub piaszczysto-gruzowe łachy przy brzegu. W kilku miejscach
znajdują się pomosty do cumowania kutrów. Wzdłuż brzegu biegnie ulica Zagroble,
za którą jest zabudowa oraz ogrody i stawy rybne. Na skarpie dominuje roślinność
ruderalna, z klasy Artemisietea, z udziałem m.in. wrotycza pospolitego Tanacetum
vulgare, podagrycznika pospolitego Aegopodium podagraria, jasnoty białej Lamium
album, łopianu pajęczynowatego Arctium tomentosum, niekiedy rdestowca
ostrokończystego Reynoutria japonica, przestępu białego Bryonia alba, a także
gatunków łąkowych i szuwarowych, jak również zdziczałych z uprawy ogrodowej
(wyrzucanie odpadów z pobliskich ogródków przydomowych); pojawia się niekiedy
podrost drzew i krzewów, jak jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior, bzu czarnego
Sambucus nigra, róży pomarszczonej Rosa rugosa. Nad wodą i na opasce
betonowej regularnie występują okazy astra solnego Aster tripolium (ochrona ścisła),
trafia się sit Gerarda Juncus gerardi. Wzdłuż brzegu notowano m.in. takie gatunki,
jak: mlecz błotny Sonchus palustris, kostrzewa trzcinowata Festuca arundinacea,
kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, a przy krańcu zabudowy – pojawia się też
dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (ochrona
ścisła).
81
proeko
Odmienny charakter prezentuje fragment brzegu na wschód od dojścia od ul.
Płońskiej do brzegu rzeki ulicy Zagroble. Nad wysoką, betonową opaską jest tu pas
młodego zadrzewienia, m.in. z lipami Tilia sp., głogami Crataegus sp. W miejscu,
gdzie opaska się kończy, skarpa ulega silnej erozji; nad jej obrywem rośnie
pomnikowy okaz lipy drobnolistnej Tilia cordata, zasługujący na ochronę. Do tego
fragmentu brzegu, w rejonie otwarcia się Kanału Płoni na Wisłę Martwą, przylegają
opuszczone sady i ogrody, dochodzące swymi płotami blisko brzegu. Za obrywem
(na wschód) brzeg się obniża i jest tu zabezpieczony niską opaską z długich bloków
kamiennych, gdzieniegdzie już rozmytych. Pomiędzy nimi występują okazy kilku
gatunków słonolubnych, jak: aster solny Aster tripolium, rzadziej mlecznik
nadmorski Glaux maritima (oba pod ochroną ścisłą), sit Gerarda Juncus gerardi,
babka Wintera Plantago winteri. Wzdłuż opaski ciągnie się pas roślinności,
początkowo ziołoroślowo-ruderalnej, z obecnością skupień dzięgla litwora
nadbrzeżnego (ochrona ścisła) i udziałem m.in. kielisznika zaroślowego, a następnie
zdominowanej głównie przez kostrzewę trzcinowatą Festuca arundinacea.
Uczestniczy w niej m.in. nostrzyk ząbkowany Melilotus dentata, wyka ptasia Vicia
cracca, wyka płotowa V. sepium, lucerna sierpowata Medlicago falcata.
b. od krańca zwartej zabudowy nadbrzeżnej Płoni Wielkiej do terenów Rafinerii
Gdańskiej
Dość długi odcinek, z pasem szuwarów trzcinowych Phragmitetum australis
wzdłuż brzegu Martwej Wisły, jak również z kilkoma rozległymi połaciami lądowej
postaci tego szuwaru, zajmującymi kilka płaskich zakoli nad brzegiem,
przypuszczalnie dawnych łąk. Pod trzcinami występuje aster solny Aster tripolium
(ochrona ścisła), manna mielec Glyceria maxima, marek szerokolistny Sium
latifolium, łoboda oszczepowata Atriplex prostrata w formie solniskowej. Na skrajach
szuwaru regularnie rośnie dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp.
litoralis (ochrona ścisła) oraz mlecz błotny Sonchus palustris, kostrzewa trzcinowata
Festuca arundinacea, kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, kosaciec żółty Iris
pseudoacorus, niekiedy też chmiel Humulus lupulus. Miejscami okazałymi kępami
występuje szczaw omszony Rumex confertus, który rozpowszechnił się w dolinach
dużych rzek, jak m.in. Bugu i Wisły, obecny jest bodziszek łąkowy Geranium
pratense, a kępami rosną niekiedy wierzby Salix sp. div., skupienia róży
pomarszczonej Rosa rugosa. Przy zwężeniach pasa trzcin, przylegają do brzegu
tereny odłogów, z roślinnością szuwarowo-ruderalną, m.in. z udziałem ostrożnia
polnego Cirsium arvense.
Specyficznym miejscem jest rejon ujścia do Martwej Wisły kanału,
odprowadzającego wody od zbiorników, występujących koło Płoni Wielkiej.
Występuje tu skupienie roślinności łąkowej, z udziałem szuwaru turzycy dwustronnej
Carex disticha, gatunku zagrożonego w skali regionu. Jest to, być może, nawiązanie
do szuwarowych łąk, jakie przez stulecia dominowały na tym terenie, dając podstawę
nazwy tego rejonu. Przed wymienionym kanałem, jak również za nim, dochodzą do
brzegu rzeki dość rozległe tereny z materiałem mineralnym, sugerującym refulat,
wylany tu w niedalekiej przeszłości. Na powierzchni przed kanałem występują na nim
m.in. rozmaite trawy, krwawnik pospolity Achillea millefolium, trybula leśna Anthriscus
sylvastris, jaskier ostry Ranunculus acris oraz luźno rosnące krzewy: rokitnik
pospolity Hippophaë rhamnoides (ochrona ścisła), głogi Crataegus sp. Za kanałem,
piaszczysta powierzchnia jest młodsza i tu notowano takie gatunki, jak m.in. turzyca
piaskowa Carex arenaria (ochrona częściowa), piaskownica zwyczajna Ammophila
82
proeko
arenaria, rozchodnik ostry Sedum acre, szczotlicha siwa Corynephorus canescens,
jastrzębiec baldaszkowaty Hieracium umbellatum, jasieniec piaskowy Jasione
montana, bylica polna Artemisia campestris.
W szeregu miejscach brzegu widoczne są ślady intensywnego bytowania
zwierząt – w trzcinowiskach – ścieżki i buchtowiska dzików Sus scrofa, a nad
brzegiem, zwłaszcza w okolicach wymienionego wyżej kanału – nory, ścieżki i ślady
żerowania bobrów Castor fiber (pod ochroną ścisłą, gatunek z załącznika II
Dyrektywy Siedliskowej). Występuje tu w pobliżu brzegu pas zarośli, m.in. z
podrostem osiki Populus tremula, stanowiącej przysmak bobrów; szereg jej okazów
zostało już ściętych.
Końcowy fragment opisywanego odcinka stanowi brzeg, ze stosunkowo wąskim
pasem trzcin oraz obecnością gatunków, jakie towarzyszyły jej też wcześniej, m.in.
astra solnego i obfitością okazów dzięgla litwora nadbrzeżnego (oba pod ochroną
ścisłą). Szuwar ten przylega do usypanej wzdłuż brzegu grobli, z przednią skarpą
zabezpieczoną płytami betonowymi. Za groblą, pokrytą przez bujną roślinność
ruderalno-łąkową, są tereny wokół samotnego gospodarstwa – sady, pozostałości
ogrodów i zadrzewienia. Grobla zaczyna się przy wylocie kolektora, jaki biegnie
prostopadle do brzegu rzeki od strony szosy (ul. Płońskiej), a przy nim dochodzi też
do Wisły droga gruntowa. W tym miejscu, na niskim, podmokłym gruncie,
umiarkowanie wydeptywanym, występuje płat zbiorowiska halofilnego, z udziałem
takich roślin, jak m.in. sit Gerarda Juncus gerardi, babka Wintera Plantago winteri,
ponikło Eleocharis sp., koniczyna rozdęta Triforium fragiferum, zagorzałek późny
Odontites serotina.
c. wzdłuż terenów rafinerii gdańskiej oraz terenów przemysłowych Płoni Małej do
ujścia Rozwójki.
Na większości tego długiego odcinka, brzeg rzeki jest zajęty przez szuwar
trzcinowy Phragmitetum australis, miejscami wąski, ale miejscami osiągający
znaczna szerokość, jak np. w rejonie projektowanego użytku ekologicznego „Szuwar
przy Rafinerii”. W kilku miejscach jest on wzbogacony o zgrupowania szuwaru pałki
wąskolistnej Typhetum angustifoliae, rzadziej – turzycy brzegowej Carex riparia, a od
strony lądu stały udział pod trzciną, przy jego brzegu, ma grupa gatunków, jak m.in.
łoboda oszczepowata Atriplex prostrata w formie solniskowej. Przy szuwarze
występuje przeważnie pas zbiorowiska ziołorośli nadrzecznych, ze stałą obecnością
kielisznika zaroślowego Calystegia sepium, mlecza błotnego Sonchus palustris,
kostrzewy trzcinowatej Festuca arundinacea, a także dzięgla litwora nadbrzeżnego
Angelica archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła), tworzącego niekiedy duże
skupienia osobników. Przy skraju szuwarów obecne są nierzadko też inne gatunki
nadwodne, jak m.in. manna mielec Glyceria maxima, kosaciec żółty Iris
pseudoacorus, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, turzyca lisia Carex vulpina,
tarczyca pospolita Scutellaria galericulata, psianka słodkogórz Solanum dulcamara i
innych, jak np. podbiał pospolity Tussilago farfara.
Od strony Płoni Wielkiej, brzeg posiada starą, skośnie ustawioną opaskę z płyt
betonowych, miejscami uszkodzoną lub na krótkich odcinkach nieobecną. Wzdłuż
niej jest pas szuwaru trzcinowego, niekiedy tylko poprzerywany, a przy samej
opasce, jak również często na niej, obficie rośnie dzięgiel litwor nadbrzeżny. Pod
szuwarem, a zwłaszcza w miejscach jego zwężenia lub zaniku, występuje aster
solny, a niekiedy też sit Gerarda, są okazy mlecza błotnego. Skarpa dochodząca do
83
proeko
brzegu jest tu zajęta albo przez urozmaicone zarośla (dawne sady?), z udziałem
różnych gatunków drzew i krzewów, jak m.in. śliwy domowe Prunus domestica, bez
czarny Sambucus nigra, bez lilak Syringa vulgaris, ale też pojedynczo okazałe
drzewa, jak np. jawor Acer pseudoplatanus (pod nim obecny ziarnopłon wiosenny
Ficaria verna), kasztanowiec pospolity Aesculus hippocastanum, jesion wyniosły
Fraxinus excelsior. Tuż nad opaską rośnie tu nawet drzewko jarzębu szwedzkiego
Sorbus intermedia (ochrona ścisła). Są też fragmenty terenu nad opaską o
charakterze łąkowo-ruderalnym, z takimi gatunkami, jak np. rajgras wyniosły
Arrhenatherum elatius, jeżyna popielica Rubus caesius, bodziszek łąkowy Geranium
pratense, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, trzcinnik piaskowy
Calamagrostis epigejos, krwawnik pospolity Achillea millefolium.
Charakterystycznym miejscem omawianego odcinka brzegu Martwej Wisły jest
przystań do cumowania barek rafinerii, z nabrzeżem oraz rozległym, asfaltowym
placem. Brzeg, jak i przyległy plac, są pozbawione roślinności, ale na zapleczu
przystani obecne jest zwarte zadrzewienie. Niedaleko przed przystanią rafinerii, przy
brzegu jest usypana grobla, rozdzielająca fragment szuwaru trzcinowego, a pokryta
głównie przez krzewy róży pomarszczonej Rosa rugosa. Na tym odcinku, do szuwaru
dochodzi nieduże zadrzewienie, budowane głównie przez okazy klonu pospolitego
Acer platanoides, a w podroście też jawor, a z krzewów – głogi Crataegus sp.,
tarninę Prunus spinosa, bez czarny. W runie, obok masowo rosnących siewek
jaworu, obecne są trawy, np. wiechlina gajowa Poa nemoralis, a także inne gatunki,
jak m.in. bodziszek cuchnący Geranium robertianum, trybula leśna Anthriscus
sylvestris, jasnota biała Lamium album, trędownik bulwiasty Scrophularia nodosa,
niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, a także licznie rośnie, w okazach
płonnych oraz kwitnących – dzięgiel litwor nadbrzeżny (pod ochroną ścisłą).
Za przystanią rafinerii wzdłuż brzegu Martwej Wisły rozciąga się rozległy
kompleks szuwaru trzcinowego (projektowany użytek ekologiczny „Szuwar przy
Rafinerii”). Widać w nim liczne i mocno wydeptane ścieżki bobrów, wskazujące na
intensywne bytowanie tych zwierząt w tej okolicy, a ułatwiające występowanie w
obrębie szuwaru kilku gatunkom halofilnym, jak np. babka Wintera Plantago winteri,
czy łoboda oszczepowata. Na obrzeżach trzcinowiska obficie miejscami rosną takie
gatunki, jak dzięgiel litwor nadbrzeżny (pod ochrona ścisłą) i mlecz błotny. Do
szuwaru od strony lądu dochodzi usypany i splantowany teren rafinerii, ogrodzony
solidnym płotem. Stroma skarpa nasypu jest obsiana trawą i pokryta aktualnie
inicjalnym zbiorowiskiem ruderalnym, w którym uczestniczy wiele rozmaitych
gatunków, jak m.in. roszpunka warzywna Valerianella locusta, czy wyka
lędźwianowata Vicia lathyroides.
Dalszy fragment omawianego odcinka brzegu jest zupełnie odmienny, bowiem na
znacznej jego długości był przypuszczalnie deponowany refulat, który następnie
stabilizowano obsadzając, głównie krzewami. Na piaszczystej rozległej powierzchni,
chętnie odwiedzanej przez sarny Capreolus capreolus, a dochodzącej stromą skarpą
do pasa szuwarów na brzegu rzeki, obecnie w dużych ilościach występuje zwłaszcza
rokitnik pospolity Hippophaë rhamnoides, a towarzyszą mu m.in. wierzby Salix sp.
div., czeremcha amerykańska Padus serotina, klon jesionolistny Acer negundo, klon
pospolity A. platanoides, bez czarny. Pomiędzy krzewami, a zwłaszcza na
rozleglejszych polankach, obecne są płaty murawy napiaskowej, z udziałem takich
roślin, jak m.in.: szczotlicha siwa Corynephorus canescens, kostrzewa Festuca sp.,
jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella, bylica polna Artemisia campestris,
szczaw polny Rumex acetosella, rogownica pieciopręcikowa Cerastium
84
proeko
semidecandrum, wiesiołek dwuletni Oenothera biennis, pszonak drobnokwiatowy
Erysimum cheiranthoides, turzyca owłosiona Carex hirta.
Bliżej Płoni Małej, do brzegu z szuwarami dochodzą tereny przemysłowe,
zarówno rozmaitych firm, jak też składowania materiałów budowlanych, jak np. jest tu
obecnie składowisko kamienia. Na tereny te nawieziono mineralny substrat,
zasypując pierwotnie podmokłe brzegi Wisły. Oprócz szuwarów i towarzyszącej im
roślinności ziołoroślowej i bagiennej, tereny przyległe albo są pozbawione roślinności
(zabudowane magazynami, wybetonowane itd.) lub pokryte przez roślinność
ruderalną, głównie z klasy Artemisietea i dawnej klasy Plantaginetea majoris.
Bogatszą roślinność, z udziałem gatunków łąkowych i muraw, posiadają miejsca
opuszczone przez firmy, jakie teren wcześniej użytkowały. Z kolei miejsca zrzucania
odpadów, jakie w tym rejonie występują, są bogatsze o szeroką gamę gatunków
antropofitów, w tym również wiele roślin uprawnych.
Kolejnym, specyficznym fragmentem omawianego odcinka brzegu, jest teren Małej
Płoni po Redutę Płońską, z ujściami cieków, jak Rozwójki. W dalszym ciągu
występuje tu pas szuwaru trzcinowego oraz towarzyszące jej ziołorośla, m.in. z
kielisznikiem zaroślowym i dzięglem litworem nadbrzeżnym (pod ochroną ścisłą). Ten
ostatni gatunek szczególnie obficie występuje obecnie u ujścia Rozwójki, która była
niedawno pogłębiana i czyszczona, a wydobyty materiał zdeponowano na brzegach.
Szuwar przecinają betonowe miejsca dla slupowania łodzi oraz nabrzeża przystani,
głównie motorowodnych, jakie się tu rozlokowały. W kilku miejscach, bezpośrednio
do brzegu rzeki dochodzi zabudowa mieszkalna i obiekty przemysłowe. Takie
zaplecze brzegu sprawia, że obecne są tu urozmaicone i bujne zbiorowiska
ruderalne, z bogactwem gatunków, w tym – rzadziej spotykanych antropofitów, jak
np. popłoch pospolity Onopordum acanthium.
d. od ujścia Rozwójki do mostu wantowego i kolejowego (Reduta Płońska)
Wzdłuż brzegu występuje tu pas szuwaru trzcinowego, któremu od strony lądu
obficie towarzyszą takie gatunki, jak: dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica
archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła), mlecz błotny Sonchus palustris i łoboda
oszczepowata Atriplex prostrata w formie solniskowej. Widoczny jest tu gruby pokład
martwej rzęsy garbatej Lemna gibba, wyrzuconej przez falowanie w ubiegłym
sezonie. Na skrajach szuwaru regularnie rośnie kostrzewa trzcinowata Festuca
arundinacea, kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, przytulia czepna Galium
aparine, żywokost lekarski Symphytum officinale, kosaciec żółty Iris pseudoacorus,
pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, niekiedy też chmiel Humulus lupulus, turzyca lisia
Carex vulpina, a także miejscami turzyca dwustronna C. disticha, bodziszek łąkowy
Geranium pratense. Pojedynczo trafia się podrost drzew i krzewów, jak np. bzu
czarnego Sambucus nigra, jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior, klonu
jesionolistnego Acer negundo i okazy rzadszych bylin, jak szczawiu wodnego Rumex
aquaticus.
Do pasa nadbrzeżnej roślinności przylegają w większości terenu płaskie odłogi,
zajęte przez roślinność ruderalną, z udziałem m.in. pokrzywy zwyczajnej, ostrożnia
polnego Cirsium arvense, skrzypu polnego Equisetum arvense, wrotycza pospolitego
Tanacetum vulgare, dziurawca zwyczajnego Hypricum perforatum, wilczomlecza
Euphorbia sp., a miejscami także gatunków zdziczałych z dawnej uprawy, takich jak
np. szparag lekarski Asparagus officinalis, kosaciec ogrodowy Iris sp., żonkile
Narcissus sp. Szczególnie dużo roślin ogrodowych występuje w skupieniu drzew i
85
proeko
krzewów, stanowiących pozostałość po opuszczonym, dawnym siedlisku ludzkim,
usytuowanym nad brzegiem rzeki. Wzdłuż brzegu Martwej Wisły biegnie droga
gruntowa, która aktualnie została silnie polana herbicydem, niszczącym obecna na
niej roślinność.
W szeregu miejscach brzegu, w szuwarze trzcinowym są zrobione miejsca
dogodne do wędkowania lub przybijania łodzi. Wyeliminowano w nich trzcinę, co
niekiedy sprzyja bujniejszemu występowaniu niektórych roślin, ukrytych najczęściej
pod tą trawą. W pobliżu przyczółka mostu wantowego znajduje się zatoczka o
piaszczystym brzegu, do której przylega niski, zalewany okresowo teren. Występuje
tu płat zespołu solniskowego, z takimi gatunkami, jak m.in. aster solny Aster tripolium
i mlecznik nadmorski Glaux maritima (oba pod ochroną ścisłą), sit Gerarda Juncus
gerardi, babka Wintera Plantago winteri, ponikło Eleocharis sp., koniczyna rozdęta
Trifolium fragiferum, pięciornik gęsi Potentilla anserina, turzyca odległokłosa Carex
distans, rdest ptasi Polygonum aviculare.
W pobliżu tego miejsca dochodzi droga betonowa, stanowiącego pozostałość po
budowie mostu wantowego. Jej piaszczyste otoczenie, przypuszczalnie z
nawiezionego tu materiału, pokrywa luźna murawa, z udziałem szeregu gatunków,
jakie nie występuje poza tym wzdłuż opisywanego fragmentu brzegu Martwej Wisły,
jak m.in. chaber nadreński Centaurea stoebe, chondrilla sztywna Chondrilla juncea,
cieciorka pstra Coronilla varia, starzec wiosenny Senecio vernalis, pyleniec pospolity
Berteroa incana. Natomiast brzeg koło mostu został zabezpieczony opaską z głazów,
pomiędzy którymi wyrasta aster solny, a przy niej znajduje się pas zarośli, głównie z
rokitnika zwyczajnego Hippophaë rhamnoides, pod którym bujnie rośnie dzięgiel
litwor nadbrzeżny (oba – pod ochroną ścisłą). Miejsce jest uczęszczane przez
wędkarzy, stąd tez silnie zaśmiecone.
Pod mostem wantowym jest rozległa powierzchnia brzegu wysypana kamieniami
– otoczakami. W obecnej tu, bardzo luźnej roślinności, obecne są również
specyficzne dla brzegu Martwej Wisły gatunki, w tym: aster solny, dzięgiel litwor
nadbrzeżny (oba pod ochroną ścisłą), podbiał pospolity Tussilago farfara, mannica
odstająca Puccinellia distans, groszek leśny Lathyrus sylvestris, powojnik pnący
Clematis vitalba, ale też liczne siewki i podrost drzew i krzewów, zwłaszcza kilku
gatunków wierzb, klonów i topoli.
e. od mostu kolejowego do Mostu Siennickiego (Nabrzeże Retmanów)
Jest to odcinek brzegu urozmaicony i interesujący pod względem przyrodniczym,
z kilku ważnych powodów. Jednym z nich jest obecność od szeregu lat bobrów
Castor fiber (pod ochroną ścisłą, gatunek z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej),
które bytują w tym rejonie w stosunkowo obfitej populacji, budując nory pod nawisami
brzegu i między pozostałościami dawnych umocnień brzegowych. Na przyległych
terenach, które w znacznej części stanowią dawne ogrody i sady, zwierzęta te
żerują, ścinając wiele drzew, zarówno owocowych, jak też innych, jak np. wierzbę
iwę Salix caprea, czy topole Populus sp. Niektóre większe, zachowane jeszcze
drzewa, jak topole koło obiektu handlowego, czy wartościowa jabłoń nad brzegiem,
posiadają zrobione przez ludzi zabezpieczenia na pniach, dla uchronienia przed
bobrowymi zgryzami. W wielu miejscach, zarówno tuż przy brzegu, jak i w pewnym
oddaleniu, obecne są pieńki, po ściętych drzewach, czy to w bieżącym roku, czy w
latach ubiegłych. Również na samym brzegu widoczne są ślady działalności bobrów,
w postaci wejść do nor oraz ścieżek na skarpę brzegu. W wodzie pływają szczątki
86
proeko
roślin, jak np. kłaczy grążela żółtego Nuphar lutea oraz fragmenty pędów dzięgla
litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis (pod ochroną ścisłą),
będące pozostałością po żerowaniu gryzoni.
Brzeg jest tu na całej długości zbudowany z gruzu i śmieci, jakie w przeszłości
zrzucano do samego umocnionego niegdyś nabrzeża, czy to betonowego, czy
drewnianego, po jakich do dzisiaj zostały fragmenty. Przypuszczalnie wcześniej, z
natury, brzeg tutejszy był niski, zabagniony i zalewany przez fale Wisły. Obecnie
skarpa gruzowa, wysokości przeciętnie 1-2 m, jest podcięta, z odsłoniętym profilem
nawarstwień zrzucanych tu materiałów. Na obrywie tym, rozwinęła się przeważnie
bujna roślinność ruderalna, jednak podmywany brzeg odsłania w szeregu miejscach
erodowaną skarpę. W wielu punktach, poniżej skarpy, znajdują się pasy łach
nadbrzeżnych, piaszczysto-gruzowych, na których rozwija się roślinność nadwodna –
szuwarowa i błotna. Rośnie tu m.in. rzepicha ziemnowodna Rorippa amphibia, marek
szerokolistny Sium latifolium, mięta nadwodna Mentha aquatica, jaskier jadowity
Ranunculus sceleratus.
Wzdłuż brzegu, na całym nieomal odcinku, obecny jest wąski pas szuwarów,
poprzerywany jedynie w kilku fragmentach linii brzegowej. Dominuje szuwar
trzcinowy Phragmitetum australis, ale też obecna jest niekiedy manna mielec
Glyceria maxima, kosaciec żółty Iris pseudoacorus, skupienia w szeregu miejscach
tworzy turzyca brzegowa Carex riparia, a w kilku rejonach notowano też tatarak
zwyczajny Acorus calamus, jak np. koło ujścia Opływu Motławy. Natomiast w pobliżu
Białego Dworku (nieopodal mostu kolejowego) występuje skupienie pałki
wąskolistnej Typha angustifolia. Na całym odcinku, na skraju szuwaru, ale też w
resztkach nabrzeży i na obrywach ruderalnej skarpy, rośnie obficie dzięgiel litwor
nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, a wzdłuż wody stałym składnikiem
jest także aster solny Aster tripolium (oba gatunki – pod ochroną ścisłą). Regularnie
występuje na skraju szuwarów kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, mlecz błotny
Sonchus palustris, łoboda oszczepowata Atriplex prostata w odmianie solniskowej, a
także kostrzewa trzcinowata Festuca arundinacea. Obecny jest tu często pas
rozkładających się szczątków roślinnych, w tym – obfita warstwa wyrzuconej przez
fale rzęsy garbatej Lemna gibba, w ostatnich dziesięcioleciach masowo występującej
na Martwej Wiśle.
W pobliżu Białego Dworku, pod skarpą, jest niewielki fragment brzegu (długości
kilku metrów), niski i stale zraszany przez wody wiślane. Zajmuje go roślinność
halofilna, z udziałem m.in. mlecznika nadmorskiego Glaux maritima (pod ochroną
ścisłą), situ Gerarda Juncus gerardi, sitowca nadmorskiego Bolboschoenus
maritimus, oczeretu Tabernemontana Schoenoplectus tabernaemontani, astra
solnego (ochrona ścisła) oraz bogatą warstwą mszystą. Ta enklawa specyficznej
roślinności, przypuszczalnie nawiązuje do zbiorowisk, jakie panowały na niskim,
żuławskim brzegu Wisły w tym rejonie, zanim człowiek nie zasypał go gruzem,
śmieciami i ziemią, dla ułatwienia sobie korzystania z brzegu rzeki.
Na urozmaiconym pasie terenu, powyżej gruzowej skarpy, jak również na niej,
występuje roślinność ruderalna, z wieloma też gatunkami z innych zbiorowisk
roślinnych, a także pochodzącymi z uprawy. Interesujące jest stanowisko perzu
sinego Elymus farctus subsp. borealiatlanticus, obecne na odcinku nieopodal ujścia
Opływu Motławy. Około połowy omawianego odcinka występuje młody okaz jarzębu
szwedzkiego Sorbus intermedia (pod ochroną ścisłą). Przeważają tu jednak typowe
gatunki zbiorowisk ruderalnych, chociaż nierzadkie są też niektóre rośliny łąkowe i z
87
proeko
innych grup synekologicznych. Do częstszych taksonów należą m.in.: pokrzywa
zwyczajna Urtica dioica, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, pasternak
zwyczajny Pastinaca sativa, podbiał pospolity Tussilago farfara, bodziszek łąkowy
Geranium pratense, przytulia czepna Galium aparine, jeżyna popielica Rubus
caesius. Trafiają się skupienia specyficznych roślin, takich, jak np. rukiewnik
wschodni Bunias orientalis, czy ziarnopłon wiosenny Ficaria verna; wije się niekiedy
chmiel Humulus lupulus.
Nierzadkie są na tym odcinku drzewa i krzewy, a obok drzew owocowych, jak
jabłonie i śliwy, często występuje też jesion wyniosły Fraxinus excelsior (miejscami
masowo wyrastają jego siewki), wierzba iwa Salix caprea oraz inne gatunki wierzb,
klon pospolity Acer platanoides i jawor A. psuedoplatanus, wiśnia wonna (antypka)
Cerasus mahaleb, a z krzewów – m.in. róża pomarszczona Rosa rugosa, śliwa
wiśniowa (ałycza) Prunus cerasifera, głogi Crataegus sp., bez czarny Sambucus
nigra, bez lilak Syringa vulgaris, uprawne jeżyny Rubus sp. Szczególne skupienie
roślin uprawianych, tak drzew i krzewów, jak też bylin, znajduje się w rejonie Białego
Dworku (koło kanału terenów przemysłowych złomowca), gdzie są porzucone
ogrody, niegdyś o dużym bogactwie gatunków. Drugi, podobny teren, znajduje się w
połowie opisywanego odcinka brzegu Martwej Wisły.
Specyficznym fragmentem brzegu jest odcinek koło Białego Dworku, gdzie ścianę
dawnego, betonowego nabrzeża oddziela od lądu wyerodowany rów, zajęty przez
roślinność wodną i szuwarową. To w tym fragmencie, sądząc po śladach, bobry mają
największe skupienie swoich nor i szczególnie intensywnie działają. Na fragmencie
terenu koło mostu kolejowego, gdzie występuje kilka zatok, szuwary są szczególnie
bujne i urozmaicone. Występują w nich wcześniej wymieniane gatunki, a m.in.
dzięgiel litwor nadbrzeżny (ochrona ścisła), mlecz błotny, ale też inne, jak np.
rutewka żółta Thalictrum flavum. Nad brzegiem obecne są tu również zalewane,
płaskie powierzchnie, z niską roślinnością halofilną, wydeptywaną przez wędkarzy, z
takimi gatunkami, jak m.in.: aster solny (ochrona ścisła), sit Gerarda, koniczyna
rozdęta Trifolium fragiferum, ponikło Eleocharis sp., turzyca lisia Carex vulpina. Ten
odcinek brzegu rozcina niedawno wykopany kanał, biegnący od składowiska złomu,
w którym woda cyklicznie płynie raz w jedną, raz w drugą stronę.
f. od Mostu Siennickiego do terenów portowych Rafinerii
Odcinek brzegu jest tu silnie erodowany, z obrywami skarpy, zbudowanej z
rozmaitego materiału, w tym – gruzu i śmieci. Na brzegu regularnie obecne są okazy
astra solnego Aster tripolium i dzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica
subsp. litoralis (oba gatunki – pod ochroną ścisłą), a miejscami rosną także: manna
mielec Glyceria maxima, trzcina pospolita Phragmites australis, kosaciec żółty Iris
pseudoacorus, tatarak zwyczajny Acorus calamus, łoboda oszczepowata Atriplex
prostata w odmianie solniskowej. Towarzyszą im od strony skarpy takie rośliny, jak z
częstszych: kostrzewa trzcinowata Festuca arundinacea, podbiał pospolity Tussilago
farfara, psianka słodkogórz Solanum dulcamara, wrotycz pospolity Tanacetum
vulgare, pasternak zwyczajny Pastinaca sativa, trzcinnik piaskowy Calamagrostis
epigejos, mierznica czarna Ballota nigra, jeżyna popielica Rubus caesius, trafiają się
kępy wierzb Salix sp. i róży pomarszczonej Rosa rugosa oraz okazy robinii akacjowej
Robinia pseudoacacia.
Ponad skarpą obecny jest częściowo parking, a częściowo, wzdłuż ulicy zmierzającej
do bramy terenów portowych rafinerii, urządzono niedawno trawnik. Oprócz wysianej
88
proeko
trawy, uczestniczy tu urozmaicony zestaw gatunków, zarówno ze zbiorowisk
ruderalnych, jak i innych, przypuszczalnie dzięki ziemi, nawiezionej na warstwę
gruzu. Notowano tu m.in. stokrotkę pospolitą Bellis perennis, mniszek pospolity
Taraxacum sect. Ruderalia, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, pięciornik
srebrny Potentilla argentea, pięciornik gęsi P. anserina, rogownicę polną Cerastium
arvense i rogownicę pięciopręcikową C. semidecandrum, wykę lędźwianowatą Vicia
lathyroides.
g. tereny przemysłowe do ujścia Motławy (Nabrzeże Flisaków i Polski Hak)
Są to tereny zamknięte, posiadające przeważnie wysokie, pionowe nabrzeża,
głównie betonowe, nie stwarzające możliwości rozwoju roślinności. Oprócz
pojedynczych okazów roślin, typowych dla brzegów Martwej Wisły, nie ma tu lepiej
rozwiniętych fitocenoz. Na przyległych terenach przemysłowych uczestniczą
natomiast, w dogodnych dla siebie miejscach, fitocenozy roślinności ruderalnej.
Ujściowy odcinek Motławy - prawy brzeg, odcinki:
a. Nowa Motława – od Mostu Stągiewnego do odejścia Kanału na Stępce
(gdańska marina).
Na całej długości brzeg od dawna posiadał murowane nabrzeża, niedawno
(przełom XX i XXI w.) przebudowane i zagospodarowane na przystań dla jachtów
(marinę), z biegnącym wzdłuż niej, wybrukowanym trotuarem spacerowym (ul.
Szafarnia). Spontanicznie rozwijająca się roślinność aktualnie tutaj nie występuje,
bowiem brak jest dla niej dogodnych siedlisk.
b. od Mostu Zielonego do połączenia z Nową Motławą (fragment Wyspy
Spichrzów)
Fragment obrzeży Wyspy Spichrzów od strony ul. Chmielnej, gdzie aktualnie nad
brzegiem obecne są ruiny starych spichrzów. Dawne nabrzeża cumownicze są tu
mocno zniszczone, z wyrwami w ich konstrukcjach i przyległych do wody murach, co
stwarza możliwość rozwoju roślinności. Gatunkiem, który tu dominuje, występując
masowo i dając osłonę szpetocie ruin, jest dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica
archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła). Gatunek ten opanował również
znaczną część ruin spichrzów, występując zwłaszcza pod murami, w obrębie bujnej
roślinności ruderalnej, jaka się tu wykształciła. Mimo znacznej penetracji tego terenu
przez ludzi, występuje tu obecnie bogaty zestaw gatunków, zwłaszcza antropofitów,
ale też roślin muraw oraz gatunków nadwodnych.
c. od odejścia Kanału na Stępce do jego połączenia z Motławą (brzeg Motławy
przy Ołowiance)
Większość tego brzegu, należącego do Ołowianki, posiada wysokie, murowane
nabrzeża, przeważnie stosunkowo niedawno wyremontowane lub zmodernizowane,
bowiem znajdują się nad nimi takie instytucje, jak budynki Centralnego Muzeum
Morskiego i Filharmonia Bałtycka, zajmująca przebudowany gmach dawnej
elektrowni „Ołowianka”. Tutaj na stałe cumuje w ostatnich latach statek-muzeum
„Sołdek” oraz statki badawcze Centralnego Muzeum Morskiego. Roślinność prawie
89
proeko
nie występuje, jedynie w małym płytkim basenie bocznym obecna jest grupa
gatunków wodnych i nadwodnych. Dopiero bujnie rozwijająca się roślinność jest
obecna na krańcu Ołowianki, na cyplu przy połączeniu Motławy i kanału na Stępce.
Dominuje tu roślinność ruderalna na gruzowym podłożu, rozrastają się krzewy,
zwłaszcza głogu Crataegus sp., a wzdłuż brzegów obecny jest pas szuwarów, m.in. z
manną mielec Glyceria maxima. Wzdłuż brzegu stale obecny jest dzięgiel litwor
nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła), miejscami
tworząc skupienia dorodnych okazów.
d. od ujścia kanału na Stępce do ujścia Motławy do Martwej Wisły
Brzeg ten, na całej długości, jest zabudowany, w większości wysoką, nachyloną
do wody opaską betonową, a we fragmencie południowym, jak też na Polskim Haku
– pionowymi nabrzeżami, dostosowanymi do przybijania statków. Te ostatnie są
pozbawione roślinności, natomiast skośne nabrzeża (wzdłuż ul. Sienna Grobla)
posiadają urozmaiconą roślinność, której bujność zależy od czasu, jaki minął od
ostatniego remontowania, czy też przebudowy danego odcinka umocnień. W części
bliższej Ołowiance, na betonowej opasce występują dość licznie krzewy, zwłaszcza
róży dzikiej Rosa canina i bzu czarnego Sambucus nigra, a także wiele roślin
zielnych, jakich diaspory osadziła tu woda. Ich zróżnicowanie gatunkowe jest duże, z
silnym udziałem antropofitów. Obecne są tu również gatunki nadwodne, takie, jak
m.in. dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, a także
występuje przy wodzie aster solny Aster tripolium (oba pod ochroną ścisłą), ale są
także pospolite taksony, jak np. kosaciec żółty Iris pseudoacorus, mozga trzcinowata
Phalaris arundinacea, jaskier jadowity Ranunculus sceleratus.
Dalsza część nachylonego, betonowego umocnienia brzegu jest uboższa w
roślinność pod względem ilości okazów, jednak nie ustępuje urozmaiceniem
gatunków, jakie wyrastają głównie w szczelinach między betonowymi płytami. Tu
również trafiają się okazy dzięgla litwora nadbrzeżnego oraz astra solnego. Nad
betonową opaską ciągnie się wzdłuż ulicy Sienna Grobla pas wyrównanego terenu,
zajęty przez urozmaiconą roślinność ruderalną, z wieloma antropofitami, w tym
rzadszymi, jak np. rukiewnik wschodni Bunias orientalia. Przy samej opasce rośnie
miejscami pas perzu sitowego Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus.
Ujściowy odcinek Motławy – lewy brzeg, odcinki:
a. Nowa Motława – od Mostu Stągiewnego do połączenia z Motławą (fragment
brzegu Wyspy Spichrzów)
Brzeg częściowo z wysokim, betonowym nabrzeżem, wzdłuż którego występuje
pas roślinności ruderalnej (ul. Motławska), rozciągający się m.in. obok zabytkowej
siedziby Międzynarodowego Klubu Ludzi Morza „Zejman”. Budują ją m.in. takie
gatunki, jak trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, stokłosa bezostna Bromus
inermis, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare, krwawnik pospolity Achillea
millefolium, cykoria podróżnik Cichorium intybus. Obecny jest także dzięgiel litwor
nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła) oraz pojawiają się
siewki drzew, jak np. olszy czarnej Alnus glutinosa oraz krzewy, jak bez czarny
Sambucus nigra. Końcowy fragment tego odcinka brzegu, biegnący pod murami ruin
spichrzów, naprzeciwko mariny, posiada bujną roślinność ziołoroślową i szuwarową,
z wieloma typowymi gatunkami, takimi jak m.in. wierzbownica kosmata Epilobium
90
proeko
hirsutum, kosaciec żółty Iris pseudoacorus, knieć błotna Caltha palustris, manna
mielec Glyceria maxima, trzcina pospolita Phragites australis, marek szerokolistny
Sium latifolium, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, psianka słodkogórz
Solanum dulcamara. Masowo występuje tu dzięgiel litwor nadbrzeżny (ochrona
ścisła), dając oryginalną oprawę ruinom.
b. od Mostu Zielonego do ujścia Kanału Raduni
Brzeg Motławy wzdłuż ulicy Długie Pobrzeże jest zabudowany, z wysokimi,
murowanymi nabrzeżami, oraz nadwodnymi podestami, wykorzystywanymi do
cumowania statków wycieczkowych „białej flory” lub (w okresie zimy) – statkówhoteli. Jest to jedna z najbardziej uczęszczanych w Gdańsku tras spacerowych, z
obecnością szeregu cennych zabytków, a zwłaszcza sławnym, dawnym dźwigiem
portowym – „Żurawiem”. Brak tu siedlisk dla spontanicznie rozwijającej się
roślinności, jedynie skromna zieleń ozdobna jest utrzymywana przed niektórymi
obiektami, zwłaszcza przy kawiarniach. Na fragmencie tego brzegu, w rejonie baszty
„Łabędź”, znajdował się skwer, z interesującą roślinnością ozdobną, stanowiącą
jedyną enklawę zieleni wzdłuż szlaku spacerowego nad Motławą. W ostatnich latach
został on nieomal doszczętnie zniszczony, w wyniku zabudowy, jaką tu
wprowadzono (hotel, domy); zachowany jeszcze fragment skweru przedstawia już
małą wartość dla zieleni miasta. Przestrzeń dla ewentualnego rozwoju roślinności
daje dopiero teren placu Zamczysko. Po zasypaniu wykopów archeologicznych, jakie
tu przez szereg lat były, teren jest wyrównany, wygrodzony drewnianymi płotami i
zajęty na plac dla turniejów rycerskich lub innych imprez plenerowych, co daje
możliwość rozwoju roślinnych zbiorowisk ruderalnych. Roślinność bagienna i
szuwarowa występuje natomiast obok, przy brzegach ujściowego odcinka Kanału
Raduni, położonego po sąsiedzku.
c. od ujścia Kanału Raduni do ujścia Motławy do Martwej Wisły
Ten odcinek brzegu, przylegający do terenów przemysłowych, ale też częściowo
do zabudowy mieszkalnej (ul. Wiosny Ludów), posiada murowane nabrzeże,
początkowo wysokie i pionowe, a następnie głównie w postaci nachylonej do wody,
wysokiej opaski betonowej, również nie stwarzającej większej możliwości rozwoju
roślinności. Jednak u podstawy i w miejscach zniszczonego nabrzeża (niektóre luki
są świeżo naprawione gabionowymi uzupełnieniami), a także w szczelinach między
płytami betonowymi, występują tu okazy wielu roślin, w tym – m.in. dzięgla litwora
nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła). Gatunek ten
bujnie rośnie nad małym basenem, przypuszczalnie dawną przystanią promu
osobowego, jaki pływał przez Motławę, gdzie towarzyszy mu m.in. kielisznik
zaroślowy Calystegia sepium, trzcina pospolita Phragmites Australis, tworząc
skupienie nadrzecznej roślinności ziołoroślowej.
Na przyległym do nabrzeża terenie obecne są fragmentami zbiorowiska
ruderalne, a także szpalery drzew i skupienia krzewów, w tym – rząd dorodnych
okazów kasztanowca pospolitego Aesculus hippocastanum, zasługujących na
ochronę pomnikową oraz krzewy bzu czarnego Sambucus nigra. Roślinność
ruderalna obejmuje zbiorowiska umiarkowanie wydeptywane, z obfitym udziałem
takich gatunków, jak np. życica trwała Lolium perenne, koniczyna biała Trifolium
repens, tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris, pyleniec pospolity Berteroa
91
proeko
incana, cykoria podróżnik Cichorium intybus, dwurząd wąskolistny Diplotaxis
tenuifolia, żmijowiec zwyczajny Echium vulgare, powój polny Convolvulus arvensis,
miejscami masowo rośnie jęczmień płonny Hordeum murinum. Koło drzew i
krzewów, w gęstszej pokrywie roślinnej, obecne są m.in. mierznica czarna Ballota
nigra, bylica pospolita Artemisia vulgaris, przytulia czepna Galium aparine, pokrzywa
zwyczajna Urtica dioica, bniec biały Melandrium album, farbownik lekarski Anchusa
officinalis.
Przy nabrzeżu często pojawia się perz, o cechach sugerujących mieszańca perzu
właściwego Elymus repens i perzu sitowego E. farctus subsp. boreali-atlanticus, a
także kostrzewa trzcinowata Festuca arundinacea. W kilku miejscach, zwłaszcza na
wysokości domów mieszkalnych, na krawędzi nabrzeża rosną drzewa owocowe:
śliwy domowej Prunus domestica i czereśni Cerasus avium. W tym rejonie, na
fragmencie terenu przy nabrzeżu jest strzyżona roślinność, na wzór trawnika oraz
posadzono kilka krzewów ozdobnych.
W końcowej części omawianego odcinka brzegu, koło ujścia Motławy, wzdłuż
nabrzeża ciągnie się wąski pas terenu, odgrodzony betonowym płotem od rozległych
terenów przemysłowych, zajętych przez luźną roślinność ruderalną. Natomiast pod
płotem, przy biegnącej nad opaską brukowanej dawnej drodze (obecnie bez
możliwości wjazdu), występuje pas bujnej roślinności ruderalnej, z takimi gatunkami,
jak m.in. trybula leśna Anthriscus sylvestris, świerząbek gajowy Chaerophyllum
temulum, ostrożeń polny Cirsium arvense, jeżyna popielica Rubus caesius, mozga
trzcinowata Phalaris arundinacea, pokrzywa zwyczajna, mierznica czarna.
Wisła Śmiała - prawy brzeg, odcinki:
a. wzdłuż zabudowy nadbrzeżnej Górek Wschodnich.
Na tym krótkim odcinku brzeg jest zagospodarowany, z pomostami, gdzie ogrody
przydomowe dochodzą do brzegu Wisły. Jednak sam brzeg jest na nieomal całej
długości zajęty przez pas szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis, miejscami
stosunkowo szeroki, z towarzyszącym mu zbiorowiskiem ziołoroślowym. Na zapleczu
szuwaru dominuje roślinność albo kulturowa, z gatunkami uprawianymi, albo
ruderalna, z udziałem pospolitych, szeroko rozpowszechnionych gatunków
synantropijnych, albo też zbiorowisko zbudowane z przedstawicieli obu
wymienionych grup roślin.
b. od krańca zabudowy nadbrzeżnej Górek Wschodnich do początku jeziora
Ptasi Raj.
Wzdłuż brzegu rzeki ciągnie się tu szuwar, głównie trzcinowy Phragmitetum
australis, a przylega początkowo pas roślinności ziołoroślowo-ruderalnej, stanowiącej
dawne wypasane łąki, a następnie mineralny pas terenu, towarzyszący grobli,
biegnącej od krańca leśnych wydm Górek Wschodnich. Wzdłuż szuwarów regularnie
występuje kilka gatunków halofilnych, a zwłaszcza aster solny Aster tripolium i
dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (oba – pod ochroną
ścisłą), a także sit Gerarda Juncus gerardi i sitowiec nadmorski Bolboschoenus
maritimus. Potencjalnie dużą wartość przyrodniczą posiada teren dawnych łąk,
jednak poprawa stanu ich fitocenoz wymagałaby ochrony czynnej, w postaci wypasu
lub przynajmniej regularnego wykaszania, z usuwaniem pokosu. Takie zalecenia
92
proeko
znalazły się w zapisach planu ochrony rezerwatu „Ptasi Raj”, dla położonych za
groblą, już na terenie wymienionego obiektu, fragmentów szuwarów, wykształconych
na dawnych łąkach halofilnych (Markowski, Lewczuk 2009).
Szczególnie bogata i interesująca jest szata roślinna grobli, która sztucznie
wprowadziła na ten teren relatywnie ciepłe siedlisko, dając możliwość rozwoju wielu
gatunkom z muraw oraz szeregu antropofitom. Z umiarkowanie ciepłolubnych
taksonów notowano tu m.in. takie, jak: chaber nadreński Centaurea stoebe,
chondrilla sztywna Chondrilla juncea, czosnek zielonawy Allium oleraceum,
kostrzewa murawowa Festuca trachyphylla, krwawnik pannoński Achillea pannonica,
lucerna sierpowata Medicago falcata, rozchodnik ostry Sedum acre, turzyca loarska
Carex ligerica, wiechlina spłaszczona Poa compressa, zawciąg pospolity Armeria
maritima subsp. elongata, czy krzew – berberys zwyczajny Berberis vulgaris. Ich
obecność stabilizuje sztucznie wprowadzone przez człowieka siedlisko, a także
zwiększa różnorodność gatunkową zwierząt, np. owadów z prostoskrzydłych, czy
pajęczaków (Markowski, Lewczuk 2009).
Za groblą, po przeciwnej stronie do wód Wisły Śmiałej, rozciągają się rozległe
połacie szuwaru trzcinowego rezerwatu „Ptasi Raj”, z obecnością gatunków
halofilnych, a m.in. mlecznikiem nadmorskim Glaux maritima (ochrona ścisła).
Szuwar ten jest intensywnie penetrowany przez dziki Sus scrofa, które przyczyniają
się do utrzymywania roślin słonolubnych. Skupienie kilku interesujących gatunków
znajduje się na skraju szuwaru, u podnóża grobli, gdzie notowano m.in. nasięźrzał
pospolity Ophioglossum vulgatum, śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum
(oba pod ochroną ścisłą), turzycę odległokłosą Carex distans i turzycę dwustronną C.
disticha. Do grobli przylega też powierzchnia, na której prowadzono zalesienia olszą
czarną Alnus glutinosa, o specyficznym ziołoroślowo-szuwarowym runie. A wzdłuż
ścieżki, biegnącej koroną wału, rosną rozmaite drzewa i krzewy, w tym m.in. kilka
okazów jarzębu szwedzkiego Sorbus intermedia (ochrona ścisła), głogu
wielkoowocowego Crataegus xmacrocarpa.
c. wzdłuż kamiennej grobli, oddzielającej wody Wisły Śmiałej od jeziora Ptasi
Raj.
Wąski pas kamiennej grobli, oddzielającej wody Wisły Śmiałej od wód jeziora
Ptasi Raj. Wzdłuż niej, przy wodzie, występuje roślinność szuwarowa, nie tworząc
jednak większych powierzchni, a na samej grobli, pomiędzy głazami, a szczególnie w
miejscach uszkodzeń rozmytej grobli, obecne są gatunki halofilne, takie, jak: aster
solny Aster tripolium, mlecznik nadmorski Glaux maritima (oba pod ochroną
ścisłą), a także: sit Gerarda Juncus gerardi, łoboda oszczepowata Atriplex prostata
w odmianie solniskowej, babka Wintera Plantago winteri, sitowiec nadmorski
Bolboschoenus maritimus, mlecz błotny Sonchus palustris, nostrzyk ząbkowany
Melilotus dentata. Interesująca jest obecność okazów też innych, cennych gatunków,
takich jak np. jarząb szwedzki Sorbus intermedia (ochrona ścisła), groszek
nadmorski Lathyrus japonicus subsp. maritimus, perz sitowy Elymus farctus subsp.
boreali-atlanticus. Grobla jest miejscem odpoczywania ptaków, zwłaszcza łabędzi
niemych Cignus olor. Jest to również stała trasa przemarszu ludzi w stronę morza,
mimo istnienia tablic zakazujących przejścia. Dla umożliwienia kontrolowanej
wymiany wód między Wisłą Śmiałą i jeziorem Ptasi Raj, wykonano dwa przepusty w
grobli. Aktualnie jednak, ze względu na rozmycie grobli w szeregu miejscach, wody
swobodnie przelewają się między tymi akwenami. Od jeziora, przy grobli, obficie
93
proeko
występuje, rozpowszechniona w tym zbiorniku, zamętnica błotna (Zannichellia
palustris).
d. umocniony odcinek wylotu Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej.
Aktualnie, po pracach prowadzonych pod koniec XX w., teren ten posiada nowe
umocnienia brzegowe, zarówno w odcinku wylotowym Wisły Śmiałej, jak też od
strony Zatoki Gdańskiej. Na zapleczu betonowego falochronu i umocnień z
betonowych form, umożliwiających przelewanie się wody, znajduje się płaski teren,
wysypany w dużej części refulatem i zajęty przez zbiorowiska zaroślowe oraz
murawy. Zarośla buduje głównie rokitnik zwyczajny Hippophaë rhamnoides (ochrona
ścisła), z udziałem też młodych okazów wierzb Salix sp. i topoli Populus sp. Na
wydmowej powierzchni, obok typowych składników wydmy białej, jak piaskownica
zwyczajna Ammophila arenaria, wydmuchrzyca piaskowa Leymus arenarius,
kostrzewa kosmata Festuca villosa, oraz wydmy szarej, jak np. kocanki piaskowe
Helichrysum arenarium (ochrona częściowa), jasieniec piaskowy Jasione montana,
szczotlicha siwa Corynephorus canescens, obecne są i inne, rzadkie taksony, jak np.
kostrzewa poleska F. polesica, wrzosowiec pośredni Corispermum intermedium, czy
mieszaniec międzyrodzajowy – trzcinnikownica nadbrzeżna xCalammophila baltica,
obficie występuje groszek nadmorski Lathyrus japonicus subsp. maritimus. Pojawiają
się tu nawet młode okazy mikołajka nadmorskiego Eryngium maritimum (ochrona
ścisła), jednak obecny jest także bogaty zestaw gatunków antropofitów. W kępie
roślin drzewiastych nad rzeką rośnie m.in. wiąz pospolity Ulmus minor.
Wisła Śmiała – lewy brzeg, odcinki:
a. od stoczni „Wisła” do końca terenów klubów jachtowych Górek Zachodnich.
Znaczna część tego odcinka zajmują brzegi intensywnie zagospodarowane, jak
baseny jachtowe i falochrony klubów żeglarskich, m.in. Stoczni Gdańskiej oraz im. J.
Conrada, a także terenów przemysłowych od strony połączenia z Kanałem Płoni. Na
długim odcinku, jak np. koło terenów stoczni „Wisła” (leżących obok – za ulicą
Przełom), brzeg Wisły Śmiałej jest zasypany gruzem i odpadami, których zwały
sięgają rzeki i są przez nią podmywane. Na skarpie i jej zapleczu obecne są
zbiorowiska ruderalne, zróżnicowane, w zależności od czasu nawiezienia materiału.
Wzdłuż większości tego odcinka brzegu występuje pas szuwaru trzcinowego
Phragmiteteum australis, a na jego skraju od strony lądu regularnie spotykamy okazy
kilku gatunków halofilnych, takich jak: aster solny Aster tripolium, mlecznik nadmorski
Glaux maritima (oba pod ochroną ścisłą), sit Gerarda Juncus gerardi, łoboda
oszczepowata Atriplex prostata w odmianie solniskowej, babka Wintera Plantago
winteri, sitowiec nadmorski Bolboschoenus maritimus, oczeret Tabernemontana
Schoenoplectus tabernaemontani, nostrzyk ząbkowany Melilotus dentata. W pobliżu
pętli autobusowej, na odcinku brzegu, gdzie przylega do niego powierzchnia łąkowomurawowa, pas roślinności słonolubnej jest lepiej wykształcony i najbogatszy, brak tu
natomiast pasa szuwaru trzcinowego. W wielu miejscach brzeg jest tu wydeptany
przez wędkarzy, chętnie korzystających z tutejszego łowiska. Koło ulicy występuje
skupienie potężnych topoli szarych Populus xcanescens, zasługujących na ochronę
pomnikową, a koło samej pętli rośnie topola (przypuszczalnie topola czarna P. nigra),
objęta taką ochroną. Obok wznosi się wydma, zwana Źródlaną Górą, stanowiąca
94
proeko
projektowany użytek
Ciechanowski 2009).
ekologiczny
„Wydma
w
Górkach
Zachodnich”
(por.
b. Wyspy Zielone.
Rozległy teren mniej lub bardziej podmokłych szuwarów trzcinowych
Phragmitetum australis, pod którymi kryją się gatunki halofilne, a porozcinany
pasmami wody, wnikającymi od nurtu Wisły Śmiałej w głąb szuwarów i tworzącymi
rozlewiska. Na terenie tym występują w niewielkiej populacji bobry Castor fiber
(ochrona ścisła), a silnie penetrowany jest przez dziki Sus scrofa, które porobiły tu
liczne, szerokie ścieżki, sprzyjające rozwojowi gatunków słonolunych. Roślinność ta,
którą można zaliczyć do solnisk nadmorskich (Glauco-Puccinellietalia), cechuje się
obecnością takich gatunków, jak: mlecznik nadmorski Glaux maritima, aster
solny Aster tripolium (oba pod ochroną ścisłą), a także: sit Gerarda Juncus
gerardi, łoboda oszczepowata Atriplex prostata w odmianie solniskowej, mannica
odstająca Puccinellia distans, koniczyna rozdęta Trifolium fragiferum, babka Wintera
Plantago winteri, a w partiach szuwarowych – sitowiec nadmorski Bolboschoenus
maritimus, mlecz błotny Sonchus palustris i oczeret Tabernemontana
Schoenoplectus tabernaemontani. Sprzyjające warunki dla rozwoju, zwłaszcza grupy
początkowo wymienionych gatunków, dają podtapiane skraje szuwarów, a
szczególnie w miejscach o naruszonej darni, w wyniku buchtowania dzików, na ich
paprzyskach i silnie wydeptanych trasach przemarszu (Buliński 2009c).
Aktualnie jest to teren w większości przynajmniej okresowo zalany wodą, zajęty
przez jeden z największych w obrębie Gdańska kompleksów szuwarów trzcinowych,
mających na obrzeżach wciąż bogatą florę halofilną oraz cenną awifaunę. Z tego
względu większość tej powierzchni jest objęta granicami projektowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej” (por. Ciechanowski 2009). Od
strony lądu (ul. Stogi) wnika powierzchnia mineralna (dawne pole składowania
refulatu z pogłębiania rzeki), gdzie częściowo usypano groblę i nawożono gruz i
odpady. W większości pokrywa tę powierzchnię zbiorowisko ziołoroślowo-ruderalne,
z udziałem krzewów i drzew, w tym m.in. rokitnikiem zwyczajnym Hippophaë
rhamnoides, jarzębem szwedzkim Sorbus intermedia (oba pod ochroną ścisłą),
kruszyną pospolitą Frangula alnus (ochrona częściowa) oraz występuje
najbogatsza w Gdańsku (a być może w regionie) populacja nasięźrzału pospolitego
Ophioglossum vulgatum (ochrona ścisła); od strony lądu występuje dzięgiel
litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis (ochrona ścisła) (por.
Buliński 2009c).
Omawiany teren jest penetrowany przez wędkarzy, jak też przez
wydobywających nielegalnie bursztyn metodą hydrauliczną, a także w celach
rekreacyjnych, głównie przez wpływanie do zatoczek na małych jachtach i łodziach
wiosłowych. Za drogą, w ewentualnym zasięgu oddziaływania inwestycji, znajduje się
kolejny, cenny pod względem przyrodniczym teren – projektowany użytek
ekologiczny „Karasiowe Jeziorka” (por. Ciechanowski 2009). Zwłaszcza tuż przy
drodze (ul. Stogi) występuje skupienie stanowisk kilku ważnych gatunków roślin, jak
m.in. storczyka – kukułki plamistej Dactylorhiza maculata (ochrona ścisła),
przypuszczalnie jedyne obecnie w granicach Gdańska (Buliński 2009c).
95
proeko
c. tereny klubów jachtowych przy Narodowym Centrum Żeglarstwa oraz wylot
Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej.
Jest to pas brzegu zagospodarowanego, gdzie mieszczą się: Bosmanat, Stacja
Ratownictwa Okrętowego PRO, Narodowe Centrum Żeglarstwa i kilka klubów
jachtowych, z nabrzeżami przystosowanymi do przybijania jachtów i miejscami do ich
slupowania. Roślinność obecną w tym rejonie stanowią zbiorowiska ruderalne, z
udziałem gatunków muraw, zwłaszcza z wydmy szarej oraz nasadzenia drzew i
krzewów. Brzeg końcowego, wylotowego odcinka Wisły Śmiałej, za Bosmanatem,
stanowi piaszczysta plaża (różnej szerokości, w zależności od aktywności rzeki) i
skarpa, na przełomie XX i XXI wieków zabezpieczona umocnieniami betonowymi i
kamiennymi. Ponad skarpą, częściowo zarośniętą rokitnikiem zwyczajnym
Hippophaë rhamnoides (ochrona ścisła), znajdują się silnie rozdeptane wydmy
(dojście do plaży od parkingów przy klubach żeglarskich), zarówno pozostałość
wydmy białej z piaskownicą zwyczajną Ammophila arenaria i wydmuchrzycą
piaskową Leymus arenarius, jak też wyrównana sztucznie wydma szara (dawny
teren nieistniejącej obecnie wieży radarowej Wojsk Ochrony Pogranicza), z licznym
jednak udziałem także roślin synantropijnych.
3.2.3.3. Siedliska Natura 2000 w rejonie Martwej Wisły i ujściowego odcinka
Motławy oraz Wisły Śmiałej (Chmara Rafał, Machnikowski Michał)
Siedliska wodne
W Martwej Wiśle i w ujściowym odcinku Motławy nie wystepują siedliska
przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, związane ze środowiskiem
wodnym.
Wisła Śmiała stanowi siedlisko 1130 - ujścia rzek (estuaria). Jednym z
kryteriów jego wyróżniania jest zjawisko mieszania się wód słodkich i morskich
(Warzocha 2004). Sprzyja to depozycji drobnoziarnistych frakcji osadów, co prowadzi
do formowania piaszczystych ławic. W nurcie rzeki spotyka się na ogół dość wąski
pas szuwarów a lokalnie w miejscach spokojniejszych zbiorowiska pleustofitów i
skupiska rdestnic. Fauna denna zdominowana jest głównie przez skąposzczety
(Oligochaeta). Roślinność przybrzeżna w rejonie ujścia stwarza dogodne warunki
lęgowe dla wielu gatunków ptaków. Ujscia Wisły – Śmiałej i Przekopu to największe i
najważniejsze estuaria spośród ujść rzecznych w Polsce.
Ponadto w zasięgu Wisły Śmiałej występuje siedlisko 3150 - starorzecza i
naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion,
Potamion. Według definicji siedlisko to obejmuje m.in. niewielkie zbiorniki wodne
oraz odcięte fragmenty koryt z makrofitami zakorzenionymi w dnie oraz o liściach
pływających, a także prymitywne skupienia pleustofitów (Klimaszczyk 2004). W
rejonie Wisły Śmiałej siedlisko 3150 obejmuje niewielkie zbiorniki wodne „Zielonych
Wysp”. Najbliższe otoczenie zbiorników eutroficznych budowane jest przez
trzcinowiska – zbiorowiska z klasy Phgragmitetea. Spośród identyfikatorów
fitosocjologicznych tego siedliska w rejonie Ptasiego Raju i Zielonych wysp
występują elodeidy (Potametum pectinati zespół rdestnicy grzebieniastej i pleustofity
(Lemnetum gibbae, Spirodeletum polyrhizae). Woda charakteryzuje się
umiarkowanymi i wysokimi stężeniami związków azotu i fosforu. Charakterystyczna
jest wysoka koncentracja soli mineralnych oraz odczyn pH >7,0. Ze względu na
wysoką koncentrację biogenów występują masowe pojawy fitoplanktonu, które są
96
proeko
odpowiedzialne za niewielką widzialność. Przezroczystość wód i zasięg strefy
fotycznej waha się od 0,5 m do 1,5 m głębokości.
Do siedliska 3150 – starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze
zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion kwalifikowałoby się jez. Ptasi Raj, jednak nie
jest to zbiornik naturalny (zbiornik ten powstał w wyniku odcięcia kammienną groblą
od Wisły Śmiałej).
Na terenie rezerwatu „Ptasi Raj” (wg Markowskiego, Lewczuka 2009), występuje
siedlisko 1150* (siedlisko priorytetowe) – zalewy i jeziora przymorskie (laguny) –
obejmuje wody jezior Ptasi Raj oraz Karaś, wraz z szuwarami trzcinowymi
Phragimtetum australis na ich obrzeżach, trwale zalanymi wodą tych zbiorników (por.
Nagengast 2004).
Siedliska lądowe
Typy siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej obecne na
brzegach Martwej Wisły, na odcinku od Kanału Płonie do ujścia Motławy, to:

1330 – solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia; część – zbiorowiska
nadmorskie) – siedlisko w dobrze wykształconej postaci spotykane zaledwie w
kilku miejscach, na małych powierzchniach, natomiast w postaci kadłubowej, w
obrębie szuwarów, na ich skraju, a nawet na opaskach betonowych i kamiennych
brzegu – rozpowszechnione. Mimo takiej postaci fitocenozy te zasługują na
zaliczenie do wymienionego siedliska przyrodniczego i ochronę, ze względu na
utrzymywanie bardzo bogatych populacji kilku gatunków roślin halofilnych,
typowych dla niego, jak aster solny Aster tripolium, łoboda oszczepowata Atriplex
prostrata f. salina, a także sit Gerarda Juncus gerardi i sitowiec nadmorski
Bolboschoenus maritimus. Oprócz szerszego udziału w obrębie szuwarów
trzcinowych, siedlisko to, niekiedy w kadłubowej postaci, ciągnie się wąskim
pasem po obu brzegach Martwej Wisły nieomal na całej ich długości, za
wyjątkiem fragmentów z dobrze utrzymanymi, wysokimi nabrzeżami (Nabrzeże
Flisaków, Nabrzeże Krakowskie, nabrzeże przystani rafinerii, nabrzeża stoczni
jachtowych).

6430 – niżowe, nadrzeczne zbiorowiska okrajkowe – siedlisko występujące
przeważnie bardzo wąskim pasem (co jest dla niego typowe) na znacznych
długościach brzegów Martwej Wisły; najlepiej wykształcone i zajmujące większe
powierzchnie na odcinku między Górkami Zachodnimi i Krakowcem oraz koło
Wielkiej Płoni. Występuje głównie na granicy szuwarów od strony lądu, a
charakterystycznymi gatunkami jego fitocenoz są zwłaszcza: kielisznik zaroślowy
Calystegia sepium oraz dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp.
litoralis.
W kilku fragmentach brzegu Martwej Wisły, jak np. na prawym brzegu rzeki, w
pobliżu rafinerii i koło Wielkiej Płoni, występują płaty zbiorowisk nawiązujących do
siedlisk przyrodniczych Natura 2000, jak 6120* – ciepłolubnych śródlądowych muraw
napiaskowych oraz 6510 – łąk świeżych, jednak są one młodego, antropogenicznego
pochodzenia (pierwsze – na piaszczystym refulacie, zdeponowanym na brzegu
Wisły; drugie – na odłogach po porzuconych uprawach polowych), dlatego nie
uznano ich za wymienione siedliska.
Typ siedliska przyrodniczego z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej obecny na
brzegach ujściowego odcinka Motławy to:
97
proeko

6430 – niżowe, nadrzeczne zbiorowiska okrajkowe – siedlisko występujące
przeważnie bardzo wąskim pasem (co jest dla niego typowe), a na omawianym
terenie mające płaty zbiorowiska najczęściej wykształcone w kadłubowej postaci,
z udziałem głównie dzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp.
litoralis, który rośnie tu również w zbiorowiskach ruderalnych lub szuwaroworuderalnych. Jedynie w wybranych miejscach, jak np. w dawnych przystaniach
promu osobowego nad Motławą, pod ruinami spichrzów przy Nowej Motławie, są
fitocenozy z obecnością też kielisznika zaroślowego Calystegia sepium oraz
innych, typowych dla niego gatunków.
Typy lądowych siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej
obecne na brzegach i w sąsiedztwie Wisły Śmiałej to:
A) na terenie rezerwatu „Ptasi Raj” (wg Markowskiego, Lewczuka 2009),
występują;

nadmorskie) – siedlisko aktualnie „zamaskowane” przez szuwar trzcinowy,
obejmuje powierzchnie dawnych łąk wypasanych, przylegających do wału wzdłuż
Wisły Śmiałej i nad jeziorem Karaś. Ochrona czynna tych terenów (por. Herbich
2004), przynajmniej w formie wykaszania trzciny na fragmencie terenu, powinna
przyczynić się do odtworzenia części (niegdyś rozległego) stanowiska słonaw;
flora zbiorowisk halofilnych wciąż się tu utrzymuje.

2120 – nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) – zajmują w
rezerwacie dużą część powierzchni tzw. Mierzei Mesyńskiej, oddzielającej brzeg
morza od szuwarów na północnym brzegu jeziora Ptasi Raj. Jest tu postać
stosunkowo uboga (por. Namura-Ochalska 2004 a), ale wynika to w dużej mierze
z faktu istnienia młodocianych postaci, po okresie intensywnego przelewania się
wód morskich do jeziora Ptasi Raj oraz przewiewania piasku, co miało miejsce
pod koniec XX wieku (por. Przewoźniak red. 1996).

2160 – nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika – siedlisko, którego płaty w
rezerwacie mają pochodzenie w znacznej części antropogeniczne. Rozwinęły się
przy brzegu jeziora Ptasi Raj, na jego krańcu przylegającym do nasady
kamiennej grobli, oddzielającej wody tego zbiornika od Wisły Śmiałej. Zarośla
rokitnika zwyczajnego (Hippophaë rhamnoides) występowały tu od co najmniej
kilkudziesięciu lat (być może też wcześniej sztucznie wprowadzonego); ostatnio
rozrosły się intensywnie na refulacie, zrzuconym w tym rejonie podczas prac nad
umocnieniem ujścia Wisły Śmiałej, przypuszczalnie również z dosadzania tego
krzewu. Ponieważ aktualnie wykazują duży stopień unaturalnienia (por. NamuraOchalska 2004 b), występują na piasku morskiego pochodzenie, a także ze
względu na fakt, że siedlisko to praktycznie prawie nie jest obecnie notowane w
pasie wybrzeża w okolicach Gdańska, mimo wątpliwości odnośnie do jego
pochodzenia – zostało wymienione z rezerwatu w grupie siedlisk przyrodniczych
Natura 2000.

2180 – lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (w tym – las
brzozowo-dębowy Betulo pendulae-Quercetum roboris oraz bór nadmorski
Empetro nigri-Pinetum) – obejmuje w rezerwacie powierzchnie leśne na
wydmach, reprezentujące wyżej wymienione zespoły, niezależnie od aktualnego
stopnia ich zniekształcenia. Do tego siedliska mogłaby zostać zaliczona również
część powierzchni z olszą w drzewostanie (por. Namura-Ochalska 2004 c),
98
proeko
występująca na piaskach wydmowych, wilgotnych ze względu na wpływ cofki i
jezior rezerwatu. Ponieważ jednak ich drzewostan jest sztucznie nasadzony w
przeoranych tu, głębokich rabatowałkach, powierzchni tych specyficznych olsów
nie ujęto w siedlisko „naturowe”.
B) na lewym brzegu Wisły Śmiałej, w granicach projektowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”, obecne jest siedlisko:

nadmorskie) – aktualnie „zamaskowane” przeważnie przez szuwar trzcinowy,
podobnie, jak ma to miejsce w rezerwacie „Ptasi Raj”. Niewielkie, wąskie
powierzchnie słonawy obecne są również na brzegu omawianej rzeki między
stocznią „Wisła” i jachtklubem Stoczni Gdańskiej.
Rozkład przestrzenny siedlisk chronionych w programie Natura 2000 w rejonie
Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej przedstawia rys. 20.
3.2.3.4. Bezkręgowce Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
Wisły Śmiałej (Zarzycki Tomasz, Janas Urszula., Barańska Anna,
Dziubińska Anna)
Spośród bezkręgowców wodnych Martwej Wisły i Motławy, do określenia
struktury środowiska przyrodniczego omawianego obszaru, pod uwagę wzięto
makrozoobentos z organizmami nektobentosowymi włącznie. Gatunki należące tej
do tej grupy, tworzą ważny zasób przyrodniczy, który w największym stopniu będzie
narażony na oddziaływanie przedsięwzięcia przebudowy toru wodnego na Martwej
Wiśle i Motławie. Zoobentos stanowi istotną bazę pokarmową dla ryb z grupy
bentofagów, takich jak leszcze, płocie czy liny. Analizom poddano również faunę
denną Wisły Śmiałej, ponieważ przebudowa toru wodnego Martwej Wisły łączy się
nierozerwalnie z przedsięwzięciem przebudowy toru wodnego na Wiśle Śmiałej.
Dodatkowo w części dotyczącej oddziaływania inwestycji na bezkręgowce Wisły
Śmiałej uwzględniono również zooplankton tej rzeki, który pełni funkcję bazy
pokarmowej dla ryb planktonożernych. Takie gatunki to śledź Clupea harengus,
sporadycznie wpływający do Wisły Śmiałej w okresie swojego tarła, a także ciosa
Pelecus cultratus, której obecności nie potwierdzono, aczkolwiek potencjalne
siedliska Wisły Śmiałej, są dla niej dogodne. Ciosa Pelecus cultratus jest gatunkiem
objętym ochroną ścisłą, jak również wymienioną w Załączniku II Dyrektywy Rady
92/43/EWG chronioną w ramach obszaru Natura 2000 - PLH220044. Organizmy
makrobentosowe Martwej Wisły, Motławy i Wisły Śmiałej, mogą również stanowić
uzupełnienie bazy pokarmowej, dla ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy
Rady 79/409/EWG, chronionych w ramach obszarów Natura 2000 – Ujście Wisły
PLB220004 i Zatoka Pucka PLB220005.
Materiał i metoda
Prace badawcze prowadzone były w okresie od 28 kwietnia 2010 r. do 2 czerwca
2010 r. na Martwej Wiśle i Motławie oraz na Wiśle Śmiałej (rys. 21, tabela 14). Pobór
prób odbywał się ze statku k/h „Tucana” oraz z brzegu. Próby bentosowe ze statku
pobierano za pomocą czerpacza Van Veena z 20 stacji badawczych (10 na Martwej
Wiśle, 3 na Motławie i 7 na Wiśle Śmiałej) z głębokości od 2,4 do 6,4 m, natomiast z
brzegu z 11 stacji badawczych, za pomocą siatki ręcznej o rozmiarach oczka 3 mm x
99
proeko
3 mm. Próby z czerpacza, przesiewano przez sito o rozmiarach oczek 1 mm x 1 mm,
natomiast z siatek zbierano cały materiał. Wszystkie próby konserwowano 4 %
roztworem formaliny. Próby analizowano pod binokularem, a organizmy oznaczano
do możliwie najniższej jednostki taksonomicznej. Ślimaków należących do rodzaju
Hydrobia i skorupiaków należących do rodzaju Gammarus oraz Corophium, a także
larw Chironomidae i przedstawicieli Oligochaeta nie oznaczano do gatunku. Materiał
pobrany z brzegu posłużył do określenia względnej liczebności poszczególnych
taksonów w badanym rejonie. W tym celu zsumowano liczebność poszczególnych
taksonów ze wszystkich stanowisk i przedstawiono ją w następujących klasach,
stanowiących liczbę osobników złowionych: 1-10, 11-50, 51-100, 101-220.
Przeprowadzono również analizy zagęszczenia i biomasy poszczególnych taksonów,
wyniki podano w przeliczeniu na m2 powierzchni dna. Zwierzęta ważono po
uprzednim osuszeniu, mięczaki ważono wraz z muszlami (małże po odciągnięciu
wody znajdującej się w jamie płaszczowej).
Rys. 21 Lokalizacja stacji poboru prób makrozoobentosu na Martwej Wiśle i Motławie
oraz na Wiśle Śmiałej
Dominację określono na podstawie udziałów poszczególnych taksonów w
liczebności i biomasie całkowitej. Dominantami określono taksony, których udział
procentowy w liczebności (biomasie) całkowitej makrozoobentosu był powyżej 10 %.
Obliczono frekwencję każdego taksonu należącego do makrozobentosu w rejonie
badań (Trojan, 1978), a różnorodność biologiczną na podstawie wskaźnika
Shannona-Weavera (H’) (loge).
Tabela 14. Daty poboru prób makrobentosu, pozycje i głębokość stacji badawczych
rozmieszczonych w Martwej Wiśle, Motławie i w Wiśle Śmiałej.
Data poboru Nazwa stacji
prób
28.04.2010r.
WŚ 1.1
WŚ 9.2
WŚ 2.1
WŚ 2.2
WŚ 2.3
Szerokość
geogr. N
Długość geogr. Głębokość
E
[m]
54°22'22,90"
54°22'04,50"
54°21'50,90"
54°21'47,90"
54°21'50,10"
18°46'40,49"
18° 46'57,00"
18° 47'00,50"
18° 46'53,60"
18° 47'02,40"
4,2
3,0
6,4
3,8
5,8
100
proeko
11.05.2010r.
02.05.2010r.
02.06.2010r.
WŚ 3.1
WŚ 4.1
WM 5.1
MW 6.1
MW 7.1
MW 7.2
MW 7.3
MW 8.1
MW 9.1
MW 9.2
MW 9.3
MW 10.1
MOT 3.1
MOT 2.2
MOT 1.1
Konrad
AZS
Neptun
Kutnowska
Nad brzegiem
Zimna
Nabrzeże
Szyprów
Grobla
54°21'26,90"
54°21'08,80"
54°21'8,30"
54°21'0,90"
54°21'15,00"
54°21'12,70"
54°21'18,00"
54°21'19,80"
54°21'17,80"
54°21'15,70"
54°21'18,60"
54°21'20,40"
54°21'36,30"
54°21'13,20"
54°21'9,20"
54°21'32,94"
54°22'13,68"
54°20'57,36"
54°21'12,18"
54°21'21,06"
54°21'26,58"
54°21'15,66"
18° 47'04,80"
18° 47'15,40"
18°46'32,60’’
18°45'31,00"
18°44'19,80"
18°44'7,80"
18°44'8,10"
18°43'5,40"
18°41'20,20"
18°41'21,60"
18°41'20,70"
18°40'31,30"
18°39'50,90"
18°39'52,40"
18°39'32,50"
18°46'49,68"
18°46'44,22"
18°46'52,47"
18°45'52,80"
18°43'14,34"
18°42'33,48"
18°40'58,80"
5,9
3,0
3,0
4,7
6,3
3,7
4,1
3,6
5,0
2,9
3,7
3,5
4,5
2,4
3,0
0-1
54°21'36,18"
18°47'11,22"
0-1
Przy łodzi
Zagroble
Tarcice
54°21'20,64"
54°21'1,74"
54°21'16,86"
18°47'15,24"
18°46'40,08"
18°42'11,88"
Wyniki
Badania, przeprowadzone na obszarze planowanej inwestycji na Martwej Wiśle
i Motławie, wykazały obecność 14 taksonów makrofauny. W tym, w strefie
przybrzeżnej Martwej Wisły (do 1 m głębokości) odnotowano obecność 7 taksonów,
natomiast na dnie miękkim na głębokości od 2,4 do 6,3 m 12 taksonów. Byli to
zarówno przedstawiciele małży Bivalvia (3 gatunki), ślimaki z rodzaju Hydrobia,
Polychaeta (3 gatunki), Oligochaeta, skorupiaki Crustacea (5 taksonów) oraz larwy
Chironomidae (tabela 19). Cztery taksony występowały zarówno w strefie brzegowej,
jak i na dnie miękkim, były to: Marenzelleria neglecta i Oligochaeta, przedstawiciele
rodzaju Gammarus i larwy Chironomidae. W strefie brzegowej, do 1 m głębokości na
podłożu twardym porośniętym glonami (umocnienia brzegowe, kamienie) oraz w
sąsiedztwie trzcinowisk, stwierdzono obecność 2 gatunków nektobentosowych, które
nie występowały na większych głębokościach, były to skorupiaki Palaemon elegans i
Neomysis integer.
Całkowita liczba taksonów (14) stwierdzona na obszarze Martwej Wisły i
Motławy była mniejsza niż w Wiśle Śmiałej (16 taksonów) (tabela 15 i 16).
Gatunkami, których występowanie ograniczało się do Wisły Śmiałej i nie
występowały w Martwej Wiśle i Motławie był małż Cerastoderma glaucum oraz
skorupiaki: Cyathura carinata i Bathyporeia pilosa. Jedynie na obszarze Martwej
Wisły i Motławy stwierdzono obecność krabika amerykańskiego Rhitropanopeus
harrisii. Gatunek ten niemal na pewno występuje również w Wiśle Śmiałej, bowiem
często i licznie obserwowany był w okolicach Górek Wschodnich (Hegele-Drywa i
101
proeko
Normant 2009, obserwacje własne). W trakcie badań zarówno w Martwej Wiśle i
Motławie, jak i w Wiśle Śmiałej nie stwierdzono obecności krewetki Palaemonetes
varians, ani też żyjących na brzegu przedstawicieli Talitridae. Wiadomo jednak, że w
ciągu ostatnich 5 lat gatunki te występowały w rejonie Górek Wschodnich, a
krewetka również w sąsiadującym jeziorze Ptasi Raj (Konopacka i in. 2009, badnia
własne). Jest więc jest bardzo prawdopodobne, że gatunki te występują również w
Wiśle Śmiałej i Martwej Wiśle. W okresie letnim, krewetki Palaemon elegans oraz
Palaemonetes varians, a także lasonogi Neomysis integer bytując masowo przy
brzegu (badnia własne), stanowią doskonały pokarm dla ptaków i ryb.
Liczba taksonów na poszczególnych stacjach w Martwej Wiśle i Motławie
wahała się: w strefie brzegowej na dnie porośniętym roślinnością od 1 do 3 i była
porównywalna z liczbą taksonów stwierdzonych w Wiśle Śmiałej (maksymalnie 4), a
na dnie miękkim od 2 do 7 i była znacznie niższa niż w Wiśle Śmiałej (5-11).
Wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona-Weavera wahał się od 0,34 (MOT
3.1) do 1,31 na stacji położonej w środkowym odcinku Martwej Wisły (MW 7.3) i był
niższy niż w Wiśle Śmiałej i w przybrzeżnym rejonie Zatoki Gdańskiej, gdzie
zazwyczaj przyjmuje wartości powyżej 1 (badania własne).
Tabela 15. Skład taksonomiczny oraz względna liczebność taksonów w strefie
przybrzeżnej do głębokości 1 m, w Martwej Wiśle i Motławie,
w klasach liczebności: + 1-10, ++ 11-50, +++ 51-100, ++++ 101-220;
frekwencja (F) oraz średnie zagęszczenie i średnia biomasa
poszczególnych taksonów na głębokości 2,4-6,3 m
Oznaczona
Głębokość 0-1
Głębokość 2,4-6,3 m
jednostka
m
taksonomiczna
Liczebno F [%] Średnie
Średnia
ść
zagęszczenie biomasa
względn
(±SD)
(±SD)
a
F [%]
Gastropoda
Hydrobia spp.
0
21±53
0,11±0,23
31
Bivalvia
Cerastoderma
glaucum
0
0
Macoma
balthica
0
4±6
0,70±1,26
31
Mya arenaria
0
2±6
0,02±0,04
15
Dreissena
polymorpha
0
1±3
0,04±0,15
8
Nereis
diversicolor
0
394±291
11,45±13,06 92
Pygospio
elegans
0
8±22
0,01±0,01
15
5±8
0,06±0,13
31
Typ/groma
da lub podgromada
Mollusca
Annelida
Polychaeta
Marenzelleria
++++
29
102
proeko
neglecta
Oligochaeta
Oligochaeta
+
29
897±794
0,60±0,81
100
Cyathura
carinata
0
0
Bathyporeia
pilosa
0
0
Corophium
spp.
0
73±99
0,16±0,22
62
Gammarus
spp.
++++
3±8
0,01±0,03
15
2±8
0,37±1,27
8
54
Arthropoda
Malacostraca
Insecta
14
Rhitropanopeu
s harrisii
0
Neomysis
integer
+
29
0
Palaemon
elegans
+
43
0
Larwy
+++
43
121±242
3,02±6,38
1530±1153
16,54±13,47
Chironomidae
Średnie
Liczba
taksonów
6
12
Tabela 16.
Skład taksonomiczny oraz względna liczebność taksonów w strefie
przybrzeżnej do głębokości 1 m, w Wiśle Śmiałej,
w klasach liczebności: + 1-10, ++ 11-50, +++ 51-100, ++++ 101-220,
frekwencja (F) oraz średnie zagęszczenie i średnia biomasa
poszczególnych taksonów na głębokości 3,0-6,5 m.
Typ/gromada
lub
podgromada
Oznaczona
jednostka
taksonomiczna
Głębokość 0-1m
Liczebność
względ
na
F [%]
Głębokość 3,0-6,5 m
Średnie
zagęszczenie
Średnia
biomasa
(±SD)
F [%]
(±SD
)
Mollusca
Gastropoda
Hydrobia spp.
0
99±111
0,83±1,02
86
Bivalvia
Cerastoderma
glaucum
0
4±8
2,92±5,26
29
103
proeko
Macoma
balthica
0
134±92
22,50±10,8 100
8
Mya arenaria
0
208±334
5,50±9,36
Dreissena
polymorpha
+++
+
2
71
0
5
Annelida
Polychaeta
Oligochaeta
Nereis
diversicolor
0
341±181
12,27±12,4 100
3
Pygospio
elegans
0
80±125
0,02±0,02
57
Marenzelleria
neglecta
0
27±40
0,11±0,19
57
486±308
0,36±0,29
100
Oligochaeta
+++
50
Arthropoda
Malacostraca
Cyathura
carinata
0
71±128
0,38±0,65
29
Bathyporeia
pilosa
0
27±72
0,20±0,53
14
Corophium spp.
+
25
11±22
0,06±0,09
43
Gammarus
spp.
+
50
0
Rhitropanopeus
harrisii
0
57
Neomysis
integer
Insecta
0
++
75
0
Palaemon
elegans
+
50
0
Larwy
+
50
11±12
0,02±0,03
1502±566
45,16±13,4
4
+
Chironomidae
Śrdnie
Liczba
taksonów
7
12
Źródło: badabia własne.
Taksonami absolutnie stałymi na dnie miękkim Martwej Wisły i Motławy były:
Nereis diveriscolor i Oligochaeta, gatunkami stałymi: Corophium spp. i larwy
Chironomidae, akcesorycznymi: Hydrobia spp., Macoma balthica, Marenzelleria
neglecta, a gatunkami przypadkowymi: Mya arenaria, Dreissena polymorpha,
Pygospio elegans, Gammarus spp., Rhitropanopeus harrisii. Natomiast, taksonami
absolutnie stałymi na dnie miękkim Wisły Śmiałej były: Hydrobia spp., Macoma
balthica, Nereis diveriscolor i Oligochaeta, gatunkami stałymi: Mya arenaria,
104
proeko
Pygospio elegans, Marenzelleria neglecta, larwy Chironomidae, akcesorycznymi:
Cerastoderma glaucum, Cyathura carinata. Skorupiak Bathyporeia pilosa był
gatunkiem przypadkowym i występował wyłącznie w ujściu Wisły Śmiałej.
Dominantami w zagęszczeniu w Martwej Wiśle i Motławie były: Nereis
divericolor i Oligochaeta, przy czym ich udział procentowy w całkowitym
zagęszczeniu wahał się odpowiednio od 11 do 71 % i od 19 do 90 %. Jedynie na
stanowisku położonym najbliżej Wisły Śmiałej (MW 5.1) dominantami były skorupiaki
z rodzaju Corophium, a na 3 stacjach (MW 6.1, MW 7.1, MW 7.2) larwy
Chironomidae z udziałem powyżej 30 %. Dominantami w biomasie, niemal w całym
rejonie badań, były wieloszczety N. divericolor (z wyjątkiem MW 6.1, MW 7.1, MW
7.2) z udziałem od 25 do 98%, tylko na stacji MW 7.3 11 %. Larwy Chironomidae
stanowiły od 32 do 99% biomasy makrofauny na 4 stanowiskach (MW 6.1, MW 7.1,
7.2 i 7.3). Dominantami w biomasie na 4 stacjach (MW 5.1, MW 7.3, MW 9.1, MW
9.3) były Oligochaeta z udziałem nie przekraczającym 15%, z wyjątkiem MW 5.1
(36%). Na pojedynczych stanowiskach dominantami były również: Macoma balthica
71% (stacja MW 8.1), Dreissena polymorpha 24% (MW 7.3) oraz Rhitropanopeus
harrisii 11% (MW 9.2). Natomiast w całym rejonie Wisły Śmiałej dominantami w
zagęszczeniu były: wieloszczety Nereis divericolor i Oligochaeta, a tylko na
niektórych stanowiskach małże Mya arenaria i skorupiaki Cyathura carinata.
Dominantami w biomasie w całym rejonie badań były małże Macoma balthica z
udziałem od 20 do 81 %, Mya arenaria na stanowiskach położonych najbliżej ujścia i
Nereis diversicolor na pozostałych stacjach z udziałem dochodzącym do 57 %.
Całkowite zagęszczenie i biomasa makrobentosu w Martwej Wiśle i Motławie
wykazywały duża zmienność przestrzenną. Zagęszczenie wahało od 190 os. m-2, na
najgłębszej stacji na Motławie, gdzie zasolenie wynosiło tylko 1 PSU (MOT 3.1) do
3590 os. m-2 na stacji położonej najbliżej Wisły Śmiałej (MW 5.1) (rys. 22a). Biomasa
przyjmowała wartości od 2,27 g m-2 (MW 7.3), do 45,12 g m-2 (MW 9.2) (rys. 22b).
Średnie zagęszczenie makrofauny w Martwej Wiśle i Motławie 1530±1153 os. m-2
było bardzo podobne do tego stwierdzonego dla makrofauny w Wiśle Śmiałej,
natomiast średnia biomasa wynosząca 16,54±13,47 g m-2, była niemal trzykrotnie
niższa niż ta występująca w Wiśle Śmiałej (rys. 23b). W strukturze zagęszczenia
makrofauny Martwej Wisły i Motławy dominowały Oligochaeta i Polychaeta,
natomiast w Wiśle Śmiałej oprócz tych dwóch wymienionych grup, także Bivalvia. W
strukturze biomasy w Martwej Wiśle i Motławie dominowały Polychaeta, natomiast w
Wiśle Śmiałej zdecydowanie dominowały Bivalvia.
W Martwej Wiśle i Motławie, rejonem o najmniejszym zagęszczeniu (<800 os.
m-2) i biomasie (<10 g m-2), dużym udziale larw Chironomidae i zróżnicowanej liczbie
gatunków od 2 do 7 był obszar położony w pobliżu rafinerii (MW 7.1, MW 7.2, MW
7.3) (rys. 22 i 23). Natomiast stanowiska położone blisko brzegu, na głębokości ok. 3
m (MW 5.1, MW 9.2, MOT 1.1) charakteryzowały się największym bogactwem
taksonomicznym (6-7 taksonów), najwyższym zagęszczeniem (> 2000 os. m2) i
biomasą (>40 g m-2, tylko w przypadku MW 5.1 – 8,8 g m-2). Należy również zwrócić
uwagę na to, że stanowiska te są w znacznym stopniu oddalone od siebie, co
wskazuje na to, że strefa przybrzeżna w Martwej Wiśle i Motławie jest liczniej
zasiedlona niż strefa głębsza. Dzieki temu łatwiej będzie następowała rekolonizacja
obszarów dna zaburzonego inwestycją. Tym bardziej, że w obu tych rzekach w
biomasie dominowały: wieloszczety Nereis diversicolor i okresowo występujące na
dnie larwy Chironomidae, a więc jedni z pierwszych rekolonizatorów.
105
proeko
Zagęszczenie [os. m-2]
4000
3000
2000
1000
M
W
5.
M 1
W
6
M .1
W
7.
M 1
W
7
M .2
W
7.
M 3
W
8.
M 1
W
9
M .1
W
9.
M 2
W
M 9.3
W
10
.1
M
O
T
1.
M
1
O
T
2.
2
M
O
T
3.
1
W
S
1.
1
W
S
9.
W 2
S
2.
W 1
S
2.
2
W
S
2.
W 3
S
3.
1
W
S
4.
1
0
Stacje
Gastropoda
Biv alv ia
Poly chaeta
Oligochaeta
Crustacea
larwy Chironomidae
Struktura zagęszczenia makrozoobentosu na stacjach rozmieszczonych
w Wiśle śmiałej i Motławie oraz w Wiśle Śmiałej
Rys. 22a
70
Biom asa [g m -2 ]
60
50
40
30
20
10
0
MW
MW
MW
MW
MW
MW
MW
MW
MW
MW
MOT
MO T
MOT
WS
WS
WS
WS
WS
WS
WS
5.1
6. 1
7.1
7.2
7.3
8.1
9. 1
9. 2
9.3
10. 1
1. 1
2. 2
3.1
1.1
9. 2
2. 1
2.2
2.3
3.1
4. 1
Stacje
Gastropoda
Bival via
Po lychaeta
Oli gocha eta
Crustacea
larwy Chi ronomidae
Rys. 22b
Struktura biomasy makrozoobentosu na stacjach rozmieszczonych w
Wiśle śmiałej i Motławie oraz w Wiśle Śmiałej
106
proeko
2000
Zagęszczenie [os. m-2 ]
1500
1000
500
0
Martwa Wisła i Motława
Gastropoda
Wisła Śmiala
Bivalvia
Polychaeta
Oligochaeta
Crustacea
larwy Chironomidae
Porównanie struktury zagęszczenia makrofauny w Martwej Wiśle i
Motławie oraz w Wiśle Śmiałej
Rys. 23a
50
Biomasa [g m -2]
40
30
20
10
0
Martwa Wi sła i Mo tła wa
Gastropoda
Rys. 23b
Bival via
Wi sła Śmiala
Polychae ta
Olig ochaeta
Crustacea
larwy Chiro nomi dae
Porównanie struktury biomasy makrofauny w Martwej Wiśle i Motławie
oraz w Wiśle Śmiałej
Podsumowując, zespoły makrofauny Martwej Wisły i Motławy w porównaniu
do zespołów makrofauny zasiedlających Wisłę Śmiałą, a także rejon przybrzeżny
Zatoki Gdańskiej charakteryzowały się mniejszym bogactwem taksonomicznym,
znacznie niższą biomasą oraz odmienną strukturą zarówno zagęszczenia jak i
biomasy.
107
proeko
Ichtiofauna i minogi Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy
oraz Wisły Śmiałej (Grochowski Adam)
Podstawę rozpoznania stanu ichtiofauny Martwej Wisły, Motławy i Wisły Śmiałej
stanowiły:
3.2.3.5.
1. Odłowy kontrolne w miesiącach kwiecień – czerwiec 2010 r. przy użyciu narzędzi
badawczych, tzw. wontonów nordyckich (bok oczka: 43; 19,5; 6,25; 10; 55; 8 ;
12,5; 24; 15,5; 5; 35; 29).
Daty odłowów kontrolnych ryb wontonami
Data wystawienia
Długość zestawu
badawczego (m) / czas
wystawienia (h)
Martwa Wisła
28.04.2010
100 / 24
03.05.2010
50/12
18.05.2010
100/12
22.05.2010
100/12
28.05.2010
50/12
02.06.2010
100/10
08.06.2010
100/12
Motława
28.05.2010
50/10
Wisła Śmiała
26.04.2010
100/24
03.05.2010
50/12
15.05.2010
100/10
23.05.2010
100/12
04.06.2010
100/12
07.06.2010
100/10
Tabela 17.
Akwen
2. Odłowy kontrolne przy użyciu standardowych sieci rybackich, selektywnych, o
boku oczka 45 – 65 mm.
Daty odłowów kontrolnych ryb sieciami rybackimi
Data wystawienia
Długość zestawu
badawczego (m) / czas
wystawienia (h)
Martwa Wisła
28.04.2010
150 / 24
18.05.2010
150/12
08.06.2010
100/12
Wisła Śmiała
26.04.2010
150/24
15.05.2010
150/12
04.06.2010
150/12
07.06.2010
150/12
Tabela 18.
Akwen
3. Odłowy kontrolne narzędziami pułapkowymi (żaki i mieroża, kwiecień – maj 2010).
108
proeko
Tabela 19. Daty odłowów kontrolnych ryb narzędziami pułapkowymi
Akwen
Data wystawienia
czas wystawienia (h)
Martwa Wisła
20.04.2010
48
05.05.2010
48
Wisła Śmiała
21.04.2010
48
25.04.2010
24
04.05.2010
48
07.05.2010
24
3. Indywidualna ankietyzacja wędkarzy (maj – czerwiec 2010).
4. Wywiady z rybakami (Michał Wróblewski, Andrzej Sobieszczański, kwiecień
2010).
5. Dane z rejestrów połowowych PZW (rzeka Motława, dane za rok 2003).
Brak badań struktury ichtiofauny do czerwca 2010 r. przez podmioty naukowe
(potwierdzone brakiem wydania zezwolenia na odłowy przez Urząd Morski i
Okręgowy Inspektora Rybołówstwa Morskiego), w związku z czym dane literaturowe
nie istnieją, lub mają charakter ogólny.
Rozmieszczenie miejsc kontrolnych odłowów ryb w Martwej i Śmiałej Wiśle, przy
użyciu narzędzi połowowych różnego typu, przedstawiono na rys. 24.
Rys. 24 Rozmieszczenie miejsc kontrolnych odłowów ryb w Martwej i Śmiałej Wiśle.
Ichtiofauna Martwej Wisły i przyujściowego odcinka Motławy
Ze względu na znaczne różnice morfometrii i hydrografii Martwą Wisłę zwykło się
dzielić na:

wschodnią (od śluzy w Przegalinie do odgałęzienia Wisły Śmiałej),

zachodnią (od odgałęzienia Wisły Śmiałej do Ujścia w Nowym Porcie do morza).
109
proeko
Przedmiotem niniejszego opracowania jest fragment odcinka zachodniego,
mający morfometrię zbliżoną do pierwotnego koryta rzecznego, z fragmentami
brzegów umocnionymi nabrzeżami. Niewielka ich część wykorzystywana jest
gospodarczo. Na stosunki hydrologiczne w obrębie opisywanego akwenu oddziałują
zarówno wody morskie jak i słodkie, dlatego też skład ichtiofauny jest
charakterystyczny dla typu wód przejściowych, gdzie oprócz gatunków morskich
(śledź, strornia, babkowate), występują gatunki słodkowodne, tolerujące niskie
zasolenie (np. okoń, sandacz, leszcz, krąp).
Na przestrzeni wieków znacznie zmieniło się znaczenie poszczególnych ramion
Delty Wisły. Początkowo najwięcej wód odprowadzały oba ramiona wschodnie:
Nogat i Szkarpawa; Wisła Gdańska (Leniwka) miała znaczenie jedynie marginalne.
Po serii katastrofalnych powodzi, które spustoszyły Żuławy w XVI i XVII wieku,
rozpoczęto obudowywanie wałami wszystkich ramion delty Wisły. Po pogłębieniu
Wisły Gdańskiej i wypłyceniu się Zalewu Wiślanego znaczenie w odprowadzaniu wód
wiślanych obu ramion wschodnich zmalało. Po wybudowaniu systemu śluz na obu
ramionach wschodnich przepływ w ich obrębie staje się marginalny. Od tego czasu
Martwa Wisła (Leniwka) stała się korytarzem służącym wędrownym gatunkom ryb do
realizacji migracji tarłowej (troć wędrowna, łosoś, certa, minóg rzeczny, stynka). W
1895 powstał Przekop Wisły, natomiast od głównego koryta wody Leniwki odcięte
zostały śluzą w Przegalinie. Od tej daty Leniwka stała się martwym odgałęzieniem
Wisły – Matrwą Wisłą. Obecnie Martwa Wisła jest korytarzem dla ryb wędrownych i
minoga rzecznego migrujących do Motławy i jej dopływów. W przypadku wielu
gatunków ryb osiadłych, bytujących w akwenie, Martwa Wisła stanowi z pewnością
miejsce tarła oraz wzrostu narybku. Potwierdzają to badania wykonane na potrzeby
niniejszego opracowania, gdyż w połowach stwierdzano osobniki m.in. okonia,
sandacza, leszcza, których gonady znajdowały się stadium przedtarłowym i tarłowym
(V/VI stadium w skali Maiera). W połowach odnotowano również występowanie
młodocianych ryb, należących do pierwszego i drugiego rocznika.
Reasumując, Martwa Wisła jest ważnym areałem rozrodczym i
żerowiskowym dla populacji ryb rezydentnych oraz korytarzem dla ryb
wędrownych i minoga rzecznego, migrujących do Motławy i jej dopływów.
Na podstawie istniejących danych stwierdzono występowanie w Martwej Wiśle i w
ujsciowym odcinku Motławy 29 gatunków ryb i minogów (tab. 20).
Tabela 20. Gatunki ryb i minogów występujące czasowo lub osiadle w Martwej Wiśle
i w ujściowym odcinku Motławy.
Objaśnienia:
Status ochrony
CH – ochrona ścisła (Rozporządzenie MŚ z 28.09.2004)
Zał. II – załącznik II Dyrektywy Siedliskowe UE)
PCK – Polska Czerwona Księga,
nr – gatunek niższego ryzyka ale bliski zagrożenia wg PCK
wr – gatunek wysokiero ryzyka, narażony na wyginięcie wg PCK
Nazwa
Polska
Nazwa
łacińska
Miejsce
tarła i
okres
tarła
Potenc
jalne
tarło w
zbiorni
ku
Stwierdzo
no w
połowach
badawczy
ch (sztuki)
Stwierdzo
no w
połowach
rybackich
(sztuki)
Informa
cja
ustna od
węd
karzy
Rejestr
połowów
- obwody
rybackie,
wody
poza
Staus
ochrony
110
proeko
miejscem
inwestycji
Boleń
Brzana
Kleń
Aspius
aspius
Barbus
Barbus
Leuciscus
cephalus
Certa
Vimba vimba
Troć
Salmo trutta
morpha trutta
Płoć
Rutilus rutilus
Jaź
Leuciscus
idus
Ukleja
Alburnus
alburnus
Leszcz
Abramis
brama
Okoń
Perca
fluviatilis
Ciernik
Gasterostus
aculeatus
Sandacz
Sander
lucioperca
Dno
kamieni
ste, IV-V
Dno
kamieni
ste, VVII
Dno
kamieni
ste, V-VI
Dno
kamieni
ste
Dno
kamieni
ste, XXII
Roślinn
ość
zanurzo
na, IVVI
Dno
kamieni
ste/
roślinno
ść
zanurzo
na, IV-V
Roślinn
ość
zanurzo
na, VI
Roślinn
ość
zanurzo
na, IVVI
Dno
kamieni
ste/
roślinno
ść
zanurzo
na, IV-V
Roślinn
ość
zanurzo
na, VVIII
Dno
kamieni
ste/
roślinno
ść
twarda,
V-VI
X
6
X
1
X
X
X
14
X
4
Zał. II
X
X
X
X
22
4
X
X
X
3
2
X
X
X
X
X
58
53
X
X
X
156
29
X
X
X
X
X
25
16
X
Zał. II
X
111
proeko
Jazgarz
Gymnocepha
lus cernuus
Szczupak
Esox lucius
Krąp
Abramis
bjoerkna
Lin
Tinca tinca
Sum
Silurus glanis
Karp
Cyprynis
carpio
Sapa
Abramis sapa
Węgorz
Anguilla
anguilla
Babka
bycza
Neogobius
melanostomu
s
Miętus
Lota lota
Karaś
pospolity
Carassius
carassius
Karaś
srebrzysty
Carassius
gibelio
Dno
kamieni
ste/
roślinno
ść
twarda,
IV-V
Roślinn
ość
zanurzo
na, III-IV
Roślinn
ość
zanurzo
na, VI
Roślinn
ość
zanurzo
na, VIVIII
Roślinn
ość
zanurzo
na, VIVIII
Nie
rozradz
a się w
polskich
warunka
ch
klimatyc
znych
(w
wodach
otwartyc
h)
Roślinn
ość
zanurzo
na, IV-V
Morze
Sargass
owe
Roślinn
ość
zanurzo
na, VVIII
Pelagicz
nie, XII-I
Roślinn
ość
zanurzo
na
Roślinn
ość
zanurzo
na
X
1
X
X
X
278
17
X
X
X
X
b.d
X
X
X
X
X
50
6
8
b.d
X
X
X
X
X
1
PCK/nr
X
X
X
X
X
2
X
X
X
X
112
proeko
Śledź
Clupea
harengus
Dorsz
Gadus
morhua
Stornia
Platichthys
flessus
Minóg
rzeczny
Lampetra
fluviatilis
Stynka
Osmerus
eperlanus
Pelagicz
nie, II-V,
X-XII
Pelagicz
nie/morz
e,
Pelagicz
nie
III-V
Dno
kamieni
ste, IV-V
X
Dno
kamieni
ste
III-V
X
25
X
X
10
X
X
X
CH
Zał. II
PCK/wr
X
Źródło: opracowanie własne wg różnych źródeł danych.
Udział dominantów i subdominantów w strukturze gatunkowej ryb opracowano na
podstawie odłowów badawczych przy użyciu wontonów wielopanelowych.
Najliczniejszą rodziną w całkowitej biomasie zbadanych ryb stanowiły karpiowate
(65%) i okoniowate (27%).
Według udziału masowego najliczniej reprezentowany był leszcz (30,5 %), okoń
(24,4 %), krąp (22%) i sapa (7,6 %). Tabela 21 przedstawia udział wagowy i
ilościowy gatunków ryb występujących w połowach badawczych.
Tabela 21. Udział wagowy i ilościowy gatunków ryb stwierdzonych w połowach
badawczych, w miesiącach kwiecień – czerwiec 2010 r. w Martwej Wiśle
i w ujściowym odcinku Motławy
Gatunek
leszcz
okoń
krąp
sapa
sandacz
płoć
jaź
stornia
śledź
certa
brzana
babka
bycza
%
masowy
30,56
24,45
22,02
7,63
5,27
4,65
1,44
1,20
1,20
0,86
0,43
%
ilościowy
8,90
23,96
42,7
7,68
3,84
3,37
0,46
1,53
3,84
2,15
0,15
0,29
1,22
Źródło: badania własne
113
proeko
W przypadku połowów rybackich, przy użyciu sieci selektywnych (bok oka 45 –
65 mm), w połowach dominował leszcz (34,6 %), okoń (20 %), krąp (12 %) i
sandacz (11 %).
Podstawowa charakterystyka biologii i stanu populacji głównych gatunków
ryb i minogów Martwej Wisły i Motławy.
Okoń (Perca fluviatilis) – gatunek rezydentny, licznie reprezentowany w Martwej
Wiśle i Motławie (24 % liczbowego i masowego składu ichtiofauny). Pokarm okonia
stanowią ryby i bezkręgowce. Należy do indyferentnej ekologicznej grupy rozrodczej
– może składać ikrę zarówno na kamieniach, roślinach zanurzonych, gałęziach,
podwodnych faszynach itp. Trze się na wiosnę, w kwietniu i maju. Stanowi główny
cel połowów wędkarskich.
W połowach badawczych dominowały osobniki w przedziale długości 14 – 17 cm
(37% całkowitej frekwencji). W sumie złowiono 156 osobników o długości między 10
a 34 cm (rys. 25).
Leszcz (Abramis brama) – gatunek rezydentny, główny oprócz sandacza i okonia
cel połowów wędkarskich. Pokarm leszcza stanowi fauna zamieszkująca osady
denne. Trze się na płyciznach w maju i czerwcu, wymaga substratu roślinnego.
W przypadku Martwej Wisły dominował w połowach badawczych według masy (30%
składu ichtiofauny). Złowiono 58 osobników o długości w przedziale 21 - 36 cm (rys.
25)
Krąp (Abramis bjoerkna) – gatunek rezydentny, najliczniej reprezentowany z
karpiowatych w Wiśle Śmiałej. Tarło odbywa się głównie w czerwcu, ikra składana
jest na roślinności zanurzonej. Krąp nie jest pożądaną zdobyczą dla wędkarzy,
chociaż często mylony jest z leszczem.
W połowach badawczych stwierdzono 278 krąpi w przedziale długości 10 – 23 cm, z
przewagą osobników od 12 do 16 cm (56 % frekwencji) (rys. 25).
Sapa (Abramis sapa)– gatunek obcy dla polskich wód, charakterystyczny dla
zlewni Morza Czarnego. Stwierdzenie występowania sapy w Martwej Wiśle i Śmiałej
świadczy o rozprzestrzenianiu się populacji. Ostatnie doniesienia wskazywały na
obecność sapy w Zbiorniku Zegrzyńskim i środkowej Wiśle (Terlecki 1995). W
połowach badawczych stwierdzono 50 ryb, o długości od 10 do 26 cm, z wyraźnym
szczytem w długości 22 cm. Według badań sapa stanowi 7,6 % biomasy zbiornika,
co świadczy o skutecznej aklimatyzacji. Tarło sapy ma miejsce w kwietniu i maju, ikra
składana jest głównie na roślinności zanurzonej.
Sandacz (Sander lucioperca) – gatunek rezydentny, uważany jest za
najcenniejszą zdobycz wędkarską, dlatego też intensywnie odławiany. W połowach
badawczych stanowił 5 % biomasy. Sandacz jest drapieżnikiem, trącym się w
głównie w maju. Należy do indyferentnej grupy rozrodczej, ikrę składa na twardym
dnie, lub wśród korzeni roślin czy zatopionych gałęzi. W połowach sieciami rybackimi
stwierdzono sandacze o długości w przedziale od 31 do 64 cm, średnia długość
wyniosła 47 cm. W połowach wykonanych przy użyciu narzędzi selektywnych
stwierdzono występowanie młodych roczników (1-2 letnich), o długości 13 – 21 cm.
Należy dodać, że sandacz jest intensywnie zarybiany w obwodzie rybackim Martwej
Wisły.
Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) - bezżuchwowiec, prowadzący pasożytniczy
tryb życia, objęty w Polsce całkowitą ochroną. Gatunek migrujący. Trze się w marcu i
kwietniu w górnych partiach rzek. Migracje tarłowe są obserwowane jesienią
114
proeko
(październik – listopad). Martwa Wisła i Motława są akwenami wędrówek minogów
na miejsca tarliskowe, prawdopodobnie do Raduni.
35
30
frekwencja (%)
25
20
15
10
5
0
10 11 12
13 14
15 16 17
18 19 20
21 22
23 24 25
26 27 28
29 30 31
32 33
34 35 36
długość (cm)
OKOŃ
LESZCZ
KRĄP
SAPA
Rys. 25 Frekwencja długości podstawowych gatunków ryb występujących w Martwej
Wiśle i Motławie (na podstawie połowów badawczych)
Ichtiofauna Wisły Śmiałej
Na przestrzeni wieków znacznie zmieniło się znaczenie poszczególnych ramion
delty Wisły. Początkowo najwięcej wód odprowadzaly oba ramiona wschodnie: Nogat
i Szkarpawa; Wisła Gdańska miała
znaczenie jedynie marginalne. Po serii
katastrofalnych powodzi, które spustoszyły Żuławy w XVI i XVII wieku, rozpoczęto
obudowywanie wałami wszystkich ramion Delty Wisły. Po pogłębieniu Wisły
Gdańskiej i wypłyceniu się Zalewu Wiślanego znaczenie w odprowadzaniu wód
wiślanych obu ramion wschodnich zmalało. Po wybudowaniu systemu śluz na obu
ramionach wschodnich przepływ w ich obrębie staje się marginalny. Równocześnie
wzrosło zagrożenie powodziowe miejscowości leżących nad Leniwką, czego
wyrazem było przerwanie się jej wód do Zatoki Gdańskiej przez wydmy w czasie
silnego sztormu w roku 1840; w ten burzliwy sposób powstało odgałęzienie
poźniejszej Martwej Wisły, zwane Wisłą Śmiałą. Władze pruskie starając się
zapobiec zagrożeniu powodziowemu miejscowości leżących nad Leniwką (w tym
Gdańskowi) zdecydowały o odsunięciu ujścia Wisły na wschód. W tym celu w roku
1895 powstał Przekop Wisły, natomiast od głównego koryta wody Leniwki, wraz ze
Śmiałą Wisłą, odcięte zostały śluzą w Przegalinie, stając się martwymi
odgałęzieniem Wisły. Obecnie Wisła Śmiała jest korytarzem dla ryb wędrownych i
minoga rzecznego, migrujących do Motławy i jej dopływów. W przypadku wielu
gatunków ryb osiadłych, bytujących w akwenie, Wisła Śmiała stanowi z pewnością
miejsce tarła oraz wzrostu narybku. Potwierdzają to badania wykonane na potrzeby
niniejszego opracowania, gdyż w połowach stwierdzano osobniki m.in. okonia,
sandacza, leszcza, których gonady znajdowały się stadium przedtarłowym i tarłowym
(V/VI stadium w skali Maiera). W połowach odnotowano również występowanie
młodocianych ryb, należących do pierwszego i drugiego rocznika.
Reasumując, Śmiała Wisła jest ważnym areałem rozrodczym i
żerowiskowym dla populacji ryb rezydentnych oraz korytarzem dla ryb
wędrownych i minoga rzecznego migrujących do Motławy i jej dopływów.
115
proeko
Corocznie, w miesiącach wiosennych akwen stanowi miejsce tarła dla licznego
stada śledzi wchodzących z morza.
Na podstawie istniejących danych, stwierdzono występowanie 29 gatunków ryb i
minogów (tab. 22).
Tabela 22.
Śmiałej
Gatunki ryb i minogów występujące czasowo lub osiadłe w Wiśle
Objaśnienia:
Status ochrony
CH – ochrona ścisła (Rozporządzenie MŚ z 28.09.2004)
Zał. II – załącznik II Dyrektywy Siedliskowe UE)
PCK – Polska Czerwona Księga,
nr – gatunek niższego ryzyka ale bliski zagrożenia wg PCK
wr – gatunek wysokiero ryzyka, narażony na wyginięcie wg PCK
Nazwa
Polska
Nazwa
łacińska
Miejsc
e tarła
i okres
tarła
Potencjal
ne tarło w
zbiorniku
Boleń
Aspius
aspius
X
Kleń
Leuciscus
cephalus
Certa
Vimba
vimba
Troć
Salmo
trutta
morpha
trutta
Rutilus
rutilus
Dno
kamie
niste,
IV-V
Dno
kamie
niste,
V-VI
Dno
kamie
niste
Dno
kamie
niste,
X-XII
Roślin
ność
zanurz
ona,
IV-VI
Dno
kamie
niste/
roślinn
ość
zanurz
ona,
IV-V
Roślin
ność
zanurz
ona, VI
Roślin
ność
zanurz
ona,
IV-VI
Płoć
Jaź
Leuciscus
idus
Ukleja
Alburnus
alburnus
Leszcz
Abramis
brama
X
Stwierdzo
no w
połowach
badawczy
ch (sztuk)
Stwierdzo
no w
połowach
rybackich
(sztuk)
5
1
68
Informacja
ustna od
użytkownik
ów wody
(wędkarze,
rybacy)
X
X
4
X
X
X
99
5
X
X
1
1
X
X
X
X
9
57
X
Status
ochrony
Zał. II
116
proeko
Okoń
Perca
fluviatilis
Ciernik
Gasterost
us
aculeatus
Sandac
z
Sander
lucioperca
Jazgarz
Gymnoce
phalus
cernuus
Szczup
ak
Esox
lucius
Krąp
Abramis
bjoerkna
Lin
Tinca
tinca
Sum
Silurus
glanis
Sapa
Abramis
sapa
Węgorz
Anguilla
anguilla
Babka
bycza
Neogobiu
s
melanost
omus
Miętus
Lota lota
Dno
kamie
niste/
roślinn
ość
zanurz
ona,
IV-V
Roślin
ność
zanurz
ona,
V-VIII
Dno
kamie
niste/
roślinn
ość
twarda
, V-VI
Dno
kamie
niste/
roślinn
ość
twarda
, IV-V
Roślin
ność
zanurz
ona,
III-IV
Roślin
ność
zanurz
ona, VI
Roślin
ność
zanurz
ona,
VI-VIII
Roślin
ność
zanurz
ona,
VI-VIII
Roślin
ność
zanurz
ona,
IV-V
Morze
Sargas
sowe
Roślin
ność
zanurz
ona,
V-VIII
Pelagi
X
88
25
X
X
X
7
X
1
24
X
X
X
X
X
X
115
15
X
X
X
b.d
X
X
X
b.d
39
146
2
PCK/nr
5 (żak)
X
120 (żak)
X
X
117
proeko
cznie,
XII-I
Carassius Roślin X
Karaś
złocisty carassius ność
zanurz
ona
Carassius Roślin X
Karaś
gibelio
srebrzy
ność
sty
zanurz
ona
Clupea
Śledź
Pelagi X
338
harengus cznie,
II-V, XXII
Gadus
Dorsz
Pelagi
morhua
cznie/
morze,
Platichthy Pelagi
Stornia
7
s flessus
cznie
III-V
Lampetra Dno
Minóg
rzeczny fluviatilis
kamie
niste,
IV-V
Osmerus
Stynka
Dno
5
eperlanus kamie
niste,
III-IV
Źródło: opracowanie własne wg różnych źródeł danych.
7
X
X
1
X
14
X
X
CH
Zał. II
PCK/wr
W toku prac inwentaryzacyjnych o dużym nakładzie badawczym (kwiecień –
czerwiec 2010) nie stwierdzono występowania ciosy w wodach Wisły Śmiałej
(m. in. dla jej ochrony utworzono obszar Natura 2000 „Ostoja w Ujściu Wisły”
PLH220044). Ankietowani wędkarze i rybacy również nie potwierdzają występowania
tej ryby.
Stolarski (1995) podaje, że zdarzało się, że poławiano ciosę wędkarsko na
Szkarpawie i w ujściu Wisły (Świbno). Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat
istnieją doniesienia o kilku złowionych przez rybaków w Przekopie Wisły osobnikach
tego gatunku. W czasie badań (kwiecień – czerwiec), jak zresztą corocznie, trwały
intensywne połowy ciosy w wodach Zalewu Wiślanego, gdzie tworzy ona stabilną
populację i stanowi główną masę w połowach żakowych w tym okresie.
W
świetle
powyższych
ustaleń
można
stwierdzić
z
dużym
prawdopodobieństwem, że ciosa w obrębie Wisły Śmiałej nie tworzy stabilnej
populacji, ani nie wnika tam regularnie na tarło. Jednoznaczne określenie
statusu tego gatunku w tym akwenie, wymaga całorocznego monitoringu.
Udział dominantów i subdominantów w strukturze gatunkowej ryb opracowano na
podstawie odłowów badawczych przy użyciu wontonów wielopanelowych o
zmiennym boku oka. Pozwala to na oszacowanie rzeczywistych proporcji i rozkładu
długości gatunków bytujących w zbiorniku. Z uwagi na okres próbkowania (kwiecień czerwiec) w połowach występowały gatunki czasowo migrujące (śledź).
Według udziału masowego najliczniejszą rodzinę stanowiły karpiowate (51,7 %),
następnie okoniowate (27,1 %) i śledziowate (13,4 %); według gatunków najliczniej
reprezentowany był okoń (20,1 %), krąp (13,8 %), śledź (13,4 %), certa (13,3 %) i
118
proeko
płoć (12,3%). Tabela 23 przedstawia udział wagowy i liczbowy gatunków ryb
występujących w połowach badawczych.
Tabela 23.
Udział wagowy i ilościowy gatunków ryb stwierdzonych w połowach
badawczych, w miesiącach kwiecień – czerwiec w Wiśle Śmiałej
Gatunek
okoń
krap
śledź
certa
płoć
sapa
sandacz
babka
bycza
leszcz
stornia
jaź
kleń
stynka
jazgarz
%
masowy
20,1
13,8
13,4
13,3
12,3
7,9
7,0
%
liczbowy
9,5
12,4
36,6
7,4
10,7
4,2
0,8
6,3
3,4
1,3
0,6
0,4
0,1
0,0
15,8
1,0
0,8
0,1
0,1
0,5
0,1
Źródło: badania własne
W przypadku połowów rybackich, przy użyciu sieci selektywnych (bok oka 45 –
65 mm), w połowach dominował leszcz (34,5 %), okoń (15,85 %) i sandacz (14,63
%).
Podstawowa charakterystyka biologii i stanu populacji głównych gatunków
ryb i minogów Wisły Śmiałej
Okoń (Perca fluviatilis) – gatunek rezydentny, użytkowany wędkarsko i rybacko.
Licznie reprezentowany w Wiśle Śmiałej. Pokarm okonia stanowią ryby i
bezkręgowce. Należy do indyferentnej ekologicznej grupy rozrodczej – może składać
ikrę zarówno na kamieniach, roślinach zanurzonych, gałęziach, podwodnych
faszynach itp.Trze się na wiosnę, w kwietniu i maju. Ryby o długości od 16 do 24 cm
stanowiły 64 % liczebności badanej populacji (rys. 26).
Według badań okoń stanowi 20 % biomasy ryb akwenu.
Leszcz (Aramis brama) – gatunek rezydentny, główny, oprócz sandacza i okonia,
cel połowów wędkarskich. Pokarm leszcza stanowi fauna zamieszkująca osady
denne. Trze się na płyciznach w maju i czerwcu, wymaga substratu roślinnego.
Sandacz (Sander lucioperca) – gatunek rezydentny, uważany jest za
najcenniejszą zdobycz wędkarską, dlatego też intensywnie odławiany. Na Wiśle
Śmiałej eksploatowany również rybacko. W połowach badawczych stanowił 7,0 %
biomasy. Sandacz jest drapieżnikiem, trącym się w głównie w maju. Należy do
119
proeko
indyferentnej grupy rozrodczej, ikrę składa na twardym dnie, lub wśród korzeni roślin
czy zatopionych gałęzi.
W połowach sieciami rybackimi stwierdzono sandacze o długości w przedziale od
40 do 57 cm, średnia długość wyniosła 46 cm. W połowach wykonanych przy użyciu
narzędzi nieselektywnych stwierdzono występowanie młodych roczników, jedno i
dwu letnich, o długości 15 – 16 cm. Należy dodać, że sandacz jest intensywnie
zarybiany w obrębie obwodu rybackiego Martwej Wisły, administrowanym przez
Gdański Okręg PZW.
Śledź (Clupea harengus) – morski, pelagiczny gatunek masowo wstępujący do
Śmiałej Wisły w celu odbycia tarła. Ikra składana jest w toni wodnej, po czym
przykleja się do dna. W okresie wędrówki (głównie maj) poławiany jest często przez
wędkarzy.
W połowach badawczych obserwowano śledzie o długości od 9 do 21 cm; w
przebiegu krzywej rozkładu długości występują dwa szczyty (12 i 16 cm).
Krąp (Abramis bjoerkna) – gatunek rezydentny, najliczniej reprezentowany z
karpiowatych w Wiśle Śmiałej. Tarło odbywa się głównie w czerwcu, ikra składana
jest na roślinności zanurzonej. Krąp nie jest pożądaną zdobyczą dla wędkarzy,
chociaż często mylony jest z leszczem.
W połowach badawczych stwierdzano krąpie w przedziale długości 10 – 25 cm
(rys. 26)
Węgorz (Anguilla anguilla) – gatunek katadromiczny, odbywający tarło w Morzu
Sargassowym. W Wiśle Śmiałej występują dwie formy tej ryby – żółta, żerująca i
stanowiąca obiekt wędkarsko - rybacki oraz srebrna, migrująca i nie pobierającą
pokarmu, znajdująca się w kręgu zainteresowania rybaków zawodowych. Obecnie
występowanie węgorza w Wiśle jest możliwe tylko dzięki zarybieniom obwodów
rybackich.
Sapa (Abramis sapa) – gatunek obcy dla Polskich wód, charakterystyczny dla
zlewni Morza Czarnego. Stwierdzenie występowania sapy w Wiśle Śmiałej świadczy
o rozprzestrzenianiu się populacji. Ostatnie doniesienia wskazywały na obecność
sapy w Zbiorniku Zegrzyńskim i Środkowej Wiśle (Terlecki 1995?). Tarło sapy ma
miejsce w kwietniu i maju, ikra składana jest głównie na roślinności zanurzonej.
W połowach badawczych stwierdzono ryby o długości od 17 do 27 cm, z
wyraźnym szczytem w długości 21 cm (rys. 26). Według badań sapa stanowi 8 %
biomasy zbiornika, co świadczy o skutecznej aklimatyzacji w zbiorniku.
Boleń (Aspius aspius) – jedyny drapieżnik z rodziny karpiowatych występujących
w Polsce. Tarło ma miejsce w kwietniu – maju. Boleń należy do litofilnej grupy
rozrodczej, składającej ikrę na twardym, kamienistym gruncie. Udział w biomasie
zbiornika nie został oszacowany, ryby zostały stwierdzone w połowach siecią
selektywną. Zakres długości wahał się między 40 a 50 cm.
Minóg rzeczny - bezżuchwowiec, prowadzący pasożytniczy tryb życia, objęty w
Polsce całkowitą ochroną. Gatunek migrujący. Trze się w marcu i kwietniu w górnych
partiach rzek. Migracje tarłowe są obserwowane jesienią (październik – listopad).
Wisła Śmiała jest miejscem wędrówek minogów.
120
proeko
30
frekwencja (%)
25
20
15
10
5
0
10 11 12
13 14
15 16 17
18 19 20
21 22
23 24 25
26 27 28
29 30 31
32 33
34 35 36
długość (cm)
OKOŃ
CERTA
KRĄP
SAPA
Rys. 26 Frekwencja długości podstawowych gatunków ryb występujących w Wiśle
Śmiałej (na podstawie połowów badawczych)
3.2.3.6.
Płazy i gady Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
Wisły Śmiałej (Ciechanowski Mateusz, Błażuk Jacek)
Metody i źródła danych
Wszystkie dane o herpetofaunie analizowanego terenu pochodzą z
nieregularnych obserwacji, gromadzonych przez jednego z autorów (Jacek Błażuk)
na przestrzeni ostatnich 10 lat. Płazy wyszukiwano w okresie wiosennym w
zbiornikach wodnych, w tym w korytach Martwej Wisły i Motławy oraz w rejonie Wisły
Śmiałej (w korycie rzeki, w jej odnogach i starorzeczach na terenie tzw. „Zielonych
Wysp” w Górkach Zachodnich oraz w jeziorach Ptasi Raj, Karaś i w mniejszych
zbiornikach na terenie rezerwatu „Ptasi Raj”), zaś wnioski na temat ich rozrodu
wyciągano w oparciu o słyszane chóry godujących samców, lub też obserwowane
kijanki i skrzek. Gadów poszukiwano głównie w okresie letnim, penetrując zwłaszcza
nasłonecznione miejsca, jak murawy, porośnięte trawą skłony wałów, nabrzeża itp.



Analizie poddano:
Martwą Wisłę - odcinek od portu rybackiego w Górkach Wschodnich do
połączenia z Motławą (Polski Hak);
Motławę - od odejścia Opływu Motławy (Bastion Żubr) do połączenia z Martwą
Wisłą (Polski Hak);
Wisłę Śmiałą
Martwa Wisła i ujściowy odcinek Motławy
Lista gatunków herpetofauny
Na terenie analizowanego obszaru stwierdzono obecność 5 gatunków płazów i 1
gatunku gada:
121
proeko
Płazy Amphibia:
traszka zwyczajna Triturus vulgaris,
ropucha szara Bufo bufo,
żaba wodna Rana kl. esculenta,
żaba śmieszka Rana ridibunda,
żaba trawna Rana temporaria,
Gady Reptilia:
jaszczurka zwinka Lacerta agilis,
Wszystkie stwierdzone gatunki płazów i gadów podlegają ochronie gatunkowej
ścisłej (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną – Dz. U. 2004, Nr 220,
poz. 2237).
Rozmieszczenie i liczebność herpetofauny (rys. 27).
Martwa Wisła: stwierdzono tu obecność traszki zwyczajnej, ropuchy szarej, żaby
wodnej, żaby śmieszki, żaby trawnej i jaszczurki zwinki.
Wszystkie gatunki płazów z biegiem rzeki tworzą coraz mniejsze populacje.
Zasięg rozrodczy traszki zwyczajnej i żaby trawnej kończy się w okolicy mostu „Jana
Pawła II”, a ropuchy szarej, żaby wodnej i żaby śmieszki w okolicy mostu na ul.
Siennickiej. W rejon Polskiego Haka dochodzi tylko żaba wodna i śmieszka, ale nie
ma pewności, czy gatunki te w tym rejonie przechodzą rozród. W bezpośrednim
sąsiedztwie cieku (Stacja Biologiczna PAN w Górkach Wschodnich) była
sporadycznie stwierdzana w latach 60. ropucha paskówka (Sembrat 1967). Brak jest
dowodów, by gatunek ten rozmnażał się na tym odcinku.
Jaszczurka zwinka sporadycznie bywa spotykana na obu brzegach, zwłaszcza
jednak w okolicy Krakowca. Jej występowanie kończy się w okolicy mostu
kolejowego (przy klubie YKSP „Stal”, okolice Nabrzeża Szyprów). Z informacji
uzyskanych od okolicznych mieszkańców oraz wędkarzy wynika, że jeszcze
kilkanaście lat temu spotykano na tym odcinku nieliczne zaskrońce zwyczajne Natrix
natrix.
Motława: Stwierdzono obecność traszki zwyczajnej, ropuchy szarej, żaby
wodnej, żaby śmieszki i jaszczurki zwinki.
Na odcinku tym populacje zarówno płazów, jak i gadów, są bardzo nieliczne.
Zasięg rozrodczy traszki zwyczajnej kończy się w okolicy Bastionu Żubr, natomiast
pozostałych gatunków w okolicy Ołowianki. Jaszczurka zwinka występuje na
obszarze Bastionu Żubr i umocnień w okolicy Opływu Motławy. W związku z pracami
pielęgnacyjnymi prowadzonymi w tym miejscu (wycinanie krzewów, podsiewanie
określonych gatunków traw, usuwanie śmieci), jej liczebność w ostatnich latach
drastycznie się obniżyła.
Podsumowanie
Omawiany teren cechuje się ubóstwem herpetofauny – występuje tu znacznie
mniej gatunków niż nad leżącą na tym samym szlaku żeglugowym Wisłą Śmiałą. W
Martwej Wiśle liczba gatunków płazów, a zwłaszcza gadów drastycznie spada w
kierunku ujścia (tj. na zachód i północny zachód), a ponadto ich populacje stają się
coraz mniejsze. W Motławie ta tendencja jest również zauważalna – w okolicy
połączenia z Wisłą Martwą praktycznie brak jest rozradzających się populacji tych
122
proeko
gatunków, choć przypadkowe osobniki żab zielonych można spotkać jeszcze w
okolicy „Twierdzy Wisłoujście”. Najprawdopodobniej jednak rozród w tym miejscu nie
zachodzi. Z gadów jedynie jaszczurka zwinka posuwa się najdalej i sięga, być może,
nawet okolic „Twierdzy Wisłoujście”, na północ od obszaru planowanej inwestycji (J.
Błażuk, dane niepubl.). Jak dotąd stałe stanowiska jej występowania w pobliży
centrum miasta znajdują się w okolicy mostu kolejowego (przy klubie YKSP „Stal”,
okolice Nabrzeża Szyprów).
Wszystkie wymienione płazy i gady należą w skali kraju do gatunków
pospolitych i szeroko rozsiedlonych. Brak wśród nich gatunków specjalnej troski –
umieszczonych w czerwonych” księgach lub listach. Nie ma wśród nich także
taksonów z II Załącznika unijnej Dyrektywy Siedliskowej.
Charakter terenu wpływa na charakter występowania płazów i gadów. W
przypadku płazów duże cieki i kanały są dogodnym biotopem, szczególnie dla grupy
tzw. żab zielonych – żaby wodnej i śmieszki; tworzą one liczne chóry samców w
przybrzeżnych szuwarach. Gatunki te posuwają się więc najdalej w kierunku ujścia
do morza, choć okoliczne tereny lądowe należą do silnie zurbanizowanych. Żaby te
jednak przebywają na lądzie stosunkowo rzadko. Z kolei pospolite w skali kraju
taksony, jak traszka zwyczajna, ropucha szara i żaba trawna nie osiągają takiego
zasięgu z powodu braku odpowiednich siedlisk lądowych, w których spędzają
większość czasu. Z gadów najdalej w głąb centrum miasta posuwa się jaszczurka
zwinka, co jest zgodne z danymi literaturowymi, że gatunek ten może występować
na terenach poddanych antropopresji (Juszczyk 1974).
Warto zaznaczyć, że w okolicy dawnej dzielnicy rybacko-rzemieślniczej
Gdańska stwierdzono szczątki żółwia błotnego Emys orbicularis, pochodzące z XIIXIII wieku (Krysiak 1955). Obecnie ten zagrożony i rzadki gatunek nie występuje już
nigdzie w okolicach Gdańska.
Wisła Śmiała
Lista gatunków herpetofauny
Na terenie analizowanego obszaru stwierdzono obecność 9 gatunków płazów i 4
gatunków gadów:
Płazy Amphibia:
traszka zwyczajna Triturus vulgaris,
ropucha szara Bufo bufo,
ropucha zielona Bufo viridis,
ropucha paskówka Bufo calamita,
żaba jeziorkowa Rana lessonae,
żaba wodna Rana kl. esculenta,
żaba śmieszka Rana ridibunda,
żaba trawna Rana temporaria,
żaba moczarowa Rana arvalis.
Gady Reptilia:
jaszczurka zwinka Lacerta agilis,
jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara,
padalec zwyczajny Anguis fragilis,
zaskroniec zwyczajny Natrix natrix.
123
proeko
Wszystkie stwierdzone gatunki płazów i gadów podlegają ochronie gatunkowej
ścisłej (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną – Dz. U. 2004, Nr 220,
poz. 2237).
Rozmieszczenie i liczebność herpetofauny (rys. 27)
W rejonie Wisły Śmiałej najliczniejsze populacje tworzą ropucha szara i żaba
trawna. Żaba wodna i śmieszka są dość liczne. Wszystkie pozostałe płazy tworzą
znacznie mniejsze populacje. Na uwagę zasługuje obecność ropuchy paskówki na
terenie rezerwatu „Ptasi Raj” oraz w części Wisły Śmiałej przyległej do rezerwatu.
Gatunek ten jedynie w niektórych miejscach w kraju tworzy liczniejsze populacje
(Juszczyk 1974). Występowanie żaby jeziorkowej oraz moczarowej wiąże się z
obecnością niewielkich śródleśnych rozlewisk w okolicy Górek Zachodnich
(projektowany użytek ekologiczny „Karasiowe Jeziorka”). Nieliczne osobniki,
zwłaszcza żaby jeziorkowej, migrują do Wisły Śmiałej (okolice Akademickiego Klubu
Morskiego).
Wszystkie występujące na odcinku tym gady są nieliczne. Jaszczurka zwinka
oraz padalec zwyczajny występują na obu brzegach, natomiast jaszczurka
żyworodna oraz zaskroniec zwyczajny tylko w okolicy Górek Zachodnich. Ten ostatni
gatunek jest coraz rzadziej spotykany na tym terenie.
Podsumowanie
Wisła Śmiała i (zwłaszcza) przyległe zbiorniki wodne rezerwatu „Ptasi Raj” oraz
„Zielonych Wysp” w Górkach Zachodnich są zasiedlone przez najliczniejsze
populacje płazów i gadów na całym szlaku żeglugowym objętym przedsięwzięciem
„Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku”. Brzegi tych zbiorników i
ich bezpośrednie otoczenie cechują się też największym bogactwem gatunkowym
gadów na omawianym obszarze.
Wszystkie wymienione płazy i gady należą w skali kraju do gatunków
pospolitych i szeroko rozsiedlonych, jedynie ropucha paskówka występuje tylko w
niektórych częściach kraju i charakteryzuje się plamowym rozmieszczeniem. Brak
wśród nich gatunków specjalnej troski – umieszczonych w czerwonych księgach lub
listach. Nie ma wśród nich także taksonów z II Załącznika unijnej Dyrektywy
Siedliskowej.
Charakter terenu wpływa na charakter występowania płazów i gadów. W
przypadku płazów duże cieki i kanały są dogodnym biotopem, szczególnie dla grupy
tzw. żab zielonych – żaby wodnej i śmieszki; tworzą one liczne chóry samców w
przybrzeżnych szuwarach. Gatunki te posuwają się więc najdalej w kierunku ujścia
do morza, choć okoliczne tereny lądowe należą do silnie zurbanizowanych. Żaby te
jednak przebywają na lądzie stosunkowo rzadko. Z kolei pospolite w skali kraju
taksony, jak traszka zwyczajna, ropucha szara i żaba trawna nie osiągają takiego
zasięgu z powodu braku odpowiednich siedlisk lądowych, w których spędzają
większość czasu. Z gadów najdalej posuwa się jaszczurka zwinka, co jest zgodne z
danymi literaturowymi, że gatunek ten może występować na terenach poddanych
antropopresji (Juszczyk 1974).
124
proeko
3.2.3.7. Awifauna Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy, Wisły
Śmiałej oraz ich otoczenia (Kopiec Katarzyna, Ożarowski Dariusz)
Awifauna Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz ich lądowego
otoczenia
Metodyka
Martwą Wisłę omówiono łącznie z Motławą, mimo znaczących różnic w
charakterystyce tych akwenów. Awifauna odcinka Motławy, który będzie podlegał
planowanej inwestycji, jest wyjątkowo uboga. Na nurcie rzeki stwierdzono wyłącznie
żerujące (dokarmiane przez ludzi) łabędzie nieme oraz krzyżówki. Inne gatunki
ptaków obserwowane były wśród zabudowy sąsiadującej z rzeką, bądź przelatujące
nad korytem. Prace planowane na Motławie związane z inwestycją nie będą miały
wpływu na tę wyjątkowo ubogą awifaunę.
Ze względu na brak w literaturze wiadomości dotyczących awifauny Martwej
Wisły i ujścia Motławy, zaplanowano i wykonano 12 kontroli ornitologicznych w
okresie od 27 marca do 19 czerwca 2010 r. (terminy kontroli: 27.03, 11.04, 14.04,
17.04, 24.04, 02.05, 15.05, 23.05, 29.05, 03.06, 12.06, 19.06.2010 r.). Kontroli
poddano nurt rzeki oraz obszar lądowy w odległości od 20 do 100 metrów od brzegu
(w zależności od rodzaju siedliska graniczącego z korytem Motławy i Martwej Wisły).
Kontrole dokonywane były pieszo bądź z roweru. Jedną kontrolę wykonano z koryta
rzeki. W czasie poszczególnych wizyt w terenie kontrolą obejmowano oba brzegi
Motławy i jeden z brzegów Martwej Wisły. Podczas kontroli ptaki były liczone i
lokalizowane na mapie ze szczególnym uwzględnieniem nurtu Martwej Wisły.
Podczas kontroli notowane były również śpiewające samce ptaków wróblowych.
Zebrano również informacje dotyczące awifauny inwentaryzowanego obszaru od
lokalnych obserwatorów ptaków. W ten sposób pozyskano fragmentaryczne dane
dotyczące awifauny w pozostałych okresach roku.
Wyniki
Tabela 24. Gatunki ptaków stwierdzone na Martwej Wiśle i w ujściu Motławy w
zasięgu planowanego przedsięwzięcia, ich status ochronny oraz
kategorie stwierdzeń. Dane z lat 2007 – 2009.
Oznaczenia:
STATUS OCHRONNY
CH - gatunek pod ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28
września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
(Dz. U. Nr 220, poz. 2237),
(CH) - gatunek pod ochroną częściową zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z
dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych
ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237),
CZK - gatunki wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński, 2001),
DP - gatunki wskazane w Art. 4(1) Dyrektywy Ptasiej i wymienione w załączniku 1 tej
dyrektywy
KAT. STW. - kategorie stwierdzeń:
l – lęgowy – okres IV - VII
żer – żerujący – lęgnący się poza badanym obszarem, ale żerujący na nim w okresie
lęgowym
p – przelotny – wędrówka wiosenna: III – V; wędrówka jesienna: VI-XI
z – zimujący – okres: XI - II
125
proeko
Lp. Gatunek
Status
ochronny
Kategorie
stwierdzeń
Uwagi
pojedyncze ptaki żerują w
okresie lęgowym na nurcie Wisły
Martwej
1 osobnik słyszany na łąkach
koło mostu wantowego
pojedyncze ptaki żerują w
Martwej
4 pary lęgowe,
od 03.06 obserwowano stado 21
osobników dorosłych łabędzi
3-4 pary lęgowe
1
Kormoran
Phalacrocorax carbo
CH
żer, p, z
2
Bąk
Botaurus stellaris
Czapla siwa
Ardea cinerea
CH, DP, CZK
p
(CH)
żer, p, z
4
Łabędź niemy
Cygnus olor
CH
l, p, z
5
Krzyżówka
Anas plathyrynchos
Błotniak stawowy
Circus aeruginosus
Myszołów
Buteo buteo
Pustułka
Falco tinnunculis
Bażant
Phasianus colchicus
3
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Łyska
Fulica atra
Sieweczka rzeczna
Charadrius dubius
Brodziec piskliwy
Actitis hypoleucos
Śmieszka
Larus ridibundus
Mewa pospolita
Larus canus
Mewa srebrzysta
Larus argentatus
Mewa siadłata
Larus marinus
Rybitwa rzeczna
Sterna hirundo
Rybitwa białoczelna
Sternula albifrons
Grzywacz
Columba palumbus
Sierpówka
Streptopelia decaocto
Kukułka
Cuculus canorus
Jerzyk
Apus apus
Zimorodek
Alcedo atthis
Krętogłów
Jynx torquilla
Dymówka
Hirundo rustica
l, p, z
CH, DP
żer
CH
żer, p, z
CH
żer
l, z
CH
l, p, z
CH
l, p
CH
p
CH
żer, p, z
CH
l, p
(CH)
l, p, z
CH
p, z
CH, DP
żer, p
CH, DP, CZK
żer, p
l, z
CH
l, z
CH
żer, p
CH
żer, p
CH, DP
z
CH
p
CH
l, p
2 osobniki żerujące na łąkach
1 osobnik żerujący na łąkach
lęgowy na łąkach koło Płoni
Wielkich, przy nabrzeżu rafinerii
oraz na łąkach koło mostu
wantowgo
1 para lęgowa
1 para lęgowa na opuszczonej
posesji
żerujące w trakcie wędrówki przy
brzegu koryta Martwej Wisły
licznie żerujące w okresie
lęgowym na nurcie Wisły Martwej
2 pary lęgowe na dalbach przy
moście kolejowym
1 para lęgowa koło mostu
kolejowego
pojedyncze osobniki żerują na
nurcie Wisły Martwej
2 ptaki żerujące w okresie
lęgowym na nurcie Wisły Martwej
kilka osobników żerujących w
Martwej
lęgowe wśród zabudowań wzdłuż
koryta Wisły Martwej
1 osobnika obserwowano na
łąkach koło Płoni Wielkich
licznie żerujące nad nurtem Wisły
Śmiałej
1 osobnik widywany koło
Polskiego Haka
obserwacja jednego osobnika w
trakcie wędrówki
lęgowy wśród zabudowań wzdłuż
126
proeko
Oknówka
Delichon urbicum
Świergotek łąkowy
Anthus pratensis
Pliszka żółta
Motacilla flava
Pliszka siwa
Motacilla alba
Strzyżyk
Troglodytes troglodytes
CH
żer, p
CH
p
CH
l, p
CH
l, p
CH
l, z
Rudzik
Erithacus rubecula
Słowik szary
Luscinia luscinia
CH
p, z
CH
l, p
1 para lęgowa przy nabrzeżu
rafinerii oraz 1 osobnika słyszano
w pobliżu mostu kolejowego
Kopciuszek
Phoenicurus ochruros
Pleszka
Phoenicurus phoenicurus
Pokląskwa
Saxicola rubetra
CH
l, p, z
CH
l, p
CH
l, p
36
Białorzytka
Oenanthe oenanthe
CH
l, p
37
Kos
Turdus merula
CH
l, z
lęgowe wśród zabudowań przy
brzegu koryta
lęgowy na łąkach koło Płoni
Wielkich oraz koło mostu
wantowego
1 para lęgowa na opuszczonej
posesji,
w trakcie wędrówki żerują wzdłuż
brzegu koryta
lęgowy wśród zadrzewień koło
Płoni Wielkich oraz w lasku na
wysokości bazy paliw koło Górek
Zachodnich
38
Śpiewak
Turdus philomelos
Świerszczak
Locustella naevia
Łozówka
Acrocephalus palustris
CH
p, z
CH
l, p
CH
l, p
Trzcinniczek
Acrocephalus scirpaceus
Trzciniak
Acrocephalus arudinaceus
Piegża
Sylvia curruca
Cierniówka
Sylvia communis
CH
l, p
CH
l, p
CH
l, p
CH
l, p
Gajówka
Sylvia borin
Kapturka
Sylvia atricapilla
Pierwiosnek
Phylloscopus collybita
CH
l, p
CH
l, p
CH
l, p
Piecuszek
Phylloscopus trochilus
CH
l, p
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
licznie żerujące nad nurtem Wisły
Śmiałej
słyszany wyłącznie w trakcie
wędrówki
1 para lęgowa na łąkach koło
Płoni Wielkich
lęgowy wśród zadrzewień koło
Płoni Wielkich oraz w lasku na
wysokości bazy paliw koło Górek
Zachodnich
1para lęgowa na łąkach koło
mostu wantowego
pojedyncze śpiewające osobniki
słyszano na łąkach koło mostu
wantowego
lęgowe w pasie trzcin wzdłuż
lęgowe w pasie trzcin wzdłuż
lęgowe na łąkach koło Płoni
Wielkich oraz koło mostu
wantowego
1 para lęgowa w okolicy łąk koło
Płoni Wielkiej
lęgowe w lasku na wysokości
zbiorników paliwowych koło
Górek Zachodnich
lęgowe w lasku na wysokości
bazy paliw koło Górek
Zachodnich
127
proeko
49
50
51
52
53
54
55
56
Wąsatka
Panurus biarmicus
Czarnogłówka
Poecile montanus
Czubatka
Lophophanes cristatus
Modraszka
Cyanistes caeruleus
Bogatka
Parus major
Remiz
Remiz pendulinus
CH
p, z
CH
l, p, z
CH
l, p, z
CH
l, p, z
CH
l, p, z
CH
l, p
Srokosz
Lanius excubitor
CH
p
kilka osobników słyszanych na
łąkach koło mostu wantowego
odzywającego się samca
słyszano w lasku koło bazy paliw
1 osobnika słyszano w lasku koło
bazy paliw
mostu wantowego,
pojedyncze ptaki słyszane
wzdłuż koryta Wisły Martwej
jednokrotna obserwacja
polującego osobnika koło Górek
Zachodnich
Sroka
(CH)
l, z
Pica pica
57 Kawka
CH
p, z
Corvus monedula
58 Gawron
(CH)
żer, p, z
Corvus frugilegus
59 Wrona siwa
(CH)
l, p, z
Corvus cornix
60 Szpak
CH
l, p, z
Sturnus vulgaris
61 Wróbel
CH
l, z
licznie lęgowy wśród zabudowań
Passer domesticus
62 Mazurek
CH
l, z
licznie lęgowy wśród zabudowań
Passer montanus
63 Kulczyk
CH
l, p
Serinus serinus
64 Szczygieł
CH
p
Carduelis carduelis
65 Dziwonia
CH
l, p
Carpodacus erythrinus
Płoni Wielkich
66 Trznadel
CH
l, p
Emberiza citrinella
67 Potrzos
CH
l, p
4 pary lęgowe w pasie trzcin
Emberiza schoeniclus
wzdłuż koryta Martwej Wisły
Żródło: Obserwacje własne autorów i materiały niepublikowane innych obserwatorów.
Na analizowanym odcinku Martwej Wisły i Motławy zarejestrowano 67 gatunków
ptaków, w tym 43 uznano za lęgowe na inwentaryzowanym obszarze.
Spośród gatunków wskazanych w Art. 4(1) Dyrektywy Ptasiej i wymienionych w
załączniku 1 tej dyrektywy zarejestrowano następujące:
1) bąk – zanotowany został jednokrotnie na łąkach koło mostu wantowego,
2) błotniak stawowy – notowano dwa osobniki polujące na łąkach koło mostu
wantowego (para gniazdowała na S od ulicy Elbląskiej),
3) rybitwa rzeczna – zanotowano dwa osobniki żerujące na nurcie Martwej Wisły ,
4) rybitwa białoczelna – w okresie lęgowym zarejestrowano żerowanie kilku
osobników na nurcie Martwej Wisły,
5) zimorodek – jednego osobnika obserwowano w okolicach Polskiego Haka.
128
proeko
Zanotowano dwa gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (Głowaciński Z.
(red.) 2001): bąk i rybitwa biało czelna.
W korycie Martwej Wisły do lęgów przystąpiło 8 gatunków::
1) łabędź niemy – 4 pary,
2) krzyżówka – 3 do 4 par ,
3) łyska – 1 para,
4) mewa pospolita – 2 pary,
5) mewa srebrzysta – 1 para,
6) trzcinniczek – około 15 par lęgowych w pasie trzcin wzdłuż koryta Martwej Wisły,
7) trzciniak – około 10 par lęgowych w pasie trzcin wzdłuż koryta Martwej Wisły,
8) potrzos – 4 pary lęgowe w pasie trzcin wzdłuż koryta Martwej Wisły.
Na załączonej mapie (rys. 28) zaznaczono najbogatsze miejsca pod względem
awifauny. Są to:
A. trzcinowiska i łąki przy moście wantowym (wraz z fragmentem koryta Martwej
Wisły),
zarejestrowano 44 gatunki: kormoran, bąk, czapla siwa, łabędź niemy, krzyżówka,
błotniak stawowy, pustułka, bażant, brodziec piskliwy, śmieszka, mewa pospolita,
mewa srebrzysta, rybitwa rzeczna, rybitwa białoczelna, grzywacz, kukułka, jerzyk,
dymówka, pliszka zółta, strzyżyk, rudzik, słowik szary, kopciuszek, pokląskwa,
kos, śpiewak, świerszczak, łozówka, trzcinniczek, trzciniak, piegża, cierniówka,
piecuszek, wąsatka, bogatka, remiz, sroka, kawka, wrona siwa, szpak, wróbel,
mazurek, dziwonia, potrzos.
B. trzcinowisko oraz pas lądu koło przystani rafinerii gdańskiej (wraz z fragmentem
koryta Martwej Wisły), zarejestrowano 29 gatunków: łabędź niemy, czapla siwa,
krzyżówka, bażant, łyska, śmieszka, mewa pospolita, mewa srebrzysta, trzciniak,
trzcinniczek, mewa srebrzysta, jerzyk, dymówka, rudzik, słowik szary, kopciuszek,
łozówka, trzcinniczek, trzciniak, kapturka, piecuszek, czarnogłówka, modraszka,
bogatka, sroka, kawka, wrona siwa, mazurek, kulczyk.
C. pas trzcin oraz sąsiadujący obszar zadrzewień przed portem rybackim w Górkach
Zachodnich (wraz z fragmentem koryta Martwej Wisły), zarejestrowano 24 gatunki:
kormoran, czapla siwa, łabędź niemy, krzyżówka, brodziec piskliwy, śmieszka,
mewa srebrzysta, grzywacz, jerzyk, dymówki, świergotek łąkowy, strzyżyk, rudzik,
kos, śpiewak, trzcinniczek, pierwiosnek, piecuszek, czarnogłówka, czubatka,
sroka, kawka, wrona siwa, potrzos.
D. pas trzcin i przylegający do niego obszar zakrzewionych łąk oraz zadrzewień koło
Płoni Wielkich (wraz z fragmentem koryta Martwej Wisły), zarejestrowano 34
gatunki (czapla siwa, łabędź niemy, krzyżówka, myszołów, bażant, śmieszka,
mewa pospolita, mewa srebrzysta, grzywacz, kukułka, jerzyk, dymówka, oknówka,
pliszka żółta, strzyżyk, rudzik, pokląskwa, kos, śpiewak, łozówka, trzcinniczek,
trzciniak, piegża, cierniówka, gajówka, pierwiosnek, piecuszek, bogatka, sroka,
gawron, wrona siwa, dziwonia, potrzos).
Na mapie (rys. 28) zaznaczono również miejsce gniazdowania mew pospolitych.
Dwie pary umieściły swoje gniazda na dalbach przy moście kolejowym.
129
proeko
Awifauna Wisły Śmiałej i jej otoczenia
Metodyka
W rejonie Wisły Śmiałej znajdują się dwa obszary cenne dla ptaków. Od
wschodniej strony jest to rezerwat „Ptasi Raj”, a od zachodniej strony rejon Zielonych
Wysp.
Rezerwat „Ptasi Raj” jest częścią Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach
programu Natura 2000 („Ujście Wisły” PLB220004) a w rejonie Zielonych Wysp
planowane jest utworzenie użytku ekologicznego. Poza rezerwatem „Ptasi Raj” w
obręb obszaru Natura 2000 „Ujście Wisły” wchodzi również znajdujący się u ujścia
Wisły - Przekopu rezerwat „Mewia Łacha”.
W celu określenia intensywności zjawiska przemieszczania się w okresie lęgowym
ptaków z rezerwatu „Ptasi Raj” na nurt Wisły Śmiałej, zaplanowano i wykonano 4
kontrole terenowe tego obszaru. Terminy przeprowadzonych kontroli: 10.05., 28.05.,
12.06., 27.06.2010 r.
Kontrole polegały na przejściu wzdłuż prawego brzegu Wisły Śmiałej począwszy
od pętli autobusowej, przez kamienną groblę, do latarni, a w drodze powrotnej przez
wydmy od strony Zatoki, wzdłuż szuwarów jeziora Ptasi Raj, następnie wejście na 2
wieże widokowe: przy jeziorze Ptasi Raj i przy jeziorze Karaś. Podczas kontroli
liczone były ptaki ze szczególnym uwzględnieniem nurtu Wisły Śmiałej, ale również
na kamiennej grobli i obu jeziorach. Podczas dwu pierwszych kontroli notowane były
również śpiewające samce ptaków wróblowych.
Wyniki
Kontrole wykazały obecność samic z młodymi dwu gatunków ptaków na Wiśle
Śmiałej. 28.05.2010 r. stwierdzono samicę nurogęsia z 9 – ma młodymi. Podczas
następnej kontroli (12.06.2010 r.) stwierdzono kolejną samicę nurogęsia z 6 –ma
młodymi oraz samicę krzyżówki z 11 - ma młodymi. 27.06.2010 r. zanotowano 3
samice nurogęsia z młodymi. Przeprowadzone kontrole wykazały również
prawdopodobne gniazdowanie białorzytki w rezerwacie „Ptasi Raj” - gatunku, który
nie był wcześniej w literaturze wymieniany jako lęgowy na tym terenie.
Tabela 25. Gatunki ptaków stwierdzone na Wiśle Śmiałej oraz w jej otoczeniu status ochronny, miejsce i kategorie stwierdzeń. W tabeli pominięto
gatunki zalatujące wyjątkowo. Dane pochodzą głównie z lat 2002 - 2009.
Oznaczenia:
STATUS OCHRONNY
września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.
U. Nr 220, poz. 2237),
dyrektywy
MIEJSCE WYSTĘPOWANIA
PR – Rezerwat „Ptasi Raj” (PLB 220004)
MŁ – Rezerwat „Mewia Łacha” (PLB 220004)
WŚ –Wisła Śmiała - nurt
ZW – Zielone Wyspy
130
proeko
KATEGORIA
l – lęgowy
–
p – przelotny –
z – zimujący –
zal – zalatujący
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
okres IV - VII
wędrówka wiosenna: III – V; wędrówka jesienna: VI - XI
okres: XI – II
Gatunek
Status
ochronny
Miejsce
występowania
(kategoria)
Perkozek
Tachybaptus ruficollis
Perkoz dwuczuby
Podiceps cristatus
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
Perkoz zausznik
Podiceps nigricollis
Kormoran
Phalacrocorax carbo
CH
PR(l, p), ZW(l),
CH
PR(l, p)
CH, DP
PR (zal), WŚ (zal.)
CH
WŚ (zal)
CH
PR (p), WŚ (p)
Bąk
Botaurus stellaris
Bączek
Ixobrychus minutus
Czapla siwa
Ardea cinerea
Łabędz niemy
Cygnus olor
Łabędź czarnodzioby
Cygnus bewickii
Łabędz krzykliwy
Cygnus cygnus
CH, DP, CZK
PR(l), ZW(l)
CH, DP, CZK
ZW(l)
(CH)
PR (p)
CH
PR(l, p), WŚ(p), ZW(l)
CH, DP
PR(p)
CH, DP
PR (z)
Gęś białoczelna
Anser albifrons
Gęgawa
Anser anser
Bernikla białolica
Branta leucopsis
Bernikla obrożna
Branta bernicla
Ohar
Tadorna tadorna
Krakwa
Anas strepera
Cyraneczka
Anas crecca
Krzyżówka
Anas platyrhynchos
Rożeniec
Anas acuta
Cyranka
Anas querquedula
Płaskonos
Anas clypeata
Głowienka
Aythya ferina
Czernica
Uwagi
PR – do 33
osobników
pojedyncze
osobniki
pojedyncze
osobniki
MŁ – kilkaset
osobników
przez
cały
rok
PR
–
pojedyncze
osobniki
PR (p)
PR(l)
CH, DP
PR (p)
CH
PR (p)
CH, CZK
PR (p)
CH
PR (p)
obecny cały
rok
pojedyncze
osobniki
PR (l,p)
PR(l, p), WŚ(l)
CH, CZK
PR (zal),
CH
ZW (l), PR (zal)
CH
PR (p)
PR (p)
PR (p,z)
pojedyncze
osobniki
131
proeko
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
Aythya fuligula
Ogorzałka
Aythya marila
Edredon
Somateria mollissima
Lodówka
Clangula hyemalis
Markaczka
Melanita nigra
Uhla
Melanitta fusca
Gągoł
Bucephala clangula
Bielaczek
Mergus albellus
Szlachar
Mergus serrator
Nurogęś
Mergus merganser
Bielik
Haliaetus albicilla
Błotniak stawowy
Circus aeroginosus
Myszołów
Buteo buteo
Bażant
Phasianus colchicus
Wodnik
Rallus aquaticus
Kropiatka
Porzana porzana
Zielonka
Porzana parva
Derkacz
Crex crex
Kokoszka
Gallinula chloropus
Łyska
Fulica atra
Żuraw
Grus grus
Sieweczka obrożna
Charadrius hiaticula
Czajka
Vanellus vanellus
Krwawodziób
Tringa totanus
Brodziec piskliwy
Actitis hypoleucos
Grzywacz
Columba palumbus
Kukułka
Cuculus canorus
Dzięcioł zielony
Picus viridis
Dzięcioł duży
Dendrocopos major
Dzięciołek
Dendrocopos minor
CH
PR (p,z)
CH
WŚ (p,z)
CH
WŚ (z)
CH
WŚ (z)
CH
WŚ (z)
CH, DP
PR(l, p,z)
CH, DP
PR (p,z)
CH, CZK
WŚ (p,z)
CH
PR(l, p,z), WŚ(l), ZW(l)
CH, DP
PR(z), ZW(z)
CH, DP
PR(l)
CH
PR(p,z)
(CH)
ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH, DP
PR(l)
CH, DP, CZK
PR(l)
CH, DP
PR(l)
CH
ZW(l)
(CH)
PR(l,p), ZW(l)
CH, DP
PR(l), ZW(l)
CH, DP, CZK
PR(l)
CH
ZW(l)
CH
ZW(l)
CH
PR (p)
(CH)
ZW(l)
CH
ZW(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l)
pojedyncze
osobniki
do kilkudziesięciu osobn.
132
proeko
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
Skowronek
Alauda arvensis
Dymówka
Hirundo rustica
Świergotek polny
Anthus campestris
Świergotek drzewny
Anthus trivialis
Świergotek łąkowy
Anthus pratensis
Pliszka żółta
Motacilla flava
Pliszka cytrynowa
Motacilla citreola
Pliszka siwa
Motacilla alba
Strzyżyk
Rudzik
Erithacus rubecula
Słowik szary
Luscinia luscinia
Podróżniczek
Luscinia svecica
Pokląskwa
Saxicola rubetra
Białorzytka
Oenanthe oenanthe
Kos
Turdus merula
Śpiewak
Turdus pilaris
Brzęczka
Locustella luscinioides
Rokitniczka
Acrocephalus schoenobaenus
Łozówka
Acrocephalus palustris
Trzcinniczek
Trzciniak
Acrocephalus arundinaceus
Zaganiacz
Hipolais icterina
Jarzębatka
Sylvia nisoria
Piegża
Sylvia curruca
Cierniówka
Sylvia communis
Gajówka
Sylvia borin
Kapturka
Sylvia atricapilla
Świstunka leśna
Phyloscopus sibilatrix
Pierwiosnek
Phyloscopus collybita
Piecuszek
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(p), ZW(p)
CH, DP
PR(l)
CH
PR(l)
CH
ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
ZW(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH, DP
PR(l)
CH
ZW(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l)
CH
ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH, DP
ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
ZW(l)
CH
PR(l), ZW(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l)
CH
PR(l)
133
proeko
Phyloscopus trochilus
Wąsatka
CH, DP, CZK
PR(l), ZW(l)
Panurus biarmicus
85
Remiz
CH
PR (l), ZW(l)
Remiz pendulinus
86
Modraszka
CH
PR(l)
Cyanistes caeruleus
87
Bogatka
CH
PR(l)
Parus major
88
Kowalik
CH
PR(l)
Sitta europaea
89
Wilga
CH
PR(l)
Oriolus oriolus
90
Gąsiorek
CH, DP
PR(l), ZW(l)
Lanius colurio
91
Sójka
CH
PR(l)
Garrulus glandarius
92
Wrona siwa
CH
PR(l)
Corvus cornix
93
Zięba
CH
PR(l), ZW(l)
Fringilla coelebs
94
Dzwoniec
CH
PR(l), ZW(l)
Carduelis chloris
95
Szczygieł
CH
ZW(l)
Carduelis carduelis
96
Makolągwa
CH
PR(l)
Carduelis cannabina
97
Dziwonia
CH
PR(l), ZW(l)
98
Potrzos
CH
PR(l), ZW(l)
Źródła: Ciechanowski M. (red.) 2009. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza projektowanego
użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”. Akademickie Koło
Chiropterologiczne PTOP „Salamandra” (mscr); Markowski R., Bzoma S., Rydzkowski P.,
Zięcik P., Lewczuk M, Wojtyniak J. 2009. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” (mscr);
Natura 2000 standardowy formularz danych. OSO PLB 220004; bserwacje własne autorów.
84
W rejonie Wisły Śmiałej (koryto rzeki, rezerwat „Ptasi Raj” oraz planowany użytek
ekologiczny „Zielone Wyspy”) stwierdzono obecność w różnych okresach
fenologicznych 98 gatunków ptaków, w tym 72 gatunki lęgowe. Wśród ptaków
lęgowych 15 gatunków stwierdzono wyłącznie na terenie planowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy” (tab. 29).
W rejonie Wisły Śmiałej stwierdzono łącznie 20 gatunków z załącznika 1
Dyrektywy Ptasiej. W rezerwacie „Ptasi Raj” lub planowanym użytku ekologicznym
„Zielone Wyspy” stwierdzono gniazdowanie 13 gatunków z załącznika 1 DP: bąk,
bączek, gągoł, błotniak stawowy, derkacz, żuraw, kropiatka, zielonka, sieweczka
obrożna, świergotek polny, podróżniczek, wąsatka, gąsiorek.
W okresie wędrówki i zimowania w rejonie Wisły Śmiałej regularnie stwierdzane
są 4 gatunki z załącznika 1 DP: łabędź czarnodzioby, łabędź krzykliwy, gągoł,
bielaczek.
Na nurcie Wisły Śmiałej stwierdzono z załącznika 1 DP występowanie perkoza
rogatego, a prawdopodobne jest występowanie:
 w okresie lęgowym: gągoła;
 w okresie wędrówki jesiennej: bernikli białolicej, bielaczka i gągoła;
 w okresie zimowym: bielaczka, gągoła i łabędzia krzykliwego.
134
proeko
Łącznie zanotowano 8 gatunki wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze
Zwierząt. W okolicach ujściowego odcinka Wisły Śmiałej gniazdują: bąk, bączek,
zielonka, sieweczka obrożna i wąsatka.
Awifauna rezerwatu „Mewia Łacha”
Klapowanie urobku w rejonie Wyspy Sobieszewskiej i/lub na wschód od ujścia
Wisły-Przekopu może mieć wpływ na awifaunę rezerwatu „Mewia Łacha”,
obejmującego wschodnią część obszaru Natura 2000 „Ujście Wisły”. W tabeli 30
zestawiono gatunki stwierdzone w tym rejonie.
Tabela 26. Gatunki ptaków stwierdzone w rezerwacie „Mewia Łacha” - status
ochronny, miejsce i kategorie stwierdzeń. Dane głównie z lat 2002 - 2009.
STATUS OCHRONNY
U. Nr 220, poz. 2237),
dyrektywy
KATEGORIA
l – lęgowy
–
okres IV - VII
p – przelotny –
wędrówka wiosenna: III – V; wędrówka jesienna: VI - XI
z – zimujący –
okres: XI – II
zal – zalatujący - pominięto gatunki zalatujące wyjątkowo.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Gatunek
Status
ochronny
Kategoria
stwierdzeń
Perkozek
Tachybaptus ruficollis
Perkoz dwuczuby
Podiceps cristatus
Perkoz rdzawoszyi
Podiceps grisegena
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
Perkoz zausznik
Podiceps nigricollis
Kormoran
Phalacrocorax carbo
Ślepowron
Nycticorax nycticorax
Czapla siwa
Ardea cinerea
Łabędz niemy
Cygnus olor
Cygnus bewickii
Łabędz krzykliwy
Cygnus cygnus
Gęś zbożowa
Anser fabalis
CH
l, p, z
CH
l, p, z
CH
p, z
pojedyncze osobniki
CH, DP
p, z
pojedyncze osobniki
CH
p, z
pojedyncze osobniki
CH
p, z
kilkaset
osobników
przez cały rok
CH, CZK
zal.
(CH)
p
CH
l, p, z
CH, DP
p
CH, DP
z
zal
Uwagi
pojedyncze osobniki
135
proeko
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
Gęś białoczelna
Anser albifrons
Gęgawa
Anser anser
Bernikla białolica
Branta leucopsis
Bernikla obrożna
Branta bernicla
Ohar
Tadorna tadorna
Świstun
Anas penelope
Krakwa
Anas strepera
Cyraneczka
Anas crecca
Krzyżówka
Anas platyrhynchos
Rożeniec
Anas acuta
Cyranka
Anas querquedula
Głowienka
Aythya ferina
Czernica
Aythya fuligula
Ogorzałka
Aythya marila
Edredon
Somateria mollissima
Lodówka
Clangula hyemalis
Markaczka
Melanita nigra
Uhla
Melanitta fusca
Gągoł
Bucephala clangula
Bielaczek
Mergus albellus
Szlachar
Mergus serrator
Nurogęś
Mergus merganser
Bielik
Haliaetus albicilla
Jastrząb
Accipiter gentilis
Krogulec
Accipiter nisus
Myszołów
Buteo buteo
Drzemlik
Falco columbarius
Białozór
Falco rusticolus
Sokół wędrowny
Falco peregrinus
Wodnik
zal
p
CH, DP
p
CH
p
CH, CZK
l, p, z
CH, CZK
p
CH
p
obecny cały rok
pojedyncze osobniki
p
l, p, z
CH, CZK
zal
CH
zal
pojedyncze osobniki
z
p, z
CH
z
CH
z
CH
z
CH
z
CH
p, z
CH, DP
p, z
CH, DP
z
CH, CZK
z
CH
l, p, z
CH, DP
z
CH
p
CH
p
CH
p, z
CH, DP
p
CH, DP
p
CH, DP, CZK
p
CH
l
do 9000 osobników
do 200 osobników
powyżej 5000
osobników
136
proeko
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
Rallus aquaticus
Łyska
Fulica atra
Ostrygojad
Haemathopus ostralegus
Szczudłak
Himantopus himantopus
Szablodziób
Recurvirostra avosetta
Sieweczka rzeczna
Charadrius dubius
Sieweczka obrożna
Charadrius hiaticula
Sieweczka morska
Charadrius alexandrinus
Siewka złota
Pluvialis apricaria
Siewnica
Pluvialis squatarola
Biegus rdzawy
Calidris canutus
Piaskowiec
Calidris alba
Biegus malutki
Calidris minuta
Biegus mały
Calidris temminckii
Biegus krzywodzioby
Calidris ferruginea
Biegus morski
Calidris maritima
Biegus zmienny
Calidris alpina
Biegus płaskodzioby
Limicola falcinellus
Batalion
Philomachus pugnax
Szlamnik
Limosa lapponica
Kulik mniejszy
Numenius phaeopus
Kulik wielki
Numenius arquata
Brodziec śniady
Tringa erythropus
Krwawodziób
Tringa totanus
Kwokacz
Tringa nebularia
Samotnik
Tringa ochropus
Łęczak
Tringa glareola
Brodziec piskliwy
Actitis hypoleucos
Kamusznik
Arenaria interpress
Płatkonóg
szydłodzioby
Phalaropus lobatus
(CH)
l, z
CH
l, p
CH, DP
p
CH, DP
p
CH
l, p
CH, DP, CZK
l, p
CH, DP
l, p
CH, DP, CZK
p
CH
p
CH
p
CH
p
CH
p
CH
p
CH
p
CH
zal
CH, DP, CZK
p
CH
zal
CH, DP, CZK
p
CH, DP
p
CH
p
CH, CZK
p
CH
p
CH
p
CH
p
CH
l, p
CH, DP, CZK
p
CH
p
CH
p
CH, DP
zal
1 para lęgowa
pojedyncze
jesienią
osobniki
137
proeko
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
Wydrzyk tęposterny
Stercorarius pomarinus
Wydrzyk ostrosterny
Stercorarius parasiticus
Mewa czarnogłowa
Larus melanocephalus
CH
zal
CH
zal
CH, DP
p
Mewa mała
Larus minutus
Śmieszka
Larus ridibundus
Mewa pospolita
Larus canus
Mewa żółtonoga
Larus fuscus
Mewa srebrzysta
Larus argentatus
Mewa siodłata
Larus marinus
Rybitwa wielkodzioba
Hydroprogne caspia
Rybitwa czubata
Sterna sandvicensis
Rybitwa rzeczna
Sterna hirundo
CH, DP, CZK
p
CH
l
CH
p
CH
p
(CH)
l
CH
p
CH, DP
p
CH, DP, CZK
l, p
CH, DP
l, p
Rybitwa popielata
Sterna paradisea
Rybitwa białoczelna
Sternula albifrons
Rybitwa białowąsa
Chlidonias hybrida
Rybitwa czarna
Chlidonias niger
Rybitwa
białoskrzydła
Chlidonias leucopterus
Grzywacz
Columba palumbus
Uszatka
Asio otus
Dzięcioł czarny
Dryocopus martius
Dzięcioł duży
Dendrocopos major
Dzięciołek
Dendrocopos minor
Lerka
Lulula arborea
Dymówka
Hirundo rustica
Świergotek nadmorski
Anthus petrosus
Strzyżyk
Pokrzywnica
Prunella modularis
Rudzik
Erithacus rubecula
Kos
Turdus merula
CH, DP, CZK
p
CH, DP, CZK
l, p
CH, DP, CZK
p
CH, DP
p
CH, CZK
p
(CH)
l
CH
l
CH, DP
l
CH
l
CH
l
CH, DP
l
CH
p
CH
p, z
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
pojedyncze
osobniki
jesienią
do kilkudziesięciu
osobników jesienią
pojedyncze
osobniki
wiosną i jesienią
stwierdzenia
jesienią
wiosną
do 2500 osobników
do 2000 osobników
pojedyncze osobniki
pojedyncze osobniki
pojedyncze osobniki
i
138
proeko
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
Śpiewak
Turdus pilaris
Brzęczka
Locustella luscinioides
Rokitniczka
Acrocephalus schoenobaenus
Trzcinniczek
Trzciniak
Acrocephalus arundinaceus
Jarzębatka
Sylvia nisoria
Piegża
Sylvia curruca
Cierniówka
Sylvia communis
Kapturka
Sylvia atricapilla
Świstunka leśna
Phyloscopus sibilatrix
Pierwiosnek
Phyloscopus collybita
Piecuszek
Phyloscopus trochilus
Mysikrólik
Regulus regulus
Muchołówka żałobna
Ficedula hypoleuca
Remiz
Remiz pendulinus
Sosnówka
Periparus ater
Modraszka
Cyanistes caeruleus
Bogatka
Parus major
Kowalik
Sitta europaea
Gąsiorek
Lanius colurio
Sójka
Garrulus glandarius
Wrona siwa
Corvus cornix
Szpak
Sturnus vulgaris
Zięba
Fringilla coelebs
Dzwoniec
Carduelis chloris
Dziwonia
Grubodziób
Coccothraustes
coccothraustes
Śnieguła
Plectrophenax nivalis
Trznadel
Emberiza citrinella
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH, DP
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH, DP
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
l
CH
p, z
CH
l
139
proeko
130
Potrzos
CH
l
Źródła: Żółkoś K., Afranowicz R., Markowski R., Bzoma S., Rydzkowski P., Zięcik P., Lewczuk M,
Wojtyniak J. 2009. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Mewia Łacha”. UG maszynopis; Natura
2000 standardowy formularz danych. OSO PLB 220004; obserwacje własne autorów.
Gatunki wskazane w Art. 4(1) Dyrektywy Ptasiej i wymienione w załączniku 1 tej
dyrektywy - na terenie rezerwatu „Mewia Łacha” stwierdzono obecność w różnych
okresach fenologicznych 130 gatunków, w tym 67 gatunków lęgowych. Spośród
gatunków wymienionych w załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej gniazdują tutaj: sieweczka
obrożna, rybitwa czubata, rybitwa rzeczna, rybitwa białoczelna, dzięcioł czarny, lerka,
jarzębatka i gąsiorek.
Na terenie rezerwatu „Mewia Łacha” w okresie wędrówki i zimowania
zanotowano 29 gatunków z załącznika 1 DP: perkoz rogaty, łabędź czarnodzioby,
łabędź krzykliwy, bernikla białolica, gągoł, bielaczek, bielik, drzemlik, białozór, sokół
wędrowny, szczudłak, szablodziób, sieweczka obrożna, sieweczka morska, siewka
złota, biegus zmienny, batalion, szlamnik, łęczak, płatkonóg szydłodzioby, mewa
czarnogłowa, mewa mała, rybitwa wielkodzioba, rybitwa czubata, rybitwa rzeczna,
rybitwa popielata, rybitwa białoczelna, rybitwa białowąsa oraz rybitwa czarna.
Łącznie zanotowano 18 gatunków wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze
Zwierząt (Głowaciński - red. 2001). W rezerwacie gniazdują: ohar, sieweczka
obrożna, rybitwa czubata, rybitwa białoczelna.
Inne gatunki pojawiające się na tym terenie poza okresem lęgowym (a
znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt ze względu na spadek
liczebności populacji lęgowej) to: ślepowron, świstun, rożeniec, szlachar, sokół
wędrowny, siewka złota, biegus zmienny, batalion, kulik wielki, łęczak, mewa mała,
rybitwa popielata, rybitwa białowąsa oraz rybitwa białoskrzydła.
Obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka” (PLB 220005)
Odcinek przyujściowy Wisły Śmiałej jest częścią Obszaru Specjalnej Ochrony
Ptaków „Zatoka Pucka” (PLB 220005). Planowane przedsięwzięcie może mieć wpływ
na gatunki ptaków wodnych stwierdzanych na tym obszarze (tabela 31).
Tabela 27. Gatunki ptaków wodnych zimujących i przelotnych stwierdzanych na
wodach Zatoki Puckiej, których liczebność została określona w
standardowym formularzu danych OSOP „Zatoka Pucka” (PLB 220005).
Dane z lat 2002-2008.
Oznaczenia:
STATUS OCHRONNY
U. Nr 220, poz. 2237),
dyrektywy
KATEGORIA
p – przelotny – wędrówka wiosenna: III – V; wędrówka jesienna: VI - XI
z – zimujący – okres: XI – II
1
Gatunek
Status
ochronny
Kategoria
Uwagi
(maks. liczebność)
Nur rdzawoszyi
CH, DP
p
pojedyncze osobniki
140
proeko
Gavia stellata
Nur czarnoszyi
CH, DP
p
Gavia arctica
3
Perkoz dwuczuby
CH
p, z
Podiceps cristatus
4
Perkoz rogaty
CH, DP
p
Podiceps auritus
5
Łabędź niemy
CH
z
Cygnus olor
6
Kormoran
CH
p
Phalacrocorax carbo
7
CH, DP
p
Cygnus bewickii
8
Łabędź krzykliwy
CH, DP
p
Cygnus cygnus
9
Bernikla białolica
CH, DP
p
Branta leucopsis
10
Bielaczek
CH, DP
z
Mergus albellus
11
Nurogęś
CH
z
Mergus merganser
12
Głowienka
CH
p
Aythya ferina
13
Czernica
CH
p, z
Aythya fuligula
14
Ogorzałka
CH
z
Aythya marila
15
Gągoł
CH
z
Bucephala clangula
16
Lodówka
CH
p, z
Clangula hyemalis
17
Markaczka
CH
p, z
Melanitta nigra
Źródło: Natura 2000 standardowy formularz danych. OSO PLB 220005.
2
pojedyncze osobniki
3900 osobników.
80 osobników
3530 osobników
18000 osobników
140 osobników
550 osobników
450 osobników
800 osobników
4500 osobników
2000 osobników
p: 13000 osobników
z: 40000 osobników
2000 osobników
4000 osobników
p: 10000 osobników
z: 5000 osobników
p: 22700 osobników
z: 6700 osobników
Spośród wyliczonych w tabeli 27 gatunków w załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej
zostało wymienionych 7 gatunków: nur rdzawoszyi, nur czarnoszyi, perkoz rogaty,
łabędź czarnodzioby, łabędź krzykliwy, bernikla białolica oraz bielaczek.
3.2.3.8. Ssaki w rejonie Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz
Wisły Śmiałej (Ciechanowski Mateusz)
Martwa Wisła i ujściowy odcinek Motławy
Poza kilkoma przypadkowymi obserwacjami, brakuje jakichkolwiek danych o
ssakach z koryta i brzegów Martwej Wisły oraz ujściowego odcinka Motławy.
Obserwacje dzików penetrujących osiedla w tej części Gdańska (m.in. boisko
szkolne na Przeróbce) są dość częste i pojawiają się nawet w prasie codziennej.
Stanowisko wydry Lutra lutra z Martwej Wisły w okolicach Płoni zaznaczone jest na
mapie opracowanej przez E. Klimaszewską i zamieszczonej w książce pod redakcją
Przewoźnika (1995). Informacja ta, podobnie jak pojawy fok w Martwej Wiśle (Wołk
1983), wymaga potwierdzenia, a pojawy należy uznać za sporadyczne. Wieczorem
09.07.2008, w ramach badań nad preferencjami siedliskowymi nietoperzy na
141
proeko
Pomorzu Gdańskim, rejestrowano sygnały echolokacyjne tych ssaków na transekcie
liniowym przebiegającym przez Gdańsk-Stogi i brzegiem Pustego Stawu (M.
Ciechanowski; n = 100 sekwencji sygnałów). Nagrania przeprowadzono za pomocą
detektora ultradźwięków Pettersson D-980 i rejestratora cyfrowego Boss MicroBr (M.
Ciechanowski; n = 100 sekwencji sygnałów). Transekt pokonano dwukrotnie, przy
czym pierwsze nagranie rozpoczęło się pół godziny po zachodzie słońca, a drugie
niezwłocznie po zakończeniu pierwszego. Pliki dźwiękowe przeniesiono następnie z
karty pamięci rejestratora do komputera i analizowano za pomocą programu
BatSound 3.3 (Pettersson Elektronik AB, Szwecja).
Lista gatunków ssaków w otoczeniu terenu objętego planowaną inwestycją
Na obszarze planowanej inwestycji i w jej bezpośredniej okolicy (Pusty Staw,
Gdańsk-Stogi, Przeróbka) odnotowano zaledwie 9 gatunków ssaków. Są to:
Nietoperze Chiroptera
Nocek rudy Myotis daubentonii
Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme
Mroczek późny Eptesicus serotinus
Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus
Karlik większy Pipistrellus nathusii
Borowiec wielki Nyctalus noctula
Borowiaczek Nyctalus leisleri
Gryzonie Rodentia
Bóbr Castor fiber
Drapieżne Carnivora
Wydra Lutra lutra
Parzystokopytne Artiodactyla
Dzik Sus strofa
Mimo, że Pusty Staw i dzielnica Stogi znajdują się już poza obszarem
oddziaływania niniejszej inwestycji, w opracowaniu uwzględniono wykazane stamtąd
gatunki nietoperzy, z uwagi na ich zdolność lotu i przemieszczanie się na znaczne
odległości. Obecność borowiaczka wymaga potwierdzenia, ponieważ gatunek ten nie
był nigdy wcześniej podawany z Trójmiasta, tymczasem tutaj wykazano go jedynie w
oparciu o zarejestrowane sygnały echolokacyjne. Spośród nietoperzy odnotowanych
na Stogach, karlik większy był również znaleziony nad Motławą – na terenie Wyspy
Spichrzów znaleziono wiosną jednego samca za oknem budynku (T. Jarzembowski,
dane niepubl.).
Lista ssaków z pewnością nie jest więc kompletna i liczy wielokrotnie więcej
gatunków, zwłaszcza wśród drobnych ssaków naziemnych; ich wykrycie wymagałoby
jednak szczegółowych badań, w tym odłowów w pułapki. W oparciu o atlas Pucka i
Raczyńskiego (1983) oraz charakterystykę warunków siedliskowych, można
przypuścić, że nad brzegami Martwej Wisły, między Płonią a Polskim Hakiem można
tu jeszcze tak pospolite gatunki jak: jeż wschodni Erinaceus roumanicus, kret Talpa
europaea, ryjówka aksamitna Sorex araneus, ryjówka malutka Sorex minutus,
rzęsorek rzeczek Neomys fodiens, nocek Natterera Myotis nattereri, mroczek
posrebrzany Vespertilio murinus, gacek brunatny Plecotus auritus, zając szarak
Lepus europaeus, wiewiórka Sciurus vulgaris, piżmak Ondatra zibethicus,
142
proeko
karczownik Arvicola terrestris, nornica ruda Clethrionomys glareolus, nornik północny
Microtus oeconomus, nornik bury Microtus agrestis, polnik Microtus arvalis, mysz
domowa Mus musculus, szczur śniady Rattus rattus, szczur wędrowny Rattus
norvegicus, badylarka Micromys minutus, mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus,
mysz polna Apodemus agrarius, lis Vulpes vulpes, łasica Mustela nivalis, gronostaj
Mustela erminea, tchórz Mustela putorius, norka amerykańska Mustela vison, kuna
domowa Martes foina i sarna Capreolus capreolus.
Spośród stwierdzonych gatunków za ściśle związane z wodą lub terenami
wodno-błotnymi należy uznać tylko wydrę, bobra, nocka rudego i nocka
łydkowłosego, zaś spośród gatunków możliwych do stwierdzenia wzdłuż Martwej
Wisły: rzęsorka rzeczka, piżmaka, karczownika i nornika północnego. W odniesieniu
do tych gatunków istnieje największe prawdopodobieństwo, że występują lub
pojawiają się okresowo w strefie objętej bezpośrednim oddziaływaniem planowanej
inwestycji. Pozostałe stwierdzone gatunki nietoperzy (mroczek późny, borowiec
wielki, karlik malutki, karlik większy, borowiec wielki, borowiaczek) mogą
wykorzystywać zbiorniki wodne jako jedno z wielu alternatywnych żerowisk, niekiedy
– jak w przypadku karlików – jest to najważniejszy, choć nie jedyny, biotop
żerowiskowy. Niezalana część nadbrzeżnych szuwarów może być zasiedlana przez
szereg gatunków drobnych ssaków naziemnych o szerokim spektrum
wykorzystywanych siedlisk (ryjówki, norniki, myszowate, łasica, gronostaj, tchórz) i
regularnie penetrowana przez znaczną część pozostałych gatunków. Potencjalnie
dużym bogactwem gatunkowym teriofauny mogą cechować się wody Martwej Wisły
od Płoni aż do Mostu Wantowego. Kanały otoczone zwartą zabudową i pozbawione
szuwarów na brzegach (śródmiejska część Martwej Wisły i Motławy) należą do
najuboższych siedlisk.
Status ochronny
Spośród stwierdzonych gatunków ssaków 7 jest objętych ochroną ścisłą
(wszystkie nietoperze), 2 objęte sa ochroną częściową (bóbr i wydra), 3 umieszczono
w załączniku II unijnej Dyrektywy Siedliskowej (nocek łydkowłosy, bóbr i wydra), zaś
2 w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (nocek łydkowłosy – EN, zagrożony;
borowiaczek – VU, narażony). Najcenniejsze gatunki pojawiają się tu jednak
sporadycznie, choć nie można wykluczyć regularnego wykorzystywania Martwej
Wisły jako sezonowego korytarza migracyjnego przez niektóre osobniki nocka
łydkowłosego między kryjówką zimową (hibernakulum) w Twierdzy Wisłoujście a
kryjówkami letnimi na Wyspie Sobieszewskiej (Ciechanowski i in. 2007).
Wisła Śmiała
Poza kilkoma przypadkowymi obserwacjami, brak jest jakichkolwiek danych o
ssakach z koryta i brzegów samej Wisły Śmiałej, liczne informacje zgromadzono
natomiast na temat terenów bezpośrednio do niej przylegających. Większość
drobnych ssaków naziemnych, stwierdzonych w tym rejonie, znaleziono w
wypluwkach sów zebranych w latach 1972-1973 w Górkach Wschodnich i
Sobieszewie, przy czym w odniesieniu do przeważającej części notowań w oparciu o
oryginalne źródło nie da się ustalić, której z tych dwóch dzielnic dotyczą (Pucek 1983
a, b, Raczyński 1983, Ruprecht 1983). Jedynie występowanie ryjówek Sorex spp. i
rzęsorka rzeczka Neomys fodiens zostało potwierdzone na przełomie XX i XXI w., w
oparciu o martwe okazy znajdowane na drogach i grobli w rezerwacie „Ptasi Raj”.
143
proeko
Informacje o występowaniu dużych i średnich ssaków, z nielicznymi wyjątkami
zaczerpnięto z opublikowanego planu ochrony tego rezerwatu (Gromadzki 1996) i
prawdopodobnie są znacznie aktualniejsze, choć niedostępna jest jakakolwiek
dokumentacja stwierdzeń, która stanowiłaby podstawę dla zestawionej w tej ostatniej
pracy listy gatunków. Większość danych o nietoperzach pochodzi z regularnych
kontroli skrzynek lęgowych, rozwieszonych w rezerwacie „Ptasi Raj” w latach 19952009. Latem 2009 roku, w ramach przygotowywania nowego planu ochrony, badano
również aktywność nietoperzy żerujących na terenie rezerwatu w oparciu o
rejestrację sygnałów echolokacyjnych tych zwierząt za pomocą detektorów
ultradźwięków Pettersson D-230 i Pettersson D-240x oraz rejestratora cyfrowego
Boss MicroBr (T. Narczyński; n = 241 sekwencji sygnałów). Rejestrację
przeprowadzono podczas 5 wieczorów: 23.06, 10.07, 25.07, 21.08 i 01.09.2009.
Podczas każdej kontroli rejestrację prowadzono na transekcie liniowym
przebiegającym wzdłuż wschodniej granicy rezerwatu (granicą lasu i trzcinowiska
wokół jeziora Karaś) oraz ścieżką edukacyjną (wzdłuż północnego brzegu jeziora
Karaś i południowego brzegu jeziora Ptasi Raj, a także drogami łączącymi obie wieże
obserwacyjne). Każdego wieczoru dany transekt pokonywano dwukrotnie, przy czym
pierwsze nagranie rozpoczynało się pół godziny po zachodzie słońca, zaś drugie –
niezwłocznie po zakończeniu pierwszego. Dodatkowo, w dniach 25.07 oraz 01.09, po
zakończeniu transektu prowadzono rejestrację sygnałów nietoperzy na grobli
oddzielającej jeziora Ptasi Raj od Wisły Śmiałej. Pliki dźwiękowe przenoszono
następnie z karty pamięci rejestratora do komputera i analizowano za pomocą
programu BatSound 3.3 (Pettersson Elektronik AB, Szwecja).
Fauna ssaków w otoczeniu Wisły Śmiałej
Odnotowano łącznie 38 gatunków ssaków: 5 owadożernych, 11 nietoperzy, 1
zajęczaka, 11 gryzoni, 9 drapieżnych i 2 kopytne (tab. 28). Lista ta z pewnością nie
jest kompletna - zapewnemożna tu stwierdzić jeszcze tak pospolite gatunki, jak
piżmak Ondatra zibethicus, nornik bury Microtus agrestis, szczur wędrowny Rattus
norvegicus, mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus, norka amerykańska Mustela
vison czy kuna domowa Martes foina, zaś z rzadszych taksonów – nocek łydkowłosy
Myotis dasycneme, którego znajdowano w skrzynkach dla nietoperzy rozwieszonych
w lesie przy wyjściu na plażę w Sobieszewie (Ciechanowski i in. 2007) oraz
zarejestrowano nad Pustym Stawem w Gdańsku-Stogach (M. Ciechanowski,
niepubl.). Z drugiej strony, niektóre z wykazanych stąd gatunków należą
prawdopodobnie do sporadycznych gości na omawianym terenie – do grupy tej
należą niektóre nietoperze, wykazane jedynie w oparciu o jedną lub kilka sekwencji
sygnałów echolokacyjnych (nocek duży, mroczek posrebrzany, borowiaczek),
których obecność w bezpośrednim otoczeniu tej części Wisły Śmiałej wymaga
potwierdzenia. Również pojawy fok w Martwej Wiśle (Wołk 1983), Wiśle Śmiałej i
Ptasim Raju należy uznać za sporadyczne – przy czym foka pospolita została
zaobserwowana w rezerwacie „Ptasi Raj” tylko jeden raz.
144
proeko
Lista gatunków ssaków stwierdzonych w rejonie Wisły Śmiałej
Tabela 28.
W
Objaśnienia: szczątki kostne w wypluwkach sów, M znaleziony martwy okaz,
D
sygnały echolokacyjne zarejestrowane z użyciem detektora ultradźwięków,
dzienna, O obserwacja;
K
kryjówka
z – zajęczaki, p – parzystokopytne
nietoperze
owadożerne
Nazwa łacińska
gryzonie
z
Nazwa polska
Źródło
Stanowisko
Erinaceus concolor
jeż wschodni
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Talpa europaea
kret
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Sorex araneus
ryjówka aksamitna Pucek (1983 a)
Sorex minutus
ryjówka malutka
Górki Wsch. W
Ciechanowski (niepubl.)
„Ptasi Raj” M
Pucek (1983 b)
Górki Wsch.
„Ptasi Raj” M
W
Neomys fodiens
rzęsorek rzeczek
„Ptasi Raj” M
Myotis myotis
nocek duży
Narczyński, Ciechanowski
(niepubl.)
„Ptasi Raj”
D
Myotis nattereri
nocek Natterera
(niepubl.)
„Ptasi Raj”
K
Myotis cf. daubentonii
nocek rudy
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D
Vespertilio murinus
mroczek
posrebrzany
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D
Eptesicus serotinus
mroczek późny
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D
Pipistrellus pipistrellus karlik malutki
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D
Pipistrellus pygmaeus
karlik drobny
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D
Pipistrellus nathusii
karlik większy
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D K
Nyctalus noctula
borowiec wielki
(niepubl.)
„Ptasi Raj” D K
Nyctalus leisleri 1
borowiaczek
(niepubl.)
„Ptasi Raj”
Plecotus auritus
gacek brunatny
(niepubl.)
„Ptasi Raj” K
Lepus europaeus 2
zając szarak
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Castor fiber 3
bóbr
Wisła Śmiała O
Sciurus vulgaris
wiewiórka
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Arvicola terrestris
karczownik
Raczyński (1983)
Górki Wsch. W
Microtus subterraneus
darniówka
pospolita
Raczyński (1983)
Górki Wsch. W
Microtus oeconomus
nornik północny
Raczyński (1983)
Górki Wsch. W
Microtus arvalis
polnik
Raczyński (1983)
Górki Wsch.
W
Mus musculus
mysz domowa
Raczyński (1983)
Górki Wsch.
W
Micromys minutus
badylarka
Raczyński (1983)
Górki Wsch. W
Apodemus agrarius
mysz polna
Ruprecht (1983)
Górki Wsch.
W
Apodemus flavicollis
mysz leśna
Ruprecht (1983)
Górki Wsch.
W
D
145
proeko
drapieżne
Nazwa łacińska
p
Źródło
Nazwa polska
Stanowisko
Mustela nivalis
łasica
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Mustela erminea
gronostaj
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Mustela putorius
tchórz
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Martes martes
kuna leśna
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Lutra lutra
wydra
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Vulpes vulpes
lis
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Nyctereutes
procyonoides
Halichoerus grypus
jenot
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
foka szara
Wołk (1983)
Sobieszewo
http://www.fokarium.pl/obserwacjefok/o
bserwacjefok.htm
Górki Zach. O
O
Phoca vitulina
foka pospolita
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Sus strofa
dzik
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Zielone Wyspy
Capreolus capreolus
sarna
Gromadzki (1996)
„Ptasi Raj”
Gatunek nie podawany dotąd z Trójmiasta w oparciu o odłowione lub znalezione okazy, stwierdzenie
detektorowe wymaga więc potwierdzenia.
2
Liczne odchody, tropy i obserwacje na Mierzei Messyńskiej.
3
Obserwacja 1 płynącego osobnika, zgryzy na terenie Zielonych Wysp w Górkach Zachodnich.
1
Żródło: opracowanie własne na podstawie różnych źródeł.
Spośród stwierdzonych gatunków za ściśle związane z wodą lub terenami
wodno-błotnymi należy uznać: rzęsorka rzeczka, nocka rudego, bobra, karczownika,
nornika północnego, wydrę, fokę pospolitą i fokę szarą. W odniesieniu do tych
gatunków istnieje największe prawdopodobieństwo, że występują lub pojawiają się
okresowo w strefie objętej bezpośrednim oddziaływaniem planowanej inwestycji.
Szereg innych gatunków nietoperzy (mroczek posrebrzany, mroczek późny,
borowiec wielki, karlik malutki, karlik drobny, karlik większy, borowiec wielki,
borowiaczek) może wykorzystywać zbiorniki wodne jako jedno z wielu
alternatywnych żerowisk, niekiedy – jak w przypadku karlików – jest to najważniejszy,
choć nie jedyny, biotop żerowiskowy.
Niezalana część nadbrzeżnych szuwarów może być zasiedlana przez szereg
gatunków drobnych ssaków naziemnych o szerokim spektrum wykorzystywanych
siedlisk (ryjówki, norniki, myszowate, łasica, gronostaj, tchórz) i regularnie
penetrowana przez znaczną część pozostałych gatunków.
Za teren najbogatszy pod względem fauny ssaków należy uznać rezerwat „Ptasi
Raj”. Potencjalnie dużym bogactwem gatunkowym mogą cechować się też –
nierozpoznane do tej pory pod kątem teriofauny - leżące po przeciwnej stronie Wisły
Śmiałej tzw. Zielone Wyspy w Górkach Zachodnich; w mniejszym stopniu również
brzegi Wisły Śmiałej aż do Kanału Płonia.
Status ochronny
Spośród stwierdzonych gatunków ssaków 19 jest objętych ochroną ścisłą (jeż
wschodni, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, wszystkie
nietoperze, wiewiórka, łasica, gronostaj, foka szara, foka pospolita), 5 jest objętych
ochroną częściową (kret, bóbr, karczownik, badylarka, wydra), 5 umieszczono w
załączniku II unijnej Dyrektywy Siedliskowej (nocek duży, bóbr, wydra, foka szara,
146
proeko
foka pospolita), zaś 3 w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (mroczek posrebrzany
– LC, najmniejszej troski; borowiaczek – VU, narażony; foka szara – EN, zagrożony).
Najcenniejsze gatunki pojawiają się tu jednak sporadycznie, choć nie można
wykluczyć regularnego wykorzystywania Martwej Wisły jako sezonowego korytarza
migracyjnego przez niektóre osobniki nocka łydkowłosego między kryjówką zimową
(hibernakulum) w Twierdzy Wisłoujście a kryjówkami letnimi na Wyspie
Sobieszewskiej (Ciechanowski i in. 2007).
3.3. Zagrożenia przyrodnicze (Sawon Ewa)
Zagrożenie powodziowe
Zagrożenie powodziowe Żuław Wiślanych, w tym Żuław Gdańskich, wynika
przede wszystkim z ich położenia w ujściowym odcinku Wisły, częściowo w strefie
nadmorskiej i w otoczeniu wysoczyzn morenowych oraz z dużego udziału
powierzchniowego depresji. Zagrożenie powodziowe stwarzają:
 Wisła w czasie wysokich i długotrwałych stanów wody, na które obecne wały
przeciwpowodziowe nie są przystosowane, szczególnie groźne są spiętrzenia w
wyniku zatorów lodowych, newralgicznym rejonem jest stożek ujściowy Wisły;
 spiętrzenia wiatrowe wód Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego powodujące
zalanie terenów przybrzeżnych;
 spływy wód opadowych lub roztopowych z otaczających wysoczyzn morenowych;
 lokalne deszcze nawalne.
Zagrożenie powodziowe może być spotęgowane jednoczesnym wystąpieniem
niektórych lub wszystkich, ww. czynników, co w przeszłości miało już niejednokrotnie
miejsce.
W rejonie lokalizacji planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do
portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej
Wiśle i Motławie< oraz przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie >Wykonanie toru
wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do
Bałtyku< bezpośrednie zagrożenie powodziowe obejmuje tereny znajdujące się na
międzywalu (od koryta rzeki do wału przeciwpowodziowego) oraz pomiędzy korytem
rzeki a brzegiem nieobwałowanym do rzędnej ok. 1,80 m n.p.m. Są to:
 lewostronne tereny Martwej Wisły do wału przeciwpowodziowego;
 prawostronne tereny Motławy powyżej ujścia rzeki Raduni;
 prawostronne tereny Wisły Śmiałej do wału przeciwpowodziowego na Wyspie
Sobieszewskiej;
oraz tereny nieobwałowane, wyznaczone przez dyrektora Regionalnego Zarządu
Gospodarki Wodnej w Gdańsku (RZGW):
 prawostronne tereny Martwej Wisły, fragmenty Górek Zachodnich, część
Krakowca i część Przeróbki;
 po prawej stronie Wisły Śmiałej rezerwat „Ptasi Raj” na Wyspie Sobieszewskiej;
 po lewej stronie Wisły Śmiałej fragmenty Górek Zachodnich i tzw. Zielone Wyspy,
 fragment polderu Płonia Wielka,
 Gęsia Karczma, Biały Dworek, Reduta Płońska.
147
proeko
Terenem bezpośredniego zagrożenia powodzią jest ponadto (na podstawie
ustawy Prawo Wodne) obszar pasa nadbrzeżnego, w skład którego wchodzą pas
techniczny, pas ochronny brzegu morskiego oraz teren portu morskiego – planowane
przedsięzięcie zlokalziowane jest w całości w granicach Portu Gdańsk.
Tereny potencjalnego zagrożenia powodzią, w razie zniszczenia lub uszkodzenia
budowli hydrotechnicznych, obejmują:
 południową część Wyspy Sobieszewskiej (polder Sobieszewo),
 część Krakowca, Stogów i Przeróbki;
 Żuławy Gdańskie na południe od Martwej Wisły.
Wg „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
miasta Gdańska” (2007) w wyniku stałego podnoszenia się poziomu wód morskich,
należy przewidywać możliwość występowania powodzi odmorskich do rzędnej 2,50
m n.p.m., a związane ze spiętrzeniami sztormowymi poziomy wód gruntowych mogą
wzrastać okresowo nawet do rzędnej 1,25 m n.p.m.
Zagrożenie ruchami masowymi litosfery
W rejonie lokalizacji planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do
Wiśle i Motławie< oraz przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie >Wykonanie toru
Bałtyku< nie występuje zagrożenie ruchami masowymi.
W rejonie Martwej Wisły i Motławy oraz w rejonie Wisły Śmiałej nie występują
zarejestrowane tereny zagrożone ruchami masowymi ziemi (wg "Rejestracji i
inwentaryzacji naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie całego kraju (ze
szczególnym uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicznych").
Procesy morfodynamiczne występują przede wszystkim w ujściowym odcinku
Wisły Śmiałej, gdzie ma miejsce wzmożone falowanie pod wpływem oddziaływania
morza i wzmożona dynamika prądów wodnych, w tym od morza. W efekcie ujście
rzeki ulega zapiaszczaniu i jest okresowo bagrowane. Zagrożeniu abrazji brzegów
przeciwdziałają umocnienia brzegowe w ujściu rzeki. Na Marwej Wiśle abrazja
brzegów jest znikoma, a w ujściowym odcinku Motławy nie występuje w ogóle
(wszystkie brzegi obudowane nabrzeżami).
3.4. Stan sozologiczny środowiska (Sawon Ewa, Winiarski Andrzej)
3.4.1. Przekształcenia litosfery
Do podstawowych przekształceń litosfery w rejonie planowanego przedsięwzięcia
należą:

geomechaniczne zniszczenia powierzchni terenu typowe dla terenów zabudowy
miejskiej (osadnictwo przemysł), przejawiające się przede wszystkim w
przekształceniach przypowierzchniowej warstwy litosfery, a w szczególności
wykopy i nasypy, związane z posadowieniem budynków, lokalizacją infrastruktury
technicznej itp.;

przekształcenia związane z infrastrukturą komunikacyjną, w tym nasypy, wykopy
niwelacje;
148
proeko

zanieczyszczenia gleb i gruntu na terenach osadniczych i zainwestowania
przemysłowego;

przekształcenia właściwości fizykochemicznych gleb związane z zabiegami
agrotechnicznymi na terenach użytkowanych rolniczo;

przekształcenia związane z systemami melioracyjnymi i obwałowania wzdłuż
cieków.
Analizy chemiczne gruntów w Gdańsku przeprowadzone w latach 1997–1999
przez Państwowy Instytut Geologiczny („Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańska” 2007) wykazały, że gleby, które
wykazują podwyższony poziom metali ciężkich (cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu,
rtęci i strontu), znajdują się na obszarach przemysłowych i w ich pobliżu oraz w
centralnej części miasta w obrębie Śródmieścia Historycznego (najstarsze obszary
osadnictwa i fortyfikacji). Źródłem zanieczyszczeń gleb mogą być również tzw. dzikie
wysypiska odpadów, które mogą powodować skażenie gleby i przedostawanie się
zanieczyszczeń do wód powierzchniowych i gruntowych.
3.4.2. Stan zanieczyszczenia wody
Występujące na terenie Gdańska wody powierzchniowe charakteryzują się
zróżnicowanymi poziomami zanieczyszczenia bakteriologicznego i fizycznochemicznego. Głównym powodem zanieczyszczenia cieków jest odbiór wód
opadowych z terenów miasta oraz nielegalne zrzuty zanieczyszczeń sanitarnych.
Cieki mają największy udział w ogólnym bilansie ładunków zanieczyszczeń
wnoszonych z terenu miasta do Zatoki Gdańskiej. Dzięki uporządkowaniu gospodarki
ściekowej znacznie spadły wielkości ładunków odprowadzanych z oczyszczalni
ścieków (10,5% ogólnego odpływu) i z zakładów przemysłowych (1,4% ogólnego
odpływu) („Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
miasta Gdańska” 2007).
Do najbardziej zanieczyszczonych cieków w mieście należy od lat Rozwójka
(odprowadzająca m.in. wody opadowe i drenażowe z terenu Rafinerii Gdańskiej).
Na obszarze miasta Gdańska od 1992 r. prowadzony jest monitoring wód
powierzchniowych. Wyniki badań przeprowadzonych w 2008 r. przez Akademię
Medyczną w Gdańsku, Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej Zakład Ochrony Środowiska i Higieny Transportu w Gdyni zawarte zostały w
opracowaniu Pt. „Ocena stanu środowiska w gminie Gdańsk za 2008 r.”
(www.gdansk.pl).
W 2008 r. w rejonie planowanego przedsięwzięcia badaniem stanu czystości wód
objęte były:
 morskie wody przybrzeżne (2 stanowiska badawcze: A9 – Stogi, dzika plaża przy
skrzyżowaniu ul. H. Sucharskiego i W. Pointa oraz A10 – Stogi, 500 m w lewo od
ul. Kaczeńce),
 rzeki:
B3 – Martwa Wisła, Most Siennicki,
B4 – Rozwójka, most ul Sztutowska,
B5 – Motława przy Targu Rybnym,
B5a – Motława, most przy ul. Olszyńskiej,
B13 – Opływ Motławy, most kolejowy w rejonie ul. Mostowej.
149
proeko
Ocenę przydatności do kąpieli morskich wód przybrzeżnych przeprowadzono w
oparciu o wyniki wskaźników wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z
dnia 16 października 2002r. w sprawie wymagań jakim powinna odpowiadać woda w
kąpieliskach (Dz. U. 183 poz. 1530). Wymagania w stosunku do podstawowego
wskaźnika oceny, jakim jest liczba bakterii coli i coli typu kałowego były spełnione na
wszystkich stanowiskach poza stanowiskiem A9 (plaża w pobliżu Portu Północnego),
gdzie zostały przekroczone dopuszczalne wartości dla bakterii coli typu kałowego (2
razy). W stosunku do II grupy wskaźników wszystkie stanowiska pomiarowe spełniały
wymagania.
Analiza wyników badań morskich wód przybrzeżnych w 2008 r. wskazała na
ogólnie bardzo niski poziom zanieczyszczenia zarówno mikrobiologicznego, jak i
fizykochemicznego (wliczając w to także parametry oznaczane organoleptycznie). W
odniesieniu do wskaźników zanieczyszczenia mikrobiologicznego wyniki negatywne
stanowiły 1,25 %, a w odniesieniu do pozostałych wskaźników i parametrów 0 %.
Tak małe udziały wyników przekraczających granice dopuszczalności potwierdzają
wysoki stopień czystości badanych wód.
Zgodnie z komunikatami Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w
Gdańsku (ostatni z czerwca 2010 r.) tak jak w latach poprzednich wody kąpieliska w
Gdańsku Stogach zostały dopuszczone do kąpieli.
Cieki w Gdańsku objęte monitoringiem w 2008 r. pod względem zanieczyszczeń
fizykochemicznych ogólnie ocenione zostały jako dość czyste. 88,7 % wyników
znalazło się w klasach jakości wód od I (wody o bardzo dobrej jakości) do III (wody o
zadawalającej jakości). Udział wyników w klasie I wyniósł 49,58 % a w II - 18,31 %
(wody dobrej jakości). Zestawienie wyników badania bakteriologicznego i
fizykochemicznego cieków w Gdańsku (udziały procentowe w klasach jakości)
przestawiono na rys. 29 i 30.
Cieki w rejonie planowanego przedsięwzięcia
fizykochemicznych ocenione zostały jako:
w
zakresie
parametrów

cieki lekko zanieczyszczone: Opływ Motławy (od 70,6 % do 77 % wyników w
klasach I i II i małe udziały od 0,9 do 3,7 % w klasie IV);

cieki dość znacznie zanieczyszczone – Martwa Wisła i Motława z udziałem wyników
w klasach I i II nieco powyżej 50 %, i znacznym, bo kilkunastoprocentowym,
udziałem wyników w klasie V);
ciek silnie zanieczyszczony: Rozwójka z niskim udziałem wyników w klasie I i II
(27 %) i bardzo wysokim udziałem wyników w klasach IV i V (56 %).
Wzdłuż biegu Motławy nie stwierdzono istotnych zmian jakości, a w odniesieniu
do Martwej Wisły stwierdzono poprawę wzdłuż jej biegu, w większości wskaźników
zanieczyszczenia fizykochemicznego, a zwłaszcza w odniesieniu do fosforu,
zawiesin, BZT5 i ChZT.
Cieki w rejonie planowanego przedsięwzięcia w zakresie parametrów
mikrobiologicznych (udziały wyników w klasach jakości i średnie roczne wartości
logarytmu NPL bakterii) w odcinkach ujściowych (lub w najbliższych ujścia) ocenione
zostały jako:
 cieki czyste – Rozwójka,
 cieki lekko zanieczyszczone – Motława i Martwa Wisła.

150
proeko
Źródło: Monitoring cieków w Gminie Gdańsk w roku 2008 (2009)
Opływ Motławy
Motława
Motława
Rozwójka
Martwa Wisła
WisłaWisła
Rys. 29 Zestawienie wyników badania bakteriologicznego cieków w Gdańsku
151
proeko
Źródło: Monitoring cieków w Gminie Gdańsk w roku 2008 (2009)
O p ł y w M o t ła w y
M o t ła w a
M o t ła w a
R o z w ó jk a
M a r t w a W is ła
W is ła W is ła
Rys.30 Zestawienie wyników badania fizykochemicznego cieków w Gdańsku
152
proeko
Wody Motławy i Martwej Wisły badane są również systematycznie przez WIOŚ w
Gdańsku. Wyniki badań z 2007 r. na 2 punktach pomiarowych na rzece Motławie (w
tym w rejonie obszaru planowanego przedsięwzięcia w Gdańsku i w Rokitkach) oraz
na 3 punktach pomiarowych na rzece Martwej Wiśle zawiera tabela 29.
Tabela 29.
Rzeka
Motława
Martwa Wisła
Stan czystości wód Motławy i Martwej Wisły w 2007 r.
Klasa czystości 3
sanitarna
ogólna
Punkt
kontrolny
Km
Gdańsk, most
przy
ul. Olszyńskiej
Rokitki
1,0
IV
IV
52,1
IV
IV
Sobieszewo
9,0
III
V
Gdańsk, most
przy
ul. Siennickiej
21,0
IV
IV
Gdańsk,
obrotnica
CPN
26,7
III
III
Wskaźniki w klasie
IV
(jakość
niezadowalająca)
ChZT-Cr, rtęć
rozpuszczona,
LBC_f
zawiesina og., BZT5,
ChZT-Cr,
OWO, azot ogólny
Kjeldahla,
azotany, LBC_f
ChZT-Cr, rtęć
rozpuszczona,
selen rozpuszczony
barwa, ChZT-Cr, rtęć
rozpuszczona, LBC,
LBC_f
V
(jakość
zła)/
fosforany,
fosfor
ogólny
ChZT-Cr,
rtęć
ChZT-Cr
Źródło: Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2007 r. (2008).
Oznaczenia
OWO - ogólny węgiel organiczny, LBC - liczba bakterii grupy coli, LBCfek - liczba bakterii grupy coli
typu fekalnego.
Klasa I - woda bardzo dobra
Klasa II - dobra
Klasa III - zadowalająca
Klasa IV - niezadowalająca
Klasa V - zła
W 2008 r. ocenę jakości wód rzek w województwie pomorskim prowadzono
badania w oparciu o wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Środowiska oraz na
podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. (Dz. U. Nr
162, poz. 1008.) w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód. Wg
„Raportu o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2008 r.” (2009):

wody Motławy i Martwej Wisły były ocenione jako nieprzydatne do bytowania ryb
łososiowatych i karpiowatych, przyczyną był przede wszystkim zbyt wysoki, w
stosunku do wymaganego, poziom azotynów i fosforu ogólnego;
3
Klasyfikacja na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku, w
sprawie kwalifikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu
prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr
32, poz. 284).
153
proeko

maksymalna zawartość azotanów w wodach Motławy i Martwej Wisły w 2008 r.
była niska4 i wynosiła odpowiednio 9,52 mg NO3/l (Motława w rejonie ujścia) i
2,48 – 8,49 mg NO3/l (Martwa Wisła);
w ocenie stanu jednolitych części wód rzek na obszarze województwa
pomorskiego stan wód Motławy od dopływu z Lubiszewa do ujścia i Martwej Wisły
(badane tylko elementy fizykochemiczne i stan chemiczny) oceniony został jako
dobry.
Oczyszczalnia "Wschód"
Zlewnię oczyszczalni stanowią: Wrzeszcz, Dolne Miasto, Orunia, Chełm,
Niedźwiednik, Osowa, Nowy Port, Migowo, Kokoszki, Oliwa, Przymorze i Zaspa.
Ponadto zlewnia oczyszczalni obejmuje również Sopot, Straszyn, Kolbudy, Pruszcz
Gdański, Banino wraz ze skanalizowanymi wsiami gmin Pruszcz Gdański i Żukowo.
Przepustowość oczyszczalni wynosi 180.000 m3/dobę. Rzeczywista ilość ścieków
dopływających do oczyszczalni wynosiła średnio 81.649 m3/dobę. Oczyszczone
ścieki są wyprowadzane kolektorem grawitacyjnym podwodnym na odległość 2.400
m od brzegu Wyspy Sobieszewskiej. Oczyszczalnia posiada pozwolenie
wodnoprawne OŚ-V-6811/s/7/01/mb, OŚ-V-6811/u/4/01/mb z dnia 08.03.2001 r.
oraz ŚR/Ś-V-mb/68111/56/05 z dnia 27.10.2005r. i ŚR/Ś-V-mb/6811/18/06 z dnia
20.05.2006 r., na odprowadzanie oczyszczonych ścieków do Zatoki Gdańskiej
Termin ważności decyzji upływa dnia 31.03.2011 r.

Średnie stężenia i ładunki wskaźników zanieczyszczeń w ściekach
odprowadzanych z oczyszczalni "Wschód" do morza w 2008 r.
Wskaźnik
Wg pozwolenia
W odpływie ścieków
zanieczyszczeń
wodno-prawnego
w 2008 roku
3
Stężenie mg/dm
Ładunek
Stężenie
Ładunek
kg/dobę
mg/dm3
kg/dobę
BZT5
15
2 700
6,0
490
CHZT
150
27 000
48,60
3 979
Zawiesina ogólna
30
5 400
12,50
1 023
Azot ogólny
15
2 700
11,81
967
Fosfor ogólny
1,5
270
0,64
52
Tabela 30.
Źródło: Ocena stanu środowiska w gminie Gdańsk za 2008 r. (www.gdansk.pl)
Około 2,4 % mieszkańców Gdańska nie posiada warunków do odprowadzenia
ścieków do kanalizacji sanitarnej. Na terenach nie skanalizowanych (na Wyspie
Sobieszewskiej, w Olszynce, Rudnikach, Oruni Dolniku, Klukowie, Łostowicach, Św.
Wojciechu, Letnicy, Kolonii Uroda, Barniewicach i w Kokoszkach) ścieki gromadzone
są w zbiornikach (szambach), z których wywożone są do stacji zlewnych. Zbiorniki te
nie zawsze są szczelne, a część ścieków odprowadzana jest nielegalnie do gruntu
lub wód powierzchniowych. Taki stan stwarza potencjalne zagrożenie skażenia
środowiska.
Ścieki przemysłowe są oczyszczane w oczyszczalniach zakładowych, lub po
wstępnym podczyszczeniu, odprowadzane do miejskiej sieci kanalizacyjnej. Udział
ilości ścieków z zakładów przemysłowych w ściekach dopływających do oczyszczalni
„Wschód” wyniósł 9,34%.
4
Wody zagrożone 40-50 mg NO3/l i wody zanieczyszczone powyżej 50 mg NO3/l.
154
proeko
Zakłady zlokalizowane na terenie miasta Gdańska w rejonie planowanego
przedsięwzięcia posiadające własne oczyszczalnie, z których ścieki odprowadzane
są do wód powierzchniowych to:

Przedsiębiorstwo “COMAL” sp. z o.o.;

“PORT SERVICE” sp. z o.o.;

Zarząd Portu Gdańsk S.A. ;

„SIARKOPOL GDAŃSK” S.A.;

„GRUPA LOTOS” S.A.;

„Malteurop Polska” sp. z o.o.
Przekształcenia obiegu wód
Pod względem hydrograficznym miasto Gdańsk dzieli się na szereg zlewni, z
których wody gruntowe i deszczowe odprowadzane są do wód powierzchniowych. W
rejonie obszaru planowanego przedsięwzięcia wody opadowe, roztopowe i
drenażowe odprowadzane są:

grawitacyjnie, między innymi do rzeki Motławy;
mechanicznie, poprzez pompowanie melioracyjne - do rzek: Martwej Wisły, i
Motławy (poldery Olszynka, Płonia Mała, Rudniki, Stogi.
W otoczeniu obszaru planowanego przedsięwzięcia występują następujące
urządzenia osłony przeciwpowodziowej:


wrota przeciwsztormowe Grodza Kamienna i Wrota Żuławskie zlokalizowane
odpowiednio na Motławie i Opływie Motławy oraz wrota zlokalizowane na
Rozwójce (Kanale Pleniewskim) w ul. Sztutowskiej,

śluza w Przegalinie i lewostronny wał Wisły, wały Martwej Wisły oraz wały
wewnętrzne Żuław Gdańskich,
pompownie melioracyjne.
Administratorami wód powierzchniowych oraz ww. urządzeń znajdujących się w
granicach Gminy Gdańsk są: Miasto Gdańsk, Urząd Morski, Regionalny Zarząd
Gospodarki Wodnej w Gdańsku oraz Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych
Województwa Pomorskiego w Gdańsku. Utrzymaniem i eksploatacją kanalizacji
deszczowej oraz urządzeń osłony przeciwpowodziowej należących do Miasta
Gdańska zajmuje się spółka z o.o. “Gdańskie Melioracje”. Utrzymanie urządzeń
melioracji wodnych szczegółowych (rowy, stawy, dreny) należy do właścicieli posesji,
na których są położone.

3.4.3. Źródła i stan zanieczyszczenia atmosfery
Główne źródło zanieczyszczeń powietrza w Gdańsku stanowią energetyka i
przemysł, zlokalizowane głównie we wschodniej części miasta w rejonie
planowanego przedsięwzięcia (w tym m. In. Elektrociepłownie Wybrzeże Gdańsk
oraz kotłownia rejonowa przy ul. Zawiślańskiej w dzielnicy Stogi, „Siarkopol Gdańsk”
S.A. „Grupa Lotos” S.A.). Udział ww. źródeł w globalnej emisji szacunkowo określa
się na 70% - 80% („Ocena stanu środowiska w gminie Gdańsk za 2008 r.”).
Badania stanu czystości powietrza na terenie Gminy Gdańsk prowadzi:
155
proeko
Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczną w Gdańsku;
Inspekcja Ochrony Środowiska – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w
Gdańsku;
 Fundacja ARMAAG (Agencji Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji
Gdańskiej) poprzez sieć automatycznych stacji pomiarowych.
Najbliższe punkty pomiarowe w otoczeniu planowanego przedsięwzięcia to:
 WSSE (Nowy Port ul. Na Zaspę 31a, Śródmieście ul. Rajska 6, Głęboka 11)
 Armaag stacja nr 2 (AM2) Gdańsk Stogi, ul. Kaczeńce
Wyniki pomiarów badanych zanieczyszczeń powietrza na terenie Gdańska
wg oceny dokonanej przez Wojewódzką Stację Sanitarno – Epidemiologiczną
(WSSE) w Gdańsku („Ocena stanu środowiska w gminie Gdańsk za 2008 r.”):
A. Dwutlenek siarki
Główne źródła emisji dwutlenku siarki to spalanie węgla i innego opału do
ogrzewania mieszkań, przemysł oraz transport samochodowy. W związku z
powyższym stan zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki uzależniony jest od
pory roku. Średnioroczne stężenia dwutlenku siarki (Sa) w 2008 r. w stosunku do
roku 2007 we wszystkich dzielnicach Gdańska obniżyły się i kształtowały znacznie
poniżej wartości dopuszczalnej Da = 20 µg/m3. Stężenia średnioroczne w
poszczególnych dzielnicach Gdańska wynosiły od 1,2 do 4,7 µg/m3. Najwyższe
stężenia zarówno średnioroczne, jak i dla okresu grzewczego nadal występowały w
Nowym Porcie. W dzielnicy tej zanotowano także najwyższą wartość średniodobową
S24 = 37 µg/m3 przy dopuszczalnej wartości D24=125 µg/m3.
B. Dwutlenek azotu
Zasadniczymi źródłami emisji tlenków azotu są procesy grzewcze oraz emisja
zanieczyszczeń z komunikacji. Średnioroczne stężenie dwutlenku azotu (Sa) w 2008
r. w większości dzielnic Gdańska utrzymywały się na podobnym poziomie w
porównaniu z 2007 r. czyli poniżej wartości dopuszczalnej Da=40 µg/m3. Wartości
średniorocznych stężeń w Gdańsku wynosiły od 20,7 µg/m3 do 28,7 µg/m3.
Najwyższą zmierzoną wartość średniodobową wynoszącą S24= 77 µg/m3
zanotowano w Gdańsku Wrzeszczu przy ul. Legionów. Dopuszczalna wartość
średniodobowa dwutlenku azotu nie jest normowana.
C. Pył zawieszony. Stężenie pyłu zawieszonego
W 2008 r., pomiary pyłu zawieszonego prowadzono dwiema metodami:
 metodą reflektometryczną – na pięciu stanowiskach pomiarowych,
 metodą wagową z separacją frakcji (PM10) – na jednym stanowisku pomiarowym.
Średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego w 2008 r. mierzonego metodą
reflektometryczną w stosunku do 2007 r. w większości dzielnic Gdańska uległo
spadkowi. Średnie stężenia (Sa) w poszczególnych dzielnicach wynosiły od 7 do 9,8
µg/m3 przy wartości dopuszczalnej Da= 40 µg/m3.
Najwyższe stężenie średniodobowe S24= 108 µg/m3 stwierdzono w Gdańsku
Wrzeszczu przy ul. Legionów, przy wartości dopuszczalnej D24=50 µg/m3.
Dopuszczalny poziom D24=50 µg/m3 przekroczony został na pięciu stanowiskach
pomiarowych. Częstotliwość przekroczenia wyniosła od dwóch w Gdańsku Morenie
do czterech razy w Gdańsku Śródmieściu (dopuszczalna częstotliwość przekroczenia
dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym wynosi 35 razy).


156
proeko
W 2008 r. tak jak w roku 2007 na jednym stanowisku pomiarowym w Gdańsku
prowadzono pomiary pyłu zawieszonego PM 10, w którym oznaczono metale: ołów
(Pb), kadm (Cd), nikiel (Ni), arsen (As) oraz substancje smołowe i wielopierścieniowe
węglowodory aromatyczne (WWA): benzo/a/antracen, chryzen, benzo/b/fluoranten,
benzo/k/fluoranten, dibenzo/a,h/antracen, benzo/g,h,i/perylen oraz benzo/a/piren):
 pył zawieszony PM 10 -średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM 10 w 2008
r. utrzymywało się na nieznacznie wyższym poziomie niż w 2007 r. i wyniosło
24,2 µg/m3, co odpowiada 60,5 % dopuszczalnego poziomu Da= 40 µg/m3.
Najwyższe zmierzone stężenie średniodobowe wyniosło 151 µg/m3, co stanowi
prawie 3-krotne przekroczenie wartości dopuszczalnej D24= 50 µg/m3;
odnotowano na tej stacji 16 dni z przekroczeniami (dopuszczalna liczba
przekroczenia poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym wynosi 35 razy);
 metale: ołów, kadm, nikiel, arsen (w pyle zawieszonym) - stwierdzone w 2008 r.
średnioroczne stężenia (Sa), podobnie jak w 2007 r., nie przekraczają wartości
dopuszczalnych żadnego z badanych metali; średnioroczne stężenia metali
wynoszą:
na stacji WSSE w Gdańsku przy ul. Głębokiej:
ołowiu - 0,04 µg/m3, co stanowi 8 % wartości dopuszczalnej Da=0,5 µg/m3,
kadmu - 0,8 ng/m3, co stanowi 16 % wartości dopuszczalnej Da= 5 ng/m3,
niklu - 2,0 ng/m3, co stanowi 10 % wartości dopuszczalnej Da=20 ng/m3;
na stacji WIOŚ w Gdańsku przy ul. Leczkowa:
ołowiu - 0,01 µg/m3, co stanowi 2 % wartości dopuszczalnej Da=0,5 µg/m3,
kadmu - 0,3 ng/m3, co stanowi 6 % wartości dopuszczalnej Da= 5 ng/m3,
niklu - 1,3 ng/m3, co stanowi 6,5 % wartości dopuszczalnej Da=20 ng/m3,
arsen - 1,0 ng/m3,co stanowi 16,7 % wartości dopuszczalnej Da=6 ng/m3.
 benzo/a/piren - średnioroczne stężenie (Sa) benzo/a/pirenu w 2008 r. wyniosło
1,6 ng/m3 i przekroczyło wartość docelowego poziomu dopuszczalnego
wynoszącą Da= 1 ng/m3; średnioroczne stężenie (Sa) benzenu w stosunku do
2007 r. wzrosło i wyniosło 1,0 µg/m3, co stanowi 20% dopuszczalnego poziomu
Da=5 µg/m3 .
W 2008 r. w ramach Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej
Fundacja ARMAAG prowadziła na terenie Gminy - Miasta Gdańska pomiary
zanieczyszczeń powietrza i parametrów meteorologicznych w pięciu automatycznych
stacjach pomiarowych. Najbliższa z nich w stosunku do obszaru planowanego
przedsięwzięcia znajduje się w Gdańsku, Stogach przy ul. Kaczeńce.
Tabela 31.
Zanieczyszczenia
SO2
Stężenia zanieczyszczeń atmosfery w Gdańsku Stogach [g/m3] w
2008 r.
Wskaźnik
Maksymalne stężenia
średniodobowe
Stężenie średnioroczne
Maksymalne stężenia 1-godzinne
Rok
grzewczy
letni
grzewczy
letni
NO2
Maksymalne stężenia 1-godzinne
Pył PM 10
Maksymalne stężenia
średniodobowe
2008
36,1
25,7
6,2
114,7
195,2
14,0
grzewczy
letni
grzewczy
letni
57,5
72,5
131,5
68,2
2009
Norma
32,3
125
6,17
20
77,0
350 (24)
14,8
40
99,2
200 (18)
104,5
50 (35)
157
proeko
22,3
24,84
40
Źródło: Ocena stanu środowiska w gminie Gdańsk za 2008 r. (www.gdansk.pl)
Ocena roczna jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2009, 2010.
W roku 2008 przekroczenia wartości dopuszczalnych stężeń średniodobowych
opadu pyłu wystąpiły we wszystkich stacjach. Maksymalne stężenie średniodobowe
zanotowano w okresie grzewczym na stacji w Gdańsku, Stogach (9 dni z
przekroczeniami pyłu przy dopuszczalnej częstości 35 dni w roku). W 2009 r. na tej
stacji częstość przekroczeń stężeń średniodobowych opadu pyłu zanotowano 19
razy.
W „Ocenie stanu środowiska w gminie Gdańsk za 2008 r.” na podstawie
otrzymanych w 2008 r. wyników pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego wykonywanych na stacjach monitoringowych Wojewódzkiej Stacji
Sanitarno – Epidemiologicznej w Gdańsku oraz Fundacji Agencji Regionalnego
Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej, stwierdzono że:
 średnioroczne stężenia zanieczyszczeń energetycznych tj. dwutlenku siarki,
dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego PM10 nie przekroczyły wartości
normowanych w żadnej z badanych dzielnic Gdańska; w porównaniu do 2007 r.
stężenia średnioroczne dwutlenku siarki i pyłu uległy obniżeniu, natomiast dla
dwutlenku azotu odnotowano nieznaczny wzrost;
 stężenie średnioroczne pyłu zawszonego PM10 osiągnęło 60,5 % wartości
dopuszczalnej; każda ze stacji notowała przekroczenia pyłu zawieszonego PM10;
w porównaniu do 2007 r. odnotowano znacznie mniejszą ilość dni z
przekroczeniami tj. 16 (33 dni w 2007r.) przy dopuszczanej częstości 35 dni w
roku.
 stężenia metali oznaczanych w pyle zawieszonym PM 10 (ołowiu, kadmu, niklu)
utrzymywały się poniżej wartości dopuszczalnych;
 stężenia średnioroczne benzenu w 2008 r. nie były przekroczone ale nieznacznie
wzrosły w stosunku do roku poprzedniego; średnioroczne stężenie benzenu
osiągnęło 20 % wartości dopuszczalnej;
 stężenie średnioroczne benzo(a)piranu w pyle zawieszonym PM10 wyniosło 1,6
ng/m3 przy wartości docelowego poziomu substancji w powietrzu wynoszącym
1,0 ng/m3 (2013r. termin osiągnięcia docelowego poziomu);
 odnotowano pojedyncze przekroczenia 8 h normy ozonu;
 w dalszym ciągu bardzo zróżnicowany jest poziom zanieczyszczenia powietrza w
poszczególnych rejonach miasta.
Generalnie stwierdzono w porównaniu do roku poprzedniego poprawę stanu
aerosanitarnego na terenie Gdańska, głównie w efekcie ograniczania „niskiej emisji”
przez zmianę systemów ogrzewania, poprawy jakości dróg i płynności ruchu oraz
wymiany taboru komunikacji miejskiej.
W „Rocznej ocenie jakości środowiska w województwie pomorskim za 2009 r.” w
aglomeracji miejskiej stwierdzono niedotrzymane poziomów dla pyłu zawieszonego
PM10, niedotrzymanie poziomów docelowych (do 2013 r.) benzo(a)pirenu i
niedotrzymanie poziomów dla ozonu w przypadku celów długoterminowych (do 2020
r.)
158
proeko
3.4.4. Klimat akustyczny
Tereny zagrożone ponadnormatywnymi poziomami hałasu w mieście Gdańsku
położone są wzdłuż najważniejszych ciągów komunikacyjnych: al. Zwycięstwa, al.
Grunwaldzkiej, al. Rzeczypospolitej, ul. Chłopskiej, ul. Kołobrzeskiej, ul. Jana z
Kolna, al. Hallera (odcinek południowy), Słowackiego (odcinek dolny) oraz na trasach
wylotowych: ul. Kartuskiej (od skrzyżowania z ul. Jabłoniową), Trakcie św.
Wojciecha, ul. Elbląskiej. Wielkość natężenia hałasu w tych strefach mieści się w
przedziale 76–80 dB. Utrzymuje się on w pasie 40–400 m od krawędzi jezdni.
Tereny zakwalifikowane jako spokojne, o natężeniu hałasu mniejszym niż 55 dB.
Znajdują się głównie w dzielnicach nadmorskich (Sobieszewo, Błonia, Płonia) i
rolniczych (Olszynka, Rudniki) – rejon planowanego przedsięwzięcia.
Aktualnie dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku reguluje Rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 120 poz. 826 z dnia
5.07.2007 r.). Rozporządzenie określa zróżnicowane dopuszczalne poziomy hałasu,
w zależności od przeznaczenia terenu, wyrażone wskaźnikami hałasu L DWN, LN (mają
zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed
hałasem) oraz LAeq D i LAeq N (mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków
korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby)5.
W 2007 r. dla miasta Gdańska opracowana została mapa akustyczna miasta
(„Raport Końcowy Mapa Akustyczna Gdańska” BMT Cordah Sp. z o.o.; ACESOFT
Sp.
z
o.o.
2007)
zamieszczona
na
stronie
internetowej
www.gdansk.pl/zielony_gdansk.
Na mapie akustycznej Gdańska przedstawione zostały wyniki obliczeń tzn.
rozkłady wskaźników długookresowych hałasu dla pory dzienno-wieczorowo-nocnej,
(tzw. wskaźnik hałasu LDWN), oraz nocnej (wskaźnik LN), oddzielnie dla każdego
rodzaju hałasu (drogowy, kolejowy, tramwajowy, przemysłowy, lotniczy).
W rejonie planowanego przedsięwzięcia największy wpływ na klimat akustyczny
ma hałas drogowy i przemysłowy (zob. rys. 30a,b)
5
Wartości wskaźników długookresowych LDWN, LN oraz wskaźników LAeq D i LAeq N (równoważny poziom
dźwięku w porze dnia i porze nocy) są takie same w poszczególnych kategoriach
zagospodarowania).
159
proeko
Rys. 30a Mapa akustyczna Gdańska – hałas drogowy (pora dzienna)
Rys 30b Mapa akustyczna Gdańska – hałas przemysłowy (pora dzienna)
Źródło: Mapa akustyczna miasta Gdańska (www.gdansk.pl/zielony_gdansk)
160
proeko
3.4.5. Promieniowane elektromagnetyczne
Do głównych źródeł powstawania pól elektromagnetycznych należą:
 linie elektroenergetyczne i stacje transformatorowe,
 obiekty radiokomunikacyjne, w tym stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje
bazowe telefonii komórkowej,
 stacje radiolokacyjne.
Źródłami niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego są przede
wszystkim linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia i lokalnie główne punkty
zasilania (GPZ). Istotny wpływ na środowisko mają linie i stacje elektroenergetyczne
o napięciach znamionowych równych, co najmniej 110 kV i wyższych. W celu
zabezpieczenia ludzi przed szkodliwym promieniowaniem elektromagnetycznym
wyznaczane są strefy ochronne od linii wysokich napięć:
Wzrastający udział wśród źródeł promieniowania mają stacje przekaźnikowe
telefonii komórkowej. Promieniowanie stacji telefonii komórkowej emitowane jest na
dużych wysokościach (z reguły wieże z antenami o wysokości 40 - 60 m) i nie
stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzi. Normy techniczne i przepisy aktualnie
stosowane w Polsce dotyczące umieszczania anten stacji zabezpieczają wymagane
odległości od miejsc przebywania ludzi.
Promieniowanie jonizujące oparte jest przede wszystkim na poziomie radiacji ze
źródeł naturalnych, związanych z rozpadem pierwiastków promieniotwórczych
naturalnie występujących w przyrodzie. Zagrożenia w dziedzinie promieniowania
jonizującego mogą na obszarze opracowania stwarzać wyłącznie źródła
promieniowania pochodzące z zewnątrz. Poza naturalnymi źródłami promieniowania
znajdującymi się w glebie, wodzie i powietrzu, występują sztuczne źródła
promieniowania:

zamknięte źródła promieniowania o małej aktywności w szczelnej obudowie
używane w pracach diagnostycznych;

aparatura rentgenowska;

otwarte źródła promieniowania, które znajdują się w zakładach posiadających
materiały izotopowe używane do prac naukowych, w pracowniach medycznych.
Funkcjonowanie sztucznych źródeł promieniowania jonizującego nie stwarza
zagrożenia dla mieszkańców. Ewentualne awarie mogą mieć charakter wyłącznie
lokalny i nie zagrażają terenom sąsiednim.
3.4.6. Poważne awarie
Awaria urządzeń zawierających substancje toksyczne lub niebezpieczne oraz
kolizja środków transportowych przewożących takie materiały może stanowić
zagrożenie życia i zdrowia mieszkańców miasta, a także środowiska przyrodniczego.
Skupienie dużych obszarów zwartej zabudowy mieszkaniowej wzdłuż głównych
szlaków komunikacyjno-zaopatrzeniowych oraz bezpośrednie sąsiedztwo z
niektórymi zakładami przemysłowymi powodują, że największe zagrożenia występują
w Śródmieściu i Nowym Porcie (głównie zakłady mające znaczne ilości substancji
łatwo palnych, bazy magazynowo-dystrybucyjne ciekłych i gazowych produktów
naftowych oraz terminale przeładunkowe substancji niebezpiecznych).
161
proeko
W rejonie lokalizacji planowanego przesięwzięcia do zakładów o dużym i
zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej należą („Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania miasta Gdańska” 2007):

zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej:
1) PERN Baza Manipulacyjna i rurociąg Płock – Gdańsk, ul. Kępna,
2) Gaspol SA Morski terminal LPG, ul. Budowniczych Portu Północnego,
3) Rafineria Grupy Lotos, ul. Elbląska,
4) Naftoport Baza Przeładunku Paliw Płynnych Port Północny, ul. kpt. ż.w. W.
Pointa,
5) Zarząd Morskiego Portu Gdańsk SA.

zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej:
1) Polski Koncern Naftowy ORLEN SA. Baza Magazynowa nr 31, ul.
Chodackiego,
2) Polski Koncern Naftowy ORLEN SA. Baza Magazynowa nr 32, ul. Wiślna,
3) Polski Koncern Naftowy ORLEN SA. Baza Magazynowa nr 33, ul. Kujawska,
4) Siarkopol SA, ul. majora Sucharskiego.
3.4.7. Użytkowanie terenu a synantropizacja szaty roślinnej i fauny
(Ciechanowski Mateusz, Machnikowski Michał)
Szata roślinna środowiska wodnego
Synatropizację w odniesieniu do roślin wodnych należy łączyć z procesem
eutrofizacji. Z uwagi na położenie Martwej Wisły w aglomeracji miejskiej
oddziaływania na środowisko są duże. Dotyczą one: wzrostu poziomu biogenów,
koncentracji metali ciężkich, spływów zanieczyszczeń z lądu, zaśmiecania brzegów i
zasypywania gruzem. Synatropizacja polega głównie na eliminacji naczyniowej
roślinności wodnej i zastępowania jej przez odporne na zanieczyszczenia i
kosmopolityczne gatunki glonów nitkowatych. Przejawem synantropizacji jest
zmniejszenie pionowego zasięgu roślin w wodzie i redukcja strefy fotycznej.
Przykładem skrajnej synatropizacji roślinności wodnej jest Martwa Wisła na
odcinku od Polskiego Haka do Mostu Siennickiego. Brzegi rzeki są tu silnie
przekształcone, zabudowane. Woda ma bardzo niską przezroczystość < 0,5 m,
osady wysoką zawartość materii organicznej i dominuje w nich drobna frakcja ilasta.
Brzegi całkowicie pozbawione są naczyniowych roślin wodnych. Na głębokości do
0,5 m intensywnie rozwijają się maty Cladophora glomerata i Enteromorpha sp.
Szata roślinna lądowego otoczenia rzek
Teren opracowania znajduje się w obrębie miasta Gdańska, obejmując brzegi
ujściowych odcinka Wisły – Martwej i Śmiałej oraz przyujściowy fragment rzeki
Motławy. Zważywszy na historię miasta, liczącego sobie ponad tysiąc lat i od zarania
dziejów stanowiącego prężny ośrodek miejski, rozwijającego się przede wszystkimw
oprarciu o port morsko-wiślany, przekształcenia znacznej części brzegów Wisły i
Motławy w jego obrębie są tak pradawne, jak i bardzo silne.
W związku z intensywnym wykorzystywaniem osadniczym terenów nadwodnych
w rejonie Gdańska, ich szata roślinna wcześnie ulegała przekształceniom pod
162
proeko
wpływem człowieka. Prawdopodobnie powodowało to intensywny rozwój roślinności
ruderalnej, typowej dla miejsc przekształcanych przez gospodarczą działalność ludzi,
jednocześnie z pojawianiem się gatunków z odległych terenów, przywleczonych tu
zarówno z głębi lądu Wisłą, jak też gatunków zamorskich, ale jednocześnie
utrzymywaniem się miejscami roślinności wodnej i nadwodnej, typowej dla pierwotnej
szaty roślinnej obszaru ujściowego Wisły. Taki, interesujący pod względem
przyrodniczym, konglomerat utrzymywał się przez szereg stuleci, zaburzany silniej
jedynie poważniejszymi inwestycjami, jak np. przebudową systemu wodnego. Była to
np. budowa Nowej Motławy, czy budowa systemu fos, m.in. tzw. Opływu Motławy,
czy dostosowywanie brzegów zarówno Motławy, jak i Wisły w obrębie Gdańska, do
sprawniejszego wypełniania roli nabrzeży portowych, czy stoczniowych. Okresy
względnego spokoju przynosiły szybką regenerację roślinności wodnej i nadwodnej,
która sprawnie odtwarzała się, dzięki łatwemu napływowi diaspor z wodą oraz
specyfice siedliska. Można to było zaobserwować także w ostatnich
dziesięcioleciach, gdy po intensywnych czyszczeniach Motławy i jej Opływu, wkrótce
rozwijała się bujna roślinność wodna i nadbrzeżna.
Bardzo istotne zmiany w szacie roślinnej wód i pasa nadbrzeżnego Martwej Wisły
(Wisły Gdańskiej), przyniosły dwa doniosłej wagi zdarzenia – przerwanie się wód
wiślanych do morza, spiętrzonych zatorem lodowym w roku 1840, z utworzeniem
nowego ujścia – Wisły Śmiałej (Przełomu Wisły), a także otwarcie w roku 1895
sztucznego ujścia – Wisły Przekopu. Pozbawienie nurtu końcowego odcinka Wisły w
obrębie Gdańska (stąd nadana nazwa „Martwa” Wisła), oddziaływanie słonawych
wód morskich, wpływających do rzeki w okresie wiatrów sztormowych (tzw. „cofka”),
sprzyjało rozwojowi specyficznej nadmorskiej roślinności halofilnej. Jest to bardzo
rzadki składnik europejskiej szaty roślinnej, występujący na niewielkich odcinkach
wybrzeża, m.in. Bałtyku, i w ostatnich dziesięcioleciach zanikający, stąd tego typu
siedliska halofilne są objęte ochroną w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura
2000 (por. Herbich red. 2004a). Z racji swej specyfiki, roślinność halofilna była
obiektem badań, zarówno starszych (por. Abromeit i in. 1898-1940), jak i nowszych
(Piotrowska 1980), jednak nie zawsze były to badania dokładne, na co wskazują
doniesienia o obecności interesujących gatunków z tej grupy (np. Buliński 2000a).
W ostatnim stuleciu ważnym momentem w historii szaty roślinnej omawianych
terenów było wyzwolenie Gdańska w 1945 roku, w czasie którego uległa zniszczeniu
większość zabudowy Śródmieścia, poważne zniszczenia dotknęły tereny portowe i
stoczniowe. Spowodowało to cały szereg przekształceń, rzutujących na dalsze
przemiany szaty roślinnej. Już odgruzowywanie miasta przyniosło takie zmiany, gdy
np. zasypano usuwanym ze Śródmieścia gruzem zewnętrzny pas fosy – Opływu
Motławy. Zespoły gruzowisk, jakie na długie dziesięciolecia pozostały na niektórych
terenach nadbrzeżnych, jak np. na Wyspie Spichrzów, pozwoliły na długotrwałe
utrzymywanie się roślinności ruderalnej. Z kolei nowe inwestycje przemysłowe,
często duże i silnie wpływające na środowisko, powodowały nowego rodzaju
oddziaływania, wcześniej nie występujące. W ostatnich dziesięcioleciach zaistniał
cały ich szereg, w różnych punktach omawianego terenu.
Ocena szaty roślinnej terenu opracowania, obejmującego obrzeża Martwej Wisły,
Wisły Śmiałej oraz części Motławy w Gdańsku, może się opierać na stanie, jaki
ukształtował się w okresie ostatnich stu lat. Bogaty materiał, dotyczący flory
naczyniowej tego terenu, dostarczają badania całej rzeszy przyrodników (por.
Abromeit i in. 1898-1940), którzy śledzili występowanie gatunków, szczególnie
pasjonując się wynajdywaniem taksonów zawleczonych do portu gdańskiego z
163
proeko
innych rejonów świata, z materiałem balastowym. Z nowszych opracowań, bliższych
danych na temat flory Gdańska, w tym – terenów nadbrzeżnych Wisły i Motławy,
dostarcza praca Z. Schwarz (1967). Materiały do niej były jednak zbierane 50 lat
temu, co przy poważnych przemianach w obrazie miasta, spowodowało ich znaczną
dezaktualizację. Mimo położenia w obrębie dużego miasta, ośrodka akademickiego,
aktualnie tereny te są słabo poznane pod względem współczesnego stanu
środowiska przyrodniczego. Opracowania przyrodnicze, w tym – botaniczne, dotyczą
jedynie wybranych, cenniejszych fragmentów, jak np. rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”
(por. Przewoźniak red. 1996, Markowski, Lewczuk 2009), czy projektowanych od lat
użytków ekologicznych (por. Buliński, Przewoźniak 2002, Ciechanowski red. 2009)
lub wybranych typów roślinności, jak np. halofilnej (np. Piotrowska 1976, 1980), czy
psammofilnej (np. Piotrowska, Stasiak 1982). Zainteresowanie wzbudzała też
specyfika terenów nadrzecznych, tak odmiennych w swym pochodzeniu odcinków
Wisły, jak Wisły Śmiałej i Przekopu (Markowski, Stasiak 1980, 1988).
Poszczególne fragmenty terenu opracowania posiadają z ostatnich dziesięcioleci
wyrywkowe materiały, zbierane przeważnie w związku z planami zagospodarowania
przestrzennego lub rozpoznaniem przy okazji projektowania konkretnych inwestycji.
Materiały te w większości nie są publikowane. W druku ukazały się jedynie krótkie,
spopularyzowane opisy szaty roślinnej kilku dzielnic Gdańska, położonych w
otoczeniu Martwej Wisły i Motławy, ze zwróceniem uwagi na przyrodnicze
ciekawostki (np. Buliński 2000b, 2002a, b, 2003). Wdrażanie w Polsce europejskiej
sieci ekologicznej Natura 2000 zwróciło uwagę na wartość przyrodniczą terenów
przyujściowych dużej rzeki, wyróżnianych jako cenne siedlisko przyrodnicze, i
wskazanie do objęcia ochroną w postaci obszaru Natura 2000 „Ostoja w Ujściu
Wisły” terenów ujściowych Wisły Śmiałej oraz Przekopu Wisły. Wymagało to
zestawienia szeregu danych o występujących tu siedliskach przyrodniczych oraz
siedliskach gatunków chronionych w Unii Europejskiej, w ramach programu Natura
2000 (por. Standardowy Formularz Danych obszaru Natura 2000 PLH220044
„Ostoja w Ujściu Wisły”). Wciąż nie są to jednak szczegółowe dane, które
pozwalałyby na ocenę wartości przyrodniczej i delimitację obszaru.
Mimo rozmaitych intensywnych przemian środowiska w ciągu stuleci, jak również
poważnych przekształceń terenu, jakie miały miejsce w ostatnich dziesięcioleciach,
obszary przyujściowe Wisły w rejonie Gdańska wciąż wykazują szereg wysokich
walorów przyrodniczych, w tym – szaty roślinnej: zbiorowisk roślinnych i flory. Wynika
to z utrzymywania się, przynajmniej w wybranych fragmentach rzeki i jej obrzeży,
dogodnych siedlisk, dających szansę na trwanie wartościowej szaty roślinnej. W
okresie ostatnich kilkudziesięciu lat, na omawianym terenie, zaistniało szereg
inwestycji i zmian w gospodarczej działalności człowieka, które odcisnęły piętno na
szacie roślinnej. Wybrane, ważniejsze z nich omówiono krótko poniżej.
Na Martwej Wiśle, do lat 70. XX w. istniały dwie wyspy – Krakowiecka Kępa i
Przyłap, co można zobaczyć chociażby na starszych planach miasta. Likwidacja ich
stanowiła poważną zmianę w obrazie Wisły w obrębie Gdańska, w tym – obrazie
szaty roślinnej i mogła pociągnąć szereg dalszych przemian, których zakres i skalę
trudno obecnie nawet ocenić. Budowa rafinerii i jej funkcjonowanie, zapoczątkowane
w latach 70. ubiegłego wieku, stanowiło kolejny bardzo ważny etap w przemianach
obszaru Gdańska w rejonie Wisły. Zarówno osuszanie terenów żuławskich w Płoni,
jak też budowa urządzeń i wielkich zbiorników po obu brzegach rzeki, miały
niewątpliwie wpływ na warunki panujące tutaj. Kwestią nieznaną i dotąd praktycznie
niezbadaną, jest ewentualny wpływ działalności tego typu zakładu na szatę roślinną,
164
proeko
jak np. powodowane przez nie zanieczyszczenie powietrza. Budowa mostu
wantowego i przerzucenie uczęszczanej trasy drogowej przez Wisłę w Rudnikach,
stanowiło kolejny etap przemian tego terenu.
W okresie powojennym znaczne zmiany dotyczyły także obrzeży Wisły Śmiałej.
Na lewym brzegu rzeki pobudowano kilka przystani żeglarskich, jak w pobliżu
dojazdu ulicą Kutnowską – Stoczni Gdańskiej oraz im. Josepha Conrada, a w pobliżu
ujścia rzeki, koło bosmanatu portu – Akademickiego Klubu Morskiego i Narodowego
Centrum Żeglarstwa. Zagospodarowanie części brzegów tego akwenu na kluby
jachtowe, z wybagrowaniem basenów, tak koło Górek Zachodnich, jak też przy
samym ujściu rzeki, wprowadziło kolejne przekształcenia, wpływające na szatę
roślinna tego terenu. Bardzo duży wpływ na nią miało pogłębianie toru wodnego, a
zwłaszcza wylotu Wisły Śmiałej, powtarzane kilkukrotnie, a na przełomie lat 50. i 60.
XX w. szczególnie intensywne, ze złożeniem uzyskanego refulatu na terenie tzw.
Zielonych Wysp. Po obu brzegach tej rzeki, w tym – na terenie rezerwatu „Ptasi Raj”,
od kilku dziesięcioleci trwa poszukiwanie i wydobywanie bursztynu metodą
hydrauliczną. Mimo pozornie niewielkiego znaczenia dla rzeki i jej szaty roślinnej, tak
długotrwałe i związane z pozyskaniem i zrzuceniem wody działania, mogły również
przyczynić się do przemian nadrzecznej roślinności i flory.
Bardziej drastyczne zmiany brzegów Wisły dotyczą odcinków zajętych przez
zakłady przemysłowe. Część z nich, na terenach portowych, została zupełnie
zabudowana, w postaci betonowych nabrzeży. Nierzadko wyeliminowało to
całkowicie roślinność, nie tylko naturalnego pochodzenia, ale nawet synantropijną.
Część z tych nabrzeży jest obecnie naruszonych i powstałe wyrwy oraz rozmycia
umożliwiają rozwój szeregu gatunkom; wkraczają tu typowe rośliny nadwodne, jak
też wiele antropofitów. Szczególnie istotne zmiany nastąpiły w rejonie ujściowym
Motławy. Sam fakt sztucznego wykopania nowego jej odgałęzienia – Nowej Motławy,
jak również dawne i trwałe umocnienie brzegów od strony gdańskiej tzw. „Starówki”,
jak też Wyspy Spichrzów i Ołowianki – w części brzegów pozbawiły możliwości
występowania roślin. Takie z kolei miejsca, jak zrujnowane nabrzeża i ruiny po
spichrzach na Wyspie Spichrzów, pozwoliły na bujny rozwój roślinności ruderalnej,
ale też umożliwiły masowe występowanie niektórych roślin nadwodnych, takich jak
np. dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, objęty ścisłą
ochroną.
Drastyczne przeobrażenia, chociaż mniej widoczne przy pobieżnym oglądzie,
dotknęły brzegi Martwej Wisły od strony nizinnej, żuławskiej, między ujściem Opływu
Motławy (Gęsia Karczma), a Białym Dworkiem (Nabrzeże Retmanów). Dopiero
analiza składu warstw, budujących wysoki do kilka metrów brzeg, podcinany falami
rzeki, wskazuje, że jest to obcy substrat, jak gruz, śmieci, ziemia, czy piach, jakie
były tu zwożone przez całe lata, a nawet do chwili obecnej. Trudno się zatem dziwić,
że dominuje tu bujna roślinność ruderalna, z przewagą gatunków antropofitów, jakie
chętnie rozwijają się na śmietniskach, generowanych przez człowieka. Można
jedynie przypuszczać, że dawniej brzeg ten był niski, zalewany przez wody Wisły i
dominowała tu roślinność szuwarowa i bagienna, przypuszczalnie (na co wskazują
dawne dane florystyczne – por. Abromeit i in. 1898-1940, Schwarz 1967) ze
znacznym udziałem halofitów. Obecnie odnaleziono niewielki pasek niskiego brzegu,
zajętego przez ten typ roślinności. Zmienione drastycznie podłoże, dzięki wodzie
Wisły i zjawisku cofki, umożliwia jednak stałą obecność szeregu gatunków
słonolubnych, takich jak chociażby dzięgiel litwor nadbrzeżny, obecny tu w bardzo
165
proeko
dużej ilości, a także licznie notowane: aster solny Aster tripolium, mlecz błotny
Sonchus palustris i łoboda oszczepowata Atriplex prostrata w formie solniskowej.
Inny typ przemian dotyczy brzegów Martwej Wisły między Krakowcem i Stogami.
Jeszcze do lat 60. XX w. częściowo do brzegu przylegał pas terenu o mineralnej
glebie, zajęty przez pola uprawne (głównie uprawy zbożowe, np. żyta, ze względu na
stosunkowo ubogą, piaszczystą glebę), częściowo zaś dochodził rozległy kompleks
podmokłych łąk, zalewanych okresowo, o roślinności w dużym stopniu halofilnej,
ciągnący się wzdłuż rzeczki Łachy. Łąki były w tym czasie wykorzystywane
pastwiskowo i kośnie, utrzymując specyficzną szatę roślinną. Kolejne etapy
osuszania i zasypywania tych łąk, tak pod ciepłownię, jak też ogrody działkowe, a
obecnie nawet budownictwo mieszkaniowe – na trwałe wyeliminowało specyficzną
roślinność, wprowadzając zbiorowiska ruderalne, z dominacją antropofitów. Również
dawne pola uprawne zostały przekształcone w ogrody działkowe. W ostatnich latach
następuje kolejny etap przekształcania dużej części omawianego terenu, od strony
Krakowca, na ogrody działkowe.
Ogrody działkowe stanowią specyficzną formę użytkowania terenu, cechująca się
przeważnie bardzo wysokim zużyciem środków chemicznych, jak nawozy mineralne,
pestycydy, jak też wielkim urozmaiceniem uprawianych gatunków, a także słabo
kontrolowanym (lub wcale) sposobem postępowania np. z odpadami roślinnymi. Jest
to doskonale widoczne na brzegu Martwej Wisły w rejonie Stogów, gdzie obok
ogrodów działkowych brzeg jest w wielu miejscach zasypywany wyrzucanymi z
działek śmieciami – usuwanymi krzewami i drzewkami, skoszoną trawą,
wyrzucanymi z uprawy roślinami. Część z tego materiału gnije, część zakorzenia się i
wchodzi w skład roślinności nadbrzeżnej. Dzięki ogrodom wcześnie pojawiła się na
tym terenie np. kolczurka klapowana Echinocystis lobata, gatunek ekspansywny,
rozpowszechniający się w kraju.
Do lat 60. minionego wieku, Martwa Wisła stanowiła uczęszczany szlak wodny.
Liczne barki z towarami, zarówno ciągnięte przez holowniki, jak też pchane
pchaczami, albo też mniejsze barki motorowe, kursowały Wisłą, co wymagało
utrzymywania toru wodnego, a sam ruch jednostek wywoływał znaczne falowanie.
Miało to stały, niewątpliwy wpływ na warunki w strefie brzegowej, współkształtując
tutejszą szatę roślinną. Zanik żeglugi (przez lata pływały jeszcze rzadko małe
jednostki białej floty), spowodował, że ten czynnik został ograniczony, co najwyżej do
falowania wywołanego silniejszymi wiatrami. Mogło to ułatwić osiedlanie się wielu
roślin synantropijnych do samej wody, wcześniej eliminowanych przez działanie fal.
Wpływ tego czynnika nie był tu nigdy szczegółowo rozpatrywany, a może mieć też
istotne znacznie dla synantropizacji szaty roślinnej nad Wisłą w Gdańsku.
Innym skutkiem zaniku żeglugi było zamknięcie działalności przystani dla barek,
zarówno dla ich przeładunku, jak też postoju oraz zimowania. Zmieniło to sposób
zagospodarowania brzegów, a jednocześnie zatrzymało proces wydostawania się
diaspor rozmaitych roślin, jakie z barkami przypływały, co było nieuniknionym
elementem funkcjonowania transportu wodnego. Czynnik ten miał w przeszłości
prawdopodobnie kapitalne znaczenie dla pojawiania się w Gdańsku wielu gatunków
z głębi kraju, z naszych gór, a nawet ze strefy czarnomorskiej, co wiązało się z
intensywną działalnością flisacką – spławianiem rozmaitych towarów, a zwłaszcza
zboża, także drewna. Były one wyładowywane na brzegi dla przesuszenia,
oczyszczenia i przygotowania do dalszego transportu lub handlu, z czego znane były
zwłaszcza brzegi Wisły w rejonie Przeróbki (por. wyżej).
166
proeko
Dla kształtowania się szaty roślinnej brzegów rzeki duże znaczenie przez stulecia
miały fale powodziowe, jakie przechodziły Wisłą, gdy żywioł mógł w dużym stopniu
zmieniać i modelować aktualne warunki i osadzać niesiony materiał, w tym –
diaspory. Budowa obwałowań wzdłuż doliny Wisły, powstanie Wisły Śmiałej, a
nastopnie budowa Przekopu, w decydujący sposób zmieniły sytuację. Jednak
okresowo większe fale powodziowe docierają do Gdańska, jak to miało miejsce np.
pod koniec lat 70. XX w. Spowodowane wówczas liczne uszkodzenia brzegu łatano
workami z piaskiem, ale też zrzucanym w wyrwy gruzem i rozmaitym materiałem, jaki
był łatwo dostępny. Był to np. w rejonie Stogów gwałtowny krok w synantropizacji
brzegów rzeki. Po powodzi wykonano także na części brzegu między Krakowcem i
Stogami betonową opaskę. Już po kilku latach miała ona wiele uszkodzeń, a w nich,
jak również między płytami betonu, pojawiły się niektóre rośliny, związane z brzegiem
Wisły, jak np. liczny tu aster solny Aster tripolium.
Jednocześnie, w ostatnich dziesięcioleciach narastała gwałtownie motoryzacja,
co spowodowało penetracje samochodami wszelkich dostępnych miejsc. Dawna
ścieżka dla pieszych i rowerów, jaka biegła wzdłuż brzegów Wisły m.in. między
Stogami i Górkami Zachodnimi, została zamieniona na drogę gruntową, uczęszczaną
przez pojazdy mechaniczne. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że w okresie
powojennym rozbudowały się znacznie takie dzielnice miasta, przylegające do
Martwej Wisły, jak Przeróbka i Stogi. Powstanie wielu dużych bloków mieszkalnych
spowodowało skokowe zwiększenie liczby mieszkańców, którzy chętnie i często
odwiedzają brzeg rzeki, przyczyniając się do synantropizacji szaty roślinnej. Z
obecnością np. wędkarzy nad Wisłą wiąże się fakt dewastacji w szeregu miejscach
roślinności szuwarowo-halofilnej i ziołoroślowej na brzegach rzeki (siedliska
chronione w programie Natura 2000 – por. Herbich 2004a i c), jak np. koło Górek
Zachodnich, Stogów i Krakowca, oraz ich znaczne zaśmiecenie, ułatwiające rozwój
szeregu antropofitów.
Zupełnie brak jest informacji o ewentualnym wpływie na szatę roślinną fabryki
nawozów fosforowych, której odpady były przez dziesiątki lat składowane w Wiślince,
tworząc gigantyczną hałdę rozwiewanych po okolicy i wypłukiwanych, toksycznych
fosfogipsów. Na te zjawiska nakładało się, zwłaszcza w połowie zeszłego stulecia,
silne zanieczyszczenie wód Wisły, jakie dopływały do Gdańska. Beztroskie
wpuszczanie do największej polskiej rzeki toksycznych ścieków z setek zakładów
przemysłowych,
rozlokowanych
w
całej
Polsce,
wpuszczanie
solanki
wypompowywanej z kopalni Śląska, czy wrzucanie do cieku wszystkich zbędnych i
szkodliwych odpadów – było sposobem na pozbycie się niechcianych skażeń ze
znacznej części kraju. W latach 70. XX w. zanieczyszczenie wód Martwej Wisły w
Gdańsku było znaczne. Ten element oddziaływania na środowisko przyrodnicze nie
posiada udokumentowanego wpływu na szatę roślinną, jednak trudno wykluczyć, że
toksyczne, aktywne biologicznie związki chemiczne, nie miały wpływu na rośliny
wodne, a jednocześnie, pośrednio, destabilizując zatruwaną wodną faunę, zaburzały
funkcjonowanie wodnych i nadwodnych ekosystemów. W okresie ostatnich dwóch
dziesięcioleci sytuacja pod tym względem uległa znaczącej poprawie.
Obok przemian brzegów rzeki i jej ekosystemu, spowodowanych działalnością
człowieka, w ostatnich latach narasta istotny wpływ naturalnego czynnika, jaki się tu
pojawił. Zamieszkanie bobrów nad Wisłą Martwą i Śmiałą, ich gospodarowanie na
brzegach rzeki, a zwłaszcza kopanie nor i intensywne żerowanie, ze ścinaniem
drzew, wprowadziło kolejne przemiany tutejszej szaty roślinnej. Jak w dalszej
perspektywie czynnik ten będzie oddziaływał na roślinność obrzeży Wisły – trudno
167
proeko
obecnie ocenić; aktualnie w rejonie Nabrzeża Retmanów wpływ ten wydaje się duży.
Naturalnym czynnikiem, który „od zawsze” oddziaływał na szatę roślinną brzegów
Wisły, była rola samej rzeki. Tak duży ciek, niosący wody z terenów górskich oraz
zbierający dopływy z różnych krain Polski, zawsze niósł diaspory rozmaitych
gatunków, jakie z natury nie występowały na Pomorzu Gdańskim poza doliną Wisły.
Ich osadzanie się na brzegach, a jednocześnie specyfika warunków doliny dużej
rzeki, pozwalały na utrzymywanie się urozmaiconej roślinności, częściowo odmiennej
niż na terenach otaczających.
Podsumowując ocenę synantropizacji flory brzegów Wisły i Motławy w Gdańsku,
można stwierdzić, że zjawisko to trwa od wielu stuleci, przeplatając się z naturalnymi
procesami wzbogacania tutejszej szaty roślinnej w wiele gatunków z odległych stron.
Przenikanie się naturalnych procesów, z przemianami brzegów rzeki wynikającymi
bezpośrednio i pośrednio z działalności człowieka, trwa od tak dawna i jest
zjawiskiem tak zawiłym, że obecnie jest to trudne do rozdzielenia i krytycznego
rozpatrywania. Wydaje się wskazane, na obecnym etapie, podjęcie starań, aby w
możliwie największej ilości i jakości zachować zbiorowiska roślinne, jakie stanowią
nawiązanie do naturalnych zespołów, zasiedlających brzegi rzeki w przeszłości.
Pozwoli to na utrzymywanie się nadal cennej flory, w tym ze specyficznymi
gatunkami nadwodnymi, a zwłaszcza zestawem halofitów i roślin szuwarowych.
Ponieważ część cennych gatunków rośnie także w zbiorowiskach w dużym stopniu
zniekształconych, a nawet wręcz ruderalnych, ten typ roślinności również zasługuje
na utrzymywanie.
Niemożliwe jest wyeliminowanie pojawiania się nad Wisłą gatunków antropofitów,
które dostają się tu albo z wodami rzeki, albo z transportem drogowym lub są w inny
sposób zawlekane przez człowieka. Natomiast pożądane byłoby zahamowanie
dewastacji brzegów, w postaci zasypywania gruzem i innymi odpadami, a także
świadomego wprowadzania, zwłaszcza w większych ilościach, obcych gatunków,
szczególnie trwałych, jak drzewa i krzewy, czy byliny. Również przekształcanie
bogatych, wielogatunkowych zbiorowisk na brzegach, w tak modne obecnie w Polsce
trawniki, w „typie pola golfowego”, nie jest wskazane. Wszelkie prace nad
umacnianiem i zabezpieczaniem brzegów powinny uwzględnić potrzebę dalszego
utrzymywania warunków, dla trwania obecnej tu roślinności, zwłaszcza zbiorowisk
szuwarowych i halofilnych, a także utrzymywania się nadal bogatych populacji
gatunków objętych ochroną ścisłą, a jednocześnie typowych dla tego terenu, jak
aster solny Aster tripolium, dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp.
litoralis i mlecznik nadmorski Glaux maritima. Jedynie wybrane fragmenty brzegów,
które ze względu na projektowane nabrzeża dla statków, muszą być zabudowane,
będzie trzeba wyłączyć z funkcji utrzymywania interesującej, „nadwiślańskiej” szaty
roślinnej. Jednak nawet w takich obiektach, możliwe jest utworzenie dogodnych
miejsc dla utrzymywania skupień tej cennej roślinności, pełniącej jednocześnie rolę
ozdobną (dzięgiel litwor bywa uprawiany, jako roślina ozdobna, a aster solny również
prezentuje się malowniczo).
Fauna
Herpetofauna Martwej Wisły na badanym odcinku i ujściowego odcinka Motławy
oraz ich brzegów jest silnie zubożona w porównaniu z herpetofauną Wisły Śmiałej i
przyległych do niej zbiorników wodnych (Zielone Wyspy, Ptasi Raj), przy czym
spadek liczebności płazów i gadów oraz spadek ich bogactwa gatunkowego w
168
proeko
dużym stopniu zaszły w ostatnich kilku latach. Na temat synantropizacji ssaków
niewiele wiadomo, ponieważ grupa ta nie została właściwie poznana na omawianym
terenie. Na brzegach Martwej Wisły, między Kanałem Płoni a mostem wantowym,
znajdują się wciąż duże powierzchnie nie zajęte pod zabudowę, porośnięte
roślinnością łąkową, ruderalną lub szuwarową, dostarczają one potencjalnie siedlisk
licznym gatunkom ssaków, o ile nie wymagają one do swojego bytowania
rozleglejszych zakrzewień i zakrzewień. Odcinek Martwej Wisły między mostem
wantowym a Polskim Hakiem jest już prawdopodobnie znacznie zubożony w
teriofaunę, zaś ujściowy odcinek Motławy i jego brzegi wykorzystuje już tylko kilka,
skrajnie synantropijnych i związanych z zabudową gatunków (kuna domowa, szczur
wędrowny, mroczek późny).
Rejon Wisły Śmiałej cechuje się bogatą – jak na warunki dużej aglomeracji w
północnej Polsce – herpetofauną. Zielone Wyspy w Górkach Zachodnich i rezerwat
„Ptasi Ra” cechują się wyjątkowo dużymi populacjami płazów, szczególnie z grupy
żab zielonych, oraz relatywnie wysokim bogactwem gatunkowym płazów i gadów.
Zgrupowania tych zwierząt tylko w niewielkim stopniu uległy negatywnemu wpływowi
antropopresji. Mimo znacznego przekształceniu siedlisk przez człowieka, również
teriofauna – przynajmniej w granicach rezerwatu „Ptasi Raj” – nie wykazuje
szczególnych przejawów zubożenia, spowodowanego antropopresją; występują tu
zarówno ssaki związane z obszarami wodno-błotnymi, jak i ssaki leśne. Sprzyja im
trudno dostępny teren i duże odległości od zabudowy, zapewniające spokój nawet
dużym gatunkom.
Najbogatsze pod względem awifauny są najbardziej zróżnicowane przyrodniczo i
najbardziej dynamiczne środowiska ujść Wisły – Śmiałej (rezerwat „Ptasi Raj”) i
Przekopu (rezerwat „Mewia Łacha”). Znacznie uboższa jest awifauna rejonu Martwej
Wisły, gdzie otoczenie jest w dużym stopniu zurbanizowane, w tym w postaci dużych
zespołów przemysłowych. W rezerwacie „Mewia Łacha” stwierdzono występowanie
130 gatunków ptaków, w rejonie rezerwatu „Ptasi Raj” 98 gatunków, a na Martwej
Wiśle i w jej otoczeniu 67 gatunków.
Jak już stwierdzono (rozdz. 3.2.3.7.) wyjątkowo uboga jest awifauna odcinka
Motławy, który będzie podlegał planowanej inwestycji. Na nurcie rzeki stwierdzono
wyłącznie żerujące (dokarmiane przez ludzi) łabędzie nieme oraz krzyżówki. Inne,
nieliczne gatunki ptaków obserwowane były wśród zabudowy sąsiadującej z rzeką,
bądź przelatujące nad korytem.
3.5. Użytkowe zasoby przyrodnicze (Przewoźniak Maciej)
3.5.1. Potencjał wodny
Potencjał wodny na obszarze Gdańska, w rejonie planowanego przedsięwzięcia
określają:
 bardzo duże zasoby wód podziemnych, zwłaszcza kredowych i
czwartorzędowych oraz kredowych, należących odpowiednio do głównych
zbiorników wód podziemnych nr 111 i 112 - na obszarze Gdańska występują
bardzo dobre warunki dla zaopatrzenia w wodę z zasobów podziemnych. 75%
wody dla potrzeb komunalnych pochodzi z ujęć wód podziemnych o generalnie
dobrej jakości; potencjalny problem może stanowić ingresja wód morskich do
ujęć przymorskich;
169
proeko

położenie nad Martwą Wisłą oraz jej dopływem Motławą wraz z Radunią - wody
Martwej Wisły i Motławy ze względu na stan zanieczyszczenia nie nadają się
aktualnie dla potrzeb komunalnych;
 położenie nadmorskie.
Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 112 „Żuławy Gdańskie” obejmuje warstwy
wodonośne czwartorzędu. Dokumentacja GZWP nr 1126 została zatwierdzona
decyzją Ministra Środowiska nr DG/kdh/ED/489-6274/2001 w dniu 29 czerwca 2001
r. Łączna powierzchnia GZWP 112 wynosi 90,5 km2 a łączne zasoby dyspozycyjne
2700 m3/24h (23,2652mln m3/rok). Średnia głębokość ujęć na obszarze GZWP 112
wynosi 5-10 m. Poziom narażony jest na zanieczyszczenie od powierzchni ziemi.
W dokumentacji, na terenie zbiornika i obszaru ochronnego zaproponowano
wprowadzenie następujących zakazów:

zakaz lokalizowania inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi,
wykaz inwestycji wg § 1 Rozporządzenia MOŚZNiL z dnia 14.07.1998 r. Dz. U. nr 93
poz. 59,

zakaz lokalizowania inwestycji szkodliwych dla środowiska wodnego lub mogących
pogorszyć ten stan ze względu na wytwarzane przez nie ścieki, emitowane pyły i gazy
oraz składowane odpady a w szczególności:
– lokalizowania wysypisk odpadów niebezpiecznych i innych nie zabezpieczonych
przed przenikaniem do podłoża substancji toksycznych oraz innych szkodliwych
dla środowiska,
– prowadzenia rurociągów transportujących substancje chemiczne mogące
zanieczyścić wody,
– budowy baz paliw płynnych i obiektów ich przeładunku bez koniecznych
zabezpieczeń,
– budowy autostrad i dróg ekspresowych bez koniecznych zabezpieczeń.
Na obszarze ochronnym zaproponowano wprowadzenie nakazów:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
realizacji nakazów, wprowadzonych decyzjami ustanawiającymi strefy ochronne
komunalnych ujęć wody,
likwidacji nielegalnych składowisk odpadów,
wybudowania sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej w celu zorganizowania
prawidłowej gospodarki wodno – ściekowej,
prowadzenia działalności gospodarczej przy zastosowaniu technologii nie
pogarszających stanu środowiska wodno – gruntowego
na obszarach użytkowanych rolniczo oraz na terenach ogrodów działkowych
kontrolowania stosowanie środków ochrony roślin,
prowadzenia monitoringu jakości wód podziemnych w rejonie wszystkich obiektów, które
mogą stanowić zagrożenie dla jakości wód podziemnych oraz monitoringu regionalnego
GZWP 112.
W rejonie planowanego przedsięwzięcia nie występują ujęcia wód podziemnych.
Najbliższe zlokalizowane na równie aluwialnej Żuław to ujęcia: „Grodza Kamienna”,
„Lipce”, „Sobieszewo” i „Świbno”.
6
Dokumentacja hydrogeologiczna Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 112 Żuławy
Gdańskie, 2000, Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o., Gdańsk.
170
proeko
Na obszarze miasta i w jego otoczeniu występują wyjątkowe warunki dla rozwoju
transportu wodnego - morskiego i śródlądowego. Ich wykorzystaniu ma służyć
realizacja planowanego przedsięwzięcia.
Z potencjałem wodnym środowiska przyrodniczego wiąże się w szczególny
sposób problem zagrożenia powodziowego (zob. rozdz. 3.2.).
W kompleksowej ocenie potencjał
przedsięwzięcia jest bardzo duży.
wodny
rejonu
planowanego
3.5.2. Walory rekreacyjno-turystyczne
W Gdańsku występują wyjątkowe, zróżnicowane
walory środowiska
przyrodniczego dla rozwoju funkcji rekreacji i turystyki. sześć typów terenów
posiadających przyrodnicze walory rekreacyjne. Zgrupowane są one w sześciu
rejonach:
 rejony przybrzeżne morza, plażowo – parkowy i plażowo – leśny (od Jelitkowa po
Wyspę Sobieszewską));
 rejon zalesionej strefy krawędziowej wysoczyzny morenowej,
 rejony leśne wierzchowiny wysoczyzny (Złota Karczma – Firoga – Kokoszki, Lasy
Otomińskie);
 rejony jeziorne wierzchowiny wysoczyzny (Osowa – Wysoka, Jasień);
 rejony żuławskie – rzeczne: Martwej Wisły i Wisły Śmiałej oraz Przekopu Wisły.
 enklawy miejskich terenów zielonych.
Planowane przedsięwzięcie położone jest w rejonie rzeczno-żuławskim Martwej
Wisły i Wisły Śmiałej, w pobliżu rejonu przybrzeżnego morza w otoczeniu Stogów.
Podstawowe cechy wymienionych rejonów rekreacyjnych przedstawiają się
następująco:
 rejon żuławski – rzeczny Martwej Wisły i Wisły Śmiałej,
 bardzo duże walory dla sportów wodnych (korzystne parametry hydrologiczne,
dwa połączenia z morzem);
 przenikanie struktur miejskich o wielkich, turystycznych walorach kulturowych
(Motława);
 bardzo zróżnicowany charakter lądowego otoczenia - od terenów rolniczych po
skrajnie zdewastowane przyrodniczo tereny przemysłowo-portowe;
 poprawiający się stan zanieczyszczenia wód, ale aktualnie ograniczający
możliwość ich bezpośredniego użytkowania rekreacyjnego (kąpiele);
 rejon przybrzeżny morza w otoczeniu Stogów:
 bardzo duża przydatność dla rekreacji, będąca efektem dobrej dostępności,
charakteru geodynamiki brzegu i typu plaż;
 duża chłonność rekreacyjna plaż ograniczona głównie komfortem wypoczynku a
nie warunkami przyrodniczymi;
 wartościowe przyrodniczo i krajobrazowo zaplecze plaż (lasy nadmorskie i
założenia parkowe);
171
proeko
 sąsiedztwo Potu Północnego – krajobraz miasta portowego;
 stan czystości przybrzeżnych wód morskich kwalifikujący dopuszczenie kąpielisk
do użytkowania.
W kompleksowej ocenie potencjał rekreacyjno-turystyczny środowiska
przyrodniczego rejonu lokalizacji planowanego przedsięwzięcia jest bardzo
duży. Dodatkowo powiększają go walory dziedzictwa kulturowego.
3.5.3. Zasoby ryb
Martwa Wisła w bardzo ograniczonym zakresie wykorzystywana jest jako akwen
rybactwa śródlądowego. Poławiane są tu typowe dla rzek gatunki, jak leszcz, okoń,
krąp, sandacz i płoć. Na Wiśle Śmiałej w połowach rybackich przeważają leszcz,
okoń i sandacz. Jedynym rybakiem jest p. Wróblewski.
Znaczenia rybackiego nie ma ujściowy odcinek Motławy.
3.5.4. Potencjał agroekologiczny
Najlepszym
wyznacznikiem
potencjału
agroekologicznego
środowiska
przyrodniczego są kompleksy rolniczej przydatności gleb, stanowiące "zbiorcze typy
siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej". Obejmują one tereny o podobnych
właściwościach rolniczych, najbardziej odpowiednie dla rozwoju i plonowania
poszczególnych roślin uprawnych. Kompleksy wyznacza się z uwzględnieniem
charakteru i właściwości gleb (typ, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne i chemiczne,
stopień kultury) oraz lokalnych warunków klimatycznych, geomorfologicznych i
wilgotnościowych.
W obrębie Żuław Gdańskich występują wysokiej jakości gleby (głównie kompleksy
rolniczej przydatności gleb 1 - 3), ale niekorzystne są tam warunki wodne
(konieczność odwodnień w układzie polderowym). Tereny sąsiadujące z Martwą
Wisłą na odcinku Kanał Płonie – ujście Motławy są wykorzystywane rolniczo w
znikomym stopniu. Użytkowanie takie utrzymuje się jeszcze w rejonie Stogów.
Generalnie, w ocenie uwzględniającej powierzchnię użytków rolnych i
warunki siedliskowe, potencjał agroekologiczny rejonu planowanego
przedsięwzięcia jest mały, gospodarczo nieistotny.
3.5.5. Potencjał leśny
Lasy nie występują w sąsiedztwie planowanego przedsięwzięcia. Najbliższy
kompleks leśny tworzą ekosystemy lasów nawydmowych w rejonie Stogów. Są to
lasy ochronne różnych kategorii, nie mające znaczenia gospodarczego. Ich
podstawowe funkcje to funkcja fizjotaktyczna (glebochronna, wodochronna,
klimatyczna itd.) oraz funkcja krajobrazowa.
W kompleksowej ocenie potencjał gospodarczy leśny rejonu planowanego
przedsięwzięcia jest znikomy.
172
proeko
3.5.6. Zasoby surowców mineralnych
W rejonie planowanego przedsięwzięcia nie występują zasoby surowców
mineralnych, z wyjątkiem złóż bursztynu. Rejon Górek Zachodnim oceniany jest jako
obszar perspektywicznego występowania bursztynu, o zasobach kopaliny ok. 3,5 tys.
ton (Inwentaryzacja złóż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na
obszarze miasta Gdańska, 1995, Przed, Geologiczne., Oddz. Gdańsk). Większe
złoża znajdują się na Wyspie Sobieszewskiej. Od wielu lat bursztyn jest pozyskiwany
nielegalnie w rejonie Stogów.
W kompleksowej ocenie potencjał surowcowy rejonu lokalizacji planowanego
przedsięwzięcia jest mały.
3.5.7. Potencjał transurbacyjny środowiska
Potencjał transurbacyjny środowisk wynika przede wszystkim z warunków
fizjograficznych (ukształtowanie trenu, warunki geologiczne i wodne, warunki
klimatyczne) i z warunków ekologicznych (szata roślinna, fauna, ekosystemy). W
rejonie lokalizacji planowanego przedsięwzięcia występują:
 równina aluwialna:
 typ środowiska o niekorzystnych warunkach fizjograficznych ze względu na trudne
warunki gruntowo-wodne i zagrożenie powodziowe - odmorskie i odlądowe
(Wisła);
 od początków istnienia miasta następowało jego przystosowywanie dla potrzeb
budownictwa przez melioracje, nasypy i palowanie podłoża;
 możliwe jest dalsze uzdatnianie dla urbanizacji, ale kosztem dużych nakładów
ekonomicznych;
 nie występują istotne ograniczenia ekologiczne;
 mierzejowe wydmy nadmorskie:
 teren o zróżnicowanych warunkach dla urbanizacji, w rejonie Stogów o warunkach
niekorzystnych (morfometria, zagrożenie geodynamiczne);
 bardzo silne ograniczenia ekologiczne (chronione ekosystemy leśne);
Wielką wartość rejonu planowanego przedsięwzięcia w aspekcie ewentualnej
transurbacji stanowi renta położenia.
W
kompleksowej
ocenie
potencjał
transurbacyjny
środowiska
przyrodniczego w rejonie planowanego przedsięwzięcia jest umiarkowany, ale
możliwy do zwiększenia przez działania techniczne.
3.6. Formy ochrony przyrody – ustanowione i planowane
(Przewoźniak Maciej)
3.6.1. Wprowadzenie
Teren bezpośredniej lokalizacji przedsięwzięcia pn. >Modernizacja wejścia do
173
proeko
Wiśle i Motławie< położony jest poza zasięgiem terytorialnych form ochrony przyrody
(rys. 31). Najbliższe formy ochrony przyrody - pomniki przyrody znajdują się w rejonie
Głównego Miasta (nr 749, 750 i 874 w rejestrze woj. pomorskiego) i w Twierdzy
Wisłoujście (nr 1940 i 1940 w rejestrze woj. pomorskiego).
Powiązane funkcjonalnie przedsięwzięcie pn. >Wykonanie toru wodnego na
odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku<
położone jest częściowo w zasięgu następujących form ochrony przyrody:

obszar Natura 2000 – obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (specjalny obszar
ochrony siedlisk) „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044;

obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka”
PLB220005;
oraz w bliskim sąsiedztwie następujących form ochrony:

rezerwat przyrody „Ptasi Raj”;

obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Ujście Wisły”
PLB220004;


Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej;
planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
Ww. formy ochrony przyrody całkowicie lub częściowo nakładają się na siebie w
różnych konfiguracjach (rys. 31).
Ponadto w zasięgu potencjalnego oddziaływania przedsięwzięcia znajduje się
rezerwat przyrody „Mewia Łacha”.
3.6.2. Rejon lokalizacji przedsięwzięcia
3.6.2.1. Rezerwat przyrody
Rezerwat „Ptasi Raj”
Rezerwat "Ptasi Raj" utworzono w 1959 r. w celu ochrony bogatej liczebnie i
gatunkowo fauny ptaków oraz ich nisz ekologicznych. Położony jest on na
zachodnim krańcu Wyspy Sobieszewskiej, u ujścia Wisły Śmiałej do Morza
Bałtyckiego. Na powierzchni prawie 200 ha obejmuje półwyspy, piaszczyste łachy i
przybrzeżne jeziora z rozległymi połaciami szuwarów, podmokłą równinę aluwialną
porośniętą olsami i zwydmioną mierzeję, fragmentami z nadmorskim borem
sosnowym. Obszar ten jest niezwykle atrakcyjny dla ptaków - znajduje się na jednym
z ważniejszych bałtyckich szlaków wędrówek ptaków oraz pełni rolę lęgowiska i
zimowiska dla licznych ich gatunków.
Wśród 45 gatunków gniazdującej tu awifauny spotyka się również najcenniejsze,
takie jak siewkowce, chruściele, bąka i bączka (Gromadzki, Herbich 1997). Ogółem
grupa ptaków przelotnych, wykorzystujących „Ptasi Raj” dla odpoczynku lub noclegu,
szacowana jest na około 200 gatunków. Duże bogactwo gatunkowe ptactwa jest
wynikiem zróżnicowania siedlisk reprezentowanych przez szuwary trzcinowe, otwarte
lustro wody i otwarte przestrzenie lądowe. Do najczęściej spotykanych w rezerwacie
„Ptasi Raj” gatunków ptaków przelotnych należą: pliszki, jaskółki, szpaki, chruściele,
gęsi, łabędzie (także rzadkie łabędzie nieme i krzykliwe), mewy, łyski, kaczki
174
proeko
właściwe, kaczki nurkujące (grążyce), gęsi białoczelne, gęsi zbożowe (Gromadzki,
Herbich 1997).
Ochrona przyrody w rezerwacie była prawie całkowicie chybiona od formalnego
jej ustanowienia w 1959 roku, kiedy to wprowadzono zakaz wypasu zwierząt
gospodarskich na obszarze rezerwatu (Przewoźniak 1996). Spowodowało to zanik
łąk słonoroślowych i sukcesję roślinności szuwarowej, a to z kolei było przyczyną
zmian składu gatunkowego fauny, a przede wszystkim ustąpienia najcenniejszych,
rzadkich gatunków ptaków, nie występujących obecnie w rezerwacie. Rezerwat
spełnił w minionych latach częściowo swoją funkcję jako miejsce odpoczynku ptaków
przelotnych. Podstawową rolę odgrywają pod tym względem jeziora Ptasi Raj i
Karaś. Powierzchnia jeziora Ptasi Raj uległa jednak w okresie funkcjonowania
rezerwatu znacznemu zmniejszeniu w wyniku przemieszczania się na południe
mierzei oddzielającej je od morza (tzw. Mierzeja Messyńska). Efektem tego jest
spadek „pojemności ornitologicznej” rezerwatu i intensyfikacja eutrofizacji jeziora.
Poważne szkody w środowisku przyrodniczym rezerwatu spowodowała
niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna. W 1972 roku na części terenów
łąkowych i szuwarowych zastosowano bardzo głęboką orkę i nasadzono drzewostan
olszy czarnej. Spowodowało to całkowite przekształcenie warunków siedliskowych,
przede wszystkim gruntowo-wodnych i glebowych oraz wykształcenie niszy
ekologicznej nieatrakcyjnej dla ptaków. Działania te były sprzeczne z celem
utworzenia rezerwatu.
Podstawowym osiągnięciem 50-cio letniego okresu funkcjonowania rezerwatu
„Ptasi Raj” jest sam fakt jego zaistnienia i niedopuszczenia do powstania inwestycji
kubaturowych lub infrastrukturowych. Stwarza to obecnie możliwość rewaloryzacji
środowiska przyrodniczego, ukierunkowanej na realizację celu utworzenia rezerwatu.
Najpoważniejszym, aktualnym problemem ochrony przyrody w rezerwacie „Ptasi
Raj” jest zmniejszanie się powierzchni i objętości jeziora Ptasi Raj. Przyczynami tego
są silna eutrofizacja zbiornika i przesuwanie się na południe Mierzei Messyńskiej.
Utrzymanie się tych procesów na obecnym poziomie intensywności doprowadzi w
ciągu kilkudziesięciu lat do zaniku jeziora i tym samym do utraty atrakcyjności
środowiska rezerwatu dla ptaków. Wobec tego problemu marginalne znaczenie mają
takie zjawiska, jak nielegalna eksploatacja bursztynu, czy penetracja rekreacyjna
rezerwatu. Nie jest pomiarowo udokumentowane oddziaływanie Gdańska na stan
środowiska rezerwatu, a zwłaszcza na stan zanieczyszczenia atmosfery. Wobec
przewagi wiatrów z sektora zachodniego i położenia rezerwatu względem terenów
zurbanizowanych miasta, a zwłaszcza wobec dużych, uciążliwych obiektów
przemysłowych oddziaływanie takie na pewno ma miejsce.
Rezerwat posiadał zatwierdzony plan ochrony („Plan ochrony rezerwatu przyrody
„Ptasi Raj”, 1996 – materiały do planu zostały opublikowane – Przewoźniak (red.
1996), jednak w wyniku zmian legislacyjnych utracił on ważność w 2004 r.
Obecnie (2010 r. ) opracowano nową wersję planu, ale nie został on dotychczas
(lipiec 2010 r. ) zatwierdzony.
Rezerwat „Mewia Łacha” to rezerwat ornitologiczny, obejmujący piaszczyste
ławice wyłaniające się z morza w ujściu Przekopu Wisły oraz fragmenty brzegu po
obu stronach ujścia rzeki o powierzchni 150,46 ha. Utworzony w 1991 r. w celu
ochrony stanowisk rzadkich, lęgowych gatunków ptaków, w tym koloni rybitw oraz
miejsca odpoczynku i żerowiska licznej ornitofauny przelotnej. Udokumentowano
175
proeko
także występowanie fok szarych – gatunku pod ścisłą ochroną, objętego projektem
reintrodukcji do południowej części Morza Bałtyckiego.
Rezerwat położony jest w zasięgu wschodnich części obszarów Natura 2000
„Ujście Wisły” PLB220004 i „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044.
Dla rezerwatu „Mewia Łacha” sporządzony został w latach 1997 – 1998
projekt planu ochrony (Gromadzka, Gromadzki 1998). Projekt „Planu...” nie został
uzgodniony ani zatwierdzony. W 2009 r. opracowano nową wersję „Planu…”
(Żółkoś i in. 2009) – plan ten nie jest zatwierdzony.
3.6.2.2. Obszar chronionego krajobrazu
Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej ustanowiono w 1994
r. Obejmuje on fragment Mierzei Wiślanej i Żuław Gdańskich , zawarty między Wisłą
Śmiałą a Przekopem Wisły. Środowisko przyrodnicze tego obszaru jest typowe dla
nadmorskich mierzei. Reprezentują je wydmy porośnięte borem sosnowym. W części
zachodniej, w rejonie Jeziora Ptasi Raj (tzw. Mierzeja Messyńska), brzeg jest silnie
abradowany. W otoczeniu jeziora występują rozległe kompleksy szuwarów i
zbiorowiska lasu łęgowego.



Podstawowe zagrożenia dla OChK Wyspy Sobieszewskiej stanowią:
zanieczyszczenia atmosferyczne pochodzące z terenów portowo-przemysłowych
Gdańska,
brak kanalizacji na Wyspie Sobieszewskiej;
nielegalna eksploatacja bursztynu.
3.5.2.3. Obszary Natura 2000
Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044
Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (specjalny obszar ochrony siedlisk)
„Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044 obejmuje dwa estuaria utworzone przez ramiona
Wisły - Wisłę Śmiałą i Przekop Wisły, uchodzące do Zatoki Gdańskiej, wraz z
otaczającymi je terenami wydmowymi. Powierzchnia obszaru wynosi 883,51 ha.
W obrębie zachodniej części obszaru, położonej w rejonie planowanego
przedsięwzięcia stwierdzono występowanie 8 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy
Rady 92/43/EWG7. Są to:

1130 - ujścia rzek (estuaria) - obejmuje Wisłę Śmiałą;

1150* (siedlisko priorytetowe) – zalewy i jeziora przymorskie (laguny) – obejmuje
wody jezior Ptasi Raj oraz Karaś, wraz z szuwarami trzcinowymi Phragimtetum
australis na ich obrzeżach, trwale zalanymi wodą tych zbiorników;

nadmorskie) – występuje w rezerwacie „Ptasi Raj” (siedlisko aktualnie
„zamaskowane” przez szuwar trzcinowy, obejmuje powierzchnie dawnych łąk
wypasanych, przylegających do wału wzdłuż Wisły Śmiałej i nad jeziorem Karaś.)
oraz w zasięgu Zielonych Wysp;
7
W standardowym formularzu danych obszaru PLH220044 (aktualność 2008-02) dla całego obszaru
wymieniono siedliska: 1130, 2110, 2120, 2130, 2160, 2170, 2180 i 9190.
176
proeko

2120 – nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) – wystepuje w
rezerwacie „Ptasi Raj” zajmując dużą część powierzchni tzw. Mierzei Mesyńskiej,
oddzielającej brzeg morza od szuwarów na północnym brzegu jeziora Ptasi Raj.

2160 – nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika – wystepuje w rezerwacie „Ptasi
Raj” przy brzegu jeziora Ptasi Raj, na jego krańcu przylegającym do nasady
kamiennej grobli, oddzielającej wody tego zbiornika od Wisły Śmiałej.

2180 – lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (w tym – las brzozowodębowy Betulo pendulae-Quercetum roboris oraz bór nadmorski Empetro nigriPinetum) wystepuje w rezerwacie „Ptasi Raj”, obejmując powierzchnie leśne na
wydmach, reprezentujące wyżej wymienione zespoły, niezależnie od aktualnego
stopnia ich zniekształcenia.

3150 - starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z
Nympheion, Potamion. – obejmuje zbiorniki wodne „Zielonych Wysp” (do
siedliska tego kwalifikowałoby się jez. Ptasi Raj, jednak nie jest to zbiornik
naturalny - zbiornik ten powstał w wyniku odcięcia kamienną groblą od Wisły
Śmiałej).

6430 – niżowe, nadrzeczne zbiorowiska okrajkowe – wąskie płaty zbiorowiska
wykształcone w kadłubowej postaci na fragmentach brzegów Wisły Śmiałej.
Obszar „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044 utworzono także dla ochrony ciosy
(Pelecus cultratus), której występowania w Wiśle Śmiałej nie potwierdzono w
połowach badawczych i rybackich wykonanych na potrzeby niniejszego „Raportu…”
oraz w wywiadach z rybakami i wędkarzami (zob. rozdz. 3.2.3.5.).
Obszar obejmuje dwa rezerwaty przyrody, utworzone dla ochrony ptaków „Ptasi
Raj” i „Mewia Łacha”. Pokrywa się także częściowo z obszarem specjalnej ochrony
ptaków „Ujście Wisły” PLB220044.
Jako podstawowe zagrożenia obszaru wymieniono (wg SFD PLH220044 www.natura2000.mos.gov.pl):
 presja ze strony rozwijającej się Aglomeracji Gdańskiej
 rozwój niekontrolowanego ruchu turystycznego i rekreacji;
 prace hydrotechniczne służące utrzymaniu żeglowności rzeki;
 zanieczyszczenia wód rzeki.
Podstawowe rodzaje działalności człowieka na terenie obszaru i w jego otoczeniu
i inne czynniki wpływające na ten obszar to: (wg SFD PLH220044 www.natura2000.mos.gov.pl):
 wędkarstwo;
 porty;
 transport okrętowy;
 usuwanie osadów (mułu…);
 składowanie śmieci, odkładanie wybagrowanego materiału;
 tamy, wały, sztuczne plaże - ogólnie;
 prace związane z obroną przed aktywnością morza i ochroną wybrzeży.
Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. W rejonie
Przekopu Wisły i jego ujścia (kierownice).
177
proeko
„Ujście Wisły” PLB220004
Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ujście Wisły” PLB220004 ustanowiono
Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony
ptaków Natura 2000 z dnia 21.07.2004 r. (Dz. U. z 2004 r. 229 poz. 2313 z późn.
zm.). Obejmuje on znaczny fragment zewnętrznej delty Wisły, w rejonie ujścia Wisły
Śmiałej na zachodzie i ujścia Przekopu Wisły i jego okolic na wschodzie, o całkowitej
powierzchni 1.748,1 ha. Zachodnia część obszaru obejmuje rezerwat „Ptasi Raj” a
wschodnia rezerwat „Mewia Łacha”. Rejon Przekopu Wisły jest bardzo dynamiczny,
kształtowany przez Wisłę, która przy ujściu akumuluje ogromną ilość niesionego z
nurtem materiału (głównie piasków i mułów). Dzięki temu procesowi, w ujściu Wisły
Przekopu tworzą się rozległe piaszczyste łachy i wyspy, umożliwiające gniazdowanie
kilku gatunków ptaków wymienionych w załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej
Obszar stanowi ostoję ptasią o randze europejskiej E13. Występuje tu, co
najmniej 36 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 11
gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Jest to bardzo ważna ostoja ptaków wodnobłotnych we wszystkich porach roku, szczególnie w okresie wędrówek i zimą.
Ogółem, na obszarze stwierdzono, co najmniej 22 gatunki ptaków wodno-błotnych
odbywających tu lęgi i przynajmniej 120 gatunków ptaków wodno-błotnych w okresie
nielęgowym.
W okresie lęgowym obszar ten zasiedla, co najmniej 1% populacji krajowej
następujących gatunków ptaków: ohar, ostrygojad, rybitwa białoczelna, rybitwa
rzeczna, mewa pospolita i sieweczka obrożna; w stosunkowo dużym zagęszczeniu w
niektóre lata występuje sieweczka rzeczna. W okresie wędrówek występuje, co
najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego następujących gatunków ptaków:
rybitwa czarna, rybitwa wielkodzioba, mewa mała, mewa pospolita oraz gęsi;
stosunkowo duże koncentracje osiąga: łabędź czarnodzioby, nur rdzawoszyi,
bielaczek, batalion płatkonóg szydłodzioby, rybitwa rzeczna, rybitwa popielata,
rybitwa czubata, szlamnik, biegus krzywodzioby, biegus zmienny, biegus rdzawy,
brodziec śniady, gęś białoczelna, ostrygojad, kszyk, kulik wielki, kulik mniejszy,
łęczak, mewa żółtonoga, piaskowiec, sieweczka obrożna, siewnica, śmieszka,
świstun, tracz długodzioby; ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej
20 000 osobników.
W okresie zimy występuje, co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego
następujących gatunków ptaków: bielaczek, czernica, gągoł, lodówka, mewa
pospolita, ogorzałka; stosunkowo duże koncentracje osiągają: mewa siodłata,
nurogęś, tracz długodzioby; zimowisko bielika (do 20 osobników) i śnieguły (do 120
osobników); ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej 20 000
osobników.
Obszar Natura 2000 „Ujście Wisły” został utworzony dla ochrony następujących
gatunków, których wielkość populacji na tym terenie została oceniona na: kat. A (15 100 % populacji krajowej), kat. B (2 - 15 % pop. kr.) lub kat. C (0 - 2 % pop. kr.). Są
to: bąk, bączek, bielaczek, bielik, kropiatka, sieweczka morska, batalion, szlamnik,
łęczak, platkonóg szydłodzioby, mewa mała, rybitwa wielkodzioba, rybitwa czubata,
rybitwa rzeczna, rybitwa popielata, rybitwa białoczelna, rybitwa czarna, podróżniczek.
Podstawowe zagrożenia dla wartości przyrodniczych obszaru stanowią (wg SFD
PLB220004 - www.natura2000.mos.gov.pl):
 brak stałego nadzoru rezerwatów, utrwalanie wydm białych gatunkami obcymi
siedliskowo;
178
proeko
zalesianie wydm szarych, silna presja drapieżników czworonożnych (lis, jenot,
pies, kot) i skrzydlatych (mewa srebrzysta);
 okresowo może wystąpić zbyt intensywna penetracja terenu przez obserwatorów
ptaków i fotografów przyrodniczych; potencjalne zagrożenie stanowią wędkarze
(zagrożenie pożarowe)
 ograniczenie wypasu na łąkach k. Mikoszewa doprowadzi do degradacji siedlisk
zasiedlanych przez ptaki wodnobłotne.
Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. W rejonie
Przekopu Wisły i jego ujścia (kierownice).

„Zatoka Pucka” PLB 220005
Obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka” PLB220005 ustanowiono
Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony
ptaków Natura 2000 z dnia 21.07.2004 r. (Dz. U. z 2004 r. 229 poz. 2313 z późn.
zm.). Obejmuje on teren o powierzchni 62.430,4 ha, w tym m.in. 249,8 ha w mieście
Gdańsk i 61.316,0 ha położone na wodach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego.
Obszar obejmuje wody zachodniej części Zatoki Gdańskiej, pomiędzy
wybrzeżem Półwyspu Hel na północy, wybrzeżem od Władysławowa do ujścia Wisły
Śmiałej na zachodzie i południu i linią pomiędzy ujściem Wisły Śmiałej a końcem
Helu od strony wschodniej. Zawiera zatem samą Zatokę Pucką (10 400ha, śr. głęb.
3m) i część głębszych wód Zatoki Gdańskiej rozpościerających się na wschód od
niej. Obszar obejmuje również łąki nadmorskie koło Osłonina i Rewy.





Obszar stanowi ostoję ptasią rangi europejskiej. W zasięgu obszaru:
występuje co najmniej 28 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym
11 gatunków z „Polskiej Czerwonej Księgi zwierząt”;
gniazduje powyżej 1% populacji krajowej biegusa zmiennego; do niedawna
gnieździł się tu batalion;
sieweczka obrożna osiąga liczebność do 1% populacji krajowej;
okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego
perkoza dwuczubego, perkoza rogatego, czernicy; stosunkowo duże koncentracje
osiągają: łabędź krzykliwy, głowienka, łęczak, biegus krzywodzioby, biegus
zmienny, brodziec śniady, głowienka, kamusznik, kulik mniejszy, kulik wielki,
ostrygojad, czajka, siewnica, sieweczka obrożna i szlamnik;
w okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego
następujących gatunków ptaków: bielaczek, czernica, gągoł, nurogeś, ogorzałka,
perkoz dwuczuby; stosunkowo duże koncentracje osiąga łabędź niemy; ptaki
wodno-błotne znacznie przekraczają koncentracje 20 000 osobników.
Obszar Natura 2000 „Zatoka Pucka” został utworzony dla ochrony następujących
gatunków, których wielkość populacji na tym terenie została oceniona na: kat. A (15 100 % populacji krajowej), kat. B (2 - 15 % pop. kr.) lub kat. C (0 - 2 % pop. kr.). Są
to: perkoz rogaty, łabędź krzykliwy, bielaczek, łęczak, biegus zmienny.
W okresie wędrówek i zimowania na wodach Zatoki populacja wędrówkowa
niektórych gatunków ptaków wodnych osiąga ponad 1% szlaku wędrówkowego (kat.
C w SFD). Dotyczy to następujących gatunków: perkoz dwuczuby, perkoz rogaty,
bielaczek, nurogęś, kormoran, łabędź krzykliwy, głowienka, czernica, gągoł, lodówka,
179
proeko
markaczka, ogorzałka. W przypadku czernicy jest to ponad 2% populacji krajowej
(kat. B w SFD)
W grupie siewkowców zatrzymujących się u wybrzeży Zatoki Puckiej wspomniany
próg liczebności 1% populacji szlaku wędrówkowego (kat. C) osiągają: łęczak,
biegus krzywodzioby, biegus zmienny, kamusznik, kulik mniejszy, kulik wielki,
ostrygojad, czajka, siewnica, sieweczka obrożna i szlamnik. W przypadku biegusa
zmiennego jest to ponad 2% populacji szlaku wędrówkowego (kat. B w SFD).




Zagrożenie dla obszaru stanowią (wg SFD PLB22005 - www.mos.gov.pl):
zrzuty oczyszczonych ścieków komunalnych z oczyszczalni Dębogórze i
Swarzewo, niosące duży ładunek biogenów;
prace czerpalne - związane z przerzutami piasku z Zatoki na odmorski stok
Pólwyspu Helskiego, niszczące florę i faunę dna;
masowa rekreacja na wybrzeżach Zatoki, intensywny niekontrolowany rozwój
sportów wodnych na jej wodach;
pewne formy rybołówstwa – sieci stawne.
3.6.2.4. Użytki ekologiczne
Planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej” ma objąć
rozległy płat szuwarów na wschodnim krańcu tzw. Wyspy Stogi, wykształcony w
obrębie Wisły Śmiałej, między przystaniami jachtowymi w Górkach Zachodnich na
południu i przy ul. Stogi na północy.
Celem ustanowienia użytku jest wzmożona ochrona największego w granicach
administracyjnych Gdańska kompleksu nadrzecznych szuwarów, o dużej wartości
ekologicznej i krajobrazowej. Wartość ekologiczna szuwarów wynika przede
wszystkim z ich znaczenia jako niszy ekologicznej wielu gatunków ptaków wodnych i
zwierząt innych grup systematycznych, zwłaszcza ryb i owadów, oraz z funkcji
naturalnego filtra absorbującego zanieczyszczenia środowiska wodnego.
Teren planowanego użytku ekologicznego zajmuje strefę przejściową
(ekotonową) między środowiskiem lądowym tzw. Wyspy Sobieszewskiej i
środowiskiem typowo wodnym Wisły Śmiałej. Obszar ten znajduje się na pograniczu
dwóch krańcowo odmiennych pod względem genezy i struktury środowiska
przyrodniczego obszarów – równiny aluwialnej i wydm nadmorskich. Użytek położony
jest w strefie nadmorskiej, czyli w strefie energetyczno-materialnego oddziaływania
morza na środowisko przyrodnicze lądu (Przewoźniak 1991). Oddziaływanie to w
rejonie użytku przejawia się przede wszystkim przez zmiany dynamiki i chemizmu
wód, zmiany elementów i zjawisk klimatycznych, oraz kształtowanie się selektywnych
siedlisk i na nich specyficznych florystycznie i fitocenotycznie zbiorowisk roślinnych.
Środowisko przyrodnicze planowanego użytku ma w znacznym stopniu
antropogeniczną genezę. Szuwary porastają częściowo refulat, pochodzący z
pogłębiania rzeki, przy czym sukcesja szuwaru była całkowicie naturalna.
Planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej” reprezentuje
naturalny krajobraz obrzeża dużej rzeki, o dużych walorach fizjonomicznych. Jego
specyficznymi cechami są niewielka zmienność fenologiczna w ciągu roku oraz
dynamika faktury, wynikająca z ruchu trzcin na wietrze i z falowania zwierciadła
wody. Możliwości postrzegania użytku od strony lądu są ograniczone ze względu na
180
proeko
trudną dostępność brzegu. Od strony rzeki, z wysokości kilku metrów widoczna jest
cała struktura użytku. Najbardziej malownicze są akweny wodne wewnątrz
szuwarów, można je jednak oglądać tylko z łodzi.
Na przeważającej części obszaru projektowanego użytku występuje szuwar
trzcinowy Phragmitetum communis. Zajmuje on rozległą powierzchnię w
przybrzeżnej strefie Wisły Śmiałej, ciągnąc się wzdłuż jej brzegu i otaczając
wydłużone zatoki i oczka wody. Znaczna część szuwaru, ze względu na stałą
obecność wody, jest wzbogacona o przenikające tu zbiorowiska wodne – głównie
pleustonowe rzęs (klasa Lemnetea), a także roślin zanurzonych, jak np. rogatek
Ceratophyllum sp. i wywłócznik Myriophyllum sp. Gatunkiem dominującym w
szuwarze i nadającym mu charakterystyczną fizjonomię jest trzcina pospolita
Phragmites australis. Brzeżne partie zbiorowiska, zwłaszcza od strony lądu, są
wzbogacone o udział szeregu gatunków, głównie szuwarowych, bagiennych, a także
halofilnych. Występuje tu m.in. oczeret Schoenoplectus sp., aster solny Aster
tripolium, jaskier jadowity Ranunculus sceleratus, uczepy Bidens sp. div.
Część terenu omawianego obiektu, nie zalana wodą, pokryta jest przez
fitocenozy roślinności szuwarowo-ziołoroślowej, z licznymi też gatunkami zbiorowisk
ruderalnych oraz wkraczającymi skrajem krzewami.
Flora naczyniowa planowanego użytku liczy około 50 gatunków, nie
uwzględniając licznych roślin ruderalnych, występujących przy drodze do klubów
jachtowych. Na szczególną uwagę zasługuje udział grupy gatunków halofilnych,
takich jak np. mannica odstająca Puccinellia distans, sit Gerarda Juncus cfr. gerardi,
mlecz błotny Sonchus palustris, sitowiec nadmorski Bulboschoenus maritimus. W
przeszłości było ich więcej i miały tu obfite populacje, przywrócenie takiego stanu
wymagałoby nastąpienia gwałtownych przemian w środowisku tego terenu.
We florze projektowanego użytku występuje 5 gatunków chronionych. Objęte
ochroną ścisłą są: jarząb szwedzki Sorbus intermedia i rokitnik zwyczajny Hippophaë
rhamnoides. Pod ochroną częściową są: turzyca piaskowa Carex arenaria i kruszyna
pospolita Frangula alnus i kocanki piaskowe Helichrysum arenarium. Z wymienionych
gatunków wydaje się pewne, że rokitnik zwyczajny został tu wprowadzony przez
człowieka. Trudno natomiast ocenić, czy stanowisko jarząbu szwedzkiego jest
spontaniczne, czy został tu posadzony.
Z grupy roślin uznanych za zagrożone, na omawianym terenie występują cztery
gatunki: aster solny Aster tripolium – narażony w skali Pomorza Gdańskiego,
Pomorza Zachodniego i Polski, sit Gerarda Juncus cfr. gerardi – narażony w skali
Pomorza Gdańskiego i Pomorza Zachodniego, mlecz błotny Sonchus palustris –
słabo zagrożony w skali Pomorza Gdańskiego oraz jarząb szwedzki Sorbus
intermedia – o nierozpoznanym stopniu zagrożenia na Pomorzu Gdańskim, z
powodu niedostatecznych danych, natomiast uznany za wymierający w skali
Pomorza Zachodniego i narażony w skali Polski.
W przeszłości planowano także utworzenie użytków ekologicznych na Martwej
Wiśle: „Szuwar przy Płoni” i „Szuwar przy Rafinerii” (Buliński, Przewoźniak
2002). W obowiązującym „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego Gdańska” (2006) obiekty te nie są uwzględnione jako przewidziane
do objęcia ochroną.
181
proeko
3.6.2.5. Ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt (Machnikowski
Michał, Ciechanowski Mateusz)
Ochrona gatunkowa roślin i grzybów
Tabela 32. Wykaz gatunków roślin naczyniowych, objętych ochroną gatunkową
oraz zagrożonych i rzadkich, notowanych w rejonie Martwei Wisły,
ujścia Motławy oraz Wisły Śmiałej
Objaśnienia:
A – antropofit,
Ch* – gatunek pod ochroną ścisłą na stanowisku pochodzenia antropogenicznego,
lok. – lokalnie,
PG – Pomorze Gdańskie,
PL – Polska,
PZ – Pomorze Zachodnie,
reg. – regionalnie,
? – dane niepewne.
Stopnie zagrożenia wymieniane w tabeli (za: Żukowski, Jackowiak 1995 oraz Markowski,
Buliński 2004):
DD – niedostateczne dane,
E, EN – wymierający,
I – o nieokreślonym zagrożeniu,
K – o zagrożeniu niedostatecznie znanym,
R – rzadki i przez to potencjalnie zagrożony,
Nr
nazwa łacińska
nazwa polska
1.
2.
3.
4.
Achillea pannonica
Achillea cfr. salicifolia
Allium scorodoprasum
Angelica archangelica
subsp. litoralis
Aster tripolium
Cakile maritima
Carex arenaria
Carex distans
Carex disticha
Carex ligerica
Centaurium erythraea
Corispermum
intermedium
Crataegus
xmacrocarpa
Cucubalus baccifer
Dactylorhiza maculata
Elymus farctus subsp.
boreali-atlanticus
Eryngium maritimum
Festuca polesica
Festuca tenuifolia
Frangula alnus
krwawnik pannoński
krwawnik wierzbolistny
czosnek wężowy
dzięgiel litwor nadbrzeżny
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
aster solny
rukwiel nadmorska
turzyca piaskowa
turzyca odległokłosa
turzyca dwustronna
turzyca loarska
centuria pospolita
wrzosowiec pośredni
Ch/
ch
zagrożone dla
PL PZ PG
V
Ch
Ch
V
V
mikołajek nadmorski
kostrzewa poleska
kostrzewa nitkowata
kruszyna pospolita
VU
NT
ch
V
VU
NT
NT
Ch
NT
głóg wielkoowocowy
wyżpin jagodowy
kukułka plamista
perz sitowy nadmorski
NT
VU
NT
NT
Ch
Ch
ch
V
E
V
V
E
NT
VU
EN
V
V
K
NT
VU
DD
uwagi
A
182
proeko
Nr
nazwa łacińska
nazwa polska
Ch/
ch
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Galanthus nivalis
Glaux maritima
Helichrysum arenarium
Hippophaë rhamnoides
Juncus gerardi
Lathyrus japonicus
subsp. maritimus
Matteucia struthiopteris
Melilotus dentata
Ononis repens
Onopordum acanthium
Ophioglossum
vulgatum
Ornithogalum
umbellatum
Orobanche sp.
Plantago winteri
Populus nigra
Ribes nigrum
Rumex aquaticus
Senecio barbaraeifolius
Sonchus palustris
Sorbus intermedia
Thalictrum flavum
Trifolium fragiferum
Ulmus minor
Viburnum opulus
Valerianella locusta
Zannichellia palustris
śnieżyczka przebiśnieg
mlecznik nadmorski
kocanki piaskowe
rokitnik zwyczajny
sit Gerarda
groszek nadmorski
Ch*
Ch
ch
Ch*
pióropusznik strusi
nostrzyk ząbkowany
wilżyna rozłogowa
popłoch pospolity
nasięźrzał pospolity
Ch*
śniedek baldaszkowaty
Ch*
zaraza
babka Wintera
topola czarna
porzeczka czarna
szczaw wodny
starzec gorczycznikowy
mlecz błotny
jarząb szwedzki
rutewka żółta
koniczyna rozdęta
wiąz polny
kalina koralowa
roszpunka warzywna
zamętnica błotna
Ch
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
zagrożone dla
PL PZ PG
R
uwagi
I
V
DD
VU
Areg.?
V
V
VU
VU
V
V
NT
VU
Alok.
NT
VU
A
V
Alok.?
V
ch
Ch
V
Alok.?
?
?
V
?
DD
VU
ch
V
V
Ch
E
NT
VU
NT
DD
NT
NT
NT
ch
V
V
NT
VU
A
Żródło: dane niepublikowane Bulńskiego Michała.
W rejonie Martwej Wisły i ujścia Motławy oraz w rejonie Wisły Śmiałej stwierdzono
obecność 13 gatunków roślin naczyniowych objętych w kraju ścisłą ochroną
gatunkową: dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, aster
solny Aster tripolium, centuria pospolita Centaurium erythraea, kukułka plamista
Dactylorhiza maculata, mikołajek nadmorski Eryngium maritimum, mlecznik
nadmorski Glaux maritima, nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum, zaraza
Orobanche sp., jarząb szwedzki Sorbus intermedia, śnieżyczka przebiśnieg
Galanthus nivalis, pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris, rokitnik zwyczajny
Hippophaë rhamnoides i śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum (cztery
ostatnie – przypuszczalnie wprowadzone tu przez człowieka) oraz 6 gatunków pod
ochroną częściową: turzyca piaskowa Carex arenaria, kruszyna pospolita Frangula
alnus, kocanki piaskowe Helichrysum arenarium, wilżyna rozłogowa Ononis repens,
porzeczka czarna Ribes nigrum i kalina koralowa Viburnum opulus.
Ponadto stwierdzono występowanie 3 gatunków roślin wodnych objętych
ochroną ścisłą: morszczyn pęcherzykowaty Fucus vesiculosus, włosienicznik
rzeczny Batrachium fluitans i zostera morska Zostera marina.
Oprócz gatunków objętych prawną ochroną gatunkową, dla wartości flory ważny
jest również udział gatunków zagrożonych, jakie są coraz rzadsze i ustępujące
183
proeko
współcześnie w skali kraju lub regionu. Grupa takich roślin naczyniowych,
zagrożonych w skali Polski oraz Pomorza Zachodniego i Pomorza Gdańskiego,
obecnych we florze terenu opracowania, obejmuje 35 taksonów. Spośród
zagrożonych w skali Polski odnotowano 7, w tym jeden z kategorią E – wymierający:
perz sitowy nadmorski Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus, pięć z kategorią V –
narażony: aster solny, sit Gerarda, nasięźrzał pospolity, roszpunka warzywna
Valerianella locusta i kukułka plamista, a jeden – z kategorią R – rzadki – mlecznik
nadmorski.
W skali Pomorza Zachodniego zagrożonych jest 21 gatunków z omawianej flory;
są to: 17 gatunków z kategorią V – narażony: aster solny, groszek nadmorski,
kostrzewa poleska, krwawnik wierzbolistny Achillea salicifolia, kukułka plamista,
mikołajek nadmorski, mlecznik nadmorski, nasięźrzał pospolity, nostrzyk ząbkowany
Melilotus dentata, pióropusznik strusi, starzec gorczycznikowi Senecio
barbaraeifolius, sit Gerarda, szczaw wodny Rumex aquaticus, topola czarna Populus
nigra, turzyca loarska Carex ligerica, wyżpin jagodowy Cucubalus baccifer,
zamętnica błotna Zannichellia palustris oraz dwa z kategorią E – wymierający – perz
sitowy nadmorski i jarząb szwedzki, a także jeden z kategorią K – o zagrożeniu
niedostatecznie znanym: kostrzewa nitkowata Festuca tenuifolia oraz jeden z
kategorią I – o nieokreślonym zagrożeniu: śnieżyczka przebiśnieg.
Gatunków zagrożonych w skali Pomorza Gdańskiego odnotowano 35, w tym:
jeden EN (wymierający) – perz sitowy nadmorski, 13 VU (narażone) – krwawnik
wierzbolistny, aster solny, turzyca odległokłosa Carex distans, kukułka plamista, perz
sitowy nadmorski, kostrzewa poleska, mlecznik nadmorski, sit Gerarda, groszek
nadmorski, nostrzyk ząbkowany, nasięźrzał pospolity, topola czarna, starzec
gorczycznikowi, zamętnica błotna, 17 NT (bliskie zagrożenia) – czosnek wężowy
Allium scorodoprasum, głóg wielkoowocowy, koniczyna rozdęta Trifolium fragiferum,
krwawnik pannoński, mikołajek nadmorski, mlecz błotny Sonchus palustris,
pióropusznik strusi, popłoch pospolity Onopordum acanthium, rukwiel nadmorska
Cakile maritima, roszpunka warzywna, rutewka żółta Thalictrum flavum, szczaw
wodny, turzyca dwustronna Carex disticha, turzyca loarska, wiąz polny Ulmus minor,
wrzosowiec pośredni Corispermum intermedium, wyżpin jagodowy, a 4 DD
(niedostateczne dane) – babka Wintera Plantago winteri, jarząb szwedzki, kostrzewa
nitkowata i śnieżyczka przebiśnieg.
Szczególną grupę we florze brzegów Martwej i Śmiałej Wisły stanowią rośliny
słonolubne, gdyż są zarówno naturalnym składnikiem szaty roślinnej brzegów
ujściowego odcinka Wisły w Gdańsku, jak też wyróżniają tutejszą florę oraz stanowią
ginący składnik przyrody, tak w Polsce, jak i w całej Europie (stąd ich zespoły
stanowią siedlisko chronione w programie Natura 2000). Do gatunków mniej lub
bardziej preferujących zasolone podłoże, stwierdzonych na terenie opracowania,
należą: dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, aster solny
Aster tripolium, mlecznik nadmorski Glaux maritima (wszystkie pod ścisłą ochroną
gatunkową), a także: sit Gerarda Juncus gerardi, łoboda oszczepowata Atriplex
prostata w odmianie solniskowej, mannica odstająca Puccinellia distans, koniczyna
rozdęta Trifolium fragiferum, babka Wintera Plantago winteri, sitowiec nadmorski
Bolboschoenus
maritimus,
oczeret
Tabernemontana
Schoenoplectus
tabernaemontani, mlecz błotny Sonchus palustris. Rośliny te są reprezentowane na
terenie opracowania, niektóre nawet w obfitych populacjach, tworząc płaty własnych
zbiorowisk solniskowych. Dzięki temu, brzegi Wisły w Gdańsku stanowią ważną
ostoję tej grupy ginących fitocenoz oraz rzadkich, budujących je gatunków.
184
proeko
Grzyby
Na brzegach Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz na brzegach
Wisły Śmiałej nie stwierdzono występowania chronionych gatunków grzybów.
Fauna
Wszystkie występujące w rejonie Martwej Wisły i ujścia Motławy oraz w rejonie
Wisły Śmiałej gatunki płazów i gadów, większość gatunków ptaków, liczne gatunki
ssaków i jeden gatunek minoga objęte są ochroną prawną. Ich wykazy zawarte są w
rozdziałach 3.2.3.6. (płazy i gady), 3.2.3.7.(ptaki), 3.2.3.8. (ssaki) i 3.2.3.5. (minóg).
Ponadto ścisłej ochronie podlega ciosa (poza Zalewem Wiślanym, gdzie jest
masowo poławiana). Ciosa jest także wymieniona w załączniku 2 Dyrektywy
Siedliskowej i w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” (Głowaciński, red. 2001) z
kategorią - gatunek niższego ryzyka. Występowania ciosy w Martwej Wiśłe i w Wiśle
Śmiałej nie potwierdzono w odłowach badawczych i rybackich oraz w wywiadach z
wędkarzami i rybakami (zob. rozdz. 3.2.3.5.).
3.6.3. Regionalne otoczenie rejonu lokalizacji przedsięwzięcia
W regionalnym otoczeniu rejonu lokalizacji przedsięwzięcia >Modernizacja
na Martwej Wiśle i Motławie<, w promieniu do 15 km, znajdują się (rys. 32):

rezerwaty przyrody:
 „Dolina Strzyży” w minimalnej odległości 7 km;
 „Wąwóz Huzarów” w minimalnej odległości 8,1 km;
 „Mewia Łacha” w minimalnej odległości 10,5 km;
 „Źródliska w Dolinie Ewy” w minimalnej odległości 10,5 km;
 „Zajęcze Wzgórze” w minimalnej odległości 10,7 km;

Trójmiejski Park Krajobrazowy w minimalnej odległości 6,2 km;

obszary chronionego krajobrazu:
 „Żuław Gdańskich” w minimalnej odległości 3,9 km;
 „Otomiński” w minimalnej odległości 8,2 km;
 „Doliny Raduni” w minimalnej odległości 9,6 km;
 „Środkowożuławski” w minimalnej odległości 10 km;
 „Rzeki Szkarpawy” w minimalnej odległości 13 km;

obszary Natura 2000:

„Twierdza Wisłoujście” PLH220030 w minimalnej odległości 3,6 km;
 „Bunkier w Oliwie” PLH20055 w minimalnej odległości 8,8, km;
 „Dolina Dolnej Wisły” PLB040003 w minimalnej odległości 10,3 km;

użytki ekologiczne:
185
proeko
 „Fort Nocek” w minimalnej odległości 1,1 km;
 „Prochownia pod Kasztanami” w minimalnej odległości 1,3 km;
 „Luneta Pasikonika” w minimalnej odległości 1,5 km;
 „Murawy kserotermiczne w dolinie Potoku Oruńskiego” w minimalnej
odległości 3,5 km;
 „Park Wiejski w Juszkowie” w minimalnej odległości 8,5 km;


„Oliwskie Nocki” w minimalnej odległości 8,8 km;
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
 „Dolina Potoku Oruńskiego” w minimalnej odległości 3,1 km;
 „Dolina Strzyży” w minimalnej odległości 5,6 km.
Ze względu na specyfikę planowanego przedsięwzięcia (pogłębiane toru
wodnego na rzece, remont i budowa nabrzeży) oraz odległości od ww. form ochrony,
nie spowoduje ono jakiegokolwiek oddziaływania na ich chronioną przyrodę, z
wyjątkiem rezerwatu „Mewia Łacha”.
186
proeko
4. STRUKTURA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OTOCZENIA
MARTWEJ WISŁY I UJŚCIA MOTŁAWY (Markowska Monika)
4.1. Elementy demografii
Planowane przedsięwzięcie w całości położone jest w granicach
administracyjnych Gdańska (458 tys. mieszkańców), należącego do Metropolii
Trójmiejskiej (ok. 1 mln mieszkańców).
Główne skupiska ludności w rejonie planowanego przedsięwzięcia stanowią
Stogi, Przeróbka i Śródmieście. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają Krakowiec,
Górki Zachodnie i Płonia Wielka. Liczbę mieszkańców tej części Gdańska
oszacowano na ok. 120 tys.
Funkcja mieszkaniowa skoncentrowana jest w rejonie planowanego
przedsięwzięcia w dzielnicach Stogi i Przeróbka (rejon Nabrzeża Szyprów) oraz na
Głównym Mieście. Zabudowa mieszkaniowa znajduje się także w Górkach
Zachodnich i na Krakowcu wzdłuż brzegu Martwej Wisły oraz w sąsiedztwie Kanału
Płonie.
Dzielnice Przeróbka i Stogi postrzegane są jako należące do grupy najmniej
atrakcyjnych dla zamieszkania w Gdańsku. Z kolei Główne Miasto, ze względu na
walory kulturowe i rentę turystyczną, jest uznane za najbardziej prestiżową dzielnicę
miasta.
4.2. Funkcje gospodarcze
Planowane przedsięwzięcie położone jest w dzielnicy portowo-przemysłowej
Gdańska. Gdańska, formalnie w Porcie Morskim Gdańsk (granica Portu na rys. 2).
Główne obiekty portowe znajdują się na zachód od rejonu przedsięwzięcia, bliżej
ujścia Martwej Wisły do Zatoka Gdańskiej.
W otoczeniu Martwej Wisły, na odcinku od Kanału Płonie do ujścia Motławy,
występują liczne obiekty przemysłowe, z których największe to:
 Rafineria Gdańska - Grupa Lotos S.A.;
 Baza Manipulacyjna Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych
PERN;
 Stocznia „Wisła”;
 Przedsiębiorstwo Robót Czerpalnych;
 „Petrobaltic” S.A.;
 pozostałości Stoczni Gdańskiej;
 Gdańska Stocznia Remontowa S.A.;
a w otoczeniu ujściowego odcinka Motławy m. in.
 Jedność Rybacka;
 „ELMOR” S.A. (w likwidacji).
Akwen Wisły
rybołówstwa.
Martwej
wykorzystywany
jest
ekstensywnie
dla
potrzeb
Koncentracja usług turystycznych ma miejsce w rejonie Głównego Miasta.
Znajdują się tam znane hotele, w tym najnowszy sieci Hilton. Na ujściowym odcinku
Motławy znajduje się m.in. przystań Żeglugi Gdańskiej i marina. Inne, większe
187
proeko
przystanie jachtowe znajdują sie na Wiśle Śmiałej. Intensywne wykorzystanie
turystyczno-rekreacyjne ma miejsce w ujściowym odcinku Motławy (na wodzie i na
lądzie). Martwa Wisła wykorzystywana jest dla potrzeb turystycznych i rekreacyjnych
ekstensywnie (sporty wodne i wędkarstwo).
4.3. Infrastruktura techniczna
Dzielnica portowo-przemysłowa Gdańska jest stosunkowo intensywnie
zagospodarowana, zwłaszcza w części zachodniej, z rozwiniętymi funkcjami
osadniczymi, gospodarczymi i infrastrukturowymi.
Infrastruktura techniczna obejmuje przede wszystkim:

rozwiniętą infrastrukturę gospodarki wodnej, w tym przeciwpowodziowej,
obejmującą kanały i rowy melioracyjne, obwałowania rzek i kanałów, stacje pomp
odwadniające poldery, budowle hydrotechniczne, jak śluzy, jazy, przepusty, wrota
przeciwsztormowe itp.;

infrastrukturę komunikacyjną: drogową, kolejową (rejon Rafinerii Gdańskiej i rejon
Przeróbki) i wodną;

infrastrukturę elektroenergetyczną, w tym zwłaszcza sieci wysokiego, średniego i
niskiego napięcia;

infrastrukturę telekomunikacyjną;

infrastrukturę ochrony środowiska, zwłaszcza systemy gospodarki wodnościekowej i gospodarki odpadami.
Nad Martwą Wisłą w trzech miejscach znajdują się mosty: dwa drogowe (Most
Siennicki i most im. Jana Pawła II na Trasie Sucharskiego) oraz kolejowy.
Główną budowlą hydrotechniczną jest Kanał Plonie, przewidziany w ramach
planowanego przedsięwzięcia do przebudowy.
188
proeko
5. DZIEDZICTWO KULTUROWE MARTWEJ WISŁY, UJŚCIOWEGO
ODCINKA MOTŁAWY ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ I ICH LĄDOWEGO
OTOCZENIA (Ziętek Kinga)
5.1. Rys historii Gdańska w rejonie Martwej Wisły i ujścia Motławy
Od początku istnienia Gdańsk był portem handlowym i ośrodkiem rzemiosła
okrętowego. Należało to do najistotniejszych czynników kształtujących rozwój miasta.
Szczególną rolę w historii Gdańska spełniła Wisła, stanowiąc, wraz ze swoimi
dopływami, najważniejszą drogę handlową w relacji zaplecze lądowe – Morze
Bałtyckie. Rejon planowanego przedsięwzięcia obejmuje końcowy odcinek
historycznego szlaku wodnego Wisły, łączącego Gdańsk z systemem wód
śródlądowych Rzeczypospolitej. Rejon ujścia Motławy to „serce” historycznego
Gdańska – tzw. „Główne Miasto”.
Od XIV wieku Wisła Gdańska (obecnie Wisła Martwa) zaczęła stanowić główny
odcinek ujściowy rzeki. Jej nurt uchodził do morza w obecnym Nowym Porcie. Na
dopływie Wisły Gdańskiej – Motławie rozwijał się port. Już w XIV w. Gdańsk był
jednym z największych portów Morza Bałtyckiego, należał do Hanzy, która straciła
znaczenie gospodarcze dopiero w latach 30. XVII w.
Ujście Wisły do morza stanowiło ważne miejsce dla gospodarki człowieka,
pozwalające na rozwój handlu, żeglugi, zarówno śródlądowej, jak i morskiej, oraz
kontrolowanie tej działalności, umożliwiające utrzymywanie władzy na tym obszarze
(por. np. Cieślak red. 1978). Tereny położone wzdłuż brzegów wód płynących w
Gdańsku były w związku z tym przekształcane przez człowieka, dla budowy nabrzeży
portowych, stoczni, kompleksów spichrzy zbożowych oraz magazynów na inne
towary, na strażnice i wreszcie zabudowę mieszkalną. Rozległe tereny nad wodami
Wisły zajmowały także miejsca wstępnego przerobu spławianego zboża
(przesuszenia, odświeżenia i usunięcia zanieczyszczeń), co utrwaliło się np. w
nazwie jednej z dzielnic miasta – Przeróbka (po staropolsku „Przerabka” – por.
Górnowicz, Brocki red. 1978). Wzdłuż brzegów musiały być również tereny dla
wstępnego rozładunku i magazynowania takich towarów, które dowieziono rzeką, jak
spławiane drewno, smoła, dziegieć, len, konopie i dziesiątki innych, jak też miejsca
obozowania flisaków. To ostatnie z kolei utrwaliło się w nazwie „Polski Hak”, gdzie
przypuszczalnie tradycyjnie odpoczywali po spławie flisacy z głębi kraju.
W 1840 r. koło Płoni Wisła przerwała pasm nadmorskich wydm i utworzyła nowe
ujście do morza, nazwane Wisłą Śmiałą. Zachodnie ramię Wisły oddzielono od Wisły
Śmiałej śluzą w Płoni. O natężeniu transportu wodnego mogą świadczyć np. dane z
1877 r., kiedy to do Gdańska przepłynęło przez śluzę 13.546 statków rzecznych i
łodzi oraz 6.058 tratew (Ossowski 2008).
W 1895 r. powstał Przekop Wisły i śluzy w Przegalinie. Cały odcinek Wisły
Gdańskiej, od Przegaliny do Nowego Portu nazwano Martwą Wisłą.
Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku rozebrano wrota, śluzę mostek oraz
redutę i poszerzono koryto Martwej Wisły w Płoni. Także w latach 70. XX wieku,
wybagrowano, w celu niwelacji terenów pod Rafinerię Gdańską, historyczną wyspę
na Martwej Wiśle o nazwie Kępa Krakowiecka (w XIX w. zamieszkiwało ją 120 osób,
a w momencie likwidacji wyspy znajdowało się na niej 10 domostw) i wyspę Przyłap.
189
proeko
Obecnie Martwa Wisła na odcinku od Wisły Śmiałej do ujścia, ujściowy odcinek
Motławy i Wisła Śmiała położone są w granicach Portu Gdańsk (Rozporządzenie
Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 23.11.1998 r. w sprawie ustalenia
granicy od strony lądu portu morskiego w Gdańsku – Dz. U. Nr 146, poz. 960).
Fot. 1 Budynek mieszkalny przy ul. Przełom 6 (od strony wejścia) – stan kwiecień
2009 r.
Fot. 2 Budynek mieszkalny przy ul. Przełom 6 (od strony rzeki) – stan kwiecień 2009
r.
190
proeko
5.2. Zasoby archeologiczne
Martwa Wisła
Na potrzeby projektu toru wodnego na Martwej Wiśle wykonano obraz sonarowy
dna, rejestrując na dnie 44 obiekty. Obecność tych obiektów potwierdzona została
atestem nurkowym wydanym 28 listopada 2008 roku. Po analizie dokumentacji
wytypowano 18 obiektów do badań archeologicznych. W dniach 12 października –
16 listopada 2009 r. przeprowadzono ich rozpoznanie konserwatorskoarcheologiczne (Ossowski 2009). Wg tego autora wśród 18 zbadanych obiektów
można wyróżnić trzy kategorie znalezisk:
a) Najliczniejszą grupę stanowią pozostałości dalb wykonywanych od końca XVIII
wieku po wiek XX. Do tej kategorii znalezisk możemy zaliczyć obiekty oznaczone
numerami 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33. Dalby te związane są z
funkcjonowaniem końcowego odcinka, intensywnie eksploatowanego w przeszłości,
szlaku wodnego łączącego Gdańsk z systemem wód śródlądowych. (…) Dalb tych w
przeszłości było więcej ale zostały one wcześniej wybagrowane, i pozostały jedynie
te w miejscach nie do końca pogłębionych. (…)
b) Drugą kategorię znalezisk stanowią zatopione lub porzucone w XX wieku wraki
dawnych jednostek pływających. Do tej kategorii znalezisk możemy zaliczyć obiekty
numer 5, 15, 18, 33, 38, 41, 42, stanowiące pozostałości małych, drewnianych łodzi
pomocniczych, żaglówek oraz barki. O wieku tych obiektów świadczą zastosowane
rozwiązane konstrukcyjne oraz ich kształt. W przypadku elementów szkutniczych
odkrytych w rejonie punktu 33, chronologia ich została ustalona metodami datowania
bezwzględnego.
c) Trzecią, najciekawszą kategorię znalezisk z punktu widzenia archeologicznego
stanowią wraki dwóch jednostek pływających z pierwszej połowy XVIII wieku. Są to
obiekty numer 12 i 13, zlokalizowane w pobliżu funkcjonującej przez wieki przeprawy
przez Wisłę przy dawnej Gęsiej Karczmie. Obydwa obiekty zostały odkryte zapewne
w wyniku odmulenia dna koryta rzeki wskutek działania śrub, cumujących obecnie w
tym miejscu statków Żeglugi Gdańskiej, co doprowadziło do odsłonięcia drewnianych
kadłubów. Wykonane oględziny pokazały, że są to jednostki średniej wielkości, o
długości co najmniej kilkunastu metrów lub większej. Więcej informacji na temat ich
charakteru mogą dopiero przynieść dalsze badania archeologiczne.
Lokalizację obiektów archeologicznych nr 12 i 13 przestawia rys. 33.
191
proeko
Rys. 33 Lokalizacja obiektów archeologicznych nr 12 i 13
Motława
Ujściowy odcinek Motławy w większości znajduje się w zasięgu zabytkowego
układu urbanistycznego Gdańska, wpisanego 11.10.1947 r. do rejestru zabytków
woj. pomorskiego pod nr 8 (rys. 34). Obowiązuje tam ochrona dziedzictwa
kulturowego, w tym archeologicznego. Z planowanych do przebudowy odcinków
brzegów Motławy poza zasięgiem wpisu znajdują sie tylko odcinki I, II, III, V, VI i
XVIII, ale odcinki V, VI i XVIII objęte są strefą ochrony archeologicznej. Dla
wszystkich odcinków, poza I, II i III, wymagany jest nadzór archeologiczny w trakcie
prac ziemnych.
Projektowane Nabrzeże Flisaków
W rejonie planowanych prac nie stwierdzono dotychczas obiektów
archeologicznych, ale przesłanki historyczne wskazują na potencjalną ich obecność
(Ossowski 2008).
Zgodnie z zapisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nr
1116 (karty terenu nr 001, 003 i 038), zatwierdzonego Uchwałą nr XXXIX/1324/05
Rady Miasta Gdańska z dnia 30 czerwca 2005 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 86, poz.
1742 z dnia 13 września 2005 r.), obydwa odcinki projektowanego Nabrzeża
Flisaków położone są na granicy strefy ochrony archeologicznej, w której prace
ziemne wymagają nadzoru archeologicznego.
192
proeko
Nabrzeże Szyprów
W rejonie planowanych prac nie stwierdzono dotychczas obiektów
archeologicznych, ale przesłanki historyczne wskazują na potencjalną ich obecność
(Ossowski 2008).
Zgodnie z zapisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nr
1301, zatwierdzonego Uchwałą nr LIII/1627/2002 Rady Miasta Gdańska z dnia 26
września 2002 r. (DZ. Urz. Woj. Pom. Nr 82, poz. 1789 z dnia 4 grudnia 2002 r.), na
terenie projektowanego Nabrzeża Szyprów nie ustalono warunków wynikających z
ochrony środowiska kulturowego.
Kanał Płonie
Rejon inwestycji znajduje się w miejscu, gdzie po przełomie Wisły w 1840 r.
usypano wał w poprzek starego koryta Wisły, budując w Płoniach śluzę komorową,
wyposażoną we wrota przeciwpowodziowe i mostek dla pieszych, przesuwany
ręcznie. Obok pobudowano strzegącą jej bezpieczeństwa i śledzącą ruch na rzece
redutę - Fort Neufahr. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku budowle te
rozebrano.
Planowane na prawym brzegu rzeki prace hydrotechniczne zostaną wykonane
przy granicy obszaru, który zgodnie z zapisami miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego nr 1403 (karta terenu nr 1403), zatwierdzonego
Uchwałą nr XX/608/2000 Rady Miasta Gdańska z dnia 30 marca 2000 r. (Dz. Urz.
Woj. Pom. Nr 52 poz.325 z dnia 25.05.2000 r.), karty terenu miejscowego nr 074
dotyczących zasad ochrony znajduje się w strefie ochrony archeologicznej, gdzie
prace ziemne wymagają nadzoru archeologicznego.
Na lewym brzegu rzeki, na terenie projektowanej obudowy lewego brzegu Kanału
Płonie, zgodnie z zapisami planu zagospodarowania przestrzennego nr 1507,
zatwierdzonego Uchwałą NR L/1721/06 Rady Miasta Gdańska z dnia 27 kwietnia
2006 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 77, poz. 1592 z dnia 24 lipca 2006 r), nie ustalono
warunków wynikających z ochrony środowiska kulturowego. Nie oznacza to braku
potencjalnych obiektów archeologicznych (Ossowki 2008).
5.3. Zabytki chronione na podstawie przepisów o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami
Teren lokalizacji planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< położony jest częściowo, w rejonie ujściowego odcinka Motławy, w
zasięgu zabytkowego układu urbanistycznego Gdańska, wpisanego 11.10.1947 r. do
rejestru zabytków woj. pomorskiego pod nr 8 - zapisy wpisu chronią układ
urbanistyczny dzielnicy w połączeniu z zespołami zabytkowych budynków
kościelnych (rys. 34).
W bliskim sąsiedztwie planowanego przedsięwzięcia, nad Motławą znajdują się
liczne obiekty wpisane do rejestru zabytków woj. pomorskiego. Ich zestawienie
zawiera tab. 31 a lokalizację przedstawia rys. 34.
Tabela 33.
Wykaz zespołów i obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru
zabytków woj. pomorskiego zlokalizowanych w otoczeniu nabrzeżu
Motławy w Gdańsku
193
proeko
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Obiekt lub zespół
ul. Chlebnicka 21
ul. Długie Pobrzeże
ul. Mariacka 2
ul. Straganiarska
ul. Świętojańska 1
ul. Długie Pobrzeże
Nr rejestru nowy/stary
data wpisu
192/114
07.11.1960
444/319
27.02.1967
429/304
24.02.1967
430/305
24.02.1967
439/314
27.02.1967
132/71
18.12.1959
ul. Stągiewna
432/307
24.02.1967
Długi Targ 24
421/295
24.02.1967
ul. Grodzka 9
599/470
22.02.1972
ul. Grodzka 12
691/568
30.11.1972
ul. Grodzka 13
ul. Szafarnia 3
1695/A-1204
438/313
21.07.1999
07.02.1967
ul. Chmielna 2/3
136/85
18.12.1959
ul. Chmielna 111
78/446
27.01.1972
ul. Motławska 2
581/449
27.01.1972
ul. Ołowianka 9–11
479/337
479/386
479/336
14.06.1968
24.06.1971
14.06.1968
ul. Ołowianka 14
ul. Szafarnia 9
529/380
540/391
24.06.1971
06.09.1971
ul. Ołowianka 1
529/886
30.12.1983
róg ul. Wartkiej i
Targu
Rybnego
445/320
27.02.1967
Adres obiektu
Brama Chlebnicka
Brama św. Ducha
Brama Mariacka
Brama Straganiarska
Brama Świętojańska
Brama Żuraw nad Motławą
Zespół baszt Bramy
Stągiewnej:
 Wielka Stągiew
 Mała Stągiew
Brama Zielona
Kamienica z reliktami
muru Zamku
Krzyżackiego
Kamienica z reliktami
muru Zamku
Krzyżackiego
Kamienica mieszczańska
Dom pod Murzynkiem
Spichlerz Długa Droga
(ruina)
Spichlerz Steffen
(Cieślarnia)
Spichlerz Turek (ruina)
Zespół spichlerzy:
 Panna
 Miedź
 Oliwski
Spichlerz Królewski
Spichlerz Nowa Pakownia
Zespól Elektrociepłowni
„Ołowianka”:
 budynek główny
 budynek socjalny
 dom mieszkalny I
 dom mieszkalny II
Baszta Łabędź
Źródło: rejestr zabytków woj. pomorskiego.
5.4. Inne obiekty o wartości zabytkowej i dobra kultury
współczesnej
Na terenie Gdańska znajduje się wiele zespołów i obiektów zabytkowych
nieumieszczonych w rejestrze zabytków. Są to m.in. zespoły zabudowy
mieszkaniowej, przemysłowej, militarnej, stanowiska archeologiczne, a także
pojedyncze budynki oraz związane z nimi strefy ekspozycji. Ważnym elementem są
także wartości niematerialne, na przykład historyczne nazwy.
194
proeko
Na terenie bezpośredniej lokalizacji planowanego przedsięwzięcia znajdują się
tylko dwa obiekty o wartości kulturowej - budynek mieszkalny i sąsiadujący z nim
budynek gospodarczy przy ul. Przełom 6, w sąsiedztwie Kanału Płonie, w obrębie
strefy ochrony konserwatorskiej. W związku z planami poszerzenia Kanału Płonie
obiekty te przewidziane są do rozbiórki. Wykonano ich inwentaryzację
konserwatorską (Majchrzak 2009). Budynki wybudowano ok. 1907 r. Obecnie należą
do Gminy Miasta Gdańsk. Budynek mieszkalny określono jako stabilny, lecz
zaniedbany z wybiciami wody w piwnicy (główne przyczyny zniszczeń), a budynek
gospodarczy jako bardzo zaniedbany, o złym stanie zachowania. (fot. 1 i 2).
Dobra kultury współczesnej
Przez dobro kultury współczesnej rozumie się niebędące zabytkami pomniki i
miejsca ważnych wydarzeń, budynki, ich wnętrza i detale, zespoły budynków,
założenia urbanistyczne i krajobrazowe, stanowiące uznany dorobek współcześnie
żyjących pokoleń, jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna, historyczna lub
techniczna. Za dobra kultury współczesnej uznano w Gdańsku obiekty powstałe po
1945 r., o nowatorskich rozwiązaniach artystycznych lub technicznych, znaczące w
krajobrazie miasta („Studium…” 2007).
Dobra kultury współczesnej na terenie planowanego przedsięwzięcia („nad nim”)
reprezentowane są przez most wantowy im. Jana Pawła II na Martwej Wiśle – dzieło
współczesnej myśli technicznej i dominanta krajobrazowa otoczenia. W bliskim
sąsiedztwie terenu lokalizacji planowanego przedsięwzięcia charakter dóbr kultury
współczesnej mają hotele „Hanza” i „Hilton” nad Motławą, jako dzieła współczesnej
architektury.
195
proeko
6. KRAJOBRAZ REJONU MARTWEJ WISŁY I UJŚCIA
MOTŁAWY ORAZ WISŁY ŚMIAŁEJ (Markowska Monika)
Planowane przedsięwzięcie zlokalizowane będzie na Żuławach Gdańskich, w
pobliżu Mierzei Wiślanej.
Krajobraz Żuław Gdańskich, jak i całych Żuław, ma charakter kulturowoprzyrodniczy, ze zdecydowaną przewagą terytorialną krajobrazu kulturowego.
Krajobraz kulturowy jest dziedzictwem kształtowania przez wieki środowiska
przyrodniczego Żuław dla potrzeb rolnictwa i osadnictwa. Krajobraz przyrodniczy ma
charakter seminaturalny i jest efektem naturalnych procesów ekologicznych w
zantropizowanym środowisku.
Krajobraz Mierzei Wiślanej ma charakter przyrodniczo-kulturowy,
zdecydowaną przewagą terytorialną krajobrazu przyrodniczego.
ze
Krajobraz przyrodniczy (seminaturalny) występuje na Żuławach Gdańskich w
rejonie Martwej Wisły, na odcinku od Kanału Płonie do ujścia Motławy, tylko lokalnie
w rejonach występowania szuwarów trzcinowych. Jest to krajobraz wtórny w
stosunku do kulturowego – najpierw zbudowano wały przeciwpowodziowei
uregulowano rzekę a później spontaniczne procesy ekologiczne, głównie sukcesja
roślinności, doprowadziły do „naturalizacji” środowiska, w tym jego fizjonomii.
Krajobraz przyrodniczy w rejonie Martwej Wisły to krajobraz akwalno-lądowy.
Oprócz zmiennej pod względem faktury i kolorystyki tafli wody, jego ważnymi
elementami są trzcinowiska oraz pozostałości łąk i pastwisk w okolicy Stogów.
Na Mierzei Wiślanej, w rejonie Wisły Śmiałej, gdzie zlokalizowane ma być
przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie (zob. rozdz.) krajobraz przyrodniczy
reprezentują przede wszystkim zalesione wydmy, wydmy z roślinnością zielną,
rozległe trzcinowiska (zwłaszcza tzw. „Zielone Wyspy”) i akweny wodne (jeziora,
rzeka i przybrzeżne wody Zatoki Gdańskiej).
Krajobraz kulturowy w rejonie Martwej Wisły, na odcinku od Kanału Płonie do
ujścia Motławy oraz w ujściowym odcinku Motławy reprezentuje następujące, główne
typy:
 krajobraz zurbanizowany (miejski);
 krajobraz przemysłowo-infrastrukturowy, z dominacją fizjonomiczną Rafinerii
Gdańskiej;
 krajobraz rolniczy (pozostałości użytków zielonych w rejonie Stogów).
Krajobraz zurbanizowany jest tu cywilizacyjnie bardzo zróżnicowany – od
historycznego krajobrazu zabytkowego zespołu zabudowy Głównego i Starego
Miasta w otoczeniu ujściowego odcinka Motławy, przez krajobraz osiedli
mieszkaniowych (Stogi) po krajobraz suburbiów (Krakowiec, Górki Zachodnie i
Płonia).
Krajobraz przemysłowo-infrastrukturowy obejmuje portowo-przemysłową dzielnicę
Gdańska. Wykazuje on znaczne zróżnicowani fizjonomiczne, w zależności od
charakteru obiektów (stocznie, rafineria, hale produkcyjne i magazyny). Specyficzne
elementy stanowią mosty nad Martwa Wisła 9dwa drogowe i kolejowy).
196
proeko
Krajobraz rolniczy jest „zgeometryzowany” przez sieć rowów melioracyjnych i
silnie przekształcony przez zainwestowanie infrastrukturowe (przede wszystkim
liczne linie elektroenergetyczne).
Największą wartość fizjonomiczną w rejonie planowanego przedsięwzięcia ma
krajobraz historyczny otoczenia ujściowego odcinka Motławy, z ikoną krajobrazową
Gdańska – Wielkim Żurawiem w pierzei frontu wodnego miasta wzdłuż lewego
brzegu Motławy.
W rejonie Wisły Śmiałej (rejon lokalizacji przedsięwzięcia powiązanego
funkcjonalnie) największą wartość ma krajobraz przyrodniczy rezerwatu przyrody
„Ptasi Raj”.
Odrębną kategorię stanowi krajobraz podwodny Martwej Wisły i ujściowego
odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej. Podobnie jak krajobraz lądowy, zawiera on
elementy przyrodnicze i kulturowe, ze zdecydowaną przewagą tych pierwszych – jest
to krajobraz przyrodniczo-kulturowy. Podstawowe jego fizjonomiczne cechy
przyrodnicze to: muliste lub piaszczyste, wyrównane podłoże, słabo rozwinięta
roślinność, zróżnicowana fauna, zwłaszcza bezkręgowców i ryb. Elementy kulturowe
reprezentowane są przez pozostałości zatopionych łodzi i dawnych nabrzeży oraz
przez odpady z różnych okresów historycznych, z nasileniem pochodzących z XX w.
Wyróżniającą, negatywną cechą krajobrazu podwodnego Martwej Wisły i ujściowego
odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej jest mała przezroczystość wody, co czyni te
akweny mało atrakcyjnymi dla oglądania krajobrazów podwodnych z tafli wody lub
przez osoby nurkujące.
Dokumentację
krajobrazów
przedstawiają fotografie 3 – 23.
w
rejonie
planowanego
przedsięwzięcia
197
proeko
7. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WARIANTÓW
PRZEDSIĘWZIĘCIA, W TYM RÓWNIEŻ W RAZIE WYSTAPIENIA
POWAŻNEJ AWARII ORAZ POTENCJALNEGO
TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
(opracowanie zbiorowe)
7.1. Ocena wariantów przedsięwzięcia
7.1.1. Wprowadzenie
Jak wykazano w rozdz. 2.3. wariantowanie planowanego przedsięwzięcia
obejmowało:
1. Wariantowanie toru wodnego - polegało na nieznacznych różnicach w jego
przebiegu i kształcie (długość odcinków prostych, promienie łuków, odcinkowe
zwężenia itp.).
2. Wariantowanie technologii wykonania pogłębienia toru wodnego - tor wodny
pogłębiony może być trzema matodami:
 wariant I - zastosowanie pogłębiarki jednoczerpakowej (chwytakowej);
 wariant II –zastosowanie pogłębiarki wieloczerpakowej;
 wariant III – zastosowanie pogłębiarki ssąco-refulującej.
3. Wariantowanie składowania urobku z pogłębiania toru wodnego
Pochodzące z pogłębiania namuły w całości składowane będą na klapowisku na
Zat. Gdańskiej (tzw. klapowisko DCT). Wariantowym miejscem składowania
namułów mogłoby być pobliskie klapowisko „Gdańsk” (rys. 9) ale jego wykorzystanie
spowodowałoby całkowite wyczerpanie jego pojemności.
Składowanie czystego urobku piaszczystego rozpatrywano wariantowo na
różnych odcinkach przegu Zatoki Gdańskiej (rys. 9):
 wariant I – na południe od molo w Gdyni Orłowie do km brzegu 79,5 i na
wschód od rezerwatu „Ptasi Raj”, na odcinku o długości ok. 300 m;
 wariant II – przybrzeże i brzeg rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”;
 wariant III – zatoki erozyjne na wschód od ujścia Wisły Przekop.
4. Wariantowanie nabrzeży Martwej Wisły i Motławy - dotyczyło technicznych
szczegółów konstrukcji oraz pełnionej funkcji (np. dostępność lub brak
dostępności dla małych jednostek turystycznych - tzw. „przystań niska,
dostępność lub brak dostępności dla pieszych (zastosowanie schodów przy
nabrzezu) itp.)
5. Wariantowanie szerokości i konstrukcji Kanału Płonie - największa różnica w
proponowanych koncepcjach Kanału Płonie dotyczyła jego szerokości. W
wariancie podstawowym planowana jest ona na 51 m, a w wariancie minimalnej
szerokości na 36,0 m. Szerokość taka byłaby jednak zbyt mała dla
bezpieczeństwa żeglugi wszystkich wymienionych wcześniej (rozdz. 2.2.)
198
proeko
jednostek modelowych. Wariantowaniu poddano także szczegóły techniczne
obudowy kanału.
6. Systemy odwodnienia nabrzeży - w pierwotnej wersji projektu, w drenażach
rury wyprowadzone były poza filtr odwrotny projektowanych nabrzeży i
wyposażone w gumowe klapy zwrotne – rozwiązanie to nie zostało
zaakceptowane przez Gdańskie Melioracje i rury odprowadzające wody w
ostatecznym wariancie projektowym doprowadzono jedynie do filtrów odwrotnych
nabrzeży.
Z wyżej wymienionych rozwiązań wariantowych planowanego przedsięwzięcia
istotne znaczenie w zakresie oddziaływania na środowisko mają:
 wariantowanie technologii wykonania pogłębienia toru wodnego;
 wariantowanie składowania urobku z pogłębiania toru wodnego;
 wariantowanie szerokości Kanału Płonie.
7.1.2. Ocena oddziaływnia na środowisko, w tym na obszary Natura 2000
wariantów technologii wykonania pogłębienia toru wodnego
Wariant I – przy zastosowaniu pogłębiarki jednoczerpakowej (chwytakowej)
Jest to metoda mało wydajna, stosowana najczęściej przy pracach
pogłębieniowych na niewielkich powierzchniach. Urobek z czerpaka gromadzony jest
na szalandach i nimi transportowany na miejsce skladowania.
Stosowanie czerpaka powoduje duże zmętnienie wody (wzrost ilości zawiesiny),
gdyż część urobku wypływa z niego w trakcie zamykania i wyciągania czerpaka.
Zmętnienie wody jest środowiskowo niekorzystne, gdyż m. in.:
 powoduje osłabienie przenikania światła a tym osłabia fotysyntezę;
 pogarsza kondycję makrozoobentosu;
 negatywne wpływa na warunki środowiska ryb w zakresie żerowania i migracji
tarłowych oraz może powodować zamulenie tarlisk;
 negatywnie wpływa na warunki żerowania ptaków nurkujących.
Ponadto zastosowanie czerpaka i sprzętu towarzyszącego (szlandy) powojuje
emisję do środowiska hałasu, który jest przyczyną płoszenia ryb i ptaków.
Ponieważ metoda ta jest mało wydajna, czas oddziaływania na środowisko jest
przy jej wykorzystaniu najdłuższy.
Po wydobyciu urobku jest on transportowany szalandami na miejsce
składowania.
Wykorzystanie
szaland
stwarza
potencjalne
zagrożenie
zanieczyszczenia środowiska wodnego i brzegów akwenów substancjami
ropopochodnymi. Stanowi to szczeólne zagrożenie w sytuacjach poważnych awarii rozlewów zanieczyszczeń (zob. rozdz. 7.2.).
199
proeko
Wariant II – przy zastosowaniu pogłębiarki wieloczerpakowej
Metoda polega na nabieraniu urodku z dna do czerpaków podczepionych do
poruszającego się obrotowo łańcucha. Urobek z kubełków gromadzony jest na
szalanadych i nimi transportowany na miejsce składowania.
Zmętnienie wody i emisja hałasu są w tej metodzie większe niż w wariancie I, ze
względu na dużą intensywność eksploatacji urobku. Zaletą jest natomiast znacznie
krótszy czas oddziaływania na środowisko.
Podobnie jak w wariancie I, po wydobyciu urobku jest on transportowany
szalandami na miejsce składowania. Wykorzystanie szaland stwarza potencjalne
zagrożenie zanieczyszczenia środowiska wodnego i brzegów akwenów substancjami
ropopochodnymi. Stanowi to szczególne zagrożenie w sytuacjach poważnych awarii
- rozlewów zanieczyszczeń (zob. rozdz. 7.2.).
Wariant III – zastosowanie pogłębiarki ssąco-refulującej
Metoda polega na pobieraniu urobku z dna do urządzenia ssącego,
podłączonego do „elastycznego” rurociągu. Z rurociągu urobek trafia do wewnętrznej
ładowni pogłębiarki, z której hydraulicznie – rurociągiem jest potem tłoczony na
miejsce składowania.
Jest to metoda najbardziej wydajna, minimalizująca czas oddziaływania na
środowisko. Podobnie jak poprzednie metody powoduje zmętnienie wody (zależne
od zastosowanego typu pogłębiarki – zob. rozdz. 12.3) i emituje hałas do środowiska
na poziomie porównywalnym z wariantem II.
W przypadku zastosowania
hydraulicznego transportu urobku bezpośrednio na miejsce składowania,
wyeliminowane jest potencjalne oddziaływanie na środowisko transportu urobku
(możliwe do zastosowania w przypadku odległości rzędu kilkuset m).
Ocena oddzialywania wariantów technologii wykonania pogłębienia toru
wodnego na Martwej Wiśle na formy ochrony przyrody, w tym na obszary
Natura 2000
Pogłębianie toru wodnego na Martwej Wiśle prowadzone będzie w oddaleniu od
form ochrony przyrody, które skupione są w rejonie ujścia Wisły Śmiałej do Zatoki
Gdańskiej. Znajdują się tam (zob. rozdz. 3.6. i rys. 31 i 32):
 rezerwat przyrody „Ptasi Raj”;
 obszary Natura 2000:
 obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (specjalny obszar ochrony siedlisk)
„Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044;
 obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka” PLB220005;
 obszar specjalnej ochrony ptaków „Ujście Wisły” PLB220004;
 Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej;
 planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
Pogłębianie toru wodnego na Wiśle Martwej nie spowodowałoby zagrożenia
bezpośredniego, znaczącego oddziaływania na ww. formy ochrony przyrody, bez
względu na zastosowany wariant bagrowania. Ze względu na ograniczone
połączenie Martwej Wisły i Wisły Śmiałej poprzez Kanał Płonie oraz ze względu na
200
proeko
cyrkulację wód mało pradopodobne jest dotarcie tu zawiesiny z Martwej Wisły. Hałas
wytłumiony będzie przez zalesione, wysokie wydmy oraz przez zainwestowanie
Górek Zachodnich (w tym Stocznia „Wisła”).
Pośrednie odziaływanie może wystąpić w wyniku wykorzystania szaland lub
pogłębiarki ssąco-refulujacej do transportu urobku. Stwarza to potencjalne
zagrożenie zanieczyszczenia środowiska wodnego i brzegów akwenów, w tym Wisły
Śmiałej, substancjami ropopochodnymi. Stanowi to szczególne zagrożenie w
sytuacjach poważnych awarii - rozlewów zanieczyszczeń (zob. rozdz. 7.2.) – dla ww.
form ochrony przyrody oznaczałoby to katastrofę ekologiczną. Zagrożenie mógłby
wyeliminować hydrauliczny transport urobku z miejsc pogłebiania, ale jego
wykorzystanie w przypadku Martwej Wisły jest niemożliwe, ze względu na duże
odalenie od miejsc składowania urobku.
Podsumowanie
Z trzech wariantów technologii wykonania pogłębienia toru wodnego
najkorzystniejszy pod względem oddziaływania na środowisko jest wariant III –
zastosowania pogłębiarki ssąco-refulującej. Niezależnie od zastosowanego wariantu
pogłębienia toru wodnego nie wystąpi zagrożenie bezpośredniego, znaczącego
oddziaływania na formy ochrony przyrody, w tym na obszary Natura 2000.
Oddziaływanie pośrednie może zaistnieć w przypadku poważnej awarii.
7.1.3. Ocena oddzialywnia na środowisko, w tym na obszary Natura 2000
wariantów składowania urobku z pogłębiania toru wodnego
Składowanie namułów na klapowisku morskim
Składowania namułów na klapowisku morskim nie ma alternatywy w zakresie ich
zastosowania na lądzie (brak przydatności geotechniczne) lub składowania na lądzie
(brak miejsca). Ze względu na zbyt małą pojemność nie ma możliwości składowania
namułów na klapowisku „Gdańsk”. W związku z tym jako miejsce składowania
namułów z pogłębiania toru wodnego Martwej Wisły wskazano tzw. klapowisko DCT,
wykorzystywane w 2005 r. do składowania urobku z prac czerpalnych przy budowie
morskiego Terminalu Konterenowegow Gdańsku. Głebokość dna wynosiła wówczas
w tym rejonie 54 m.
Składowanie urobku na klapowisku morskim tzw. DCT poddano ocenie
oddziaływania na środowisko. Wykonany został „Raport oddziaływania na środowiko
prac czerpalno-refulacyjnych na rzecz budowy Morskiego Terminala Kontenerowego
w Gdańsku (Dubrawki, Cylkowska 2004), w którym stwierdzono, że:
klapowanie odbywać się będzie na dnie azoicznym, lub okresowo zasiedlonym,
w zasięgu oddziaływania siarkowodoru;
odkład namułów nie wywoła istotnie negatywnych zaburzeń środowiskowobiocenotycznych (wpływ wzrostu zawiesiny i materii organicznej na lokalne
procesy środowiskowe toni wodnej oraz warunki bytowe organizmów
pelagicznych);
wpływ klapowania ustanie po zakończeniu prac;
bardzo ważnym czynnikiem obniżającym zaburzający wpływ klapowania na
środowisko i biocenozy rejonu jest ograniczenie prac do jednego roku.
201
proeko
Na podstawie ww. „Raportu...” Wydział Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego
Urzędu Wojewódzkiego wydał pozytywną opinię nt. klapowania urobku na tzw.
klapowisku DCT (załącznik 2), a następnie Urząd Morski w Gdyni wydał decyzję o
pozwoleniu na klapowanie (załącznik 3), które wykonano w 2005 r., składując tu ok.
2,5 mln m3 namułów.
W niniejszym „Raporcie...” ocenę oddziaływania na środowisko składowania
urobku na tzw.klapowicku DCT zawarto w rozdz. 9.2.4. i 9.2.6.
Zasilanie brzegu Zat. Gdańskiej utworami piaszczystymi
Z trzech wariantów zasilania brzegu Zatoki Gdańskiej utworami piaszczystymi:
wariant I - zasilanie brzegu Zatoki między molem w Gdyni Orłowo a Sopotem i
brzegu Zatoki na wschód od rezerwatu „Ptasi Raj”, na odcinku o długości ok. 400
m);
 wariant II – zasilanie przybrzeża i brzegu rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”;
 wariant III – zasilanie brzegów zatok erozyjnych na wschód od ujścia Wisły
Przekop;
każdy ma wady i zalety pod względem oddziaływania na środowisko.

Wariant I - zalety:

stabilizacja brzegu Zatoki Gdańskiej na jego odcinkach intensywnie
wykorzystywanych rekreacyjnie i wzrost szerokości plaży (Gdynia i Wyspa
Sobieszewska w Gdańsku).
Wariant I - wady:

potencjalna ingerencja w środowisko przyrodnicze w rejonie planowanego
obszaru Natura 2000 „Ostoja Orłowsko-Redłowska” (Shadow List 2010);

potencjalny, negatywny wpływ na populację zostery morskiej,

ograniczony i krótkotrwały (do 2 miesięcy) wpływ na mejobentos;

zagrożenie dla chronionego gatunku makrofauny bezkręgowej zwieraczka
plażowego (w przypadku występowania na danej plaży);

lokalny wpływ na stadia narybkowe ichtiofauny strefy brzegowej (stornia, ryby
babkowate, tobiasz i ciernik);

lokalne ograniczenie swobody migracji tarłowych;

płoszenie ptaków wodnych wykorzystujących przyległy akwen jako rejon
zimowania i żerowania, czemu sprzyjają relatywnie spokojne wody wewnętrzne
Zatoki (zakres wpływu zależny byłby od okresu wykonywania prac);

potencjalne zagrożenie środowiska w sytuacjach poważnych awarii - rozlewów
zanieczyszczeń (zob. rozdz. 7.2.).
Wariant II - zalety:

stabilizacja tzw. Mierzei Messyńskiej, oddzielającej jez. Ptasi Raj od morza i tym
samym zabezpieczenie rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” przed fizyczną likwidacją
202
proeko
(eliminacja zagrożenia przekształcenia jez. Ptasi Raj w zatokę przybrzeżną w
wyniku przerwania przez morze Mierzei Messyńskiej).
Wariant II – wady:

ingerencja w chronioną przyrodę rezerwatu „Ptasi Raj” oraz obszarów Natura
2000 „Ujście Wisły” PLB220004 i „Ostoja w ujściu Wisły” PLH 220044;

zagrożenie zanieczyszczenia środowiska rezerwatu i obszarów Natura 2000 w
przypadku zawartości zanieczyszczeń w urobku piaszczystym;

zasypanie skupisk roślin wodnych;





płoszenie ptaków bez względu na porę roku, w której nastapiłoby składowanie;

zagrożenie zaburzenia dostępności pokarmu dla ptaków (przykrycie warstwy
piasku bogatej w organizmy bezkręgowe przez urobek), co ograniczy możliwość
żerowania przelotnych ptaków siewkowych (oddziaływanie okresowe, po kilku
miesiącach zasilona w sztuczny sposób plaża stanie się ponownie atrakcyjnym
żerowiskiem);

składowanie piasku w okresie lęgowym na brzegu rezerwatu „Ptasi Raj” mogłoby
doprowadzić do strat bądź zaburzeń w lęgach sieweczki obrożnej - gatunku
zagrożonego, wymienionego w 1 Załączniku Dyrektywy Ptasiej oraz w Polskiej
Czerwonej Księdze;
 potencjalne zagrożenie środowiska w sytuacjach poważnych awarii - rozlewów
zanieczyszczeń (zob. rozdz. 7.2.), w tym zagrożenie rezerwatu „Ptasi Raj” oraz
obszarów Natura 2000 „Ujście Wisły” PLB220004 i „Ostoja w ujściu Wisły” PLH
220044.
Wariant III zalety:

stabilizacja brzegu Zatoki Gdańskiej na jego odcinkach intensywnie
wykorzystywanych rekreacyjnie i wzrost szerokości plaży (rejon Mikoszewo –
Jantar - Stegna);
Wariant III - wady:


203
proeko



płoszenie przebywających w tym rejonie ptaków wodnych;

potencjalne zagrożenie środowiska w sytuacjach poważnych awarii - rozlewów
zanieczyszczeń (zob. rozdz. 7.2.).
Ze względu przede wszystkim na:
 potencjalną ingerencję w środowisko przyrodnicze w rejonie planowanego
obszaru Natura 2000 „Ostoja Orłowsko-Redłowska” (Shadow List 2010) w
wariancie I;
oraz
 ingerencję w chronioną przyrodę rezerwatu „Ptasi Raj” oraz obszarów Natura
2000 „Ujście Wisły” PLB220004 i „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044 w wariancie
II;
w kompleksowej ocenie zalet i wad wariant III składowania czystych piasków z
pogłębiania toru wodnego uznano za najkorzystniejszy pod względem oddziaływania
na środowisko, pod warunkiem jak największego odsunięcia od rezerwatu „Mewia
Łacha” oraz wschodnich części obszarów Natura 2000 „Ujście Wisły” PLB220004 i
„Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044 (wg oceny ornitologicznej odsunięcie nawet o
2.000 m).
Alternatywne miejsce składowania czystych piasków z pogłębiania toru wodnego
przedstawiono w rozdz. 12.3.
7.1.4 Ocena oddzialywnia na środowisko, w tym na obszary Natura 2000
Kanału Płonie w wariantach jego szerokości
W wariancie minimalnym szerokość kanału ma wynosić 36,0 m a w wariancie
podstawowym 51 m. Przy zakładanej głębokości kanału 6,7 m (7,0 m dla 100%
rezerwy bagrowniczej) powierzchnia przekroju kanału wyniesie 252 m2 a w wariancie
podstawowym 357 m2, czyli o 105 m2 więcej. Zwiększony przekrój kanału skutkować
będzie zwiększoną wymianą wody między wschodnią częścią Martwej Wisły i Wisłą
Śmiałą a zachodnią częścią Martwej Wisły, objętą planowanym przedsięwzięciem. W
przypadku zwiększonego napływu wód z Wisły Śmiałej, zwłaszcza w warunkach
wlewów wód morskich, może to spowodować:
 wzrost zasolenia wód w zachodniej części Martwej Wisły;
 wzrost jej zdolności do samooczyszczania dzięki większemu natlenieniu wód
„odmorskich”;
 poprawę warunków funkcjonowania ekosystemów wodnych.
Szerszy Kanał Płonie w większym stopniu uaktywni hydrologicznie Martwą Wisłę
na odcinku na zachód od Kanału. Ponadto szerszy kanał stworzy lepsze warunki dla
tarliskowych wędrówek ryb.
Mniejsza lub większa szerokość kanału nie będzie miała znaczenia dla jego
oddziaływania na znajdujące się w pobliżu:

204
proeko
obszary Natura 2000:
 obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (specjalny obszar ochrony siedlisk)
„Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044;
 obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka” PLB220005;
 obszar specjalnej ochrony ptaków „Ujście Wisły” PLB220004;
 Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej;
Wyjątek stanowiłyby potencjalne sytuacje poważnych awarii (zob. rozdz. 7.2.) rozlewów substancji ropopochodnych na Martwej Wiśłe – szerszy kanał stwarzałby
większe zagrożenie przedostania się zanieczyszczeń do ww. form ochrony przyrody i
ich dewastacji, przy sprzyjających takiemu przemieszczaniu się zanieczyszczeń
warunkach meteorologicznych (kierunek i siła wiatru) i hydrologicznych (natężenie i
kierunek falowania oraz lokalnych pradów wodnych).

7.1.5. Wariant najkorzystniejszy dla środowiska
W syntetyzującej ocenie wszystkich rozważanych wariantów przedsięwzięcia
szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, z uwzględnieniem oceny
oddzialywnia na środowisko, w tym na obszary Natura 2000:

trzech wariantów technologii wykonania pogłębienia toru wodnego (rozdz.
7.1.2.);

trzech wariantów składowania urobku z pogłębiania toru wodnego (rozdz. 7.1.3.);

dwóch wariantów szerokości Kanału Płonie (rozdz. 7.1.4.);
za wariant najkorzystniejszy dla środowiska uznano pogłębienie toru wodnego
Martwej Wisły metodą bagrowania przez zasysanie, z wykorzystaniem czystych
piasków do zasilania zatok erozyjnych brzegu Zatoki Gdańskiej na wschód od
ujścia Wisły Przekop oraz wykonanie Kanału Płonie o szerokości 51,0 m.
7.1.6. Wariant zaniechania przedsięwzięcia
Wariant zaniechania przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< odrzucono jako nieefektywny społecznie i gospodarczo (zob. rozdz. 2.4.).
Pod względem oddziaływania na środowisko zaniechanie przedsięwzięcia
oznaczałoby:
 kontynuację samoistnego, powolnego zamulania Martwej Wisły i w
konsekwencji:
 powolne zmiany batymetrii koryta Martwej Wisły, spadek głębokości i
powierzchni przekroju poprzecznego;
 powolne spadki natężeń przepływu wody, z zachowaniem dotychczasowego
obiegu wody w rzece;
 powolny spadek oddziaływania morza ze zmianami chemizmu wód, w tym
spadek zasolenia;
205
proeko
 lokalnie powolny spadek drenażu wód podziemnych w korycie rzeki, z
możliwym niewielkim podwyższeniem ich zwierciadła w otoczeniu rzeki i
spadkiem zasilania przez wody dopływające z wysoczyzny;

samoistną, powolną, renaturalizację ekosystemów wodnych, w tym
zwłaszcza:
 przy wypłyceniu do ok. 1,5 – 2 m rozwój na dnie roślinności wodnej;
 w skrajnym przypadku wzrost powierzchni zajmowanych przez szuwary;
 sukcesję roślinności lądowej na brzegach rzeki;
 dalszy rozwój organizmów zoobentosu;
 zmiany ichtiofauny z ograniczeniemm gatunków charakterystycznych dla
zasolonych wód Zatoki Gdańskiej;
 rozwój populacji płazów;
 rozwój awifauny dzięki korzystniejszym warunkom żerowania;

popadanie w ruinę nabrzeży Martwej Wisły i Motławy a w efekcie:
 zagrożenie bezpieczeństwa ludzi – mieszkańców i turystów;
 zagrożenie katastrofami budowlanymi, w tym obiektów zabytkowych;
 zanieczyszczenie wód rzek odpadami materiałów budowlanych z ruin;
 rozwój roślinności ruderalnej na brzegach rzek;
 dewaloryzacja krajobrazu;

niezwiększanie zagrożenia zanieczyszczenia Martwej Wisły i Motławy oraz
Wisły Śmiałej substancjami ropopochodnymi w sytuacjach poważnych
awarii (zob. rozdz. 7.2.), związanych z pływającymi po rzekach statkami – czyli
ograniczenie zagrożenia katastrofy ekologicznej, w tym w rezerwacie przyrody
„Ptasi Raj”, na obszarach Natura 2000 „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044,
„Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005 oraz w zasięgu
planowanego użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
7.2. Poważne awarie
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst
jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150) poważna awaria (…) to zdarzenie, w
szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu
przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub
więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego powstania
zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia
z opóźnieniem (art. 3, p.23).
Planowane przedsięwzięcie >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< może
być pośrednio źródłem poważnej awarii w przypadku rozlewu zanieczyszczeń
ropopochodnych na Martwej Wiśle, Wiśle Śmiałej lub na Zatoce Gdańskiej ,
zwłaszcza ze statków transportujących substancje chemiczne do Rafinerii Gdańskiej.
206
proeko
Zanieczyszczenie takie mogłoby mieć znamiona katastrofy ekologicznej, w
przypadku przedostania się zanieczyszczeń do rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”,
obszarów Natura 2000 „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044,
„Ujście Wisły”
PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005 oraz w zasięgu planowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
Poważna awaria - zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi Martwej
Wisły, ujściowego odcinka Motławy, Wisły Śmiałej lub Zatoki Gdańskiej, oprócz
skutków przyrodniczych, miałoby także skutki społeczno-godpodarcze, jak
ograniczenie lub okresowa eliminacja turystyki wodnej i ograniczenie lub zakaz
rybołówstwa
7.3. Transgraniczne oddziaływanie na środowisko
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< ma
być zrealizowane w minimalnej odległości ok. 2 km od brzegu Morza Bałtyckiego
(lądowa granica Polski) i + 12 mil morskich od morskiej granicy Państwa.
Przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie >Wykonanie toru wodnego na odcinku od
Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< ma być
zrealizowane częściowo w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu Morza Bałtyckiego.
Planowane przedsięwzięcie i przedsięwzięcie powiązane z nim funkcjonalnie nie
spowodują transgranicznego oddziaływania na środowisko, na etapach budowy,
eksploatacji i likwidacji.
Zagrożenie takiego oddziaływania istnieje tylko w przypadku poważnej awarii - w
przypadku rozlewu zanieczyszczeń ropopochodnych w ujściu Wiślły Śmiałej lub na
Zatoce Gdańskiej, zwłaszcza ze statków transportujących substancje chemiczne do
Rafinerii
Gdańskiej.
Przy
sprzyjających
warunkach
meteorlogicznych
zanieczyszczenia takie mogłyby dotrzeć do brzegów morza w Obwodzie
Królewieckim (dawniej Kaliningradzkim) w Rosji. Odległość granicy z Rosją od ujścia
Wisły Śmiałej wynosi 57 km.
7.4. Obszar ograniczonego użytkowania
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst
jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) (…) jeżeli z postępowania w
sprawie oceny oddziaływania na środowisko, z analizy porealizacyjnej albo z
przeglądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań
technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane
standardy jakości środowiska poza terenem zakładu lub innego obiektu, to dla
oczyszczalni ścieków, składowiska odpadów komunalnych, kompostowni, trasy
komunikacyjnej, lotniska, linii i stacji elektroenergetycznej oraz instalacji
radiokomunikacyjnej, radionawigacyjnej i radiolokacyjnej tworzy się obszar
ograniczonego użytkowania (art. 135.1).
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< nie
spowoduje niedotrzymania standardów jakości środowiska, a ponadto nie należy do
kategorii obiektów, dla których tworzy się obszar ograniczonego użytkowania.
207
proeko
8. UWARUNKOWANIA I UZASADNIENIE WYBORU WARIANTU
PRZEDSIĘWZIĘCIA DO REALIZACJI
(Przewoźniak Maciej, Sawon Ewa)
8.1. Uwarunkowania międzynarodowe, w tym Unii Europejskiej
Priorytety Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska na lata 2002-2012
formułuje VI Program Działań Wspólnoty w zakresie środowiska (Decyzja NR
1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 22 lipca 2002r ustanawiająca
Szósty Wspólnotowy Program Działań w zakresie środowiska naturalnego). Jego
realizacja ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego
i zdrowia ludzkiego oraz ogólną poprawę środowiska i jakości życia. Będzie realizowany
poprzez 7 strategii tematycznych w zakresie: zrównoważonego użytkowania zasobów
naturalnych, zapobiegania powstawaniu odpadów i upowszechniania recyklingu,
poprawy jakości środowiska miejskiego, ograniczania emisji zanieczyszczeń, ochrony
gleb, zrównoważonego użytkowania pestycydów oraz ochrony i zachowania środowiska
morskiego. Program wspiera proces włączania problemów ochrony środowiska we
wszystkie polityki i działania Wspólnoty w celu zmniejszenia nacisków na środowisko
naturalne pochodzących z różnych źródeł.
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<
wpisuje się w strategię tematyczną zrównoważonego użytkowania zasobów
naturalnych.
Ponadto ważne
dokumentach:



cele
ekologiczne
zapisane
zostały
w
następujących
ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską konwencjach międzynarodowych:

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich
siedlisk, Berno (1979);

Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych, mających znaczenie
międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego
(1975), ze zmianami wprowadzonymi w Paryżu (1982) i Reginie (1987);

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio
de Janeiro (1992);

Konwencja Helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza
Bałtyckiego z 9.04.1992 (Dz. U. 2000r. Nr 28, poz. 346) i sporządzony w jej
ramach Bałtycki Plan Działań;

Konwencja o różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro (1992);

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z
Kioto, wraz z Protokołem (1997).
innych dokumentach międzynarodowych:

Europejska Konwencja Krajobrazowa;

Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich.
innych dokumentach UE:

Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej.
208
proeko
spełnia uwarunkowania wynikające z ww. konwencji, w szczególności dotyczących
ochrony przyrody, Morza Bałtyckiego i zrównoważonego rozwoju.
Szczegółowe rozwiązania formalno-prawne UE zapisane są w dyrektywach UE.
W aspekcie planowanego przedsięwzięcia istotne znaczenie mają: Ramowa
Dyrektywa Wodna, tzw. Drektywy Siedliskowa i Ptasia oraz dyrektywy dotyczące
ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ).
Ramowa Dyrektywa Wodna
Dyrektywa 200/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października
2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej i
Dyrektywa 2008/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2008 r.
zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w
dziedzinie polityki wodnej, w odniesieniu do uprawnień wykonawczych przyznanych
Komisji. Tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna porządkuje i koordynuje istniejące,
europejskie ustawodawstwo wodne.
Celem dyrektywy jest ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód
powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych,
które:
a) zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz chronią i poprawiają stan ekosystemów
wodnych oraz, w odniesieniu do ich potrzeb wodnych, ekosystemów lądowych i
terenów podmokłych bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych;
b) promują zrównoważone korzystanie z wód oparte na długoterminowej ochronie
dostępnych zasobów wodnych;
c) dążą do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego między innymi
poprzez szczególne środki dla stopniowej redukcji zrzutów, emisji i strat
substancji priorytetowych oraz zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania
zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych;
d) zapewniają stopniową redukcję zanieczyszczenia
zapobiegają ich dalszemu zanieczyszczaniu,
wód
podziemnych
i
e) przyczyniają się do zmniejszenia skutków powodzi i susz.
Operacyjnym celem RDW jest osiągniecie dobrego stanu wód poprzez określenie
i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań
państwach członkowskich do 2015 r.
RDW jest transponowana do polskiego prawa przede wszystkim przez Ustawę z
dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r.
Nr 25, poz. 150) i przez Ustawę z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne” (tekst jednolity
Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) z szeregiem aktów wykonawczych.
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< jest
zgodne z założeniami polityki wodnej określonymi w Ramowej Dyrektywie Wodnej.
Dyrektywy Siedliskowa i Ptasia zostały transponowane do polskiego prawa
poprzez ustawę o ochronie przyrody i rozporządzenia wykonawcze do niej, w
209
proeko
zakresie dotyczącym obszarów Natura 2000. Ocena oddziaływania na obszary
Natura 2000 planowanego przedsięzięcia zawarta jest w różnych częściach
niniejszego „Raportu...”.
Dyrektywy OOŚ
Dla metodyki opracowania niniejszego „Raportu…” istotne znaczenie ma
Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych
przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne,
85/337/EWG (Dz.U.UE L z dnia 5 lipca 1985 z póżn. zm.) oraz Dyrektywa Rady
97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. zmieniająca dyrektywę 85/337/EWG w sprawie
oceny wpływu wywieranego przez niektóre publiczne i prywatne przedsięwzięcia na
środowisko.
Ww dyrektywy zostały transponowane do polskiego prawa poprzez Ustawę z
dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz. 1227 z późn. zmianami).
8.2. Strategie, polityki i programy państwowe
Przedsięwzięcie >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku.
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< wpisuje się w
„Strategię rozwoju portów morskich do 2015 r.” Głównym celem „Strategii…” jest
(…) poprawa konkurencyjności polskich portów morskich oraz wzrost udziału w
rozwoju społeczno-gospodarczym kraju i podniesienie rangi portów morskich w
międzynarodowej sieci transportowej (…).. Przez poprawę konkurencyjności polskich
portów morskich rozumie się zwiększenie oraz dywersyfikację struktury
przeładunków w portach, wzrost liczby przedsiębiorców działających na terenie
portów, zwiększenie liczby połączeń żeglugowych z innymi portami oraz
usprawnienie dostępności do portów. Przez wzrost udziału portów w rozwoju
społeczno-gospodarczym kraju rozumie się m.in. usprawnienie krajowej sieci
transportowej oraz zwiekszenie wpływu portów nazrównoważony rozwój transportu w
kraju.
„Strategia rozwoju portów morskich do 2015 r.” stanowi uzupełnienie i rozwinięcie
branżowe „Strategii rozwoju kraju 2007-2015”, której realizacja ma przyczynić się
do realizacji następującychpriorytetów:
1. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki.
2. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej.
3. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości.
4. Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i bezpieczeństwa.
5. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej.
Przedsięwzięcie ma strategiczny charakter z punktu widzenia rozwoju społecznogospodarczego kraju (porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki) i jest
zgodne z drugim priorytetem „Strategii rozwoju kraju 2007-2015”.
Przedsięwzięcie jest także zgodne z trzecim celem horyzontalnym „Narodowych
Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013” (NSRO). Jest to dokument
210
proeko
opracowany w celu realizacji w Polsce w latach 2007-2013 polityki spójności Unii
Europejskiej. Celem strategicznym NSRO dla Polski jest tworzenie warunków dla
wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości,
zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost spójności społecznej, gospodarczej i
przestrzennej. Poprzez realizację zadania nastąpi realizacja trzeciego celu
horyzontalnego NSRO – Budowa i modernizacja inrastruktury technicznej i
społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski ponieważ dzięki modernizacji wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku –
przebudowie szlaku wodnego Martwej Wisły i Motławy powstanie możliwość żeglugi
statków o zwiększonych parametrach, co zwiększy konkurencyjność portu, a w
perspektywie przyczyni się do wzrostu gospodarczego Polski
Przyjęta w 1997 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia ochronę
środowiska człowieka, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zasadę tę
uwzględnia „II Polityka ekologiczna państwa” oraz dostosowane do niej strategie i
programy środowiskowe, w tym przede wszystkim:
 „Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”,
 „Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności
biologicznej”;
 „Strategia gospodarki wodnej”;
 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko.
Wymienione dokumenty strategiczne uwzględniają zobowiązania i cele ochrony
środowiska przyjęte w ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską konwencjach
międzynarodowych.
„Polityka ekologiczna państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem
perspektywy do roku 2016” (Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2008) wśród
priorytetów i zadań zawiera (...) zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i
energii polegające m. in. na kształtowaniu zasobów wodnych oraz ochronie przed
powodzią i skutkami suszy. W zakresie gospodarki wodnej wprowadzono m. in.
następujące kierunki działań:


tworzenie warunków do szerokiego korzystania z wód (rekreacja, energetyka,
żegluga) przy niepogarszaniu ich jakości, modernizacja i rozwój śródlądowych
dróg wodnych.
właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych.
stanowi przejaw realizacji ww. kierunków działań.
Program operacyjny >Infrastruktura i środowisko<
Przedsięwzięcie będzie realizowane w ramach „Programu operacyjnego
>Infrastruktura i Środowisko<, którego głównym celem jest (…) podniesienie
atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury
technicznej, przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia,
zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.
Przedsięwzięcie będzie miało takie oddziaływanie w skali miejskiej, regionalnej i
krajowej.
211
proeko
8.3. Strategie, plany i programy wojewódzkie i międzywojewódzkie
8.3.1. Strategia rozwoju województwa pomorskiego
„Strategia rozwoju województwa pomorskiego” (Uchwała nr 587/XXXV/05
Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 18 lipca 2005 r.) obejmuje 14 celów
strategicznych, ujętych w ramach 3 priorytetów:
Priorytet konkurencyjność:
1. Lepsze warunki dla przedsiębiorczości i innowacji.
2. Wysoki poziom edukacji i nauki.
3. Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne.
4. Efektywna sfera publiczna.
5. Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie
ponadregionalnym, głównie bałtyckim.
Priorytet spójność:
6. Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej.
7. Silne, zdrowe i zintegrowane społeczeństwo.
8. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
9. Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości życia.
10. Wzmacnianie subregionalnych ośrodków rozwojowych.
Priorytet dostępność:
11. Efektywny i bezpieczny system transportowy.
12.
Poprawa
funkcjonowania
systemów
infrastruktury
technicznej
i
teleinformatycznej.
13. Lepszy dostęp do infrastruktury społecznej, zwłaszcza na obszarach strukturalnie
słabych.
14. Zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego.
wpisuje się w realizację celów strategicznych województwa pomorskiego nr 3), 5) i
11.
8.3.2. Regionalna strategia rozwoju transportu w województwie pomorskim na
lata 2007 - 2020
Według „Regionalnej strategii rozwoju transportu w województwie pomorskim na
lata 2007 – 2020” (Uchwała nr 604/XXVI/08 Sejmiku Województwa Pomorskiego z
dnia 29.09.2008 r.) strategiczne cele portów w woj. pomorskim to m.in.:
1) zwiększanie ich dostępności ze strony morza i lądu, przygotowanie nowych
obszarów rozwojowych, rewitalizacja portowych inwestycji infrastrukturalnych
zgodnie z potrzebami biznesu portowego,
2) wspieranie modernizacji i rozbudowy potencjału przeładunkowo-składowego,
logistycznego oraz potencjału usługowego na rzecz statków,
3) tworzenie warunków dla rozwoju funkcji przemysłowej oraz aktywizacji funkcji
handlowej portów,
212
proeko
4) wspieranie rozwoju turystyki morskiej i żeglarskiej.
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< służy
bezpośrednio i pośrednio realizacji wszystkich ww. celów.
Cele strategiczne określone dla portu w Gdańsku to:
1) rozwój kolejnych specjalistycznych baz przeładunkowych przy jednoczesnej
dbałości o uniwersalny charakter portu,
2) efektywne
wykorzystanie
wszystkich
zasobów
kompleksu
portowoprzemysłowego
zgodnie z interesami gospodarki narodowej, skojarzone z długofalową polityką
morską miasta i korzyściami mieszkańców regionu pomorskiego,
3) wysoka jakość usług na bazie stale modernizowanego i rozwijanego
nowoczesnego potencjału przeładunkowo-składowego,
4) rozwój funkcji dystrybucyjno-logistycznych na bazie współdziałania z
nowoczesnymi terminalami kontenerowymi i ro-ro,
5) rozbudowa połączeń transportowych portu, zwłaszcza drogowych i kolejowych
komplementarnie z rozbudową i modernizacją potencjału portowego,
6) wzmocnienie procesów prywatyzacji i restrukturyzacji gospodarki portowej,
7) tworzenie korzystnych warunków finansowych i przestrzennych dla ściągnięcia
do portu bezpośrednich inwestorów krajowych i zagranicznych, zwłaszcza dla
realizacji inwestycji strategicznych dla portu,
8) rozwój funkcji turystycznej (obsługa promów, statków wycieczkowych oraz
turystyki żeglarskiej) poprzez budowę centrum obsługi pasażerskiej na
Westerplatte oraz rozbudowę kompleksu żeglarskiego w Górkach Zachodnich.
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< służy
bezpośrednio i pośrednio realizacji celów określonych w punktach 1), 2) i 8).
8.3.3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
pomorskiego
„Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego” (uchwała
Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr 1004/XXXIX/09 z dnia 26.10.2009 r.) określa
generalny cel polityki przestrzennej województwa pomorskiego jako (…)
Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa
sprzyjającej równoważeniu wykorzystywania cech, zasobów i walorów przestrzeni z
rozwojem gospodarczym, wzrostem poziomu i jakości życia oraz trwałym
zachowaniem wartości środowiska dla potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń.
1.
2.
3.
4.
Główne cele polityki przestrzennej w woj. pomorskim określono jako:
Powiązanie województwa z Europą, w tym przede wszystkim z regionem
bałtyckim.
Wzrost konkurencyjności i efektywności gospodarowania przestrzenią.
Osiągniecie warunków i jakości życia mieszkańców zbliżonych do średniej
europejskiej.
Zahamowanie dewaloryzacji środowiska oraz ochrona jego struktur i wartości.
213
proeko
5. Podwyższenie walorów bezpieczeństwa i odporności na skutki awarii i klęsk
żywiołowych.
stanowi przejaw realizacji celów 1. i 2.
W „Planie…” (2009) określono kierunki zagospodarowania przestrzennego portów
morskich Gdańska i Gdyni:
1) budowa infrastruktury poprawiającej dostępność transportową portów morskich
od strony lądu i morza,
2) budowa nowoczesnych terminali portowych,
3) budowa terminala promowego w Gdyni przy nabrzeżach Polskim i Fińskim,
4) rozbudowa terminala promowego na Westerplatte w Gdańsku.
stanowi etap realizacji kierunku 1 (poprawa dostępności od strony morza).
Istotnych uwarunkowań dla planowanego przedsięwzięcia nie wnosi „Prognoza
oddziaływania na środowisko projektu zmiany >Planu zagospodarowania
przestrzennego województwa pomorskiego<” (2008 – plan uchwalony w 2009 r.).
8.3.4. Program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami dla
województwa pomorskiego
„Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 2007-10 z
uwzględnieniem perspektywy 2011-14” (2007) nie formułuje celu generalnego,
przyjmując, że misja Województwa Pomorskiego, zawarta w „Strategii Rozwoju
Województwa Pomorskiego” dostatecznie podkreśla pierwszorzędną potrzebę
zachowania dobrego stanu środowiska, jako podstawowego warunku
zrównoważonego i harmonijnego rozwoju.
Zgodnie z ww. „Programem...” wyznaczono cztery cele perspektywiczne (I-IV),
nawiązujące do priorytetów VI Wspólnotowego Programu Działań w zakresie
środowiska naturalnego oraz Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z
perspektywą 2011-2014 oraz 21 celów średniookresowych (1-21).
W aspekcie planowanego przedsięwzięcia istotne są następujące cele:

osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych i powierzchniowych;

ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej, powstrzymanie procesu jej
utraty oraz poprawa spójności systemu obszarów chronionych ze szczególnym
uwzględnieniem obszarów Natura 2000.
Jako główny cel ekologiczny gospodarki odpadami w województwie pomorskim w
„Planie gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego na lata 2007-2010 z
uwzględnieniem perspektywy 2011-2014” (2007) określono (...) Zminimalizowanie
ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego sytemu ich
wykorzystywania i unieszkodliwiania. Realizacja tego celu ma być osiągnięta poprzez
następujące działania:
 docelowo skupienie gmin wokół zakładów zagospodarowania odpadów (ZZO),
214
proeko
wyposażonych w linie do segregacji odpadów lub tylko w urządzenia do
doczyszczania surowców wtórnych ze zbiórki selektywnej, urządzenia do
konfekcjonowania surowców, instalacje do utylizacji odpadów organicznych,
tymczasowe pomieszczenia do magazynowania odpadów niebezpiecznych,
składowisko odpadów resztkowych (o przyjętej technologii decydować będą
inwestorzy);
 na obszarze gmin należących do poszczególnych ZZO ma się odbywać zbiórka
segregacyjna;
 lokalizacja ZZO jest zgodna z zasadą „bliskości" wyrażoną w Ustawie o odpadach
z dnia 02.04 2001 r. (Dz.U. nr 62.poz. 628 z późn. zm.) - przyjęto, że optymalna
odległość centrum gminy (po drogach) nie będzie większa niż 30 km od ZUO, w
przypadku konieczności dowozu odpadów (lub surowców) z większej odległości,
należy rozważyć budowę stacji przeładunków lub wiejskich punktów gromadzenia
i segregacji odpadów (WPGiSO);
 założono. że z poszczególnych gmin odpady wysegregowane będą kierowane do
ZZO, natomiast pozostałe odpady będą deponowane na lokalnych składowiskach
do czasu ich wypełnienia lub konieczności ich zamknięcia z innych powodów.
W projekcie planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< przewidziano rozwiązania z zakresu gospodarki odpadami zgodne z
zapisami „Planu…” (2007).
W niniejszym raporcie nawiązano także do „Prognozy oddziaływania na
środowisko >Programu ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 20072010 z uwzględnieniem perspektywy 2011-2014<”, którego część stanowi projekt
Planu gospodarki odpadami.
8.3.5. Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław
Celem programu „Kompleksowego zabezpieczenia przeciwpowodziowego Żuław”
(2009) jest określenie zakresu działań niezbędnych do zabezpieczenia przed
zagrożeniami powodziowymi terytorium Żuław Wiślanych w województwa pomorskim
i warmińsko-mazurskim wraz z przyległymi miastami. Zabezpieczenie Żuław
Wiślanych od powodzi jest podstawowym warunkiem ich przyszłego rozwoju. Obszar
ten może funkcjonować gospodarczo jedynie w warunkach dobrej ochrony
przeciwpowodziowej.
Szereg zadań ma być wykonanych w Gdańskim Węźle Wodnym (zlewnia Raduni
– dopływu Motławy) i na Żuławach Gdańskich (m. in. przebudowa stacji pomp,
modernizacja kanałów itp.). Realizacja programu poprawi stan bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego w rejonie przedsięwzięcia
będącego przedmiotem
niniejszego raportu.
Dla programu „Kompleksowego zabezpieczenia przeciwpowodziowego Żuław”
wykonano:
 „Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. >Kompleksowe
zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław<” (2008);
 „Prognozę
oddziaływania
na
środowisko
Programu
„Kompleksowe
zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do roku 2030 (z uwzględnieniem
etapu 2015), 2009, Ekokonsult, Gdańsk.
215
proeko
Do ww. dokumentów nawiązano w niniejszym raporcie.
8.3.6. Projekt >Pętla Żuławska< – rozwój turystyki wodnej
Projekt „>Pętla Żuławska< – rozwój turystyki wodnej” (2008) w sposób
kompleksowy traktuje problemy turystyki wodnej, analizując równocześnie
powiązania transportu wodnego z drogowym i kolejowym w obszarze Żuław
Wiślanych, oraz Mierzei Wiślanej i południowego pobrzeża Zalewu Wiślanego, w
zasięgu województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Podstawowym celem
projektu jest (…) wzmocnienie rozwoju gospodarczego regionów poprzez turystyczny
rozwój dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego poprzez:
 budowę i rozwój zintegrowanego produktu turystycznego będącego atrakcją
turystyczną województwa – współgospodarza EURO 2012;

rozwój dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego poprzez budowę wysokiej
jakości infrastruktury żeglarskiej;

poprawę żeglowności i bezpieczeństwa na szlakach wodnych Żuław Wiślanych i
Zalewu Wiślanego;

wydłużenie sezonu turystycznego oraz zwiększenie ruchu turystycznego, w tym
międzynarodowego na obszarze Wisły i Zalewu Wiślanego;

zmianę obecnego sposobu myślenia o Żuławach Wiślanych jako regionie
rolniczym i peryferyjnym.
W rejonie przedsięwzięcia będącego przedmiotem raportu pn. >Modernizacja
na Martwej Wiśle i Motławie< oraz przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie
dotyczącego toru wodnego na Wiśle Śmiałej, w projekcie „Pętla Żuławska – rozwój
turystyki wodnej” przewidziano:
 modernizację Narodowego Centrum Żeglarstwa w Górkach zachodnich;
 budowę przystani żeglarskiej na Wiśle Śmiałej w rejonie Sobieszewa.
Dla projektu „Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej” wykonano „Prognozę
wpływu na środowisko projektu >Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej< (2008),
do której nawiązano w niniejszym raporcie.
8.4. Strategie i plany miejskie Gdańska
8.4.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gdańska
W „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gdańska” (Uchwała nr XVIII/431/07 Rady Miasta Gdańska z dnia 20.12.2007 r.)
wśród głównych funkcji egzogenicznych na pierwszym miejscu wymieniono
gospodarkę morska, przemysł, składy i bazy. Wg „Studium” (…) gospodarka morska i
funkcja przemysłowo-składowa to tradycyjne podstawy ekonomiki Gdańska. (…)
Wzrastające przeładunki portowe zapewniły Gdańskowi wiodące miejsce wśród
portów bałtyckich. (…). Obszar administrowany przez Zarząd Morskiego Portu
Gdańsk SA obejmuje port wewnętrzny i port zewnętrzny. Port wewnętrzny jest
położony wzdłuż odcinka Martwej Wisły i Kanału Portowego, gdzie oprócz
216
proeko
specjalistycznych baz i terminali (m.in. ro-ro) oraz uniwersalnych nabrzeży
portowych, znajdują się baza i terminal dla promów pasażerskich. Port zewnętrzny
(Port Północny) jest położony nad Zatoką Gdańską, z pirsami wysuniętymi w wody
Zatoki, gdzie znajdują się nowoczesne bazy ładunków masowych, głównie
energetycznych. Przedsiębiorstwa działające na obszarze administrowanym przez
Zarząd Morskiego Portu Gdańsk SA prowadzą przeładunki:
- drobnicy konwencjonalnej, nawozów sztucznych, tarcicy, wyrobów stalowych,
- siarki płynnej i granulowanej, fosforytów, soli i sody,
- paliw płynnych, gazu ciekłego LPG,
- ładunków masowych suchych: zboża, rudy, węgla,
- owoców południowych,
- ładunków kontenerowych i ro-ro.
(…) Trwa ciągła rozbudowa i modernizacja portu, szczególnie nowoczesnych,
wyspecjalizowanych baz przeładunkowych w rejonie Portu Północnego mającego
znaczne rezerwy terenowe dla swego rozwoju. Port dysponuje równie
możliwościami rozwoju w kierunku południowym (Młyniska Letnica), obecnie
modernizuje się nabrzeża i poszerza wejście do portu wewnętrznego. Część
portu wewnętrznego ma status Wolnego Obszaru Celnego (WOC).
Wg „Studium…” (2007) strategicznym celem rozwoju miasta jest trwały wzrost
jakości życia mieszkańców oraz ładu przestrzennego przy jednoczesnym tworzeniu
warunków dla podnoszenia metropolitalnego znaczenia miasta w zgodzie z
zasadami zrównoważonego rozwoju.
Cele gospodarcze to:
 tworzenie warunków do rozwoju funkcji gospodarczych i wzrostu ich
konkurencyjności, przede wszystkim usług rangi ponadlokalnej,
gospodarki morskiej, turystyki, przemysłów zasobooszczędnych, „czystych” i
wysokich technologii oraz obsługi biznesu,
 wspieranie gospodarki opartej na wiedzy i rozwoju funkcji związanych z
międzynarodową wymianą gospodarczą, kulturalną i sportową,
 ochrona atrakcyjności środowiska miejskiego, jako podstawy działalności
gospodarczej, w tym wykorzystanie zasobów naturalnych,
 tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości (w tym małych i średnich
przedsiębiorstw), jako źródła dochodów budżetu miasta i zamożności jego
mieszkańców oraz innowacji wzmacniających potencjał metropolitalny.





Do celów przestrzennych należą:
racjonalizacja rozwoju miejskich struktur przestrzennych, zapewnienie ich
efektywnego funkcjonowania oraz zapewnienie oferty terenowej dla
różnorodnych nowych inwestycji, w tym o znaczeniu strategicznym,
kształtowanie zindywidualizowanej lokalnie struktury miejskiej, zharmonizowanej
ze środowiskiem przyrodniczym, kulturowym i krajobrazem, współtworzącymi jej
to tożsamość,
uzyskanie nowych wartości krajobrazowych,
podniesienie jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznych,
zapewnienie ciągłości rozwoju i ewolucyjności przekształceń, zapewnienie
możliwości osiągania celów etapowych i cząstkowych pod warunkiem zgodności
z celami nadrzędnymi.
217
proeko
Wg kierunków zagospodarowania przestrzennego dzielnicy Port, określonych w
„Studium…” (2007), port morski i przemysł są i zostaną ważnymi elementami
struktury przestrzennej. Kompleks zagospodarowania portowo-przemysłowego
wymaga uporządkowania i nowej strategii inwestowania. Rozwój funkcji portowoprzemysłowych może i powinien następować m. in. przez takie działania, jak:
 porządkowanie oraz intensywniejsze wykorzystanie terenów w porcie
wewnętrznym, w rejonie ujścia Martwej Wisły;
 lokalizacja na terenach wzdłuż Martwej Wisły od rejonu mostu wantowego w
kierunku Wisły Śmiałej, w granicach administracyjnych portu, a także w rejonie
Wisły Przekop funkcji wymagających dostępu do akwenu i korzystających z
torów wodnych (np. przystani dla kutrów rybackich, działalności związanych z
produkcją i remontem jednostek pływających, baz i przystani związanych z
towarową żeglugą śródlądową oraz baz żeglarskich i przystani wodnych).
całkowicie wpisuje się w ustalenia „Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego Gdańska” (2007).
8.4.2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
W ustaleniach planów miejscowych obowiązujących prawie na 82% obszaru
dzielnicy Port zdecydowanie dominuje produkcyjno-usługowe przeznaczenie
terenów. Znaczne tereny przeznacza się pod komunikację drogową i kolejową oraz
inne obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej służące zarówno obsłudze
miasta, jak i struktur produkcyjno-usługowych. Przeznaczenia dla ww. funkcji
występują przede wszystkim wzdłuż Martwej Wisły z wyraźną koncentracją po obu jej
brzegach w ujściowym odcinku, w sąsiedztwie portu morskiego.
Również prawie cały obszar Śródmieścia Historycznego (około 88%) jest pokryty
miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, które przeznaczają tereny
na cele usługowe, mieszkaniowo-usługowe oraz komunikacyjne, w tym projektowane
ulice układu podstawowego miasta stanowiące obwiednię Śródmieścia. Dotyczy to
także licznych terenów poprzemysłowych i powojskowych przekształcanych na
funkcję usługową i usługowo-mieszkaniową. Jedynie w północno-wschodniej części
dzielnicy, na części terenów postoczniowych i Polskim Haku, jest przewidziane
zachowanie niewielkich enklaw istniejących funkcji produkcyjno-usługowych.
Pokrycie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego rejonu
lokalizacji przedsięwzięcia przedstawia rys. 35, a ich spis przedstawiono poniżej (wg
BIP Urzędu Miasta Gdańska, Wydz. Architektury., dane z 05.07.2010 r.,
www.gdansk.pl/architektura).
Lp.
Nr planu
Publikacja planu
1
2
1410
2402
Dz. U. Woj. Pom. Nr 97, poz. 2021 dn. 2005.10.14
3
4
2409
1413
w toku sporządzania
5
1403
6
1507
218
proeko
7
1415
8
1504
9
1407
10
11
1418
1419
12
1404
13
14
1302
1512
Dz. U. Woj. Pom Nr 64, poz. 1467 dn. 2002.09.27
15
1505
16
1301
Dz. U. Woj. Pom Nr 82, poz. 1789 dn. 2002.12.04
17
18
1513
1116
Dz. U. Woj. Pom.Nr 86, poz. 1742 dn. 2005.09.13
19
20
1128
1129
21
22
23
1152
1103
1145
24
25
26
1118
1122
1155
27
28
1138
1112
29
30
31
1102
1146
1147
32
33
1148
1149
34
1110
8.4.3. Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku
W ramach projektu „Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku” (2009)
przewidziano stworzenie nowej infrastruktury turystycznej na Martwej Wiśle, Śmiałej
Wiśle i Motławie, w postaci przystani żeglarskich i kajakowych oraz pomostów
cumowniczych dla tramwajów wodnych. Służyć mają one zwiększeniu dostępności
komunikacyjnej do największych atrakcji turystycznych stanowiących jeden z główny
potencjałów rozwoju miasta Gdańska. W ten sposób projekt tworzy wartość dodaną
do obecnej oferty turystycznej i rekreacyjnej poprzez możliwość podróżowania i
podziwiania panoramy miasta od strony wody. Projekt obejmuje:

budowę dziesięciu przystanków dla tramwaju wodnego (rys. 36);

budowę trzech przystani dla jednostek pływających wraz z budynkami
bosmanatu;

budowę i modernizację nabrzeży;
219
proeko




budowę pochylni do wodowania jednostek pływających;
zabudowę brzegów pomostami cumowniczymi stałymi i ruchomymi, pachołkami
oraz infrastrukturą techniczną;
modernizację ciągów spacerowych,
dostosowanie obiektów dla osób niepełnosprawnych.
Rezultatem realizacji programu będzie zagospodarowanie nabrzeży wraz z
przystaniami dla jednostek pływających oraz przystankami dla tramwaju wodnego. W
konsekwencji projekt przyczyni się do powstania nowych produktów turystycznych,
które wpłyną na ożywienie życia turystycznego i gospodarczego w strefie
wewnętrznych dróg wodnych Gdańska, a tym samym na poprawę jakości życia
mieszkańców miasta.
Partnerem Gminy Miasta Gdańska w realizacji projektu jest Muzeum Historyczne
Miasta Gdańska, które prowadzi działania na rzecz ożywienia obiektu historycznego
– Twierdzy Wisłoujście.
Realizacja „Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku” jest ściśle powiązana
z przedsięwzięciem będącym przedmiotem raportu pn. >Modernizacja wejścia do
Wiśle i Motławie< i z przedsięwzięciem powiązanym funkcjonalnie „Budowa toru
wodnego na Wiśle Śmiałej”.
220
proeko
Rys. 36 „Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku” – planowane przystanki
tramwaju wodnego (źródło: www.drmg.gdansk.pl).
8.5. Wskazanie nadrzędnego interesu publicznego
Nadrzędny interes społeczny obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, na różnych
szczeblach jej organizacji, określony jest w dokumentach ustawowych,
strategicznych i planistycznych rangi ogólnopaństwowej, regionalnej (wojewódzkiej) i
lokalnej (miejskiej).
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, jak wykazano w
rozdz. 8.2., 8.3. i 8.4., wpisuje się m.in. w następujące dokumenty:

na poziomie ogólnopaństwowym:
221
proeko
„Strategia rozwoju kraju 2007-2015”;
„Narodowe strategiczne ramy odniesienia 2007-2013”;
„Strategia rozwoju portów morskich do 2015 r.”;
„Polityka ekologiczna państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem
perspektywy do roku 2016”;
 „Program operacyjny >Infrastruktura i Środowisko<”;
na poziomie regionalnym:
 „Strategia rozwoju województwa pomorskiego” (Uchwała nr 587/XXXV/05
Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 18 lipca 2005 r.);
 „Regionalna strategia rozwoju transportu w województwie pomorskim na lata
2007 – 2020” (Uchwała nr 604/XXVI/08 Sejmiku Województwa Pomorskiego z
dnia 29.09.2008 r.);
 „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego”
(uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr 1004/XXXIX/09 z dnia
26.10.2009 r.);
 program „Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław” (2009)
 projekt „>Pętla Żuławska< – rozwój turystyki wodnej” (2008);






na poziomie miejskim:
 „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gdańska” (Uchwała nr XVIII/431/07 Rady Miasta Gdańska z dnia 20.12.2007
r.);
 miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego;
 „Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku” (2009).
Port w Gdańsku stanowi istotny biegun wzrostu dla Gdańska, Mertopolii
Trójmiejskiej, woj. pomorskiego i całego Kraju. Port oddziałuje poprzez sieć powiązań
gospodarczych na liczne podmioty w różnych sektorach gospodarki. Wzmocnienie
konkurencyjności tego bieguna, poprzez poprawę infrastruktury portowej, wpłynie
bezpośrednio i pośrednio na rozwój partnerów Portu. Przedsięwzięcie przyczyni się
do ożywienia gospodarki i turystyki w strefie wewnętrznych dróg wodnych, Gdańska
a tym samym wpłynie pośrednio na poprawę jakości życia mieszkańców.
Dzięki modernizacji wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku – przebudowie
szlaku wodnego Martwej Wisły i Motławy - powstanie możliwość żeglugi statków o
zwiększonych parametrach, co zwiększy konkurencyjność portu, a w perspektywie
przyczyni się do wzrostu gospodarczego Gdańska, woj. pomorskiego i Polski.
Bezpieczny nawigacyjnie tor wodny warunkuje rozwój transportu śródlądowego,
zarówno towarów jak i ludzi
Rozbudowa i unowocześnienie infrastruktury transportowej, szczególnie o
charakterze strategicznym (porty, lotniska, autostrady) stanowi także o wzmocnieniu
pozycji konkurencyjnej gminy i regionu jako miejscu lokalizacji nowych inwestycji.
Nowy tor wodny, o odpowiednich dla kategorii rzeki parametrach nawigacyjnych,
warunkuje dalsze, niezakłócone funkcjonowanie dzielnicy portowo-przemysłowej
Gdańska, położonej wzdłuż Martwej Wisły. Gwarantuje rozwój wodnego transportu
śródlądowego, zarówno towarów jak i ludzi.
222
proeko
Kolejną korzyścią społeczną realizacji inwestycji będzie rozwój turystyki wodnej,
zarówno publicznej – żegluga przybrzeżna (tzw. „Biała flota”) jak i prywatnej,
uprawianej przez użytkowników jachtów, łodzi motorowych, kajaków itp. Dzięki
inwestycji możliwe będzie uruchomienie w Gdańsku sieci tramwajów wodnych,
planowanych w ramach programu ożywienia wewnętrznych dróg wodnych Gdańska.
Umożliwi rozwój turystycznego zagospodarowania terenów przybrzeżnych, w tym
rozbudowę h przystani jachtowych, klubów wioślarskich itp.
Przebudowa istniejących nabrzeży, częściowo doszczętnie zniszczonych jeszcze
od czasu II wojny światowej, wpłynie na poprawę bezpieczeństwa i jakości życia
mieszkańców terenów nadbrzeżnych. Nowe konstrukcje pełnić będą funkcje
użytkowe ale i stanowić będą barierę przeciwpowodziową wobec terenów
przyległych. Przyczynią się znacząco do poprawy wizerunku miasta i będą miały
duży wpływ na powodzenie planowanych działań rewitalizacyjnych w centralnej
części Gdańska, w tym w szczególności na Wyspie Spichrzów.
Reasumując, przedsięwzięcie >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w
przyczyni się w dużym stopniu do przywrócenia Gdańskowi charakterystycznego dla
miast portowych sposobu życia związanego z wodą, a także do rozwoju wszelkich
dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego powiązanych z
nadmorskim i nadrzecznym położeniem miasta. Stanowi to nadrzędny interes
publiczny mieszkańców Gdańska, woj. pomorskiego i całego Kraju.
8.6. Uzasadnienie wyboru wariantu przedsięwzięcia do realizacji
Wybór wariantu przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego
w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< do
realizacji został dokonany przez Inwestora – Urząd Morski w Gdyni - na podstawie
kryteriów uwzględniających następujące uwarunkowania:
1) techniczne,
2) funkcjonalne,
3) ekonomiczne,
4) społeczne,
5) środowiskowe.
Ad. 1)
Uwarunkowania techniczne decydowały o wyborze wariantu w zakresie typów
konstrukcji hydrotechnicznych obudowy brzegów rzek. Wybrano rozwiązania
spełniające wymogi najlepszej dostępnej techniki hydrotechnicznej (BAT).
Ad. 2)
Uwarunkowania funkcjonalne decydowały o wyborze wariantu w zakresie
parametrów toru wodnego, szerokości Kanału Płonie i dostępności nabrzeży dla
różnych użytkowników. Wybrano rozwiązania zapewniające możliwie największą
funkcjonalność, przy zapewnieniu bezpieczeństwa użytkowania. Tor wodny
poprowadzony został tu odcinkiem prostym - bezpiecznym nawigacyjnie. Ze względu
na dużą szerokość rzeki (od 150 do 500 m) możliwe było poprowadzenie toru
wodnego w znacznej odległości od brzegów, co wyeliminowało potrzebę ich
obudowy konstrukcjami hydrotechnicznymi. Wybrano wariant Kanału Płonie o
większej szerokości (56,0 m), co zapewni większe możliwości, sprawność i
223
proeko
bezpieczeństwo żeglugi. Wybrany do realizacji wariant przedsięwzięcia stwarza
najlepsze warunki żeglugi, podnosząc jej bezpieczeństwo i możliwości transportowe
na Wiśle Śmiałej. Z kolei typy nabrzeży wybierano, dążąc do zapewnienia możliwości
jak największego zakresu ich przyszłego użytkowania. Z tego powodu zastosowano
m. in. miejscami tzw. „przystanie niskie” dla jachtów i łodzi motorowych oraz schody
komunikujące z zapleczem lądowym.
Ad. 3)
Uwarunkowania ekonomiczne sprawiły, że zrezygnowano z pierwotnej koncepcji
przebudowy nabrzeży Martwej Wisły na znacznie większej długości, niż ostatecznie
uwzględniona w wariancie przedsięwzięcia wybranym do realizacji. Wskazano do
przebudowy tylko odcinki brzegów niezbędne dla właściwego użytkowania
portowego zaplecza i miasta.
Ad. 4)
Uwarunkowania społeczne uwzględniono poprzez kompleksową analizę
nadrzędnego interesu społecznego (zob. rozdz. 8.5.). Przedsięwzięcie w wariancie
wybranym do realizacji będzie służyć nie tylko Portowi Gdańsk, ale także w bardzo
dużym stopniu bezpośrednio społeczności Gdańska i regionu oraz turystom,
zapewniając bezpieczeństwo i wszechstronne możliwości turystyczno-rekreacyjnego
użytkowania Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz ich lądowego
otoczenia. Zminimalizowano także oddziaływanie przedsięwzięcia na dobra
materialne (np. niezbędne wyburzenia), dążąc do minimalizacji konfliktów
społecznych.
Ad. 5)
Uwarunkowania środowiskowe uwzględniono poprzez wybór wariantu realizacji
przedsięwzięcia najkorzystniejszego dla środowiska. Jak wykazano w rozdz. 7.1., w
ocenie oddziaływania na środowisko, w tym na obszary Natura 2000, wszystkich
rozważanych wariantów przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie<, z uwzględnieniem:
 trzech wariantów technologii wykonania pogłębienia toru wodnego;
 trzech wariantów składowania urobku z pogłębiania toru wodnego;
 dwóch wariantów poszerzenia Kanału Płonie;
wariant najkorzystniejszy dla środowiska to pogłębienie toru wodnego Martwej
Wisły metodą bagrowania przez zasysanie, z wykorzystaniem czystych
piasków do zasilania zatok erozyjnych brzegu Zatoki Gdańskiej na wschód od
ujścia Wisły Przekop oraz wykonanie Kanału Płonie o szerokości 56,0 m.
Wariant przedsięwzięcia wybrany do realizacji opisany jest szczegółowo w rozdz.
2., a kompleksową ocenę jego oddziaływania na środowisko na etapach budowy,
eksploatacji i likwidacji zawiera rozdz. 9.
224
proeko
9. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WARIANTU
PRZEDSIĘWZIĘCIA WYBRANEGO DO REALIZACJI Z
UWZGLĘDNIENIEM SKUMULOWANEGO ODDZIAŁYWANIA Z
PRZEDSIĘWZIĘCIEM PN. >WYKONANIE TORU WODNEGO NA
ODCINKU OD KANAŁU PŁONIE NA MARTWEJ WIŚLE DO
UJŚCIA WISŁY ŚMIAŁEJ DO BAŁTYKU<
9.1. Opis metod prognozowania (Przewoźniak Maciej)
Ocenę oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do
Wiśle i Motławie< przeprowadzono w trzech podstawowych etapach.
Etap 1 – rozpoznanie stanu środowiska



Rozpoznanie stanu środowiska objęło:
kwerendę materiałów publikowanych i archiwalnych;
prace terenowe przeprowadzone w okresie od marca do czerwca 2010 r., w
następujących zakresach:
 pomiary hydrologiczne (opis metody w rozdz. 3.2.2.3.);
 rozpoznanie roślinności wodnej (opis metody w rozdz. 3.2.3.1.);
 rozpoznanie roślinności lądowej (opis metody w rozdz. 3.2.3.2);
 identyfikacja siedlisk chronionych w programie Natura 2000 (opis metody w
rozdz. 3.2.3.3.);
 badania zooplanktonu i makrozoobentosu (opis metody w rozdz. 3.2.3.4.);
 badania ichtiofauny (opis metody w rozdz. 3.2.3.5.);
 rozpoznanie awifauny zwłaszcza Martwej Wisły i Motławy (opis metody w
rozdz. 3.2.3.7.);
 lokalizacja obiektów zabytkowych (rozdz. 5.3.);
 rejestracja specyfiki krajobrazu (dokumentacja fotograficzna – rozdz. 6.);
syntezę pozyskanych informacji (rozdz. 3., 5. i 6.).
Etap 2 – oceny eksperckie
W etapie 2. wykonano tzw. metodą ekspercką specjalistyczne oceny
oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym na obszary
Natura 2000, w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i
zwierząt, dla których ochrony wyznaczono te obszary.
Oceny eksperckie objęły wszystkie elementy środowiska, za które zgodnie z
Ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz. 1227 z późn. zmianami)
przyjęto8:
8
W rzeczywistości krajobraz nie jest elementem środowiska tylko jego cechą a formy ochrony
przyrody są bytami prawnymi.
225
proeko









litosferę: przypowierzchniowe struktury geologiczne, ukształtowanie terenu i
gleby;
hydrosferę: wody podziemne, wody powierzchniowe śródlądowe i wody morskie;
atmosferę: stan fizyczny (stany pogodowe tworzące klimat), skład atmosfery w
tym zanieczyszczenia gazowe i pyłowe, oraz zanieczyszczenia hałasem i
promieniowaniem elektromagnetycznym;
biosferę w podziale na:
 roślinność wodna;
 roślinność lądowa;
 siedliska programu Natura 2000;
 zooplankton i makrozoobentos;
 ichtiofauna;
 płazy i gady;
 ptaki;
 ssaki;
formy ochrony przyrody, w tym obszary Natura 2000, obejmujące
najwartościowsze struktury przyrodnicze (ekosystemy);
odpady jako antropogeniczny element środowiska;
ludzi;
dobra materialne, w tym zabytki;
krajobraz jako zewnętrzny wyraz oddziaływania przyrody i dziedzictwa i
kulturowego.
Przy prognozowaniu zmian środowiska pod wpływem planowanego
przedsięwzięcia wykorzystano następujące metody:
 indukcyjno-opisową (od szczegółowych analiz po uogólniającą syntezę);
 analogii środowiskowych (na podstawie założenia o stałości praw przyrody);
 diagnozy stanu środowiska jako punktu wyjścia ekstrapolacji w przyszłość;
 analiz kartograficznych i fotointerpretacyjnych.
Ww. metody opisane są m.in. w pracach Przewoźniaka (1987, 1995, 1997) oraz
w „Problemach Ocen Środowiskowych” (nr 1 – 48).
zmianami) uwzględniono oddziaływania bezpośrednie i pośrednie, wtórne i
skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe oraz stałe i chwilowe.
Etap 3 – synteza


W etapie 3. przeprowadzono:
identyfikację przedsięwzięć o prognozowanym, znaczącym oddziaływaniu na
środowisko;
kompleksową ocenę skutków realizacji planowanego przedsięwzięcia, w
nawiązaniu do przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie >wykonanie toru
226
proeko
wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej
do Bałtyku< i przedsięwzięć o skumulowanym oddziaływaniu na środowisko,
planowanych w dzielnicy portowo-przemysłowej Gdańska, w rejonie Martwej i
Śmiałej Wisły.
budowy
9.2.1. Litosfera (Narwojsz Andrzej, Przewoźniak Maciej)
9.2.1.1. Przypowierzchniowe struktury geologiczne
W trakcie realizacji inwestycji (poszerzania i pogłębiania toru wodnego) usunięta
zostanie część osadów tworzących dno Martwej Wisły. Szacuje się, że wydobyte
zostanie około 1139,6 tys. m3 osadów. Nie są obecnie znane szczegółowe dane
(wyniki wierceń wykonanych w obrębie terenu projektowanych prac), które
pozwoliłyby na określenie rodzaju osadów na tym terenie i ich przestrzennej
zmienności. Z ogólnych opracowań i stosunkowo nielicznych wierceń wiadomo
jedynie, że będą to osady deltowe - piaski rzeczne i osady organiczne (głównie
namuły) oraz antropogeniczne grunty nasypowe. W efekcie prac pogłebieniowych
wystąpi zmiana przypowierzchniowej budowy geologicznej dna koryta (likwidacja
części namułów i/lub osadów piaszczystych).
Urobek pozyskany w trakcie prac, poddany będzie rozpoznaniu składu
i w zależności od litologii i ewentualnego zanieczyszczenia wybierany będzie
odpowiedni wariant jego składowania (osady organogeniczne – namuły, piaski z
dużą zawartością frakcji ilastej, pylastej lub utworów organicznych oraz grunty
nasypowe - na klapowisku morskim na Zatoce Gdańskiej (tzw. klapowisko DCT),
czyste piaski - na wybranych odcinkach brzegu i przybrzeża Zatoki Gdańskiej.
Powodować to będzie zmiany w przypowierchniowej litologii klapowiska oraz
przybrzeża i plaży.
Biorąc pod uwagę, że pojemność klapowiska nie jest nieograniczona oraz dużą
ilość przewidywanego do wydobycia urobku w trakcie projektowanych prac, należy
podjąć działania, które pozwolą na wcześniejszą segregację wydobytego urobku,
poprzez określenie, z których odcinków toru wodnego i z jakiej głębokości wydobyty
urobek będzie możliwy do wykorzystania do nadbudowy brzegu Zatoki, a z których
będzie zrzucany na klapowisko.
9.2.1.2. Batymetria, ukształtowanie terenu i procesy geodynamiczne
Prace pogłebienowe toru wodnego na Martwej Wiśle spowodują zmiana
batymetrii koryta rzeki na 27% jego powierzchni - wzrost głębokości do ok. 7 m
(średnio o 2,3 m) i powierzchni przekroju poprzecznego (o ok. 10 %).
Zmiany batymetrii wystąpią także:

w rejonie istniejącego klapowiska na Zatoce Gdańskiej (tzw. DCT), gdzie w
wyniku składowania refulatu nastąpi wypłycenie morza;

okresowo na odcinkach przybrzeża Zatoki Gdańskiej, w wyniku składowania
materiału piaszczystego.
227
proeko
Składowanie materiału piaszczystego na plaży spowoduje z kolei okresowe
zmiany jej topografii (poszerzenie i wzrost średniej wysokości n. p.m.).
Wystąpią także okresowe zmiany litodynamiki w strefie brzegowej morza, w
rejonach refulacji plaż, reprezentowane przez ograniczenie abrazji brzegu (cel
składowania refulatu) i wzrost transportu rumowiska w środowisku morskim w wyniku
wzmożonej abrazji refulatu (efekt negatywny w przypadku zapiaszczania ujść rzek).
9.2.1.3. Gleby
Przedsięwzięcie realizowane będzie w zasięgu koryt rzek i na ich brzegach. Brzegi
te są albo nawet od stuleci obudowane nabrzeżami (np. cały ujściowy odcinek
Motławy), albo silnie zantropizowane. Jedynie lokalnie, na odcinkach poza
nabrzeżami, mogą występować szczątkowe formy gleb antropogenicznych –
industraonych i ogrodowych w rejonie Kanału Płonie.
W trakcie prac budowlanych likwidacja pokrywy glebowej wystąpi jedynie lokalnie i
dotyczyć będzie wyłącznie gleb antropogenicznych.
9.2.2. Hydrosfera
9.2.2.1. Wody podziemne (Narwojsz Andrzej)
Pogłębianie koryta Martwej Wisły oznaczać będzie usunięcie z jej dna warstwy
słabo przepuszczalnych osadów, utrudniających kontakt wód rzecznych z wodami
podziemnymi. Ułatwić to może miejscami, już na etapie budowy, drenaż wód
podziemnych w obrębie koryta Martwej Wisły i może przyczynić się do niewielkiego
obniżenia położenia zwierciadła wody podziemnej w obrębie czwartorzędowego
piętra wodonośnego w sąsiedztwie rzeki. Zjawisko to i jego skutki legną utrwaleniu
na etapie eksploatacji (zob. rozdz. 9.3.2.1.).




Realizacja pozostałych elementów przedsięwzięcia, tj.
odbudowa Nabrzeża Flisaków (odcinki I i II);
odbudowa Nabrzeża Szyprów;
poszerzenie i obudowa Kanału Płonie;
odbudowa i modernizacja nabrzeży Motławy,
nie spowoduje oddziaływania na wody podziemne.
9.2.2.2. Wody powierzchniowe (Cieśliński Robert)
Długość projektowanego toru wodnego na Martwej Wiśle wynosi 8.360 m.
Wykonane zostaną również dwie obrotnice - na wejściu na Martwą Wisłę oraz
naprzeciw nabrzeża Rafinerii. Szerokość toru wodnego wyniesie 60 m przy
głębokości 7 m p.p.w. Tor wodny z obrotnicą zajmie około 27% powierzchni rzeki.
W efekcie prac czerpalnych naruszona powierzchnia koryta rzeki Martwej Wisły
przy budowie toru wodnego wyniesie 56,3 ha, a po uwzględnieniu skarp toru łącznie
naruszone zostanie 76,3 ha powierzchni koryta rzeki, co da około 27% naruszenia
koryta. Średnia głębokość czerpania wyniesie około 2,3 m p.p.d., w wyniku czego
objętość urobku oszacowano na około1284 tys. m3 osadów. W wyniku realizacji
228
proeko
projektowanego przedsięwzięcia powierzchnia przekroju Martwej Wisły zwiększy się
o około138 tys. m3 tj. o około 10%.
Z kolei prace czerpalne w korycie Wisły Śmiałej naruszą dno rzeki na
powierzchni 31,0 ha, tj. około 38% powierzchni koryta rzeki. Średnia głębokość
czerpania wyniesie około 1,9 m p.p.d., w wyniku czego objętość urobku oszacowano
na około 438,5 tys. m3 osadów. W wyniku realizacji projektowanego przedsięwzięcia
powierzchnia przekroju Wisły Śmiałej zwiększy się o około 114 tys. m3 tj. o około
26%.
Budowa toru wodnego na Martwej Wiśle nie spowoduje na etapie budowy
gwałtownych zmian natężenia przepływu wody, a te, które wystąpią będą związane
jedynie z powiększeniem przekroju poprzecznego koryta rzeki i zmianą jego
batymetrii. Kierunek oraz prędkość prądów nie powinny ulec zmianom, a
dotychczasowy obieg wody w rzece powinien zostać zachowany. Martwa Wisła jest
akwenem o skomplikowanym systemie krążenia wody. Istnieją tu dwa duże cykle
obiegu. Pierwszy z nich prowadzi od ujścia Wisły w Nowym Porcie, poprzez baseny
portowe Gdańska, Górki Zachodnie, jaz w Pleniewie, przełom Wisły pod Górkami
Wschodnimi do ujścia Wisły Śmiałej. Drugi cykl zaczyna się na Wiśle-Przekopie pod
Świbnem i przebiega poprzez śluzę w Przegalinie, Sobieszewo i przełom Wisły pod
Górkami Wschodnimi do ujścia Wisły Śmiałej. Pierwszy cykl, ze względu na
nieczynny jaz w Pleniewie, jest całkowicie otwarty. Wody mają w nim możliwość
swobodnego krążenia w jednym i drugim kierunku. Drugi cykl przecięty jest śluzą w
Przegalinie. Śluza ta jest przeważnie zamknięta i jedynie specjalnymi drenami
przepływa przez nią w tym czasie znikoma ilość wody. Prądy wody nie mają tu cech
prądów rzecznych. Charakteryzują się one rozwarstwieniem w pionie i w całym
przekroju poprzecznym koryta. Zmienność prądów w warstwie powierzchniowej
Martwej Wisły wynika z lokalnych wiatrów oraz falowania. Przepływy na Martwej
Wiśle cechuje nieustalony charakter, zarówno ze względu na kierunki jak i wartości
prędkości, szczególnie, gdy prędkości są małe do 0,10 m s -1. Przy małych
prędkościach kierunki prądu zmieniają się w zakresie 360° i często są prostopadłe do
prawdopodobnego kierunku przepływu. Przepływy na Martwej Wiśle charakteryzują
się również silną zmiennością w czasie. Ta zmienność prądów jest uzależniona od
zmian poziomu wody w ujściach, różnic gęstości wody lokalnych zmian warunków
anemobarycznych i w pewnej tylko części od spływu lądowego wód.
Charakterystyczne są przypadki różnych kierunków przepływu w przekroju oraz ich
zmiany nawet w trakcie prowadzonych pomiarów.
W trakcie badań patrolowych wykonanych w maju i na początku czerwca (5
wyjazdów) zaobserwowano dla Martwej Wisły tylko jedną sytuację, w której w całym
korycie woda odpływała do morza (178,0 m3 s-1), jedną, w której woda dopływała
całym korytem w ramię Martwej Wisły (43,0 m3 s-1) – zjawisko cofki oraz trzy
sytuacje, gdzie przepływ był dwukierunkowy. Dla tych terminów przeliczono średni
przepływ, który wyniósł 30,0 m3 s-1 (kierunek do rzeki), 90,0 m3 s-1 i 133,0 m3 s-1
(kierunek do morza) (rys. 37). Z kolei dla Wisły Śmiałej również zanotowano sytuację,
w której w całym korycie woda odpływała do morza (36,0 m3 s-1) i jedną sytuację, w
której woda dopływała od strony morza całym korytem Wisły Śmiałej (40,0 m 3 s-1). W
pozostałych terminach przepływ był dwukierunkowy. Dla tych terminów ustalono
główny kierunek i przeliczono średni przepływ, który wyniósł 22,0 m3 s-1 (kierunek do
rzeki), 25,0 m3 s-1 i 33,0 m3 s-1 (kierunek do morza) (rys. 38). Ruch wody w ujściu
Wisły Śmiałej zależy wyłącznie od wlewów i wypływów wody morskiej w rytm wahań
poziomów morza. Maksymalne prędkości w ujściu Wisły Śmiałej wywołane tymi
229
proeko
przepływami są rzędu kilku centymetrów na sekundę. W Wiśle Śmiałej obserwuje się
„zassanie” wody z Zatoki do wód tej rzeki jako efekt prądu kompensacyjnego
(Kaptur, 1967). W efekcie na pewnych odcinkach Martwej Wisły występuje stałe
zasolenie w całej warstwie wody. Tak dzieje się wówczas, gdy wiatr ma niewielką
prędkość lub nie wieje wprost z Zatoki w kierunku Przełomu (rys. 39).
Lokalizację posterunków hydrometrycznych (punkt X1 i X2) przedstawiono na
rys. 40. Pomiar przepływu dokonano przy użyciu Akustycznego Dopplerowskiego
Prądomierza Profilującego (ADCP) Teledyne RD Instruments Workhorse Rio Grande
1200 ZedHed ADCP o zakresie głębokości od 0,3 do 21,0 m. Do odbioru wyników z
ADCP drogą radiową wykorzystany został zestaw pomiarowy GPS – EKO-GIS
Services ROMAR przy użyciu anteny odbiorczej opartej na odbiorniku MLR GA24X.
200
Przepływ [m
3
s -1]
150
100
50
0
1
2
3
4
5
-50
Numer pomiaru
Rys. 37 Wielkość natężenia przepływu na Martwej Wiśle w trakcie wyjazdów
patrolowych wykonanych w okresie maj – czerwiec 2010 r.
40
30
3
-1
Przepływ [m s ]
20
10
0
-10
1
2
3
4
5
-20
-30
-40
-50
Numer pomiaru
Rys. 38 Wielkość natężenia przepływu na Wiśle Śmiałej w trakcie wyjazdów
patrolowych wykonanych w okresie maj – czerwiec 2010 r.
230
proeko
Rys. 39
Rozkład zasolenia (o/oo) wzdłuż osi koryta Wisły w różnych sytuacjach
wiatrowych
Odcinek a – b stanowi 5 km odcinek Martwej Wisły przesunięty kątowo
231
proeko
Rys. 40 Lokalizacja przekrojów hydrometrycznych oraz punktów poboru próbek
wody na Martwej Wiśle i Wiśle Śmiałej
Pogłębienie toru wodnego i wykonanie obrotnicy zwiększy powierzchnię
przekroju koryta rzeki i niewątpliwie już w trakcie budowy zmienią się uwarunkowania
hydrologiczne. W głównej mierze może nastąpić wzrost oddziaływania od strony
morza poprzez zwiększenie zasięgu zjawiska cofki i wymiany wody na odcinkach
rzeki objętych budową toru wodnego oraz nieznacznie od strony lądu. W
konsekwencji może doprowadzić to do wzrostu erozji brzegów rzeki, a następnie
akumulacji osadów rzecznych i wypłycania kanału toru wodnego. Zjawisko to należy
monitorować szczególnie w okresach silnych wahań poziomu morza (zjawisko
sztormu). Szczególnie istotne jest to w przypadku Wisły Śmiałej. Budowa toru
wodnego zmieni bowiem warunki wymiany wód rzecznych z wodami morskimi.
Możliwe jest zwiększenie napływu wód morskich, zwiększenie prędkości prądów
rzecznych oraz zasięgu oddziaływania cofek.
Zwiększone zostanie oddziaływanie od strony morza, przez co wielkość
zasolenia ulegnie wzrostowi, które będzie na poziomie 5-7 psu (Practical Salinity Unit
- praktyczna jednostka zasolenia, dawniej opisywana jako promile), a więc okresowo
zbliżonym do wód Zatoki Gdańskiej.
W trakcie prowadzonych prac czerpalnych oraz krótko po ich zakończeniu w
wyniku zjawiska resuspensji osadów dennych wzrośnie okresowo ilość zawiesin oraz
substancji biogenicznych i materii organicznej, co w konsekwencji doprowadzi do
wzrostu mętności i spadku przeźroczystości oraz pogorszenia warunków tlenowych
wody w rzekach. Przemieszczanie się zawiesin w akwenie będzie następować
zgodnie z prądami wody oraz kierunkiem prowadzonych robót.
Prace czerpalne prowadzone na torze wodnym nie wpłyną, poza związkami
biogenicznymi i mętnością oraz jonami odmorskimi (chlorki, przewodność właściwa,
232
proeko
sód, potas, magnez), w zasadzie na chemizm wody. Z badań chemicznych osadów
wynika bardzo niski stopień zanieczyszczenia oraz niska zawartość frakcji ilastej.
W trakcie wyjazdów patrolowych dokonano pomiaru podstawowych parametrów
fizyczno-chemicznych w wodach Martwej Wisły (tab. 34) i Wisły Śmiałej (tab. 8).
Jedynie w przypadku związków biogenicznych może nastąpić gwałtowny wzrost ich
stężeń, co będzie konsekwencją nagromadzenia się dużych ilości tych związków.
Dowodem na to może być porównanie stężeń azotanów i fosforanów w wodach
powierzchniowych, naddennych i interstycjalnych Martwej Wisły. Na rysunkach 41 i
42 widać gwałtowny wzrost obu związków w wodach interstycjalnych, co przy
pojawieniu się zjawiska resuspensji osadów doprowadzi do przemieszczenia się ich
z osadu do toni wodnej rzeki. Bardzo podobne zjawisko zaobserwowano także w
przypadku Wisły Śmiałej. Lokalizacja punktów poboru próbek wody na Martwej Wiśle
i Wiśle Śmiałej przedstawiono na rycinie 7. Również w wyniku wzrostu oddziaływania
od strony morza nastąpi wzrost zasolenia wód obu akwenów, a co za tym idzie także
wskaźników odmorskich, o których była mowa powyżej. Analizy fizyczno–chemiczne
pobranych próbek wykonano w Laboratorium Katedry Hydrologii Uniwersytetu
Gdańskiego. Oznaczenia wykonano według Norm Polskich opracowanych przez
Polski Komitet Normalizacyjny. W przypadku braku normy opierano się na
wskazówkach dostępnych w literaturze przedmiotu (Dojlido, 1995; Gomółka i
Szaynok, 1997; Hermanowicz i in., 1999).
Tabela 34. Stężenia podstawowych wskaźników fizyczno-chemicznych w wodach
Martwej Wisły w okresie maj – czerwiec 2010 r.
Wskaźnik
[jednostka]
Minimum
Maksimum
Średnia
pH
6,90
8,40
7,54
Tlen rozpuszczony 7,50
[mg dm-3]
10,60
8,74
Amoniak [mg dm-3]
0,19
0,30
0,25
Azotany [mg dm-3]
0,00
0,20
0,06
Fosforany
0,10
1,50
0,84
2014,00
3466,00
2750,00
310,00
460,00
372,60
0,10
0,20
0,16
Sód [mg dm ]
1284,00
1950,00
1546,80
Potas [mg dm-3]
42,50
63,80
51,28
Przewodność
właściwa [µS cm-1]
9110,00
10030,00
9548,00
Wapń [mg dm-3]
80,10
106,40
90,98
Magnez [mg dm ]
126,40
193,50
169,36
Wodorowęglany
2,20
3,00
2,68
-3
[mg dm ]
Chlorki [mg dm-3]
-3
Siarczany [mg dm ]
-3
Żelazo [mg dm ]
-3
-3
233
proeko
[mval dm-3]
Tabela 35. Stężenia podstawowych wskaźników fizyczno-chemicznych w wodach
Wisły Śmiałej w okresie maj – czerwiec 2010 r.
Wskaźnik
[jednostka]
Minimum
Maksimum
Średnia
pH
7,10
8,40
7,78
Tlen rozpuszczony 7,8
[mg dm-3]
12,1
10,26
Amoniak [mg dm-3]
0,12
0,64
0,32
Azotany [mg dm-3]
0,00
0,20
0,06
Fosforany
0,10
2,50
1,86
Chlorki [mg dm-3]
2310,00
3100,00
2553,8
Siarczany [mg dm-3]
358,00
467,00
402,60
Żelazo [mg dm-3]
0,10
0,40
0,20
Sód [mg dm-3]
1240,00
2200,00
1594,80
Potas [mg dm-3]
40,80
70,50
51,66
Przewodność
właściwa [µS cm-1]
9200,00
10120,00
9558,00
Wapń [mg dm-3]
83,20
110,10
92,78
Magnez [mg dm-3]
118,30
200,60
168,28
Wodorowęglany
[mval dm-3]
2,10
2,90
2,58
[mg dm-3]
Chlorki oznaczono metodą Mohra, zaś siarczany metodą nefelometryczną
przy użyciu spektrofotometru Spectroquant firmy WTW. Z kolei wodorowęglany
oznaczono metodą miareczkowania, magnez i wapń metodą wersenianową, a sód i
potas przy użyciu zestawu fotometrii płomieniowej SHERWOOD SCENTIFIC 410.
Przewodność elektryczną właściwą i pH określono przy użyciu miernika MULTI350i
firmy WTW. Azotany, fosforany i żelazo oznaczono przy wykorzystaniu miernika DR
890 firmy HachLange i fotometru Photoflex TurbSet firmy WTW, zaś amoniak przy
wykorzystaniu wieloparametrowego miernika Professional Plus firmy YSI. Tlen
rozpuszczony oznaczony był bezpośrednio w terenie wrzy użyciu miernika
wieloparametrowego Multi 350i firmy WTW wyposażonego w elektrodę ConOx oraz
elektrodę pH-metryczną. Pobrane próbki osadów dennych poddanne były
odwirowaniu w wirówce Centrifuge typ MPW–340, by w ten sposób uzyskać wody
interstycjalne.
234
proeko
Martwa Wisła - woda Martwa Wisła - woda Martwa Wisła - woda
powierzchniowa
naddenna
interstycjalna
0,0
Azotany [mg dm -3]
0,2
0,4
23.04.2010
6.05.2010
0,6
13.05.2010
20.05.2010
0,8
7.06.2010
1,0
1,2
Rys. 41
Zmiany stężeń azotanów w układzie pionowym w wodach Martwej Wisły
Martwa Wisła - woda Martwa Wisła - woda Martwa Wis ła - woda
powierzchniowa
naddenna
interstycjalna
-3
Fosforany [mg dm ]
0,0
0,5
1,0
1,5
23.04.2010
6.05.2010
13.05.2010
20.05.2010
7.06.2010
2,0
2,5
Rys. 42 Zmiany stężeń fosforanów w układzie pionowym w wodach Martwej Wisły
Wody porefulacyjne mogą być nośnikiem zawiesin, soli biogenicznych, materii
organicznej i rozpuszczalnych zanieczyszczeń wtórnych. Również możliwy jest
transfer ładunku zanieczyszczeń wtórnych z materiału czerpanego i odkładów na
dnie morskim.
Poza chwilowymi zmianami hydrologicznymi w trakcie prowadzonych prac lub
tuż po ich zakończeniu wystąpią również efekty stałe. Zmianie na stałe ulegnie
batymetria dna. Pogłębienie toru i wykonanie obrotnicy zwiększy powierzchnię
przekroju koryta rzeki. W tym drugim przypadku ważne będzie utrzymanie jej, co
może być zakłócane poprzez zapiaszczanie i zamulanie toru wodnego przez osady
rzeczne. W przypadku Wisły Śmiałej duże znaczenie dla zapiaszczenia toru
wodnego ma eoliczny transport osadów przy silnym wietrze z kierunku wschodniego
235
proeko
wiejącym wzdłuż mierzei i silnym wietrze z kierunku zachodniego wiejącym wzdłuż
plaży. Utrzymanie normatywnej batymetrii dna wiązać się będzie ze stałym
monitoringiem i okresowym pogłębianiem torów wodnych. Obecnie wielkość prac
czerpalnych w ujściu i na torze Wisły Śmiałej utrzymuje się na prawie niezmiennym
poziomie rocznym i w 2008 roku wynosiła 12 tys.m3.
Wody Martwej Wisły, ujściowego odcinka Motławy i Wisły Śmiałej będą
zagrożone zanieczyszczeniem substancjami ropopochodnymi z jednostek
pływających i ze sprzętu bagrowniczego.
9.2.3. Atmosfera (Winiarski Andrzej)
9.2.3.1. Zanieczyszczenie powietrza
W trakcie realizacji planowanego przedsięwzięcia oddziaływanie na stan
zanieczyszczenia powietrza będzie związane z pracą sprzętu budowlanego (spaliny)
oraz z emisją spalin z jednostek pływających. Dodatkowo na stan atmosfery,
zwłaszcza w zakresie jej zapylenia, mogą oddziaływać prace związane z
wyburzeniami budynków (rejon Kanału Płonie) i likwidacją starych nabrzeży (w
zależności od technologii wyburzeń i likwidacji).
Wpływ przedsięwzięcia na warunki aerosanitarne w trakcie jego budowy będzie
okresowy, ograniczony przestrzennie (plac budowy będzie się przesuwał wraz z
pogłębianem toru wodnego i budową nabrzeży) i jakościowo (emisja spalin
zawierających zanieczyszczenia typowe dla środowiska miejskiego w wyniku
oddziaływania transportu samochodowego).
Wobec okresowej i relatywnie niewielkiej emisji zanieczyszczeń oraz wobec
dobrych warunków przewietrzania rejonu Martwej i Śmiałej Wisły (duża zdolność
atmosfery do samooczyszczania) nie wystąpi istotne oddziaływanie na warunki
aerosanitarne w rejonie realizacji przedsięwzięcia.
Okresowy wzrost stężeń zanieczyszczeń atmosfery może być odczuwalny tylko
w rejonie ujścia Motławy, gdzie miejscami zwarta zabudowa brzegów ogranicza
przewietrzane.
Składowanie piaszczystego refulatu na plażach, w przypadku jego przesuszenia,
może być źródłem okresowego, lokalnego wzrostu zapylenia atmosfery.
9.2.3.2. Hałas
W trakcie realizacji planowanego przedsięwzięcia oddziaływanie na klimat
akustyczny związane będzie z pracą sprzętu budowlanego oraz z emisją hałasu
przez jednostki pływające. Dodatkowo na stan akustyczny otoczenia będą
oddziaływać prace związane z wyburzeniami budynków (rejon Kanału Płonie) i z
likwidacją starych nabrzeży (w zależności od technologii wyburzeń i likwidacji).
Wpływ przedsięwzięcia na klimat akustyczny w trakcie jego budowy będzie
okresowy, ograniczony przestrzennie - plac budowy będzie się przesuwał wraz z
pogłębianiem toru wodnego i budową nabrzeży.
Największe oddziaływanie akustyczne prognozuje się w odniesieniu do użycia
kafarów, których zasięg wpływu na klimat akustyczny wynosi 200-300 m.
236
proeko
Ze względu na w większości znaczne oddalenie przedsięwzięcia od obszarów
zabudowy mieszkaniowej i usługowej, chronionej akustycznie, realizacja inwestycji
nie będzie źródłem uciążliwości dla mieszkańców, z wyjątkiem:

rejonu Kanału Płonie, gdzie wystąpi komasacja oddziaływań akustycznych
(prace wyburzeniowe, poszerzenie kanału, budowa nowych nabrzeży);

otoczenia ujściowego odcinka Motławy, gdzie ze względu na miejscami zwartą
zabudowę brzegów i korzystne warunki rozprzestrzeniania się dźwięku nad
zwierciadłem
wody,
występuje
nasilenie
bodźców
akustycznych
(wykorzystywane np. w trakcie koncertów na scenie Filharmonii Bałtyckiej
umieszczonej na nabrzeżu Motławy).
Emisja hałasu w trakcie budowy, jako efekt prac okresowych, nie podlega
regulacji prawnej w tym zakresie (nie jest normowana na podstawie
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dz. U. Nr 120 poz. 826).
Hałas będzie przyczyną płoszenia fauny – zwłaszcza ichtiofauny i awifauny (zob.
odpowiednio rozdz. 9.2.4.4. i 9.2.4.6.).
9.2.3.3. Promieniowanie elektromagnetyczne
Na etapie budowy planowanego przedsięwzięcia
promieniowania elektromagnetycznego.
nie
wystąpi
emisja
9.2.3.4. Warunki klimatyczne
W trakcie realizacji przedsięwzięcia w większości nie będzie występować
modyfikacja lokalnych warunków klimatycznych, związana ze zmianami charakteru
warstwy czynnej – granicznej między atmosferą a podłożem. Powierzchnia akwenów
rzek pozostanie w stanie dotychczasowym a nabrzeża będą budowane zasadniczo w
rejonach istniejących konstrukcji.
Lokalne zmiany charakteru warstwy czynnej wystąpią w rejonach plaż i
przybrzeża Zatoki Gdańskiej, gdzie składowany będzie piaszczysty urobek. Wobec
dynamiki procesów atmosferycznych w strefie przybrzeżnej morza nie będzie to
miało odczuwalnego wpływu na lokalne warunki klimatyczne.
Lokalne zmiany warunków klimatycznych mogą wystąpić w rejonie Kanału
Płonie, gdzie nastąpi likwidacja części lądowego podłoża z porastającą je
roślinnością oraz likwidacja zainwestowania. Spowoduje to m.in. niewielkie zmiany
warunków termicznych, wilgotnościowych i anemometrycznych.
9.2.4. Biosfera
9.2.4.1. Roślinność wodna (Chmara Rafał)
Zakres przedsięwzięcia obejmuje rzekę Motławę, na odcinku od mostów w ciągu
ulicy Stągiewnej (Zielonego i Stągiewnego) do ujścia Motławy do Martwej Wisły
(Polski Hak) oraz dalej rzekę Martwą Wisłę, na odcinku od Polskiego Haka do Kanału
Płonie. Przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie obejmuje Wisłę Śmiałą.
237
proeko
Prace czerpalne związane z pogłębianiem Martwej Wisły i Wisły Śmiałej nie
wywołają bezpośredniego, negatywnego wpływu na roślinność wodną, gdyż
nie występuje ona w zasięgu planowanych robót (zob. tab. 36).
W trakcie prac czerpalnych będzie występować wpływ na środowisko wodne,
mogący pośrednio oddziaływać na roślinność wodną. Wpływ ten będzie wyrażony
wzrostem ilości zawiesin i wzrostem stężeń biogenów w wodzie rzek. W celu oceny
wpływu prac czerpalnych na środowisko wodne zebrano próbki osadów w torze
wodnym, a następnie po ich wysuszeniu do stałej masy, dokonano podziału osadu
na frakcję granulometryczne. Zastosowano analizę sitową na sitach o rozmiarach
oczek: 2 mm, 1mm, 0,5 mm, 0,25 mm, 0,1 mm i < 0,1 mm.
Tabela 36.
Frakcje granulometryczne osadów zebranych w wybranych punktach
toru wodnego Martwej Wisły.
Punkt
Frakcja uziarnienia [%]
2 mm
1 mm
0,5 mm
0,25 mm
0,1 mm
< 0,1 mm
MW11
0
0
16,3
25,1
19,8
38,8
MW10
0
0
0
0
32
68
MW6
0
0
0
4,37
29,12
63,1
MW2
0
0
0
3,5
25,8
70,7
Z analizy granulometrycznej wynika, że osady ze strefy toru wodnego zawierają
bardzo wysoki udział drobnej frakcji ilastej (<0,1 mm), wynoszący np. w punkcie
MW2 (obrotnica Polski Hak) 70,7 % (tab. 36). Bardzo wysoki udział drobnych frakcji
charakteryzuje również osady z toru wodnego w rejonie Rafinerii. Przedmiotowe
osady, gdy zalegają w formie nienaruszonej, nie stanowią zagrożenia dla środowiska
(w tym dla roślin wodnych). Problem pojawia się dopiero w momencie ich naruszenia,
co powoduje powstanie zawiesiny osadowej rozprzestrzeniającej się w środowisku
wodnym. Zawiesina osadowa złożona z cząstek stałych opada na dno dzięki sile
grawitacji, a tempo opadania jest uzależnione od wielu czynników, jak na przykład:
gęstość wody, temperatura czy zasolenie. W celu oszacowania szybkości
sedymentacji osadów z toru wodnego przyjęto następujące parametry
granulometryczne osadów:

frakcja ilasta < 0,1 mm – 38,8 – 70,7%;

frakcja drobnoziarnista 0,1 mm – 19,8 – 32,0%;

D50 = 0,1 mm i D50 = 0,08 mm

gęstość osadów ρs = 1,6 – 2,0 g/cm3;

gęstość wody ρ = 1,002 g/cm3.
Obliczenia prędkości opadania ziaren osadu w wodzie przeprowadzono dla
dwóch wariantów gęstości osadów oraz dwóch średnic ziaren. Zastosowano
zależności Onoszki:
ws = 9,45(s – 1)0,8 D50
238
proeko
Tabela 37.
Prędkość opadania ziaren osadów w wodzie.
ρs = 1,6 g/cm
3
D50 = 0,1 mm
Ws [cm/s]
0,61
ρs = 2,0 g/cm
3
D50 = 0,1 mm
0,84
ρs = 1,6 g/cm
3
D50 = 0,08 mm
ρs = 2,0 g/cm
3
D50 = 0,08 mm
0,5
0,75
Źródło: obliczenia własne.
Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że prędkość swobodnego opadania
ziaren w wodzie zwiera się w granicach od 0,5 do 0,84 cm/s.
Ważnym czynnikiem będzie rozprzestrzenianie się zawiesiny osadów w
szczególności w strefę brzegową (0,1 – 1,5 m głębokości), gdzie występują rośliny
wodne. Zawiesina znajdująca się w strefie występowania roślin będzie oddziaływać
przez wzrost mętności i spadek przezroczystości wody oraz przez osadzanie się
drobnej frakcji ilastej na pędach roślin wodnych i plechach glonów.
Kolejną dużą grupą prowadzonych prac będą prace rozbiórkowe oraz budowa
nabrzeży. Usuwanie płyt betonowych i elementów żelbetonowych może okresowo
wpłynąć na rośliny wodne. Dotyczy to w szczególności takich gatunków jak P.
alpinus czy P. pectinatus. W przypadku makroglonów ze względu na ich częstość
występowania i tempo rozmnażania i regeneracji nie ma zagrożenia dla tej grupy
roślin.
Wpływ na roślinność wodną składowania urobku
Namuły, które będą składowane na klapowisku morskim na Zatoce Gdańskiej
(tzw. DCT) będą bogate w materię organiczną i mogą zawierać diaspory roślin
wodnych. Nie przewiduje się, aby po zdeponowaniu namułów na klapowisku
morskim diaspory roślin wodnych mogły być biologicznie czynne. Namuły zawierają
diaspory głównie roślin wodnych słodkowodnych, które w środowisku morskim nie
będą miały zdolności do kiełkowania, głównie z uwagi na zasolenie. Jedynym
prawdopodobnym gatunkiem, którego diaspory mogą być czynne w środowisku
morskim, jest rdestnica grzebieniasta Potamogeton pectinatus – gatunek ten jest
obserwowany m.in. w wodach Zatoki Puckiej. Osobną kwestią jest znaczna
głębokość, w którym zostaną zdeponowane osady, co też może wykluczyć
możliwości rozwoju roślin.
Składowanie urobku na przybrzeżu i plażach Zatoki Gdańskiej, w zależności od
lokalnych warunków, może spowodować potencjalnie oddziaływania na rośliny
wodne przez zasypywanie ich skupisk oraz pośrednio przez zmiany siedliska (nowy
osad, wzrost dynamiki podłoża).
W wariancie I składowania urobku (zob. rozdz. 7.1.3.) zaistniałby wpływ na
populację zostery morskiej, natomiast brak byłoby wpływu na rośliny wodne istotne z
punktu widzenia ochrony obszaru Natura 2000 „Ostoja w ujściu Wisły” PLH 220044.
W wariancie II składowania urobku wystąpiłoby mechaniczne zasypywanie
skupisk roślin wodnych.
W wariancie III składowania urobku nie stwierdzono zagrożenia negatywnego
oddziaływania na rośliny wodne.
239
proeko
9.2.4.2. Roślinność lądowa i grzyby (Machnikowski Michał)
Na etapie budowy, przedsięwzięcie będzie wykazywać oddziaływanie na
nadbrzeżną roślinność w kilku aspektach. Omówiono je poniżej, począwszy od
najbardziej drastycznego i oczywistego oddziaływania, po mniej uciążliwe i takie,
które mogą wystąpić tylko potencjalnie.
Dla roślinności brzegów rzek, największym oddziaływaniem będzie zupełna jej
likwidacja, jaka będzie się wiązała z budową nabrzeży na kilku odcinkach brzegu
omawianych rzek. Na brzegu Martwej Wisły dotyczy to następujących odcinków
przewidzianych do przebudowy: po obu brzegach Kanału Płoni koło Wielkiej Płoni i
Górek Zachodnich, Nabrzeża Szyprów koło Przeróbki, dwóch fragmentów Nabrzeża
Flisaków (koło Mostu Siennickiego oraz na Polskim Haku). Nastąpi tam usunięcie
dotychczas występujących zbiorowisk roślinnych i budującej je flory.
Niezbędne działania, dotyczące koniecznego usuwania gatunków objętych ochroną
ścisłą, jakie występują na wskazanym terenie, podano w podrozdziale poświęconym
ochronie gatunkowej.
W związku z realizacją ww. budowli hydrotechnicznych wystąpi konieczność
wycinki drzew i krzewów których zestawienie zawiera tabela 38. Inwentaryzację
drzew i krzewów na brzegach Martwej Wisły, w tym identyfikację obiektów
przewidzianych do wycinki, zawiera opracowanie Jasińskiego (2008), wykonane w
ramach projektu przedsięwzięcia.
Tabela 38. Inwentaryzacja drzew i krzewów przewidzianych do wycinki w związku z
realizacją planowanego przedsięwzięcia
Nr*
zinwent.
jedn.
Nazwa
gatunkowa
drzewa/krzewu
-polska(łacińska)
Średnica
obwód
pnia/pni
[cm]
Wysokość
(przybliż.)
[m]
Wiek
(przybliż.)
[lat]
Średnica
rzutu korony
lub pow.
zakrzaczeń
[m/m2]
Uwagi
(stan
zachowania
biologicznego,
położenie,
znaki
szczególne
itp.)
Nabrzeże Flisaków
6
21
22
24
25
26
27
Skupina
krzewiasta
i samosiewki:
bez cz., topola,
klon, brzoza,
rokitnik
Wierzba biała
(Salix alba)
Wierzba krucha
(Salix fragilis)
Wierzba biała
(Salix alba)
Lipa drobnolistna
(Tilia cordata)
Wierzba krucha
(Salix fragilis)
Głóg
dwujszyjkowy
2
-
5
20
20 m
8x30
8x94
15
50
20
-
2
5
20 m
-
5
5
2m
60
188
10
60
10
-
2
10
4 m2
10
31
2
10
4
2
2
dorodna
240
proeko
(Crataegus
oxyacantha)
Nabrzeże Szyprów
62
63
64
65
66
Klon pospolity
(Acer platanoides)
Śliwa wiśniowa –
„mirabelka”
(Prunus
cerasifera)
Skupina
krzewiasta:
bez cz., śliwa
wiśniowa
Jesion wyniosły
(Fraxinus
excelsior)
Skupina
krzewiasta:
bez cz., śliwa
wiśniowa
10
31
5
15
4
-
3
10
2m
-
2
5
20 m2
40
126
10
50
8
-
2
20
20 m2
2
dorodny
Kanał Płonie
Wierzba biała
12x40
15
60
po: 6
(Salix alba)
12x126
Wierzba biała
149
3
20
60 m2
(Salix alba)
Jesion wyniosły
30
162
(Fraxinus
20
60
8
94
excelsior)
Skupina krzewów:
głóg
163
jednoszyjkowy,
3
20
300 m2
leszczyna, lilak i
śliwa wiśniowa
Skupina krzewów:
śliwa wiśniowa, 175
3
10
50 m2
„mirab.”
Krzewy:
181
3
10
30 m2
śliwa wiśniowa
Krzewy:
182
bez czarny, śliwa
3
10
50 m2
wiśniowa
Jesion wyniosły
2x30
(Fraxinus
183
10
20
6
2x94
excelsior)
Skupina
krzewiasta
2
184
i samosiewy:
3
20
100 m
śliwa wiśniowa –
„mirab.”
Skupina
krzewiasta:
głóg
185
4
20
jednoszyjkowy,
bez cz., i klon
* Numeracja zgodna z numeracją w „Inwentaryzacji roślinności” (Jasiński 2008).
Źródło: Jasiński 2008.
148
silne zwarte
zbiorowisko
częściowo do
wycinki
241
proeko
Łącznie, w wyniku realizacji przedsięwzięcia nastąpi wycinka 27 drzew
oraz na powierzchni 678 m2 wycinka skupień krzewów i drzew (głównie wierzba
biała i krucha).
Na nabrzeżach Motławy przewidzianych do rozbiórki, modernizacji i budowy.
sporadycznie występują pojedyncze drzewa (podrost wyrastający za szczelin gruzu) i
krzewy.
W trakcie prac budowlanych, gdy będzie działał ciężki sprzęt, wcześniej
pracujący na innych terenach, oraz zostaną nawiezione obce substraty (żwir, piasek,
głazy), możliwe jest wprowadzenie rozmaitych roślin synantropijnych, które,
zwłaszcza w trakcie budowy i pewien czas po jej zakończeniu, mogą się intensywnie
tu rozwijać, utrudniając powrót wcześniej występującej tu flory.
Eliminacja lub znaczne ograniczenie roślinności nadbrzeżnej będzie
dotyczyło także brzegów Motławy, przewidzianych do modernizacji nabrzeży.
Obejmuje to również gatunki pod ochroną ścisłą, jak występujący masowo nad
Motławą dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis. Jego
usuwanie będzie wymagało zgody organów ochrony przyrody. O ile budowa
nabrzeży nad Martwą Wisłą obejmuje jedynie wybrane fragmenty brzegu, to dla
Motławy przewidziano modernizację nabrzeży na całej długości brzegów rzeki w jej
ujściowym odcinku. Część z nich stanowią funkcjonujące obecnie, wysokie nabrzeża,
gdzie nie ma roślinności, wiele jednak – to stare, silnie rozmyte umocnienia
brzegowe, gdzie roślinność jest bujna i urozmaicona.
Planowane pogłębienie toru wodnego, jeżeli będzie wykonywane z należytą
ostrożnością, zwłaszcza w okresie poza sezonem wegetacyjnym (jesień, zima),
może nie spowodować w wyniku samych prac, większych, negatywnych oddziaływań
na szatę roślinną brzegów Martwej Wisły, jak również Wisły Śmiałej. Oddziaływania
takie mogą być pośrednie, przy wpływie na ekosystem wodny, co może oddziaływać
na świat zwierząt, a to z kolei na roślinność brzegów. Wędkarze, od wielu sezonów
wędkujący na Martwej Wiśle twierdzą, że po poprzednim pogłębianiu toru wodnego
nie było ryb w rzece przez kilka lat. Problem ten może dotyczyć też bobrów Castor
fiber, żyjących bogatą populacją w kilku odcinkach Martwej Wisły, jak np. koło Płoni
Wielkiej, Białego Dworku i Gęsiej Karczmy, a także obecnych na Wiśle Śmiałej.
Jeżeli roboty spowodują trwałe wypłoszenie stąd zwierząt, będzie to miało pośrednie
znaczenie dla szaty roślinnej brzegów dużej części Wisły w rejonie Gdańska.
Budowa dwóch projektowanych obrotnic, a zwłaszcza obrotnicy koło Krakowca,
może wymagać usunięcia części szuwarów, jakie tu występują. Prace takie mogą
okresowo zaburzyć roślinność brzegu, jednak nie powinny w dłuższej perspektywie
czasu zmienić jej zasadniczego kształtu.
Grzyby
Na brzegu Martwej Wisły, na odcinkach przewidzianych do przebudowy nabrzeży
(Kanał Płonie, Nabrzeże Szyprów, Nabrzeże Flisaków - dwa odcinki) oraz na
brzegach Motławy nastąpi usunięcie zbiorowisk grzybów. Obawy może budzić
zagrożenie ze strony ewentualnego zanieczyszczenia środowiska związkami
ropopochodnymi, które mogą mieć znaczący, negatywny wpływ na składniki
mykobioty, zarówno wodnej, jaki brzegowej.
242
proeko
9.2.4.3. Bezkręgowce wodne (Zarzycki Tomasz, Janas Urszula, Mudrak Stella
Barańska Anna, Dziubińska Anna)
Odcinki Martwej Wisły i Wisły Śmiałej, objętej oddziaływaniem przedsięwzięcia
różnią się od siebie znacznie w kontekście składu gatunkowego a przede wszystkim
biomasy zespołów bentosowych. W celu zobrazowania tych różnic, szacunki utraty
biomasy – jako bazy pokarmowej ryb i ptaków tego obszaru, zaprezentowane są dla
każdej z rzek osobno.
Pogłębiane torów wodnych
Długość projektowanego toru wodnego na Martwej Wiśle wynosić będzie 8.360
m. Na Martwej Wiśle naruszona powierzchnia koryta rzeki przy budowie toru
wodnego, po uwzględnieniu obrotnic i skarp toru, stanowić będzie ok. 76,3 ha.
Powierzchnia naruszonego dna koryta Wisły Śmiałej zajmie 31 ha, przy długości toru
3160 m. Bezpośrednie oddziaływanie na dno Martwej Wisły dotyczyć będzie ok. 27%
jej powierzchni a Wisły Śmiałej ok. 38% powierzchni. Średnia głębokość czerpania
osadów dennych w Martwej Wiśle wyniesie ok. 2,3 m p.p.d., a w Wiśle Śmiałej ok.
1,9 m ppd.
Na etapie budowy, biomasa gatunków bezkręgowców bentosowych w Martwej
Wiśle oraz w Wiśle Śmiałej, zostanie zmniejszona praktycznie do zera na całym
naruszonym obszarze (tor wodny, skarpy, obrotnice). Maksymalna głębokość
zagrzebywania się organizmów gatunków bentosowych, zidentyfikowanych na
obszarze oddziaływania prac czerpalnych (np. Marenzelleria neglecta, Nereis
diversicolor, Mya arenaria), wynosi do 30 cm, najczęściej jednak jest to pierwsze 10
cm.
Biorąc pod uwagę stosunkowo jednorodną jakościową i ilościową strukturę
zoobentosu na dnie przeznaczonym do naruszenia przez prace bagrownicze Martwej
Wisły, można oszacować całkowity ubytek biomasy zoobentosu w tej rzece. W
efekcie robót czerpalnych z 76,3 ha powierzchni Martwej Wisły, usunięte zostanie
średnio ok. 5,2 tony organizmów zoobentosowych (przy średniej biomasie 6,88 g
mokrej masy m-2). Również w obrębie Wisły Śmiałej, zaobserwowano stosunkowo
jednorodną jakościową i ilościową strukturę zoobentosu na dnie przeznaczonym do
naruszenia. Obliczono, że z 31 ha powierzchni Wisły Śmiałej ubytek biomasy wynosił
będzie średnio ok. 13,5 tony organizmów zoobentosowych (przy średniej biomasie
43,6 g mokrej masy m-2). Łącznie z omawianego obszaru, usunięte zostanie ok. 19,8
tony biomasy bezkręgowców bentosowych.
W celu oszacowania procentowej wartości ubytku biomasy na obu rzekach,
podczas badań, pobrano próby z punktów zlokalizowanych poza projektowanym
torem wodnym, z mniejszych głębokości i ze stref przybrzeżnych. Obliczono
całkowitą biomasę zoocenoz dennych oraz wartość tę porównano z wartością ubytku
biomasy spowodowanego przez prace czerpalno-refulacyjne. W Martwej Wiśle
ubytek biomasy wynosił będzie ok. 13,4 %. W Wiśle Śmiałej natomiast, biomasa nie
różniła się znacznie pomiędzy stacjami na torze i poza torem, więc jej ubytek jest
tożsamy z procentem powierzchni rzeki zajmowanej przez projektowany tor wodny
(38 %) i wynosić będzie ok. 37,4 % (tabela 39).
243
proeko
Tabela 39. Szacowany ubytek biomasy zoobentosu Martwej Wisły i Wisły Śmiałej, na
tle innych podstawowych parametrów rzeki i projektowanego toru
wodnego.
Rzeka
Martwa
Wisła
Wisła
Śmiała
Średnia
Całkowita
biomasa
biomasa
makro-fauny makro-fauny
[g mm /m2]
w rzece
[t]
Powierzchni
a rzeki
[m2]
Powierzchni
a
naruszoneg
o dna
[%]
2 800 000
27
13,99
800 000
38
45,16
Ubytek
biomasy
makrozoobentosu
[t]
Ubytek
biomasy
makrozoobento
su [%]
ok. 39,2
5,2
13,4
ok. 36,1
13,5
37,4
Utratę 13,4% biomasy z wód Martwej Wisły, sklasyfikować można jako
oddziaływanie negatywne na poziomie umiarkowanym. Po zakończeniu prac
rozpocznie się proces rekolonizacji dna przez organizmy bentosowe. Możliwy
przebieg i tempo powtórnej kolonizacji dna, zobrazowano w rozdz. 9.3.4.3
niniejszego raportu.
Uszczuplenie bazy pokarmowej na tym poziomie, najbardziej dotknie gatunki ryb
karpiowatych z grupy bentofagów – odżywiających się organizmami bentosowymi i z
głębszych części koryta rzeki, takich jak leszcz, krąp, karaś, lin jaź (patrz część
raportu – 9.3.4.2.1). Biorąc jednak pod uwagę dostępną biomasę makrobentosu,
poza bezpośrednim oddziaływaniem prac czerpalnych (tereny przybrzeżne poza
torem – ok. 33 t.) wydaje się, że powinna ona zapewnić ciągłość bazy pokarmowej
dla tych gatunków ryb.
Nieco inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku Wisły Śmiałej, gdzie
usunięcie tak znacznej ilości makrozoobentosu ze środowiska (37,4% z biomasy
dostępnej w ogóle na dnie rzeki), może spowodować różne negatywne
oddziaływania na ryby z grupy bentofagów (zob. rozdz. 9.3.4.4.). Po zakończeniu
prac rozpocznie się proces rekolonizacji dna Wisły Śmiałej przez organizmy
bentosowe. Możliwy przebieg i tempo powtórnej kolonizacji dna, zobrazowano w
rozdz. 9.3.4.3 niniejszego raportu. Wpływ uszczuplenia bazy pokarmowej dla ptaków
korzystających z makofauny dna i toni wodnej Martwej Wisły i Wisły Śmiałej, również
wydaje się być dużo poważniejszy w rejonie Wisły Śmiałej niż Martwej.
Miejscowe zaburzenia środowiska wywołane pracami czerpalnymi i
refulacyjnymi nie powinny mieć zbyt dużego znaczenia dla zooplanktonu, gdyż nie
jest to formacja ściśle związana z konkretnym miejscem (jak np. zoobentos
przytwierdzony do podłoża). Zooplankton zwykle przemieszcza się do miejsc dla
niego najdogodniejszych, co jest m.in. powodem powszechnego zjawiska
występującego w planktonie - tzw. patchiness - czyli gromadzenia, skupiania się
planktonu w pewnych miejscach, podczas gdy prawie tuż obok jest go zdecydowanie
mniej.
Do innych negatywnych oddziaływań przewidywanych na etapie budowy,
zaliczyć można wpływ wzrostu zawartości materii organicznej, mętności i uwolnienia
substancji toksycznych zawartych w osadzie do kolumny wody. Jako efekt, mogą
wystąpić: lokalne pogorszenie kondycji organizmów oraz zmniejszenie wydolności
filtracyjnej organizmów pobierających pokarm z toni wodnej. To oddziaływanie
najbardziej wpłynie na zooplankton gdyż formacja ta zamieszkuje pelagial. Wzrost
244
proeko
zamulenia i zmętnienia wody do pewnego stopnia, nie musi wpływać negatywnie na
faunę toni wodnej, jednak gdy będzie on zbyt duży – może obniżać tempo filtracji – a
jest to sposób odżywiania się większości organizmów zooplanktonowych w tym
rejonie. Oddziaływanie na organizmy wodne, może wykraczać poza miejsce
prowadzenia prac czerpalnych, przemieszczając się podczas ich trwania na
przybrzeżne części koryta rzeki, będzie on miał charakter przejściowy i wskutek
ruchu zawiesin z prądami wody ograniczony. Zwiększone zmętnienie może wystąpić
również w sąsiadującym z omawianymi ciekami jeziorze Ptasi Raj, w przypadku
wymiany wód Wisły Śmiałej z jeziorem Ptasi Raj (w kierunku jeziora) przez przepusty
w grobli kamiennej. W przypadku dostania się zawiesiny do tego płytkiego zbiornika,
wskutek działania wiatru, może ona zostać szybko rozprzestrzeniona na cały obszar
jeziora i oddziaływać na organizmy się tam znajdujące.
Sumaryczny wpływ prac czerpalnych w ramach przedsięwzięcia na
bezkręgowce wodne na obu akwenach (Martwa Wisła i Wisła Śmiała ) można ocenić
jako negatywny i nierównomierny w obszarze oddziaływania. Łączna utrata
biomasy wyniesie ok. 24,9%. Bezkręgowce Wisły Śmiałej są zdecydowanie bardziej
narażone, ich strata będzie większa aniżeli w rejonie Martwej Wisły. Negatywne
oddziaływania będą miały charakter czasowy i ograniczone będą do okresu
realizacji inwestycji oraz czasu potrzebnego do odbudowy zoocenoz dennych
(przebieg procesu rekolonizacji –zob. rozdz. 9.3.4.3.).
Przebudowa nabrzeży
Nabrzeże Flisaków – odcinek I i II
Na etapie przebudowy Nabrzeża Flisaków (odcinki I i II) łączna kubatura robót
czerpalnych wyniesie 29.773 m3. Powierzchnia dna, na którym planowane są tzw.
prace podczyszczeniowe wyniesie ok. 9213 m2 (odcinek I: 163,96 m oraz odcinek II:
143,15 m; szerokość ok. 30 m). Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami, biomasa
bezkręgowców bentosowych stref przybrzeżnych jest relatywnie większa aniżeli
biomasa w najgłębszych miejscach toru wodnego, stanowiąc potencjał rekolonizacji
obszarów naruszonych przez prace refulacyjne. Stacja pomiarowa zlokalizowana
przy analizowanym obszarze, planowanych prac podczyszczeniowych (MW10.1),
charakteryzowała się biomasą ok. 20,1 g mokrej masy m-2, tworzoną głównie przez
wieloszczeta Nereis diversicolor. Utracona biomasa (ok. 185 kg), stanowić będzie
mały odsetek (0,5%) na tle całkowitej średniej biomasy makrofauny rzeki,
oszacowanej na ok. 39 ton. Obecnie istniejące brzegi i związane z nimi struktury
stanowią siedlisko do życia skorupiaków nektobentosowych, takich jak: Neomysis
integer, Palaemon elegans, Gammarus spp. czy Rhithropanopeus harrisi. Gatunki te
łatwo przemieszczają się i na czas trwania inwestycji przeniosą się w bezpieczne dla
nich miejsca. Bez wątpienia wrócą na nowe siedliska po zakończeniu prac. Można
stwierdzić, iż oddziaływanie na bezkręgowce wodne tego fragmentu inwestycji
na etapie budowy, będzie mało znaczące.
Nabrzeże Szyprów
Na etapie przebudowy Nabrzeża Szyprów łączna kubatura robót czerpalnych
wyniesie 19.287 m3. Powierzchnia dna, na którym planowane są tzw. prace
podczyszczeniowe wyniesie ok. 18.000 m2 (długość ok. 600 m, szerokość średnio ok.
30 m). Średnia biomasa na stacjach pomiarowych zlokalizowanych w pobliżu
245
proeko
planowanych prac podczyszczeniowych przy Nabrzeżu Szyprów (MW10.1 i MW9.3),
wynosiła ok. 14,7 g mokrej masy m-2. W ok. 90% biomasę tworzą w rym rejonie
wieloszczety Nereis diversicolor. Utracona biomasa (ok. 265 kg), stanowiła będzie
mały odsetek (0,7%) na tle całkowitej średniej biomasy makrofauny rzeki,
oszacowanej na 39 ok. ton. Obecnie istniejące brzegi i związane z nimi struktury
stanowią siedlisko do życia skorupiaków nektobentosowych, takich jak: Neomysis
integer, Palaemon elegans, Gammarus spp. czy Rhithropanopeus harrisi. Gatunki te
łatwo przemieszczają się i na czas trwania inwestycji przemieszczą się w bezpieczne
dla nich miejsca. Bez wątpienia wrócą na nowe siedliska po zakończeniu prac.
Można stwierdzić, iż oddziaływanie na bezkręgowce wodne tego fragmentu
inwestycji na etapie budowy, będzie nieznaczące.
Obudowa brzegów Kanału Płonie
Obecnie istniejące brzegi i związane z nimi struktury stanowią siedlisko do życia
skorupiaków nektobentosowych. Z przeprowadzonych badań w bezpośrednim
sąsiedztwie Kanału Płonie zaobserwowano takie gatunki jak: Neomysis integer,
Palaemon elegans oraz Rhithropanopeus harrisi. Gatunki te łatwo przemieszczają
się i na czas trwania inwestycji przeniosą się w bezpieczne dla nich miejsca. Bez
wątpienia wrócą na nowe siedliska po zakończeniu prac. Można stwierdzić, iż
oddziaływanie na bezkręgowce wodne tego fragmentu inwestycji na etapie budowy,
będzie nieznaczące.
Nabrzeża rzeki Motławy na odcinku od mostów w ciągu ulicy Stągiewnej do
Polskiego Haka
Na odcinkach, gdzie planowany jest remont bądź przebudowa nabrzeża rzeki
Motławy, w przypadku wystąpienia prac związanych z podczyszczaniem,
odmulaniem przylegającego dna, oddziaływanie polegać będzie na eliminacji
biomasy makrozoobentosu. Wyniki badań wskazują na zaskakująco rozwinięte
zoocenozy, jak na tak zantropogenizowany fragment rzeki. Średnia biomasa dla
Motławy jest niemalże dwa razy wyższa niż dla Martwej Wisły. Tym niemniej, ze
względu na stosunkowo niewielki obszar dotknięty naruszeniem dna, oddziaływanie
prac czerpalnych na Motławie będzie miało marginalne znaczenie dla
makrozoobentosu.. Obecnie istniejące brzegi i związane z nimi struktury stanowią
siedlisko do życia skorupiaków nektobentosowych. Na nabrzeżach zaobserwowano
takie gatunki, jak: Neomysis integer, czy Rhithropanopeus harrisi. Gatunki te łatwo
przemieszczają się i na czas trwania inwestycji przeniosą się w bezpieczne dla nich
miejsca. Bez wątpienia wrócą one na nowe siedliska po zakończeniu prac. Można
stwierdzić, iż oddziaływanie na bezkręgowce wodne tego fragmentu inwestycji
na etapie budowy, będzie nieznaczące.
Ocena oddziaływania na makrozoobentos składowania urobku
Składowanie na klapowisku DCT na Zatoce Gdańskiej
Ze względu na relatywnie niską mobilność organizmów bentosowych, depozycja
namułów na dno morza wpływa najbardziej na zespoły bentosowe spośród innych
elementów biocenozy morza. Z analizy literatury wpływ klapowania może być bardzo
różny i oscylować od niezauważalnego (w niewielu przypadkach) (Roberts i Forrest,
1999; Smith i Rule, 2001) po i krótko- i długoterminowy (Harvey i in., 1998; Newell i
in., 1998). Wpływ ten jest zależny od tolerancji poszczególnych gatunków, ilości oraz
częstości odkładanego materiału oraz stopnia zmętnienia podczas i po zrzucie
246
proeko
namułów. Skład jakościowy i ilościowy zbiorowisk zoobentosu na klapowiskach jest z
założenia inny aniżeli w rejonach nie dotkniętych klapowaniem (ta sama głębokość,
rodzaj podłoża). W przypadkach istotnego wpływu, na tle obszarów referencyjnych,
odznaczał się on między innymi redukcją wskaźników różnorodności zespołów
dotkniętych klapowaniem. Zidentyfikowano również redukcję biomasy niektórych
gatunków na rzecz gatunków oportunistycznych (Roberts et al., 1998, De Grave i
Whitaker, 1999). W niektórych przypadkach zaobserwowano także zmiany w
strukturze troficznej dotkniętych oddziaływaniem klapowania zespołów bentosowych
(Simonini i in., 2005). Liczba dorosłych osobników jest również niższa, a dominują
formy młodociane. Największy wpływ notowany jest w centralnych obszarach
klapowisk, i zmniejsza się on im bliżej obszarów niezaburzonych. Na klapowiskach,
gdzie depozycji ulegają głównie namuły, zawartość materii organicznej zawieszonej
w ton wodnej jest zdecydowanie wyższa w kolumnie wody jak i nad dnem również na
obszarach przyległych (Nehring & Leuchs, 2000). Oddziaływanie to może wpływać
na sąsiadujące z obszarem zrzutu namułów siedliska, zalecany jest więc monitoring
wielkości i kierunku zmętnienia.
W ramach przedsięwzięcia pogłębienia torów wodnych na Martwej Wiśle i Wiśle
Śmiałej, planowane jest składowanie namułów, na obszarze klapowiska DCT. Brak
jest danych dotyczących zespołów makrofauny dennej występującej na obszarze
tego klapowiska. Z dostępnych danych wiadomo, że w skład zespołów bentosowych
zasiedlających dno Zatoki Gdańskiej, na głębokości poniżej 50-60 m, składa się
głównie z małży Macoma balthica, wieloszczetów: Nereis diversicolor i Bylgides sarsi
oraz skorupiaków: Pontoporeia femorata i Saduria entomon (Janas i in. 2004,
badania własne). Małże Macoma balthica są dominantami stanowiąc nawet ponad
90 % zarówno zagęszczenia jak i biomasy całego makrozoobentosu.
Oceniane przez Dubrawskiego (2004) dno Zatoki Gdańskiej przeznaczone pod
klapowisko, zostało sklasyfikowane przez autora jako azoiczne lub zasiedlone przez
skąpą zoocenozę, jednak stwierdzenie to nie zostało to podparte żadnymi wynikami
badań.
W związku z tym, że planowany rejon składowania urobku, był już wcześniej
wykorzystywany do klapowania namułów i jest do tej funkcji przeznaczony, można
założyć że na obecnym etapie cechuje się on zmienionymi charakterystykami
zespołów bentosowych w porównaniu z obszarami referencyjnymi, o podobnej
głębokości i parametrach fizyczno-chemicznych środowiska (zasolenie, temperatura,
zawartość tlenu).
W badaniach przeprowadzonych w 2008 r. w rejonie Gdyni nie wykazano
negatywnego wpływu obecności „klapowiska” na biomasę, ani na bioróżnorodność
organizmów bentosowych, jednak nie znany jest autorom czas jaki upłynął od czasu
ostatniego klapowania (Instytut Oceanologii PAN 2008).
Przewiduje się, iż oddziaływanie przedsięwzięcia – składowanie namułów z Wisły
Martwiej i Śmiałej, będzie miało negatywny wpływ na odbudowujące się zespoły
bentosowe w rejonie klapowania urobku. Tym niemniej, procesy ponownej kolonizacji
odbywające się pomiędzy okresami klapowań, będą zachodziły i przy
zminimalizowaniu zaburzeń (częstotliwość klapowania) jest możliwa pełna odbudowa
zespołów.
Refulacja przybrzeża i plaż Zatoki Gdańskiej czystymi piaskami
247
proeko
Zgodnie z dokumentacją projektową planuje się użycie czystego piasku
pozyskanego z dna Wisły Śmiałej oraz Martwej Wisły, do refulacji plaży w rejonie
ujścia Wisły (przekop). Możliwe oddziaływania prac związanych z refulacją, dotyczyć
mogą dwóch grup bezkręgowców – mejobentosu oraz makrozoobentosu plaż.
Na podstawie badań prowadzonych w rejonie klifu Orłowskiego, gdzie
prowadzono eksperyment podczas refulacji brzegu, można wnioskować, iż wpływ na
mejofaunę będzie ograniczony i raczej krótkotrwały (Kotwicki, inf. ustna). Po tygodniu
od zakończenia prac obserwowano zmiany w rozmieszczeniu, liczebności i udziałach
poszczególnych taksonów w strukturze mejofauny. Po okresie maksymalnie 2
miesięcy, nastąpił powrót do stanu przed inwestycji.
Niewiele jest gatunków makrofauny bezkręgowej zamieszkujących dynamiczną
strefę obryzgu fal na plaży. Na piaszczystej plaży w rejonie planowego
przedsięwzięcia, w latach 2000-nych regularnie obserwowano zmieraczka
plażowego Talitrus saltator (Kotwicki, inf. ustna). Ten rodzimy dla naszej fauny
skorupiak, podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Zmieraczki plażowe w ciągu dnia
żyją zagrzebane w powierzchniowej warstwie piasku, natomiast nocą wychodzą na
powierzchnię i żerują, odżywiając się materią organiczną zgromadzoną na plaży.
Gatunek ten jest bardzo wrażliwy na zaburzenia i preferuje spokojne, rzadko
uczęszczane przez turystów plaże. Wiadomo, że gatunek ten przemieszcza się na
zimę w stronę wydm i zagrzebany na głębokość ok. 40 cm, pozostaje nieaktywny aż
do wiosny (Żmudziński 1999).
Zasypywanie plaży refulatem, w rejonie występowania zmieraczka plażowego
Talitrus saltator (gatunek pod ścisłą ochroną), może zakłócić tryb życia tego
wrażliwego na perturbacje gatunku.
9.2.4.4. Ichtiofauna i minogi (Grochowski Adam)
Lista potencjalnych oddziaływań na środowisko w czasie pogłębiania toru
wodnego obejmuje:
a) zmiany zasolenia i zmiany cyrkulacji wód,
b) wzrost mętności (wzrost limitacji produkcji pierwotnej światłem, wzrost wartości
zapotrzebowania tlenu, degradacja ewentualnych tarlisk),
c) uwolnienie do toni wodnej biogenów i substancji szkodliwych zdeponowanych w
osadach,
d) okresowe oddziaływanie hałasu pracującego sprzętu hydrotechnicznego,
e) przekształcenie rozległej powierzchni dna.
Lista potencjalnych oddziaływań na środowisko w czasie remontu i przebudowy
nabrzeży obejmuje:
f) wzrost mętności wody,
g) uwolnienie do toni wodnej biogenów i substancji szkodliwych zdeponowanych w
osadach,
h) okresowe oddziaływanie hałasu pracującego sprzętu hydrotechnicznego,
i) usunięcie powierzchni dna i substratu tarliskowego.
Lista potencjalnych oddziaływań na środowisko w czasie odkładania urobku
obejmuje:
248
proeko
j) zasypanie powierzchni dna,
k) okresowe oddziaływanie hałasu pracującego sprzętu hydrotechnicznego.
Ad. a)
Zwiększenie głębokości do 7 m (pogłębienie średnio o 1,9 m) skutkować będzie
intensywniejszym napływem wód morskich do Wisły Śmiałej, a poprzez Kanał Płonie
również w pewnym stopniu do Martwej Wisły. Wobec stwierdzanych obecnie w
profilu ujściowym (Wisła Śmiała) wartości zasolenia dochodzących do 6,5 psu, nawet
przy dalszym wzroście tej wartości w przyujściowym odcinku do charakterystycznych
stanów zasolenia dla tej części Zatoki Gdańskiej (średniorocznie 7 psu, dane IMGW),
nie należy spodziewać się silnego wpływu tego czynnika na występujące w
estuarium ryby, wśród których dominują gatunki euryhaliczne (leszcz, sandacz,
okoń).
Nie należy oczekiwać rozległych, ani radykalnych zmian zaburzających
dotychczasowe środowisko życia ichtiofauny Martwej Wisły.
Ad. b)
Usunięcie w obrębie Martwej Wisły w sumie 1139,6 tys. m3 urobku podczas
pogłębiania toru, spowoduje znaczący wzrost zmętnienia wody w rejonie
prowadzonych prac czerpalnych. Zjawisko to może mieć istotny, negatywny
wpływ na bytującą w obrębie akwenu ichtiofaunę.
Podczas wystąpienia
ponadnaturalnego zmętnienia wody możliwe jest ograniczenie, bądź zaprzestanie
żerowania większości gatunków ryb, co ma znaczenie w aspekcie obniżenia ich
kondycji i stanu zdrowotnego. Zmętnienie wody w trakcie migracji tarłowych, może
całkowicie zaburzając orientację sensoryczną, uniemożliwiać migrantom dotarcie na
tarliska. Omawiane akweny stanowią korytarz migracyjny dla troci wędrownej, stynki i
minoga rzecznego. Gatunki te odbywają tarło w Raduni (troć, stynka, minóg rzeczny)
oraz Kanale Raduni (minóg rzeczny); migracje troci odbywają się w miesiącach
wrzesień – listopad, stynki w lutym – kwietniu, natomiast minoga w październiku –
listopadzie i lutym – marcu.
Podniesienie do toni wodnej znacznej ilości materii organicznej pierwotnie
zdeponowanej w osadach spowoduje gwałtowny wzrost zapotrzebowania tlenowego,
co może wywołać powstanie warunków beztlenowych. Ponieważ ogólny
harmonogram nie wyklucza prac czerpalnych w miesiącach zimowych, to w sytuacji
wystąpienia pokrywy lodowej na dużym obszarze, znaczny wzrost zapotrzebowania
tlenu będzie szczególnie niebezpieczny wywołując zjawisko przyduchy.
Przypadkowe zamulenie tarlisk może wystąpić podczas prac czerpalnych i
spowodować ich całkowitą degradację. Przykład takiego działania podaje Borowski i
Dąbrowski (1994, 1996), kiedy w wyniku prac pogłębiarskich zniszczono tarliska
sandacza (substrat piaszczysto – żwirowy) i ryb karpiowatych (substrat roślinny).
Wyłączenie dostępności ekologicznej tarliska na dłuższy czas (nawet na kilka
sezonów) może spowodować zmianę na poziomie populacyjnym i konieczność
poszukiwania przez sandacze tarlisk w innych rejonach systemu Dolnej Wisły.
Wiedza dotycząca rozmieszczenia i wielkości (a więc tym samym znaczenia) tarlisk
tego gatunku w estuarium ujścia Wisły jest tylko natury ogólnej, dlatego trudno jest
prognozować skalę tego negatywnego oddziaływania.
Ad. c)
249
proeko
Na podstawie dostarczonej dokumentacji, zawierającej informacje o stężeniach
substancji niebezpiecznych wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z
dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują,
że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. nr 55, poz. 498), można stwierdzić, że w
pobranych próbkach nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych stężeń
substancji szkodliwych (próby nie były pobierane do maksymalnej, przewidzianej
głębokości czerpania).
Prace czerpalne będą powodować wzrost zawartości materii organicznej oraz
związków fosforu i azotu w wodzie i osadach powierzchniowych rejonu, przyczyniając
się tym samym do podwyższenia trofii akwenu. Biorąc pod uwagę występującą w
Martwej i Śmiałej Wisły cyrkulację, pozwala to przypuszczać, że czynnik ten może
oddziaływać w rozległej skali przestrzennej na środowisko życia ryb.
Ad, d)
Wpływ hałasu rozchodzącego się w wodzie na zachowanie się ryb był
wielokrotnie opisywany w publikacjach naukowych (m.in Hawkins 1986, Engas et al
1991, Popper 2003). Większość badań była prowadzona w warunkach
laboratoryjnych, w oparciu o reakcję uwięzionych zwierząt wystawionych na działanie
hałasu o różnym natężeniu, w krótkich okresach czasu. Stwierdzono, że ryby
przeważnie aktywnie unikają hałasu, natomiast część z nich wykazuje oznaki
przyzwyczajania się do emitowanych dźwięków. Wyników obserwacji w warunkach
sztucznych nie można jednak w bezpośredni sposób odnieść do warunków
naturalnych w wypadku, gdy ryby mają możliwość ucieczki. W warunkach
eksperymentów przeprowadzanych w wodach Zalewu Wiślanego reakcja sandaczy i
leszczy na hałas indukowany przez silniki o mocy 24-110 KM badana była w
warunkach laboratoryjnych przez zespół naukowców z Instytutu Rybactwa
Śródlądowego w Olsztynie (m.in. Świerzowski et al. 1996, Świerzowski et al. 1997).
Potwierdzono negatywny wpływ hałasu spowodowanego ruchem statków na wzrost
wydzielania kortyzolu („stress hormone”) o 80 do 120% (Wysocki i in. 2006). Autorzy
podkreślili, że zwiększony poziom hałasu może mieć istotne negatywne
konsekwencje dla wzrostu i rozwoju ryb. Według Mitson i Knudsen (2003) hałas o
niskiej częstotliwości powoduje występowanie u ławic śledzi efektu unikania.
Długoterminowe oddziaływanie hałasu może spowodować zmianę odpowiedzi ryb
z poziomu osobniczego na populacyjny. Może to oznaczać np. zmianę trasy migracji
żerowiskowych. Długotrwała praca pogłębiarek na torze żeglugowym może stworzyć
swoistą barierę dźwiękową, której będą unikać wędrujące ryby. Dodatkowym
aspektem, wymagającym przyjęcia reguł ostrożnego podejścia jest wpływ na ryby
rezydentne, które z różnych powodów nie opuszczą strefy oddziaływania hałasu.
Dotyczy to również młodych ryb, o słabo jeszcze rozwiniętej zdolności unikania
drapieżników podczas pływania (stadia narybkowe). Wśród gatunków ryb, które
aktywnie opiekują się gniazdami z zapłodnioną ikrą jest m.in. sandacz. W tych
przypadkach wpływ hałasu, szczególnie we wrażliwym okresie rozrodu może
spowodować opuszczenie tarlisk i obniżenie sukcesu tarłowego.
Ad. e)
Usunięcie w obrębie Wisły Martwej ok. 27% powierzchni dna będzie miało istotny
wpływ na warunki żerowiskowe przede wszystkim ryb karpiowatych, tzw. bentofagów
(leszcz, krąp, karaś, lin, jaź). Znaczne ograniczenie bazy pokarmowej dla tej grupy
ryb może spowodować na poziomie populacyjnym: spadek kondycji i pogorszenie
250
proeko
stanu zdrowotnego, spadek tempa wzrostu, wzrost śmiertelności i w rezultacie
zmianę udziału gatunkowego w strukturze ichtiofauny, czyli wycofanie się części
gatunków z omawianego obszaru.
Dodatkowo należy mieć na uwadze, że prognozowane ok. 27% powierzchni dna
jest tylko wartością odnoszącą się do całego przekroju koryta, w obrębie którego
występują również inne siedliska nie wykorzystywane jako żerowisko przez bentofagi
(np. obszary dna zdegradowanego).
Rekolonizacja siedliska dennego przez organizmy stanowiące pokarm ryb
(skąposzczety, wieloszczety, skorupiaki i larwy owadów), została oszacowana (zob.
część raportu dot. bentosu) na okres trwający od kilku miesięcy do kilku lat.
Ad. f)
Usuwanie urobku podczas remontu i przebudowy nabrzeży spowoduje znaczący
wzrost zmętnienia wody w rejonie prowadzonych prac czerpalnych. Zjawisko to może
mieć istotny, negatywny wpływ na bytującą w obrębie akwenu ichtiofaunę. Podczas
rozbiórki i budowy nowych nabrzeży w obrębie Martwej Wisły – Nabrzeże Szyprów i
Flisaków (w sumie 911 m) przewidziane są roboty czerpalne i usunięcie 49 tys. m3
urobku. Nie są to ilości znaczne, jednak w przypadku skumulowanego działania z
pracami czerpalnymi w obrębie toru wodnego, wzmocni to negatywny wpływ
czynników opisanych w punkcie „b”.. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku
Motławy, na którą, ze względu na mniejszą kubaturę, zmętnienie będzie oddziaływać
silnie negatywnie.
Ad g)
Na podstawie dostarczonej dokumentacji zawierającej informacje o stężeniach
pobranych w obrębie Martwej Wisły próbkach nie stwierdzono przekroczenia
dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych. Brak danych o ewentualnej
toksyczności osadów w korycie Motławy nie upoważnia do formułowania jakiekolwiek
oceny wpływu robót czerpalnych w tym aspekcie na ichtiofaunę.
Czyszczenie dna będzie powodować wzrost zawartości materii organicznej oraz
związków fosforu i azotu w wodzie i osadach powierzchniowych, przyczyniając się
tym samym do podwyższenia trofii akwenu.
Ad. h)
Negatywne oddziaływanie hałasu generowanego przez sprzęt hydrotechniczny
podczas rozbiórki i przebudowy/remontu nabrzeży będzie szczególnie silne w
obrębie Motławy i Kanału Płonie, gdzie rozległe przestrzennie inwestycje realizowane
będą na brzegach stosunkowo wąskich odcinków cieków. W przypadku Motławy
należy pamiętać o fakcie migracji tarłowych dokonywanych jej korytem (troć
wędrowna i stynka do Raduni, minóg rzeczny do Raduni i Kanału Raduni).
Zagadnienie wpływu hałasu na zespoły ryb zostało omówione szerzej w części
dotyczącej oddziaływań w czasie budowy toru wodnego (punkt „d”).
Ad. i)
251
proeko
Przeprowadzone przy okazji remontu/przebudowy nabrzeży prace czerpalne
spowodują usunięcie powierzchni dna wraz z bytującymi w nim organizmami
będącymi bazą pokarmową dla wielu gatunków ryb. Powierzchnia naruszonego dna
wyniesie tylko ok. 4,7 ha a ubytek makrozobentosu oceniono jako mało znaczący
(zob. rozdz 9.2.4.3.). Zagadnienie wpływu pozbawienia ryb bazy pokarmowej,
omówione szerzej w części dotyczącej oddziaływań w czasie budowy toru wodnego,
ni ebedzi emiało w tym przypadku istotnego znaczenia.
Ryby indyferentnej grupy rozrodczej (okoń, sandacz, kleń), wobec braku
substratu na naturalnych tarliskach (zatopione drzewa, mineralne, twarde dno,
głazy), do tarła wykorzystują elementy pochodzenia antropogenicznego: gruzowiska,
fragmenty zdegradowanych umocnień brzegowych, pale itp. Remont większości
nabrzeży w obrębie Motławy i niektórych odcinków w obrębie Martwej Wisły pozbawi
tę grupę rozrodczą części areału tarliskowego.
Ad. j)
Bezpośrednia strefa brzegowa Zatoki Gdańskiej jest zamieszkana głównie przez
stadia narybkowe storni oraz ryb babkowatych (Złoch, Sapota 2005). Występują
także dobijak, tobiasz i ciernik. Skład zespołu ichtiofauny strefy brzegowej jest
uzależniony od wielu czynników, jak warunki hydrometeorologiczne, temperatura
wody (Hesse 1998), a także zasolenie, rodzaj dna i jego głębokości. Zasypywanie
brzegów może lokalnie negatywnie wpływać na stadia narybkowe, natomiast w skali
populacji oddziaływanie będzie nieznaczące.
Ad. k)
W strefie poza pierwszą rewą odbywają się wędrówki tarłowe i żerowiskowe
wielu gatunków ryb, w tym ryb słodkowodnych, oraz śledzia, troci i łososia. Hałas
generowany podczas odkładania urobku w strefie przybrzeżnej morza może
oddziaływać odstraszająco na migranty. Szczególnie narażone mogą być trocie
wędrowne oraz łososie próbujące odbyć wędrówkę tarłową do Wisły w okresie
jesienno - zimowym.
Nie znaleziono istotnych różnic w szkodliwości dla ichtiofauny wśród możliwych
do realizacji wariantów lokalizacji odkładu urobku w strefie przybrzeżnej. Wyjątkiem
jest potencjalne ulokowanie miejsc odkładu urobku w okolicy Ujścia Przekopu Wisły –
jest to miejsce najmniej korzystne z punktu widzenia jesienno-zimowych wędrówek
tarłowych troci wędrownej i łososia. Długotrwałe oddziaływanie hałasu i nawet
minimalne zmętnienie wody może przeszkadzać migrantom w odbyciu corocznej
wędrówki tarłowej, będącej podstawą reprodukcji populacji.
W tabeli 40 przedstawiono syntezę oddziaływania planowanych inwestycji na
ichtiofaunę Martwej Wisły i Motławy na etapie realizacji przedsięwzięcia.
252
proeko
Tabela 40.
Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Martwej Wisły i
Motławy na etapie budowy
Oddziaływanie
pogłębiania
toru wodnego
Oddziaływanie
remontu i
przebudowy
nabrzeży
Oddziaływanie
odkładania urobku
Przewidywany skutek
Ograniczenie swobody
migracji tarłowych
Limitacja optymalnych
warunków rozwoju*
Ograniczenie areału
żerowisk*
Zniszczenie i brak
odtwarzania tarlisk*
migracji tarłowych
warunków rozwoju*
Ograniczenie areału
żerowisk*
Zniszczenie i brak
odtwarzania tarlisk*
migracji tarłowych
Wpływ na
ichtiofaunę
+++
Zasięg
geograficzny
lokalny
+++
lokalny
+++
lokalny
+++
Lokalny
lokalny
+++
lokalny
++
++
lokalny
++
lokalny
+/*
lokalny
+
lokalny
warunków rozwoju
* obejmuje również rozciągnięte w czasie (trwające kilka – kilkanaście lat) skutki prac
czerpalnych i budowlanych
Objaśnienia:
Wpływ na ichtiofaunę:
(+) niewielki wpływ (do 10 % liczebności populacji dotkniętych danym skutkiem)
(++) wpływ średni ( 10 – 50 % liczebności populacji dotkniętych danym skutkiem)
(+++) duży wpływ ( pow. 50 % liczebności populacji dotkniętych danym skutkiem)
Zasięg geograficzny:
Lokalny – pozostający w obrębie rozważanego akwenu Martwej Wisły i Motławy oraz Śmiałej
Wisły
Szeroki – wykraczający poza wyżej wymienione akweny
Źródło: opracowanie własne.
Oddziaływanie przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie >Wykonanie
toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły
Śmiałej do Bałtyku< na ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie budowy będzie
zbliżone do przedstawionego powyżej oddziaływania na ichtiofaunę Martwej
Wisły i Motławy, z pominięciem generalnie oddziaływań związanych z remontami i
przebudową nabrzeży (nie będą realizowane na brzegach Wisły Śmiałej). Przy
ocenie wpływu tego czynnika na akwen Wisły Śmiałej należy jednak brać pod uwagę
bliskie sąsiedztwo z Kanałem Płonie (przewidziane poszerzenie i budowa nabrzeży
na odcinku 1.125 m). Usuwanie urobku podczas poszerzania kanału oraz remontu i
przebudowy nabrzeży spowoduje wzrost zmętnienia wody w rejonie prowadzonych
253
proeko
prac. Biorąc pod uwagę zmienną cyrkulację w ujściowym systemie Wisły, istnieje
ryzyko przeniesienia części zawiesiny z Kanału Płonie do koryta Śmiałej Wisły.
ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie realizacji przedsięwzięcia.
Tabela 41
Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie
budowy
Oddziaływanie budowy
toru wodnego
Przewidywany skutek
Ograniczenie swobody migracji
tarłowych
Limitacja optymalnych warunków
rozwoju*
Ograniczenie areału żerowisk*
Zniszczenie i brak odtwarzania
tarlisk*
Oddziaływanie
poszerzenia i budowy
tarłowych
nabrzeży Kanału Płonie
rozwoju*
Oddziaływanie
składowania urobku
Ograniczenie areału żerowisk*
Zniszczenie i brak odtwarzania
tarlisk*
tarłowych
rozwoju
Wpływ na
ichtiofaunę
+++
Zasięg
geograficzny
lokalny
+++
lokalny
+++
+++
lokalny
Lokalny
lokalny
+
lokalny
+
+
+
lokalny
lokalny
+/*
lokalny
+
lokalny
* obejmuje również rozciągnięte w czasie (trwające kilka miesięcy – kilka lat) skutki prac
czerpalnych
Objaśnienia:
(++) wpływ średni ( 10 – 50 % liczebności populacji dotkniętych danym skutkiem)
(+++) duży wpływ ( pow. 50 % liczebności populacji dotkniętych danym skutkiem)
Wisły
Szeroki – wykraczający poza wyżej wymienione akweny
9.2.4.5. Płazy i gady (Ciechanowski Mateusz)
Na etapie budowy zniszczeniu może ulec część przybrzeżnego szuwaru
trzcinowego na wysokości Krakowca (planowana obrotnica koło Rafinerii), będącego
miejscem rozrodu płazów.
254
proeko
Przebudowa i remont nabrzeży może też zmniejszyć zasięg siedlisk dostępnych
dla ciepło- i sucholubnych gatunków, takich jak jaszczurka zwinka.
Ww. oddziaływania będą miały wyłącznie lokalny charakter, gdyż gatunki
tworzące lokalne zgrupowania płazów i gadów należą w większości do gatunków
pospolitych w skali kraju, występujących licznie (a nawet liczniej) poza obszarem
oddziaływania planowanej inwestycji.
9.2.4.6. Awifauna (Kopiec Katarzyna, Ożarowski Dariusz)
Potencjalny wpływ przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej
Wiśle i Motławie< na awifaunę Motławy i Wisły Martwej oraz ich lądowego otoczenia
na etapie budowy obejmuje:
A. Płoszenie ptaków
Planowane prace przyczynią się do zwiększenia intensywności płoszenia ptaków
korzystających z koryt rzek, ich brzegów oraz przylegającego bezpośrednio pasa
lądu. Wpływ ten może być istotny, jeżeli prace będą wykonywane w okresie lęgowym
ptaków (IV – VII). Zwiększona częstotliwość płoszenia osobników dorosłych w tym
czasie może przyczynić się do zwiększenia strat w lęgach gatunków chronionych.
Hałas będzie działać stresująco na ptaki wysiadujące jaja i wodzące młode.
Ptaki wróblowe, gniazdujące w pasach trzcin wzdłuż koryta Martwej Wisły,
podczas prowadzenia prac będą bezpośrednio narażone na płoszenie. Ponadto w
okresie wiosennym hałas będzie zagłuszał śpiew terytorialnych samców.
W przypadku prowadzenia prac pogłębieniowych w okresie jesiennym lub
jesienno-zimowym wpływ płoszenia nie powinien mieć większego znaczenia, z uwagi
na nieobecność osobników młodych. Ewentualnie przepłoszone ptaki będą mogły
przemieścić się na inne pobliskie akweny.
C. Pogorszenie warunków żerowania ptaków nurkujących
Prowadzone prace spowodują naruszenie osadów dennych, co poprzez
zmętnienie wody pogorszy warunki żerowania ptaków nurkujących; ponadto
częściowo ulegnie zniszczeniu fauna denna rzeki. Oba te czynniki nie będą miały
jednak istotnego wpływu na ptaki, gdyż mogą one korzystać (i często korzystają)
również z innych zlokalizowanych w pobliżu żerowisk: w korycie Wisły Śmiałej, na
jeziorach w Rezerwacie „Ptasi Raj” bądź na Zatoce Gdańskiej.
D. Zwiększenie śmiertelności ptaków w wyniku fizycznego zniszczenia gniazd
(jaj i piskląt)
Wpływ ten będzie miał miejsce, jeżeli prace związane z realizacją inwestycji będą
wykonywane w okresie lęgowym ptaków, tj. w terminie IV – VII. Przebudowa
poszczególnych odcinków nabrzeży Motławy oraz Martwej Wisły, usuwanie
zakrzaczeń utrudniających prowadzenie inwestycji, wycinka drzew, usuwanie
zalegającego na brzegach gruzu, wymiana dalb i wszelkie inne roboty rozbiórkowe
spowodują zniszczenie gniazd takich gatunków, jak: krzyżówka, mewa pospolita,
pliszka siwa, kopciuszek, wróbel, mazurek, z których większość podlega ścisłej
ochronie gatunkowej.
255
proeko
E. Zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi (w tym ropopochodnymi)
i tym samym zwiększenie śmiertelności ptaków
Tego typu zagrożenie może być najistotniejsze. Do potencjalnych źródeł tych
substancji należą maszyny i urządzenia budowlane, w tym sprzęt pływający, które
będą używane w trakcie realizacji inwestycji. Zanieczyszczenie wód tymi
substancjami przyczyni się do skażenia organizmu ptaków i zwiększonej ich
śmiertelności. Wpływ ten może być bardzo istotny, a więc spowodować zauważalną,
zwiększoną śmiertelność ptaków, jeżeli dojdzie do znacznego rozlewu substancji
ropopochodnych na powierzchni wody w trakcie poboru paliw dla maszyn i urządzeń
budowlanych, w tym sprzętu pływającego, bądź też w trakcie ich użytkowania.
Oddziaływanie przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie >Wykonanie toru
wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły
Śmiałej do Bałtyku< na awifaunę Wisły Śmiałej na etapie budowy będzie zbliżone
do przedstawionego powyżej oddziaływania na awifaunę Martwej Wisły i Motławy, z
pominięciem oddziaływań związanych z remontami i przebudową nabrzeży (nie będą
realizowane na brzegach Wisły Śmiałej).
Planowane prace przyczynią się do zwiększenia intensywności płoszenia ptaków
korzystających z koryta rzeki, jej brzegów oraz przylegającego bezpośrednio pasa
lądu. W czasie transportu urobku na klapowisko i pozostałe miejsca składowania
będą również płoszone ptaki przebywające na otwartych wodach Zatoki Gdańskiej,
w tym na obszarze Natura 2000 „Zatoka Pucka”.
Wpływ ten może być istotny, jeżeli prace będą wykonywane w okresie lęgowym
ptaków (IV – VII). Zwiększona częstotliwość płoszenia osobników dorosłych w tym
czasie może przyczynić się do zwiększenia strat w lęgach gatunków chronionych.
Ptaki gniazdujące w rezerwacie „Ptasi Raj”, związane są z jeziorami Ptasi Raj i
Karaś wraz z przyległym do nich szuwarem trzcinowym. Ptaki te korzystają niemal
całkowicie z żerowisk na jeziorach, jednak sporadycznie przemieszczają się w
okresie lęgowym w kierunku koryta Wisły Śmiałej. W wypadku prowadzenia prac
pogłębieniowych w okresie lęgowym hałas dobiegający od strony rzeki będzie
prawdopodobnie odstraszał ptaki od korzystania z wód Wisły Śmiałej. Będzie
również działał stresująco na samice wodzące młode.
W okresie pierzenia i wędrówki, a także zimowania, ptaki blaszkodziobe, jak
również chruściele (głównie łyski) gromadzą się dość licznie na obu jeziorach
rezerwatu „Ptasi Raj”. W przypadku prowadzenia prac pogłębieniowych w okresie
jesiennym lub jesienno-zimowym wpływ płoszenia nie powinien mieć większego
znaczenia, z uwagi na nieobecność osobników młodych.
Większość ptaków wróblowych tego terenu związanych jest z szuwarem
trzcinowym. Rozlegle przestrzenie trzcinowisk znajdują się w pewnym oddaleniu od
koryta Wisły Śmiałej, stąd na ptaki wróblowe gniazdujące w rezerwacie „Ptasi Raj” w
szuwarze porastającym oba jeziora, prace pogłębieniowe nie powinny mieć wpływu.
Szuwar trzcinowy porasta także wschodni brzeg Wisły Śmiałej, od końca zabudowań
w Górkach Wschodnich do początku kamiennej grobli. Jego szerokość zmniejsza się
w kierunku grobli. Ptaki wróblowe gniazdujące w tym płacie trzcinowiska będą
256
proeko
bezpośrednio narażone na płoszenie podczas prowadzenia prac, ponadto w okresie
wiosennym hałas będzie zagłuszał śpiew terytorialnych samców.
Podobnie ptaki wróblowe gniazdujące na obszarze planowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy” będą narażone na zwiększoną częstotliwość
płoszenia podczas prac związanych z inwestycją.
B. Pogorszenie warunków żerowania ptaków nurkujących
Prowadzone prace spowodują naruszenie osadów dennych, co poprzez
zmętnienie wody pogorszy warunki żerowania ptaków nurkujących. Ponadto
częściowo ulegnie zniszczeniu fauna denna rzeki. Oba te czynniki nie będą miały
jednak istotnego wpływu na ptaki, gdyż mogą one korzystać (i często korzystają)
również z innych zlokalizowanych w pobliżu żerowisk na jeziorach w rezerwacie
„Ptasi Raj” bądź na Zatoce Gdańskiej.
C. Zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi (w tym ropopochodnymi)
Tego typu zagrożenie może być najistotniejsze. Do potencjalnych źródeł tych
substancji należą maszyny i urządzenia budowlane, w tym sprzęt pływający, które
będą używane w trakcie realizacji inwestycji. Zanieczyszczenie wód tymi
substancjami przyczyni się do skażenia organizmu ptaków i zwiększonej ich
śmiertelności. Wpływ ten może być bardzo istotny, a więc spowodować zauważalną,
zwiększoną śmiertelność ptaków, jeżeli dojdzie do znacznego rozlewu substancji
ropopochodnych na powierzchni wody w trakcie poboru paliw dla maszyn i urządzeń
budowlanych, w tym sprzętu pływającego, bądź też w trakcie ich użytkowania.
Składowanie namułów na klapowisku na Zatoce Gdańskiej.
Klapowisko znajduje się na wodach Zatoki Gdańskiej, w odległości od kilku do
kilkunastu km od obszarów Natura 2000 „Zatoka Pucka” PLBPLB220005 oraz
„Ujście Wisły” PLB PLB220004.
Namuły pozyskane w trakcie pogłębiania i poszerzania toru wodnego zawierają w
swoim składzie metale ciężkie, węglowodory aromatyczne oraz polichlorowane
bifenyle. Mimo że ich zawartość nie przekracza dopuszczalnych norm określonych w
Rozporządzeniu Ministra Środowiska (16 kwietnia 2002 roku) w sprawie rodzajów
oraz stężeń, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz.
498) ich składowanie w akwenie wodnym może stwarzać potencjalne zagrożenie dla
życia biologicznego w danym zbiorniku, bowiem w sprzyjających warunkach może
nastąpić uwolnienie zanieczyszczeń z osadu do toni wodnej, wniknięcie do łańcucha
troficznego ekosystemu i w efekcie ponowne uruchomienie ich obiegu w środowisku.
Zanieczyszczony urobek może powodować redukcję lub eliminację wielu gatunków
ważnych ekologicznie lub mających znaczenie użytkowe” (Demska, Grynkiewicz,
Wiśniewski, Aftanas 2004). Włączone w łańcuch troficzny pierwiastki i związki
zostaną zakumulowane przez najwyższe szczeble łańcuchów, a więc tym samym,
między innymi, przez ptaki. Obszar Zatoki Gdańskiej jest intensywnie
wykorzystywany przez szereg gatunków ptaków jako rejon zimowania i żerowania.
Może to doprowadzić do obniżenia zdrowotności, a nawet zwiększenia śmiertelności
257
proeko
poszczególnych gatunków ptaków. Dotyczy to również gatunków kwalifikujących
obszar Zatoki Puckiej oraz Ujścia Wisły do ochrony jako obszary Natura 2000.
Składowanie piasków
Z trzech wariantów składowania piasków na przybrzeżu i plażach Zatoki
Gdańskiej:

wariant I - zasilenie utworami piaszczystymi brzegu Zatoki między molem w
Gdyni Orłowo a Sopotem i brzegu Zatoki na wschód od rezerwatu „Ptasi Raj”, na
odcinku o długości ok. 400 m;

wariant II – zasilenie utworami piaszczystymi przybrzeża i brzegu rezerwatu
przyrody „Ptasi Raj”;

wariant III – zasilenie utworami piaszczystymi brzegu zatok erozyjnych na
wschód od ujścia Wisły Przekop;
najkorzystniejszy z ornitologicznego punktu widzenia jest wariant III, czyli
składowanie piasków na brzegu na wschód od Wisły – Przekopu, z założeniem
maksymalnego (co najmniej 2.000 metrów) odsunięcia miejsca składowania od
granic rezerwatu „Mewia Łacha”, a tym samym obszaru Natura 2000 „Ujście Wisły”
(PLB220004). Wiąże się to, co prawda, ze zwiększoną częstotliwością płoszenia
przebywających w tym rejonie ptaków wodnych, ale nie stanowi to znacząco,
negatywnego wpływu na te gatunki. Po przepłoszeniu mogą one przemieścić się na
inne żerowiska w obrębie Zatoki Gdańskiej.
W przypadku wariantu I oraz II składowanie urobku piaszczystego, który może
być częściowo zanieczyszczony (aczkolwiek w znacznie mniejszym stopniu niż
namuły) pierwiastkami metali ciężkich i innymi toksycznymi związkami może
powodować negatywny wpływ, poprzez akumulację w sieci troficznej, na stan
zdrowotny ptaków wodnych, wykorzystujących ten obszar jako rejon zimowania i
żerowania (spokojne wody wewnętrzne Zatoki sprzyjają żerowaniu).
Wykonywanie prac związanych ze składowaniem urobku prowadziłoby również
do wzrostu intensywności płoszenia gromadzących się w tym rejonie ptaków
wodnych, jednakże zakres wpływu tego zjawiska zależna jest od okresu
wykonywania prac.
W przypadku składowania urobku piaszczystego na przybrzeżu i brzegu
rezerwatu „Ptasi Raj” może dojść do zaburzeń w dostępności pokarmu (przykrycie
warstwy piasku bogatej w organizmy bezkręgowe przez urobek), co ograniczy
możliwość żerowania przelotnych ptaków siewkowych. Musi upłynąć pewien czas,
aby zasilona w sztuczny sposób plaża stała się znów atrakcyjnym żerowiskiem.
Składowanie piasku w okresie lęgowym na brzegu rezerwatu „Ptasi Raj” mogłoby
również doprowadzić do strat bądź zaburzeń w lęgach sieweczki obrożnej - gatunku
Czerwonej Księdze.
258
proeko
9.2.4.7. Ssaki (Ciechanowski Mateusz)
Na etapie budowy zniszczeniu może ulec część przybrzeżnych szuwarów
trzcinowych w rejonie Krakowca (planowana obrotnica koło Rafinerii), będącego
siedliskiem drobnych i średnich ssaków związanych z siedliskami wodno-błotnymi.
Oddziaływanie to będzie jednak miało charakter wyłącznie lokalny, gdyż lokalne
gatunki ssaków, należą do gatunków pospolitych w skali kraju, występujących licznie
(a nawet liczniej) poza obszarem oddziaływania planowanej inwestycji.
Nie należy spodziewać się istotnego oddziaływania przedsięwzięcia na żerujące i
migrujące nietoperze, zwłaszcza w skali szerszej niż lokalna.
9.2.5. Formy ochrony przyrody (opracowanie zbiorowe)
Oddziaływanie planowanego przedsięwzięcia na etapie budowy na chronione
gatunki roślin i zwierząt (nie stwierdzono występowania chronionych gatunków
grzybów) omówiono w rozdz. 9.2.4.2.
(rys. 31). Najbliższe „punktowe” formy ochrony przyrody - pomniki przyrody znajdują
się w rejonie Głównego Miasta (nr 749, 750 i 874 w rejestrze woj. pomorskiego) i w
Twierdzy Wisłoujście (nr 1940 i 1940 w rejestrze woj. pomorskiego).

obszar Natura 2000 – obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (specjalny obszar

obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka”
PLB220005;


obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Ujście Wisły”
PLB220004;


obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej;
planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
Oddziaływanie na etapie budowy planowanego przedsięwzięcia pn.
szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< na ww. terytorialne formy ochrony
przyrody może wystąpić poprzez oddziaływanie transportu urobku z Martwej Wisły i
Motławy Wisłą Śmiałą na klapowisko na Zat. Gdańskiej oraz w celu zasilania
piaskiem brzegów Zatoki Gdańskiej. Oddziaływanie takie miałoby miejsce w
przypadku zrzutów z jednostek pływających zanieczyszczeń (zwłaszcza
ropopochodnych) do rzeki oraz w sytuacji poważnej awarii, polegającej na rozlewie
substancji ropopochodnych (zob. rozdz. 7.6.)
Zanieczyszczenie takie mogłoby mieć znamiona katastrofy ekologicznej, w
przypadku przedostania się zanieczyszczeń do rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”,
259
proeko
obszarów Natura 2000 „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044, „Ujście Wisły”
PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005 oraz w zasięgu planowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej” i na brzegach Chronionego
Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej.
W rozdz. 7.1.3. przedstawiono ocenę oddziaływania na środowisko wariantu
składowania piaszczystego urobku z pogłębiania na przybrzeżu rezerwatu
„Ptasi Raj”. Jako zaletę takiego rozwiązania oceniono stabilizację tzw. Mierzei
Messyńskiej, oddzielającej jez. Ptasi Raj od morza i tym samym zabezpieczenie
rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” przed fizyczną likwidacją (eliminacja zagrożenia
przekształcenia jez. Ptasi Raj w zatokę przybrzeżną w wyniku przerwania przez
morze Mierzei Messyńskiej). Jako wady wykazano:
 ingerencję lito-dynamiczną w chronioną przyrodę rezerwatu „Ptasi Raj” oraz
obszarów Natura 2000 „Ujście Wisły” PLB220004 i „Ostoja w ujściu Wisły” PLH
220044;

zagrożenie zanieczyszczenia środowiska rezerwatu i obszarów Natura 2000 w
przypadku zawartości zanieczyszczeń w urobku piaszczystym;

płoszenie ptaków bez względu na porę roku, w której nastąpiłoby składowanie;

zagrożenie zaburzenia dostępności pokarmu dla ptaków (przykrycie warstwy
piasku bogatej w organizmy bezkręgowe przez urobek), co ograniczy możliwość
żerowania przelotnych ptaków siewkowych (oddziaływanie okresowe, po kilku
miesiącach zasilona w sztuczny sposób plaża stanie się ponownie atrakcyjnym
żerowiskiem);

składowanie piasku w okresie lęgowym na brzegu rezerwatu „Ptasi Raj” mogłoby
doprowadzić do strat bądź zaburzeń w lęgach sieweczki obrożnej - gatunku
Czerwonej Księdze;
W związku z powyższym do realizacji wskazano inny wariant składowania urobku
piaszczystego.
9.2.6. Gospodarka odpadami (Winiarski Andrzej)
Na etapie budowy powstaną odpady czterech głównych typów:
1) urobek (namuły i piaski) z pogłębiania torów wodnych i czyszczenia dna rzek,
2) odpady z rozbiórki zniszczonych nabrzeży i obiektów kubaturowych,
3) odpady materiałów opakowaniowych, materiałów budowlanych i
technologicznych z budowy nowych nabrzeży,
4) odpady komunalne ekip budowlanych.
Ad. 1)
Urobek (namuły i piaski) z pogłębiania torów wodnych i czyszczenia rzek
niezawierający substancji niebezpiecznych i niezanieczyszczony nimi (kod 17
05 06)
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku
w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują , że urobek jest
zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz. 498) wykonano analizę zanieczyszczenia
osadów powierzchniowych Martwej Wisły (Dubrawski 2008). Zgodnie z ww.
260
proeko
Rozporządzeniem w próbach osadów oznaczono zawartość metali ciężkich,
polichlorowany bifenyl (PCB) i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.
Ogółem pobrano 8 prób - zawartość badanych składników podano w tabeli 43.
Charakterystyką osadów powierzchniowych pobranych na Martwej Wiśle
przedstawiono w tab. 42.
Tabela 42. Charakterystyka osadów powierzchniowych Martwej Wisły (08.2008r.).
Nr
Rodzaj osadu
próby
1
Czarny namuł średnioplastyczny
2
Czarny namuł niskoplastyczny
3
Piasek średnioziarnisty szary
4
Czarny namuł miękkoplastyczny
5
6
7
Czarny namuł twardoplastyczny
8
Piasek średnioziarnisty
Żródło: Dubrawski (2008a).
Mediana (mm)
<0,063
<0,063
0,454
<0,063
<0,063
<0,063
<0,063
0,432
Tabela 43. Zawartość substancji zanieczyszczających w osadach powierzchniowych
toru wodnego na Martwej Wiśle (08.2008 r.)
Próby osadów (mg x kg-1 s.m.) Wisła Martwa
Lp. Oznaczane substancje
1
2
3
(piasek)
4
5
6
7
Normy
Ministra
8
Środowiska
(piasek)
2002
Metale
1
Arsen
8,6
5,3
2,6
6,3
7,4
8,3
5,4
1,9
≥ 30
2
Chrom
28,7
23,2
6,8
12,9
10,2
11,7
6,8
5,3
≥ 200
3
Cynk
126,4
142,2
33,1
72,5
64,2
52,1
41,2
16,3
≥ 1000
4
Kadm
4,2
3,6
1,7
2,9
3,1
2,1
1,9
0,8
≥ 7,5
5
Miedź
26,3
23,6
16,3
19,6
15,3
12,8
10,3
4,6
≥ 150
6
Nikiel
17,3
21,3
8,9
9,8
11,4
7,6
5,8
3,2
≥ 75
7
Ołów
51,2
45,1
18,6
21,6
18,6
16,2
8,7
4,5
≥ 200
8
Rtęć
0,5
0,8
0,1
0,4
0,3
0,2
0,2
<0,1
≥ 1,0
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA)
Σ 1663,5
1
Benzo(a)antracen
0,35
0,33
0,15
0,28
0,22
0,2
0,16
0,09
≥ 1,5
2
Benzo(b)fluoranten
0,31
0,3
0,12
0,3
0,26
0,24
0,15
0,08
≥ 1,5
3
Benzo(k)fluoranten
0,25
0,31
0,22
0,2
0,21
0,16
0,11
0,11
≥ 1,5
4
Benzo(ghi)perylen
0,18
0,2
0,11
0,18
0,16
0,12
0,09
0,1
≥ 1,0
5
Benzo(a)piren
0,38
0,42
0,08
0,25
0,2
0,16
0,08
0,07
≥ 1,0
6
Dibenzo(a,h)antracen 0,19
0,22
0,08
0,09
0,1
0,08
0,07
0,06
≥ 1,0
7
Indeno(1,2,3-cd)piren 0,35
0,19
0,07
0,25
0,2
0,12
0,1
0,08
≥ 1,0
0,021
0,031
0,016
0,013
0,007
0,011
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,007
0,015
0,009
0,006
0,005
0,005
0,009
0,013
0,01
0,005
0,01
0,004
0,009
0,011
0,008
0,006
0,005
0,005
0,009
0,007
0,006
0,005
0,004
0,004
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
Polichlorowane bifenyle (PCB)
1
2
3
4
5
6
PCB 28
PCB 52
PCB 101
PCB 118
PCB 138
PCB 153
0,031
0,028
0,031
0,029
0,026
0,031
Σ 8,5
261
proeko
7
PCB 180
PCB suma
0,011
0,187
0,012
0,111
<0,001 0,005
<0,001 0,052
0,003
0,054
0,003
0,047
0,003
0,038
<0,001
<0,001
≥ 0,3
Żródło: Dubrawski (2008a).
Osady piaszczysto – muliste z Martwej Wisły nie są osadami
zanieczyszczonymi. Zawartość analizowanych substancji w osadach jest
wielokrotnie niższa niż dopuszczalne ww. Rozporządzeniem.
W powierzchniowych osadach mulistych zawartość metali może być nawet
ponad dziesięciokrotnie większa niż w osadach piaszczystych pochodzących z tego
samego rejonu. W rejonie Nabrzeża Bytomskiego zawartość metali w piaskach
stanowiła ~10% zawartości w namułach, a ich całkowita zawartość nie przekraczała
20% normy (tab. 43). Przy maleniu ilości domieszek mulistych w osadach zawartości
metali w namułach i piaskach tego samego rejonu zbliżają się do siebie jak to można
zaobserwować w Porcie Północnym. Zawartość metali w namułach była tu większa
od zawartości w piaskach o 55%. Ogólnie zawartość metali w osadach
powierzchniowych Martwej Wisły na akwenach portowych bardzo rzadko przekracza
30% ogólnej normy. Również WWA podlega podobnym do metali regułom
gromadzenia w osadach dennych. Ich zawartość w osadach portowych rzadko
przekracza 30% normy (MS 2002) choć lokalnie w miejscach zrzutu oleju ciężkiego
dochodzi do przekroczenia norm niektórych związków. Na odcinku od Nabrzeża
Przemysłowego do mostu Siennickiego zawartość WWA w osadach
powierzchniowych maleje zarówno w piaskach jak i namułach. Regułą jest natomiast
wyższa zawartość WWA w namułach niż w piaskach tego samego rejonu (akwenu).
Na odcinku od Nabrzeża Przemysłowego do mostu Siennickiego zawartość
sumy PCB maleje do granic wykrywalności. Równocześnie zawartość sumy PCB w
namułach były wyraźnie wyższe niż w piaskach rejonu.
Tabela 44. Zawartość metali ciężkich w powierzchniowych osadach MPH w
Gdańsku
Nabrzeża portowe na Martwej Wiśle
Metale ciężkie
Arsen
Chrom
Cynk
Kadm
Miedź
Nikiel
Ołów
Rtęć
Procent normy
(MS 2002)
Przemysłowe
(piasek)
Bytomskie (muł)
Krakowskie (muł)
16,6
49,7
176,8
6,9
32,7
6,4
20,8
0,1
18,6
10,4
42,9
138
2,6
34,4
16,6
61,4
1
18,3
5
31,6
96,2
3,8
28,6
11,3
16,4
0,15
11,6
Obrotnica
(połączenie Martwej
Wisły z Wisłą
Śmiałą)
<1,25
4,2
23,1
0,07
3,2
2,8
4,3
0,04
2,3
Źródło: Dubrawski (2008a).
Zawartość metali w osadach powierzchniowych jest dobrym wskaźnikiem
zanieczyszczenia środowiska wodnego. Zależy jednak głównie od wielkości i czasu
sedymentacji oraz stopnia rozdrobnienia osadów i zawartości materii organicznej.
Regułą jest wyższa zawartość metali we frakcjach mulisto-ilastych niż w piaskach.
Na odcinku projektowanego toru wodnego na Martwej Wiśle w ośmiu pobranych
próbach jedynie w dwóch stwierdzono piasek średnioziarnisty w pozostałych
262
proeko
występowały namuły o różnym stopniu nawodnienia (tab. 44). Powierzchniowe osady
podlegają wzbogaceniu w metale w warstwie naruszonej przez prądy wodne,
jednostki pływające i organizmy zasiedlające. Przy nabrzeżach, w basenach i na
torze wodnym portu Gdańskiego stwierdzono bardzo zróżnicowane zawartości metali
zależne głównie od rodzaju osadów oraz wpływu źródeł zanieczyszczeń. W osadach
o wysokiej zawartości materii organicznej (mulisto-ilastych) zawartość metali jest
zawsze wyższa niż w osadach piaszczystych.
Ilości urobku
1. Pogłębianie Martwej Wisły (obejmuje poszerzenie i pogłębienie Kanału Płonie):
- namuły– ~819,6 tys. m3
- piaski na zasilanie brzegu Zat. Gdańskiej – ~320 tys. m3
2. Czyszczenie Motławy:
- namuły (grunty kat. III i IV) – ~200 m3
3. Nabrzeże Flisaków - odcinki I i II (prace podczyszczeniowe – nawiązanie do toru
wodnego):
- namuły – ~19,3 tys. m3
- piaski – ~10,5 tys. m3
4. Nabrzeże Szyprów (prace podczyszczeniowe – nawiązanie do toru wodnego):
- piaski – ~8,5 tys. m3
Ogółem powstanie 1.188,9 m3 urobku, z czego namuły w ilości 849,9 m3
składowane będą na klapowisku tzw. DCT na Zat. Gdańskiej, a piaski w ilości 339
tys. m3 użyte będą do zasilania brzegu Zat. Gdańskiej.
Dodatkowo, w związku z pogłębianiem toru wodnego Wisły
(przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie) powstanie urobek w ilości:
- piaski – ~200 tys. m3
Śmiałej
Ocenę oddziaływania na środowisko składowania urobku z pogłębiania torów
wodnych i z czyszczenia na klapowisku oraz na brzegu Zat. Gdańskiej
przedstawiono w rozdz. 9.2.1. – 9.2.4.
W trakcie pogłębiania toru wodnego Martwej Wisły oraz czyszczenia dna
Motławy usunięte zostaną zalegające tam odpady, w tym wraki samochodów, złom
sprzętu zmechanizowanego, wraki jednostek pływających itp.
Ad. 2)
Odpady z rozbiórki zniszczonych nabrzeży i obiektów kubaturowych (kody 17
01, 17 02, 17 04, 17 09)
1. Nabrzeże Flisaków - odcinek I i II
- 17 01 01 – ~435 m3
- 17 02 01 – ~18 mp.
- 17 05 04 – ~685 m3
- 17 01 01 – ~195 m3
263
proeko
- 17 02 01 – ~162 mp.
- 17 04 05 – ~19,5 t
- 17 05 04 – ~3125 m3
3. Kanał Płonie
- 17 01 01 – ~200 m3
- 17 02 01 – ~300 mp.
- 17 04 05 – ~2 t
- 17 05 04 – ~6845 m3
4. Budynki przy ul. Przełom)
- 17 01 01 – ~328,7 m3
- 17 01 03 – ~4,5 m3
- 17 02 01 – ~200 mp.
- 17 03 80 – ~3,2 t
- 17 04 05 – ~1,2 t
- 17 08 02 – ~7,4 t
6. Nabrzeża Motławy
- 17 01 01 – ~4810 m3
- 17 02 01 – ~510 mp.
- 17 04 05 – ~140 t
- 17 05 04 – ~5900 m3
Ogółem powstanie ok. 22.028 m3 odpadów (głównie gruz betonowy i ziemia z
wykopów), 1.220 mp odpadów (drewno) i 173,3 t (głównie złom).
Odpady te będą częściowo przekazane do powtórnego wykorzystania a
częściowo będą składowane w ZZO „Szadółki” w Gdańsku.
Ad. 3)
Odpady
materiałów
opakowaniowych,
materiałów
technologicznych z budowy nowych nabrzeży,
budowlanych
i
1. Nabrzeże Flisaków - odcinek I i II
- odpady grup, podgrup i rodzajów 15 01 01, 15 01 02, 15 01 03, 17 01 01 , 17
04 05, 17 06 04 w ogólnej ilości ok. 43 m3 i 4 t;
- odpady grup, podgrup i rodzajów 15 01 01, 15 01 02, 15 01 03, 17 01 01 , 17
04 05, 17 06 04 w ogólnej ilości ok. 19 m3 i 2 t;
3. Kanał Płonie
- odpady grup, podgrup i rodzajów 15 01 01, 15 01 02, 15 01 03, 17 01 01 ,
17 04 05, 17 06 04 w ogólnej ilości ok. 20 m3 i 1 t;
10. Nabrzeża Motławy
- odpady grup, podgrup i rodzajów 15 01 01, 15 01 02, 15 01 03, 17 01 01 17
02 03, 17 04 05, 17 06 04 w ogólnej ilości ok. 480 m3 i 14 t.
Ogółem powstanie ok. 562 m3 i 21 t odpadów.
264
proeko
Odpady te będą częściowo przekazane do powtórnego wykorzystania a
częściowo będą składowane w ZZO „Szadółki” w Gdańsku.
Ad. 4)
Odpady komunalne ekip budowlanych (kod 20 03 01)
Odpady te będą powstawać na jednostkach pływających i na lądzie w strefie
rozbiórek i budowy nabrzeży. Ich ilość szacuje się na 78 m3. Odpady te będą
składowane w ZZO „Szadółki” w Gdańsku lub w ZUO „Łężyce” w gm. Wejherowo (z
jednostek pływających zawijających do Gdyni).
9.2.7. Ludzie (Winiarski Andrzej)
Na etapie budowy przedsięwzięcia mogą wystąpić następujące oddziaływania na
warunki życia ludzi:
1) okresowe pogorszenie warunków życia i rekreacji w wyniku wzrostu emisji
zanieczyszczeń do atmosfery,
2) okresowe pogorszenie warunków życia i rekreacji w wyniku wzrostu poziomu
hałasu,
3) okresowy spadek atrakcyjności rekreacyjnej plaży w rejonach jej zasilania
piaszczystym urobkem.
Ad. 1)
Jak wykazano w rozdz. 9.2.3.1.:

w trakcie realizacji planowanego przedsięwzięcia oddziaływanie na stan
zanieczyszczenia powietrza będzie związane z pracą sprzętu budowlanego
(spaliny) oraz z emisją spalin z jednostek pływających. Dodatkowo na stan
atmosfery, zwłaszcza w zakresie jej zapylenia, mogą oddziaływać prace
związane z wyburzeniami budynków (rejon Kanału Płonie) i likwidacją starych
nabrzeży (w zależności od technologii wyburzeń i likwidacji);

wpływ przedsięwzięcia na warunki aerosanitarne w trakcie jego budowy będzie
okresowy (do kilku miesięcy na poszczególnych odcinkach), ograniczony
przestrzennie (plac budowy będzie się przesuwał wraz z pogłębianem toru
wodnego i budową nabrzeży) i jakościowo (emisja spalin zawierających
zanieczyszcenia typowe dla środowiska miejskiego w wyniku oddziaływania
transportu samochodowego).
Wobec okresowej i relatywnie niewielkiej emisji zanieczyszczeń oraz wobec
atmosfery do samooczyszczania) nie wystąpi istotne oddziaływanie na warunki
aerosanitarne życia ludzi. Okresowy wzrost stężeń zanieczyszczeń atmosfery może
być odczuwalny tylko w rejonie ujścia Motławy, gdzie miejscami zwarta zabudowa
brzegów ogranicza przewietrzane. Sytuacja taka mogłaby zwłaszcza zaistnieć
przypadku realizacji przedsięwzięcia w okresie letnim.
Ad. 2)
Jak wykazano w rozdz. 9.2.3.2.:
265
proeko

w trakcie realizacji planowanego przedsięwzięcia oddziaływanie na klimat
akustyczny związane będzie z pracą sprzętu budowlanego oraz z emisją hałasu
przez jednostki pływające. Dodatkowo na stan akustyczny otoczenia będą
oddziaływać prace związane z wyburzeniami budynków (rejon Kanału Płonie) i z
likwidacją starych nabrzeży (w zależności od technologii wyburzeń i likwidacji);

wpływ przedsięwzięcia na klimat akustyczny w trakcie jego budowy będzie
okresowy (do kilku miesięcy na poszczególnych odcinkach) i ograniczony
przestrzennie (plac budowy będzie się przesuwał wraz z pogłębianiem toru
wodnego i budową nabrzeży).
zabudowy mieszkaniowej i usługowej, chronionej akustycznie, realizacja inwestycji
nie będzie źródłem uciążliwości dla mieszkańców, z wyjątkiem:

rejonu Kanału Płonie, gdzie wystąpi komasacja oddziaływań akustycznych
(prace wyburzeniowe, poszerzenie kanału, budowa nowych nabrzeży);

zwierciadłem
wody,
występuje
nasilenie
bodźców
akustycznych
Emisja hałasu w trakcie budowy, jako efekt prac okresowych, nie podlega
regulacji prawnej w tym zakresie (nie jest normowana na podstawie
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826).
Ad. 3)
Składowanie piaszczystego refulatu na plażach spowoduje okresowo (do kilku
miesięcy) spadek walorów użytkowych plaży w wyniku:

pracy sprzętu zmechanizowanego (hałas i emisja zanieczyszczeń do atmosfery);

zalegania urobku piaszczystego nadającego plaży sztuczny charakter;

możliwości występowania, w przypadku przesuszenia refulatu, okresowego (kilka
dni), lokalnego wzrostu zapylenia atmosfery.
9.2.8. Zabytki i inne dziedzictwo kulturowe oraz dobra materialne (Ziętek Kinga)
Na etapie budowy przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< nie wystąpi bezpośrednie oddziaływanie na obiekty wpisane do rejestru
zabytków. Źródłem oddziaływań pośrednich mogą być drgania podłoża, związane z
pracami rozbiórkowymi nabrzeży i z budową nowych w ujściowym odcinku Motławy.
Eliminacja tego zagrożenia wymaga zastosowania odpowiedniej technologii prac
rozbiórkowych i budowlanych (zob. rozdz. 12.1).
Na etapie budowy przedsięwzięcia wystąpią następujące oddziaływania na inne
dziedzictwo kulturowe:
266
proeko
likwidacja stanowiska archeologicznego na dnie Martwej Wisły w związku z
pogłębianiem toru wodnego i potencjalne oddziaływanie na niezidentyfikowane
obiekty archeologiczne na dnie Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy;
 likwidacja dwóch obiektów (budynek mieszkalny z budynkiem gospodarczym) o
wartości kulturowej przy ul. Przełom 6 (rys. 43) – inwentaryzację budynków
zawiera opracowanie Wróbel (2009);
 likwidacja obiektów Kanału Płonie w obecnej historycznej postaci;
 likwidacja części nabrzeży ujściowego odcinka Motławy w obecnej historycznej
postaci.
Uwarunkowania likwidacji ww. obiektów dziedzictwa kulturowego zawarte są w
pismach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku (załącznik 2), Pomorskiego
Konserwatora Zabytków w Gdańsku. (załącznik 3) i Miejskiego Konserwatora
Zabytków w Gdańsku (załącznik 4).

Rys.43 Lokalizacja budynków przewidzianych do rozbiórki na prawym brzegu
Kanału Płonie
Dobra materialne
Na prawym brzegu Kanału Płonie, oprócz likwidacji dwóch obiektów o wartości
kulturowej, nastąpi likwidacja budynku mieszkalno-gospodarczego i budynku
gospodarczego (rys. 43) – inwentaryzację budynków zawiera opracowanie
Majchrzaka (2008).
267
proeko
Realizacja przedsięwzięcia spowoduje powstanie nowych dóbr materialnych,
reprezentowanych przez tor wodny, poszerzony Kanał Płonie i nowe nabrzeża
Martwej Wisły (nabrzeża Flisaków i Szyprów) oraz Motławy.
9.2.9. Krajobraz (Markowska Monika)
Na etapie budowy przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< oddziaływanie na krajobraz obejmie:
 na lądzie:
 okresową (do kilku miesięcy), negatywną fizjonomię placów rozbiórek/budów,
w wyniku składowania gruzu i ziemi z rozbiórek, składowania materiałów
budowlanych, nagromadzenia sprzętu zmechanizowanego itp.;
 okresowe (do kilku miesięcy) zmiany krajobrazu z strefie nadbudowywanych
urobkiem piaszczystym plaż;
 pod wodą
 częściową antropizację krajobrazu podwodnego Martwej Wisły, w wyniku
zmian batymetrii i charakteru dna (w zasięgi planowanego toru wodnego nie
występuje roślinność wodna);
 utrwalenie antropizacji krajobrazu podwodnego Motławy, w wyniku
czyszczenia dna, z elementami pozytywnymi w postaci likwidacji
nagromadzonych tam odpadów;
 dalszą antropizację krajobrazu podwodnego klapowska tzw. DCT na Zat.
Gdańskiej.
eksploatacji
9.3.1. Litosfera (Narwojsz Andrzej, Przewoźniak Maciej)
9.3.1.1. Przypowierzchniowe struktury geologiczne
Na etapie eksploatacji następować będzie samoistne zamulanie toru wodnego
Martwej Wisły w wyniku przemieszczania się osadów z wyżej położonych partii dna
rzeki oraz w wyniku akumulacji organicznej i mineralizacji osadów. Na powiązanym
funkcjonalnie torze wodnym Wisły Śmiałej główną przyczyną wypłycania toru
wodnego będzie jego zapiaszczanie rumowiskiem akumulowanym przez wlewy wód
morskich (głównie w ujściowym odcinku rzeki).
Dla utrzymania drożności torów wodnych okresowo prowadzone będzie ich
czyszczenie (bagrowanie). Będzie to powodować zmiany w przypowierzchniowej
litologii dna rzek.
Urobek pozyskany w trakcie prac bagrowniczych, poddany będzie rozpoznaniu
składu i w zależności od litologii i ewentualnego zanieczyszczenia wybierany będzie
odpowiedni wariant jego składowania (osady organogeniczne – namuły, piaski z
dużą zawartością frakcji ilastej, pylastej lub utworów organicznych - na klapowisku
morskim na Zatoce Gdańskiej (tzw. klapowisko DCT), czyste piaski - na wybranych
268
proeko
odcinkach brzegu i przybrzeża Zatoki Gdańskiej. Powodować to będzie zmiany w
przypowierzchniowej litologii klapowiska oraz przybrzeża i plaży.
9.3.1.2. Batymetria, ukształtowanie terenu i procesy geodynamiczne
Prace konserwacyjne toru wodnego na Martwej Wiśle i powiązanego
funkcjonalnie toru wodnego na Wiśle Śmiałej spowodują lokalne zmiany batymetrii
koryta rzek, związane z koniecznością utrzymania ich głębokości ok. 7 m.
Zmiany batymetrii wystąpią także:

w rejonie istniejącego klapowiska na Zatoce Gdańskiej (tzw. DCT), gdzie w
wyniku okresowego składowania refulatu nastąpi wypłycanie morza;
okresowo na odcinkach przybrzeża Zatoki Gdańskiej, w wyniku składowania
materiału piaszczystego.
Składowanie materiału piaszczystego na plaży spowoduje z kolei okresowe
zmiany jej topografii (poszerzenie i wzrost średniej wysokości n.p.m.).
Wystąpią także okresowe zmiany litodynamiki w strefie brzegowej morza, w
rejonach refulacji plaż, reprezentowane przez ograniczenie abrazji brzegu (cel
składowania refulatu) i wzrost transportu rumowiska w środowisku morskim w wyniku
wzmożonej abrazji refulatu (efekt negatywny w przypadku zapiaszczania ujść rzek).

9.2.1.3. Gleby
Przedsięwzięcie obejmuje koryta rzek i ich brzegi. Na etapie eksploatacji nie
wystąpi oddziaływanie przedsięwzięcia na gleby, z wyjątkiem dwóch potencjalnych
sytuacji:
 oddziaływanie takie mogłoby wystąpić w przypadku istotnego wzrostu abrazji
brzegów rzek, w wyniku wzmożonego falowania, związanego z ruchem jednostek
pływających - jest to jednak bardzo mało prawdopodobne;
 w sytuacjach awaryjnych rozlewów substancji ropopochodnych możliwe jest
zanieczyszczenie gleb strefy brzegowej rzek.
9.3.2. Hydrosfera
9.3.2.1. Wody podziemne (Narwojsz Andrzej)
Na etapie funkcjonowania przedsięwzięcia nastąpi utrwalenie nieznacznych
zmian ustroju hydrogeologicznego, zainicjowanych na etapie budowy.
Rejon lokalizacji przedsięwzięcia to generalnie strefa drenażu wód podziemnych
zarówno czwartorzędowego piętra wodonośnego jak i pięter położonych głębiej
(trzeciorzędowego i kredowego). W strefie tej prędkości poziomego przepływu wód
podziemnych są bardzo małe a dodatkowym czynnikiem jest pionowy ruch wód
skierowany od dołu ku powierzchni terenu. Specyfika położenia powoduje, że poza
naturalnymi czynnikami znaczący wpływ na dynamikę wód podziemnych ma
działalność człowieka (eksploatacja wód podziemnych, sztuczne odwadnianie
obszarów).
W pogłębionym korycie Martwej Wisły usunięte będą z jego dna warstwy słabo
przepuszczalnych osadów, utrudniające dotychczas kontakt wód rzecznych z
269
proeko
wodami podziemnymi. Ułatwić to może miejscami drenaż wód podziemnych w
obrębie koryta Martwej Wisły i może przyczynić się do niewielkiego obniżenia
położenia zwierciadła wody podziemnej w obrębie czwartorzędowego piętra
wodonośnego w sąsiedztwie. Przyspieszeniu ulegnie wówczas obieg wód, co ułatwi
zasilanie czwartorzędowego piętra wodonośnego czystymi wodami dopływającymi
np. od strony wysoczyzny.
Przeprowadzone prace pogłębieniowe ułatwią także kontakt wód Zatoki
Gdańskiej z wodą w Martwej Wiśle. W efekcie nastąpi niewielki wzrost zasolenia wód
Martwej Wisły (zob. rozdz. 9.3.2.2.). Wody te, w okresie niedoborów wilgoci w glebie,
za pośrednictwem układów nawadniających mogą dostać się do układów wodnomelioracyjnych (sieci rowów melioracyjnych) przyległych do rzeki polderów na terenie
Żuław Gdańskich.
Nie można wykluczyć niewielkiego wzrostu zasolenia płytkich wód podziemnych
w strefie pomiędzy korytem Martwej Wisły a siecią odwodnienia powierzchniowego
na terenie przyległych obszarów odwadnianych w sposób wymuszony pracą
pompowni (polderów) „Sobieszewo”, „Rafineria” i „Przejazdowo”. Zasięg strefy zmian
nie jest znany (brak jest badań dotyczących tego problemu). Nie można wykluczyć,
że ograniczy się do niedalekiego sąsiedztwa pompowni melioracyjnych (w ich
sąsiedztwie poziom zwierciadła wód powierzchniowych i związanych z nimi wód
podziemnych jest najniższy).
9.3.2.2. Wody powierzchniowe (Cieśliński Roman)
Po zakończeniu budowy przedsięwzięcia zaobserwować będzie można wzrost
od 5% do 20% natężenia przepływu wody, związany z powiększeniem przekroju
poprzecznego koryta rzeki i zmianą jego batymetrii. Kierunek oraz prędkość prądów
nie powinny ulec zmianom i zachować stan przed rozpoczęciem wykonania
przedsięwzięcia.. Na etapie eksploatacji przedsięwzięcia notowane będą wzrosty
oddziaływania od strony morza, poprzez zwiększenie zasięgu zjawiska cofki i
wymiany wody na odcinkach rzeki objętych budową toru wodnego. Zasolenie wód
Martwej Wisły i Wisły Śmiałej ulegnie wzrostowi do wartości 5-7 psu. Po zakończeniu
prac czerpalnych zaniknie zjawisko resuspensji osadów dennych, a stężenia
wskaźników fizyczno-chemicznych, poza odmorskimi (chlorki), powrócą do stanu
poprzedniego, w tym m.in. mętność, biogeny, tlen itd. Również do stanu pierwotnego
powróci generalnie ilość zawiesin, które jednak będą mogły być generowane przez
ruch jednostek pływających (w zależności od głębokości zanurzenia, szybkości
płynięcia i rodzajów osadów na dnie).
W wyniku powiększenia przekroju zarówno Wisły Martwej jak i Śmiałej
spiętrzenia wód napływających przez ujście Wisły Śmiałej i przez poszerzony Kanał
Płonie do Martwej Wisły będą szybsze niż obecnie. Czyli w skrajnych sytuacjach
zagrożenie powodziowe odmorskie będzie pojawiać się szybciej, ale poziomy wód
będą porównywalne z występującymi obecnie w podobnych sytuacjach. Celowe jest
wykonanie badań modelowych tego zjawiska w warunkach ekstremalnych
oddziaływań czynników hydrometeorologicznych.
Również ze względu na powiększenie przekroju poprzecznego koryta rzeki oraz
wzrost oddziaływania od strony morza pojawi się bardziej intensywne falowanie,
będące efektem oddziaływania wiatru oraz piętrzeń sztormowych – dotyczyć to
będzie Wisły Śmiałej.
270
proeko
W przypadku infrastruktury nowo powstałych nadbrzeży możliwy jest potencjalnie
niekontrolowany dopływ zanieczyszczeń do rzeki.
Wody Martwej Wisły i Motławy oraz Wisły Śmiałej będą zagrożone przez celowe
lub awaryjne zrzuty ropopochodnych z jednostek pływających. Przeładunki ropy i
olejów na Martwej Wiśle będą wymagać wdrożenia sprawnego systemu zwalczania
nadzwyczajnych zagrożeń środowiska.
Reasumując, w poniższym zestawieniu tabelarycznym przedstawiono możliwe,
najważniejsze zmiany w środowisku wodnym, wynikające z realizacji przedsięwzięcia
oraz ich siłę oddziaływania (tab. 45). Jednocześnie należy podkreślić, że zjawiska i
procesy hydrologiczne, które będą przebiegać w trakcie i po zrealizowaniu
przedsięwzięcia, bardziej intensywnie przebiegać będą na odcinku Wisły Śmiałej.
Tabela 45. Najważniejsze zmiany wód powierzchniowych wynikające z realizacji
przedsięwzięcia oraz ich siła oddziaływania - synteza
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
14.
15.
Rodzaj zmiany
Powiększenie przekroju poprzecznego rzek
Zmiana batymetrii koryta rzek
Wzrost natężenia przepływów w rzekach
Wzrost oddziaływania morza
Wzrost abrazji brzegów rzek
Akumulacja osadów rzecznych i wypłycanie
kanału toru wodnego
Zmiany zasolenia
Wzrost ilości zawiesin
Wzrost substancji biogennych i materii
organicznej
Spadek przeźroczystości wody i warunków
tlenowych
Zmiany chemizmu wód (poza zasoleniem)
Potencjalne rozlewy na wodzie związków
ropopochodnych
Niekontrolowany dopływ zanieczyszczeń od
strony lądu
Wzrost falowania naturalnego i od statków
Siła oddziaływania
umiarkowana
znaczna
umiarkowana
umiarkowana
mała
znaczna
umiarkowana
znaczna (tylko podczas
robót)
robót)
robót)
umiarkowana
znaczna
mała
umiarkowana
9.3.3. Atmosfera (Winiarski Andrzej)
9.3.3.1. Zanieczyszczenie powietrza
W trakcie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia oddziaływanie na stan
zanieczyszczenia powietrza będzie związane przede wszystkim z emisją spalin z
jednostek pływających.
Wobec okresowej i relatywnie niewielkiej emisji zanieczyszczeń (przewiduje się
małe natężenie ruchu jednostek pływających większych gabarytów) oraz wobec
271
proeko
atmosfery do samooczyszcania) nie wystąpi istotne oddziaływanie na warunki
aerosanitarne w rejonie realizacji przedsięwzięcia.
Okresowy wzrost stężeń zanieczyszczeń atmosfery może być odczuwalny tylko
w rejonie ujścia Motławy, gdzie miejscami zwarta zabudowa brzegów ogranicza
przewietrzane. Nie będą tu jednak wpływać duże jednostki transportowe.
Składowanie piaszczystego refulatu na plażach, w przypadku jego przesuszenia,
może być źródłem okresowego, lokalnego wzrostu zapylenia atmosfery.
W przypadku bieżących prac konserwacyjnych torów wodnych (czyszczenie w
celu utrzymania głębokości) wystąpią oddziaływania na atmosferę analogiczne do
omówionych dla etapu budowy w rozdz. 9.2.3.1.
Odrębny problem może stanowić emisja zanieczyszczeń do atmosfery w trakcie
przeładunków substancji przewożonych statkami, zwłaszcza chemikaliowcami.
Zagadnienie to omówione jest w rozdz.10.4.2., dotyczącym oddziaływania
skumulowanego na środowisko planowanego przedsięwzięcia i innych inwestycji w
rejonie Martwej i Śmiałej Wisły.
9.3.3.2. Hałas
Na etapie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia oddziaływanie na klimat
akustyczny związane będzie z emisją hałasu przez jednostki pływające oraz przez
użytkowników nabrzeży rzek.
zabudowy mieszkaniowej i usługowej, chronionej akustycznie, funkcjonowanie
przedsięwzięcia nie będzie źródłem uciążliwości dla mieszkańców, z wyjątkiem:

rejonu Kanału Płonie, gdzie jednostki będą przepływać w bliskiej odległości od
budynków mieszkalnych;

zwierciadłem
wody,
występuje
nasilenie
bodźców
akustycznych
Brak możliwości wykonania modelowych obliczeń prognozowanego poziomu
hałasu w środowisku otoczenia Kanału Płonie i ujściowego odcinka Motławy, gdyż
nie ma konkretnych prognoz natężenia ruchu jednostek pływających na tych
akwenach oraz nie są znane ich parametry akustyczne. W związku z tym niemożliwe
jest stwierdzenie, czy prognozowane poziomy hałasu spełnią czy nie normy
określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w
sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826).
Użytkowanie nabrzeży będzie źródłem różnych rodzajów hałasu, przede
wszystkim związanego z przeładunkiem towarów, ruchem turystycznym i codzienną
rekreacją mieszkańców miasta.
Zagadnienie hałasu związanego z przeładunkami towarów omówione jest w
rozdz.10.4.2., dotyczącym oddziaływania skumulowanego na środowisko
planowanego przedsięwzięcia i innych inwestycji w rejonie Martwej i Śmiałej Wisły.
Hałas turystyczno-rekreacyjny wystąpi przede wszystkim w rejonie ujściowego
odcinka Motławy. Jest to nieuniknione w warunkach koncentracji ludzi i na
272
proeko
ograniczonej
kulturowego.
przestrzeni
śródmiejskiej,
o
wybitnych
walorach
dziedzictwa
celu utrzymania głębokości) wystąpi emisja hałasu analogiczna do omówionej dla
etapu budowy w rozdz. 9.2.3.2.
Hałas będzie przyczyną płoszenia fauny – zwłaszcza ichtiofauny i awifauny (zob.
odpowiednio rozdz.9.3.4.4. i 9.3.4.6.).
9.3.3.3. Promieniowanie elektromagnetyczne
Na etapie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia nie wystąpi emisja
promieniowania elektromagnetycznego.
9.3.3.4. Warunki klimatyczne
W trakcie eksploatacji przedsięwzięcia nie wystąpi oddziaływanie na lokalne
warunki klimatyczne. Eksploatacja przedsięwzięcia nie spowoduje zmian charakteru
warstwy czynnej – granicznej między atmosferą a podłożem. Powierzchnia akwenów
rzek pozostanie w stanie dotychczasowym a nabrzeża będą zbudowane zasadniczo
w rejonach wcześniej istniejących konstrukcji.
Lokalne zmiany charakteru warstwy czynnej mogą wystąpić w rejonach plaż i
przybrzeża Zatoki Gdańskiej, gdzie składowany będzie okresowo piaszczysty urobek
z konserwacji torów wodnych. Wobec dynamiki procesów atmosferycznych w strefie
przybrzeżnej morza nie będzie to miało odczuwalnego wpływu na lokalne warunki
klimatyczne.
9.3.4. Biosfera
9.3.4.1. Roślinność wodna (Chmara Rafał)
Najważniejszym parametrem nowego toru wodnego będzie natężenie ruchu
jednostek pływających. Na etapie eksploatacji przewiduje się wzrost ilości i natężenia
jednostek pływających. Przepływające statki, jachty i motorówki wywierają istotny
wpływ na środowisko wodne. Wpływ zaznacza się głównie przez generowanie fal.
Ocenę wpływu jednostek pływających na roślinność wodną oparto na założeniach
koncepcyjnych i algorytmach zaproponowanych przez Murphy i in. (2006). Autorzy
cytowanej pracy dokonali przeglądu literatury dotyczącej wpływu ruchu łodzi na
środowisko wodne na torach wodnych. Bezpośrednie efekty środowiskowe
oddziaływań obejmują resuspensję osadów i abrazję brzegów. Wysokość i długość
wygenerowanej fali jest funkcją wielkości łodzi, zanurzenia, prędkości i mocy silnika.
Np. ruch motorówki można przedstawić w następujących fazach:
 prędkość początkowa – przy niewielkich prędkościach, generuje niewielkie fale;
 prędkość przejściowa – jednostka przyspiesza, a rufa się silnie zanurza –
generuje wysokie fale;
 moment „ślizgu” łódki – duża prędkość i niewielkie wytwarzane fale.
273
proeko
Wynika z tego, że najgorszym momentem z punktu generowania fal jest moment,
kiedy łódź gwałtownie zaczyna przyspieszać. Zależności wysokości fali od wielkości i
rodzaju statku oraz odległości od statku podaje tabela 46.
Tabela .46. Wysokości fal w zależności od typu statku, prędkości i odległości.
Typ statku
Prędkość m/s
Odległość od statku
– 30 m
Odległość od statku –
150 m
Jacht kabinowy- długość 7m
3,1
0,2
0,1
Kuter - długość 12,2 m
3,1
0,2
0,3
Statek pożarniczy - długość
30,5 m
3,1
0,1
0,1
Tankowiec - długość 153,6 m
7,2
-
0,5
Źródło: Murphy i in (2006) zmienione.
Oddziaływanie na makrofity dotyczyć będzie wpływu na mętność wody
wywołaną resuspensją osadów w wyniku wzmożonego falowania i ruchu śrub.
Wpłynie to na pogorszenie warunków świetlnych i może zmienić kompozycję
gatunkową roślin wodnych.
Badania dotyczące mechanicznych uszkodzeń roślin przez śruby motorówek i
statków dowodzą o wysokiej śmiertelności takich gatunków, jak Myriophyllum
spicatum i Potamogeton pectinatus. Gatunki te po uszkodzeniach regenerują się z
kłączy i korzeni (Kanrud 1990)9. W zasięgu planowanych torów wodnych nie
stwierdzono jednak występowania roślinności na ich dnie.
Inne badania, dotyczące wpływu ruchu statków turystycznych na Nilu na rośliny
wodne, dowodzą o niskiej biomasie roślin poddanych presji (Ali i in. 1999).
celu utrzymania głębokości) wystąpią oddziaływania na roślinność wodną
analogiczne do omówionych dla etapu budowy w rozdz. 9.2.4.1.
Największym problemem, zarówno dla szaty roślinnej rzeki jak i jej obrzeży,
może być zagrożenie związane z sytuacjami awaryjnymi, jak np. poważny wyciek
substancji ropopochodnych. Taka sytuacja mogłaby zagrozić całemu ekosystemowi
rzeki, wraz z roślinnością wodną i nadbrzeżną.
Generalnie, oddziaływanie ruchu jednostek na planowanych torach wodnych na
roślinność
wodną,
poza
sytuacjami
awaryjnych
rozlewów
substancji
ropopochodnych, można ocenić jako znikome
9.3.4.2. Roślinność lądowa i grzyby (Machnikowski Michał)
Eksploatacja planowanego przedsięwzięcia będzie polegała przede wszystkim
na ruchu statków po torze wodnym. Wiąże się z tym wzmożone falowanie,
występujące ze znaczna częstotliwością, które będzie oddziaływało na pas
roślinności nadbrzeżnej, zalewając ją i nanosząc materiał z rzeki. Już obecnie
falowanie, spowodowane wiatrami lub przez sporadycznie przepływające jednostki,
9
Interesujący przypadek zaobserwowano w przypadku Ceratophyllum demersum, który w wyniku
uszkodzeń mechanicznych zostaje pofragmentowany na wiele części. Pocięte kawałki odradzają się
przez podział wegetatywny. Stwarza to sytuację, w której ruch jednostek pływających stymuluje
rozprzestrzenianie się i wzrost tego gatunku.
274
proeko
wprowadza okresowe zalewanie pasa roślinności rosnącej na brzegu oraz usypuje
wałek ze szczątków roślin, zwłaszcza trzciny, rzęsy garbatej, ale też i śmieci, na
granicy zasięgu fal. Zwiększenie zakresu i częstości falowania może jedynie
poszerzyć strefę zalewu, ułatwiając rozwój grupie gatunków, jakie dobrze znoszą
takie warunki środowiskowe. Może być to zjawisko nawet korzystne, bowiem w tej
właśnie strefie roślinności nadbrzeżnej chętnie występują takie rośliny, jak aster
solny Aster tripolium, czy dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp.
litoralis (oba pod ochroną ścisłą).
Grzyby
Zwiększone falowanie, jakie nastąpi w związku z użytkowaniem toru wodnego,
może zmienić warunki w strefie przybrzeżnej, a to może zmodyfikować obecne tam
zbiorowiska grzybów. Brak jednak podstaw, aby wskazywać, czy wpłynie to na
wyeliminowanie jakiś gatunków, czy też umożliwi ich lepszy rozwój, zwłaszcza pod
kątem taksonów objętych ochroną lub ważnych dla funkcjonowania ekosystemów.
Obawy może budzić zagrożenie ze strony ewentualnego zanieczyszczenia
środowiska związkami ropopochodnymi, które mogą mieć znaczący, negatywny
wpływ na składniki mykobioty, zarówno wodnej, jaki brzegowej.
9.3.4.3. Bezkręgowce wodne (Zarzycki Tomasz, Janas Urszula, Mudrak Stella,
Barańska Anna, Dziubińska Anna)
Wpływ bagrowania dna w celu pogłębienia, poszerzenia i utrzymania dróg
wodnych na makrozoobentos, może być bardzo różny w swoim oddziaływaniu (od
nieistotnego po wręcz katastrofalny) i może zależeć od szeregu czynników (Morton,
1977). Często nie jest możliwe określenie czasu potrzebnego do rekolonizacji dna w
stopniu przypominającym stan zespołów organizmów przed ingerencją. Badania na
świecie wskazują na bardzo zróżnicowane tempo rekolonizacji – od 1 miesiąca do
nawet kilku, czy kilkunastu lat.
Po zakończeniu prac budowlanych, na etapie eksploatacji toru wodnego,
przebiegała będzie rekolonizacja i odbudowa zniszczonych podczas prac
czerpalnych siedlisk dennych. Jej tempo i kierunek zależały będą od wielu
czynników, które wynikają z charakteru eksploatacji, np. utrzymanie parametrów toru,
częstotliwość ponownych prac czerpalnych, ruch jednostek, typ jednostek
poruszających się po torze, awarie i katastrofy, itp.
Dla określenia, jaki będzie długofalowy wpływ przedmiotowej inwestycji na
siedliska bentosowe Martwej Wisły i Wisły Śmiałej, rekomendowane jest
opracowanie planu monitoringu i jego wdrożenie po zakończeniu prac. Jest to
niezbędne tym bardziej, że projektowany tor wodny w rejonie Wisły Śmiałej zmieni
warunki przepływu i wymiany wód rzecznych z wodami morskimi (zwiększenie
napływu wód morskich, zwiększenie prędkości prądów rzecznych oraz zasięgu
oddziaływania cofki). W konsekwencji reqalizacja przedsięwzięcia może doprowadzić
do zmiany w składzie gatunkowym i/lub strukturze zespołów bentosowych i
zooplanktonu w stronę zespołów charakterystycznych dla Zatoki Gdańskiej. Takie
oddziaływanie, należy wówczas sklasyfikować jako nienegatywne, gdyż zwiększona
różnorodność i obecność większej ilości gatunków słonawowodnych i morskich,
wzbogaci i urozmaici dostępną dla ryb i ptaków bazę pokarmową.
275
proeko
Kierunek i tempo powtórnego zasiedlania toru wodnego bezkręgowcami
wodnymi, może przebiegać bardzo różnie i być zależne od wielu czynników, lecz
analiza literatury wskazuje na pewne prawidłowości w dynamice rekolonizacji
(Haynes i Makarewicz, 1982; Hortl i Lake, 1982; McCabe, i in., 1998; Qian i in.,
2003):

pojawienie się poruszających się (mobilnych) gatunków oportunistycznych z
obszarów przybrzeżnych w pobliżu pogłębionego koryta (skąposzczety i
wieloszczety) – możliwa szybka faza rekolonizacji przez taksony dominujące
przed bagrowaniem;

zasiedlanie przez gatunki, które w swoim cyklu życiowym posiadają stadia
planktonowe, np. Macoma balthica, Mya arenaria, Cerastoderma glaucum,
Marenzelleria neglecta, Balanus improvisus – tempo zależne od okresu
zakończenia prac i pojawiania się stadiów planktonowych bezkręgowców
bentosowych. Głównym źródłem tych gatunków dla Wisły Śmiałej będzie z
pewnością Zatoka Gdańska, gdzie ich rozród odbywa się od wiosny do wczesnej
jesieni i różni się u poszczególnych gatunków. Dla Martwej Wisły, źródłem będą
raczej stadia larwalne organizmów pozostałych na dnie nienaruszonym;

zasiedlanie przez gatunki znajdujące się na kadłubach, linach, czy zbiornikach
wód zęzowych (szczególnie istotne dla rekolonizacji przy wzroście
intensywności wykorzystania obszaru przez jednostki pływające). Zwiększenie
ruchu można traktować jednocześnie jako negatywne oddziaływanie na
środowisko, poprzez zwiększone prawdopodobieństwo introdukcji gatunków
obcych.
W mniejszym stopniu wpływ na rekolonizację będą miały:

pojawianie się gatunków grawitacyjnie staczających się po utworzonej skarpie
(naturalny przechył);

zasiedlanie przez gatunki przypadkowo przenoszone przez np. ptaki, ryby,
Sukces powtórnej kolonizacji uzależniony jest również od częstotliwości prac
związanych z utrzymaniem parametrów technicznych toru wodnego. Systematycznie
i często pogłębiane tory wodne charakteryzują się niskimi wskaźnikami
różnorodności gatunkowej, zagęszczeniem oraz biomasą zespołów bentosowych
(ICES, 1992; Newell i in., 1998). Odbudowa zoocenozy dna koryt Martwej Wisły i
Wisły Śmiałej, może potrwać nawet do kilku lat, aczkolwiek jednoznaczne określenie
potrzebnego czasu bez badań monitorujących nie jest możliwe. Ze względu na
mniejszy procentowy ubytek biomasy makrozoobentosu w Martwej Wiśle (13,4%)
oraz dominację wieloszczetów i skąposzczetów, można ocenić zdolności do
rekolonizacji toru wodnego tej rzeki jako potencjalnie wyższe aniżeli Wisły Śmiałej.
Natomiast częsta wymiana wód Wisły Śmiałej z Zatoką Gdańską jest czynnikiem,
który może przyspieszyć rekolonizację toru wodnego tej rzeki.
Zagrożenia dla organizmów wodnych analizowanych fragmentów rzek, na etapie
eksploatacji przedsięwzięcia, wynikać mogą również ze zwiększonego ruchu
jednostek pływających, w tym umożliwionego przez pogłębienie toru, ruchu
większych jednostek. Zwiększenie ruchu jednostek, w tym przewożących
niebezpieczne dla środowiska substancje chemiczne czy materiały przemysłowe,
zwiększa ryzyko wystąpienia wypadku lub awarii. Wyciek paliw, płynów lub
276
proeko
przewożonych substancji do środowiska, pośrednio lub bezpośrednio może wpłynąć
na organizmy wodne makrozoobentosu.
Nabrzeże Flisaków – odcinek I i II, Nabrzeże Szyprów, obudowa brzegów
Kanału Płonie, nabrzeża rzeki Motławy na odcinku od mostów w ciągu ulicy
Stągiewnej do Polskiego Haka
Nie przewiduje się poważnych, negatywnych oddziaływań na bezkręgowce
wodne, nowych nabrzeży Martwej Wisły i Motławy na etapie ich eksploatacji. W
miejscach, gdzie naruszone zostanie dno, nastąpi ponowna kolonizacja i tworzenie
się nowych zespołów bentosowych. Prawdopodobnie powrócą one do stanu
zbliżonego sprzed inwestycji. Nowe brzegi i nabrzeża stanowiły będą również
miejsce kryjówek organizmów nekobentosowych – lasonogów, krewetek czy krabów.
9.3.4.4. Ichtiofauna i minogi (Grochowski Adam)
Lista potencjalnych oddziaływań na środowisko na etapie funkcjonowania toru
wodnego obejmuje:
a) zmiany zasolenia i zmiany cyrkulacji wód,
b) wzrost mętności (wzrost limitacji produkcji pierwotnej światłem, wzrost wartości
zapotrzebowania tlenu),
c) uwolnienie do toni wodnej biogenów i substancji niebezpiecznych
zdeponowanych w osadach,
d) usunięcie rozległej powierzchni dna,
e) wzrost hałasu,
f) wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia katastrof (wycieków ropy),
g) wzrost prawdopodobieństwa pojawiania się kolejnych gatunków zawleczonych.
Ad. a)
Zwiększenie głębokości do 7 m skutkować będzie intensywniejszym napływem
wód morskich do Wisły Śmiałej, a poprzez poszerzony Kanał Płonie również w
pewnym stopniu do Wisły Martwej. Jak już stwierdzono dla etapu budowy (rozdz.
....), wobec obecnie występujących w profilu ujściowym (Wisła Śmiała) wartości
zasolenia dochodzących do 6,5 psu, nawet przy dalszym wzroście tej wartości w
przyujściowym odcinku do charakterystycznych stanów zasolenia dla tej części
Zatoki Gdańskiej (średniorocznie 7 psu, dane IMGW), nie należy spodziewać się
silnego wpływu tego czynnika na występujące w estuarium ryby, wśród których
dominują gatunki euryhaliczne (leszcz, sandacz, okoń).
W Martwej Wiśle, wraz ze wzrostem zasolenia w obrębie tego akwenu, możliwe
jest zwiększenie liczebności osobniczej stad śledzi podczas wiosennych migracji
tarłowych. Obecne badania wykazały obecność śledzi w Martwej Wiśle jedynie w
okolicach Kanału Płonie.
Reasumując, nie należy oczekiwać rozległych, ani radykalnych zmian
zaburzających dotychczasowe środowisko życia ichtiofauny Martwej Wisły.
Ad. b)
277
proeko
Osad z wyżej położonych fragmentów dna będzie się przemieszczał do świeżo
pogłębionego toru i tam stagnował . Badania przeprowadzone podczas oceny
wpływu na środowisko przekopu Mierzei Wiślanej przez Instytut Budownictwa
Wodnego PAN (Kaczmarek i in. 2008) stwierdzają, że przy intensywnym ruchu, duże
jednostki płynące wzdłuż projektowanego kanału będą go w sposób naturalny
„czyściły” zarówno samą obecnością kadłuba przemieszczającego się stosunkowo
blisko dna jak i generowanymi przez obracające się śruby prędkościami przepływu
wody, co oznacza wzrost zmętnienia wody wzdłuż całego kanału. Oczywiście wzrost
mętności spowodowany ruchem statków będzie znacznie słabiej oddziaływał na
środowisko w porównaniu z sytuacją w czasie prac prowadzonych w korycie. Będzie
to oddziaływanie negatywne o zasięgu lokalnym. Konsekwencje zwiększonego
zmętnienia wody omówiono w części dotyczącej oddziaływań w czasie budowy toru
wodnego.
Ad. c)
Na podstawie dostarczonej dokumentacji zawierającej informacje o stężeniach
pobranych próbkach nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych stężeń
substancji szkodliwych. Ewentualne zagrożenie uwalniania zwiększonej ilości
substancji niebezpiecznych zdeponowanych w osadach będzie występowało jedynie
w czasie wykonywania prac konserwujących tor wodny. Zagadnienie to zostało
omówione szerzej w części dotyczącej oddziaływań w czasie budowy toru wodnego.
Ad. d)
Następstwem prac pogłębiarskich będzie przekształcenie ok. 27% powierzchni
dna Martwej Wisły i usuniecie ok. 13,4% całkowitej biomasy bezkręgowców
bentosowych. Będzie miało istotny wpływ na warunki żerowiskowe przede wszystkim
ryb karpiowatych, tzw. bentofagów (leszcz, krąp, karaś, lin, jaź). Zasiedlenie nowego
dna przez organizmy stanowiące pokarm ryb (skąposzczety, wieloszczety, skorupiaki
i larwy owadów), zostało oszacowane (patrz część raportu dot. bentosu) na okres
trwający od kilku miesięcy do kilku lat.
Ad. e)
Prognozowany niewielki wzrost ruchu jednostek pływających, jak również
ograniczona ze względu na parametry toru ich wielkość, skłaniają do stwierdzenia, iż
generowany przez pływające statki hałas nie będzie znacząco oddziaływał
negatywnie na zespoły ryb zasiedlające Martwą Wisłę.
Ad. f)
Na etapie eksploatacji realnym zagrożeniem dla ichtiofauny jest
niebezpieczeństwo uwolnienia do wody w wyniku awarii statku zanieczyszczeń:
paliwa, ładunku, zanieczyszczonych wód balastowych itp. Biorąc pod uwagę małą
kubaturę akwenu, nawet przy niewielkim objętościowo zrzucie substancji toksycznej
rezultatem może być katastrofalne jego skażenie, ze skutkami dla całego
ekosystemu, w tym dla ryb.
278
proeko
Ad. g)
Ze względu na istniejące bardzo bliskie sąsiedztwo Portu Gdańskiego
wewnętrznego i Północnego, stoczni oraz wzrastającym ruchem turystycznorekreacyjnym – wody Martwej Wisły są już obecnie bardzo narażone na zawleczenie
gatunków obcych. Mało intensywny ruch statków przez nowo wybudowany tor
zagrożenia tego istotnie nie zwiększy.
W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie planowanych inwestycji na
ichtiofaunę Martwej Wisły i Motławy na etapie eksploatacji inwestycji.
Tabela 47. Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Martwej Wisły i Motławy
na etapie eksploatacji - synteza*
Przewidywany skutek
Wpływ na
Zasięg
ichtiofaunę
geograficzny
Ograniczenie areału żerowisk
+
lokalny
Zniszczenie i brak odtwarzania tarlisk
+
lokalny
Limitacja optymalnych warunków rozwoju
+
lokalny
Skutki
w zależności od
w zależności od
skali
skażenia
skali skażenia
potencjalnego skażenia
* - nie obejmuje rozciągniętego w czasie oddziaływania na etapach budowy toru wodnego
oraz remontu i przebudowy nabrzeży.
Objaśnienia
lokalny – pozostający w obrębie rozważanego akwenu Martwej Wisły i Motławy oraz Śmiałej
Wisły.
Ichtiofauna i minogi Śmiałej Wisły
Oddziaływanie przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie >Wykonanie
toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły
Śmiałej do Bałtyku< na ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie eksploatacji będzie
zbliżone do przedstawionego powyżej oddziaływania na ichtiofaunę Martwej
Wisły i Motławy, z pominięciem generalnie oddziaływań związanych z
funkcjonowaniem nabrzeży (nie będą realizowane na brzegach Wisły Śmiałej).
ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie eksploatacji przedsięwzięcia.
Tabela 48. Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie
eksploatacji - synteza*
Przewidywany skutek
Ograniczenie areału żerowisk
Wpływ na
ichtiofaunę
+
Zasięg
geograficzny
lokalny
279
proeko
Zniszczenie i brak odtwarzania tarlisk
Limitacja
optymalnych
warunków
rozwoju
Skutki
potencjalnego skażenia
+
+
lokalny
lokalny
w zależności od
skali skażenia
w zależności od
skali skażenia
* nie obejmuje rozciągniętego w czasie oddziaływania na etapach budowy toru wodnego
oraz remontu i przebudowy nabrzeży.
Objaśnienia:
Wisły
9.3.4.5. Płazy i gady (Ciechanowski Mateusz)
Na etapie eksploatacji przedsięwzięcia nie wystąpi istotne oddziaływanie na
herpetofaunę i teriofaunę. Intensywny ruch dużych statków (takiego nie przewiduje
się) mógłby skutkować zwiększeniem falowania i, co za tym idzie, zmniejszeniem
sukcesu rozrodczego płazów składających skrzek w przybrzeżnych szuwarach
Martwej Wisły.
W ujściowym odcinku Motławy oddziaływanie to będzie prawdopodobnie jeszcze
słabsze, ponieważ rejon ten został już poddany na tyle silnym, antropogenicznym
przekształceniom, że został pozbawiony większej części występujących tam niegdyś
płazów i gadów.
9.3.4.6. Awifauna (Kopiec Katarzyna, Ożarowski Dariusz)
Potencjalny wpływ inwestycji na awifaunę Motławy i Wisły Martwej oraz Wisły
Śmiałej a także ich lądowego otoczenia na etapie eksploatacji przedsięwzięcia to:
Wzrost możliwości transportowego wykorzystania Wisły Martwej i Motławy
doprowadzi do zwiększenia intensywności ruchu jednostek pływających po tych
rzekach. Efektem tego będzie wzrost częstości płoszenia ptaków gniazdujących oraz
żerujących w korycie rzek, co może doprowadzić do zwiększenia strat w lęgach
gatunków chronionych. Jednakże wpływ ten nie powinien być znaczący, tym
bardziej, że gniazdujące na tych obszarach ptaki są już w pewnym stopniu
przyzwyczajone do ruchu jednostek pływających.
B. Zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi (w tym ropopochodnymi)
Tego typu zagrożenie może być najistotniejsze. Zanieczyszczenie wód
substancjami chemicznymi (w tym ropopochodnymi) przez pływające jednostki
spowodowałoby skażenia organizmu ptaków i zwiększoną ich śmiertelność. Wpływ
ten może być bardzo istotny, a więc spowodować zauważalną, zwiększoną
śmiertelność ptaków, jeżeli dojdzie do znacznego rozlewu substancji
ropopochodnych na powierzchni wody.
280
proeko
9.3.4.7. Ssaki (Ciechanowski Mateusz)
Na etapie eksploatacji przedsięwzięcia nie można wykluczyć płoszenia
żerujących nad wodami rzek wybranych gatunków nietoperzy – nocka rudego i nocka
łydkowłosego, ponieważ zbierają one owady z samej tafli wody i lokalizują je na tle
jej gładkiego, niezaburzonego lustra. Nie wiadomo jednak, na ile Martwa Wisła jest
wykorzystywana przez te ssaki, ponieważ nie przeprowadzono odpowiednich badań.
W ujściowym odcinku Motławy oddziaływanie to będzie prawdopodobnie jeszcze
słabsze, ponieważ teren ten został już poddany na tyle silnym, antropogenicznym
przekształceniom, że został pozbawiony występujących tam niegdyś ssaków.
9.3.5. Formy ochrony przyrody (opracowanie zbiorowe)
Oddziaływanie planowanego przedsięwzięcia na etapie eksploatacji na chronione
gatunki roślin i zwierząt (nie stwierdzono występowania chronionych gatunków
grzybów) omówiono w rozdz. 9.3.4.2.
(rys. 31). Najbliższe „punktowe” formy ochrony przyrody - pomniki przyrody znajdują
się w rejonie Głównego Miasta (nr 749, 750 i 874 w rejestrze woj. pomorskiego) i w
Twierdzy Wisłoujście (nr 1940 i 1940 w rejestrze woj. pomorskiego).
 obszar Natura 2000 – obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (specjalny obszar
 obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka”
PLB220005;
 rezerwat przyrody „Ptasi Raj”;
 obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Ujście Wisły”
PLB220004;
 obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej;
Oddziaływanie na etapie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia pn.
szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< na ww. terytorialne formy ochrony
przyrody może wystąpić poprzez oddziaływanie transportu statkami z do Portu
Gdańsk Wisłą Śmiałą. Oddziaływanie takie miałoby miejsce w przypadku zrzutów z
jednostek pływających zanieczyszczeń (zwłaszcza ropopochodnych) do rzeki oraz w
sytuacji poważnej awarii, polegającej na rozlewie substancji ropopochodnych (zob.
rozdz. 7.6.).
Prawdopodobieństwo zaistnienia poważnej awarii na etapie eksploatacji
będzie większe i z większymi, potencjalnymi skutkami przyrodniczymi niż na
etapie budowy. Związane to będzie z przepływaniem Wisłą Śmiałą tankowców (o
281
proeko
pojemności do 5.000 DWT), transportujących produkty chemiczne do/z Rafinerii
Gdańskiej.
Zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi lub o rozmiarach poważnej
awarii mogłoby mieć znamiona katastrofy ekologicznej, w przypadku przedostania
się zanieczyszczeń do rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”, obszarów Natura 2000 „Ostoja
w ujściu Wisły” PLH220044, „Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005
oraz w zasięgu planowanego użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle
Śmiałej” i na brzegach Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej.
Pokrycie roślinności obszarów chronionych substancjami ropopochodnymi
spowodowałoby jej unicestwienie, a ponowne odtwarzanie się fitocenoz halofilnych i
populacji budujących je roślin mogłoby zająć dłuższy okres czasu i nie ma pewności,
czy z pozytywnym efektem. Zaistnienie poważnej awarii spowodowałoby także
negatywne oddziaływanie na faunę wszystkich grup systematycznych. Zniszczeniu
uległyby siedliska roślin i zwierząt, w tym siedliska chronione w programie Natura
2000.
Rozmiary strat przyrodniczych zależałyby od wielkości i trwałości
zanieczyszczenia. W skrajnej sytuacji mogłoby to oznaczać katastrofę ekologiczną,
prowadzącą do unicestwienia przyrody rezerwatu „Ptasi Raj”, obszarów Natura 2000
„Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044 i „Ujście Wisły” PLB220004 oraz planowanego
użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”. Mniejsze zagrożenie,
wyłącznie ze względu na bardzo dużą powierzchnię dotyczyłoby obszaru Natura
2000 „Zatoka Pucka” PLB220005
W wyniku stałej eksploatacji toru wodnego, niewielkie ilości substancji
ropopochodnych mogą regularnie dostawać się do tutejszych wód. Osadzanie się
tych związków na brzegach, w tym – na grobli, stanowiącej granicę rezerwatu „Ptasi
Raj” oraz w planowanym użytku ekologicznym „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”
stanowiących siedlisko dla roślinności halofilnej, może spowodować jej znaczące
osłabienie.
Ponadto na etapie eksploatacji może wystąpić oddziaływanie wzmożonego
falowania wywoływanego przez statki na elementy chronionej przyrody rezerwatu
„Ptasi Raj”.
Zachodnią granicę rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” stanowi grobla, która
początkowo oddziela od wód Wisły Śmiałej rozległe połacie szuwaru trzcinowego, a
następnie, bliżej morza, oddziela wody Wisły Śmiałej od jeziora Ptasi Raj. Grobla ta
jest cennym elementem środowiska przyrodniczego rezerwatu, bowiem na jej
wąskim pasie występują stanowiska szeregu rzadkich i objętych ochroną gatunków
roślin, jak np. krwawnik panoński Achillea pannonica, groszek nadmorski Lathyrus
japonicus subsp. maritimus, nostrzyk ząbkowany Melilotus dentata, perz sitowy
Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus. Kamienisty, rozmyty częściowo odcinek
grobli, przy jeziorze, stanowi ważne skupienie roślinności halofilnej, ze stałą
obecnością takich gatunków, jak aster solny Aster tripolium, mlecznik nadmorski
Glaux maritima (oba pod ochrona ścisłą) i sit Gerarda Juncus gerardi.
Planowane przedsięwzięcie może potencjalnie oddziaływać na ten pas
roślinności pośrednio, w wyniku zwiększonego falowania podczas przepływania
statków. Zagrożenie to jest jednak niewielkie wobec występującego tu okresowo
naturalnego, silnego falowania.
282
proeko
Nie wystąpi zagrożenie negatywnego oddziaływania falowania powodowanego
przez statki na fizyczny stan grobli rezerwatu „Ptasi Raj” – ruch statków będzie
powolny, mało intensywny a fala spłaszczona (znacznie większe fale występują w
trakcie spiętrzeń sztormowych i wlewów wód morskich do ujścia Wisły Śmiałej).
Ruch statków nie spowoduje znaczącego oddziaływania na ptaki, dla
ochrony kórych utworzono rezerwat przyrody „Ptasi Raj” oraz obszary Natura 2000
„Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005. Ujście Wisły od wielu lat
podlega wpływowi ruchu jednostek pływających poruszających się po Wiśle Śmiałej.
Są to głównie łodzie żaglowe i motorowe oraz kutry rybackie. Zwiększenie
intensywności ruchu jednostek pływających na torze wodnym nie będzie miało
znaczącego wpływu na ptaki przebywające na terenie rezerwatu „Ptasi Raj” i w
zasięgu obszarów Natura 2000 PLB220004 i PLB220005. Jeśli nawet ptaki zostaną
spłoszone przez przepływającą jednostkę, nie będzie to oddziaływanie długotrwałe.
Przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie - tor wodny na Wiśle Śmiałej, jak
wykazano w „Raporcie o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia
pn.>Wykonanie toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do
ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< w zakresie oddziaływania na obszary Natura 2000”
na etapach budowy i eksploatacji może spowodować następujące, znaczące
oddziaływania na obszary Natura 2000 oraz na rezerwat „Ptasi Raj” i planowany
użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”:
1)
obszar „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044
 przekształcenie (okresowa likwidacja) siedliska 1130 (estuaria) obejmujące ok.
38% powierzchni koryta Wisły Śmiałej;
 ubytek biomasy makrozoobentosu w Wiśle Śmiałej o 37,4 % (baza
pokarmowa ryb i ptaków);
 degradacja środowiska wodnego i lądowego w sytuacji awaryjnego
zanieczyszczenia wód substancjami ropopochodnymi (w tym rezerwat
przyrody „Ptasi Raj” i planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle
Śmiałej”) – dotyczy potencjalnie wschodniej i zachodniej części PLH220044;
2)
obszar „Ujście Wisły” PLB220004
przyrody „Ptasi Raj”) - dotyczy potencjalnie wschodniej i zachodniej części
PLB220004;
3)
obszar „Zatoka Pucka” PLB220005
 degradacja środowiska wodnego i strefy brzegowej morza w sytuacji
awaryjnego zanieczyszczenia wód substancjami ropopochodnymi (w tym
zagrożenie dla rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”).
9.3.6. Gospodarka odpadami (Winiarski Andrzej)
Na etapie eksploatacji przedsięwzięcia odpady będą powstawać w trakcie
okresowych prac konserwacyjnych na torze wodnym, zmierzających do utrzymania
założonej głębokości akwenu – będzie to urobek (namuły i piaski) z pogłębiania
283
proeko
torów wodnych i czyszczenia rzek niezawierający substancji niebezpiecznych i
niezanieczyszczony nimi (kod 17 05 06).
Tor wodny na Martwej Wiśle
Brakuje doświadczenia z prowadzenia robót podczyszczeniowych na tym
akwenie. Prędkości jednostek pływających, ze względu na warunki bezpieczeństwa,
będą małe w związku z tym ich zanurzenie będzie większe. Projekt robót
pogłębiarskich obejmuje wszelkie niezbędne rezerwy wraz z rezerwą bagrowniczą na
przegłębienie. Pozwala to stwierdzić, że przez ok. 10 lat zbędne będą roboty
konserwacyjne na tym torze. Po tym okresie zakłada się czyszczenie toru,
powtarzane co ok. 10 lat. Szacowana ilość urobku wynosi 114 tys. m3 (10% objętości
urobku z pogłębiania toru wodnego na etapie budowy), w tym, ok. 82 tys. namułów i
32 tys. piasków.
Tor wodny na Wiśle Śmiałej – przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie
Podobnie jak na Wiśle Martwej, od obrotnicy do Przystani Żeglarskiej w Górkach
Zachodnich tor nie będzie wymagał konserwacji przez pierwsze ok. 10 lat.
Doświadczenia ubiegłych lat, po przebudowie falochronów w ujściu Wisły Śmiałej,
pokazują konieczność prowadzenia robót w przewężonym odcinku ujściowym rzeki,
począwszy od pomostu postojowego w Górkach Zachodnich do końca umocnień
brzegowych, po zachodniej stronie ujścia rzeki. Kubaturę tych robót szacuje się na
około 50 tys. m³ co pięć lat, głównie piasku.
Namuły składowane będą na klapowisku tzw. DCT na Zat. Gdańskiej, a piaski w
ilości użyte będą do zasilania brzegu Zat. Gdańskiej.
Ocenę oddziaływania na środowisko składowania urobku z pogłębiania torów
wodnych i z czyszczenia na klapowisku oraz na brzegu Zat. Gdańskiej
przedstawiono w rozdz. 9.2. i 9.6.
Ponadto na etapie eksploatacji powstawać będą odpady komunalne (kod 20 03
01). Niewielkie ilości tych odpadów (średnio do kilku m3/rok) powstawać będą na
jednostkach pływających wykorzystywanych do konserwacji toru wodnego i
transportu urobku. Odpady te będą składowane w ZZO „Szadółki” w Gdańsku lub w
ZUO „Łężyce” w gm. Wejherowo.
9.3.7. Ludzie (Winiarski Andrzej)
Eksploatacja planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< spowoduje wzrost możliwości gospodarczego i rekreacyjnego
wykorzystania Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy ora ich lądowego
otoczenia – jest to główny cel przedsięwzięcia.


Ponadto eksploatacja toru wodnego i nabrzeży spowoduje:
wzrost bezpieczeństwa ludzi na lądzie w wyniku większej stabilności nowych
nabrzeży;
spadek bezpieczeństwa użytkowników małych jednostek pływających
(rekreacyjnych) w wyniku ruchu dużych statków.
284
proeko
W trakcie prac konserwacyjnych na torze wodnym, podobnie jak na etapie jego
budowy, mogą okresowo (do kilku tygodni) wystąpić następujące oddziaływania na
warunki życia ludzi:
 okresowe pogorszenie warunków życia i rekreacji w wyniku wzrostu emisji
zanieczyszczeń do atmosfery,
 okresowe pogorszenie warunków życia i rekreacji w wyniku wzrostu poziomu
hałasu,
 okresowy spadek atrakcyjności rekreacyjnej plaży w rejonach jej zasilania
piaszczystym urobkiem.
Istotę ww. oddziaływań mówiono w rozdz. 9.2.7.
9.3.8. Zabytki i inne dziedzictwo kulturowe oraz dobra materialne (Ziętek Kinga)
Zrealizowane w ramach planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do
Wiśle i Motławie< nowe nabrzeża, zwłaszcza ujściowego odcinka Motławy,
zabezpieczą przed katastrofami budowlanymi liczne obiekty kubaturowe wpisane do
rejestru zabytków woj. pomorskiego (zob. tab. 33 w rozdz. 5.3.), inne przejawy
materialnego dziedzictwa kulturowego i dobra materialne.
Nowe nabrzeża umożliwią intensyfikację zainwestowania terenów nadrzecznych,
w tym rewitalizację północnej części Wyspy Spichrzów.
Kompleksowo rozpatrywane przedsięwzięcie umożliwi dalszy rozwój Portu
Gdańsk i całego miasta. Spowoduje to wzrost jego zamożności i zasobności w dobra
materialne, w nawiązaniu do lat świetności, z okresu rozkwitu Hanzy.
9.3.9. Krajobraz (Markowska Monika)
Na etapie eksploatacji przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< nastąpi „ożywienie” i wzbogacenie nadrzecznego krajobrazu miasta.
Krajobraz ten „ożywi” ruch statków i innych jednostek pływających oraz różne
przejawy aktywności ludzi, związane z wykorzystaniem przestrzeni nadrzecznej.
Pośrednie zmiany krajobrazu związane będą z inwestycjami budowlanymi na
zapleczu nowych nabrzeży. Szczególne znaczenie będzie to miało na Wyspie
Spichrzów i na tzw. Ołowiance, gdzie ruiny budowli szpecą fizjonomicznie miasto od
zakończenia II wojny światowej.
Pod wodą następować będzie naturalizacja krajobrazu podwodnego, głównie
Martwej Wisły i w mniejszym stopniu Motławy, w wyniku akumulacji namułów i
rozwoju życia organicznego. Proces ten będzie okresowo zakłócany przez prace
konserwacyjne, mające na celu utrzymanie głębokości torów wodnych. Związane z
tym zmiany krajobrazowe omówiono w rozdz. 9.2.9.
285
proeko
9.4. Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko na
etapie likwidacji (opracowanie zbiorowe)
Etap likwidacji przedsięwzięcia będzie polegać na:
1) samoistnym zamulaniu i zapiaszczaniu torów wodnych po ustaniu ich
użytkowania, w tym konserwacji oraz na renaturalizacji ekosystemów wodnych;
2) fizycznej likwidacji nabrzeży Martwej Wisły i Motławy w wyniku rozbiórki lub
popadną w ruinę;
3) fizycznej likwidacji Kanału Płonie w wyniku rozbiórki lub popadną w ruinę.
Samoistne zamulanie i zapiaszczanie torów wodnych spowoduje następujące,
podstawowe zmiany siedliskowe:

powolne zmiany batymetrii koryta Martwej Wisły, spadek głębokości i powierzchni
przekroju poprzecznego;

powolne spadki natężeń przepływu wody, z zachowaniem dotychczasowego
obiegu wody w rzece;

powolny spadek oddziaływania morza ze zmianami chemizmu wód, w tym spadek
zasolenia;

lokalnie powolny spadek drenażu wód podziemnych w korycie rzeki, z możliwym
niewielkim podwyższeniem ich zwierciadła w otoczeniu rzeki i spadkiem zasilania
przez wody dopływające z wysoczyzny
Roślinność wodna
Jak wykazano we wcześniejszych rozdziałach roślin wodnych w strefie toru
wodnego obecnie nie ma. Przy zaniechaniu pogłębiania toru wodnego będzie
następował sukcesywny przyrost osadów i wypłycanie toru. Tego typu osady jak
wykazały badania są bogate w materię organiczną, a co z tym związane zasobne w
azot i fosfor. Na nowym dnie roślinność może się pojawić przy wypłyceniu do ok. 1,5
– 2 m. W skrajnym przypadku może nastąpić wzrost powierzchni zajmowanych przez
szuwary.
Dla likwidacji nabrzeży można przyjąć dwa scenariusze: (1) czynna likwidacja
polegająca na celowym szybkim zdemontowaniu nabrzeży; (2) stopniowa samoistna
likwidacja bardzo silnie rozciągnięta w czasie i polegająca na zaniechaniu
jakichkolwiek napraw i konserwacji. Pierwszy scenariusz będzie miał następujące
konsekwencje dla roślinności wodnej:

zniszczenie skupisk roślinności wodnej rosnącej na nabrzeżach – w przypadku
wczesnej likwidacji (około 5 – 30 lat od momentu modernizacji) zniszczeniu
ulegną głównie glony nitkowate;

w przypadku likwidacji umocnień (kamienie, głazy) prawdopodobna wydaje się
szybka kolonizacja przez makrofity (Potamogeto alpinus, P. pectinatus – Martwa
Wisła; Myriophyllum spicatum, Nuphar lutea oraz rozwój szuwarów Glyceria –
Motława);
286
proeko

wzrost udziału szuwaru Phragmitetum australis – dotyczy nabrzeży na Martwej
Wiśle.
Likwidacja nabrzeży po długim okresie użytkowania (50 – 200 lat) wywoła
znacznie większe skutki dla roślin wodnych – zostanie zniszczonych więcej
gatunków roślin wodnych, głównie halofity w tym Angelica archangelica subsp.
litoralis i Aster tripolium oraz rośliny z rodzaju Potamogeton Myriophyllum, Nuphar,
Batrachium.
W drugim scenariuszu przewiduje się stopniowy wzrost różnorodności
gatunkowej. W skali czasu będzie pojawiać się coraz więcej gatunków. Powstaną
pęknięcia, dylatacje w elementach betonowych nabrzeża, które szybko zostaną
kolonizowane przez roślin wodne i niektóre halofity. Proces ten będzie przyjmował
charakter sukcesji pierwotnej, gdzie w skali czasu będzie następować wzrost
komplikacji tworzonego układu.
Roślinność lądowa
Ewentualna likwidacja przedsięwzięcia może spowodować szereg skutków dla
szaty roślinnej obrzeży rzek na omawianym terenie. Będzie to w dużym stopniu
zależało od zakresu prac likwidujących inwestycję, ale też okresu czasu, jaki upłynie
od jej wykonania do momentu likwidacji. Ponieważ w środowisku przyrodniczym,
takim jak dolina rzeki, utrzymuje się przeważnie znaczna wilgotność na brzegach
cieku, sprzyjając szybkiemu rozwojowi roślin, dodatkowo ułatwionemu, dzięki
stałemu dopływowi diaspor, niesionych wodą. Rozwój szaty roślinnej na terenach,
jakie zostaną jej pozbawione lub gdzie zostanie zniekształcona, czy osłabiona, może
z upływem lat zupełnie zabliźnić ślady dawnych działań. Rozbiórka nabrzeży, czy
usuwanie innych obiektów, związanych z inwestycją, może ponownie spowodować
zniszczenia płatów roślinności, zniszczenie stanowisk wybranych gatunków objętych
ochroną lub zagrożonych, jakie się na tych budowlach rozwiną. Prace takie mogą
spowodować okresowe wzmożenie synantropizacji terenu, poprzez stworzenie
otwartych przestrzeni oraz wprowadzenie diaspor antropofitów przez sprzęt
budowlany.
Pogłębionego toru wodnego raczej nikt nie będzie zasypywał, więc w tym
zakresie likwidacja przedsięwzięcia może polegać jedynie na zaniechaniu jego
okresowego czyszczenia, niezbędnego dla utrzymania wymaganych głębokości. Z
czasem rzeka może sama zniweluje zmiany, zaistniałe w związku z torem wodnym.
Efekty likwidacji przedsięwzięcia mogą się ujawnić w szacie roślinnej brzegów, która
w trakcie funkcjonowania inwestycji dostosuje się już do oddziaływania wzmożonego
falowania oraz innych czynników, związanych z istnieniem przedsięwzięcia.
Ustabilizowane warunki środowiska w trakcie działającego toru żeglugowego i
nabrzeży będą musiały ulec okresowej destabilizacji, zanim dostosują się do nowej
sytuacji. Proces może być tak złożony i zależny od wielu czynników, że trudno
obecnie przewidzieć obraz tych przemian. Najbardziej wskazane wydaje się, przy
podjęciu decyzji o likwidacji przedsięwzięcia, przeprowadzenie aktualnej oceny stanu
szaty roślinnej rzek i ich brzegów oraz innych elementów środowiska przyrodniczego
i pozaprzyrodniczego, a następnie wskazanie, jaki zakres prac likwidacyjnych jest
niezbędny, konieczny, a jakie działania zaniechać. Możliwe, że bardziej korzystne dla
przyrody byłoby np. pozostawienie nabrzeży, niż ich rozbiórka.
287
proeko
Bezkręgowce
Na etapie likwidacji przedsięwzięcia budowy toru wodnego na Martwej Wiśle,
planuje się zaprzestanie prac związanych z utrzymaniem jego wyjściowych
parametrów (głębokość, szerokość). Tor wodny ulegał będzie samoczynnemu
wypłycaniu wskutek niesionych przez rzekę osadów piaszczystych/mulistych i
opadającej na dno materii organicznej. Na tym etapie, zachodziła będzie
rekolonizacja przez organizmy bentosowe, których zespoły, dodatkowo wzbogacone
o gatunki słonawowodne i morskie z Zatoki Gdańskiej, będą mogły szybciej
uzupełnić ubytek biomasy usuniętej podczas prac na etapie budowy. Oddziaływanie
etapu likwidacji przedsięwzięcia ogólnie ocenić można jako pozytywne dla
bezkręgowców wodnych.
Rozebranie wybudowanych nabrzeży w ramach likwidacji przedsięwzięcia, nie
wpłynie znacznie na bezkręgowce wodne (głównie nektobentos), które na czas
rozbiórki przeniosą się w bardziej dogodne dla nich miejsce. Po wykonaniu rozbiórki,
organizmy te ponownie zasiedlą zdemontowane nabrzeża.
Ichtiofauna
Na etapie likwidacji toru wodnego, czyli po pozostawieniu go bez wykonywania
prac konserwacyjnych, rozpocznie się proces odkładania osadów w niecce byłej
drogi wodnej. Trudno prognozować horyzont czasowy ponownego wypełnienia toru.
Niemożliwe wydaje się być również wyrokowanie co do składu materii wypełniającej
nieckę; będzie to jednakże proces ewolucyjny i pozostanie praktycznie bez
negatywnego wpływu na ichtiofaunę.
Podczas prac rozbiórkowych nabrzeży oddziaływanie polegać będzie na:

wzroście zmętnienia wody w rejonie prowadzonych prac rozbiórkowych oraz w
sąsiednich akwenach. W przypadku Motławy, ze względu na jej niewielką
stosunkowo kubaturę i rozległość nabrzeży będą to ilości mogące wpłynąć silnie
negatywnie na bytujące w obrębie tej rzeki populacje ryb. Ilość przedostającej
się do wody zawiesiny w przypadku Martwej Wisły i Kanału Płonie, będzie
względnie mniejsza, w związku z czym oddziaływanie negatywne będzie słabsze;

negatywnym oddziaływaniu hałasu generowanego przez sprzęt hydrotechniczny.
W przypadku Motławy podczas rozbiórki nabrzeży oddziaływanie będzie
długotrwałe (rozległość nabrzeży) i znaczące (stosunkowo niewielka szerokość
rzeki). Zagadnienie wpływu hałasu na zespoły ryb zostało omówione szerzej w
części dotyczącej oddziaływań w czasie budowy toru wodnego.
Płazy i gady
Rozbiórka nabrzeży spowoduje lokalną likwidację siedlisk dostępnych dla
ciepłolubnych gatunków gadów (np. jaszczurka zwinka), o ile będą wówczas jeszcze
w mieście występować.
Ewentualny rozwój szuwarów przy brzegach rzek może sprzyjać egzystencji
płazów.
Ptaki
288
proeko
Zaprzestanie użytkowania toru wodnego Martwej Wisły wiązać się będzie z
powolnym jego zamuleniem. Spowoduje to wypłycenie koryta i przyspieszy rozwój
fauny dennej. Będzie to korzystne dla żerujących w nurcie ptaków wodno-błotnych.
Likwidacja nabrzeży, znanymi współcześnie metodami, związana będzie ze
znacznym hałasem, co spowoduje wzrost częstotliwości i intensywności płoszenia
ptaków. Może to być istotne w okresie lęgowym, gdyż może zwiększyć straty w
lęgach gatunków chronionych. Jeżeli prace związane z likwidacją nabrzeży
prowadzone będą w okresie jesienno – zimowym mogą przyczyniać się również do
płoszenia ptaków wędrujących i zimujących na Wiśle Martwej. Nie jest to istotne
zagrożenie, gdyż ptaki mogą w każdej chwili przemieścić się na inne pobliskie
żerowiska.
Skutki samoistnej likwidacji (zamulania) toru wodnego Wisły Śmiałej (nie będzie
tam nabrzeży) będą analogiczne do przedstawionych dla Martwej Wisły. Będą one
jednak zachodzić szybciej niż w przypadku Martwej Wisły, ze względu na większą
dynamikę środowiska wodnego w ujściu rzeki do morza.
Najważniejszym, środowiskowym efektem likwidacji przedsięwzięcia będzie
ustanie zagrożenia zanieczyszczenia Martwej Wisły i Motławy oraz Wisły
Śmiałej substancjami ropopochodnymi w sytuacjach awaryjnych, związanych z
pływającymi po rzekach statkami – wyeliminowane zostanie zagrożenie
katastrofy ekologicznej.
Ponadto na etapie likwidacji:
1) powstanie ok. 33 tys. m3 odpadów z rozbiórki nabrzeży, głównie gruzu
betonowego (17 01 01) oraz gleby i ziemi (17 05 04),
2) powstaną odpady komunalne i technologiczne na jednostkach pływających oraz
odpady komunalne i technologiczne (ze sprzętu budowlanego - rozbiórkowego)
na lądzie,
3) zaistnieje potencjalne zagrożenie obiektów zabytkowych w wyniku wibracji gruntu
generowanych w trakcie rozbiórki nabrzeży (w zależności od technologii
rozbiórki);
4) powstanie zagrożenie katastrofami budowlanymi w przypadku braku nowych
nabrzeży;
5) wystąpi okresowa, negatywna fizjonomia placów budów (rozbiórek), a następnie
będzie miała miejsce powolna naturalizacja krajobrazu brzegów rzek (lub
powstaną nowe nabrzeża),
6) wystąpi okresowe pogorszenie warunków życia ludzi i rekreacji w wyniku wzrostu
hałasu i emisji zanieczyszczeń do atmosfery,
7) będzie miał miejsce spadek lub eliminacja możliwości gospodarczego i
rekreacyjnego wykorzystania Martwej Wisły i Motławy oraz Wisły Śmiałej a także
ich lądowego otoczenia (o ile ludzie będą wówczas tym w ogóle zainteresowani).
289
proeko
10. OPIS PRZEWIDYWANYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ
PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO, OBEJMUJĄCY
BEZPOŚREDNIE, POSREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE,
KRÓTKO-, ŚREDNIO- I DŁUGOTERMINIOWE, STAŁE,
OKRESOWE I CHWILOWE ODDZIAŁYWANIA NA
SRODOWISKO (Przewoźniak Maciej10)
10.1. Oddziaływania wynikające z istnienia przedsięwzięcia i z
zanieczyszczenia środowiska
Wszystkie zidentyfikowane, prognozowane oddziaływania na środowisko
przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II –
przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, z etapów budowy,
eksploatacji i likwidacji, zestawiono w tabeli 49. Oddziaływania ocenione jako
znaczące pogrubiono.
Wszystkie prognozowane oddziaływania sklasyfikowano, zgodnie z Ustawą z
dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko (Dz. U. z 2008, Nr 199, poz. 1227 z późn. zmianami) w podziale na:
1) sposób oddziaływania: bezpośrednie, pośrednie i wtórne;
2) czas oddziaływania: krótkoterminowe (do miesiąca), średnioterminowe (miesiąc
– rok) i długoterminowe (powyżej roku),
3) trwałość oddziaływania: stałe, okresowe (powtarzalne) i chwilowe (np. hałas
wybuchu).
10
Na podstawie prac wszystkich współautorów „Raportu...”.
290
proeko
Tabela 49. Zestawienie oddziaływań na środowisko przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku.
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< i ich kwalifikacja
Pogrubiono oddziaływania znaczące
ETAP BUDOWY
1) zmiana batymetrii koryta
1.
Pogłębianie toru
wodnego
Litosfera
Martwej Wisły na 27% jego
powierzchni - wzrost
głębokości (średnio o 2,3
m) i powierzchni przekroju
poprzecznego (o ok. 10 %)
X
X
X
X
X
X
2) zmiana przypowierzchniowej
Hydrosfera
budowy geologicznej dna
koryta (likwidacja części
namułów i/lub osadów
piaszczystych)
3) wzrosty natężenia
przepływu wody (o 5-20%),
z zachowaniem
dotychczasowego obiegu
wody w rzece
X
X
X
chwilowe
okresowe
Trwałość
oddziaływania
stałe
krótkoterminowe
średnioterminowe
Czas oddziaływania
długoterminowe
wtórne
Skutki środowiskowe
pośrednie
Lp.
Rodzaj
prac
budowlanych
bezpośrednie
Mechanizm
oddziaływania
291
proeko
4) zwiększenie napływów
wód morskich, zasięgu
cofki i wymiany wody z
morzem, wzrost zasolenia
do 5-7 psu
5) zmiany warunków fizycznochemicznych środowiska
wodnego: wzrost ilości
zawiesin, materii
organicznej, spadek
przezroczystości wody i
warunków tlenowych,
zmiany chemizmu wód,
m.in. w zakresie związków
fosforu i azotu –
podwyższenie trofii
akwenu, w tym w wyniku
resuspensji osadów
X
X
6) potencjalne zagrożenie
zanieczyszczenia wód
powierzchniowych
(substancje ropopochodne z
jednostek pływających i ze
sprzętu bagrowniczego oraz
zanieczyszczenia wtórne z
bagrowanych osadów)
Atmosfera
7) wzrost zanieczyszczenia
powietrza (emisja spalin
przez sprzęt bagrowniczy i
jednostki pływające)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
292
proeko
8) wzrost poziomu hałasu
Biosfera
(emisja hałasu przez sprzęt
bagrowniczy i jednostki
pływające)
9) utrudnienie wegetacji roślin
wodnych i glonów w strefie
przybrzeżnej rzeki w wyniku
zmian warunków fizycznych
środowiska wodnego (p. 4) –
w zasięgu toru wodnego
Martwej Wisły nie występuje
roślinność wodna
10) potencjalne uruchomienie
diaspor z osadów
X
X
X
X
X
X
X
X
11) likwidacja części szuwarów X
X
X
X
w rejonie projektowanej
obrotnicy w rejonie Rafinerii i
Kanału Płonie
12) likwidacja biomasy (ok.
X
X
X
X
X
X
5,2 t) bezkręgowców
bentosowych w zasięgu
toru wodnego (13,4%
całkowitej biomasy
Martwej Wisły)
13) lokalne pogorszenie
kondycji zooplanktonu i
makrozoobentosu w wyniku
zmian warunków fizykochemicznych środowiska
wodnego (efekt p. 4 i 5)
X
293
proeko
14) oddziaływanie na ryby z
X
X
X
X
X
X
X
X
grupy bentofagów w efekcie
zmniejszenia bazy
pokarmowej (efekt p. 12 i 13)
15) pogorzenie warunków
środowiska ryb w zakresie
żerowania i migracji
tarłowych oraz ewentualne
zamulenie tarlisk (o ile
występują)
16) wpływ hałasu na rozwój
ryb - opuszczanie tarlisk (o
ile występują)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
ryb – zmiany tras migracji
żerowiskowych
18) płoszenie ptaków (hałas)
19) pogorszenie warunków
X
X
X
X
X
X
żerowania ptaków
nurkujących w wyniku
zmętnienia wody i likwidacji
bentosu
20) lokalna likwidacja miejsc
rozrodu płazów i drobnych
ssaków siedlisk wodnobłotnych w związku z p. 10)
21) powstanie ok. 1.139,6 tys.
3
Odpady
m urobku (ok. 819,6 tys.
m3 namułów i 320 tys. m3
piasku)
X
X
X
294
proeko
22) powstanie odpadów
komunalnych i
technologicznych na
jednostkach pływających i
odpadów technologicznych
ze sprzętu bagrowniczego
23) likwidacja stanowiska
Dziedzictwo
archeologicznego w zasięgu
kulturowe
toru wodnego
24) antropizacja krajobrazu
Krajobraz
podwodnego dna Martwej
Wisły
życia i rekreacji w wyniku
Ludzie
wzrostu hałasu i emisji
zanieczyszczeń do
atmosfery
2.
Transport
urobku
--26) zagrożenie
Hydrosfera
powierzchniowych
(substancje ropopochodne
z jednostek pływających)
przez jednostki pływające)
Atmosfera
28) okresowy wzrost poziomu
hałasu (emisja hałasu
przez jednostki pływające
Biosfera 29) płoszenie ptaków (hałas)
komunalnych i
Odpady
technologicznych na
jednostkach pływających
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Litosfera
X
X
X
X
X
X
295
proeko
Dziedzictwo
kulturowe
Krajobraz
Ludzie
3.
Składowanie
urobku
(ok. 819,6 tys.
m3 namułów na
klapowisku i 320
tys. m3 piasku na Litosfera
przybrzeżu i
plażach
wybranych
odcinków Zat.
Gdańskiej)
----31) okresowe pogorszenie
warunków życia i rekreacji
w wyniku wzrostu hałasu i
emisji zanieczyszczeń do
atmosfery
32) zmiana batymetrii w rejonie
istniejącego klapowiska wypłycenie
33) wzrost miąższości nasypu
antropogenicznego na
istniejącym klapowisku
34) zmiany litodynamiki w
strefie brzegowej morza w
rejonach refulacji plaż
(ograniczenie abrazji
brzegu, wzrost transportu
rumowiska)
35) zmiany hydrodynamiki w
rejonie klapowiska
Hydrosfera 36) zmiany hydrodynamiki
strefy przybrzeżnej morza
w rejonach składowania
urobku
37) wzrost zapylenia w rejonie
Atmosfera
plaży w przypadku
przesuszenia refulatu
38) zmniejszenie tempa
odbudowy zespołów
Biosfera
bentosowych na
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
296
proeko
39) wpływ na mejobentos
X
X
X
40) zagrożenie dla chronionego
gatunku makrofauny
bezkręgowej zmieraczka
plażowego (w przypadku
występowania na danej
plaży)
X
X
X
41) lokalny wpływ na stadia
narybkowe ichtiofauny
strefy brzegowej (stornia,
ryby babkowate, tobiasz i
ciernik)
X
X
X
42) lokalne ograniczenie
swobody migracji tarłowych
X
X
X
43) płoszenie ptaków strefy
brzegowej morza
Odpady
Dziedzictwo
kulturowe
Krajobraz
44) ograniczenie dostępności
pokarmu dla ptaków w
strefie brzegowej morza
komunalnych i
technologicznych na
X
X
X
X
X
X
X
X
X
--46) dalsza antropizacja
krajobrazu podwodnego
istniejącego klapowiska
47) okresowe zmiany
krajobrazowe w strefie
refulowanych plaż (wzrost
szerokości plaż)
X
X
X
X
X
297
proeko
Rozbiórka
4. nabrzeży
48) okresowy spadek
Ludzie
atrakcyjności rekreacyjnej
plaży
49) naruszenie podłoża przy
Litosfera
likwidacji fundamentów
nabrzeży
50) zmiany warunków fizykochemicznych środowiska
wodnego (wzrost ilości
Hydrosfera
zawiesin, spadek
przezroczystości wody,
zmiany chemizmu wód)
przez sprzęt budowlany i
Atmosfera
hałasu (emisja hałasu
Biosfera
53) likwidacja roślin wodnych i
glonów w zasięgu prac
rozbiórkowych
54) likwidacja roślinności
lądowej, w tym lokalnie
wycinka drzew i krzewów
oraz likwidacja gatunków
chronionych
środowiska ryb (p.w.
zmętnienie wody) w
zakresie żerowania i
migracji tarłowych
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
298
proeko
56) wpływ hałasu na rozwój ryb,
w tym opuszczanie tarlisk
(o ile występują) i na trasy
migracji żerowiskowych
X
57) ograniczenie habitatu
niektórych gatunków ryb
(okoń, sandacz, kleń)
59) wzrost śmiertelności ptaków
w wyniku niszczenia gniazd
(jeżeli rozbiórka w okresie
lęgowym)
60) lokalna likwidacja siedlisk
dostępnych dla
ciepłolubnych gatunków
gadów (jaszczurka zwinka)
61) powstanie ok. 16.500 m3
odpadów, głównie gruzu
betonowego (17 01 01)
oraz gleby i ziemi (17 05
04)
komunalnych i
Odpady
technologicznych na
oraz odpadów
komunalnych i
technologicznych ze
sprzętu budowlanego
(rozbiórkowego) na lądzie
Dziedzictwo
obiektów zabytkowych w
kulturowe
wyniku wibracji gruntu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
299
proeko
64) negatywna fizjonomia
placów budów (rozbiórek)
65) okresowe pogorszenie
warunków życia i rekreacji
w wyniku wzrostu hałasu i
Ludzie
emisji zanieczyszczeń do
atmosfery
Litosfera
--Hydrosfera
(emisja spalin przez sprzęt
budowlany)
Atmosfera 68) wzrost poziomu hałasu
budowlany)
69) lokalne płoszenie ptaków
Biosfera
(hałas)
70) powstanie 545 m3 odpadów,
głównie gruzu betonowego
(17 01 01) i drewna (17 02
01)
Odpady 71) powstanie odpadów
komunalnych i
technologicznych ze
(rozbiórkowego)
72) likwidacja dwóch obiektów o
Dziedzictwo
wartości kulturowej przy. ul.
kulturowe
Przełom 6 w Gdańsku
73) negatywna fizjonomia placu
Krajobraz
budowy (rozbiórki)
Krajobraz
5.
Rozbiórka
obiektów
kubaturowych
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
300
proeko
6.
życia w wyniku wzrostu
hałasu i emisji
Ludzie
zanieczyszczeń do
atmosfery
75) naruszenie litosfery przy
Poszerzenie
poszerzaniu kanału
Kanału Płonie Litosfera
(nasypy antropogeniczne)
(prace ziemne)
Hydrosfera
zawiesin, spadek
(emisja spalin przez sprzęt
budowlany)
Atmosfera
(emisja hałasu przez
sprzęt budowlany)
lądowej (ruderalna)
środowiska ryb w kanale
(p.w. zmętnienie wody) w
Biosfera
migracji tarłowych
81) wpływ hałasu na rozwój ryb,
w tym na trasy migracji
żerowiskowych
X
X
Odpady
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
82) okresowe płoszenie ptaków
(hałas)
83) powstanie ok. 6.845 m3
ziemi z wykopów
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
301
proeko
7.
Czyszczenie
dna rzeki w
sąsiedztwie
nowych
nabrzeży
komunalnych i
technologicznych ze
85) likwidacja Kanału Płonie w
Dziedzictwo
obecnej, historycznej
kulturowe
postaci
86) negatywna, okresowa
Krajobraz
fizjonomia placu budowy\
hałasu i emisji
Ludzie
zanieczyszczeń do
atmosfery
88) lokalna, nieznaczna zmiana
batymetrii koryta Martwej
Wisły i Motławy - wzrost
głębokości (na łącznej pow.
ok. 4,8 ha)
Litosfera
89) zmiana przypowierzchniowej budowy geologicznej
dna koryt rzek - likwidacja
części namułów (na łącznej
pow. ok. 4,8 ha)
Hydrosfera
zawiesin, spadek
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
302
proeko
91) zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych
jednostek pływających,
pływające)
Biosfera
X
94) likwidacja roślin wodnych
w przypadkach
występowania w zasięgu
czyszczenia
X
95) mało znaczące
oddziaływanie na
bezkręgowce wodne
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
grupy bentofagów w
efekcie p. 95)
X
X
X
zmętnienie wody) w
migracji tarłowych
X
X
X
303
proeko
ryb, w tym opuszczanie
tarlisk (o ile występują) i na
trasy migracji
żerowiskowych
X
X
X
X
X
X
100) powstanie ok. 49,3 tys.
m3 urobku (ok. 30,3 tys.
m3 namułów i 19,0 tys.
m3 piasku)
komunalnych i
technologicznych na
101) potencjalne
oddziaływanie na
Dziedzictwo
niezidentyfikowane obiekty
kulturowe
archeologiczne
102) lokalne zmiany krajobrazu
Krajobraz
podwodnego
hałasu i emisji
Ludzie
zanieczyszczeń do
atmosfery
--Litosfera
Odpady
8.
Transport
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
304
proeko
urobku z
konserwacji
powierzchniowych
Hydrosfera
(substancje
ropopochodne z
jednostek pływających)
Biosfera
Odpady
Dziedzictwo
kulturowe
komunalnych i
technologicznych na
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
---
--109) pogorszenie warunków
Ludzie
zanieczyszczeń do
atmosfery
110) zmiana batymetrii w
Składowanie
rejonie istniejącego
urobku z
klapowiska - wypłycenie
konserwacji
111) wzrost miąższości
(ok. 30,3 tys. m3 Litosfera
nasypu antropogenicznenamułów na
go na istniejącym
klapowisku i ok.
klapowisku
19,0 tys. m3
112) zmiany hydrodynamiki w
piasku na
Hydrosfera
rejonie klapowiska
Krajobraz
9.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
305
proeko
przybrzeżu i
plażach
wybranych
odcinków Zat.
Gdańskiej)
Atmosfera
Biosfera
Dziedzictwo
kulturowe
Krajobraz
113) wzrost zapylenia w rejonie
plaży w przypadku
przesuszenia refulatu
114) zmniejszenie tempa
odbudowy zespołów
bentosowych na
X
X
X
X
X
X
X
X
X
--115) dalsza antropizacja
116) spadek atrakcyjności
rekreacyjnej plaży
budowie fundamentów (w
Budowa nowych
10. nabrzeży
Litosfera
większości nasypy
antropogeniczne)
118) nieznaczne, zmiany
warunków fizykochemicznych środowiska
Hydrosfera
zawiesin, spadek
Atmosfera
budowlany i jednostki
pływające)
X
Ludzie
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
306
proeko
Biosfera
szuwarowej, w tym
lokalnie gatunków
chronionych
X
X
X
lądowej
X
X
X
trasy migracji
żerowiskowych
X
X
X
X
X
X
komunalnych
budowlanych i
technologicznych ze
129) zagrożenie obiektów
Dziedzictwo
zabytkowych w wyniku
kulturowe
wibracji gruntu
130) negatywna fizjonomia
Krajobraz
placów budów
Ludzie
zanieczyszczeń do
atmosfery
Odpady
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
307
proeko
ETAP EKSPLOATACJI
1.
Istnienie
pogłębionego
toru wodnego
Litosfera
1) akumulacja osadów na dnie
X
X
X
toru - wypłycanie
Hydrosfera 2) wzrost natężenia
przepływu wody (o 5-20%)
z zachowaniem
dotychczasowego obiegu
wody w rzece
X
X
3) zwiększenie napływów wód
X
X
X
X
X
X
morskich, zasięgu cofki i
wymiany wody z morzem,
wzrost zasolenia do 5-7
psu, wzrost prędkości
powstawania odmorskiego
zagrożenia powodziowego
4) lokalnie wzrost drenażu wód
podziemnych w korycie rzeki,
z możliwym niewielkim
obniżeniem ich zwierciadła w
otoczeniu rzeki i wzrostem
zasilania przez wody
dopływające z wysoczyzny
X
c h w ilo w e
o k re s o w e
Trwałość
oddziaływania
s ta łe
k r ó tk o te r m in o w e
ś r e d n io t e r m in o w e
Czas
oddziaływania
d łu g o t e r m in o w e
w tó rn e
Rodzaj
eksploatacji
p o ś r e d n ie
Lp.
b e z p o ś r e d n ie
Mechanizm
oddziaływania
308
proeko
Atmosfera
Biosfera
---
5) rekolonizacja i odbudowa
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
siedlisk bentosowych (od
kilku miesięcy do kilku lat)
6) potencjalna zmiana składu
gatunkowego i/lub
struktury bentosu i
zooplanktonu w stronę
zespołów
charakterystycznych dla
Zat. Gdańskiej (jako efekt
3) – skutek pozytywny
(wzrost bioróżnorodności
oraz bazy pokarmowej dla
ryb i ptaków)
żerowiskowych ryb z grupy
bentofagów (od kilku
miesięcy do kilku lat)
żerowania ptaków
likwidacji bentosu (od kilku
miesięcy do kilku lat)
Odpady
---
Dziedzictwo
kulturowe
---
Krajobraz
9) powolna naturalizacja
krajobrazu podwodnego dna
Martwej Wisły
X
X
X
309
proeko
Ludzie
10) wzrost możliwości
X
X
X
gospodarczego i
rekreacyjnego
wykorzystania rzeki oraz jej
lądowego otoczenia
2.
Okresowa (co
kilka lat)
konserwacja
(czyszczenie)
toru wodnego
(bagrowanie)
Litosfera
11) nieznaczne zmiany
X
X
X
X
X
X
batymetrii koryt Martwej
Wisły i Motławy
12) zmiana
przypowierzchniowej
budowy geologicznej dna
koryt (likwidacja części
namułów)
Hydrosfera 13) zmiany warunków fizycznochemicznych środowiska
zawiesin, materii
organicznej, spadek
przezroczystości wody i
warunków tlenowych,
X
X
X
powierzchniowych
jednostek pływających,
X
X
X
Atmosfera 15) wzrost zanieczyszczenia
X
X
X
310
proeko
X
X
X
pływające)
Biosfera
17) utrudnienie wegetacji roślin
X
X
X
wodnych i glonów w strefie
przybrzeżnej rzek w wyniku
zmian warunków fizycznych
środowiska wodnego (p.
13) – w zasięgu toru
wodnego Martwej Wisły
aktualnie nie występuje
roślinność wodna
18) potencjalne uruchomienie
X
X
X
diaspor z osadów
19) likwidacja biomasy
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
bezkręgowców
bentosowych w zasięgu
czyszczenia
20) lokalne pogorszenie
kondycji bezkręgowców w
wyniku zmian warunków
fizyko-chemicznych
środowiska wodnego (p.
13)
grupy bentofagów w efekcie
p. 19) i 20)
311
proeko
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
środowiska ryb w zakresie
żerowania i migracji
tarłowych oraz ewentualne
zamulenie tarlisk (o ile
występują)
trasy migracji
żerowiskowych
żerowania ptaków
zmętnienia wody i likwidacji
bentosu
Odpady
26) powstanie co 10 lat ok.
X
X
X
X
X
X
X
X
3
114 tys. m urobku (ok. 82
tys. m3 namułów i 32 tys.
m3 piasku)
komunalnych i
technologicznych na
Dziedzictwo - - kulturowe
Krajobraz
28) antropizacja krajobrazu
podwodnego dna Martwej
Wisły i Motławy
X
312
proeko
Ludzie
X
X
X
zanieczyszczeń do
atmosfery
2.
Transport
urobku z
konserwacji
Litosfera
---
Hydrosfera 30) zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych
(substancje ropopochodne
z jednostek pływających)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Biosfera
Odpady
komunalnych i
technologicznych na
Dziedzictwo
kulturowe
---
Krajobraz
---
Ludzie
zanieczyszczeń do
atmosfery
313
proeko
3.
Składowanie
urobku z
konserwacji
Litosfera
36) zmiana batymetrii w rejonie
Dziedzictwo
kulturowe
Transport
wodny
X
X
X
X
X
X
X
istniejącego klapowiska wypłycenie
(co 10 lat ok. 82
37) wzrost miąższości nasypu
tys. m3 namułów
antropogenicznego na
na klapowisku i
32 tys. m3
Hydrosfera 38) zmiany hydrodynamiki w
piasku na
rejonie klapowiska
przybrzeżu i
plażach
Atmosfera
--wybranych
odcinków Zat. Biosfera 39) zmniejszenie tempa
odbudowy zespołów
Gdańskiej)
bentosowych na
4.
X
X
X
X
X
---
Krajobraz
40) dalsza antropizacja
Ludzie
---
Litosfera
41) wzrost abrazji brzegów
przez wzmożone falowanie
(ruch statków)
Hydrosfera 42) wzrost falowania (ruch
statków)
43) wzrost mętności wody jako
efekt resuspensji osadów
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
314
proeko
44) zagrożenie
rzeki (substancje
chemiczne, w tym
ropopochodne),
zwłaszcza w sytuacjach
poważnych awarii
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Biosfera
47) wpływ wzrostu mętności
X
wody (jako efekt
resuspensji odpadów) na
ograniczenie wegetacji
makrofitów
X
X
48) rozwój specyficznej
X
X
X
X
X
X
X
X
X
roślinności, w tym halofilnej,
w powiększonej strefie
zalewania przez fale – efekt
pozytywny (wzrost
bioróżnorodności)
49) pogorszenie środowiska ryb
w wyniku zmętnienia wody
50) oddziaływanie na
organizmy żywe w
sytuacjach awaryjnych
(zanieczyszczenie wód
rzeki substancjami
chemicznymi, w tym
ropopochodnymi)
X
315
proeko
51) płoszenie ptaków
X
X
X
X
X
gniazdujących oraz
żerujących w korycie rzeki
52) wzrost zagrożenia
X
introdukcji gatunków
obcych
53) potencjalne zmniejszenie
X
X
X
sukcesu rozrodczego
płazów składających skrzek
w szuwarach w wyniku
wzrostu falowania
Odpady
X
X
X
X
X
komunalnych i
technologicznych na
Dziedzictwo
kulturowe
Krajobraz
---
55) zmiana charakteru
X
krajobrazu Martwej Wisły z
„martwego” pod względem
transportu wodnego na
„żywy”
Ludzie
56) spadek bezpieczeństwa
X
X
X
X
X
małych jednostek
rekreacyjnych w wyniku
ruchu statków
5.
Użytkowanie
nabrzeży
Litosfera
---
Hydrosfera 57) zagrożenie
niekontrolowanego dopływu
zanieczyszczeń z lądu
X
316
proeko
Atmosfera 58) możliwy wzrost
zanieczyszczenia powietrza
59) możliwy wzrost natężenia
X
X
X
X
X
X
hałasu
Biosfera
60) płoszenie ryb (hałas)
X
X
61) płożenie ptaków (hałas)
X
X
X
X
X
Dziedzictwo 63) zabezpieczenie przed
kulturowe
katastrofami budowlanymi
X
X
X
Krajobraz
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Odpady
X
X
komunalnych i
technologicznych
64) gospodarcze i rekreacyjne
„ożywienie” krajobrazu
Gdańska jako miasta
portowego
Ludzie
65) wzrost możliwości
gospodarczego i
rekreacyjnego
wykorzystania rzeki oraz
jej lądowego otoczenia
66) wzrost bezpieczeństwa
użytkowania nabrzeży
317
proeko
ETAP LIKWIDACJI
Litosfera
1) powolna zmiana batymetrii
X
X
X
koryta Martwej Wisły spadek
głębokości i przekroju
poprzecznego
Hydrosfera 2) powolne zmiany (spadek)
natężenia przepływu wody z
zachowaniem
dotychczasowego obiegu wody
w rzece
X
X
X
3) powolny spadek oddziaływania
X
X
X
X
X
X
morza ze zmianami chemizmu
wód, w tym spadek zasolenia
4) lokalnie powolny spadek
drenażu wód podziemnych w
korycie rzeki, z możliwym
niewielkim podwyższeniem ich
zwierciadła w otoczeniu rzeki i
spadkiem zasilania przez wody
dopływające z wysoczyzny
Atmosfera
---
c h w ilo w e
o k re s o w e
Trwałość
oddziaływania
s t a łe
k r ó t k o te r m in o w e
Samoistne
zamulanie i
zapiaszcza
nie toru
wodnego
ś r e d n io t e r m in o w e
1.
w tó rn e
Rodzaj
likwidacji
p o ś r e d n ie
Lp.
b e z p o ś r e d n ie
Czas
oddziaływania
d łu g o te r m in o w e
Mechanizm
oddziaływania
318
proeko
Biosfera
5) naturalizacja ekosystemów
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
wodnych
Odpady
---
Dziedzictwo
kulturowe
---
Krajobraz
6) naturalizacja krajobrazu
podwodnego rzeki
Ludzie
7) spadek możliwości
gospodarczego i
rekreacyjnego wykorzystania
rzeki oraz jej lądowego
otoczenia (o ile ludzie będą
wówczas tym zainteresowani)
2.
Rozbiórka Litosfera
nabrzeży
rzek i Kanału
Płonie
nabrzeży (głównie nasypy
antropogeniczne)
X
Hydrosfera 9) zmiany warunków fizykochemicznych środowiska
zawiesin, spadek
przezroczystości wody, zmiany
chemizmu wód)
powietrza (emisja spalin przez
sprzęt budowlany i jednostki
pływające – o ile będą
korzystać ze źródeł energii
emitujących zanieczyszczenia)
X
X
X
X
X
X
319
proeko
hałasu (emisja hałasu przez
sprzęt budowlany i jednostki
pływające)
Biosfera
X
X
X
X
X
X
X
X
X
12) likwidacja roślin wodnych i
glonów w zasięgu prac
rozbiórkowych (o ile będą
występować)
13) likwidacja roślinności lądowej
(o ile będzie występować)
zmętnienie wody) w zakresie
żerowania i migracji tarłowych
X
X
X
15) wpływ hałasu na rozwój ryb, w
tym opuszczanie tarlisk (o ile
będą występować) i na trasy
migracji żerowiskowych
X
X
X
16) ograniczenie habitatu
niektórych gatunków ryb
(okoń, sandacz, kleń – o ile
będą występować)
X
X
X
X
X
X
18) wzrost śmiertelności ptaków w
wyniku niszczenia gniazd
(jeżeli rozbiórka nastąpi w
okresie lęgowym)
X
X
X
320
proeko
19) lokalna likwidacja siedlisk
dostępnych dla ciepłolubnych
gatunków gadów (np.
jaszczurka zwinka – o ile będą
występować)
Odpady
X
X
X
X
komunalnych i
technologicznych na
jednostkach pływających oraz
odpadów komunalnych i
technologicznych ze sprzętu
budowlanego (rozbiórkowego)
na lądzie
X
X
X
X
X
23) zagrożenie katastrofami
budowlanymi w przypadku
braku nowych nabrzeży
X
24) negatywna fizjonomia placów
budów (rozbiórek)
X
25) naturalizacja krajobrazu
brzegów rzek lub powstanie
nowych nabrzeży
Ludzie
X
20) powstanie ok. 33 tys. m3
odpadów głównie gruzu
betonowego (17 01 01) oraz
gleby i ziemi (17 05 04)
Dziedzictwo 22) potencjalne zagrożenie
kulturowe
obiektów zabytkowych w
wyniku wibracji gruntu
Krajobraz
X
26) pogorszenie warunków życia i
rekreacji w wyniku wzrostu
hałasu i emisji zanieczyszczeń
do atmosfery
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
321
proeko
27) spadek możliwości
gospodarczego i
rekreacyjnego
wykorzystania Martwej Wisły
i Motławy oraz ich lądowego
otoczenia (o ile ludzie będą
wówczas tym
zainteresowani)
X
X
X
322
proeko
10.2. Oddziaływania wynikające z użytkowania zasobów
naturalnych
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< w zakresie
użytkowania zasobów naturalnych spowoduje:
 na etapie budowy:
 pośrednie zużycie surowców mineralnych zawartych w materiałach
budowlanych (głównie margiel w cemencie i rudy żelaza w stali);
 pośrednie zużycie surowców mineralnych zawartych w paliwie (głównie
ropa naftowa);
 pośrednie zużycie surowców mineralnych, z których wytworzono energię
elektryczną (w Polsce głównie węgiel kamienny i brunatny);
 zużycie wody do mieszanek betonowych;
 na etapie eksploatacji:
– użytkowanie zasobu przyrodniczego, jakim jest rzeka, bez wpływu na jej
zasobność w wodę;
 na etapie likwidacji
 pośrednie zużycie surowców mineralnych zawartych w paliwie (głównie
ropa naftowa);
 pośrednie zużycie surowców mineralnych, z których wytworzono energię
elektryczną (w Polsce obecnie głównie węgiel kamienny i brunatny – nie
wiadomo, jakie będą źródła energii w okresie likwidacji przedsięwzięcia).
10.3. Oddziaływania związane z likwidacją lub ograniczeniem
dostępu do zasobów środowiska
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< na etapach
budowy, eksploatacji i likwidacji nie spowoduje oddziaływań związanych z likwidacją
lub ograniczeniem dostępu do zasobów środowiska.
10.4. Ocena oddziaływań skumulowanych
10.4.1. Przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie „Wykonanie toru wodnego na
odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do
Bałtyku” – synteza oceny
Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< jest ściśle
powiązane funkcjonalnie z przedsięwzięciem >Wykonanie toru wodnego na odcinku
od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< –
przedsięwzięcie to scharakteryzowano w rozdz. 2.5. Planowany tor wodny na Wiśle
Śmiałej stanowi przedłużenie toru na Martwej Wiśle i umożliwia jej połączenie z
wodami Zatoki Gdańskiej. Powstanie w ten sposób połączony układ szlaku wodnego
Gdańska, w skład którego wejdą: ujściowy odcinek Motławy, Martwa Wisła i Wisła
323
proeko
Śmiała, łączący Gdański Port Wewnętrzny, Stare i Główne Miasto oraz tereny
przemysłowe Gdańska, zlokalizowane wzdłuż Martwej Wisły z morzem.
zmianami) oddziaływanie na środowisko przedsięwzięć powiązanych funkcjonalnie
powinno być przeprowadzone łącznie.
Jednak Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Gdańsku wydał 24.09.2009
r. postanowienie (RDOŚ-22-WOO.6670/37-9/09/At) o obowiązku przeprowadzenia
oceny oddziaływania na środowisko oraz o zakresie raportu o oddziaływaniu na
środowisko dla przedsięwzięcia pn. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w
(załącznik 1) i osobno wydał 09.10.2009 r. postanowienie (RDOŚ-22-ON.I-6671480/09jg) o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko oraz o
zakresie raportu o oddziaływaniu na środowisko dla przedsięwzięcia >Wykonanie toru
Bałtyku< – raport w tym przypadku ma dotyczyć oddziaływania na obszary Natura
2000. W obydwu postanowieniach RDOŚ w Gdańsku zawarł wymóg uwzględnienia
skumulowanego oddziaływania obydwu przedsięwzięć.
Skumulowane oddziaływanie na środowisko przedsięwzięcia .>Modernizacja
na Martwej Wiśle i MotławieWykonanie toru wodnego na
uwzględniono w niniejszym „Raporcie…” w pełnym zakresie, na etapach budowy,
eksploatacji i likwidacji oraz oceny rozwiązań wariantowych.
Kumulacja oddziaływań obydwu przedsięwzięć na środowisko będzie przede
wszystkim polegała na tym, że:

na etapie budowy:
 Wisłą Śmiałą będą przepływać jednostki transportujące urobek z pogłębiania
Martwej Wisły i czyszczenia dna ujściowego odcinka Motławy;
 urobek z pogłębiania Martwej Wisły, czyszczenia dna ujściowego odcinka
Motławy i pogłębiania toru wodnego Wisły Śmiałej składowany będzie na tym
samym klapowisku morskim (namuły) i w tych samych rejonach brzegu Zat.
Gdańskiej (piaski);
 zmiany warunków siedliskowych w korytach Martwej Wisły, ujściowego
odcinka Motławy i Wisły Śmiałej będą się kumulować w zakresie
oddziaływania na faunę, zwłaszcza na ichtiofaunę,

na etapie eksploatacji torów wodnych:
 statki do i z Portu Gdańsk wzdłuż Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy
będą przepływać Wisłą Śmiałą;
 Wisłą Śmiałą będą przepływać jednostki transportujące urobek z konserwacji
Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy;
 urobek z konserwacji dna Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy
składowany będzie na tym samym klapowisku morskim (namuły) i w tych
samych rejonach brzegu Zat. Gdańskiej (piaski);
324
proeko

na etapie likwidacji:
 samoistne zamulanie i zapiaszczanie Wisły Śmiałej przyspieszy podobne
procesy w Martwej Wiśle (przez poszerzony Kanał Płonie, o ile będzie
wówczas istniał).
Specyfika przedsięwzięć. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w
Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i MotławieWykonanie toru wodnego na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia
Wisły Śmiałej do Bałtyku< polega na tym, że realizacja tylko jednego lub drugiego nie
ma sensu – w istocie rzeczy stanowią one jedno przedsięwzięcie.
10.4.2. Planowane przedsięwzięcia w rejonie Martwej i Śmiałej Wisły
Postanowienie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia
24.09.2009 (RDOŚ-22-WOO.6670/37-9/09/At) o obowiązku przeprowadzenia oceny
oddziaływania na środowisko oraz o zakresie raportu o oddziaływaniu na środowisko dla
przedsięwzięcia pn. >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap
II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< (załącznik 1) zawiera
wymóg uwzględnienia skumulowanego oddziaływania przedsięwzięć planowanych w
rejonie Martwej i Śmiałej Wisły w Gdańsku.
Do podstawowych przedsięwzięć planowanych w rejonie Martwej i Śmiałej Wisły
należą:
1) budowa Morskiego Terminalu Przeładunkowego Produktów Ropopochodnych
wraz z instalacjami technologicznymi i pomocniczymi na terenie Grupy Lotos
S.A. w Gdańsku,
2) budowa przystanków tramwaju wodnego ma Martwej Wiśle, Wiśle Śmiałej i
Motławie w ramach „Programu ożywienia dróg wodnych w Gdańsku”
(scharakteryzowany w rozdz. 8.4.),
3) budowa przystani żeglarskiej w Gdańsku przy ul. Tamka,
4) budowa wału przeciwpowodziowego wzdłuż Martwej Wisły od. ul. Tamka do ul.
Steczka w Gdańsku Krakowcu,
5) ułożenie rurociągu przesyłowego oleju opałowego R6 pod dnem Martwej Wisły w
Porcie Gdańsk, z terenu Rafinerii Gdańskiej do Portu Północnego,
6) ułożenie podmorskiego rurociągu przesyłowego benzyny surowej R7 w Porcie
Gdańsk pod dnem Martwej Wisły, z terenu Rafinerii Gdańskiej do Portu
Północnego,
7) ułożenie linii kablowej 15 kV pod dnem Martwej Wisły, pomiędzy ul. Zagroble i ul.
Przełom w rejonie Stoczni „Wisła”,
8) budowa terminalu LPG w Porcie Gdańsk,
9) wykonanie tunelu pod Martwą Wisłą w Gdańsku (w ciągu Trasy
Sucharskiego/Słowackiego).
Lokalizację ww. planowanych przedsięwzięć przedstawia rys. 44.
325
proeko
Ad. 1)
Dla przedsięwzięcia wykonano „Raport o oddziaływaniu na środowisko inwestycji
>Morski terminal przeładunkowy produktów ropopochodnych na Martwej Wiśle wraz
z instalacjami technologicznymi i pomocniczymi na terenie Grupy Lotos S.A. w
Gdańsku<” Projmors Sp. z o.o. w Gdańsku, grudzień 2009 wraz aneksem. W
„Raporcie...” wykazano m.in., że:
1) projektowany terminal będzie spełniać wymagania najlepszej dostępnej techniki
(BAT);
2) eksploatacja terminalu będzie źródłem emisji węglowodorów do powietrza z
procesu załadunku zbiornikowców oraz substancji ze spalania paliw w kotłowni w
budynku dyspozytorni i instalacji do ogrzewania ładowni z asfaltem –
ograniczenia wymaga emisja węglowodorów podczas przeładunków ksylenu,
3) emisji hałasu podczas pracy urządzeń przeładunkowych – emisja nie będzie
znacząca i nie spowoduje pogorszenia klimatu akustycznego na terenach
zabudowy mieszkaniowej,
4) podczas prac przeładunkowych akwen wokół statku zabezpieczony będzie
zaporą przeciwrozlewową.
Transport produktów statkami do/z Morskiego Terminalu Przeładunkowego
Produktów Ropopochodnych Grupy Lotos SA będzie się odbywać pogłębionymi
torami wodnymi Martwej Wisły i Wisły Śmiałej połączonymi poszerzonym Kanałem
Płonie. Warunkiem funkcjonowania terminala jest wykonanie przedsięwzięć
szlaku wodnego na Martwej Wiśle i MotławieWykonanie toru wodnego na
odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku<.
Przedsięwzięcie polegające na budowie Morskiego Terminalu Przeładunkowego
Produktów Ropopochodnych Grupy Lotos SA będzie się kumulować w zakresie
oddiziaływnia na środowisko z przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do portu
Motławie<:

na etapie budowy, w przypadku jednoczesnej realizacji przedsięwzięć, kumulacja
dotyczyłaby przede wszystkim oddziaływania na zmętnienie wody w rzece w
wyniku bagrowania podejścia od toru do terminala, ze wszystkimi tego
konsekwencjami w środowisku (zob. rozdz. 9.2.);

na etapie eksploatacji:
-
ruch statków do/z terminala uwzględniono w ocenie oddziaływania
pogłębionego toru wodnego na Martwej Wiśle (zob. rozdz. 9.3.);
- potencjalna kumulacja oddziaływań może dotyczyć zaistnienia w terminalu
poważnej awarii – rozlewu substancji ropopochodnych na wody Martwej Wisły;

na etapie likwidacji potencjalna kumulacja oddziaływań mogłaby zaistnieć w
przypadku jednoczesnego zaprzestania użytkowania toru wodnego i podejścia
do terminala, co skutkowałoby samoistną, wzmożoną, ale ogólnie powolną
renaturalizacją ekosystemu rzeki.
326
proeko
Ad. 2)
Wg informacji uzyskanych w Urzędzie Miasta Gdańska decyzje o
środowiskowych uwarunkowaniach budowy przystanków tramwaju wodnego wydane
zostały bez przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko.
Na Martwej Wiśle mają powstać 2 przystanki, na Motławie 5, w tym w ujściowym
odcinku objętym niniejszym „Raportem..” 3 i na Wiśle Śmiałej 2 (lokalizacja na rys.
44).
Przedsięwzięcie polegające na budowie przystanków tramwaju wodnego będzie
się kumulować w zakresie oddziaływania na środowisko z przedsięwzięciem
szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<:

wyniku bagrowania podejść od toru wodnego do przystanków, ze wszystkimi tego
konsekwencjami w środowisku (zob. rozdz. ….);

- ruch tramwajów wodnych uwzględniono w ocenie oddziaływania pogłębionego
toru wodnego na Martwej Wiśle (zob. rozdz. ….);
- potencjalna kumulacja oddziaływań może dotyczyć zaistnienia poważnej awarii
– rozlewu substancji ropopochodnych z tramwaju na wody Martwej Wisły;

przypadku jednoczesnego zaprzestania użytkowania toru wodnego i
przystanków, co skutkowałoby samoistną, wzmożoną, ale ogólnie powolną
renaturalizacją ekosystemu rzeki.
Ad. 3)
Wg informacji uzyskanych w Urzędzie Miasta Gdańska decyzja o
środowiskowych uwarunkowaniach budowy przystani żeglarskiej w Gdańsku przy ul.
Tamka wydana została bez przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na
środowisko. Postanowienie o nienakładaniu obowiązku sporządzenia raportu
oddziaływania na środowisko wydał Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w
Gdańsku w dniu 28.07.2009 r. (RDOŚ-22-WOD.6670/39-4/08/09ER).
Przystań ma m.in. obejmować przystanek tramwaju wodnego (zob. ad. 2).
Przedsięwzięcie polegające na budowie przystani żeglarskiej w Gdańsku przy ul.
Tamka, w tym jednego z przystanków tramwaju wodnego, będzie się kumulować w
zakresie oddziaływania na środowisko z przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do
Wiśle i Motławie<:

wyniku bagrowania podejścia od toru wodnego do przystani, ze wszystkimi tego
konsekwencjami w środowisku (zob. rozdz. 9.2.);

- ruch jachtów uwzględniono w ocenie oddziaływania pogłębionego toru wodnego
na Martwej Wiśle (zob. rozdz. 9.3.);
327
proeko

przypadku jednoczesnego zaprzestania użytkowania toru wodnego i przystani,
co skutkowałoby samoistną, wzmożoną, ale ogólnie powolną renaturalizacją
ekosystemu rzeki.
Ad. 4)
Wg informacji uzyskanych w Urzędzie Miasta Gdańska decyzja o
środowiskowych uwarunkowaniach budowy wału przeciwpowodziowego wzdłuż
Martwej Wisły od. ul. Tamka do ul. Steczka w Gdańsku Krakowcu wydana została
bez przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko.
Nie wystąpi kumulacja oddziaływań na środowisko tego przedsięwzięcia z
przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II
– przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, na etapach budowy,
Ad. 5) i 6)
Dla przedsięwzięć >Ułożenie rurociągu przesyłowego oleju opałowego R6 pod
dnem Martwej Wisły w Porcie Gdańsk, z terenu Rafinerii Gdańskiej do Portu
PółnocnegoUłożenie podmorskiego rurociągu przesyłowego benzyny surowej
R7 w Porcie Gdańsk pod dnem Martwej Wisły, z terenu Rafinerii Gdańskiej do Portu
Północnego< nie uzyskano informacji nt. procedur oceny oddziaływania na
środowisko.
Przedsięwzięcia te będą się kumulować w zakresie oddziaływania na środowisko
z przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap
II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<:

wyniku układania rurociągów, ze wszystkimi tego konsekwencjami w środowisku
(zob. rozdz.9.2.);

- potencjalna kumulacja oddziaływań może dotyczyć zaistnienia poważnej awarii
– pęknięcia rurociągu i rozlewu oleju opałowego lub benzyny surowej na wody
Martwej Wisły;

na etapie likwidacji kumulacja oddziaływań nie wystąpi.
Ad. 7)
Dla przedsięwzięcia >Ułożenie linii kablowej 15 kV pod dnem Martwej Wisły,
pomiędzy ul. Zagroble i ul. Przełom w rejonie Stoczni „Wisła”< nie uzyskano
informacji nt. procedur oceny oddziaływania na środowisko.
Nie wystąpi kumulacja oddziaływań na środowisko tego przedsięwzięcia z
przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II
– przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie<, na etapach budowy,
328
proeko
Ad. 8)
Dla przedsięwzięcia >budowa terminalu LPG w Porcie Gdańsk< wykonano „Raport o
oddziaływaniu na środowisko planowanej budowy Terminalu LPG przy Nabrzeżu
Przemysłowym w Porcie Gdańsk, Biuro Projektów” (Eko-Mar Sopot, marzec 2008).
Jak wynika z ww. raportu, nie wystąpi kumulacja oddziaływań na środowisko
tego przedsięwzięcia z przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do portu
Motławie<, na etapach budowy, eksploatacji i likwidacji.
Ad. 9)
Przedsięwzięcie >Wykonanie tunelu pod Martwą Wisłą w Gdańsku (w ciągu
Trasy Sucharskiego/Słowackiego)< uwzględnione jest w „Raporcie o oddziaływaniu
na środowisko dla zadania inwestycyjnego pn. >Projekt poprawy dostępu drogowego
do Portu Gdańsk – budowa Trasy Sucharskiego<” (BPD Eko-Konsult, marzec 2008)
oraz w „Raporcie o oddziaływaniu na środowisko dla przedsięwzięcia realizowanego
w ramach projektu >Połączenie Portu Lotniczego z Portem Morskim Gdańsk – Trasa
Słowackiego< " (DHV, maj 2010).
Jak wynika z ww. raportów, nie wystąpi kumulacja oddziaływań na środowisko
tego przedsięwzięcia z przedsięwzięciem >Modernizacja wejścia do portu
Motławie<, na etapach budowy, eksploatacji i likwidacji.
Skumulowane oddziaływanie na środowisko przedsięwzięć omówionych w
punktach 1, 2, 3, 5 i 6 mogłoby wystąpić:

na etapie budowy, w przypadku jednoczesnej realizacji przedsięwzięć;

na etapie eksploatacji w przypadku jednoczesnego zaistnienia poważnych awarii;

na etapie likwidacji w przypadku jednoczesnego zaprzestania ich użytkowania.
Najbardziej prawdopodobne jest zaistnienie sytuacji skumulowanego
oddziaływania na środowisko na etapie budowy. Przy bardzo dużej skali
przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II –
przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< efekt kumulacji
oddziaływań pozostałych przedsięwzięć byłby mały.
329
proeko
11. UWARUNKOWANIA PRAWNE REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA
W OBRĘBIE I W OTOCZENIU FORM OCHRONY PRZYRODY
(Przewoźniak Maciej)
11.1. Rezerwaty przyrody
przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie. >Wykonanie toru wodnego na odcinku od
Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< może
potencjalnie spowodować oddziaływanie na środowisko przyrodnicze rezerwatów
„Ptasi Raj” i „Mewia Łacha”.
Zgodnie z ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr
92, poz. 880 z późn. zm.) na terenach rezerwatów obowiązują następujące zakazy
(pogrubiono przepisy dotyczące planowanego przedsięwzięcia):
Art. 15, ust. 1:
1) budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem
obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody;
2) rybactwa, z wyjątkiem obszarów ustalonych w planie ochrony
ochronnych;
3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania
postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego
kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk
zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;
albo w zadaniach
lub niszczenia jaj,
płoszenia zwierząt
i innych schronień
4) polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach
ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody;
5) pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów;
6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania
zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody;
7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie
przyrody;
8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i
zwierząt, minerałów i bursztynu;
9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów;
10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym
płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w
rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
11) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc
wyznaczonych w planie ochrony;
12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów;
13) zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc
wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez
organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
14) amatorskiego połowu ryb, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub
zadaniach ochronnych;
330
proeko
15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem
szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w
16) wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc
wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary
objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają
wypas;
17) wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych
przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający
obszar za rezerwat przyrody;
18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na
nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez
dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za
rezerwat przyrody;
19) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z
ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną,
z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i
porządku powszechnego;
20) zakłócania ciszy;
21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i
motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych
przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający
obszar za rezerwat przyrody;
22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;
23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w
24) prowadzenia badań naukowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w
rezerwacie przyrody - bez zgody organu uznającego obszar za rezerwat przyrody;
25) wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do
spraw środowiska;
26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;
27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora
parku narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody organu uznającego obszar za
rezerwat przyrody.
2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą:
1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych;
2) likwidacji nagłych zagrożeń oraz wykonywania czynności nieujętych w planie ochrony
lub zadaniach ochronnych, za zgodą organu ustanawiającego plan ochrony lub zadania
ochronne;
3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem
powszechnym;
4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia
bezpieczeństwa państwa;
5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego
wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz
wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr
92, poz. 880 z późn. zm., art. 15, ust 3) .
331
proeko
Minister właściwy do spraw środowiska może zezwolić na odstępstwa od zakazów, o
których mowa w ust. 1, jeżeli jest to uzasadnione potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem
badań naukowych, celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi i
sportowymi, celami kultu religijnego lub realizacją inwestycji liniowych celu publicznego w
przypadku braku rozwiązań alternatywnych, pod warunkiem przeprowadzenia przez
inwestora działań kompensujących utratę wartości przyrodniczych danego obszaru.
Rezerwat przyrody „Ptasi Raj”
Dla rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” obowiązuje, w zakresie zgodnym z ww.
ustawą o ochronie przyrody, Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego
z dnia 5 listopada 1959 r.w sprawie uznania za rezerwat przyrody („Ptasi Raj”)
(Monitor Polski 1959 r., Nr 100, poz. 1959). Zgodnie z tym Zarządzeniem
(…)
3. Na obszarze rezerwatu zabronione są:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
łowienie ryb, z wyjątkiem jednego lub dwu odłowów selekcyjnych w roku pod nadzorem
Nadleśnictwa państwowego Stegna,
pasanie zwierząt gospodarskich i prowadzenie jakiejkolwiek hodowli zwierząt,
pozyskiwanie roślin lub ich części, a zwłaszcza trzciny i szuwarów,, z wyjątkiem
pozyskiwania trawy na łąkach,
polowanie, chwytanie, płoszenie i zabijanie dziko żyjących zwierząt,
niszczenie gniazd oraz wybieranie jaj i piskląt,
wycinanie drzew i krzaków,
zanieczyszczanie terenu, wzniecanie ognia i zakłócanie ciszy,
używanie na wodach jezior wszelkich środków lokomocji wodnej, z wyjątkiem używania
łodzi Stacji Ornitologicznej w Górkach Wschodnich koło Gdańska w czasie badań
naukowych oraz łodzi w czasie dokonywania odłowów selekcyjnych,
wznoszenie budowli oraz zakładanie lub budowa urządzeń komunikacyjnych i innych
urządzeń technicznych, z wyjątkiem konserwacji istniejącego wału ochronnego oraz
prac związanych z utrwaleniem i zalesieniem wydm nadmorskich,
przebywanie na terenie rezerwatu poza miejscami zaznaczonymi przez konserwatora
przyrody.
Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< położone są
poza rezerwatem „Ptasi Raj”, w związku z czym ww. przepisy bezpośrednio ich nie
dotyczą. Przedsięwzięcia mogą spowodować oddziaływanie na przyrodę rezerwatu
w sytuacji poważnej awarii – zanieczyszczenia wód rzek substancjami
ropopochodnym lub zasilania brzegu morza w rezerwacie urobkiem piaszczystym z
pogłębiania torów wodnych (zob. ocenę wariantów przedsięwzięcia w rozdz. 7.1.).
Kwestią dyskusyjną jest czy ewentualne składowanie piasków z pogłębiania toru
wodnego stanowiłoby pracę ziemną trwale zniekształcającą rzeźbę terenu. Prace te
spowodowałyby zakłócenie ciszy i płoszenie dziko żyjących zwierząt.
Dla rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” opracowano w latach 1995-1996 plan ochrony,
który został zatwierdzony i obowiązywał do 2004 r., kiedy to utracił ważność w
związku z wejściem w życie nowej ustawy o ochronie przyrody. Plan ten
332
proeko
opublikowano (Przewoźniak – red. 2006). W 2009 r. opracowano nową wersję planu
– do lipca 2010 r. nie został on zatwierdzony.
Reasumując, planowane przedsięwzięcie i przedsięwzięcie powiązane z nim
funkcjonalnie naruszałyby przepisy obowiązujące w rezerwacie „Ptasi Raj”, tylko w
przypadku realizacji wariantu składowania urobku piaszczystego z pogłębiania torów
wodnych na brzegu rezerwatu. Jednocześnie składowanie to zabezpieczałoby
Mierzeję Messyńską przed przerwaniem przez morze, co stanowiłoby zagrożenie
utraty całego rezerwatu. Decyzja należy do Regionalnego Konserwatora Przyrody w
Gdańsku.
Rezerwat przyrody „Mewia Łacha”
Rezerwat przyrody „Mewia Łacha” ustanowiony został Zarządzeniem Ministra
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 9 października 1991 r.
(Monitor Polski 1991 r. Nr 38, poz. 273). Zgodnie z Zarządzeniem na obszarze
rezerwatu zabrania się (pogrubiono przepisy dotyczące planowanych
przedsięwzięć):
1)
wycinania drzew i krzewów oraz pobierania użytków drzewnych, z wyjątkiem
wypadków uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego;
3)
zmiany stosunków wodnych, jeżeli taka zmiana mogłaby w istotny sposób naruszyć
warunki ekologiczne;
4)
zbierania ziół leczniczych i innych roślin oraz zbierania owoców i nasion drzew,
krzewów i roślin zielnych oraz grzybów, z wyjątkiem nasion na potrzeby odnowienia
lasu;
5)
pozyskiwania ściółki leśnej i wypasu zwierząt gospodarskich;
6)
niszczenia gleby, pozyskiwania kopalin i torfu;
7)
zanieczyszczania wody i terenu, wzniecania ognia oraz zakłócania ciszy;
8)
polowania, chwytania płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia gniazd i
nor, wybierania jaj , wybierania piskląt wszystkich gatunków ptaków, wpuszczania
psów; zakaz nie dotyczy płoszenia stad mew w czasie zarybiania Wisły (luty, marzec),
po każdorazowym uzgodnieniu z właściwym miejscowo wojewódzkim konserwatorem
przyrody;
9)
umieszczania tablic, napisów i innych znaków, z wyjątkiem tablic i znaków związanych
z ochroną rezerwatu oraz ochroną wybrzeża;
10) wznoszenia budowli oraz zakładania i budowy urządzeń komunikacyjnych i innych
urządzeń technicznych, zakaz nie dotyczy urządzeń nawigacyjnych, i urządzeń
służących ochronie rezerwatu oraz ciągów spacerowych;
12) przebywania poza miejscami wyznaczonymi;
14) przebywania na terenie rezerwatu w okresie od 1 kwietnia do 15 sierpnia, zakaz nie
dotyczy zawodowych rybaków prowadzących połowy na wodach graniczących z
rezerwatem, suszących na jego terenie sieci i żaki, oraz pracowników Urzędu
Morskiego wykonujących czynności służbowe;
17) stosowania wszelkich środków chemicznych;
18) a) umacniania terenu przy zastosowaniu urządzeń technicznych i nasadzeń roślinności;
dopuszcza się umacnianie grobli wzdłuż brzegów Wisły i na przedłużeniu osi nurtu oraz
podsadzanie odpowiednich gatunków traw w celu zatrzymania ruchomych piasków;
333
proeko
b) refulacji piaszczystych ławic wyłaniających się okresowo w kierunku północnym,
północno-zachodnim i północno-wschodnim od ujścia Wisły;
19) niszczenia i uszkadzania drzew i innych roślin;
22) plażowania i kąpieli;
poza rezerwatem „Mewia Łacha”, w związku z czym ww. przepisy nie dotyczą ich.
Przedsięwzięcia mogą spowodować oddziaływanie na przyrodę rezerwatu w sytuacji
poważnej awarii – zanieczyszczenia wód rzek substancjami ropopochodnym lub
prowadzenia prac (zasilania brzegu morza urobkiem piaszczystym z pogłębiania
torów wodnych) zbyt blisko rezerwatu.
Dla rezerwatu „Mewia Łacha” sporządzony został w latach 1997 – 1998
projekt planu ochrony (Gromadzka J. Gromadzki M. 1998). Projekt „Planu...” nie
został uzgodniony ani zatwierdzony. W 2009 r. opracowano nową wersję
„Planu…” (Żółkoś i in. 2009).
funkcjonalnie nie naruszają przepisów obowiązujących w zasięgu rezerwatu przyrody
„Mewia Łacha”.
11.2. Obszary Natura 2000
Głównym celem utworzenia sieci Natura 2000 jest utrzymanie bioróżnorodności
poprzez ochronę cennych siedlisk oraz gatunków flory i fauny w państwach
należących do Unii Europejskiej. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje obszary
specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk.
W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z
2009, Nr 151, poz. 1220 ze zm.) w odniesieniu do obszarów Natura 2000 zapisano
m. in., że:
Art. 33. 1. Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań
mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco
negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w
szczególności:
1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i
zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub
2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony
obszar Natura 2000, lub
3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi
obszarami.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do proponowanych obszarów mających
znaczenie dla Wspólnoty, znajdujących się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3
pkt 1, do czasu zatwierdzenia przez Komisję Europejską jako obszary mające
znaczenie dla Wspólnoty i wyznaczenia ich jako specjalne obszary ochrony siedlisk.
(...)
334
proeko
Art. 34. 1. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu
publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec
braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony
środowiska, a na obszarach morskich - dyrektor właściwego urzędu morskiego, może
zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie
oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub obszary znajdujące się na
liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, zapewniając wykonanie kompensacji
przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania
sieci obszarów Natura 2000.
2. W przypadku gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków
priorytetowych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone
wyłącznie w celu:
1) ochrony zdrowia i życia ludzi;
2) zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;
3) uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska
przyrodniczego;
4) wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po
uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.";
(…)
Art. 35a. W przypadku działań przewidzianych do realizacji w ramach planowanych
przedsięwzięć zezwolenie, o którym mowa w art. 34 ust. 1, zastępuje się decyzją o
środowiskowych uwarunkowaniach lub uzgodnieniem z regionalnym dyrektorem
ochrony środowiska, w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o
udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w
ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Do decyzji
stosuje się odpowiednio przepisy art. 34 i 35.
Art. 36. 1. Na obszarach Natura 2000, z zastrzeżeniem ust. 2, nie podlega
ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących
bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna,
łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco
negatywnie na cele ochrony obszaru Natura 2000. (...)
Uzupełniające przepisy prawa powszechnego w odniesieniu do obszarów Natura
2000 wprowadzają:

Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony
ptaków Natura 2000 z dnia 21 lipca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2313,
zmiana z dnia 5 września 2007 r. – Dz. U. 2007 r., Nr 179, poz. 1275 i z dnia z
dnia 27 października 2008 r. (Dz. U. Nr 198, poz. 1226);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania
Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub
wyznaczenia jako obszary 2000 (Dz. U. z 2010 r., Nr 77, poz. 510).
Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z późn.
zm.) dla obszaru Natura 2000 sprawujący nadzór nad obszarem sporządza projekt
planu zadań ochronnych na okres 10 lat (projekt podlega ustanowieniu przez
regionalnego dyrektora ochrony środowiska w drodze zarządzenia) i projekt planu
ochrony (projekt podlega ustanowieniu przez ministra właściwego do spraw
środowiska w drodze rozporządzenia).
335
proeko
Obszary Natura 2000 „Ostoja w ujściu Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły”
PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005
Obszary Natura 2000 w zasięgu planowanych przedsięwzięcia, tj. „Ostoja w
ujściu Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005
nie posiadają opracowanych planów ochrony.
Jak wykazano w „Raporcie…” planowane przedsięwzięcie >Modernizacja wejścia
do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na
Martwej Wiśle i Motławie< nie spowoduje znaczącego oddziaływania na obszary
Natura 2000, z wyjątkiem potencjalnych sytuacji poważnych awarii – rozlewów
substancji ropopochodnych. Natomiast przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie
- tor wodny na Wiśle Śmiałej, jak wykazano w „Raporcie o oddziaływaniu na
środowisko przedsięwzięcia pn. >Wykonanie toru wodnego na odcinku od Kanału
Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< w zakresie
oddziaływania na obszary Natura 2000”, na etapach budowy i eksploatacji
spowoduje lub może spowodować w sytuacjach poważnych awarii następujące,
znaczące oddziaływania na obszary Natura 2000, a w ich zasięgu także na
rezerwaty „Ptasi Raj” i „Mewia Łacha” oraz planowany użytek ekologiczny „Zielone
Wyspy na Wiśle Śmiałej”:
1) obszar „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044:
 przekształcenie (okresowa likwidacja) siedliska 1130 (estuaria) obejmujące ok.
38% powierzchni koryta Wisły Śmiałej (nie wystąpi znaczące oddziaływanie na
siedliska priorytetowe);
 ubytek biomasy makrozoobentosu w Wiśle Śmiałej o 37,4 % (baza
pokarmowa ryb i ptaków);
przyrody „Ptasi Raj” i planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wisle
Śmiałej” w zachodniej części PLH220044 oraz rezerwat „Mewia Łacha” w
części wschodniej);
2) obszar „Ujście Wisły” PLB220004:
 degradacja środowiska wodnego i lądowego w sytuacji poważnej awarii zanieczyszczenia wód substancjami ropopochodnymi (w tym rezerwat
przyrody „Ptasi Raj” w części zachodniej i rezerwat „Mewia Łacha” w części
wschodniej PLB220004);
3) obszar „Zatoka Pucka” PLB220005:
 degradacja środowiska wodnego i strefy brzegowej morza w sytuacji poważnej
awarii - zanieczyszczenia wód substancjami ropopochodnymi (w tym
zagrożenie dla rezerwatów przyrody „Ptasi Raj” i „Mewia Łacha”).
przesięwzięcie powiązane funkcjonalnie .>Wykonanie toru wodnego na odcinku od
Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku<:
 nie spowoduje dezintegracji terytorialnej obszarów Natura 2000 „Ostoja w ujściu
Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005;
336
proeko

nie wpłynie na spójność sieci obszarów Natura 2000 (przedsięwzięcie nie
wyeliminuje i nie ograniczy powiązań ekologicznych) obszarów „Ostoja w ujściu
Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB220005
między nimi i z innymi obszarami Natura 2000.
Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody, właściwy miejscowo Wojewoda Pomorski
a na obszarach morskich dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni może zezwolić na
realizację przedsięwzięć, które mogą mieć negatywny wpływ na siedliska
przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony
obszar Natura 2000, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej
do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000,
jeżeli:
 przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym
wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym – warunek spełniony wobec
analizowanego przedsięwzięcia (rozwój Portu Gdańsk jako podstawa rozwoju
Gdańska, woj. pomorskiego i Polski);
 nie ma rozwiązań alternatywnych (zagadnienie dyskusyjne –zob. rozdz. 12.3.).
funkcjonalnie spowodują znaczące oddziaływanie na siedliska przyrodnicze, dla
których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 „Ostoja w ujściu Wisły”
PLH220044 i zgodnie z ustawą o ochronie przyrody - zgodę na ich realizację może
wyrazić dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni, zapewniając kompensację przyrodniczą
- zob. rozdz. 12 (Dyrektor UM w Gdyni gdyż przedsięwzięcie i chronione siedlisko
położone są w granicach Portu Gdańsk, czyli na obszarze morskim).
11.3. Obszar Chronionego Krajobrazu
Zasady gospodarowania w obrębie OChK w woj. pomorskim określa od 16
czerwca 2010 r. Uchwała Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z
dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu w
województwie pomorskim (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 80, poz. 1445).
Zgodnie z ww. Uchwałą w granicach OChK obowiązują następujące przepisy:
(...)
§5
1. Na obszarach chronionego krajobrazu, wymienionych w zał. Nr 1 do niniejszego
rozporządzenia w poz. od 1 do 43, wprowadza się zakaz lokalizowania obiektów
budowlanych z zastrzeżeniem ust. 3 i 4:
1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych
schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego
połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką
rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w
rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu
informacji o środowisku, jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr
199, poz. 1227 ze zm.);
337
proeko
3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych,
jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia
bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy,
utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w
tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z
wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym,
przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową,
odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych;
6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona
przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz
racjonalna gospodarka wodna lub rybacka;
7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodnobłotnych;
8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów
rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz
obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub
rybackiej;
(…)
§7
(…)
2. Zakaz, o którym mowa §5 pkt 2, nie dotyczy:
1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla
których przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko wykazała brak
znaczącego, negatywnego wpływu na ochronę przyrody obszaru chronionego
krajobrazu,
2) realizacji przedsięwzięć potencjalnie mogących znacząco oddziaływana
środowisko, dla których organ ochrony środowiska stwierdził brak konieczności
przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.
Uchwała zawiera również ustalenia dotyczące działań w zakresie czynnej
ochrony ekosystemów leśnych, nieleśnych ekosystemów lądowych i ekosystemów
wodnych, w odniesieniu do obszarów chronionego krajobrazu na terenie
województwa pomorskiego.
Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej
poza Obszarem Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej, w związku z czym
przepisy ww. uchwały nie dotyczą ich. Przedsięwzięcia mogą spowodować
oddziaływanie na OChK Wyspy Sobieszewskiej w sytuacji poważnej awarii –
zanieczyszczenia wód rzek substancjami ropopochodnymi.
funkcjonalnie nie naruszają przepisów, Uchwały Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku
Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie obszarów
chronionego krajobrazu w województwie pomorskim (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 80, poz.
338
proeko
1445), obowiązujących w zasięgu Obszaru Chronionego Krajobrazu Wyspy
Sobieszewskiej.
11.4. Planowany użytek ekologiczny
W stosunku do użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”,
zgodnie z ustawą z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z
2009, Nr 151, poz. 1220 ze zm.) mogą być wprowadzone następujące zakazy
niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z
wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub
przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub
naprawą urządzeń wodnych;
3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie
przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
5) likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych,
starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
6) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
7) zmiany sposobu użytkowania ziemi;
8) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w
tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
9) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk
zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb
oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną,
rybacką i łowiecką;
10) zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków
ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i
grzybów chronionych;
11) umieszczania tablic reklamowych.
1)
2)
2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą:
1) prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem
ustanawiającym daną formę ochrony przyrody;
2) realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiającym
daną formę ochrony przyrody;
3) zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa
państwa;
4) likwidowania nagłych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego i prowadzenia
akcji ratowniczych.
poza planowanym użytkiem ekologicznym „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
Przedsięwzięcia mogą spowodować oddziaływanie na planowany użytek w
sytuacji poważnej awarii – zanieczyszczenia wód rzek substancjami ropopochodnymi
339
proeko
(uszkodzenia lub przekształcenie obiektu lub obszaru) oraz pośrednio poprzez
zmiany stosunków wodnych w Wiśle Śmiałej – zmiany te nie będą jednak miały
istotnego znaczenia dla funkcjonowania ekosystemów w obrębie planowanego
użytku.
funkcjonalnie nie naruszają przepisów, jakie zgodnie z ustawą o ochronie przyrody
mogą być wprowadzone na terenie planowanego użytku ekologicznego „Zielone
Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
340
proeko
12. DZIAŁANIA MAJACE NA CELU ZAPOBIEGANIE,
OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ
NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ PRZEDSIĘWZIĘCIA NA
ŚRODOWISKO ORAZ ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE
(opracowanie zbiorowe)
12.1. Działania zapobiegawcze i działania ograniczające
oddziaływanie
12.1.1. Etap budowy
1. Ograniczenie skutków likwidacji chronionych gatunków roślin
W stosunku do gatunków roślin objętych ochroną ścisłą, jak też częściową,
istnieją zestawy zakazów, wymienione w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia
9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochrona
gatunkową (Dz. U. Nr 168, poz. 1764). Obejmują one m.in. zakaz zrywania i
niszczenia, jak też zakaz niszczenia ich siedlisk i ostoi. Przy realizacji
przedsięwzięcia nie będzie możliwe uniknięcie zniszczenia grupy okazów kilku
gatunków objętych ochroną, jak np. dzięgiel litwor nadbrzeżny i aster solny,
rosnących na brzegach wskazanych do budowy nowych nabrzeży. Nakłada to na
inwestora obowiązek wystąpienia do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w
Gdańsku (Regionalnego Konserwatora Przyrody w Gdańsku) o zgodę na takie
działania, ze wskazaniem wszystkich szczegółowych ich uwarunkowań. Zarówno
dzięgiel litwor nadbrzeżny, jak i aster solny, nie są gatunkami trwałymi (zdrewniałymi
lub bylinami) lecz wymieniane są w literaturze, jako rośliny dwuletnie (por. np. Szafer
i in. 1976, Rutkowski 1998). Możliwe więc będzie, po uzyskaniu odpowiedniej zgody,
np.:
1) przesadzenie okazów jednorocznych,
2) zebranie nasion okazów drugorocznych – kwitnących i owocujących, a potem
kończących swój byt – i wysianie w dogodnych miejscach nad Wisłą.
2. Ograniczenie skutków wycinki drzew i krzewów
W trakcie prac związanych z remontami nabrzeży wzdłuż Martwej Wisły usunięte
zostaną drzewa (27 szt.) i krzewy (678 m2). W związku z tym zaleca się :
3) przeprowadzenie oceny czy drzewa i krzewy przeznaczone do usunięcia nadają
się do przesadzenia – jeżeli tak przesadzić je a nie wycinać.
Na usunięcie (wycięcie lub przesadzenie) drzew i krzewów nieowocowych o
wieku powyżej 5 lat należy uzyskać pozwolenie Prezydenta Miasta Gdańska.
3. Ograniczenie strat zoobentosu w pogłębianych korytach rzek
Zaleca się przeprowadzenie bagrowania w sposób umożliwiający przeżycie
organizmom zoobentosowym. W przypadku planowanego, całkowitego wybrania
osadów dennych do planowanej technicznej głębokości toru, bezkręgowce dna i
tworzona przez nie biomasa, będąca bazą pokarmową dla ryb i ptaków, zostaną
całkowicie wyeliminowane. Główne taksony tworzące biomasę tego rejonu to Bivalvia
i Polychaeta. Żyją one w górnych warstwach osadu, zagrzebane na głębokości ok. 510 cm, niektóre gatunki małży zagrzebują się nawet do 30 cm pod powierzchnią dna.
341
proeko
W celu minimalizacji negatywnego wpływu na zoocenozy denne Martwej Wisły (i
Wisły Śmiałej w związku z realizacją przedsięwzięcia powiązanego funkcjonalnie), a
także zwiększenia szans na szybszą i skuteczniejszą rekolonizację zdegradowanego
fragmentu dna rzeki, proponuje się następujące postępowanie przy pracach
bagrowniczych:
1) dokonanie zdjęcia wierzchniej warstwy osadu, o miąższości ok. 30 cm, na
określonym odcinku toru. Ściąganie warstwy dna powinno odbywać się
precyzyjnie, np. czerpaczem dna, fragment po fragmencie, pod stałym nadzorem
pod wodą (np. kamera podwodna, płetwonurek) jak i na wodzie (wykwalifikowany
personel, utrzymywanie pozycji),
2) porcje osadu wraz ze zwierzętami powinny być składowane na przygotowanej
jednostce (np. barka), gdzie powinny być delikatnie wykładane. Zawartość
czerpaczy, powinna być odkładana na barce obok siebie, w celu uniknięcia
przysypania większą warstwą osadu i spowodowania uszkodzeń mechanicznych
organizmów. W barce powinna znajdować się woda (zaburtowa), tak aby
przykrywała ona złożony osad wraz z organizmami. Prace transportowania i
wykładania na barkę czerpaczy z osadem, powinny odbywać się precyzyjnie i pod
kontrolą biologa,
3) osad ze zwierzętami powinien być szybko (czas przebywania osadu wraz ze
zwierzętami na barce nie powinien przekraczać 2-4godzin) przetransportowany
na obszar toru wodnego, wcześniej pogłębiony do planowanej, technicznej
głębokości (+20-30 cm na uzupełnienie osadem z bentosem). Na odcinku
odpowiadającym powierzchni zebranej wierzchniej części osadu, należy
przełożyć zmagazynowany na barce osad wraz z organizmami. Czynność tą
należy wykonywać precyzyjnie, np. poprzez przekładanie czerpaczem na dno,
bądź o ile jest to technologicznie możliwe, poprzez delikatne i precyzyjne
sklapowanie wierzchniej warstwy osadu na przygotowane dno. Procedura ta jest
kluczowa dla przeżycia zgromadzonych organizmów i powinna odbywać się jak
najdelikatniej i również pod ścisłą kontrolą biologa,
4) czynności określone w p. 1 – 3 należy sukcesywnie wykonać na całym odcinku
planowanego toru wodnego, gdzie planowane jest pogłębianie dna.
Osady które będą tworzyły nowe dno, będą w większości piaszczyste, więc jako
dno typu miękkiego, będą stanowiły dobre podłoże do rozwoju przeniesionych
gatunków bentosowych. Zebrana wierzchnia warstwa osadu zawierała będzie
również frakcje muliste, co sprzyjać będzie gatunkom ryjącym, preferującym taki typ
dna. Straty w organizmach są nieuniknione, i poprzez należyte prowadzenie prac
można je zminimalizować. Trudno powiedzieć jaki będzie sukces przeżycia
przenoszonych organizmów bentosowych, jednakże każdy odsetek zwierząt, które
przeżyją, zwiększy szansę na szybszą rekolonizację zdegradowanych obszarów,
oraz przełoży się na jakość i ilość dostępnej bazy pokarmowej dla wyższych
poziomów łańcucha pokarmowego - ryb i ptaków.
4. Ograniczenie strat populacji zmieraczka plażowego
Zasypywanie plaży refulatem w rejonie występowania zmieraczka plażowego
Talitrus saltator (gatunek pod ścisłą ochroną), może zakłócić tryb życia tego
wrażliwego na zakłócenia środowiskowe gatunku. W związku z tym należy:
1) przed rozpoczęciem zasilania w piasek wykonać rozpoznanie czy zmieraczek
występuje na danym odcinku plaży.
342
proeko
2) Jeżeli występuje wykonać prace w okresie zimowym, gdy zmieraczek plażowy,
przebywa zagrzebany w osadzie u podnóża wydmy,
3) w trakcie refulacji należy zwrócić uwagę na konieczność zachowania strefy
buforowej kilka metrów przed czołem wydmy.
Po okresie refulacji i stabilizacji plaży, na wiosnę osobniki tego gatunku, będą
mogły zasiedlić nowo usypaną plażę.
5. Ograniczenie oddziaływania na ichtiofaunę
W związku ze stwierdzonym, potencjalnym, negatywnym wpływem budowy toru
wodnego i nabrzeży na ichtiofaunę Martwej Wisły i Motławy należy podjąć działania
ograniczające oddziaływanie, w zakresie prowadzenia prac w określonym poniżej
reżimie czasowym:
1) dla Motławy: prace z zakresu czyszczenia dna i rozbiórki nabrzeży wykonać w
okresie kwiecień – wrzesień, ze względu na migrację tarłową w pozostałym
okresie minoga rzecznego i troci wędrownej do systemu Motławy; straty
wynikające z zakłócenia tarła pozostałych gatunków ryb w miesiącach
wiosennych i letnich będą nieco słabiej odczuwalne, ponieważ rozpatrywany
odcinek rzeki skolonizowany zostanie przez ryby pochodzące z tarła odbytego
powyżej w biegu Motławy; zakłócenia migracji tarłowej troci wędrownej i minoga
rzecznego (gatunek chroniony), szczególnie w przypadku prac trwających ponad
jeden sezon, mogłyby mieć poważniejsze reperkusje;
2) dla Martwej Wisły: prace z akresu pogłębiania toru wodnego wykonać w okresie
październik – marzec, ze względu na wiosenno – letnie tarło występujących w
tych akwenach gatunków ryb i późniejszy konieczny czas na odrost narybku do
stadiów charakteryzujących się wyższą przeżywalnością (narybek jesienny),
prace wykonać z wyłączeniem godzin nocnych, ze względu na migracje tarłowe
minoga rzecznego.
Ponadto nalezy:
3) zastosować technologię pogłębiania maksymalnie ograniczającą zmętnienie
wody,
4) zaniechać składowania urobku w sąsiedztwie Przekopu Wisły w okresie migracji
tarłowej troci wędrownej i łososia, tj. w okresie wrzesień – styczeń,
5) stosować materiały posiadające aprobaty oraz świadectwa PZH,
6)
prowadzić wszelkie prace pod specjalistycznym nadzorem biloga
środowiskowego.
6. Ograniczenie oddziaływania na awifaunę
Aby zminimalizować wpływ prowadzonych prac na ptaki gniazdujące w rejonie
inwestycji (koryto i bezpośrednie sąsiedztwo Martwej Wisły oraz okolice Wisły
Śmiałej: rezerwat „Ptasi Raj” oraz planowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy”,
nie dotyczy ujściowego odcinka Motławy) należy:
1) termin prowadzenia prac ustalić tak, aby nie zakłócały one lęgów ptaków.
Najlepszy termin to okres od początku października, do końca lutego.
Jednocześnie jest to również najodpowiedniejszy termin na klapowanie urobku
piaszczystego, gdyż przypada pod koniec wędrówki jesiennej ptaków z rzędu
343
proeko
siewkowych i przed ich wędrówką wiosenną. Prace prowadzone w tym okresie
nie powinny utrudniać wędrującym ptakom żerowania na plażach.
Najlepszy wariant składowania urobku piaszczystego, jak już wykazano (zob.
rozdz. .7.1.3.) to wariant III – składowanie na wschód od Przekopu Wisły. Jednakże
konieczne jest:
2) odsunięcie miejsca składowania piasku jak najdalej od granic rezerwatu i
jednocześnie obszaru Natura 2000 „Ujście Wisły” PLH220044. Minimalna
odległość to 2.000 metrów. Zmniejszy to zasadniczo wpływ prac związanych ze
składowaniem urobku na ptaki wędrujące i zimujące w granicach rezerwatu
„Mewia Łacha” i obszaru PLH220044. oraz w ich bliskim sąsiedztwie.
7. Minimalizacja likwidacji szuwarów
Nie przewiduje się specjalnych działań zapobiegawczych i ograniczających dla
ochrony herpetofauny i teriofauny. Wskazane jest jedynie:
1) ograniczenie do minimum ubytków nadbrzeżnych szuwarów (zwłaszcza
trzcinowisk) i zarośli, stanowiących siedliska płazów.
8. Zapopieganie zanieczyszczeniom środowiska wodnego
Prace hydrotechniczne prowadzić w sposób zapewniający uniknięcie
zanieczyszczeń, zarówno odpadami stałymi jak i ciekłymi:
1) przed przystąpieniem do prac czerpalnych przeprowadzić badania jakości osadów
w zasięgu planowanych torów wodnych i prac czyszczeniowych, w celu
określenia, czy są one zanieczyszczone oraz określić sposób ich składowania;
2) odpady powstałe podczas prac budowlanych należy segregować i składować w
wydzielonych miejscach, zapewniając ich regularny odbiór przez uprawnione
podmioty.
3) podczas prac budowlanych zapobiegać przedostawaniu się do wód
powierzchniowych substancji ropopochodnych z maszyn i urządzeń,
4) usuwać natychmiast wszelkie zanieczyszczenia z powierzchni wody i dna rzeki,
5) wyposażenie w sprzęt służący ograniczeniu lub usuwaniu zanieczyszczeń
jednostki pływające, biorące udział w pracach budowlanych,
6) opracować szczegółową procedurę reagowania w sytuacjach zanieczyszczenia
wód.
9. Zapobieganie zanieczyszczeniom odpadami środowiska lądowego
W trakcie budowy wytwarzane będą odpady, związane z funkcjonowaniem
zaplecza budowlanego (zob. rozdz. 9.2.6.), w związku z czym:
1) jednostki wykonujące prace budowlane muszą zdawać materiały zaolejone,
odpady ropopochodne oraz ścieki i odpady bytowe do portowych urządzeń
odbiorczych w Porcie Gdańsk lub Gdynia,
4) odpady socjalne należy zbierać w wydzielonych kontenerach – muszą być one
odbierane przez firmy posiadające stosowne zezwolenia w zakresie
gospodarowania tego typu odpadami i wywiezione do ZZO w „Szadółki” lub
Łężyce” (z jednostek zawijających do Portu Gdynia,
5) gospodarkę odpadami należy prowadzić pod kontrolą Inwestora przedsięwzięcia.
344
proeko
10. Ograniczenie uciążliwości aerosanitarnych i akustycznych dla ludzi
Podczas budowy w podwyższonym stopniu będą występować emisje gazowe do
atmosfery oraz hałas. Po zakończeniu prac poziom hałasu oraz stan powietrza
atmosferycznego powrócą do poziomu sprzed rozpoczęcia prac. W celu
ograniczenia ich uciążliwości, przede wszystkim dla mieszkańców i turystów należy:
1) stosować rozwiązania techniczne i organizacyjne zapewniające maksymalne
ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery (sprawny technicznie sprzęt
spełniający wymagane normy);
2) stosować farby, smary i inne substancje chemiczne nieszkodliwe dla środowiska
oraz dobrać materiały budowlane spełniające warunki wytrzymałościowe budowli i
jednocześnie nieszkodliwe dla środowiska, zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie ograniczeń zakazów lub
warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i
preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów (Dz. U. z 2004 r. nr
168 poz. 1762 z późniejszymi zmianami);
3) ze względu na sąsiedztwo terenów zabudowy mieszkalno-rekreacyjnej z
planowaną inwestycją, prace związane z dużą emisją hałasu (np. prace
rozbiórkowe obiektów budowlanych i stosowanie kafarów) prowadzić jedynie w
porze dziennej, tj. w godzinach 6.00-22.00. W rejonie ujściowego odcinka
Motławy, w zasięgu historycznego centrum miasta (wpis do rejestru zabytków),
prace budowlane wykonać poza okresem letniego szczytu turystycznego, tj. poza
okresem czerwiec – wrzesień.
11. Ograniczenie wpływu drgań podłoża na obiekty zabytkowe i inne dobra
materialne
Należy zastosować technologię prac rozbiórkowych i budowlanych eliminującą
drgania podłoża. W skrajnych przypadkach prace rozbiórkowe wykonać ręcznie, bez
użyci a narzędzi mechanicznych, a prace budowlane z użyciem lekkiego (ręcznego)
sprzętu zmechanizowanego.
Reasumując, pożądane okresy wykonania prac budowlanych wynikające z
różnych, ww. ograniczeń, to:
 Martwa Wisła:
- rozbiórka nabrzeży i pogłębianie toru wodnego: październik – luty;
- budowa nabrzeży – cały rok;
 ujściowy odcinek Motławy:
- rozbiórka nabrzeży i czyszczenie dna: kwiecień – maj w zasięgu wpisu do
rejestru zabytków, na pozostałym obszarze kwiecień - wrzesień;
- budowa nabrzeży: październik – maj w zasięgu wpisu do rejestru zabytków, na
pozostałym obszarze cały rok;
 refulacja plaż w przypadku występowania zmieraczka plażowego Talitrus saltator
(gatunek pod ścisłą ochroną): grudzień – marzec.
345
proeko
12.1.2. Etap eksploatacji
Na etapie użytkowania torów wodnych należy minimalizować skutki wynikające z
przepływu jednostek pływających. Dotyczą one generowania fal i przede wszystkim
potencjalnego zanieczyszczenia środowiska wodnego i brzegowego, zwłaszcza w
sytuacji poważnej awarii. W związku z tym należy wdrożyć:
1. Ograniczenie wysokości fali wytwarzanej przez jednostki pływające:
1) opracować algorytm określający wysokość wytwarzanej fali, w zależności od
parametrów jednostki pływającej – jej długości, szerokości, zanurzenia i mocy
silnika oraz w efekcie należy określić dopuszczalną prędkość jednostek różnych
typów pływających na torze wodnym, tak aby wysokość wytwarzanej przez nie
fali nie przekraczała 0,3 m – prędkości te należy usankcjonować Zarządzeniem
Zarządu Portu Gdańsk.
1)
2. Ograniczenie prawdopodobieństwa pojawiania się gatunków obcych
w celu ograniczenia prawdopodobieństwa pojawiania się gatunków obcych w
rzekach, należy ściśle przestrzegać określonych w prawie zasad pozbywania się
wód balastowych oraz zęzowych, a także procedur związanych z czyszczeniem
z organizmów żywych kadłubów i lin - obszar pozbawiony fauny (tory wodne
Martwej i Śmiałej Wisły po ich wybudowaniu) będzie szczególnie wrażliwy na
pojawianie się gatunków obcych, które jako jedne z pierwszych mogą
kolonizować niezamieszkałe siedliska,
3. Stymulacja rozwoju szuwarów i zarośli
Nie przewiduje się specjalnych działań zapobiegawczych i ograniczających dla
ochrony herpetofauny i teriofauny. Wskazane jest jedynie:
1) umożliwienie regeneracji szuwarów (zwłaszcza trzcinowisk) i zarośli w miejscach
niezajętych przez nowo powstałą infrastrukturę, jako siedlisk płazów.
4. Zapobieganie i ograniczenie skutków poważnych awarii
Najbardziej istotnym zagrożeniem dla przyrody w rejonie inwestycji jest
potencjalne zanieczyszczenie substancjami chemicznymi (w tym ropopochodnymi),
pochodzącymi z jednostek pływających (głównie z chemikaliowców), korzystających
z torów wodnych. Ewentualna poważna awaria – rozlew substancji ropopochodnych
– może doprowadzić do katastrofy ekologicznej na dużym akwenie i jego brzegach,
w tym w rezerwatach przyrody „Ptasi Raj” i „Mewia Łacha” oraz na obszarach Natura
2000 „Ostoja w ujściu Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka
Pucka” PLB220005.
W związku z powyższym należy:
1) opracować szczegółowy plan reagowania w przypadku skażenia wód rzek i Zatoki
Gdańskiej.
Zagadnienie zwalczania zanieczyszczeń na morzu uregulowane jest
rozporządzeniem w/s organizacji i sposobu zwalczania zagrożeń i
zanieczyszczeń z 2002 r. (Dz. U. Nr 239 poz. 2026).
Zgodnie z tym rozporządzeniem opracowany został Krajowy Plan Zwalczania
Zagrożeń i Zanieczyszczeń na Morzu zatwierdzony przez Ministra Infrastruktury
346
proeko
(załącznik 4), w którym znajdują się procedury postępowania na wypadek
rozlewu oraz wykaz sił i środków. Za wykonywanie planu na wodach RP (w tym
Zatoka Gdańska) odpowiedzialna jest Morska Służba Poszukiwania i
Ratownictwa (SAR). Na wodach portowych zarządy portów zobowiązane są do
opracowania planów zwalczania zanieczyszczeń wód portowych, który
zatwierdzany jest przez Dyrektora Urzędu Morskiego a uzgadniany z Służbą SAR
oraz Państwowa Strażą Pożarną. Taki plan portowy stanowi element Planu
Krajowego SAR. Dla Portu Gdańsk istnieje opracowany i zatwierdzony plan z
2004 r. (załącznik 5).
2) wskazać jednostki odpowiedzialne za pokrycie wszelkich kosztów i
przeprowadzenie akcji pomocy skażonym ptakom i innym zwierzętom – pomocy
polegającej na odłowieniu osobników skażonych ich przywróceniu do życia w
naturze.
5. Zabezpieczenie przed skażaniem rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”
substancjami chemicznymi (w tym ropopochodnymi)
1) podwyższenie i uszczelnienie grobli oddzielającej „Ptasi Raj” do wysokości 1,5-2
m n.p.m., w celu eliminacji zagrożenia przelewu zanieczyszczonych wód rzeki do
rezerwatu; podwyższenie, a tym samym poszerzenie grobli należy wykonać od
strony rzeki,
2) w ciągu grobli znajdują się przepusty, których zadaniem jest umożliwienie
wymiany wód między jez. Ptasi Raj a Wisłą Śmiałą – w związku z podwyższeniem
grobli należy je wymienić na wyższe i zapewnić możliwość techniczną ich
natychmiastowego, automatycznego (bez konieczności bezpośredniego udziału
człowieka) zamykania, w przypadku zanieczyszczenia wód Wisły Śmiałej lub
pobliskich wód Zatoki Gdańskiej).
12.2. Kompensacja przyrodnicza
1. Kompensacja skutków oddziaływania na chronione siedlisko Natura 2000
Przedsięwzięcie >Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap
II – przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie< nie spowoduje
znaczącego oddziaływania na obszary Natura 2000. Oddziaływanie takie spowoduje
natomiast przedsięwzięcie powiązane funkcjonalnie. >Wykonanie toru wodnego na
odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku< w
odniesieniu do obszaru „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044, gdzie wystąpi:

przekształcenie (okresowa likwidacja) siedliska 1130 (estuaria), obejmujące ok.
38% powierzchni koryta Wisły Śmiałej (nie wystąpi znaczące oddziaływanie na
siedliska priorytetowe) i przekształcenie to wymaga kompensacji przyrodniczej;

ubytek biomasy makrozoobentosu w Wiśle Śmiałej o 37,4 % (baza pokarmowa
ryb i ptaków) – w rozdz. 12.1.1. (p. 3) przedstawiono sposób minimalizacji tego
oddziaływania.


Jako kompensację znaczącego oddziaływania na siedlisko 1130 proponuje się:
wspólfinansowanie przez Urząd Morski w Gdyni, w porozumieniu ze Związkiem
Międzygminnym Zatoki Puckiej, zarybiania Zatoki Puckiej w wysokości minimum
0,5 mln złotych;
sfinansowanie przez Urząd Morski w Gdyni biologicznej inwentaryzacji Ryfu Mew
w latach 2011-2012.
347
proeko
2. Kompensacja likwidacji chronionych gatunków roślin
Celowe i możliwe jest stworzenie warunków na terenie po wybudowaniu
nabrzeży, dla wprowadzenia wybranych gatunków roślin, jak np. taksonów
chronionych, wcześniej stamtąd usuniętych (dotyczy to zwłaszcza: dzięgla litwora
nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis, astra solnego Aster tripolium,
mlecznika nadmorskiego Glaux maritima.dzięgiel litwor), ewentualnie też innych
rodzimych gatunków nadwodnych z tego terenu, dla wzbogacenia odradzającej się
roślinności lub też świadomie kreowanej przez człowieka. Można to uczynić przez:
1) dobranie odpowiednich konstrukcji nabrzeży lub ich wybranych fragmentów, tak
aby umożliwiały lepszy rozwój płatów halofilnych zespołów, niż nawet ma to
miejsce obecnie. Niektóre z takich miejsc mogłyby spełniać rolę edukacyjną i
ozdobną (np. tak okazałe i malownicze rośliny, jak dzięgiel litwor nadbrzeżny i
aster solny) a także jako atrakcja turystyczna (np. zaopatrzone w tabliczki z
nazwami zespołów roślinnych i gatunków oraz objaśnieniem ich rzadkości, oraz
specyfiki i roli nad Wisłą). Niewiele jest w kraju miejsc, gdzie można w mieście z
bliska oglądać nadmorskie zespoły solniskowe i rzadkie gatunki roślin, które je
tworzą,
2) innym rozwiązaniem jest wyznaczenie i ochrona zastępczych miejsc o
odpowiednich atrybutach środowiskowych dla halofitów występujących w strefie
nabrzeży.
3. Kompensacja skutków wycinki drzew i krzewów
W trakcie prac związanych z remontami nabrzeży wzdłuż Martwej Wisły usunięte
zostaną drzewa (27 szt.) i krzewy (678 m2). drzewa i krzewy, będące potencjalnym
miejscami lęgowymi dla chronionych gatunków ptaków. W związku z powyższym
zaleca się :
1) przeprowadzenie w rejonie inwestycji nasadzeń drzew i krzewów w liczbie
dwukrotnie większej niż liczba usuniętych okazów,
2) rozwieszenie pod kontrolą ornitologa w bezpośrednim sąsiedztwie rejonu
inwestycji 50 profesjonalnie wykonanych budek lęgowych dla ptaków.
4. Kompensacja skutków oddziaływania na ichtiofaunę
Usunięcie znacznej powierzchni żerowisk ryb może spowodować, jak wykazano
w ocenie wpływu przedsięwzięcia na ichtiofaunę (zob. rozdz. 9.3.4.4.), poprzez
wzrost konkurencji pokarmowej, zwiększenie śmiertelności i obniżenie tempa wzrostu
ryb w obrębie akwenu. Konsekwencją prowadzonych prac może być wycofanie się
ze środowiska wodnego wielu gatunków, w rezultacie czego nastąpi zmiana modelu
sieci troficznej ichtiofauny. Odtworzenie siedliska przez rekolonizację organizmów
stanowiących pokarm ryb, może potrwać nawet do kilku lat. W przypadku
zachowania zasobów pokarmowych, lub szybkiej rekolonizacji dna przez bentos,
przy ciągłym występowaniu czynnika powodującego zmniejszenie efektywności tarła,
możliwa będzie kompensacja przez:
1) budowę sztucznych tarlisk jako kompensację zlikwidowanych tarlisk gatunków
ryb indyferentnych (np. sandacza) w wyniku uporządkowania podwodnego
otoczenia remontowanych nabrzeży przez usunięcie gruzu, starych pali itd.
(brakuje danych na temat ich rozmieszczenia, wielkości i zatem pojemności) – w
celu wykonania sztucznych tarlisk zatapia się tzw. krzesliska,
348
proeko
2) przeprowadzenie zabiegu zarybiania - uzyskanie danych dotyczących gatunku, i
sortymentu materiału zarybieniowego, jak również wielkości i miejsca zarybienia,
będzie możliwe i pożądane dopiero po określeniu wpływu zakończonej inwestycji
na ichtiofaunę; uchwycenie całościowego obrazu zmian środowiskowych
związanych z inwestycją, wymaga uwzględnienia monitoringu zarówno przed
inwestycją, jak i po jej
12.3. Rozwiązania alternatywne
Budowa toru wodnego jest przedsięwzięciem specyficznym. Lokalizacja inwestycji
na rzece uniemożliwia przyjęcie alternatywnych rozwiązań przebiegu toru bez
ingerencji w kształt koryta rzeki. Takie rozwiązanie dla przedsięwzięcia będącego
przedmiotem „Raportu...” , ze względu na ogromny wpływ na środowisko
przyrodnicze, nie było brane pod uwagę.
Alternatywne rozwiązania planowanego przedsięwzięcia mogą dotyczyć:
1) wykorzystania innej trasy przebiegu toru wodnego (nie przez Wisłę Śmiałą),
2) wykorzystania innych rodzajów transportu, co oznaczałoby częściową lub
całkowitą rezygnację z przedsięwzięcia,
3) innej technologii prowadzenia prac przy pogłębianu torów wodnych oraz
zastosowanego sprzętu,
4) wyboru innego odcinka brzegu Zat. Gdańskiej do zasilania czystymi piaskami z
pogłębiania toru wodnego.
Ad. 1)
Inne trasy przebiegu toru wodnego prowadzącego na Martwą Wisłę na
odcinku między Kanałem Płonie a ujściem Motławy i na Motławę to:
a) z Zatoki Gdańskiej Przekopem Wisły, przez śluzę w Przegalinie (wymagałaby
przebudowy) na Martwą Wisłę i nią dalej przez Kanał Płonie – zaleta przyrodnicza
tego rozwiązania to ominięcie Wisły Śmiałej z koncentracją form ochrony przyrody
(ujście Wisły Śmiałej jest ostatnim w Polsce seminaturalnym ujściem dużej rzeki
do morza), a wady to występowanie form ochrony przyrody w ujściu Przekopu
Wisły, jednak ujście to zapewne i tak będzie przekształcone w związku z
realizacją „Programu przeciwpowodziowego zabezpieczenia Żuław (budowa
kierownic, pogłębienie, likiwidacja części piaszczystych wysp) i konieczność
pogłębienia toru wodnego na całej Martwej Wiśle; pod względem ekonomicznym
rozwiązanie na pewno droższe (dłuższy odcinek rzeki do pogłębiania i
przebudowa śluzy w Przegalinie), niż będące przedmiotem „Raportu...”;
b) z Zatoki Gdańskiej ujściem Matrwej Wisły pod istniejącymi mostami po ich
przebudowie lub likwidacji i zastąpieniu tunelem (-ami) – zalety przyrodnicze tego
rozwiązania to ominięcie Wisły Śmiałej z koncentracją form ochrony przyrody,
wady przyrodnicze nie występują; pod względem ekonomicznym rozwiązanie
zapewne astonomicznie drogie ze względu na przebudowę mostów lub ich
likwidację i zastąpienie tunelem (-ami), pomimo oszczędności wynikających z
braku konieczności przebudowy Kanału Płonie.
Ad. 2)
Wykorzystanie innych rodzajów transportu polegałoby na wykorzystaniu
np. Portu Północnego do przeładunku surowców/produktow skąd:
349
proeko
a) surowce/produkty stałe, przeładowane na barki, transportowane byłyby
głównym ujściem Martwej Wisły na jej odcinek między ujściem Motławy a
Kanałem Płonie,
b) surowce gazowe i płynne transportowane byłyby rurociągami,
c) wszystkie rodzaje surowców/produktów moglyby być transportowane
wahadłowo pociągami.
Ad. 3)
Inna technologia prac - dla zminimalizowania zagrożeń negatywnego
oddziaływania robót pogłębiarskich na środowisko ważne jest zastosowanie
najlepszej dostępnej technologii - tzw. BAT. Polega ona na odpowiednim doborze
sprzętu pogłębiarskiego, który odpowiada współczesnemu poziomowi techniki oraz
na stosowaniu ekologicznych technik czerpania.
Realizacja robót pogłębiarskich przebiega etapowo: począwszy od odspajania
urobku z dna, jego podnoszenia i transportu, a w końcowym okresie jego odłożenia
na miejsce składowania. Podczas wykonywania prac pogłębiarskich dno zostaje
wzruszone, co prowadzi do rozprzestrzeniania się osadów dennych wraz z
zanieczyszczeniami w nich zawartymi. Cząstki materiału z dna zostają zawirowane i
rozpuszczają się w wodzie prowadząc do jej zmętnienia.
Istnieje kilka alternatywnych metod prowadzenia robót czerpalnych przy użyciu
różnego rodzaju sprzętu i technik czerpania w tym również proekologicznych.
Proekologiczne techniki czerpania urobku, zapewniają: zminimalizowanie ilości
urobku przedostającego się do wody tworzącego jej zmętnienie, minimalizację
czasu pozostawania osadu dennego w stanie zmniejszonej konsolidacji,
minimalizację turbulencji powstałych w pobliżu miejsca prowadzenia prac.
Poniżej przedstawiono charakterystykę rodzajów i poszczególnych typów sprzętu
używanego do prac pogłębiarskich, ze szczególnym zwróceniem uwagi na
współczesne rozwiązania proekologiczne.
Pogłębiarki chwytakowe (jednoczerpakowe)
Z uwagi na małe wydajności pogłębiarki takie mogą być stosowane jako
uzupełniające do prac pogłębiarskich prowadzonych na torze wodnym, w
szczególności nadają się do prac pogłębieniowych w portach bezpośrednio przy
liniach cumowniczych nabrzeży itp.
Zasada działania pogłębiarki chwytakowej polega na tym, że otwarty chwytak
opuszczany jest swobodnie na dno (linowy) lub hydraulicznie (koparka), chwytak
zamyka się wraz z urobkiem. Po podniesieniu i dokonaniu obrotu następuje
przesypanie urobku do ładowni szalandy.
Pod względem kształtu chwytaków rozróżnia dwa ich typy: chwytaki łyżkowe i
chwytaki dwuszczękowe. Przyczyną zmętnienia przy tym rodzaju pogłębiana jest
przemieszczanie się napełnionego chwytaka w wodzie i związany z tym przepływ
wody przez urobek. Chwytak przemieszcza się szybko przez wodę, osad jest
wypłukiwany i przedostaje się do otoczenia. Szczególna trudność w zastosowaniu
chwytaka łyżkowego polega na tym, że łyżka musi być prowadzona dokładnie
poziomo, gdy jest przemieszczana przez wodę.
Istnieją proekologiczne pogłębiarki chwytakowe, ze specjalnym, szczelnym
chwytakiem łyżkowym. Przez ruchomą klapę możliwe jest kompletne zamknięcie
chwytaka łyżkowego, dzięki czemu kontakt osadu z wodą zredukowany zostaje do
minimum. To sprawia, że ten chwytak wyjątkowo nadaje się do pogłębiania w
350
proeko
materiale osadowym. Dodatkową zaletą tej pogłębiarki jest precyzyjny system
pozycjonowania i możliwość pracy w trudno dostępnych miejscach.
Inny rodzaj proekologicznego chwytaka to chwytak dwuszczękowy, wykonany w
taki sposób, aby krawędzie tnące pozostawały zawsze na jednej wysokości. W ten
sposób możliwe jest kopanie na dokładnie takiej samej głębokości i dzięki temu
potrzebna jest mniejsza ilości urobku do uzyskania głębokości zadanej. Poza tym
chwytak jest tak skonstruowany, że w stanie zamkniętym jest kompletnie szczelny. W
ten sposób skutecznie zminimalizowane zostaje przedostawanie się osadu do
otoczenia.
Pogłębiarka chwytakowa jest najmniej inwazyjną techniką fazy odspajania gruntu.
Występujący tu proces odspajania mechanicznego powoduje, że obszar w którym
dochodzi do minimalnych zmian warunków gruntowych w dnie ogranicza się
praktycznie do obszaru pracy chwytaka. Fazie odspajania gruntu towarzyszy
minimalna turbulencja. Faza podnoszenia
odspojonego urobku przy zastosowaniu
zamkniętych chwytaków jest również stosunkowo bezpieczna dla środowiska.
Poprzez szczelne zamknięcie chwytaków w minimalnym zakresie występuje proces
gubienia osadu w trakcie jego podnoszenia.
Podsumowując, pogłębiarki chwytakowe z dodatkowymi zabezpieczeniami są
mało szkodliwe dla środowiska, jednak ich główną wadą jest mała wydajność.
Fot. 24 Pogłębiarka chwytakowa z łyżką z klapą
351
proeko
Fot. 15 Pogłębiarka chwytakowa z łyżką pogłębiająca z klapą (ruchomą klapą
możliwe jest kompletne zamknięcie chwytaka łyżkowego, dzięki czemu
kontakt osadu z wodą zredukowany zostaje do minimum - to sprawia, że ten
chwytak wyjątkowo nadaje się do pogłębiania w materiale osadowym)
Fot. 26
Pogłębiarka z poziomo zamykającym się chwytakiem
352
proeko
Pogłębiarki kubłowe-wieloczerpakowe
Pogłębiarki wieloczerpakowe – w przeszłości podstawowy sprzęt pogłębiarski,
ze względu na zasadę działania powoduje większe zagrożenia dla środowiska niż
pogłębiarki chwytakowe. W fazie odspajania gruntu obydwie pogłębiarki zachowują
się podobnie natomiast w fazie podnoszenia następują większe możliwości gubienia
urobku (otwarte kubły, turbulencja) i większa podatność na upłynnianie
zanieczyszczeń w wyniku wzmożonej aktywności prądów wodnych i falowania.
Niewątpliwą zaletą tych pogłębiarek jest ich znacznie większa wydajność.
Istnieją również pogłębiarki wieloczerpakowe dostosowane do proekologicznego
pogłębiania. Pogłębiarki proekologiczne powinny posiadać poniższe cechy:
 wysoki poziom automatyzacji zapewniający precyzyjność i efektywność pracy
 taśmę czerpakową zbudowaną z elementów łańcucha gąsienicowego
zapewniającą bardzo niski poziom hałasu
 niewielkie czerpaki (efektywne wypełnienie nawet przy niewielkich głębokościach
czerpania i cienkich warstwach zbierania)
 hydrauliczny napęd
 osłony akustyczne, przeciwrozbryzgowe i przeciwturbulencyjne
 instalacja spłukiwania czerpaków
 czerpaki z otworami (lepsze wypełnienie, brak wtłaczania powietrza – niższa
turbulencja
Fot. 27
Pogłębiarka wieloczerpakowa z zabudowaną taśmą czerpakową
353
proeko
Rys. 45
Schemat pogłębiarki wieloczerpakowej z zabudowaną taśmą czerpakową
Fot. 28
Pogłębiarka wieloczerpakowa z zabudowaną taśmą czerpakową
354
proeko
Rys. 46 Schemat pogłębiarki
czerpakową
wieloczerpakowej
z
zabudowaną
taśmą
Pogłębiarki ssące
Działanie pogłębiarki ssącej (hydrauliczna metoda podnoszenia) polega na tym,
że urobek zasysany jest wraz z wodą przez pompę i transportowany rurociągiem
tłocznym do szalandy, bądź bezpośrednio rurociągami na wskazane miejsce
odkładu. Pogłębiarki te należy zaliczyć (tak w przypadku pogłębiarki ssącej ze
spulchniaczem mechanicznym, jak i hydraulicznym) generalnie do najbardziej
proekologicznych metod pogłębiania. Podnoszenie urobku odbywa się za
pośrednictwem ssaka wykonanego w postaci odcinka rurociągu biegnącego od
głowicy spulchniającej na pokład pogłębiarki. Taki sposób podnoszenia urobku
gwarantuje, że zarówno ilość gubionego osadu, jak i wprowadzane turbulencje są
praktycznie pomijalne. Wydajność tych pogłębiarek jest również największa.
Dla tego typu pogłębiarek istnieją również szczególne proekologiczne techniki
czerpania, które można osiągnąć stosując:

specjalne głowice pozwalające na zbieranie namułów bez użycia ruchomych
elementów tnących (spulchniacze) i ograniczeniu dostępu wody;

głowice tnące w formie obracającego się wokół osi pionowej koła tnącego
zapobiegając przedostawaniu się urobku do otoczenia oraz jednocześnie
zasysaniu zbyt dużej ilości wody;

głowicy tnące w formie poziomego ślimaka - pogłębiarka ssącą, która dodatkowo
wyposażona jest w przenośnik ślimakowy;
355
proeko

pogłębiarkę ssąco-skrawającą z osłoną spulchniacza dla urabiania gruntów
twardoplastycznych z ograniczeniem dostępu wody.
Fot. 29 Pogłębiarka ssąca z kołową tarczą tnącą
Fot. 30 Pogłębiarka ssąca z głowicą ślimakową tnącą
356
proeko
Fot. 31 Pogłębiarka ssąca bez spulchniacza
Rys. 47 Schemat pogłębiarki ssącej bez spulchniacza
357
proeko
Niezależna od dobranego urządzenia (typu pogłębiarki) metoda
zapobiegania przedostawaniu się osadu do otoczenia wodnego polega na tym,
aby oddzielić miejsce pogłębiania w wodzie za pomocą kurtyn. Kurtyny ochronne z
ciężkich pasów z tworzywa sztucznego przymocowywane są do pływaków, podobnie
jak zapory przed zanieczyszczeniami oleistymi i obciążone przylegają do dna. W
zależności od warunków hydrodynamicznych panujących w akwenie, rozróżnia się
wiele rodzajów kurtyn zabezpieczających, różniących się między sobą materiałem
kurtyn, odpornością na falowanie, prądy, wiatry itp. Dzięki zastosowaniu takich
mechanicznych wygrodzeń, zawiesina osadowa powstająca w miejscu prowadzenia
prac pogłębiarskich nie rozprzestrzenia się poza granicę umiejscowienia kurtyn.
Stosowanie kurtyn jest problematyczne w sytuacjach, gdy zakres robót jest
znaczny np. stosowanie kilku zestawów pogłębiarskich, ponieważ przestawienie
kurtyn jest czasochłonne.
Dla wykonania pogłębienia toru wodnego Martwej Wisły i przedsięwzięcia
powiązanego funkcjonalnie – toru wodnego na Wiśle Śmiałej, w wyniku oceny
różnych wariantów, za preferowany wariant uznano zastosowanie pogłębiarki ssącej
(rozdz. 7).
Ze względu na wymogi zastosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT), przy
czym najlepsza oznacza też proekologiczną, zaleca się wykonanie torów przy
wykorzystaniu alternatywnej metody szczegółowej – proekologicznej, czyli
pogłębiarek ssących z kołową tarczą tnącą lub zastosowanie kurtyn
ochronnych.
Ad. 4)
Z trzech odcinków brzegu Zatoki Gdańskiej przewidzianych do zasilania czystymi
piaskami z pogłębiania toru wodnego w „Raporcie…” w kompleksowej ocenie zalet i
wad wariant III (na wschód od Przekopu Wisły) uznano za najkorzystniejszy pod
względem oddziaływania na środowisko (rozdz. 7.1.3.). Lepszym rozwiązaniem
alternatywnym byłoby zastosowanie zasilania brzegów Zatoki na odcinku od ujścia
Swelinii do morza (granica administracyjna Gdyni i Sopotu) do rejonu Nowego Portu
w Gdańsku, czyli na odcinku najintensywniej wykorzystywanym rekreacyjnie i
jednocześnie pozbawionym form ochrony przyrody.
358
proeko
13. ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH
ZWIĄZANYCH Z PRZEDSIĘWZIĘCIEM (Przewoźniak Maciej)
Istota i systematyka konfliktów w zagospodarowaniu przestrzennym strefy
nadmorskiej w Polsce oraz sposoby przeciwdziałania im omówione są w pracy
Przewoźniaka (2009).
Jak wykazano w rozdz. 8.5., przedsięwzięcie >Modernizacja wejścia do portu
Motławie< przyczyni się w dużym stopniu do przywrócenia Gdańskowi
charakterystycznego dla miast portowych sposobu życia związanego z wodą, a także
do rozwoju wszelkich dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego
powiązanych z nadmorskim położeniem miasta. Stanowi to nadrzędny interes
publiczny mieszkańców nie tylko Gdańska, ale też woj. pomorskiego i całego Kraju.
Przedsięwzięcie m. in.

przyczyni się do rozwoju Portu Gdańsk, a tym samym do rozwoju gospodarczego
miasta i w efekcie wpłynie pośrednio na poprawę jakości życia mieszkańców;

warunkuje dalsze, niezakłócone funkcjonowanie dzielnicy portowo-przemysłowej
Gdańska, położonej wzdłuż Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy;

umożliwi rozwój turystyki wodnej, zarówno publicznej – żegluga przybrzeżna (tzw.
„Biała flota”) jak i prywatnej; możliwe będzie uruchomienie w Gdańsku sieci
tramwajów wodnych oraz rozwój turystycznego zagospodarowania terenów
przybrzeżnych, w tym rozbudowa przystani jachtowych, klubów wioślarskich itp.;

dzięki przebudowie istniejących nabrzeży, częściowo doszczętnie zniszczonych
jeszcze od czasu II wojny światowej, wpłynie na poprawę bezpieczeństwa i
jakości życia mieszkańców terenów nadbrzeżnych;

przyczyni się znacząco do poprawy wizerunku miasta i będzie miało duży wpływ
na powodzenie planowanych działań rewitalizacyjnych w centralnej części
Gdańska, w tym w szczególności na Wyspie Spichrzów.
W związku z powyższym, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że
mieszkańcy Gdańska jak i regionu będą generalnie przychylni realizacji planowanego
przedsięwzięcia.
Lokalne konflikty społeczne mogą wystąpić:

w rejonie Kanału Płonie, gdzie zlikwidowane zostaną 2 budynki mieszkalne i 2
gospodarcze oraz gdzie uciążliwości prac budowlanych będą znaczne;

w rejonie Nabrzeża Szyprów, gdzie zabudowa mieszkalna zlokalizowana jest
blisko brzegu i w związku z tym uciążliwości środowiskowe na etapie budowy
będą znaczne;

w rejonie ujściowego odcinka Motławy, gdzie wzdłuż Długiego i Rybackiego
Pobrzeża znajdują się obiekty mieszkalne i usługowe (przede wszystkim hotele) i
w związku z tym uciążliwości środowiskowe na etapie budowy będą znaczne.
359
proeko
Protest lobbystycznej grupy społecznej
Protest społeczny może także wystąpić ze strony lobbystycznej grupy społecznej,
jaką są wędkarze, zrzeszeni w Polskim Związku Wędkarskim. Protest może powstać
na tle obawy o utratę przez akweny Martwej i Śmiałej Wisły dotychczasowych
walorów wędkarskich. Wg informacji wędkarzy, po wybagrowaniu w latach 70-tych
XX w. Wyspy Krakowiec przez kilka lat połowy wędkarskie ryb w tym rejonie Martwej
Wisły były znikome.
Protesty ekologiczne
Poważne sytuacje konfliktowe mogą wystąpić w przypadku protestu ekologów i
tzw. „ekologów”11 przeciwko prowadzeniu prac budowlanych na terenach
chronionych, w tym na obszarach Natura 2000 i w ich bliskim sąsiedztwie. Protesty
takie miałyby merytoryczne podstawy, w związku z wykazanym znaczącym
oddziaływaniem planowanego przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia do portu
MotławieWykonanie toru wodnego
na odcinku od Kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku<
na obszar Natura 2000. „Ostoja w ujściu Wisły” PLH220044 i potencjalnym
zagrożeniem poważnej awarii – rozlewu substancji ropopochodnych na Wiśle
Śmiałej. Mogłoby to oznaczać katastrofę ekologiczną w rezerwacie przyrody „Ptasi
Raj”, a nawet w rezerwacie „Mewia Łacha” oraz na obszarach Natura 2000 „Ostoja
w ujściu Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły” PLB220004 i „Zatoka Pucka”
PLB220005.
Dlatego zdecydowanie należy zadeklarować, już na etapie projektowym,
wdrożenie działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację
przyrodniczą prognozowanych, negatywnych oddziaływań na środowisko
planowanych przedsięwzięć, zaproponowanych w rozdz. 12.
Konsultacje społeczne
poddane będzie konsultacjom społecznym. W ich ramach niniejszy „Raport…”
zostanie upubliczniony na stronie internetowej Urzędu Morskiego w Gdyni oraz
przeprowadzona zostanie kampania informacyjna (ulotki, plakaty, ogłoszenia w
prasie, spotkanie z mieszkańcami). Sprawozdanie z konsultacji społecznych
stanowić będzie załącznik do „Raportu …”.
11
Ekolog to przedstawiciel dyscypliny nauk biologicznych, której przedmiotem są badania powiązań
między organizmami lub zespołami organizmów a ich środowiskiem. Tzw. „ekolog” to przedstawiciel
dowolnego, innego zawodu, głoszący (z różnych powodów), rzadziej wdrażający, poglądy
proekologiczne.
360
proeko
14. PROPOZYCJA MONITORINGU ODDZIAŁYWANIA
PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO (opracowanie zbiorowe)
14.1. Monitoring środowiska przyrodniczego
Planowane przedsięwzięcie wymaga specjalistycznych monitoringów w różnych
aspektach jego oddziaływania na środowisko. Omówiono je poniżej.
1. Monitoring hydrologiczny na etapie eksploatacji przedsięwzięcia - przedmiotem
monitoringu powinien być wpływ zwiększenia głębokości i powierzchni przekroju
rzek na ich stosunki wodne. Zasadne jest stworzenie sieci posterunków obserwacji
hydrologicznych (przepływ na różnych głębokościach, stan wody), w celu
jednoznacznego ustalenia zmian w strukturze prądów, zasolenia, oddziaływania
morza itd., jak również potencjalnych możliwości zmian stosunków wodnych
obszaru i zasięgu infiltracji wód zasolonych, cofek oraz spiętrzeń sztormowych.
Jeden punkt pomiarowy powinien zostać zamontowany na Wiśle Śmiałej i jeden na
Martwej Wiśle, w miejscach lokalizacji punktów pomiarowych, które zostały
przedstawione na rys. 40 lub w bliskim ich sąsiedztwie. W obu punktach, w
przypadku pomiaru natężenia przepływów, należy zamontować urządzenia
samorejestrujące (24 godziny na dobę). Z kolei pomiar wskaźników chemicznych
należy wykonywać raz na kwartał, z możliwością zmniejszenia częstotliwości
poboru próbek.
2. Monitoring warunków siedliskowych roślin wodnych oraz stanu i
rozmieszczenia poszczególnych populacji w powiązaniu ze zmianami, jakie
będą wynikały z etapu budowy i eksploatacji planowanego przedsięwzięcia. W
zakresie warunków środowiskowych wskazane jest pomiar następujących cech
wody i osadu:
a) odczyn i przewodnictwo elektrolityczne;
b) widzialność;
c) stężenie i zawartość azotu oraz fosforu całkowitego;
d) uwodnienie osadu, zawartość materii organicznej;
e) udział frakcji ilastej w osadzie;
f) zasięg strefy fotycznej,
a w zakresie roślin wodnych:
g) liczba gatunków roślin podwodnych;
h) liczba gatunków roślin naczyniowych i liczba gatunków makroglonów;
i) frekwencja występowania poszczególnych grup roślin;
j) relacja biomasy makroglonów do roślin naczyniowych;
k) rozmieszczenie makrofitów, w szczególności w gradiencie głębokości.
Pomiary i obserwacje monitoringowe proponuje się wykonać po zakończeniu etapu
budowy oraz raz rocznie w ciągu pierwszych 5 lat eksploatacji toru wodnego.
Monitoring należy przeprowadzać od 15.06 do 30.09.
361
proeko
3. Monitoring oddziaływania przedsięwzięcia na populację gatunków roślin
lądowych objętych ochroną, zwłaszcza w powiązaniu ze zmianami
warunków siedliskowych na etapach budowy i eksploatacji. Dotyczy to całości
populacji tych gatunków, a nie wyłącznie ich części, znajdujących się w granicach
form ochrony przyrody, istniejących lub projektowanych. Dodatkowo należy objąć
kontrolą zbiorowiska halofilne i szuwarowo-halofilne, wraz z kilkoma typowymi dla
nich gatunkami, nie objętymi ochroną gatunkową, jak sit Gerarda Juncus gerardi,
nostrzyk ząbkowany Melilotus dentata, mlecz błotny Sonchus palustris, koniczyna
rozdęta Trifolium fragiferum. Są to składniki szaty roślinnej typowe dla brzegów
Wisły w Gdańsku i zasługują na dalsze trwanie na tym terenie, nie tylko w
obiektach chronionych.
4. Monitoring oddziaływania przedsięwzięcia na bezkręgowce wodne na etapie
eksploatacji
Brakuje długoterminowych badań wpływu klapowania na biocenozy denne na
obszarach morskich. Zaleca się zaplanowanie kompleksowych badań
monitoringowych dotyczących rekolonizacji, jej tempa i kierunku. Wyniki będą
przydatne przy wyborze lokalizacji przyszłych klapowisk.
Dla określenia, jaki będzie długofalowy wpływ prac czerpalnych na siedliska
bentosowe Martwej i Śmiałej Wisły, w tym na siedliska przybrzeżne w
bezpośrednim sąsiedztwie czerpania, rekomendowane jest opracowanie planu
monitoringu i jego wdrożenie po zakończeniu prac. Odpowiednio zaplanowane
badania pozwolą na określenie kierunku i tempa ponownej kolonizacji dna torów
wodnych, których budowa lub przebudowa planowana jest w przyszłości.
Do przygotowania niniejszego raportu pobrano próby do badań jakościowych
(określenie składu gatunkowego) i ilościowych (określenie zagęszczenia i
biomasy) ze stacji na planowanych torach wodnych oraz w celu oszacowania
potencjału do rekolonizacji, z dna na obszarze sąsiadującym (rys. 21).
Proponuje się wykonanie serii badań makrozoobentosu na obszarze nowego toru
wodnego jak i na obszarach sąsiadujących, na stacjach pomiarowych
wymienionych wyżej. Dodatkowo należy zwiększyć ilość stacji poprzez dodanie
co najmniej jednej, zlokalizowanej bezpośrednio na obszarze toru wodnego.
Zaleca się wykonanie sekwencji poboru i analizy prób na tych stacjach, zgodnie z
poniższym harmonogramem:









I badanie po okresie 2 tygodni od zakończenia prac;
II badanie po okresie 1 miesiąca od zakończenia prac;
III badanie po okresie 3 miesięcy od zakończenia prac;
IV badanie po okresie 6 miesięcy od zakończenia prac;
V badanie po okresie 12 miesięcy od zakończenia prac;
VI badanie po okresie 18 miesięcy od zakończenia prac;
VII badanie po okresie 24 miesięcy od zakończenia prac;
VIII badanie po okresie 30 miesięcy od zakończenia prac;
ewentualnie zależnie od stopnia uzyskania stabilnej zoocenozy dennej,
dodatkowe badania po czterech latach od zakończenia prac.
Pobór prób i procedura postępowania z nimi powinna odbywać się zgodnie z
zaleceniami HELCOM.
362
proeko
5. Monitoring ichtiologiczny na etapach budowy i eksploatacji przedsięwzięcia
W trakcie prowadzonych prac niezbędny jest monitoringu potencjalnego stopnia
zanieczyszczenia wody jako środowiska ichtiofauny:
a) kontrola przezroczystości wody
b) kontrola poziomu stężenia tlenu oraz wartości BZT 5 i ChZT
Wskazane jest też prowadzenie kontroli poziomu hałasu, jako czynnika
płoszącego ryby.
W celu oszacowania wpływu przedsięwzięcia na ichtiofaunę, niezbędne jest
przeprowadzenie monitoringu w dwóch etapach:
a) przed inwestycją obejmującego:
- określenie statusu poszczególnych gatunków ryb i minogów;
- określenia podstawowych parametrów biologicznych ryb (długość – wiek,
tempo wzrostu);
- oszacowanie biomasy ichtiofauny akwenu;
- inwentaryzację tarlisk;
- ocenę efektywności tarła,
b) po zakończeniu inwestycji obejmującego:
- określenie zmian statusu poszczególnych gatunków ryb i minogów;
- określenie podstawowych parametrów biologicznych ryb (długość – wiek,
tempo wzrostu;
- oszacowanie biomasy akwenu;
- ocenę efektywności tarła.
Dopiero po wykonaniu ww. monitoringów możliwe będzie oszacowanie
rzeczywistego wpływu przedsięwzięcia na ichtiofaunę i ewentualna korekta
zakresu kompensacji strat w ichtiofaunie.
6. Monitoring sozologiczny na etapie budowy i eksploatacji
Ciągły monitoring powstawania i ewentualnego rozprzestrzeniania się
zanieczyszczeń substancjami ropopochodnymi w środowisku wodnym i
brzegowym Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej.
7. Monitoring ornitologiczny
Monitoring ornitologiczny powinien objąć zróżnicowane gatunkowe, liczebność i
zachowania ptaków na rzece i w jej otoczeniu, na etapie budowy i eksploatacji
przedsięwzięcia. Obserwacje należy prowadzić w trakcie prac budowlanych i po ich
zakończeniu raz w miesiącu przez okres 5 lat.
Klapowanie namułów w Zatoce Gdańskiej
Celowe jest rozpoczęcie regularnego monitoringu rejonu wszystkich klapowisk
na Zatoce Gdańskiej (i tym samym na i w pobliżu obszaru Natura 2000 „Zatoka
Pucka” PLB220005), gdyż składowanie namułów pozyskanych w trakcie prac
pogłębieniowych, zawierających w swoim składzie metale ciężkie, węglowodory
aromatyczne oraz polichlorowane bifenyle „może stwarzać potencjalne zagrożenie
dla życia biologicznego w danym zbiorniku, bowiem w sprzyjających warunkach
może nastąpić uwolnienie zanieczyszczeń z osadu do toni wodnej, wniknięcie do
łańcucha troficznego ekosystemu i w efekcie ponowne uruchomienie ich obiegu w
363
proeko
środowisku. Zanieczyszczony urobek może powodować redukcję liczebności lub
eliminację wielu gatunków ważnych ekologicznie lub mających znaczenie użytkowe”
(Demska, Grynkiewicz, Wiśniewski, Aftanas 2004). Włączone w łańcuch troficzny
pierwiastki i związki zostaną zakumulowane przez najwyższe szczeble łańcuchów
troficznych, a więc tym samym, między innymi, przez ptaki.
W odniesieniu do planowanego przedsięwzięcia należy monitorować wpływ
uwalniających się (potencjalnie) z rejonu klapowiska DCT zanieczyszczeń na ptaki
wodne, ze szczególnym uwzględnieniem kaczek nurkujących, perkozów i traczy. W
tym celu, równolegle z początkiem klapowania, należy rozpocząć kontrole plaży na
Wyspie Sobieszewskiej (od ujścia Wisły Śmiałej do ujścia Wisły Przekopu). Pierwsza
kontrola powinna odbyć się nie później niż 2 tygodnie po wywiezieniu pierwszego
transportu urobku. Kontrole powinny trwać do zakończenia klapowania raz w
miesiącu. Podczas kontroli należy zwrócić uwagę na obecność na plaży martwych
lub osłabionych ptaków z gatunków mięsożernych: grążyc, perkozów, traczy. W
przypadku znalezienia osobników martwych należy wykonać badania określające
stężenie wymienionych powyżej związków w organizmie zwierzęcia. Jeżeli zostanie
stwierdzone podwyższone stężenie tych związków, mogące być przyczyną śmierci
ptaków, należy rozważyć składowanie namułów na szczelnych, lądowych polach
refulacyjnych.
Składowanie piaszczystego urobku na brzegach Zatoki Gdańskiej (w tym
obszarów Natura 2000)
Istnieje pewne ryzyko użyźnienia piasków przybrzeżnych substancjami
zawartymi w piaszczystym urobku, pochodzącym z dna pogłębianego toru wodnego.
Może to spowodować rozwój roślinności ruderalnej i powstanie przy plaży
sztucznego siedliska nie sprzyjającego lęgom i żerowaniu ptaków. W roku
ukończenia składowania
piasków, w okresie letnim: od VI do VIII należy
przeprowadzić kontrolę rozwoju roślinności w miejscach, gdzie odkładany był
piaszczysty urobek. Kontrolę należy powtórzyć w następnym sezonie wegetacyjnym.
8. Monitoring przyrodniczy form ochrony przyrody
Obszary Natura 2000, w tym „Ostoja w Ujściu Wisły” PLH 220044, „Ujście Wisły”
PLB220004 i „Zatoka Pucka” PLB 220005 podlegają, w myśl przepisów Unii
Europejskiej, monitoringowi i kontroli stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i
siedlisk gatunków, dla ochrony których zostały powołane. W tym względzie krajowe i
regionalne służby ochrony przyrody (Krajowy i Regionalny Dyrektor Ochrony
Środowiska), muszą dopilnować, aby był właściwy stan ochrony wartości,
wskazanych dla danego obszaru Natura 2000 do zachowania, by nie uległa
zmniejszeniu powierzchnia chronionych siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków
oraz nie pogorszyła się ich jakość.
Monitoring pod kątem budowy i funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia
powinien uwzględniać wyniki monitoringu prowadzonego na obszarach Natura 2000 i
ewentualnie je uzupełniać, a także dostarczać danych dla sprawnego wyjaśniania
zmian, jakie mogą zachodzić w ostojach, dla podejmowania działań czynnej ochrony,
korygujących negatywne przemiany, gdyby zaistniały. Wiodącymi dokumentami dla
podejmowania wszelkich działań, będą plany ochrony obszarów Natura 2000 lub
plany zadań ochronnych dla tych obiektów.
Rezerwat przyrody „Ptasi Raj” posiada opracowany, ale jeszcze niezatwierdzony
(lipiec 2010 r.) plan ochrony (Markowski, Lewczuk 2009), wyznaczający zadania
364
proeko
ochronne na najbliższe 20 lat i wskazujący niezbędne działania monitoringowe, dla
zapewnienia skuteczności ochrony. Jednocześnie teren rezerwatu jest objęty
granicami obszaru Natura 2000 PLH 220044 „Ostoja w Ujściu Wisły” oraz obszaru
Natura 2000 PLB 220004 „Ujście Wisły”. Pokrywanie się tych form ochrony –
krajowej i unijnych, wymusza dopilnowanie spójności wszelkich działań.
Rekomenduje się monitoring zmętnienia wody i kierunku jego występowania w
trakcie prac budowlanych, zwłaszcza w rejonie grobli przy rezerwacie Ptasi Raj, w
samym jeziorze Ptasi Raj.
Projektowany użytek ekologiczny „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej” znajduje się
w granicach obszaru Natura 2000 „Ostoja w Ujściu Wisły” PLH220044. To również
warunkuje, zarówno w monitoringu przyrodniczym, jak też w działaniach ochronnych,
konieczność uwzględnienia priorytetów programu Natura 2000. Nie wyklucza to
monitorowania wartości przyrodniczych obiektu, jakie nie są uwzględniane w celach
ochrony na obszarze Natura 2000, jednak są ważne do zabezpieczenia w ramach
użytku ekologicznego, który ma chronić w obszarze miasta m.in. ginące i rzadkie
zbiorowiska roślinne i gatunki roślin, wraz ze specyficznymi dla nich siedliskami. Pod
tym względem monitoring użytku ekologicznego, zwłaszcza gdy zostanie
zatwierdzony, powinien obejmować inny zakres, niż monitoring dla innych form
ochrony przyrody, nastawiony na zachowanie wartości cennych dla lokalnej
przyrody, do tego w granicach dużego miasta. Obok ochrony siedliska słonorośli,
fitocenoz zbiorowisk halofilnych i szuwarowo-halofilnych, a także gatunków je
budujących, powinien obejmować m.in. kontrolę stanu populacji nasięźrzału
pospolitego Ophioglossum vulgatum (ochrona ścisła), dla którego omawiany obiekt
stanowi ostoję, z najbogatszą populacją na obszarze Gdańska, a nawet regionu.
Powinno się też uwzględnić zasięg szuwarów ich powierzchnię oraz liczbę gatunków
roślin wodnych towarzyszących szuwarom wraz z halofitami. Rekomenduje się
monitoring zmętnienia wody i kierunku jego występowania w trakcie prac
budowlanych na obszarze płycizn i mokradeł Zielonych Wysp.
Monitoring form ochrony przyrody może być wykonany w trakcie ww.
monitoringów tematycznych.
8. Nadzór przyrodniczy w trakcie prac budowlanych
Proponuje się włączenie do zespołów realizacyjnych przyrodników (biologów
środowiskowych), w celu prowadzenia przez nich bieżącego monitoringu
realizowanych prac i ich korygowania w przypadku zagrożeń dla przyrody, zwłaszcza
na obszarach chronionych. O zamiarze rozpoczęcia prac budowlanych w obrębie
form ochrony przyrody (niezależnie od wcześniejszego uzyskania pozwolenia na
budowę) należy powiadomić Regionalnego Konserwatora Przyrody w Gdańsku.
Służby regionalnego konserwatora przyrody mają prawo i obowiązek kontrolowania
prowadzonych prac i ich wpływu na chronioną przyrodę.
9. Etap likwidacji
Na etapie likwidacji zakres monitoringu powinien być taki jak na etapie budowy
oraz monitorowaniu powinna podlegać skuteczność rekultywacji terenu – sposób
jego doprowadzenia do stanu pożądanego przyrodniczo w nieznanej nam obecnie
przyszłości.
Syntezę zakresu proponowanego monitoringu oddziaływania przedsięwzięcia na
środowisko na etapach budowy i eksploatacji zawiera tabela 50
365
proeko
Tabela 50 Synteza zakresu proponowanego monitoringu oddziaływania
przedsięwzięcia na środowisko na etapach budowy i eksploatacji
Rodzaj monitoringu
Zakres monitoringu
Hydrologiczny
Pomiary przepływów i stanów
wody w dwóch punktach
Pomiary zasolenia
Siedliska roślin
wodnych i ich
populacje
Siedliska i chronione
gatunki roślin
lądowych
Bezkręgowce wodne
Wskaźniki fizyczno-chemiczne
wody
Liczba gatunków, frekwencja,
rozmieszczenie
Liczba gatunków, frekwencja,
rozmieszczenie
Okres realizacji
monitoringu
Ciągły (pomiar
automatyczny),
bezterminowo
Raz na kwartał,
bezterminowo
Po zakończeniu budowy
i raz do roku w okresie 5
lat między 15.06. a 30.09.
W trakcie budowy i po jej
zakończeniu raz do roku w
okresie wegetacyjnym
Makrozoobentos w zasięgu toru Po 0,5, 1, 3, 6, 12, 18, 24,
wodnego i na akwenach
30 i warunkowo po 48
sąsiednich
miesiącach od
zakończenia prac
budowlanych
Ichtiologiczny
Wskaźniki fizyczno-chemiczne
Przed rozpoczęciem prac
wody
budowlanych i po ich
Status gatunków ryb i minogów, zakończeniu w okresie
biomasa, tarliska, efektywność
minimum cyklu rocznego
tarła
Ornitologiczny
Zróżnicowane gatunkowe,
W trakcie prac
liczebność, zachowania ptaków budowlanych i po ich
na rzece i w jej otoczeniu
zakończeniu raz w
miesiącu przez okres 5 lat.
Kontrole plaż Wyspy
Sobieszewskiej – martwe i
Raz w miesiącu w trakcie
chore osobniki ptaków
klapowania.
Sozologiczny
Zanieczyszczenia wód
Ciągły, bezterminowo
substancjami ropopochodnymi
Nadzów przyrodniczy Kontrola i korygowanie prac
Cały okres pogłębiania
prac budowlanych
toru wodnego
Źródło: opracowanie własne
14.2. Monitoring środowiska kulturowego
Zgodnie z pismami Muzeum Archeologicznego w Gdańsku (załącznik 6),
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku (załącznik 7) i Miejskiego
Konserwatora Zabytków w Gdańsku (załącznik 8):
1) podczas pogłębiania toru wodnego należy zapewnić stały nadzór archeologiczny
na całym odcinku toru (badanie urobku z dna);
2) prace ziemne związane z budową nabrzeży oraz pogłębianiem podejść do nich z
toru wodnego prowadzić pod stałym nadzorem archeologicznym,
366
proeko
3) przed rozpoczęciem prac należy udokumentować konstrukcje drewniane na dnie
Motławy przy północnym cyplu Wyspy Spichrzów,
4) nadzorować w trakcie budowy nabrzeży jej ewentualny wpływ (drgania gruntu)
na obiekty zabytkowe, zwłaszcza na spichlerze.
367
proeko
15. WYKAZ TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW
TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY, JAKIE
NAPOTKANO OPRACOWUJĄC RAPORT (opracowanie zbiorowe)
Opracowując raport nie napotkano trudności wynikających z niedostatków
techniki.
Opracowując raport
współczesnej wiedzy:
napotkano następujące trudności wynikające z luk we
1. Brak opublikowanych i archiwalnych, wiarygodnych informacji nt. przyrody
ożywionej Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej, w
szczególności w odniesieniu do następujących zagadnień:
a) roślinność wodna - całkowity brak informacji,
b) roślinność lądowa - tylko niepublikowane, autorskie informacje dra M.
Bulińskiego, z wyjątkiem rezerwatu „Ptasi Raj” i planowanego użytku
ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”,
c) grzyby - całkowity brak informacji,
d) fauna bezkręgowców zoobentosu - prawie całkowity brak informacji,
e) ryby i minogi - prawie całkowity brak informacji,
f) płazy i gady - tylko niepublikowane, autorskie informacje mgra J. Błażuka,
g) ptaki - prawie całkowity brak informacji nt. awifauny Martwej Wisły i
ujściowego odcinka Motławy (w przeciwieństwie do rejonu Wisły Śmiałej,
gdzie informacji jest bardzo dużo);
h) ssaki - prawie całkowity brak informacji,
i) obszary Natura 2000 - brak szczegółowego rozpoznania, na poziomie
inwentaryzacji przyrodniczej, występowania chronionych i priorytetowych
gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk na obszarach Natura 2000 (poza
rezerwatem „Ptasi Raj” i planowanym użytkiem ekologicznym „Zielone Wyspy
na Wiśle Śmiałej”).,
Ww. luki we współczesnej wiedzy autorzy raportu uzupełnili na podstawie
własnych badań terenowych, na tyle, na ile było to możliwe w okresie marzec –
czerwiec 2010 r. Np. wobec całkowitego braku danych naukowych dotyczących
ichtiofauny Martwej i Śmiałej Wisły, można z pewnością stwierdzić, że w ramach
niniejszego „Raportu...” wykonano pierwszą inwentaryzację ichtiofauny tych
akwenów. W celu uzyskania pełnego obrazu ichtiofauny, należy przeprowadzić
kompleksowe jej badania, co najmniej całoroczne. Dopiero po uzyskaniu takich
wyników, możliwe będzie m.in. odwzorowanie wędrówek rozrodczych, miejsc
tarła oraz jego efektów.
2. Brak literatury polskiej i bardzo ubogi zestaw literatury zagranicznej nt.
kompleksowych ocen wpływu prac pogłębieniowych w rzekach na ich
ekosystemy, w warunkach wzmożonego oddziaływania morza. Wymaga to
wiedzy inżynierskiej (hydrotechnicznej), biologicznej w różnych dziedzinach,
kompleksowej z zakresu ekologii krajobrazu i przede wszystkim nt. powiązań
368
proeko
przyczynowo-skutkowych „hydrotechnika – ekosystem rzeki” i „transport wodny –
ekosystem rzeki”.
Przykładami są:
a)
brak wiedzy na temat wpływu na roślinność nadbrzeżną, zwłaszcza halofilną i
szuwarową, znacznych ilości zawiesiny, jaka może uwolnić się z dna Wisły,
w trakcie pogłębiania toru wodnego. Zjawisko to może mieć zarówno
negatywne następstwa (okresowe? jak długo trwające i na ile
przekształcające fitocenozy pod względem jakościowym i ilościowym?), jak
też pozytywne (zakładając, teoretycznie, m.in. możliwość pojawienia się
rzadkich, interesujących gatunków, np. uznanych już za wymarłe na tym
terenie, dzięki diasporom wydobytym z osadami dennymi). Tego rodzaju
zagadnienia będzie można ocenić dopiero w trakcie prowadzenia inwestycji i
w trakcie jej funkcjonowania,
b) brak literatury dotyczącej wpływu prac czerpalnych na zbiorowiska
makrozoobentosu w rejonie Martwej Wisły, Wisły Śmiałej, a także w Zatoce
Gdańskiej czy nawet w polskiej strefie południowego Bałtyku,
c) brak literatury dotyczącej tempa rekolonizacji zdegradowanych obszarów dna
w polskiej strefie południowego Bałtyku,
d) brak danych literaturowych, które uzasadniałyby wybór klapowiska DCT - tego
akurat miejsca do składowania urobku. Wybór tego miejsca opierał się na
przekonaniu autorów raportu dotyczącego składowiska DCT (Dubrawski i
Cylkowska (2004), że obszar ten jest pozbawiony makrofauny lub czasowo
zasiedlony przez skąpą zoocenozę. Autorzy ci oparli swoje wnioskowanie na
nieudokumentowanym i błędnym założeniu o azoiczności dna Zatoki
Gdańskiej poniżej 50-60 m głębokości, stwierdzając m.in., że (...) odkład
namułów na dnie nieaktywnym biologicznie nie będzie powodem zniszczenia
zoocenoz dennych”.
W przedstawionym powyżej kontekście raport ma „prekursorski” charakter i
stanowi
istotny
dorobek
merytoryczny
i
metodologiczny
jego
wielodyscyplinarnego zespołu autorskiego.
3. Brak wiarygodnych prognoz globalnych zmian warunków klimatycznych w XXI w. i
ich skutków dla zmian poziomu Morza Bałtyckiego oraz wpływu tych zmian na
stosunki wodne na Żuławach Wiślanych, w tym Martwej i Śmiałej Wisły.
Autorzy „Raportu...” nie podjęli tego zagadnienia, z którym od ok. 20 lat nie może
się uporać tzw. „światowa nauka”. Przegląd tej problematyki w odniesieniu do
strefy nadmorskiej w Polsce zawierają prace Przewoźniaka (2001c,d).
369
proeko
16. WYKAZ ŹRÓDEŁ INFORMACJI STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ
DO SPORZĄDZENIA RAPORTU (opracowanie zbiorowe)
Abromeit J., Neuhoff W., Steffen H. 1898-1940. Flora von Ost- und Westpreussen.: 1/125 (1898): 1-402, 2/26-43 (1903): 403-684, 3/44-49 (1926): 685-780, 4/50-52
(1931): 781-828, 5/53-55 (1934): 829-876, 6/56-78 (1940): 877-1248
Kommissionsverlag Gräfe und Unzer, Berlin, Königsberg.
Afranowicz R. 2002. Nowe stanowisko Wolffia arrhiza (L.) Wimm. na Żuławach
Wiślanych. A New locality of Wolffia arrhiza (L.) Wimm. in the Żuławy Wiślane
(Vistula Delta Area, northern Poland). Acta Bot. Cassub. 3: 105-107.
Ali M.M., Murphy K.J., Langendorf J. 1999. Interrelations od river ship traffic with aquatic
plants in the River Nile, Upper Egypt. Hydrobiologia 415: 93-100.
Augustowski B. (red.). 1976. Żuławy Wiślane. GTN, Gdańsk.
Augustowski B. (red.). 1982. Dolina Dolnej Wisły. GTN, Wydział V Nauk o Ziemi, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-KrakówGdańsk-Łódź, s. 454.
Basiński T., 1992, Ekspertyza dotycząca regulacji ujścia Wisły Śmiałej. IBW PAN,
Gdańsk.
Baszanowski P., Sikora A., Chylarecki P. 1993. Sieweczka morska (Charadrius
alexandrinus) nowym gatunkiem lęgowym w awifaunie Polski. Not. Orn. 34:
376–378.
Borne M. 1882. Die Fischerei-Verhaltnisse des Deutschen Reiches, OesterreichUngarns, der Schweiz und Luxemburgs. Berlin, ss. 3062.
Borowski W., Dąbrowski H. 1994. Weryfikacja tarliska leżącego w rejonie Złotej Wyspy
oraz określenie wpływu prac refulacyjnych na przebieg tarła sandacza i leszcza.
MIR Gdynia [mscr]
Borowski W., Dąbrowski H. 1996. Wpływ refulacji na wartość ekologiczną tarliska
sandacza i leszcza położonego w rejonie Złotej Wyspy. MIR Gdynia [mscr].
Brewka B., Meissner W., Sikora A., Skakuj M. 1987. Four years of the activity of
Waterbird Research Group "Kuling". The Ring 11: 339–347.
Brylińska M. (red.).2000. Ryby Słodkowodne Polski. PWN. Warszawa. 233–237.
Buliński M. 1994-1995 mscr. Operat ochrony zbiorowisk roślinnych i flory. W:
Przewoźniak M. (red.). Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”. BPiWP
Proeko, Gdańsk.
Buliński M. 1995. Potrzeba ochrony dolin rzecznych na niżu jako terenów o szczególnych
wartościach przyrodniczych. Przegląd Przyr. 6 (3-4): 227-234.
Buliński M. 1996a. Flora roślin naczyniowych. W: Przewoźniak M. (red.). Monografia
rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”. W: Przewoźniak M. (red.). Materiały do monografii
przyrodniczej regionu gdańskiego. Tom 1. Nadmorskie rezerwaty przyrody (część
1), Wyd. Gdańskie, Gdańsk, ss. 210-220.
Buliński M. 1996b. Roślinność rzeczywista. W: Przewoźniak M. (red.). Monografia
rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”. W: Przewoźniak M. (red.). Materiały do monografii
przyrodniczej regionu gdańskiego. Tom 1. Nadmorskie rezerwaty przyrody (część
1), Wyd. Gdańskie, Gdańsk, ss. 200-209.
Buliński M. 1998. Rezerwat „Ptasi Raj” – problemy ochrony obszarów ujściowych rzek i
układów zmienionych wskutek złej ochrony. W: Herbich J. & Herbichowa M. (red.).
Szata roślinna Pomorza – zróżnicowanie, dynamika, zagrożenia, ochrona.
Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB 15-19 IX 1998, ss. 273-278. Wyd.
UG, Gdańsk.
370
proeko
Buliński M. 2000a. Występowanie Melilotus dentata (Waldst. & Kit.) Pers. nad Wisłą w
Gdańsku. Occurrence of Melilotus dentata (Waldst. & Kit.) Pers. on the river Wisła
in Gdańsk. Acta Bot. Cassub. 1: 93-98.
Buliński M. 2000b. Przyroda Stogów. Stogi. Miasto jak ogród 6: 17-21.
Buliński M. 2001. Ochrona przyrody jako ważny element równoważenia rozwoju
Gdańska. Pomorski Biuletyn Proekologiczny 24/25: 15-19.
Buliński M. 2002a. Nasadzenia i samosiejki. Zieleń wśród starych murów. Stare
Przedmieście. Miasto jak ogród 12: 10-14.
Buliński M. 2002b. Przyrodniczy raj. Za krawędzią wydm. Wyspa Sobieszewska. Miasto
jak ogród 13: 17-20.
Buliński M. 2003. Okiem przyrodnika. Z każdej strony woda. Błonia-Rudniki. Miasto jak
ogród 14: 10-18.
Buliński M. 2007 mscr. Ocena oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na
środowisko. Zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław Wiślanych. BPiWP
„Proeko”, Gdańsk.
Buliński M. 2008 mscr. Opinia na temat projektowanego zajęcia terenów w rejonie ujścia
Wisły Śmiałej koło Gdańska-Górek Zachodnich pod inwestycje (sporządzona przez
współautora opracowania projektowego do powołania w Gdańsku 23. użytków
ekologicznych). Dla Zespołu Ochrony Środowiska Biura Rozwoju Gdańska.
Buliński M. 2009a mscr. Szata roślinna projektowanego użytku ekologicznego
„Karasiowe Jeziorka”. W: Ciechanowski M. (red.). Wstępna waloryzacja
przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego „Karasiowe Jeziorka” – dla
Wydziału Środowiska Urzędu Miasta Gdańska.
Buliński M. 2009b mscr. Szata roślinna projektowanego użytku ekologicznego „Wydma w
Górkach Zachodnich”. W: Ciechanowski M. (red.). Wstępna waloryzacja
przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego „Wydma w Górkach
Zachodnich” – dla Wydziału Środowiska Urzędu Miasta Gdańska.
Buliński M. 2009c mscr. Szata roślinna projektowanego użytku ekologicznego „Zielone
Wyspy na Wiśle Śmiałej”. W: Ciechanowski M. (red.). Wstępna waloryzacja
przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle
Śmiałej” – dla Wydziału Środowiska Urzędu Miasta Gdańska.
Buliński M., Ciechanowski M., Czochański J., Zieliński S. 2006. Walory przyrodnicze
Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego i ich ochrona. W: Czochański J.,
Kistowski M. (red.). Studia przyrodniczo-krajobrazowe województwa pomorskiego.
Część I. Pomorskie Studia Regionalne. Urząd Marszałkowski Województwa
Pomorskiego. ss. 11-133.
Buliński M., Przewoźniak M. 2002. Studium dokumentacyjne dla powołania 23. użytków
ekologicznych w Gdańsku (zlecenie Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta
Gdańska) BPiWP Proeko, Gdańsk [mscr].
Cebulak K., 1984, Gospodarka polderowa, [w:] B. Augustowski (red.), Pobrzeże
Pomorskie, GTN – Ossolineum, 229-255.
Chylarecki P. 2001. Sieweczka obrożna. W: Głowaciński Z. (red.). Polska Czerwona
Księga Zwierząt. PWRiL, Warszawa, pp. 191–194.
Ciechanowski M. (red.), Buliński M., Błażuk J., Sikora A. 2009 mscr. Wstępna
waloryzacja przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego „Wydma w
Górkach Zachodnich” – dla Wydziału Środowiska Urzędu Miasta Gdańska.
Ciechanowski M. (red.), Buliński M., Błażuk J., Sikora A., Buczyński P., Karasek T. 2009
mscr. Wstępna waloryzacja przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego
„Karasiowe Jeziorka” – dla Wydziału Środowiska Urzędu Miasta Gdańska.
Ciechanowski M. (red.), Buliński M., Błażuk J., Sikora A., Buczyński P., Karasek T.,
Węsławski J. M. 2009 mscr. Wstępna waloryzacja przyrodnicza projektowanego
371
proeko
użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej” – dla Wydziału
Środowiska Urzędu Miasta Gdańska.
Ciechanowski M. (red.). 2009. Inwentaryzacja I waloryzacja przyrodnicza
projektowanego użytku ekologicznego „Zielone Wyspy na Wiśle Śmiałej”.
Niepubl. ekspertyza wykonana dla Urzędu Miasta Gdańsk.
Cieszyńska M., Bartosiewicz M., Michalska M., Nowacki J., Wesołowski M., 2009,
Charakterystyka właściwości fizykochemicznych wód wybranych cieków na terenie
gminy Gdańsk, Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, nr 40.
Cieślak E. (red.) 1978. Historia Gdańska. Tom I do roku 1454. Wydawnictwo Morskie,
Gdańsk, ss. 784.
Cieśliński R., 1996, Charakterystyka zmienności parametrów fizyko-chemicznych i
bakteriologicznych wód układu estuariowego Martwej Wisły w latach 1989 – 1993,
praca magisterska wykonana w Zakładzie Limnologii Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk (maszynopis).
Cieśliński R., 2003, Charakterystyka hydrologiczna oraz zmienności parametrów fizyczno
– chemicznych i bakteriologicznych w wodach Martwej Wisły, Badania
Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, seria A – Geografia Fizyczna, tom 54, 27 –
42.
Czubiński Z. 1950. Zagadnienia geobotaniczne Pomorza. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 2(4):
439-658.
Czyżak M. 2001. Edredon Somateria mollissima – nowym gatunkiem lęgowym dla
Polski. Not. Orn. 42: 63.
De Grave S. and Whitaker A. 1999. Benthic community readjustment following dredging
of a muddy-marl matrix, Marine Pollution Bulletin 38, pp. 102–108.
Demska G., Grynkiewicz M., Wiśniewski S., Aftanas B. 2004. Fizyczno-chemiczne
rozpoznanie stanu klapowiska Gdańsk, jako miejsca deponowania urobku
czerpalnego z akwenów morskich. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów. Vol.
38, nr 1).
Demska G., Grynkiewicz M., Wiśniewski S., Aftanas B. 2004. Fizyczno-chemiczne
rozpoznanie stanu klapowiska Gdańsk, jako miejsca deponowania urobku
czerpalnego z akwenów morskich. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów. Vol.
38, nr 1.
Dębiec A. 1998. Zanieczyszczenia wód Portu Gdańskiego. Gdański Biuletyn
Proekologiczny 19: 37.
Dojlido J., 1995, Chemia wód powierzchniowych, Wyd. Ekonomia i Środowisko,
Białystok, ss. 342.
Drwal J., 1984, Związki powierzchniowych i podziemnych wód lądowych oraz wód
morskich, [w:] B. Augustowski (red.), Pobrzeże Pomorskie, GTN – Ossolineum,
215-226.
Dubrawski R., 2008a, Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego w Gdańsku etap II przebudowa szlaku wodnego na Martwej Wiśle i Motławie. Inwentaryzacja
nabrzeży Martwej Wisły w Gdańsku wraz z koncepcją i projektem budowlanym
przebudowy nabrzeży i toru wodnego, tom II - Koncepcja przebudowy nabrzeży i
toru wodnego na Martwej Wiśle na odcinku od polskiego haka do Wisły Śmiałej,
część III – Ocena oddziaływania na środowisko robót czerpalnych, WUPROHYD
Sp. z o.o.
Dubrawski R., 2008b, Projekt toru wodnego wraz z analizą nawigacyjną na odcinku od
kanału Płonie na Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku, część III –
Ocena oddziaływania na środowisko robót czerpalnych, WUPROHYD Sp. z o.o.
Dubrawski R., Cylkowska H. 2004. Raport oddziaływania na środowisko prac czerpalnorefulacyjnych na rzecz budowy Motskiego Terminalu Kontenerowego w Gdańsku
372
proeko
(etap postępowania w sprawie wydania pozwolenia na klapowanie urobku z
obszaru MTK w Gdańsku). Gdańsk.
Durinck J., Skov H., Jensen F.P., Phil S. 1994. Important Bird Areas for wintering
birds in the Baltic Sea. Ornis Consult report.
Dyrcz A. 2001. Rybitwa popielata: W: Głowaciński Z. (red.). Polska Czerwona Księga
Zwierząt. PWRiL, Warszawa, pp. 218–219.
Dziedzic J. 1991. Roślinność szuwarowa Żuław. Część I. Klasa Phragmitetea rząd
Phragmitetalia. Część II. Klasa Phragmitetea rząd Magnocaricetalia i zbiorowiska
towarzyszące fitocenozom szuwarowym. W: Nowicki J. (red.). Rozpoznanie i
ochrona ekosystemów. Artykuły i doniesienia naukowe opracowane w ramach
resortowego programu badawczo-rozwojowego nr 28 pt. „Doskonalenie technologii
i organizacji produkcji rolniczej na Żuławach”. Koordynacja – Żuławski Oddział
IMUZ w Elblągu. Wyd. IMUZ-ART., Falenty/Elbląg-Olsztyn.
Engas, A., Soldal, A.V., Ovredal,J.T. 1991. Avoidance reactions of ultrasonic tagged cod
during bottom trawling in shallow water. ICES fish Capture Committe C.M. 1991/
B:41
Głowaciński Z. (red.). 2001. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce. PWRiL,
Warszawa.
Głowaciński Z. 1992. Polska czerwona księga zwierząt. Warszawa.
Goc M., Remisiewicz M. 2001. Fauna parku i jej ochrona. W. Gertsmannowa E. (red.).
Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiślana”. Materiały do monografii przyrodniczej
regionu gdańskiego. Gdańsk. Tom 7: 105–124.
Gomółka E., Szaynok A., 1997, Chemia wody i powietrza, Oficyna Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, ss. 433.
Górnowicz H., Brocki Z. (red.). 1978. Nazwy miast Pomorza Gdańskiego. Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, ss. 244.
Grimmet R.F.A., Jones T.A. 1989. Important Bird Areas in Europe. ICBP Technical
Publication no. 9, Cambridge UK.
Gromadzka J. & Ryabitsev V.K. 1998. Siberian Dunlins Calidris alpina migrate to
Europe: first evidence from ringing. International Wader Studies 10: 88–90
Gromadzka J. & Serra L. 1998. Differential migration of juvenile and adult Grey
Plovers Pluvialis squatarola at the mouth of the Vistula River, Poland. Ornis
Fennica 75: 193–199.
Gromadzka J. 1982. 20–letnie obrączkowanie siewek (Charadrii) przy ujściu Wisły.
Not. Ornit. 23: 89–92.
Gromadzka J. 1983. Results of bird ringing in Poland. Migrations of dunlin Calidris
alpina. Acta Orn. 19: 113–136.
Gromadzka J. 1987. Migration of waders in Central Europe. Sitta 1: 97–115.
Gromadzka J. 1989. Breeding and wintering areas of Dunlin migrating through
southern Baltic. Ornis Scand. 20: 132–144.
Gromadzka J. 1989. Wader migration along the Baltic coast of Poland. BTO News,
162: 6–7.
Gromadzka J. 1992. Knots on the Polish Baltic coast. Wader Study Group Bull. 64,
Suppl.: 161–166
Gromadzka J. 1994. Ptaki rezerwatu Mewia Łacha (Ujście Wisły). Gdańsk. Niepubl.
ekspertyza wykonana dla Woj. Konserwatora Przyrody w Elblągu.
Gromadzka J. 1998. Wader ringing at the Vistula mouth (Baltic coast, Poland) – a
summary of the long–term studies. The Ring 20, 1–2: 5–20.
373
proeko
Gromadzka J. 1999. Waloryzacja ornitologiczna ostoi Ujście Wisły. Opracowanie
przygotowane dla Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Niepubl.
maszynopis.
Gromadzka J. Stawarczyk T., Tomiałojć L. 1985. Breeding waders in Poland. Wader
Study Group Bull. 43: 29–33
Gromadzka J., Przystupa B. 1988. Obrączkowanie ptaków siewkowatych Charadrii
przy ujściu Wisły w latach 1983–1986. Not. Ornit. 29: 91–95.
Gromadzka J., Zieliński M. 1996. Obrączkowanie siewkowców Charadrii przy ujściu
Wisły w latach 1995–1996. Not. Orn. 37, 3–4: 344–351.
Gromadzka J., Zieliński M. 2002. Wader ringing at the Vistula Mouth in years 1999–
2000. The Ring 24, 1: 127–130.
Gromadzki M. (red.). 2004. Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000
– podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Gromadzki M., Buchbon E., Lenartowicz Z., Roszman H. 1986. „Ujście Wisły –
Zachód” – dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu. Manuskrypt.
IOŚ–Pracownia Geosystemów Nadmorskich. Gdynia.
Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce.
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Gdańsk.
Gromadzki M., Herbich J. 1997. Ochrona przyrody w Gdańsku. Gdański Biuletyn
Proekologiczny 17/18: 5-10.
Gromadzki M., Nitecki C. 1976. Awifauna lęgowa Żuław Wiślanych. w: Augustowski B.
(red.). Żuławy Wiślane. PWN, Warszawa, pp. 397–417.
Gromadzki M., Sidło P. O. 2000. Ostoje ptaków na polskim wybrzeżu Bałtyku.
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Gdańsk.
Hagemeijer W.J.M., Blair M.J. (eds.). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding
Birds. Their Distribution and Abundance. T & AD Poyser, London.
Harvey M., Gauthier D. and Munro J. 1998. Temporal changes in the composition and
abundance of macro-benthic invertebrate communities at dredged material
disposal sites in the Anse a Beaufils, Baie de Chaleurs, Eastern Canada, Marine
Pollution Bulletin 36 (1), pp. 41–55.
Hawkins, A.D. 1986. Underwater sound and fish behaviour. [In]: The behaviour of teleost
fishes. (eds): Pitcher, T.J. Croom, H. London and Sydney.
Haynes J. M. and Makarewicz J. C. 1982. Comparison of benthic communities in dredged
and undredged areas of the St. Lawrence River, Cape Vincent, New York. Ohio
Journal of Science 82: 165-170.
Heath M.F. & Evans M.I. (eds). 2000. Important Bird Areas in Europe. Priority sites for
conservation, Northern Europe. BirdLife International. Cambridge UK.
Hegele-Drywa J., Normant M., 2009. Feeding ecology of the American crab
Rhithropanopeus harrisii (Crustacea, Decapoda) in the coastal waters of the Baltic
Sea Oceanologia 51: 361-375.
Herbich J. (red.). 2004a. Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe
solniska i wydmy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik
metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 1, s. 218.
Herbich J. (red.). 2004b. Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom
2, s. 220.
Herbich J. (red.). 2004c. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradniki
ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo
Środowiska, Warszawa. Tom 3, s. 101.
374
proeko
Herbich J. (red.). 2004d. Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000
– podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 5, s. 344.
Herbich J. 1997 mscr. Nadmorskie biotopy lądowe. W: Warzocha J., Herbich J.
Czerwona księga biotopów morskich i nadmorskich polskiej strefy Morza
Bałtyckiego. Dla Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa.
Herbich J., Markowski R. 1998. Mierzeja Wiślana, Żuławy, Wzniesienia Elbląskie. Cz. I.
Mierzeja Wiślana i Żuławy. W: Herbich J. & Herbichowa M. (red.). Szata roślinna
Pomorza. Zróżnicowanie, dynamika, zagrożenia, ochrona. Przewodnik sesji
terenowych 51. Zjazdu PTB 15-19 IX 1998, ss. 249-258. Wyd. UG, Gdańsk.
Hermanowicz W., Dojlido J., Dożańska W., Koziorowski B., Zerbe J., 1999, Fizyczno –
chemiczne badanie wody i ścieków, Arkady, Warszawa, ss. 556.
Hortle K. G. and Lake P. S. 1982. Macroinvertebrate assemblages in channelized and
unchannelized sections of the Bunyip River, Victoria. Australian Journal of Marine
and Freshwater Research 33: 1071-1082.
Hulscher J.B. 1997. Oystercatcher Haematopus ostralegus. W: Hagemeijer EJ.M.,
Blair M.J. (eds). The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution
and Abundance, pp. 246–247. T&AD Poyser, London UK.
ICES (International Council for the Exploration of the Sea). 1992. Report of the ICES
working group on the effects of extraction of marine sediments on fisheries (78 pp).
ICES Co-operative Research Report No. 182.
Instytut Oceanologii PAN. 2008. Badanie walorów przyrodniczych siedliska dennego w
rejonie „klapowiska” i toru podejściowego do Portu Gdynia oraz wpływu
projektowanych inwestycji na obszary Natura 2000. Opracowanie wykonane na
zlecenie Zarządu Morskiego Portu Gdynia S.A.
Janas U., Wocial J., Szaniawska A., 2004, Seasonal and annual chaneges in
macrozoobenthic populations of the Gulf of Gdańsk with respect to hypoxia and
H2S, Oceanologia 46(1): 143-146.
Jasińska E. 2002. Hydrologia i hydrodynamika Martwej Wisły i Przekopu Wisły. IBW PAN
Jasińska E., 1991, Dynamika wód w estuariach polskich rzek, Prace IBW PAN, Nr 24,
Gdańsk.
Jasińska E., 1993, Motion of salt water and associated fronts in tidelles estuaries,
Estuaries, vol. 16, No. 1
Jasińska E., 1997, Hydrodynamics and dynamics of salt water in the Martwa Vistula,
Rozprawy hydrotechniczne nr 61, Instytut Budownictwa Wodnego PAN, Gdańsk, s.
31–41.
Jasińska E., 1997, Warunki hydrodynamiczne Martwej Wisły. w: Materiały konferencji
naukowo-technicznej „Eko-techniczne problemy ujściowego odcinka Martwej
Wisły” Poltechnika Gdańska
Jasińska E., Massel S.R., 2007, Water dynamics in estuaries along the Polish Baltic
coast, Oceanological and Hydrobiological Studies, XXXVI, No. 2, 101–133.
Jasińska E., Tarnowski A., 1993, Badania hydrodynamiki Martwej Wisły, XIII
Ogólnopolska Szkoła Hydrauliki, Kraków-Szczyrk.
Jasiński 2008. Inwentaryzacji roślinności. w: „Projekt wykonawczy toru wodnego na
odcinku od Polskiego Haka do Wisły Śmiałej”. Wuprohyd 2009.
Jokiel, J., 1964. Minogi. Gospodarka Rybna. 16: 14-16
Jokiel, J., 1983. Minogi w Polsce. Bull. Sea Fish. Inst. Gdynia 1-2 (75-76): 18-22
Jutrzenka-Trzebiatowski A. 2002. Flora zbiorowisk leśnych, zaroślowych i ziołoroślowych
Żuław Wiślanych. Flora of forest, shrub and herbaceous communities in the Żuławy
Wiślane (Vistula Delta Area, northern Poland). Acta Bot. Cassub. 3: 87-104.
375
proeko
Kaczmarek L.M., Biegowski J., Gaca K., Gąsiorowski D., Kaźmierski J., Ostrowski R.,
Perfumowicz T., Pruszak Z., Schönhofer J., Skaja M., Szmytkiewicz M.,
Szmytkiewicz P. 2008. Analiza procesów hydro- i litodynamicznych w rejonie
planowanego przekopu przez Mierzeję Wiślaną i predykcja wpływu przekopu na
brzeg morski wraz z oceną intensywności zapiaszczania (zamulania) toru wodnego
na odcinku od przekopu do portu w Elblągu. Raport końcowy z realizacji projektu
badawczego rozwojowego. IBW PAN, Gdańsk, 61pp.
Kantrud H.A. 1990. Sago pondweed (Potamogeton pectinatus L.): a literature review.
U.S. Fish and Wildlife Service, Fish and Wildlife Resources Publications 176.
Jamestown,
ND.
Northern
Prairies
Wildlife
Center
HomePage.http://www.npwre.usgs.gov/resources/
literature/pondweed/pondweed.htm (Version 16JUL97).
Kaptur G., 1967, Stosunki hydrologiczne w ujściowym odcinku Martwej Wisły koło Górek
Wschodnich, Przegląd Geofizyczny, R XII(XX), z 3-4.
Kassolik A. 2007. Niecałe 100 minut. W: Gawron 3/2007. Trójmiejski Park
Krajobrazowy.
Kłosowski S., 2006, Metody identyfikacji zbiorowisk i analizy ich amplitudy ekologicznej,
w: Przewodnik do badań roślinności wodnej, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk.
Koncepcja przebudowy nabrzeży i toru wodnego na Martwej Wiśle na odcinku od
Polskiego Haka do Wisły Śmiałej. 2008. Wuprohyd Sp. z o.o.
Konopacka A., Grabowski M., Bącela-Spychalska K., Rewicz T. 2009. Orchestia
cavimana Heller, 1865 (Amphipoda: Talitridae) enters freshwater inland habitats in
the Vistula River, Poland. Aquatic Invasions, Volume 4, Issue 4: 689-691
Kozerski B. (red.), 2007, Gdański system wodonośny. Wydawnictwo Politechniki
Gdańskiej
Kozerski B., 1981, Salt water intrusions into coastal aquifers of Gdańsk region, 7th Salt
Water Intrusion Meeting Proc., Bari, 83–87.
Kozerski B., Kwaterkiewicz A., 1984, Strefowość zasolenia wód podziemnych i ich
dynamika na obszarze delty Wisły, Arch. Hydrotechniki, 31, 231–255.
Kozerski B., Kwaterkiewicz A., 1990, Wody podziemne Żuław Gdańskich. Mat. LXI zjazdu
PTG Gdańsk
Kreczko M., 1996, Dokumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych nr 111 Subniecka Gdańska. Przedsiębiorstwo Geologiczne w Warszawie, Zakład w
Gdańsku. (maszynopis)
Kreczko M., Lidzbarski M., Prussak E., Kordalski Z., 2000, Dokumentacja zasobów
dyspozycyjnych wód podziemnych Żuław i Mierzei Wiślanej. Państwowy Instytut
Geologiczny Oddział Geologii Morza w Gdańsku (maszynopis)
Kwaterkiewicz A., 1991, Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód podziemnych
z utworów czwartorzędowych w kat. “B” w rejonie Gdańska, Sopotu. Politechnika
Gdańska - Wydział Hydrotechniki, (maszynopis)
Lubliner-Mianowska K. 1958. Rozmieszczenie mikołajka nadmorskiego na wybrzeżu
gdańskim stan z roku 1957. Chrońmy Przyr. Ojcz. 14(5): 42-47.
Łomniewski K., 1960, Ujście Wisły, Rocz. Polskiego Tow. Geolog., T. XXIX, z. 4, Kraków.
Łomniewski K., 1974, Stosunki hydrograficzne, [w:] J. Moniak (red.), Studium
geograficzno – przyrodnicze i ekonomiczne województwa gdańskiego, GTN,
Gdańsk, 145-192.
Łomniewski K., Drwal J., Gołębiewski R., Pelczar M., Pietrucień Cz., Szeliga J.,
Ziółkowski J., 1972, Zasolenie wód w delcie Wisły, Rozprawy Wydz. III, z. 9, GTN,
Gdańsk, 263-276.
376
proeko
Majewski A., 1966, Zasięg wpływów morza w ujściach rzek Wisły i Odry, Przegląd
Geofizyczny, R XI(XIX), z. 4.
Majewski A., 1972, Charakterystyka hydrologiczna estuariowych wód u polskiego
wybrzeża, Prace PiHM, 105.
Majewski A., 1977, Charakterystyka hydrologiczna Martwej Wisły, Przegląd Geofizyczny,
R. XXII(XXX), Z. 3-4.
Majewski A., 1990, Zatoka Gdańska, Warszawa, Wydawnictwa Geologiczne.
Majewski A., Lauer Z., 1976, Warunki hydrologiczne Martwej Wisły, Eksp. Oddz. Mors.,
IMGW.
Majewski A., Wojewódzki T., 1968, Charakterystyka hydrologiczna Śmiałej Wisły,
Materiały Mors. PIHM, Gdynia.
Mapy Hydrograficzne Polski w skali 1:50000 wraz z komentarzami arkusze N-34-50-C, N34-50-D, N-34-62-A, N-34-62-B.
Markowski R. et al. 2009. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”. Niepubl.
ekspertyza wykonana dla Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w
Gdańsku.
Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza
Gdańskiego. – Acta Bot. Cassub. Monogr. 1: 5-75.
Markowski R., Lewczuk M. 2009 mscr. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” na
lata 2010-2020. BULiGL Oddział w Gdyni. Dla Regionalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska w Gdańsku.
Markowski R., Stasiak J. 1980. Flora umocnień brzegowych ujść Wisły Śmiałej i
Przekopu Wisły. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Biologia 2: 117-130.
Markowski R., Stasiak J. 1988. Wybrane problemy synantropizacji flory bezleśnych wydm
nadmorskich w obszarach przyujściowych Wisły. Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG,
Biologia 8: 43-66.
Markowski R., Żółkoś K., Bloch-Orłowska J. 2004. Salvinia natans (L.) All. na Pomorzu
Gdańskim. Salvinia natans (L.) All. in Gdańskie Pomerania. Acta Bot. Cassub. 4:
187-196.
Matuszkiewicz J. M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace
Geograf. 158, Wyd. PAN – Zakład Narodowy im. Ossolińskich, WrocławWarszawa-Kraków.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. W:
Faliński J.B. (red.). Vademecum Geobotanicum 3: 8-537, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. – w:
Faliński J.B. (red.). Vademecum Geobotanicum 3: 8-537, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa.
McCabe G.T. Jr. Hinton S.A. & Emmett R.L. 1998. Benthic invertebrates and sediment
characteristics in a shallow navigation channel of the lower Columbia River.
Northwest Science, 72, 116-126.
Meissner W. 1999. Zimowanie łabędzia niemego Cygnus olor na Zatoce Gdańskiej w
sezonach 1987/88–1996/97. Biuletyn Polskiej Grupy Badania Łabędzi 3: 17–23.
Meissner W., Kozakiewicz M. 1992. Ten years of activity of Waterbird Research
Group "Kuling" in the Gdańsk Bay. The Ring 14: 127–131.
Meissner W., Kozakiewicz M., Skakuj M. 1991. Akcja liczenia ptaków wodnych na
Zatoce Gdańskiej 1990/91. Not. Orn. 32: 157–161.
Meissner W., Kozakiewicz M., Skakuj M. 1993. The number and distribution of
wintering water–fowl along the Polish Baltic coast in 1993. The Ring. 15: 375–
377.
377
proeko
Meissner W., Kozakiewicz M., Skakuj M. 1993. Zimowanie ptaków wodnych na Zatoce
Gdańskiej w sezonie 1992/1993. Not. Orn. 34: 387–391.
Meissner W., Remisiewicz M. 1998. Wader studies of the Waterbird Research Group
„Kuling" in 1983–1998. The Ring 20, 1–2:21–33.
Meissner W., Ściborski M. 2003. Zimowanie ptaków na Zatoce Gdańskiej w sezonach
2001/ 2002 i 2002/2003. Not. Orn. 44: 291–299.
Mieńko W., Lenartowicz Z., Knitter R., Błażuk J. 2002 mscr. Inwentaryzacja zbiorowisk
roślinnych i flory naczyniowej dla potrzeb programu Natura 2000. Biuro
Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdańsk.
Mikulski Z., 1970, Wody śródlądowe w strefie brzegowej południowego Bałtyku, Prace
PiHM, 98.
Mikulski Z., 1989, Adrian Krzyżanowski i jego zapomniany opis nowego ujścia Wisły z
1840 r., Prz. Geofiz., R. XXXIV, z. 4, 473 – 486.
Mikulski Z., 1964, Wiekowe zmiany hydrograficzne w delcie Wisły, Gazeta Obserwatora P
IHM, r. 17, nr 3.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002, Flowering Plants and
Pteridophytes of Poland a Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski, w:
Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski 1: 1-442,
Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering Plants and
Pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. W:
Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski 1: 1-442.
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków.
Misiewicz J. 1976. Flora synantropijna i zbiorowiska ruderalne polskich portów morskich.
WSP w Słupsku, Słupsk, ss. 321.
Mitson R.B. and Knudsen H.P. 2003. Causes and effects of underwater noise on fish
abundance estimation. Aquatic Living Resources 16: 255–263
Mojski J. E. 1979, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali
1:50000 Arkusz Gdańsk (27). Wyd. Geolog. Warszawa
Mojski J. E., 1990, Mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Sobieszewo
i Drewnica (wraz z objaśnieniami). Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1990 r.
Morton J.W. 1977. Ecological effects of dredging and dredge soil disposal: a literature
review. U.S. Fish Wildl. Serv. Tech. Pap. 94. 33 pp.
Murphy J., Morgan G., Power O. 2006. Literature review on the impacts of boat wash on
the heritage of Ireland's inland waterways. Final report. University College Cork,
Hydraulics and Maritime Research Centre, Kilkenny, Ireland.
Nagengast B. 2004. *Jeziora przybrzeżne. W: Herbich J. (red.). Siedliska morskie i
przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony
siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom I: 47-53.
Namura-Ochalska A. 2004 c. Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich. W:
Herbich J. (red.). Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe
metodyczny. Tom 1: 157-161.
Namura-Ochalska A. 2004a. Nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum). W:
Herbich J. (red.). Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe
378
proeko
metodyczny. Tom I: 128-133.
Namura-Ochalska A. 2004b. Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika. W: Herbich J.
(red.). Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom
1: 147-151.
Narwojsz a., 2000, Sprawozdanie z badań hydrologicznych na terenie Żuław Wiślanych
do dokumentacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych Żuław i Mierzei
Wiślanej. W: Dokumentacja zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych Żuław i
Mierzei Wiślanej. Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Geologii Morza w
Gdańsku (maszynopis)
Natura 2000 / Ujście Wisły – Standardowy Formularz danych dla obszarów specjalnej
ochrony (OSO), dla obszarów spełniających kryteria obszarów o znaczeniu
wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO). Ujście Wisły,
PLB 220004. Ministerstwa Środowiska.
Natura 2000 / Zatoka Pucka – Standardowy Formularz danych dla obszarów
specjalnej ochrony (OSO), dla obszarów spełniających kryteria obszarów o
znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO).
Zatoka Pucka, PLB 220005. Ministerstwa Środowiska.
Nehring S., Leuchs H. 2000. New Investigation and Evaluation Concept to Detect Effects
of Dredging and Dumping on Macrozoobenthos. Report of the working group on
the effects of extraction of marine sediments on the marine ecosystem. Gdansk,
Poland 11–14 April 2000. ICES CM 2000/E:07 Ref.: ACME.
Newell R.C., Seiderer L.J. and Hitchcock D.R. 1998. The impact of dredging works in
coastal waters: a review of the sensitivity to disturbance and subsequent recovery
of biological resources on the sea bed, Oceanography and Marine Biology Annual
Review 36, pp. 127–178.
Newell R.C., Seiderer L.J. i Hitchcock D.R. 1998. The impact of dredging works in coastal
waters: a review of the sensitivity to disturbance and subsequent recovery of
biological resources on the sea bed. Oceanography Marine Biology: Annual
Review 36, pp. 127–178.
Nowacki J., 1974, Zawartość chlorków w wodach powierzchniowych delty Wisły oraz ich
zmienność sezonowa, Zeszyty Naukowe Wydziału BiNoZ, seria Oceanologia, Nr 2,
23–35.
Nowacki J., Szumilas T.(red.), 2010, Monitoring cieków w gminie Gdańsk w roku 2009,
Gdański Uniwersytet Medyczny, Zakład Ochrony Środowiska i Higieny Trasportu,
Gdynia.
Nowak B., 1960, Proces odpływu wód w ujściu Wisły, Przegląd Geofizyczny, V(XIII), 3.
Nowak B., 1962, Warunki hydrologiczne Martwej Wisły, przewodnik VII Ogólnopolskiego
Zjazdu PTG.
Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census catalogue of Polish mosses.
Katalog mchów Polski. W: Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland. Różnorodność
biologiczna Polski. 3: 1-372. Polish Academy of Sciences, Institute of Botany,
Kraków.
Odoj. M., Narwojsz A., 2000, Dokumentacja hydrogeologiczna Głównego Zbiornika Wód
Podziemnych nr 112 Żuławy Gdańskie. Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp.
z o.o., Gdańsk (maszynopis)
Ożarowski D. 1993. Siewkowce (Charadrii) gniazdujące nad Zatoką Gdańską oraz
niektóre zagadnienia z biologii ich okresu lęgowego. Praca magisterska.
Gdańsk.
379
proeko
Ożarowski D. 2000. Rozmieszczenie i liczebność lęgowych siewkowców Charadrii
nad Zatoką Gdańską w latach 1991–1992. Notatki Ornitologiczne 41, 2: 172–
176.
Pawłowski B. 1977. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. W:
Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. 1: 237-269. Wyd. 3. PWN,
Warszawa.
Pągowski Z. 1979. Gnieżdżenie się rybitw czubatych (Sterna sandvicensis) w rejonie
Ujścia Wisły. Not. Orn., 20, 1–4: 50–51.
Piotrowska H. 1974. Nadmorskie zespoły solniskowe w Polsce i problemy ich ochrony.
Ochr. Przyr. 39.
Piotrowska H. 1976a. Roślinność Żuław Wiślanych wraz z Mierzeją Wiślaną. W:
Augustowski B. (red.). Żuławy Wiślane. GTN, Gdańsk.
Piotrowska H. 1976b. Przyczyny i skutki regresywnych zmian w nadmorskiej florze
halofitów. Phytocoenosis 5.3/4: 237-246.
Piotrowska H. 1980. Anthropogenic Changes in the Distribution of Halophytes on the
Coastal Fringes of the Gulf of Gdańsk. Fragm. Flor. Geobot. 26.2-4: 279-397.
Piotrowska H. 1982. Dolina Wisły w świetle badań geobotanicznych. W: Augustowski B.
(red.). Dolina Dolnej Wisły. GTN, Wydział V Nauk o Ziemi, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, ss.
178-200.
Piotrowska H. 1986 (1987). The State and Degree of Threat of Halophytes on the Polish
Shore of the Baltic Sea. Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, Biologia 7: 37-46.
Piotrowska H. 1988a. [R, V] Aster tripolium L. W: Jasiewicz A. (red.). Materiały do
poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski. Cz. I. Materials for knowledge
of the rare and endangered species of Poland. Part I. Fragm. Flor. Geobot. 33(34): 290-299.
Piotrowska H. 1988b. [R, V] Plantago maritima L. W: Jasiewicz A. (red.). Materiały do
Piotrowska H. 1989. Natural and anthropogenic changes in sand-dunes and their
vegetation on the southern Baltic coast. W: van der Meulen E. (red.). Perspectives
in coastal dune management. Ss. 33-40. SPB Academic Publishing bv, by Hague.
Piotrowska H. 2002. Zbiorowiska psammofilne na wydmach polskiego brzegu Bałtyku.
Psammophilous communities on the dunes of the Polish Baltic coast. Acta Bot.
Cassub. 3: 5-47.
Piotrowska H. 2003. Zróżnicowanie i dynamika lasów nadmorskich i zarośli w Polsce.
Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Gdańsk, 102 ss. + fotografie + tabele.
Piotrowska H., Chojnacki W. 1972. Materiały do rozmieszczenia roślin naczyniowych na
polskim wybrzeżu Bałtyku. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 25, ser. B.: 169-175.
Piotrowska H., Gos K. 1995. Coastal dune vegetation in Poland: diversity and
development. W: van Dijk H.W.J. (red.). Management and preservation of coastal
habitats. Proceedings of a multidisciplinary workshop in Jastrzębia Góra,
September 1-5, 1993: 71-82.
Piotrowska H., Stasiak J. 1982 (1984). Zbiorowiska na wydmach Mierzei Wiślanej i ich
antropogeniczne przemiany. Fragm. Flor. Geobot. 28.2: 161-180 + tabele.
Plan urządzania gospodarstwa rezerwatowego Ptasi Raj na okres 1 I 1982-1991. 1982
mscr. BULiGL Oddział w Gdyni.
Plewa M. 1995. Dynamika liczebności kolonii lęgowej ptaków gnieżdżących się w
rezerwacie „Mewia Łacha". Zagrożenia i propozycje ochronne. Praca
magisterska. UMK, Toruń.
380
proeko
Pliński M. 1995. Vascular plant sof the northern part of the Vistula Lagoon. Bull Mar Inst
22:81-87
Popper, A.N. 2003. Effects of anthropogenic sounds on fishes. Fish Res. 28 (10): 24-31.
Preston C. D. 1995. Pondweeds of Great Britain and Ireland. – B.S.B.I. Handbook 8: 1–
352.
Program zrównoważonego rozwoju w aspekcie ochrony środowiska Gminy-Miasta
Gdańska. 1999. Praca zbiorowa. Zarząd Miasta Gdańska.
Projekt budowlany i budowlano-wykonawczy pn.: „Modernizacja wejścia do Portu
Wewnętrznego w Gdańsku etap II – Przebudowa szlaku wodnego na Martwej
Wiśle i Motławie” – Niras, 2009r.
Prussak W., 1998, Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Sobieszewo
(28) Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Geologii Morza Sopot
Prussak W., 1998, Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Drewnica (56)
Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Geologii Morza Sopot.
Projekt toru wodnego wraz z analizą nawigacyjną na odcinku od Kanału Płonie na
Martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku, 2008. Wuprohyd Sp. z o.o. w
Gdyni
Projekt wykonawczy toru wodnego na odcinku od Polskiego Haka do Wisły Śmiałej.
2009. Wuprohyd Sp. z o.o. w Gdyni.
Projekt zagospodarowania terenu obudowy brzegów Kanału Płonie. 2009. Wuprohyd Sp.
z o.o. w Gdyni.
Projekt budowlany i wykonawczy przebudowy Nabrzeża Flisaków – odcinek I przy
Polskim. 2009. Wuprohyd Sp. z o.o. w Gdyni.
Projekt budowlany i wykonawczy przebudowy Nabrzeża Flisaków – odcinek II przy
Moście Siennickim. 2009. Wuprohyd Sp. z o.o. w Gdyni.
Projekt budowlany i wykonawczy przebudowy Nabrzeża Szyprów. 2009. Wuprohyd Sp. z
o.o. w Gdyni.
Projekt wykonawczy obudowy brzegów Kanału Płonie. 2009. Wuprohyd Sp. z o.o. w
Gdyni.
Przewoźniak, 1987. Podstawy geografii fizycznej kompleksowej, Wyd. UG, Gdańsk, 209 s.
Przewożniak M., 1991. Krajobrazowy system interakcyjny strefy nadmorskiej w Polsce, Wyd.
UG, Gdańsk, 150 s.
Przewoźniak M., 1995, Studia przyrodniczo-krajobrazowe w ocenach oddziaływania na
środowisko, w: Studia krajobrazowe jako podstawa racjonalnej gospodarki
przestrzennej, mat. sem., Uniwersytet Wrocławski, Wrocław
Przewoźniak M. (red.), 1995, Ochrona przyrody w regionie gdańskim, Bogunki Wyd.
Naukowe, Poznań, 176 s.
Przewoźniak M. 1996. Morfologia terenu i procesy geodynamiczne. W: Przewoźniak M.
(red.). Monografia rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”. W: Przewoźniak M. (red.).
Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego. Tom 1. Nadmorskie
rezerwaty przyrody (część 1), Wyd. Gdańskie, Gdańsk, ss. 185-189.
Przewoźniak M. (red.) 1996. Monografia rezerwatu „Ptasi Raj”. w: Przewoźniak M.
(red.). Materiały do monografii przyrodniczej regionu Gdańskiego. T 1: 175–
240.
Przewoźniak M. (red.), 1996, Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego,
T. 1 – Nadmorskie rezerwaty przyrody, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk.
Przewoźniak M. (red.). 1996 mscr. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” (według
stanu na 01.01.1995). BPiWP Proeko, BULiGL Oddz. w Gdyni, Gdańsk.
Przewoźniak M., 1997, Teoria i praktyka w prognozowaniu zmian środowiska przyrodniczego
dla potrzeb planowania przestrzennego, w: Materiały szkoleniowe do konferencji nt.
381
proeko
“Prognoza skutków wpływu ustaleń miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego na środowisko przyrodnicze, jako istotne narzędzie przeciwdziałania
powstawaniu zagrożeń ekologicznych”, TUP, Katowice.
Przewoźniak M. 2001a. Przyrodnicze uwarunkowania zrównoważonego rozwoju
Gdańska. Pomorski Biuletyn Proekologiczny 24/25: 12-15.
Przewoźniak M. 2001b. Strategia ochrony środowiska w województwie pomorskim.
Pomorski Biuletyn Proekologiczny 24/25: 40-50.
Przewoźniak M. 2001c. Przemiany środowiska przyrodniczego strefy nadmorskiej Pobrzeży
Południowowbałtyckich w Polsce, w: Między geografią a biologią – badania nad
przemianami środowiska ..., Prace Geograficzne IGiPZ PAN, nr 179, s.169-185.
Przewoźniak M. 2001d. Dynamika i ewolucja środowiska przyrodniczego strerfy nadmorskiej
w Polsce – przyczyny, skutki, prognoza, w: Przemiany środowiska przyrodniczego
Polski a jego funkcjonowanie, pod red. K. German i J. Bala, Problemy Ekologii
Krajobrazu t. X, Kraków 2001, s. 45-52.
Przewoźniak M. 2002. Kształtowanie środowiska przyrodniczego miast. Przykłady z
regionu gdańskiego. Wydział Architektury PG, Gdańsk, 186 s.
Przewoźniak M., 2005, Ochrona przyrody w planowaniu przestrzennym. Teoria – prawo –
realia. Przegląd Przyrodniczy, t. XVI, z. 1-2: 143-158.
Przewoźniak M., 2009, Konflikty w zagospodarowaniu przestrzennym strefy nadmorskiej
w Polsce, w: Zintegrowane zarządzanie obszarami przybrzeżnymi w Polsce, Uniw.
Szczeciński.
Przewoźniak M., Rolbiecki J. 1995. Formalno-prawny stan ochrony przyrody. W:
Przewoźniak M. (red.). Ochrona przyrody w regionie gdańskim. Bogucki Wyd.
Naukowe, Poznań, s. 17-48.
Psuty, I, 1998. Minogi – najbardziej prymitywne “ryby”. Komunikaty Rybackie 2/1998: 1114
Qian Pei-Yuan, Qiu Jian-Wen, Kennish Robin, Reid Craig A. 2003. Recolonization of
benthic infauna subsequent to capping of contaminated dredged material in East
Sha Chau, Hong Kong. Estuarine. Coastal and Shelf Science 56. 819–831
Radtke G., Dębowski P., Grochowski A. 2000. Stan znajomości ichtiofauny dopływów
dolnej Wisły. Acta Univ. Nicolai Copernici, Pr.Limnol, 21 supl., 25.
Raport o oddziaływaniu na środowisko dla przedsięwzięcia realizowanego w ramach
projektu "Połączenie Portu Lotniczego z Portem Morskim Gdańsk – Trasa
Słowackiego", DHV maj 2010.
Raport o oddziaływaniu na środowisko dla zadania inwestycyjnego pn. „Projekt poprawy
dostępu drogowego do Portu Gdańsk – budowa Trasy Sucharskiego”, Biuro
Projektowo-Doradcze Eko-konsult, marzec 2008.
Raport o oddziaływaniu na środowisko inwestycji „Morski terminal przeładunkowy
produktów ropopochodnych na Martwej Wiśle wraz z instalacjami technologicznymi
i pomocniczymi na terenie Grupy Lotos S.A. w Gdańsku, „Projmors” Sp. z o.o. w
Gdańsku, grudzień 2009 wraz z aneksem.
Raport o oddziaływaniu na środowisko planowanej budowy Terminalu LPG przy
Nabrzeżu Przemysłowym w Porcie Gdańsk, Biuro Projektów EKO-MAR Sopot,
marzec 2008.
Raport oddziaływania na środowisko budowy kanału żeglugowego przez Mierzeję
Wiślaną. 2009 mscr.
Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. >Kompleksowe
zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław<” 2008, BPiWP Proeko w Gdańsku.
Rąkowski G. (red.), Wójcik J., Walczak M., Smogorzewska M., Brodowska M. 2005.
Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej. Instytut Ochrony Środowiska –
województwo pomorskie. Warszawa, s. 97-216.
382
proeko
Rejestracja i inwentaryzacja naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie całego kraju
(ze szczególnym uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicznych (
www.regent2.uci.agh.edu.pl.)
Roberts R.D. and Forrest B.M. 1999. Minimal impact from long-term dredge spoil disposal
at a dispersive site in Tasman Bay, New Zealand, New Zealand Journal of Marine
and Freshwater Research 33, pp. 623–633.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do
sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. 2004, Nr 257 poz.
2573, zm. Dz. U. 2005, Nr 92, poz. 769 oraz Dz. U. z 2007, Nr 121, poz. 840).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dz. U. Nr 120 poz. 826 +
załącznik.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a
także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia, jako
obszary Natura 2000 (Dz. U. z 2010 r., Nr 77, poz. 510).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz. 1764.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz. 1765.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków
dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Dz. U. Nr 220, poz. 2237.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 r., Nr 229, poz. 2313 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27.10.2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2008, Nr 198, poz. 1226).
Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 23 listopada 1998 r. w
sprawie ustalenia granicy od strony lądu portu morskiego w Gdańsku (Dz. U. 1998, Nr
146, poz. 960).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych
dróg wodnych (Dz. U. Nr 77, poz. 695).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych
kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o
oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. 2004, Nr 257 poz. 2573, zm. Dz. U. 2005, Nr 92,
poz. 769 oraz Dz. U. z 2007, Nr 121, poz. 840).
Rutkowski L. 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski Niżowej.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, ss. 812.
Schwarz Z. 1967. Badania nad florą synantropijną Gdańska i okolicy. Acta Biol. Med.
Soc. Sc. Gedan. 11: 363-494.
Schwarz Z., Żmijewska E. 1995. Ogrody Gdańska i okolic. Wyd. Miejski Dom Kultury w
Gdańsku, Gdańsk, ss. 72 + ilustracje.
Seligo A. 1902. Die Fischgewasser der Prowinz Westpreussen. Commissionsverlag von
Saunier's Buch und Kunsthandlung. Danzig, ss. 193
Sidło P.O., Błaszkowska B., Chylarecki P., 2004. (red.). Ostoje ptaków o randze
europejskiej w Polsce. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków,
Warszawa.
383
proeko
Sikora A. 2001. Ostrygojad Haematopus ostralegus. W: Głowaciński Z. (red.). Polska
czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa. ss. 187–189.
Sikora A., Meissner W., Skakuj M. 1994. Rzadkie gatunki ptaków obserwowane nad
Zatoką Gdańską w latach 1983–89. Not. Orn. 35: 207–243.
Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. 2007 (red.). Atlas
rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985 – 2004. Bogucki Wyd. Nauk.,
Poznań.
Sikora A., Zieliński P. 2000. Jesienna wędrówka płatkonoga szydłodziobego
Phalaropus lobatus przy Ujściu Wisły w latach 1983–2000. Not. Orn. 41: 247–
276
Simonini R. , Ansaloni I., Cavallini F., Graziosi F., Iotti M., Massamba N’Siala G., Mauri
M., Montanari G., Preti M. and Prevedelli D. 2005. Effects of long-term dumping of
harbor-dredged material on macrozoobenthos at four disposal sites along the
Emilia-Romagna coast (Northern Adriatic Sea, Italy). Marine Pollution Bulletin
50.1595–1605
Smith S.D.A. and Rule M.J. 2001. The effects of dredge-spoil dumping on a shallow
water soft-sediment community in the Solitary Islands Marine Park, NSW,
Australia, Marine Pollution Bulletin 42, pp. 1040–1048.
Standardowy Formularz Danych obszaru Natura 2000 PLH220044 „Ostoja w Ujściu
Wisły”
(opracowanie:
2004-02-24,
aktualizacja:
2005-09-05).
http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000 .
Stasiak J. 1988a. [E] Agropyron junceum (L.) P. B. subsp. boreoatlanticum Sim. et Guin.
W: Jasiewicz A. (red.). Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych
Polski. Cz. I. Materials for knowledge of the rare and endangered species of
Poland. Part I. Fragm. Flor. Geobot. 33(3-4): 272-279.
Stasiak J. 1988b. [V] Eryngium maritimum L. W: Jasiewicz A. (red.). Materiały do
Stasiak J. 1988c. [R, V] Linaria odora (Bieb.) Fisch. subsp. loeselii (Schweigg.) Hartl. W:
Jasiewicz A. (red.). Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski.
Cz. I. Materials for knowledge of the rare and endangered species of Poland. Part
I. Fragm. Flor. Geobot. 33(3-4): 407-416.
Stasiak J. 1988d. [Ex] Polygonum oxyspermum Meyer et Bunge ex Ledeb. W: Jasiewicz
A. (red.). Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski. Cz. I.
Materials for knowledge of the rare and endangered species of Poland. Part I.
Fragm. Flor. Geobot. 33(3-4): 464-467.
Stasiak J. 1993a. E Agropyron junceum (L.) Beauv. (Elymus farctus (Viv.) Runemark ex
Melderis) – perz sitowy. W: Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. (red.). Polska
czerwona księga roślin. Polish plant red data book. Instytut Botaniki PAN, Instytut
Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s. 220-222.
Stasiak J. 1993b. V Linaria odora (Bieb.) Fischer – lnica wonna. W: Zarzycki K.,
Kaźmierczakowa R. (red.). Polska czerwona księga roślin. Polish plant red data
book. Instytut Botaniki PAN, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, p. 161-163.
Stolarski, J. 1995, Sichel from the Vistula Lagoon, Bulletin of The Sea Fish. Instit
Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). 2004. Gatunki roślin. Poradniki
ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo
Środowiska, Warszawa. Tom 9, s. 228.
Sulma T. 1959. Główne problemy botaniczne Pomorza. Acta Biol. et Med. 3.2: 17-73.
Szafer W., Kulczyński St., Pawłowski B. 1976. Rośliny polskie. Opisy i klucze do
oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź
384
proeko
dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych z 500 rysunkami. PWN,
Warszawa, ss. XXVIII + 1020.
Szczepski J. B. 1969. Rezerwat „Ptasi Raj” w Górkach Wschodnich pod Gdańskiem
zagrożony przez zbieraczy bursztynu. Chrońmy Przyr. Ojcz. 25/2:
Szmeja J., 2006. Przewodnik do badań roślinności wodnej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Szukalski J., 1974, Środowisko geograficzne Trójmiasta, Gdańsk UG.
Szukalski J., 1982, Województwo gdańskie, Gdańsk.
Szwankowska B. 2001. Równoważenie rozwoju portu Gdańsk. Pomorski Biuletyn
Proekologiczny 24/25: 35-38.
Środa M. 1991. Roślinność wodna Żuław. Część I. Klasy: Lemnetea, Charetea,
Littorelletea uniflorae. Część II. Klasa Potamogetonetea, związek Potamogetonion.
Część III. Klasa Potamogetonetea, związki: Nymphaeion, Hottonion, Ranunculion
fluitantis. W: Nowicki J. (red.). Rozpoznanie i ochrona ekosystemów. Artykuły i
doniesienia naukowe opracowane w ramach resortowego programu badawczorozwojowego nr 28 pt. „Doskonalenie technologii i organizacji produkcji rolniczej na
Żuławach”. Koordynacja – Żuławski Oddział IMUZ w Elblągu. Wyd. IMUZ-ART.,
Falenty/Elbląg-Olsztyn.
Środa M. 2000. Zróżnicowanie i dynamika roślinności kanałów i rowów melioracyjnych
Żuław Wiślanych. Część I. Część I. Zbiorowiska z klas Lemnetea i Charetea.
Część II. Zbiorowiska z klasy Potametea. Część III. Zbiorowiska z klasy
Phragmitetea. Część IV. Zbiorowiska z klas: Bidentetea tripartiti, IsoëtoNanojuncetea, Plantaginetea majoris, Molinio-Arrhenatheretea. W: Nowicki J.
(red.). Rozpoznanie i ochrona ekosystemów. Artykuły i doniesienia naukowe
opracowane w ramach resortowego programu badawczo-rozwojowego nr 28 pt.
„Doskonalenie technologii i organizacji produkcji rolniczej na Żuławach”.
Koordynacja – Żuławski Oddział IMUZ w Elblągu. Wyd. IMUZ-ART.,
Falenty/Elbląg-Olsztyn.
Środa M., Szarejko T., Dziedzic J. 2002. Flora roślin naczyniowych siedlisk wodnych,
podmokłych i łąkowo-pastwiskowych Żuław Wiślanych. Vascular plants of aquatic,
wet, meadow and pasture habitats in the Żuławy Wiślane (Vistula Delta Area,
northern Poland). Acta Bot. Cassub. 3: 49-85.
Świerzowski, A., Doroszczyk, L., Lis, W., Witkowski, A. 1994. Określenie wpływu hałasów
związanych z żeglugą na Zalewie Wiślanym na żywe zasoby tych wód ze
szczególnym uwzględnieniem tarła i rozwoju sandacza i leszcza. IRŚ Olsztyn
[maszynopis]
Świerzowski, A., Doroszczyk, L., Lis, W., Witkowski, A. 1994. Reakcja sandacza i leszcza
o różnej wielkości osobniczej na szumy podwodne emitowane przez motorowe
łodzie rybackie. IRŚ Olsztyn [maszynopis]
Tomaszewicz H., 1979. Roślinność wodna i szuwarowa Polski (Klasy: Lemnetea,
Charetea, Potamogetonetea) wg stanu zbadania na rok 1975. Rozpór.
Uniwersytetu Warszawskiego 160: 1-324.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski: rozmieszczenie, liczebność i
zmiany. PTPP „pro Natura”, Wrocław.
Trojan P. 1978, Ekologia ogólna, PWN, Warszawa, str.419.
Urząd Morski w Gdyni, 2006, Plany batymetryczne Martwej Wisły, Wisły Śmiałej i
Motławy w skali 1:2000.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009, Nr 151,
poz. 1220 ze zm.).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (tekst jednolity Dz. U. z 2008
r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.)
385
proeko
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne” (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz.
2019 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. nr 39, poz.
251 ze zm.)
Uścinowicz S. 1998, Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50000 Arkusz Gdańsk
(0027). Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Geologii Morza, Sopot,
Wang W.X., Dei R.C.H., 1999. Kinetic measurements of metal acumulation in two marine
macroalgae. Mar. Biol., 135: 11-23.
Wayda M. 1996. Distribution of Alisma gramineum (Alismataceae) in Poland. Fragm. Flor.
Geobot. 41(2): 809-813.
Wayda M. 1997. Distribution of Alisma lanceolatum (Alismataceae) in Poland. Fragm.
Flor. Geobot. 42(1): 43-48.
Westlake D.F., 1975, Macrophytes. [In]: B. A. Whitton (ed.), River ecology. University of
California Press, Berkeley, CA.
Wieloch M. 1986. A colony of terns at the mouth of the Vistula river and problems of
their protection. W: Hjort C., Karlsson J., Svensson S. (red.) Baltic Birds IV.
Proceedings of the Fourth Conference on the Study and Conservation of
Migratory Birds of the Baltic Basin. Ver Fagel., Suppl. 11: 239–240.
Wieloch M. 1990. Akcja zimowego liczenia łabędzi Cygnus cygnus, C. columbianus.
Not. Orn. 31: 138–140.
Wieloch M. 2002. Zimowanie łabędzi Cygnus sp. w Polsce – wyniki liczeń w styczniu
1995 i 2000 roku. Biul. Pol. Gr. Bad. Łab. 4–5:55–59.
Winiecki A., Chylarecki P. 2003. Rybitwa białoczelna Sterna albifrons: W: Głowaciński
Z. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt. PWRiL, Warszawa, pp. 219–222.
WIOŚ w Gdańsku, 2007, Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006
roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk.
Wisniewoski w. 1987. - Gospodacze polowy rybackie w Wiśle, Odrze i Warcie w latach
1953-1978.
Wiśniewolski W., Borzęcka I., Buras P., Szlakowki J., Woźniewski M. 2001. Ichtiofauna
dolnej i środkowej Wisły – stan i zagrożenia. Rocz. Nauk. PZW, 14 (supl.), 137–
155.
Wojterski T., Wojterska H., Wojterska M. 1980. Potencjalna roślinność naturalna
Pomorza Gdańskiego. Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska Uniwersytetu
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, druk – Wrocławskie Zakłady Graficzne.
Wróbel 2009. Inwentaryzacja budynków o wartości kulturowej przy ul. Przełom 6 w
Gdańsku. W: „Projekt wykonawczy toru wodnego na odcinku od Polskiego Haka
do Wisły Śmiałej”. Wuprohyd.
Wyszesławcew A. 1936. Połowy ryb na Wiśle Pomorskiej w 1937. Przeglad Rybacki, XI
Zachowicz J. 1998. Historia szaty roślinnej Żuław i Mierzei Wiślanej. W: Herbich J.,
Herbichowa M. (red.). Szata roślinna Pomorza. Zróżnicowanie, dynamika,
zagrożenia, ochrona. Przewodnik sesji terenowych 51. Zjazdu PTB 15-19 IX 1998,
ss. 259-262. Wyd. UG, Gdańsk.
386
proeko
Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce.
Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków, s. xii
+ 715.
Zając R. 1964. O niektórych rzadszych gatunkach awifauny ujścia Wisły pod
Gdańskiem. Cz. I. Acta Orn. 8.
Zając R. 1964. Trzy gatunki łabędzi (Cygnus Bechst.) na jeziorze Ptasi Raj w Górkach
Wschodnich koło Gdańska, Przegl. Zoolog., 8
Zając R. 1975. O niektórych rzadszych gatunkach awifauny ujścia Wisły pod
Gdańskiem. Cz. II. Acta Orn. 15.
Zalewska-Gałosz J. 2008. Rodzaj Potamogeton L. w Polsce – taksonomia i
rozmieszczenie. Instytut Botaniki UJ, Kraków.
Zalewska-Gałosz J. 2008. Rodzaj Potamogeton L. w Polsce – taksonomia i
rozmieszczenie. Instytut Botaniki UJ, Kraków.
Zarzycki K. 1984. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. PAN –
Instytut Botaniki im. W. Szafera, ss. 45, Kraków.
Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. (red.). 1993. Polska czerwona księga roślin. Polish plant
red data book. Instytut Botaniki PAN, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s.
310.
Zarzycki K., Szeląg Z. 2006, Red list of the vascular plants in Poland. Czerwona lista
roślin naczyniowych w Polsce, w: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z.
(red.). Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski.
Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków, ss. 9-20.
Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. Czerwona lista
roślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z.
(red.). Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski.
Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków, ss. 9-20.
Zielińska M. 2004. Lęgowe ptaki wodno–błotne rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” przy
ujściu Wisły Śmiałej w latach 1996–2001. Chrońmy Przyrodę Ojczystą. R.LX
(60), 5: 30 – 40.
Zieliński M. 1995. Obrączkowanie siewkowców Charadrii przy ujściu Wisły w latach
1987–1994. Not. Orn. 36, 1–2: 181–190.
Złoch I., Sapota M., Fijałkowska M., 2005, Diel food composition and changes in the diel
and seasonal feeding activity of common goby, sand goby and young flounder
inhabiting the inshore waters of the Gulf of Gdańsk, Poland, Oceanol. Hydrobiol.
Stud, 34 (3): 69-84
Żbikowski R., Szefer P., Latała A., 2007. Comparsion of greek algae Cladophora sp. and
Enteromorpha sp. as potential biomonitors of chemical elements in the southern
Baltics. Science of the Total Environment 387: 320-332.
Żółkoś K. et al. 2009. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Mewia Łacha”. Mscr w
Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku.
Żukowski W., Jackowiak B. 1995, Lista roślin ginących i zagrożonych na Pomorzu
Zachodnim i w Wielkopolsce. w: Żukowski W., Jackowiak B. (red.). Ginące i
zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Prace Zakł.
Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu 3: 9-96, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na
Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Żukowski W., Jackowiak B. (red.).
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski.
Prace Zakł. Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu 3: 9-96. Bogucki Wyd. Naukowe,
Poznań.
387
proeko
Spis tabel:
Tabela 1. Ilość spiętrzeń sztormowych na Zatoce Gdańskiej według notowań w Gdańsku
Nowym Porcie w latach 1946-1976
Tabela 2. Czas trwania spiętrzeń sztormowych w Gdańsku Nowym Porcie w latach 19511976
Tabela 3. Charakterystyczne stany wody dla Pleniewa z okresu 1947-1969
Tabela 4. Charakterystyczne stany wody dla Przegaliny z okresu 1947-1987
Tabela 5. Dopływ wód śródlądowych w dorzeczu Martwej Wisły w latach 1951 - 1960
Tabela 6. Miesięczne zmiany objętości wód Martwej Wisły (tyś m3) w roku 1974/75 w
okresie odpływu do morza (O), napływu wód (N) i zmiany wypadkowe (N-O)
Tabela 7. Wykaz gatunków roślin naczyniowych i makroglonów w Martwej Wiśle i Motławie
i w ich bezpośrednim otoczeniu
Tabela 8. Wykaz zbiorowisk roślinnych w Martwej Wiśle i Motławie i w ich bezpośrednim
otoczeniu
Tabela 9. Frekwencja (%) roślin wodnych, makroglonów i roślin naczyniowych w badanych
punktach Motławy
Tabela 10. Frekwencja (%) roślin wodnych, makroglonów i roślin naczyniowych w badanych
punktach Martwej Wisły.
Tabela 11. Wykaz gatunków roślin szuwarowych i bagiennych w Wiśle Śmiałej i jej
bezpośrednim, lądowym otoczeniu
Tabela 12. Wykaz makrofitów zanurzonych i pływających po powierzchni wody.
Tabela 13. Wykaz zbiorowisk roślinnych występujących w Wiśle Śmiałej i w jej otoczeniu
Tabela 14. Daty poboru prób makrobentosu, pozycje i głębokość stacji badawczych
rozmieszczonych w Martwej Wiśle, Motławie i w Wiśle Śmiałej.
Tabela 15. Skład taksonomiczny oraz względna liczebność taksonów w strefie przybrzeżnej
do głębokości 1 m, w Martwej Wiśle i Motławie,
Tabela 16. Skład taksonomiczny oraz względna liczebność taksonów w strefie przybrzeżnej
do głębokości 1 m, w Wiśle Śmiałej,
Tabela 17. Daty odłowów kontrolnych ryb wontonami
Tabela 18. Daty odłowów kontrolnych ryb sieciami rybackimi
Tabela 19. Daty odłowów kontrolnych ryb narzędziami pułapkowymi
Tabela 20. Gatunki ryb i minogów występujące czasowo lub osiadłe w Martwej Wiśle i w
ujściowym odcinku Motławy.
Tabela 21. Udział wagowy i ilościowy gatunków ryb stwierdzonych w połowach badawczych,
w miesiącach kwiecień – czerwiec 2010 r. w Martwej Wiśle i w ujściowym
odcinku Motławy
Tabela 22. Gatunki ryb i minogów występujące czasowo lub osiadłe w Wiśle Śmiałej
Tabela 23. Udział wagowy i ilościowy gatunków ryb stwierdzonych w połowach badawczych,
w miesiącach kwiecień – czerwiec w Wiśle Śmiałej
Tabela 24. Gatunki ptaków stwierdzone na Martwej Wiślei w ujściu Motławy w zasięgu
planowanego przedsięwzięcia, ich status ochronny oraz kategorie stwierdzeń.
Dane z lat 2007 – 2009.
Tabela 25. Gatunki ptaków stwierdzone na nurcie Wisły Śmiałej oraz w jej otoczeniu - status
ochronny, miejsce i kategorie stwierdzeń. W tabeli pominięto gatunki zalatujące
wyjątkowo. Dane pochodzą głównie z lat 2002 - 2009.
Tabela 26. Gatunki ptaków stwierdzone w rezerwacie „Mewia Łacha” - status ochronny,
miejsce i kategorie stwierdzeń. Dane głównie z lat 2002 - 2009.
388
proeko
Tabela 27. Gatunki ptaków wodnych zimujących i przelotnych stwierdzanych na wodach
Zatoki Puckiej, których liczebność została określona w standardowym formularzu
danych OSOP „Zatoka Pucka” (PLB 220005). Dane z lat: 2002-2008.
Tabela 28. Lista gatunków ssaków stwierdzonych w rejonie Wisły Śmiałej
Tabela 29. Stan czystości wód Motławy i Martwej Wisły w 2007 r.
Tabela 30. Średnie stężenia i ładunki wskaźników zanieczyszczeń w ściekach
odprowadzanych z oczyszczalni "Wschód" do morza w 2008 r.
Tabela 31. Stężenia zanieczyszczeń atmosfery w Gdańsku Stogach [ g/m3] w 2008 r.
Tabela 32. Wykaz gatunków roślin naczyniowych, objętych ochroną gatunkową oraz
zagrożonych i rzadkich, notowanych w rejonie Martwei Wisły, ujścia Motławy oraz
Wisły Śmiałej
Tabela 33. Wykaz zespołów i obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków woj.
pomorskiego zlokalizowanych przy nabrzeżu Motławy w Gdańsku
Tabela 34. Stężenia podstawowych wskaźników fizyczno-chemicznych w wodach Martwej
Wisły w okresie maj – czerwiec 2010 r.
Tabela 35. Stężenia podstawowych wskaźników fizyczno-chemicznych w wodach Wisły
Śmiałej w okresie maj – czerwiec 2010 r.
Tabela 36. Frakcje granulometryczne osadów zebranych w wybranych punktach toru
wodnego Martwej Wisły.
Tabela 37. Prędkość opadania ziaren osadów w wodzie.
Tabela 38. Inwentaryzacja drzew i krzewów przewidzianych do wycinki w związku z
realizacją planowanego przedsięwzięcia
Tabela 39. Szacowany ubytek biomasy zoobentosu Martwej Wisły i Wisły Śmiałej, na tle
innych podstawowych parametrów rzeki i projektowanego toru wodnego.
Tabela 40. Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Martwej Wisły i Motławy na etapie
budowy
Tabela .41. Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie budowy
Tabela 42. Charakterystyka osadów powierzchniowych Martwej Wisły (08.2008r.).
Tabela 43. Zawartość substancji zanieczyszczających w osadach powierzchniowych toru
wodnego na Martwej Wiśle (08.2008 r.).
Tabela 44. Zawartość metali ciężkich w powierzchniowych osadach MPH w Gdańsku.
Nabrzeża portowe na Martwej Wiśle
Tabela 45. Najważniejsze zmiany wód powierzchniowych wynikające z realizacji
przedsięwzięcia oraz ich siła oddziaływania - synteza
Tabela 46. Wysokości fal w zależności od typu statku, prędkości i odległości.
Tabela 47. Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Martwej Wisły i Motławy na etapie
eksploatacji – synteza
Tabela 48. Oddziaływanie przedsięwzięcia na ichtiofaunę Wisły Śmiałej na etapie
eksploatacji – synteza
Tabela 49. Zestawienie oddziaływań na środowisko przedsięwzięcia >Modernizacja wejścia
do portu wewnętrznego w Gdańsku. Etap II – przebudowa szlaku wodnego na
Martwej Wiśle i Motławie< i ich kwalifikacja
Spis rysunków:
Rys. 1
Rys. 2
Rys. 3
Położenie planowanego przedsięwzięcia na tle regionalnego otoczenia (1:100.000)
Położenie planowanego przedsięwzięcia na tle otoczenia (1:20.000)
Plan sytuacyjny toru wodnego na Martwej Wiśle (1:10.000)
389
proeko
Przekroje charakterystyczne Nabrzeży Flisaków i Szyprów oraz obudowy Kanału
Płonie (1:200)
Rys. 5 Plan sytuacyjny inwestycji planowanych do realizacji na Motławie (1:2.500)
Rys. 6 Przykładowe przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinkach I÷VII
(1:150)
Rys. 7 Przykładowe przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinkach IX, X, XII,
XIV (1:150)
Rys. 8 Przykładowe przekroje charakterystyczne nabrzeży Motławy na odcinkach XV, XVI,
XVIII, O-III (1:150)
Rys. 9 Planowane alternatywnie miejsca składowania urobku z pogłębiania torów wodnych
(1:75.000)
Rys. 10 Plan sytuacyjny toru wodnego na Wiśle Śmiałej (1:5.000).
Rys. 11 Zlewnia Martwej Wisły
Rys. 12 „Szczegółowa mapa geologiczna Polski” 1:50.000 rejonu lokalizacji planowanego
przedsięwzięcia
Rys. 13 Przekroje geologiczne Martwej Wisły
Rys. 14 „Mapa hydrologiczna Polski” 1:50.000 rejonu lokalizacji planowanego
przedsięwzięcia
Rys. 15 Zmiany poziomu wody w Morzu Bałtyckim (posterunek Port Północny) i w Martwej
Wiśle (posterunek Sobieszewo) w latach 2004-2008 (wg danych INGW w Gdyni).
Rys. 16 Przepływy maksymalne, średnie i minimalne na Motławie w latach 2004-2009
Rys. 17 Lokalizacja punktów poboru prób roślinności wodnej i zasięg szuwarów na Martwej
Wiśle i Motławie
Rys. 18 Natężenie promieniowania PAR w gradiencie głębokości Motławy w puktach MO3
(wykres górny) i MO2 (wykres dolny).
Rys. 19 Natężenie promieniowania PAR w gradiencie głębokości Martwej Wisły w punktach
MW2 (wykres górny) i MW6 (wykres dolny).
Rys. 20 Rozkład przestrzenny siedlisk chronionych w programie Natura 2000 w rejonie
Martwej Wisły i ujściowego odcinka Motławy oraz Wisły Śmiałej.
Rys. 21 Lokalizacja stacji poboru prób makrozoobentosu na Martwej Wiśle i Motławie oraz
na Wiśle Śmiałej
Rys. 22a Struktura zagęszczenia makrozoobentosu na stacjach rozmieszczonych w Wiśle
śmiałej i Motławie oraz w Wiśle Śmiałej
Rys. 22b Struktura biomasy makrozoobentosu na stacjach rozmieszczonych w Wiśle
śmiałej i Motławie oraz w Wiśle Śmiałej
Rys. 23a Porównanie struktury zagęszczenia makrofauny w Martwej Wiśle i Motławie oraz
w Wiśle Śmiałej
Rys. 23b Porównanie struktury biomasy makrofauny w Martwej Wiśle i Motławie oraz w
Wiśle Śmiałej
Rys. 24 Rozmieszczenie miejsc kontrolnych odłowów ryb w Martwej i Śmiałej Wiśle.
Rys. 25 Frekwencja długości podstawowych gatunków ryb występujących w Martwej Wiśle i
Motławie (na podstawie połowów badawczych)
Rys. 26 Frekwencja długości podstawowych gatunków ryb występujących w Wiśle Śmiałej
(na podstawie połowów badawczych)
Rys. 27 Przybliżone zasięgi występowania gatunków płazów i gadów w rejonie Martwe Wisły
– Motławy i w rejonie Wisły Śmiałej.
Rys. 28 Tereny najwartościowsze pod względem awifauny w rejonie Martwej Wisły.
Rys. 29 Zestawienie wyników badania bakteriologicznego cieków w Gdańsku
Rys. 4
390
proeko
Rys. 30 Mapa akustyczna Gdańska: a) hałas drogowy (pora dzienna) b) hałas przemysłowy
(pora dzienna)
Rys. 31 Formy ochrony przyrody w rejonie planowanego przedsięwzięcia.
Rys. 32 Formy ochrony przyrody w regionalnym otoczenia planowanego przedsięwzięcia.
Rys. 33 Lokalizacja obiektów archeologicznych nr 12 i 13.
Rys. 34 Obiekty wpisane do rejestru zabytków woj. pomorskiego w rejonie ujściowego
odcinka Motławy
Rys. 35 Pokrycie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego rejonu lokalizacji
przedsięwzięcia
Rys. 36 „Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku” – planowane przystanki tramwaju
wodnego
Rys. 37 Wielkość natężenia przepływu na Martwej Wiśle w trakcie wyjazdów patrolowych
wykonanych w okresie maj – czerwiec 2010 r.
Rys. 38 Wielkość natężenia przepływu na Wiśle Śmiałej w trakcie wyjazdów patrolowych
wykonanych w okresie maj – czerwiec 2010 r.
Rys. 39 Rozkład zasolenia (o/oo) wzdłuż osi koryta Wisły w różnych sytuacjach wiatrowych
Rys. 40 Lokalizacja przekrojów hydrometrycznych oraz punktów poboru próbek wody na
Martwej Wiśle i Wiśle Śmiałej
Rys. 41 Zmiany stężeń azotanów w układzie pionowym w wodach Martwej Wisły
Rys. 42 Zmiany stężeń fosforanów w układzie pionowym w wodach Martwej Wisły
Rys. 43 Lokalizacja budynków przewidzianych do rozbiórki na prawym brzegu Kanału
Płonie.
Rys. 44 Lokalizacja planowanych przedsięwzięć w rejonie Martwej i Śmiałej Wisły
Rys. 45 Schemat pogłębiarki wieloczerpakowej z zabudowaną taśmą czerpakową
Rys. 46 Schemat pogłębiarki wieloczerpakowej z zabudowaną taśmą czerpakową
Rys. 47 Schemat pogłębiarki ssącej bez spulchniacza
Spis fotografii:
Fot. 1
Fot. 2
Fot.3
Fot.4
Fot.5
Fot.6
Fot.7
Fot.8
Fot.9
Fot.10
Fot.11
Fot.12
Fot.13
Fot.14
Fot.15
Fot.16
Fot.17
Budynek mieszkalny przy ul. Przełom 6 (od strony wejścia) – stan kwiecień 2009 r.
Budynek mieszkalny przy ul. Przełom 6 (od strony rzeki) – stan kwiecień 2009 r.
Prawy brzeg Kanału Płonie – odcinek wschodni
Prawy brzeg Kanału Płonie – odcinek zachodni (przy kanale obiekty do rozbiórki)
Lewy brzeg Kanału Płonie
Martwa Wisła na wschód od Krakowca
Rafineria Gdańska - widok z Krakowca
Martwa Wisła w rejonie Płoni Małej – widok z lewego brzegu
Lewy brzeg Martwej Wisły w rejonie Reduty Płońskiej
Martwa Wisła między mostami Jana Pawła II (wantowy) i kolejowym
Nabrzeże Szyprów przy Moście Siennickim
Centralna część Nabrzeża Szyprów (w tle Przeróbka)
Nabrzeże Szyprów – widok z Mostu Siennickiego
Nabrzeże Flisaków (odcinek II)
Nabrzeże Flisaków (odcinek II) – widok z Mostu Siennickiego
Zachodni brzeg Wyspy Spichrzów – widok z mostu z ulicy Długi Targ
Wschodni brzeg Wyspy Spichrzów – widok z mostu z ulicy Stągiewnej
391
proeko
Fot.18 Prawy brzeg Motławy w rejonie ulicy Szafarnia
Fot.19 Północny skraj Wyspy Spichrzów i pierzeja Długiego Pobrzeża
Fot.20 Prawy brzeg Motławy w północnej części Ołowianki
Fot.21 Motława w rejonie Ołowianki (w centralnej części)
Fot.22 Motława w rejonie Siennej Grobli (po prawej)
Fot.23 Rejon ujścia Motławy do Martwej Wisły (w głębi po prawej)
Fot. 24 Pogłębiarka chwytakowa z łyżką z klapą
Fot. 25 Pogłębiarka chwytakowa z łyżką pogłębiająca z klapą
Fot. 26 Pogłębiarka z poziomo zamykającym się chwytakiem
Fot. 27 Pogłębiarka wieloczerpakowa z zabudowaną taśmą czerpakową
Fot. 28 Pogłębiarka wieloczerpakowa z zabudowaną taśmą czerpakową
Fot. 29 Pogłębiarka ssąca z kołową tarczą tnącą
Fot. 30 Pogłębiarka ssąca z głowicą ślimakową tnącą
Fot. 31 Pogłębiarka ssąca bez spulchniacza

Raport_Martwa Wisła - Urząd Morski w Gdyni

Transkrypt

Podobne dokumenty

pobierz w formacie pdf

run wisła - ROK RZEKI WISŁY 2017

Raport - Towarzystwo na rzecz Ziemi

5 – 7. wrzesień 2014 DNI WISŁY

pobierz - Kreatywny Dzieciak

Obwieszczenie Dyrektora RZGW

Gaśnica typu „SILESIA” - Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

1. informacja o regionie i sytuacji społeczno