Depresja u dzieci

Psychiatria na świecie zainteresowała się depresją w drugiej połowie XX wieku.
W Polsce pierwsze badania nad rozpowszechnieniem depresji u dzieci i młodzieży
prowadzone były w Krakowie od roku 1982. Wyniki wielokrotnych badań dzieci i młodzieży
od 5 do 17 lat pozwoliły na ustalenie poziomu zjawiska depresji. Otóż w okresie dzieciństwa
objawy depresji występują częściej u chłopców, a od wieku pokwitania — u dziewcząt.
Na przestrzeni 15 lat zaobserwowano spadek depresyjności u dzieci w wieku 10–13 lat,
chociaż jest ona nadal wysoka (27,7–24,6%). W całej populacji młodzieży w późnej fazie
dorastania (17–19 lat) rozpowszechnienie depresji sięga ok 30 %. Depresja w okresie
rozwojowym często współwystępuje z innymi dysfunkcjami, zwłaszcza z zaburzeniami
zachowania, zaburzeniami lękowymi, dystymią, ADHD oraz nadużywaniem substancji
psychoaktywnych.
Jak wynika z powyższego, problem depresji jest dość powszechny. Rodzice
oraz wszyscy inni dorośli, mający kontakt z dzieckiem, powinni zwrócić szczególną uwagę
na niepokojące
objawy
zachowania
podopiecznego
i
podjąć
doraźne
działania
lub w szczególnych przypadkach specjalistyczną pomoc.
Informacje zawarte w tym artykule mają na celu ukazanie roli rodziców w wychowaniu
dziecka, wskazanie najczęstszych objawów depresjioraz sposobów jej leczenia. Kierowanie
się dobrem dziecka, to tworzenie mu najlepszych warunków dla wszechstronnego rozwoju
i prawidłowe kształtowanie osobowości. W konsekwencji
przyniesie to większe szanse
osiągnięcia sukcesów i pokonywania problemów przez dziecko, a tym samym uniknięcie
depresji.
Rozwój każdego dziecka przebiega według stałych faz i praw. Indywidualne jest
tempo i sposób dokonywania się zmian psychofizycznych organizmu. Żeby osiągnąć stan
pełnej dojrzałości psychicznej, każdy człowiek musi przejść przez fazę niemowlęctwa (0-2),
małego dziecka(3-10), preadolescencji (przeddojrzewanie 11-14) oraz adolescencji
(dojrzewanie 15-17).
Inny jest podział na etapy rozwoju fizycznego. Pierwszy okres- embrionalny – to etap
zawrotnego tempa przemian życia płodu. Okres noworodkowy od porodu do końca 1 m-ca
życia jest przystosowaniem maleńkiego człowieka do nowych, trudniejszych warunków życia
poza organizmem matki. Okres niemowlęcy (od 1 do 12 m-ca życia) to czas szybkiego
rozwoju, zmian proporcji ciała, układu nerwowego i narządów zmysłów. We wczesnym
dzieciństwie ( 1-3 r. ż.) dziecko doskonali mowę i sprawność ruchową. To także początek
krystalizowania się zainteresowań, rozumienia własnej odrębności i początek kształtowania
się osobowości. W okresie przedszkolnym u dziecka rozwija się pamięć i doskonali sprawność
ruchowa. Jest to także czas poszerzania społecznych kontaktów pozarodzinnych, zabawy,
rysowania, prób liczenia i rozpoznawania liter. Między 6 a 15 r. ż., podczas nauki
szkolnej,dziecko usamodzielnia się, kształtuje własne poglądy a także zaczyna się jego
dojrzewanie płciowe. Pełną dojrzałość płciową i wzrost osiągają dzieci od 15 do 18 r. ż.
Ustalają się proporcje ciała, wysokość, a w sferze psychicznej następuje stabilizacja
umysłowa, emocjonalna i charakterologiczna.
Jak widać z powyższego opisu, przemiany dziecka następują powoli i etapowo.
Wszystko podlega stopniowaniu trudności według możliwości organizmu. Rodzina jest
pierwszym i podstawowym środowiskiem opieki i wychowania potomstwa. Bardzo istotne
jest więc to, jakie bodźce dostarczą rodzice swojemu wychowankowi w każdym momencie
jego rozwoju.
Badania dowodzą, że głównym warunkiem prawidłowego dojrzewania człowieka,
zdobycia umiejętności prospołecznych i osiągnięcia sukcesów jest wzrost w klimacie
bezpieczeństwa, mądrej miłości oraz akceptacji. Rodzice od pierwszych dni po narodzinach
noworodka powinni przyjąć wobec swojego dziecka postawę wnikliwej obserwacji, czułości
i otwartości. Zaspokojenie podstawowych potrzeb, wynikających z naturalnego rozwoju
wychowanka, warunkuje właściwy jego dalszy rozwój emocjonalny i intelektualny.
Przygotowuje do życia w społeczeństwie – uczy zasad zachowania, prawidłowych relacji
z ludźmi, radzenia sobie w trudnych sytuacjach i pracy nad swoim rozwojem. Przytulanie,
mówienie do noworodka, kontakt przy karmieniu, odpowiednia higiena, odpowiadanie
na męczące pytania malucha „dlaczego?”- to tylko niektóre warunki stworzenia małej istocie
poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, które zaprocentują w przyszłości. Zaburzenia
w środowisku rodziny dziecka przekładają się na zaburzenia w zachowaniu oraz w rozwoju
emocjonalnym i intelektualnym.
Kolejne lata właściwego kierowania rozwojem dziecka i stosowanie odpowiedniego
stylu wychowania dają gwarancję uniknięcia późniejszych problemów wychowawczych.
Styl wychowania, który realizują rodzice w stosunku do swojego dziecka, jest efektem ich
własnych życiowych doświadczeń, charakteru, obserwacji, zdobytej wiedzy oraz systemu
wyznawanych wartości.
Jednym z podstawowych i jednocześnie najtrudniejszych zadań wychowawczych
jest stawianie dziecku granic, czyli jasne określanie i egzekwowanie nakazów, zakazów,
obowiązków i przywilejów. Atmosfera, w której dziecko wzrasta kształtuje jego osobowość,
przekłada się na relacje z otoczeniem i warunkuje osiągnięcia. Istnieją dwa patologiczne
rodzaje relacji z rodzicami skrajne wobec siebie, które decydują o wystąpieniu problemów
wychowawczych.
Pierwszy, to zbyt aktywne zaangażowanie i kontrolowanie dziecka pod każdym względem
skutkuje odsunięciem się dziecka od rodziców. Dziecko szuka wtedy miejsca dla siebie i chce
dokonywać własnych wyborów. Drugi, to brak zaangażowania w życie dziecka, jego relacje
z kolegami czy nawet postępy w szkole. Dziecko czuje się wtedy osamotnione i szuka
instynktownie wzorców, które mogą okazać się w konsekwencji nieodpowiednie.
Obecnie dużą uwagę poświęca się niepokojącym zachowaniom dzieci, do których
„nic nie dociera.” Są to nadpobudliwość, brak koncentracji oraz nieakceptowanie nakazów
i zakazów. Coraz częściej jednak zauważa się także niewyjaśniony, długotrwający bunt
lub wycofanie.
Dotychczas
było
to
charakterystyczne
dla
okresu
dojrzewania.
Jednakże ostatnie badania potwierdzają, że objawy te mają coraz młodsze dzieci, które
przechodzą depresję.
Ta społeczna choroba objawia się:

Dominującym uczuciem smutku, zniechęcenia , przygnębienia.

Niezdolnością do przeżywania radości, satysfakcji i przyjemności.

Spowolnieniem myślenia i ruchów.
Zdarzają się także:

Utrata lub przyrost masy ciała spowodowana brakiem lub zwiększeniem apetytu.

Bezsenność, zmęczenie.

Pobudzenie lub utrata energii. Agresja.

Uczucie bezwartościowości, poczucie winy.
Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży są często związane z czynnikami psychogennymi,
środowiskowymi:
1. Utrata bliskich osób.
2. Niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych.
3. Przewlekłe zagrożenie karą, niepowodzeniem, nadmiernym obciążeniem.
4. Depresja rodziców – niezdolność do wyrażania uczuć.
5. Szkoła – przeciążenie obowiązkami szkolnymi lub
niewłaściwy wpływ kolegów
i koleżanek , odrzucenie przez rówieśników.
6. Zespół dziecka maltretowanego – najczęściej bite lub wykorzystywane przez rodziców
czy inne osoby.
7. Wyuczona bezradność i styl wyjaśniania.
Depresja, jak widać, jest poważnym zagrożeniem wśród dzieci, a szczególnie wśród
nastolatków. Może prowadzić do samobójstwa lub zaburzeń psychicznych w późniejszym
życiu. Jeśli te dzieci pozostaną bez odpowiedniej opieki, symptomy te mogą się nasilać,
wpływając niekorzystnie na codzienne życie i zdrowie psychiczne. Najnowsze badania
dowodzą, że metody psychologiczne są skuteczne w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych.
Gdy lekarz stwierdzi depresję, zaczyna się praca z pacjentem i rodzicami. Zwykle pomaga
psychoterapia. W lekkich przypadkach może wystarczyć kilka sesji wspierających, innym
razem trzeba przychodzić na terapię kilka lat.
Psychiatra (psycholog) ma do dyspozycji różne metody terapeutyczne, np.:
Terapia poznawcza - jej celem jest analiza oraz modyfikowanie błędnych skojarzeń
i niewłaściwych torów myślenia. Chory musi wyrobić w sobie inny sposób postrzegania
i analizy świata.,
Terapia grupowa- ma poprawić stosunki nastolatka z rówieśnikami, nauczyć zdolności
komunikowania się i tworzenia relacji.
,Terapia rodzinna-
jest potrzebna, gdy przyczyna choroby tkwi w dysfunkcji rodziny.
To często dla rodziców niełatwe wyzwanie. Muszą odkryć swoje emocje, otwarcie mówić
o trudnych sprawach, zrozumieć swoje błędy, uwierzyć, że dziecko jest naprawdę chore,
dlatego tak się zachowuje i je w tej chorobie wesprzeć. Jak? Pomagając mu w codziennych
czynnościach i zachęcając do leczenia.
Farmakoterapia - leki przeciwdepresyjne zapisuje się tylko wtedy, gdy jest to konieczne,
młody pacjent ma silne lęki, myśli samobójcze czy duże nasilenie objawów depresyjnych,
indywidualnie dostosowując lek i dawkę. Lek powinien być zawsze podawany przez rodziców
i chroniony przed dzieckiem, które – głównie na początku kuracji – musi być pod czujną
opieką rodziny. W ciężkich przypadkach konieczny jest pobyt w szpitalu.
Jak dotąd nie potwierdzono skuteczności leczenia depresji u dzieci i nastolatków
środkami farmakologicznymi. Brak też przekonujących dowodów na to, iż stałe
przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych zmniejsza ryzyko nawrotu choroby. Dobre wyniki
daje terapia poznawcza, która skutecznie zabezpiecza przed nawrotem choroby. Do terapii
poznawczej warto włączyć także inne elementy psychoterapii, dzięki którym trwale poprawi
się samoocena młodego człowieka, np. rozwijanie zainteresowań, satysfakcjonujących
kontaktów interpersonalnych czy umiejętności radzenia sobie z problemami i stresem.
Nie można oczywiście pominąć atmosfery w domu rodzinnym. Pozytywny klimat uczuciowy
w rodzinie, bezwarunkowa akceptacja dziecka i jednoznaczne wsparcie rodziców i innych
członków rodziny na pewno chronią dziecko przed depresją lepiej niż środki farmakologiczne.
Źródła:
1. Modrzejewska R., Bomba J. „Porównanie obrazu depresji młodzieńczej w populacji
uczniów krakowskich szkół gimnazjalnych na podstawie analizy wyników badań
za pomocą inwentarza objawowego IO „B1” w latach 1984 i 2001” w :Psychiatria
Polska 2009, tom XLIII, numer 2 strony 175–182;
2. Kołodziejek M. „Depresja dzieci i młodzieży…” w :PSYCHOTERAPIA 2 (145) 2008
strony: 15–33;
3. Praca zbiorowa. ENCYKLOPEDIA. Rodzice i dzieci, 2002; str. 14-29;
4. Sowa K. „Problemy dorastania: to może być depresja!” w: Wszystko dla Szkoły,
11/2008;
5. Sikora R. „Bezradność, która może prowadzić do depresji” w : Nowa Szkoła6/2004;
6. Ambroziak V. „Depresja u dzieci i młodzieży” w: Poradnik wychowawcy, uzupełnienie
20, Wydawnictwo dr Josef Raabe;
7. http://dziecko-i-zdrowie.wieszjak.pl/