społeczny wymiar strategii „europa 2020”

ISSN 1977-2165
Europa Socjalna
SPOŁECZNY WYMIAR
STRATEGII „EUROPA 2020”
SPRAWOZDANIE KOMITETU
OCHRONY SOCJALNEJ (2011)
STRESZCZENIE
Niniejsza publikacja jest finansowana w ramach programu Unii Europejskiej na rzecz
zatrudnienia i solidarności społecznej „Progress” (2007–2013).
Program ten jest realizowany przez Komisję Europejską. Został ustanowiony w celu finansowego wspierania realizacji celów Unii Europejskiej w obszarze zatrudnienia, spraw społecznych i równości szans i przyczynia się tym samym do osiągnięcia celów strategii „Europa 2020”
w tych dziedzinach.
Siedmioletni program skierowany jest do wszystkich zainteresowanych stron, które mogą pomóc
w ukształtowaniu odpowiednich i skutecznych przepisów i polityki w zakresie zatrudnienia i spraw
społecznych w całej UE-27, na obszarze EFTA-EOG oraz w krajach kandydujących i potencjalnych
krajach kandydujących do UE.
Więcej informacji można uzyskać na stronie: http://ec.europa.eu/progress
SPOŁECZNY WYMIAR
STRATEGII „EUROPA 2020”
SPRAWOZDANIE KOMITETU
OCHRONY SOCJALNEJ (2011)
STRESZCZENIE
Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego
Dział D1
Tekst ukończono w marcu 2011 r.
Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji, nie odpowiada za sposób
wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji.
© Okładka: Unia Europejska
Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu
znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej.
Numer bezpłatnej infolinii*:
00 800 6 7 8 9 10 11
* Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń
z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty.
Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).
Dane katalogowe oraz streszczenie znajdują się na końcu niniejszej publikacji.
Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2011
ISBN 978-92-79-20389-3
doi:10.2767/37433
© Unia Europejska, 2011
Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła.
Printed in Belgium
WYDRUKOWANO NA PAPIERZE BIAŁYM BEZ CHLORU PIERWIASTKOWEGO (ECF)
Spis treści
Wprowadzenie
5
Cel w zakresie zmniejszenia ubóstwa
i poprawy integracji społecznej
6
Ubóstwo i wykluczenie społeczne w UE –
stan obecny i najnowsze tendencje
7
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem
8
Poważna deprywacja materialna
9
Osoby żyjące w gospodarstwach domowych
o bardzo małej intensywności pracy
9
Kto jest zagrożony ubóstwem i wykluczeniem?
9
Poprawa pomiaru ubóstwa i wykluczenia społecznego
10
Polityka zapobiegania ubóstwu i zmniejszania go
12
Promowanie rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu
12
Aktywne strategie włączania podstawą środków
zwiększania zatrudnienia
12
Wykształcenie i kwalifikacje wyznacznikami włączenia społecznego 13
Trwała i odpowiednia ochrona socjalna
14
Polityka integracji społecznej
15
Instrumenty finansowe UE przeznaczone do zwalczania ubóstwa
16
Postulaty na przyszłość – główne przesłania
Więcej informacji
17
20
3
Komitet Ochrony Socjalnej
Komitet Ochrony Socjalnej działa od 2000 r., skupiając przedstawicieli
państw członkowskich UE i Komisji Europejskiej. Jest to forum polityczne
wysokiego szczebla, które umożliwia państwom członkowskim i Komisji Europejskiej współpracę i wymianę poglądów w ramach otwartej
metody koordynacji w polityce społecznej (OMK w polityce społecznej).
Komitet przygotowuje sprawozdania, formułuje opinie i podejmuje inne
prace w zakresie swoich kompetencji, na wniosek Rady lub Komisji bądź
z własnej inicjatywy. Od 2011 r. opracowuje także roczne sprawozdanie,
w którym ocenia aspekty społeczne strategii „Europa 2020”.
Otwarta metoda koordynacji
w polityce społecznej
Unijne podejście do polityki społecznej opiera się na OMK. Jest to mechanizm służący do koordynowania polityk społecznych państw członkowskich. Jego celem jest dążenie do osiągnięcia wspólnych europejskich celów
dzięki procesowi wymiany koncepcji politycznych i wzajemnego uczenia
się, a jednocześnie umożliwienie państwom członkowskim określania
własnej polityki prowadzącej do osiągnięcia tych celów. W ramach OMK
w polityce społecznej państwa członkowskie opracowują krajowe plany
działania, określając priorytety i planowane działania. Komisja Europejska
wspiera i monitoruje postępy na podstawie wspólnych celów, wskaźników
i norm. w 2011 r. cele i metody pracy OMK w polityce społecznej zostaną
dostosowane tak, aby współgrały z celami wyznaczonymi w strategii
„Europa 2020” na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu.
4
Wprowadzenie
„Europa 2020” to unijna strategia wzrostu na najbliższe dziesięciolecie, stymulująca
rozwój inteligentnego i zrównoważonego systemu gospodarczego UE sprzyjającego
włączeniu społecznemu.
Jej powodzenie zależy od wzajemnie wspierających się działań we wszystkich priorytetowych obszarach. Powinno to umożliwić UE i jej państwom członkowskim
uzyskanie wysokiego poziomu zatrudnienia, wydajności i spójności społecznej.
Unia Europejska wyznaczyła sobie pięć ambitnych celów – w dziedzinie zatrudnienia, innowacji, edukacji, włączenia społecznego oraz klimatu i energii – które należy
osiągnąć do 2020 r. Państwa członkowskie dostosują do tego własne cele krajowe
w każdym z tych obszarów. U podstaw tej strategii znajdą się konkretne działania na
poziomie unijnym i krajowym.
Komitet Ochrony Socjalnej opublikował sprawozdanie, w którym ocenia społeczne
aspekty strategii „Europa 2020”. Niniejsza broszura jest streszczeniem sprawozdania
z 2011 r.
5
Cel w zakresie zmniejszenia
ubóstwa i poprawy
integracji społecznej
Co piąta osoba w UE jest zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Tak
duża liczba ludzi żyjących na marginesie społeczeństwa osłabia spójność społeczną
i ogranicza potencjał mieszkańców Europy. Jest to szczególnie szkodliwe w okresie, kiedy państwa członkowskie pracują nad wyjściem z kryzysu gospodarczego
i finansowego.
Szefowie państw i rządów UE zobowiązali się do wydźwignięcia co najmniej 20 mln
osób z sytuacji zagrożenia ubóstwem i wykluczenia społecznego do 2020 r. Aby tak
się stało, państwa członkowskie muszą wyznaczyć cele na szczeblu krajowym zgodne
z celami UE i przyjąć środki umożliwiające ich osiągnięcie. Dzięki temu zwalczanie
ubóstwa stanie się ważną częścią ogólnej strategii wyjścia z kryzysu.
6
Ubóstwo i wykluczenie
społeczne w UE – stan obecny
i najnowsze tendencje
Sztandarowy cel w kwestii ubóstwa i wykluczenia społecznego w Europie określono
na podstawie trzech połączonych wskaźników: liczba osób zagrożonych ubóstwem,
poziom poważnej deprywacji materialnej oraz liczba osób żyjących w gospodarstwach
domowych w znacznym stopniu dotkniętych niepełnym zatrudnieniem. Wskaźniki
te pokazują różne oblicza ubóstwa i wykluczenia w całej Europie oraz zróżnicowanie
sytuacji i priorytetów w poszczególnych państwach członkowskich. Te trzy wskaźniki ujęte razem odzwierciedlają cel strategii „Europa 2020”, jakim jest zapewnienie
szerokiego udziału w korzyściach ze wzrostu oraz możliwości odgrywania aktywnej
roli w społeczeństwie przez osoby pozostające obecnie na marginesie.
114 mln osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem (2009)
Osoby
zagrożone
ubóstwem, dotknięte
Menacées
par la pauvreté,
deprywacją,
bezemploi,
pracy
vivant dans leniepozostające
dénuement, avec
Osoby zagrożone
ubóstwem, niedotknięte
deprywacją,
niepozostające bez
pracy
Menacées
Osoby
par la
zagrożone
pauvreté
ubóstwem
(80 millions)
(80
mln)
48,7
Osoby zagrożone
ubóstwem, niedotknięte
deprywacją, pozostające
bez pracy
12,1
6,7
12,8
Osoby
niezagrożone
ubóstwem,
dotknięte
deprywacją,
niepozostające
bez pracy
18,8
2,3
12,5
Osoby niezagrożone ubóstwem,
niedotknięte deprywacją,
pozostające bez pracy
Osoby żyjące w poważnej
deprywacji materialnej
(40 mln)
Osoby zagrożone ubóstwem, dotknięte
deprywacją, pozostające bez pracy
Osoby niezagrożone ubóstwem, dotknięte
deprywacją, pozostające bez pracy
Osoby żyjące w gospodarstwach
domowych o bardzo małej
intensywności pracy (34 mln)
Źródło: EU-SILC (2009) – rok odniesienia dochodu 2008.
Uwaga: dane dotyczące dochodu i dane dotyczące małej intensywności pracy odnoszą się do roku poprzedzającego (2008), z wyjątkiem Irlandii (2008–2009) i Zjednoczonego Królestwa (2009). Dane dotyczące deprywacji materialnej odnoszą się do roku przeprowadzenia badania (2009).
7
%%ofcałej
totalpopulacji
population
Odsetek osób zagrożonych ubóstwem; dotkniętych poważną
deprywacją materialną, ale niezagrożonych ubóstwem; oraz
żyjących w gospodarstwie domowym o zerowej lub bardzo
małej intensywności pracy, ale ani niezagrożonych ubóstwem,
ani niedotkniętych poważną deprywacją materialną (2009)
50
Osoby żyjące w gospodarstwie domowym o zerowej lub
bardzo małej intensywności pracy, niezagrożone ubóstwem
i niedotknięte poważną deprywacją materialną
40
Osoby dotknięte poważną deprywacją materialną,
niezagrożone ubóstwem
Osoby zagrożone ubóstwem
30
20
10
0
EU-27 CZ NL SE FI AT SI DK LU FR SK DE BE MT UK CY EE ES IT PT IE EL PL LT HU LV RO BG
Źródło: EU-SILC (2009) – rok odniesienia dochodu 2008, z wyjątkiem Irlandii (2008–2009) i Zjednoczonego
Królestwa (2009).
Podstawą do monitorowania postępów w dążeniu do tego celu będą wcześniejsze
tendencje pod względem liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem,
zarówno w całej populacji, jak i w najważniejszych zagrożonych grupach.
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem
Za zagrożone ubóstwem uważa się osoby, których dochód jest mniejszy niż 60%
mediany dla danego kraju. Jest to relatywna miara ubóstwa, powiązana z dystrybucją dochodu i uwzględniająca wszystkie źródła dochodów pieniężnych. Wobec
tego zatrudnienie na poziomie kraju, edukacja i polityka społeczna ukierunkowane
na zwalczanie ubóstwa mogą w znacznym stopniu wpływać na poziom zagrożenia.
8
Różnice w poziomie zagrożenia ubóstwem wiążą się z różnym standardem życia na
obszarze UE. Próg ubóstwa w Holandii, Austrii i na Cyprze jest cztery do pięciu razy
wyższy niż w Rumunii czy Bułgarii.
Poważna deprywacja materialna
Wskaźnik ten opisuje sytuację osób, które nie mogą sobie pozwolić na dobra uważane
za niezbędne do życia na godziwym poziomie w Europie. Odzwierciedla on zarówno
dystrybucję zasobów w obrębie kraju oraz różnice w standardach życia, jak i PKB
per capita w całej Europie. Przeciętnie 8% mieszkańców Europy doświadcza poważnej
deprywacji materialnej, ale wskaźniki dla niektórych krajów dochodzą do 30%.
Osoby żyjące w gospodarstwach domowych
o bardzo małej intensywności pracy
Wskaźnik ten opisuje sytuację osób żyjących w gospodarstwach domowych, w których nikt nie pracuje (lub członkowie gospodarstwa domowego pracują w bardzo
małym zakresie), ale które niekoniecznie utrzymują się z bardzo niskich dochodów.
Praca stanowi najlepszą gwarancję zabezpieczenia przed ubóstwem i wykluczeniem.
Osoby dorosłe w wieku produkcyjnym pozostające bez pracy są pięć razy bardziej
zagrożone ubóstwem niż osoby pracujące (44% w porównaniu z 8%), natomiast osoby
nieaktywne zawodowo (z wyłączeniem emerytów) trzykrotnie bardziej niż zatrudnione
(27% w porównaniu z 8%). Wykorzystanie tego wskaźnika odzwierciedla starania
państw członkowskich zmierzające do przezwyciężenia wykluczenia z rynku pracy.
Kto jest zagrożony ubóstwem i wykluczeniem?
Najbardziej zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem są dzieci, osoby starsze, samotne
kobiety, samotni rodzice, osoby słabo wykwalifikowane, bezrobotni, osoby w wieku
produkcyjnym nieaktywne zawodowo, w tym niepełnosprawne, osoby zamieszkujące
obszary wiejskie i migranci. Mniejszości etniczne, w tym Romowie, nie są ujmowane
w oficjalnych statystykach UE, ale niektóre źródła krajowe wskazują, że one również
są narażone na duże ryzyko wykluczenia.
9
Zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem w najważniejszych
zagrożonych grupach oraz udział tych grup w całej
populacji osób zagrożonych (UE-27, 2009)
of poverty
ZagrożenieRisk
ubóstwem
lub wykluczeniem
orw konkretnych
exclusion for
specific population
podgrupach
populacji (%)
sub-groups, %
Sharepopulacji
in population
Odsetek
zagrożonej
at risk
poverty (%)
ubóstwem
lubofwykluczeniem
or exclusion, %
populacja
TotalCała
population
100
Non-EU
migrants
Imigranci
spoza UE
6
Single
male
Samotni
mężczyźni
7
Singledomowe
parent
Gospodarstwa
households
samotnych
rodziców
9
Unemployed
Osoby
bezrobotne
10
Single female
Samotne
kobiety
11
Children
Dzieci
22
OsobyWorking
pracujące
22
Inactive
Osoby nieaktywne
(not zawodowo
retired,
(niebędące emerytami
ani
dziećmi)
not children)
27
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Źródło: EU-SILC (2009) – rok odniesienia dochodu 2008, z wyjątkiem Irlandii (2008–2009) i Zjednoczonego
Królestwa (2009).
Uwaga: 63% osób bezrobotnych jest zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem i stanowią one 10,5%
populacji zagrożonej ubóstwem lub wykluczeniem.
Poprawa pomiaru ubóstwa
i wykluczenia społecznego
Niezbędne jest ciągłe doskonalenie wskaźników, aby w pełni odzwierciedlały wielowymiarowy charakter ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz pozwalały na lepszą ocenę
roli i skuteczności polityki ukierunkowanej na zwalczanie tych zjawisk. Konieczne jest
dokładniejsze mierzenie ubóstwa, wykluczenia z rynku pracy oraz wpływu systemu
podatkowego i systemu świadczeń.
10
Uczenie się od innych: wykorzystanie przez Belgię
budżetów odniesienia
W przygotowanym niedawno opracowaniu zatytułowanym „Minibudżety: jaki
dochód jest niezbędny do godnego życia w Belgii?” określono realistyczny miesięczny koszyk produktów i usług, który ma służyć do ustalania niezbędnego
budżetu dla poszczególnych typów gospodarstw domowych. Badacze skupili
się na produktach i usługach uważanych za istotne dla zdrowia i niezależnego
życia. Interesującym aspektem badania było umożliwienie osobom żyjącym
w ubóstwie wyrażenia opinii o wynikach uzyskanych przy zastosowaniu metodologii naukowej.
Opracowanie budżetu odniesienia może pomóc w ocenie adekwatności poziomu
minimalnych dochodów i mogłoby stanowić wsparcie poradnictwa w sprawach
społecznych i finansowych. Aby zapewnić dokładność, budżet odniesienia należy
określać na podstawie danych naukowych uzyskanych z szerokiego zakresu grup
społecznych, w tym osób żyjących w ubóstwie. Taki budżet może pokazywać
próg ubóstwa mającego źródło w dochodach oraz przyczyniać się do lepszego
poznania poziomu włączenia społecznego w różnych państwach członkowskich.
11
Polityka zapobiegania
ubóstwu i zmniejszania go
„Europa 2020” to zintegrowana strategia, której powodzenie zależy od wszystkich
wzajemnie uzupełniających się działań podejmowanych w jej ramach. Jest to szczególnie ważne w obszarach zatrudnienia, edukacji i ubóstwa. Wzrost gospodarczy oraz
opracowanie skutecznych rozwiązań politycznych w obszarze zatrudnienia i edukacji
ma ogromne znaczenie dla zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego. Zmniejszenie ubóstwa poprawi szanse na znalezienie zatrudnienia przez pracowników,
a także szanse dzieci na lepsze postępy w nauce.
Promowanie rozwoju sprzyjającego
włączeniu społecznemu
Pomimo istnienia systemów zabezpieczenia społecznego kryzys finansowy uderzył
najmocniej w osoby najsłabsze, zwiększając tym samym nierówności. Pomijając
konieczność wzmocnienia finansów publicznych, zwłaszcza w warunkach starzenia
się społeczeństwa, należy zapewnić jak najszerszy udział w korzyściach z ożywienia
gospodarczego.
Aktywne strategie włączania podstawą
środków zwiększania zatrudnienia
Kraje o wysokim wskaźniku zatrudnienia charakteryzują się zwykle mniejszym poziomem ubóstwa i wykluczenia. Jednak praca nie zawsze jest gwarancją zabezpieczenia
przed ubóstwem i osoby zatrudnione stanowią w UE 24% zagrożonych ubóstwem lub
wykluczeniem. W 2009 r. 8,4% zatrudnionych żyło poniżej progu ubóstwa i odsetek
ten nie uległ poprawie od 2005 r. W związku z tym ważne jest, by polityka zatrudnienia
zapewniała osobom pracującym godziwe zarobki przez zajęcie się problemami segmentacji rynku pracy, niskich płac i niepełnego zatrudnienia oraz pomagała osobom
młodym, samotnym rodzicom i drugim żywicielom w uzyskaniu dostępu do rynku
pracy.
12
Uczenie się od innych: fiński krajowy program
zmniejszenia bezdomności długookresowej
W lutym 2008 r. rząd fiński przyjął program mający na celu skrócenie do 2011 r.
o połowę długookresowej bezdomności. Odpowiednie zaspokojenie potrzeb
mieszkaniowych uważa się za warunek wstępny rozwiązania innych problemów
społecznych i zdrowotnych. Program pomógł bezdomnym w zapewnieniu sobie
stałego zakwaterowania na podstawie umowy najmu, a jego elementem było
przekształcenie schronisk dla bezdomnych w lokale do wynajęcia. W ramach
programu zapewniono doradztwo w sprawach mieszkaniowych oraz wsparcie finansowe mające zapobiegać eksmisjom, a także wskazówki dotyczące
korzystania z ochrony socjalnej. Opracowano także plany resocjalizacji osób
bezdomnych i świadczenia dla nich usług. Przy pierwszej ocenie programu
okazało się, że przyniósł on oszczędności w wysokości 14 000 euro na osobę,
tj. ponad 50% średnich całkowitych kosztów ponoszonych przez rząd z powodu
bezdomności. Rząd fiński ocenia, że osiągnięcie celu programu, jakim jest stworzenie 1250 nowych mieszkań i mieszkań z zapewnionym wsparciem lub miejsc
opieki dla osób długookresowo bezdomnych, mogłoby przynieść oszczędności
w wysokości 17,5 mln euro rocznie.
Wykształcenie i kwalifikacje wyznacznikami
włączenia społecznego
Podniesienie poziomu wykształcenia i zapewnienie dostępu do uczenia się przez całe
życie pomoże w średniej lub dłuższej perspektywie zmniejszyć ubóstwo. Jak pokazano
na rysunku poniżej, osoby słabo wykwalifikowane są o 10 punktów procentowych
bardziej zagrożone ubóstwem i wykluczeniem niż osoby ze średnim wykształceniem,
a w porównaniu z osobami o wysokich kwalifikacjach zagrożenie to jest większe
o ponad 20 punktów procentowych.
13
% populacji w wieku 18+ (w wieku 18–59 lat
% of population
aged 18+
18-59 forpracy)
low work intensity)
w przypadku
małej(aged
intensywności
Osoby w wieku 18 lat i więcej zagrożone ubóstwem lub
wykluczeniem wg poziomu wykształcenia (%); (UE-27, 2009)
35
30
25
WYSOKI:
wykształcenie
wyższe
HIGH:
Tertiary
education
ŚREDNI:
wykształcenie
średnie
II stopnia oraz wykształcenie uzyskane
MEDIUM: Upper secondary and
post-secondary
non-tertiary
education
po ukończeniu szkoły
średniej inne
niż wyższe
NISKI: wykształcenie niższe od podstawowego, wykształcenie
LOW:
Pre-primary,
primary andśrednie
lower secondary
podstawowe
lub wykształcenie
i stopnia education
Wszystkie
(18
lat
i więcej)
All (18 years and over)
20
15
10
5
0 Osoby zagrożone ubóstwem
Osoby zagrożone
risk of poverty
of poverty
lubAt
wykluczeniem
społecznym At risk
ubóstwem
or social exclusion
Źródło: EU-SILC (2009).
Osoby dotknięte poważną
Gospodarstwa domowe
Severe material
Households
with
deprywacją
materialną
o bardzo małej
deprivation
very intensywności pracy
low work intensity
Trwała i odpowiednia ochrona socjalna
Ochrona socjalna zabezpiecza ludzi przed ryzykiem społecznym i pomaga zmniejszyć
ubóstwo. Równocześnie zasadnicze znaczenie ma przyjęcie takich systemów zabezpieczenia społecznego, które będą zachęcały do aktywności i integracji. Powinny temu
towarzyszyć strategie sprzyjające wzrostowi oraz większa liczba lepszych miejsc pracy.
Rozwiązania przyjęte w systemie podatkowym i systemie świadczeń określają sposób
i zakres wpływu tych systemów na nierówność dochodów i pomoc dla osób biednych.
Ważne cechy, które należy wziąć pod uwagę, to progresywny charakter podatków
i świadczeń oraz skierowanie ich do odpowiednich osób, a także warunki przyznawania
świadczeń, ponieważ mogą one zniechęcać do pracy, jeśli są niewłaściwie pomyślane.
Zaobserwowano duże zróżnicowanie państw członkowskich pod względem wsparcia
pieniężnego netto gospodarstw domowych o niskich dochodach.
14
W UE wydatki na emerytury stanowią średnio 43% wydatków brutto na świadczenia
z ubezpieczenia społecznego i wraz z ogólnymi programami powiązanymi z zarobkami
zapewnienie minimalnych dochodów osobom starszym odgrywa zasadniczą rolę
w zmniejszaniu ubóstwa wśród tej grupy osób. W wielu państwach członkowskich
dokonuje się obecnie rewizji systemów emerytalno-rentowych. Najważniejsze tendencje w tej reformie dotyczą wzmocnienia powiązania składek ze świadczeniami, podniesienia ustawowego i rzeczywistego wieku przechodzenia na emeryturę, ustanowienia
automatycznych mechanizmów dostosowawczych uwzględniających oczekiwaną
długość życia i wzrost PKB oraz poszerzenia roli prywatnych programów emerytalnych.
Jeśli chodzi o opiekę zdrowotną, istotne znaczenie dla zwiększenia jej skuteczności
ma uświadamianie korzyści płynących ze zdrowia oraz zapobieganie chorobom somatycznym i psychicznym, a także zapewnienie powszechnego dostępu do wysokiej
jakości opieki. Stabilne finansowanie tego sektora, efektywne kosztowo wykorzystanie
opieki, korzystanie w szerszym zakresie z „chirurgii jednego dnia”, połączenie usług
szpitalnych z innowacyjnym podejściem do sprawowania opieki to elementy, które
również mogłyby pomóc w skuteczniejszym jej świadczeniu.
Polityka integracji społecznej
Olbrzymie znaczenie ma przełamywanie międzypokoleniowego „dziedziczenia” ubóstwa i zapewnienie wszystkim sprawiedliwych szans. Działania w tym obszarze należy
rozpocząć od rodzin i dzieci. Należy zwiększyć interwencję we wczesnym wieku dziecięcym w takich dziedzinach, jak opieka zdrowotna i edukacja. Istotne jest zapewnienie
właściwej równowagi między pracą a życiem prywatnym i propagowanie obecności
rodziców na rynku pracy. Instrumentami o podstawowym znaczeniu w tej kwestii są
dostępność i wysoka jakość usług opieki nad dziećmi oraz odpowiednie wsparcie finansowe dla rodzin o niskich dochodach w postaci połączenia ulgi podatkowej z dobrze
pomyślanymi i ukierunkowanymi świadczeniami powszechnymi.
Aktywne włączenie jest kluczowym czynnikiem prowadzącym do osiągnięcia unijnego celu w zakresie zmniejszenia ubóstwa i zapewnienia sprawiedliwego udziału
w korzyściach ze wzrostu i zatrudnienia. Polega ono na zastosowaniu strategii łączących odpowiednie wsparcie finansowe dla rodzin o niskich dochodach, dostęp do
rynku pracy, zwłaszcza dla osób żyjących na marginesie społeczeństwa, i wysokiej
jakości usługi. Jest to konieczne, jeśli chce się zapobiegać długotrwałemu wykluczeniu
i zwiększyć efektywność wydatków na cele społeczne. Należy poprawić dostępność
sieci bezpieczeństwa socjalnego przez zapewnienie stabilnego finansowania opieki
społecznej, a także podnieść jakość interwencji.
15
Instrumenty finansowe UE przeznaczone
do zwalczania ubóstwa
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest głównym instrumentem finansowym na
szczeblu UE, który ma promować zatrudnienie, włączenie społeczne i równe szanse
oraz pomagać ludziom w zdobywaniu umiejętności i kwalifikacji. EFS, który dysponuje budżetem 76 mld euro na lata 2007–2013, bezpośrednio wspiera działania
skierowane na osiągnięcie celów strategii „Europa 2020” w dziedzinie edukacji,
zatrudnienia i włączenia społecznego, a także ma udział w pracach służących celom
badawczo-rozwojowym.
Program „Progress” wspiera projekty pomagające osiągnąć cele UE i poszerzające
wiedzę w zakresie polityki zatrudnienia, integracji społecznej, reform zabezpieczenia
społecznego oraz równych szans, a także wdrażania unijnej polityki społecznej.
Europejski instrument mikrofinansowy Progress ma przyczynić się do zapewnienia
około 500 mln euro na kredyty dla małych przedsiębiorstw w okresie do 2020 r. Celem
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) jest zmniejszenie nierówności
między regionami i zwalczanie utrzymujących się wysokich poziomów ubóstwa.
Z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)
finansuje się rozwój infrastruktury społecznej i edukacyjnej oraz usług w tych dziedzinach, a bardziej ogólnie – działania służące poprawie jakości życia i zarządzania
działalnością gospodarczą na obszarach wiejskich.
Program ramowy w zakresie badań wspiera zaawansowane europejskie badania społeczno-ekonomiczne, w szczególności przez opracowywanie nowych metodologii
i wskaźników postępu oraz rozwój infrastruktury badawczej.
16
Postulaty na przyszłość –
główne przesłania
Poniższe przesłania zostały opracowane na podstawie ustaleń zawartych w rocznym
sprawozdaniu Komitetu Ochrony Socjalnej i przyjęte przez Radę ds. Zatrudnienia,
Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów na posiedzeniu w dniu 7 marca
2011 r.1.
•
Co piąta osoba w UE jest zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym,
a 40 mln ludzi żyje w warunkach skrajnego ubóstwa. Szefowie państw i rządów UE
zobowiązali się do wydźwignięcia w ciągu najbliższej dekady co najmniej 20 mln
osób z sytuacji ubóstwa i wykluczenia społecznego. Aby tak się stało, należy wyznaczyć ambitne cele na szczeblu krajowym oraz ustanowić środki umożliwiające ich
osiągnięcie, a walka z ubóstwem powinna stać się częścią ogólnej strategii wyjścia
z kryzysu. Należy również zmobilizować wszystkie zainteresowane podmioty.
•
Szybki powrót na ścieżkę wzrostu oraz dobrze przygotowana polityka w dziedzinie
zatrudnienia i edukacji to najważniejsze czynniki ograniczające ubóstwo i wykluczenie społeczne. Jednocześnie należy sprawić, aby czynniki te były trwałe i adekwatne – dzięki wysiłkom na rzecz przywrócenia zdrowych finansów publicznych
oraz zreformowania systemów zabezpieczenia społecznego. Pomoże to również
zachować ważną rolę wspomnianych czynników jako automatycznych stabilizatorów. Działania państw członkowskich w tej dziedzinie powinny koncentrować
się na łączeniu skuteczności, sprawności i sprawiedliwości. Należy chronić osoby
w najtrudniejszej sytuacji przed skutkami działań konsolidacyjnych.
•
W ramach dążenia państw członkowskich do wyjścia z kryzysu niezbędne są strategie aktywnego włączenia, będące połączeniem wsparcia dochodów z dostępem
do rynku pracy i do usług zdrowotnych oraz społecznych, co pozwoli na uniknięcie długofalowego wyłączenia i zwiększy efektywność wydatków socjalnych.
W związku z tym należy ułatwiać uczestnictwo w rynku pracy wszystkim, w szczególności kobietom i młodzieży; łączyć pomoc społeczną ze środkami aktywizu-
1
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/lsa/119656.pdf
17
jącymi oraz z dostępem do usług pomagających rozwinąć umiejętności; oraz
w razie potrzeby zwiększać zakres i adekwatność siatek bezpieczeństwa socjalnego. Ważne jest również zapewnienie zrównoważonego finansowania wysokiej
jakości usług społecznych.
18
•
25 mln dzieci w UE jest zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem. Aby przełamać międzypokoleniowe „dziedziczenie” ubóstwa, państwa członkowskie muszą
potraktować priorytetowo interwencję we wczesnym wieku dziecięcym w takich
dziedzinach, jak zdrowie i edukacja, zwiększyć dostępność wysokiej jakości usług
opieki nad dzieckiem i usług pomagających rozwijać umiejętności, propagować
uczestnictwo rodziców na rynku pracy oraz gwarantować odpowiednie wsparcie
dochodów rodzinom z dziećmi dzięki łączeniu dobrze zaplanowanych świadczeń
ogólnych i wyspecjalizowanych.
•
Najbardziej uporczywe i skrajne formy ubóstwa wymagają zastosowania polityki
łączącej podejście uniwersalne i ukierunkowane. Szczególną uwagę należy zwrócić
na zapobieganie i zwalczanie bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego, a także
na problem ubóstwa energetycznego i wykluczenia finansowego. Propagowanie
włączenia społecznego i zapobieganie dyskryminacji grup zagrożonych powinno
być zasadniczym elementem polityki społecznej.
•
Zwiększanie liczby lat zatrudnienia i minimalizacja skutków przerw w karierze
zawodowej to kluczowe czynniki zapewniające adekwatność przyszłej emerytury i długoterminową stabilność finansowania systemów emerytalnych. Wiąże się
to z podnoszeniem stopy zatrudnienia i zwiększaniem ochrony emerytalnej –
w szczególności w odniesieniu do młodzieży i kobiet – na przykład przez uznawanie przymusowych przerw w karierze zawodowej i podnoszenie rzeczywistego
wieku emerytalnego, w tym przez ograniczanie możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę oraz stwarzanie dla starszych pracowników warunków i zachęt do
dłuższej pracy, a także przez znalezienie sposobu na dostosowanie uprawnień
emerytalnych do wydłużonego średniego trwania życia.
•
Zapewnienie powszechnego dostępu do wysokiej jakości opieki będzie wymagało
wznowienia wysiłków w celu utrzymania sprawnego sektora zdrowia. Niezbędne
będzie zwiększanie skuteczności, stabilności i zdolności dostosowania się opieki
zdrowotnej i opieki długoterminowej w kontekście kryzysu i starzenia się, między
innymi przez innowacyjne i skoordynowane świadczenie usług opieki zdrowotnej
i społecznej, takich jak zintegrowane możliwości leczenia chorób przewlekłych.
Inwestowanie w promocję zdrowia i zapobieganie chorobom (w tym problemom
ze zdrowiem psychicznym) może przynieść bardzo duże korzyści zarówno społeczne, jak i gospodarcze.
•
Powodzenie strategii „Europa 2020” zależy od zintegrowanego i spójnego
podejścia między wszystkimi odpowiednimi obszarami polityki, w szczególności
polityki społecznej, zatrudnienia i gospodarczej, a także od ścisłej współpracy
między wszystkimi szczeblami władz publicznych, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim. Powiązanie funduszy UE z priorytetami strategii
„Europa 2020” i wspieranie innowacji społecznych przyczyni się do zwiększenia
skuteczności.
•
Komisja i państwa członkowskie powinny rozważyć potrzebę zwiększenia swoich zdolności do oceny społecznych skutków głównej polityki i decyzji dotyczących wydatków w ramach ogólnej oceny skutków, zgodnie z art. 9 TFUE oraz
w kontekście europejskiej platformy współpracy w zakresie walki z ubóstwem
i wykluczeniem społecznym. Ważna jest również poprawa terminowości statystyk
społecznych i zwiększenie zdolności analitycznej.
•
Komitet Ochrony Socjalnej przedstawi swój wkład dotyczący zapewnienia spójności między celami i metodami pracy otwartej metody koordynacji w polityce społecznej, nowym kontekstem strategii „Europa 2020” oraz zarządzaniem w jej ramach,
wykorzystując wnioski płynące z pierwszego europejskiego semestru tej strategii2.
2
Europejskie semestry mają obowiązywać co roku od 2011 r. – są to sześciomiesięczne okresy,
podczas których dokonuje się oceny polityki budżetowej i strukturalnej państw członkowskich
w celu wykrycia niespójności i nierównowagi.
19
Więcej informacji
Komitet Ochrony Socjalnej
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=758&langId=en
Strategia „Europa 2020”
http://ec.europa.eu/europe2020/index_en.htm
Ochrona socjalna i włączenie społeczne
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=750
Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=961&langId=en
Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym
http://www.2010againstpoverty.eu/?langid=en
Europejski Fundusz Społeczny
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=325&langId=en
20
Komisja Europejska
Społeczny wymiar strategii „Europa 2020”
Sprawozdanie Komitetu Ochrony Socjalnej (2011)
Streszczenie
Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej
2011 — 20 str. — 14,8 x 21 cm
ISBN 978-92-79-20389-3
doi:10.2767/37433
Komitet Ochrony Socjalnej (polityczne forum dla państw członkowskich i Komisji Europejskiej)
przygotował sprawozdanie za 2011 r. dotyczące społecznego wymiaru strategii „Europa 2020”.
Niniejsza broszura podsumowuje sprawozdanie – zawiera wprowadzenie do prac Komitetu, opisuje
unijne cele w zakresie ograniczania ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz analizuje stan obecny
i trendy w tym obszarze. Omówiono w niej rozwiązania polityczne w dziedzinie ograniczania ubóstwa
i zapobiegania mu oraz zarysowano główne wnioski przyjęte przez Komitet; szczegółowo zaprezentowano też wybrane programy krajowe oraz instrumenty UE dotyczące zapobiegania ubóstwu
i wykluczeniu społecznemu.
Niniejsza publikacja jest dostępna w formie drukowanej we wszystkich językach urzędowych UE.
JAK OTRZYMAĆ PUBLIKACJE UE
Publikacje bezpłatne:
•
w EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)
•
w przedstawicielstwach i delegaturach Unii Europejskiej (dane kontaktowe można uzyskać
pod adresem http://ec.europa.eu lub wysyłając faks pod numer +352 2929-42758)
Publikacje płatne:
•
w EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)
Płatne subskrypcje (np. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, zbiory orzeczeń Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej):
•
u dystrybutorów Urzędu Publikacji Unii Europejskiej
(http://publications.europa.eu/others/agents/index_pl.htm
KE-BB-11-001-PL-C
Publikacje Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych
i Włączenia Społecznego można pobrać lub bezpłatnie
zaprenumerować na stronie:
http://ec.europa.eu/social/publications
Ponadto można zaprenumerować bezpłatny biuletyn Komisji
Europejskiej zatytułowany „Social Europe” na stronie:
http://ec.europa.eu/social/e-newsletter
http://ec.europa.eu/social
www.facebook.com/socialeurope
ISBN 978-92-79-20389-3