1 KOMITET BOTANIKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK
Transkrypt
1 KOMITET BOTANIKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK
KOMITET BOTANIKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK ul. Umultowska 89, 61-614 Poznań tel. +48 61 829 56 89 fax. +48 61 829 56 36 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Opinia Komitetu Botaniki PAN do projektu nowelizacji rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym Komitet Botaniki PAN, kierując się troską o zachowanie swoistych cech układów przyrodniczych oraz biorąc pod uwagę zagrożenie jakie stwarzają inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia dla rodzimej różnorodności biologicznej, popiera inicjatywę nowelizacji rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. Potwierdzany wynikami prowadzonych badań, systematyczny wzrost liczby gatunków obcych w środowisku przyrodniczym Polski wymaga aktualizowania obowiązujących aktów prawnych. W Polsce problem gatunków obcego pochodzenia uwzględnia ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody oraz wcześniejsze rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011r. Przygotowanie nowego projektu – zgodnie z treścią załączonego uzasadnienia – należy wiązać zarówno ze wspomnianym wzrostem liczby gatunków obcych w środowisku przyrodniczym Polski jak i stałym poszerzaniem wiedzy dotyczącej problematyki inwazji biologicznych i związanych z nimi zagrożeń. Proponowana lista zwiera 18 gatunków roślin, które – zgodnie z najnowszym opracowaniem pt. „Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych” (Tokarska-Guzik i in. 2012) – zaliczane są do obcych we florze Polski, jednak ich status jest zróżnicowany: gatunki zadomowione, inwazyjne w skali kraju gatunki zadomowione, inwazyjne regionalnie gatunki zadomowione, inwazyjne lokalnie gatunki zadomowione, potencjalnie inwazyjne gatunki zadomowione lokalnie, inwazyjne gatunki zadomowione lokalnie, potencjalnie inwazyjne gatunki dotychczas nie notowane w Polsce, potencjalnie inwazyjne 9 1 1 2 1 1 3 1 W porównaniu z poprzednią listą gatunków roślin zmiany dotyczą dodania do niej dwóch gatunków drzew: czeremchy amerykańskiej Prunus (Padus) serotina i klonu jesionolistnego Acer negundo. Przywołane opracowanie pt. „Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych” (Tokarska-Guzik i in. 2012), zawierające propozycję kategoryzacji gatunków roślin obcego pochodzenia, na podstawie przyjętych kryteriów 1, klasyfikuje te gatunki do grupy inwazyjnych w skali kraju, o istotnym zagrożeniu ekologicznym, a w przypadku czeremchy amerykańskiej także ekonomicznym. Z punktu widzenia skali zagrożenia jakie powodują gatunki inwazyjne obcego pochodzenia, szczególną grupę tworzą rośliny drzewiaste, których przenikanie do rodzimych układów może prowadzić do ich znaczącej przebudowy (Tokarska-Guzik i in. 2012). Z tego względu umieszczenie wymienionych gatunków na liście wydaje się uzasadnione. Z drugiej strony, lokując wymienione gatunki na tzw. krzywej inwazji (Hobbs, Humpheries 1995) 2 należy stwierdzić, że na wielu obszarach doszło do opanowania przez nie dużego areału, tak więc w tych przypadkach możliwa jest tylko lokalna kontrola i zarządzanie; „odtworzenie” pierwotnego stanu jest zasadne tylko na najcenniejszych obszarach przyrodniczych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że do analogicznej (stwarzającej najwyższe zagrożenie) kategorii gatunków obcych autorzy wspomnianego wyżej opracowania (Tokarska-Guzik i in. 2012) zaliczyli łącznie 24 gatunki, z których tylko część włączono do przedmiotowej listy. Przykładowo, spośród drzewiastych gatunków obcego pochodzenia w tej kategorii znalazły się także dąb czerwony Quercus rubra i robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, drzewa ważne z punktu widzenia gospodarczego, nadal w wielu rejonach kraju celowo wprowadzane. Sytuacja ta sprawia, że dochodzi do swoistego „konfliktu interesów”, na styku celów stawianych przed ochroną przyrody a możliwą do uzyskania korzyścią ekonomiczną/gospodarczą. Doświadczenia wynikające z licznych badań i podejmowanych działań praktycznych, w kwestii inwazyjnych gatunków roślin obcego pochodzenia, wskazują na istotne znaczenie prewencji, ewentualnie zasadność podejmowania zwalczania we wczesnej fazie inwazji. Argumentem przemawiającym za stosowaniem rozwiązań prewencyjnych są wyniki licznych badań potwierdzających osiągnięcie pożądanych efektów minimalizujących ryzyko rozprzestrzenienia się gatunku na wczesnym etapie inwazji. Takie działania znacząco obniżają także koszty ponoszone na eliminację gatunku. Stąd w załączonej liście gatunków znalazły się gatunki, nie stwierdzone dotąd ‘dziko’ w Polsce. Są to: Spartia anglica (gatunek trawy bez polskiej nazwy), grubosz Helmsa Crassula helmsii i tulejnik amerykański Lysichyton americanus. Jednocześnie wymienione gatunki uznane 1 Przyjęte kryteria identyfikacji gatunków inwazyjnych wśród zadomowionych w Polsce gatunków obcego pochodzenia oraz dalsza, ‘wewnętrzna’ kategoryzacja tej grupy gatunków zostały przeprowadzone w sposób opisowy i punktowy. Oceny dokonywano biorąc pod uwagę: 1) zasięg w Polsce; 2) wielkość populacji; 3) typy kolonizowanych siedlisk/zbiorowisk roślinnych; 4) tendencje dynamiczne; 5) rodzaj zagrożenia. 2 Hobbs R.J., Humpheris S.E. 1995. An integrated approach to the ecology and management of plant invasions. Conservation Biology 9: 5-15. 2 są za inwazyjne w innych rejonach Europy i na tej podstawie zaliczone do grupy potencjalnie inwazyjnych. W proponowanym wykazie nie uwzględniono jednak wąkroty jaskrowatej Hydrocotyle ranunculoides, co sprawia – wraz z wątpliwościami przytoczonymi wyżej – że kryteria na podstawie których tworzono listę stają się nieczytelne. Niezrozumiałe jest także umieszczenie na liście kolcolista zachodniego Ulex europaeus – gatunku, który został zaliczony, na podstawie aktualnego stanu wiedzy, do gatunków obcych zadomowionych w Polsce, ale nie inwazyjnych (Tokarska-Guzik i in. 2012). Gatunek ten – zgodnie z aktualnym stanem wiedzy – nie stanowi zagrożenia dla rodzimej flory i fauny. Należałoby zatem rozważyć usunięcie wymienionego gatunku z listy. Rozważenia wymaga wprowadzenie nowych gatunków roślin na listę, tzn. takich, które nie należą jeszcze do szeroko rozpowszechnionych, lecz w przypadku których stwierdzony został ich wysoki potencjał inwazyjny, a które są jednocześnie przedmiotem handlu. Stąd wprowadzenie ograniczeń w ich przypadku, mogłoby zminimalizować ryzyko inwazji. Do gatunków tych należą: świdośliwa Lamarcka Amelanchier lamarckii, świdośliwa kłosowa Amelanchier spicata, budleja Dawida Buddleja davidii, dereń rozłogowy Cornus sericea, chmiel japoński Humulus japonicus, mahonia pospolita Mahonia aquifolium, tawuła omszona Spirea tomentosa. Na listę inwazyjnych gatunków roślin obcego pochodzenia powinna zostać wprowadzona także ambrozja bylicolistna Ambrosia artemisiifolia, gatunek, który nie jest wprawdzie przedmiotem handlu, jednak rozprzestrzenia się przede wszystkim przy udziale człowieka: zawleczony z transportem lub materiałem siewnym i karmą dla ptaków. Roślina stwarza zagrożenie dla zdrowia człowieka – głównym problemem jest produkcja i wydzielanie dużych ilości silnie alergennych ziaren pyłku, prowokujących objawy u osób z atopią i w konsekwencji wpływając na ich codzienne życie. Występowanie ambrozji w wielu rejonach środkowej Europy, jako pospolitego chwastu, to także problem dla rolnictwa, zwłaszcza dla upraw słonecznika i soi. Pozyskanie akceptacji społecznej w przypadku formułowania/tworzenia list gatunków jak analizowana, wymaga wyjaśnienia przyjętych kryteriów. Listy takie tworzone są na podstawie obserwacji potwierdzającej zdolność określonego gatunku do spontanicznego rozprzestrzeniania się (bez interwencji człowieka) i kolonizowania określonych typów siedlisk oraz źródeł potwierdzających inwazyjny potencjał tego gatunku w innych obszarach geograficznych (często zbliżonych pod względem warunków klimatycznych i ekologicznych). Uzupełnieniem informacji powinno być określenie wpływu analizowanego gatunku na siedlisko/zbiorowisko roślinne/inne gatunki. Badania takie zostały już przeprowadzone w przypadku wielu gatunków. Zgromadzenie pełnej wiedzy wymaga czasu i środków – jest jak najbardziej rekomendowane. Innymi słowy, wprowadzaniu regulacji prawnych powinny towarzyszyć (lub je wyprzedzać) badania naukowe oraz upowszechnianie wyników tych badań. Badania prowadzone przez naukowców różnych ośrodków naukowych w kraju oraz zgromadzona dotąd wiedza potwierdzają pilną potrzebę stworzenia systemu wczesnego ostrzegania i szybkiego 3 reagowania, opracowania zasad monitoringu obcych gatunków inwazyjnych oraz przyjęcie wspólnych kryteriów (na poziomie UE) dla przeprowadzenia oceny ryzyka. Dla Komitetu Botaniki PAN opracowała: dr hab. prof. UŚ Barbara Tokarska-Guzik Uniwersytet Śląski w Katowicach 4