docPDF - Informacje - Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
download 
Reklamacja Transkrypt
PDF - Informacje - Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Piotr Gryszan Bezpieczeństwo i obrona Unii Europejskiej praca końcowa Promotor dr Magdalena Bywalec Wrocław 2016 1 Dla mojego syna Michała. Dajesz mi siłę i natchnienie. 2 Spis treści. Wstęp ................................................................................................................................ 4 Rozdział 1 Geneza Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej ....... 6 1.1. Droga Europy do osiągnięcia własnej tożsamości bezpieczeństwa i obrony ... 6 1.2. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej. .................... 15 Rozdział 2 Europejska Strategia Bezpieczeństwa Unii Europejskiej ............................. 27 2.1. Założenia i rozwój Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa UE ....................... 27 2.2. Zaangażowanie Polski w realizację Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa ... 32 Rozdział 3 Finansowanie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej za pomocą mechanizmu Athena ................................................................ 37 3.1. Mechanizm Athena UE .................................................................................... 37 Podsumowanie. ............................................................................................................... 43 Bibliografia. .................................................................................................................... 44 Netografia. ...................................................................................................................... 45 3 Wstęp „Si vis pacem, para bellum1” Bezpieczeństwo zjednoczonej Europy narażone jest na wiele różnorodnych zagrożeń takich jak terroryzm, piractwo morskie, proliferacja broni masowego rażenia (BMR) z niebezpieczeństwem użycia jej na terytorium Unii Europejskiej (UE), regionalne konflikty i z tym związane niekontrolowane migracje ludności, międzynarodową przestępczość zorganizowaną, niestabilność polityczną państw będących w sąsiedztwie UE. W związku z tym na mocy traktatu z Maastricht przyjęto, że polityka obronna UE miała być wykonywana przez Unię Zachodnioeuropejską (UZE). W momencie wygaszenia UZE w 1999 roku, jej obowiązki przejęły struktury nowo powstałej Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO). Jej celami stały się przede wszystkim zwiększenie zdolności UE do prowadzenia samodzielnych działań operacyjnych i podejmowania decyzji w razie zaistnienia kryzysu niezależnie od decyzji NATO. W grudniu 2003 roku Rada Europejska (RE), przyjęła dokument określający wspólną strategię bezpieczeństwa „Bezpieczna Europa w lepszym świecie. Europejska strategia bezpieczeństwa”, na mocy którego UE zobligowana jest do przeciwdziałania zagrożeniom, budowania i stabilizacji bezpieczeństwa w swoim sąsiedztwie, tworzenia porządku międzynarodowego opartego na efektywnych stosunkach wielostronnych. Zadania stojące przed WPBiO wymagają ogromnych nakładów na utrzymanie bezpieczeństwa, w tym prowadzenia misji cywilnych i wojskowych, zapobiegania i uzdrawiania sytuacji kryzysowych, prowadzenia kontroli zbrojeń i nierozprzestrzeniania się BMR, zwalczania międzynarodowego terroryzmu, piractwa, przestępczości zorganizowanej i handlu ludźmi, realizacji badań i inwestycji w przemyśle zbrojeniowym, dostosowania procedur oraz sił i środków, utrzymywania wielostronnej współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obrony ze strukturami spoza UE, w tym głównie NATO. Celem pracy jest przedstawienie genezy i realizacji WPBiO Unii Europejskiej, a także przybliżenie zasad funkcjonowania mechanizmu finansowania WPBiO jakim jest Athena UE. W rozdziale pierwszym zaprezentowano drogę UE do wspólnej tożsamości bezpieczeństwa i obrony oraz omówiono założenia i rozwój WPBiO UE. 1 Sentencja łacińska dosł. „Jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny”, której autorem jest najprawdopodobniej Wegecjusz (385–400) – rzymski uznany pisarz z dziedziny militariów, autor dzieła „O sztuce wojskowej”. 4 W rozdziale drugim przedstawiono założenia Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa (ESB) oraz opisano zaangażowanie Polski w realizację ESB. W rozdziale trzecim scharakteryzowano zasady finansowania WPBiO zgodnie z mechanizmem Athena UE. 5 Rozdział 1 Geneza Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej 1.1. Droga Europy do osiągnięcia własnej tożsamości bezpieczeństwa i obrony Po zakończeniu II Wojny Światowej, z obawy przez rosnącym w siłę Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) oraz pod naciskiem Stanów Zjednoczonych (USA), 4 marca 1947 roku Francja i Wielka Brytania zawarły pierwszy po II wojnie światowej pakt o bezpieczeństwie, dotyczący stałej pomocy wzajemnej przeciwko niemieckiej agresji, noszący nazwę „Traktatu o sojuszu i wzajemnej pomocy” (Traktat z Dunkierki)2. 17 marca 1948 roku pakt został rozszerzony o kraje Beneluksu (Belgii, Holandii, Luksemburgu) i został nazwany „Traktatem o współpracy w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej oraz zbiorowej samoobrony” (Traktat Brukselski)3. Na jego mocy powstała Unia Zachodnia4, będąca sojuszem wojskowym, którego zadaniem było zabezpieczenie przez remilitaryzacją Niemiec, pomoc w odbudowie Europy z powojennych zniszczeń oraz współpraca gospodarcza i kulturalna. Traktat wnosił deklarację stron o bezwzględnej pomocy i poparciu w przypadku napaści zbrojnej na którąś ze stron. Był to początek rozmów i negocjacji na temat utworzenia Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), która z powodu niewydolności Unii Zachodniej ostatecznie przejęła funkcję realnego gwaranta bezpieczeństwa i obrony Europy Zachodniej, łącznie z parasolem atomowym.5 Nie porzucając nadziei na stworzenie własnej, autonomicznej siły zdolnej chronić Europę, Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec (RFN) i Włochy podpisały 27 maja 1952 roku traktat (Plan Plevena) na mocy, którego ustanowiono Europejską Wspólnotę Obronną (EWO). W założeniach, EWO miał stanowić armię europejską w sile 40 narodowych dywizji po 13 tysięcy jednakowo umundurowanych żołnierzy. Najważniejszymi zadaniami EWO były min. obrona przed 2 http://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/europejska-integracja-wojskowa-65-lat-trudnej-wsp%C3%B3 %C5%82pracy (17.05.2016 r.). 3 Ibid (17.05.2016 r.). 4 Artykuł na podstawie fragmentów pracy magisterskiej Tomasza Betki pod tytułem „Nowa rola Unii Europejskiej i NATO na arenie międzynarodowej. Implikacje dla bezpieczeństwa współczesnej Europy”, pisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Ryszarda Zięby i obronionej we wrześniu 2009 r. na WDiNP Uniwersytetu Warszawskiego, http://uniaeuropejska.org/wp-content/uploads/2011/02/wspólnoty_ europejskie_na_arenie_miedzynarodowej_w_okresie_zimnej_wojny.pdf, str. 3 (17.05.2016 r.). 5 Zięba Ryszard „Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, str. 10. 6 ewentualnym atakiem ze strony ZSRR, kontrola nad odbudową RFN oraz uniezależnienie się od pomocy i wsparcia militarnego USA6. Ostatecznie francuskie Zgromadzenie Narodowe IV Republiki Francuskiej w sierpniu 1954, obawiając się, że EWO jest próbą dyktatury USA nad Europą, odrzuciło ratyfikację porozumienia o EWO, co definitywnie doprowadziło do umocnienia NATO w roli „obrońcy Europy”. Kolejną próbą utworzenia wspólnego europejskiego planu obronności Europy, była modyfikacja w 1954 roku Traktatu Brukselskiego, w ramach tzw. układów paryskich7. Do Traktatu Brukselskiego dodane zostało postanowienie, iż państwa członkowskie udzielać sobie będą wzajemnej pomocy w celu zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, powstrzymując się od polityki agresji. Na mocy modyfikacji traktatu przekształcono w 1955 roku Unię Zachodnią w Unię Zachodnioeuropejską (UZE), do której dołączyły Republika Federalna Niemiec i Włochy. W procesie tworzenia Unii Zachodnioeuropejskiej, która miała spełniać wszystkie zasadnicze funkcje zaplanowane pierwotnie dla EWO, zrezygnowano, na wniosek Wielkiej Brytanii, z jej ponadpaństwowego charakteru, czyli możliwości integrowania państw członkowskich. Dodatkowo ustalono zakończenie okupacyjnego statusu RFN, zezwolono RFN posiadać własna armię (z wyłączeniem posiadania broni masowego rażenia) oraz uznano, że RFN dołączy do NATO. Od tej pory UZE stała się europejskim filarem NATO. Zidentyfikowano i określono zasady działania UZE w obronie terytoriów państw członkowskich przed agresją z zewnątrz oraz działanie UZE poza terytorium sojuszu w Europie. Ponadto uściślono współpracę z NATO w zakresie doradztwa oraz ustalono zasady kontroli zbrojeń. Niestety z powodu braku zasadniczych zmian na arenie międzynarodowej do 1984 roku, organizacja (UZE) nie działała zbyt aktywnie. Na przełomie 1961 i 1962 roku przedstawiono dwa Plany Foucheta, których założeniem było stworzenie Unii Państw związanych gospodarczo przy zachowaniu odrębności politycznej zjednoczonych krajów. Pierwszy plan nie został przyjęty z powodu zastrzeżeń Holandii i Belgii, które obawiały się osłabienia NATO w Europie 6 http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_1.1.1.pdf (17.05.2016 r.). Cziomer Erhard, „Bezpieczeństwo międzynarodowe w XXI wieku. Wybrane problemy.”, str. 42, Oficyna Wydawnicza AFM Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne Sp. z o.o., 2010, https://books. google.pl/ books?id=xV3RlSLNZj4C&pg=PA42&lpg=PA42&dq=uk%C5%82ady+parysk ie+1954& source=bl&ots=8im6_DvSp2&sig=RNYkTv2nyx-9WJRN313wpcoF7i0&hl=pl&sa=X&ved=0ahUK Ewjz2fDN1KnNAhXCIJoKHTXWDtIQ6AEITDAJ#v=onepage&q=uk%C5%82ady%20paryskie%2019 54&f=false (22.05.2016 r.). 7 7 oraz domagały się włączenia Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich. Drugi plan za cel unii stawiał zbliżanie, koordynowanie i unifikowanie polityki państw członkowskich w dziedzinach wspólnego zainteresowania polityki zagranicznej, gospodarki, kultury i obronności. Plan nie został przyjęty w związku z niepoprawnością polityczną wobec USA.8 Lata 60 XX wieku charakteryzowały się ograniczeniem działań zmierzających do osiągnięcia politycznego porozumienia w zakresie obrony Europy. Między innymi Francja opuściła szeregi NATO twierdząc, że nie miała takiej samej siły w zakresie decyzyjnym, co Wielka Brytania i USA.9 W październiku 1970 roku Rada Ministrów Wspólnot Europejskich (WE) przyjęła Raport Davignona (raport luksemburski), który określał ogólne założenia europejskiej współpracy politycznej oraz cele i metody w zakresie polityki zagranicznej WE, tworząc jednocześnie Europejską Współpracę Polityczną (EWP). Do jej głównych celów należały kształtowanie woli zbudowania unii politycznej, doprowadzenie do tego, aby Europa mogła na arenie międzynarodowej przemawiać jednym głosem oraz zapewnienie większej odpowiedzialności Europy za sprawy światowe.10 W latach 1970-1993 EWP przechodziła systematyczny proces doskonalenia w celu zwiększenia jej skuteczności oraz spełnienia wizji unii politycznej. Między innymi poprzez drugi raport Davignona, raporty Tindemnsa, lodyński, Dooge`a, Jednolity Akt Europejski aż po Traktat z Maastricht, w którym Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa stała się jednym z trzech filarów Unii Europejskiej. Dużym znaczeniem w zakresie stworzenia wspólnej europejskiej polityki, a co za tym idzie wspólnego bezpieczeństwa i obrony miało wypracowanie „Dokumentu o tożsamości europejskiej”. Dokument ten, jako podstawy tożsamości europejskiej wymienia jedność osiąganą traktatami wspólnotowymi i systemem współpracy politycznej oraz podkreśla potrzebę wspólnego dialogu krajów europejskich, jako determinantę znaczenia Europy w Świecie.11 Niejednoznaczna deklaracja NATO w zakresie udzielenia pomocy w przypadku napaści zbrojonej na któregoś z sojuszników, była przyczyną podjęcia, na specjalnej sesji Rady Ministrów UZE w dniu 27 października 1984 roku, decyzji o reaktywowaniu 8 Zięba Ryszard „Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007, str. 21-22. 9 http://fakty.interia.pl/raporty/raport-jubileuszowy-szczyt-nato/news-francja-wrocila-w-struktury-dowo dcze-nato,nId,857349 (25.05.2016 r.). 10 Zięba Ryszard „Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007, str. 25. 11 Ibid, str. 31. 8 UZE i przyjęciu deklaracji (Deklaracja Rzymska), w której ustanowiono ramy dla zdefiniowania formy, jaką przybrać ma europejska tożsamość w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. Dodatkowo wyartykułowano stałą potrzebę wzmocnienia bezpieczeństwa świata zachodniego oraz zdecydowanie w doskonaleniu sposobów lepszego wykorzystania UZE, aby służyła dwóm równoległym, a niekiedy nawet konkurencyjnym celom, tj. poprawie relacji Transatlantyckich i wzmocnieniu europejskiego skrzydła Sojuszu oraz wyraźniejszej reprezentacji europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony na arenie Międzynarodowej. W deklaracji podkreślono wieloletni udział NATO w kształtowaniu bezpieczeństwa europejskiego oraz niepodzielność bezpieczeństwa w regionie północnoatlantyckim i wkład państw europejskich w jego utrzymanie. Dodatkowo ustalono dziedziny priorytetowe takie jak: obrona, rozbrojenia i kontrola zbrojeń, wpływ rozwoju stosunków wschód-zachód na bezpieczeństwo w Europie, wkład Europy we wzmocnienie NATO uwzględniający wagę stosunków transatlantyckich, rozwój europejskiej współpracy w dziedzinie uzbrojenia jako rynku konkurencyjnego i ważnego dla zdolności obronnych Europy, przeciwdziałanie następstwom kryzysów w innych rejonach świata dla bezpieczeństwa Europy. Deklaracja Rzymska dała podstawy zasad współpracy w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, takich jak zasada solidarności łącząca strony Traktatu Brukselskiego, implikacji konfliktów w innych częściach świata dla bezpieczeństwa na kontynencie europejskim oraz koncepcji dążenia do zbieżności w dziedzinie polityk obronnych państw członkowskich.12 Należy zauważyć, że Europa pomimo braku spektakularnych sukcesów w zakresie osiągnięcia niezależnej tożsamości bezpieczeństwa i obrony nie składała broni. Wciąż szukano nowych, lepszych, bardziej funkcjonalnych rozwiązań, wzmacniających pozycje państw członkowskich w NATO, a w przyszłości uniezależniających się od niej. W odpowiedzi na negocjacje USA ze Związkiem Radzieckim (negocjacje te były spostrzegane jako nieskuteczność polityki bezpieczeństwa i obrony UZE) w zakresie ograniczenia broni jądrowej, Rada Ministrów Bobryk-Deryło Natalia, Rozprawa doktorska nt. „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej”, Warszawa 2012, str. 54-56. 12 9 UZE wypracowała raport o bezpieczeństwie w Europie, w którym ujęła szczegółowe zalecenia dla państw europejskich należących do NATO. Obejmowały one zalecenia dotyczące odpowiedzialności i przywiązania państw członkowskich UZE do idei budowania Unii Europejskiej. Istotnym postępem w zakresie bezpieczeństwa i obrony Europy było przyjęcie 27 października 1987 roku przez Radę UZE „Platformy interesów bezpieczeństwa europejskiego”, która głosiła ideę budowania UE w zgodzie z „Jednolitym Aktem Europejskim” oraz zaznaczała, że tworzona unia bez własnego aspektu bezpieczeństwa i obronności będzie niekompletna. Reasumując, zgodnie z tym dokumentem, bezpieczeństwo i obronność były w dalszym ciągu utożsamiane z NATO z jednoczesną nadzieją na ich rozwój w ramach struktur Wspólnot Europejskich, czego wydźwiękiem była deklaracja uczestników w zakresie gotowość wzięcia na siebie przypadającej na nich części odpowiedzialności za bezpieczeństwo Europy Zachodniej.13 W latach 90 XX wieku zakończenie „zimnej wojny”, zmiany ustrojowe w Europie, wśród których wymienić można kontynuację transformacji ustrojowej w Polsce, zjednoczenie Niemiec, rozpad ZSRR, wojny w Jugosławii, Bośni i Hercegowinie, Czeczeni, rozpad Czechosłowacji, itp. przyniosły potrzebę reorganizacji w zakresie bezpieczeństwa i obrony w NATO jak i UZE. Odpowiedzią na zmieniającą się sytuację międzynarodową było przyjęcie w dniu 19 czerwca 1992 roku przez Radę Ministrów UZE Deklaracji Petersberskiej, na mocy której UZE została upoważniona do stosowania środków zapobiegania konfliktom i opanowywania sytuacji kryzysowych, włączając w to działania podejmowane przez Konferencję Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) lub Radę Bezpieczeństwa ONZ oraz sformułowano następujące zadania dla UZE14: wypełnianie zadań humanitarnych i ratowniczych, prowadzenie misji pokojowych, realizacja zadań bojowych przy wypełnianiu misji o charakterze zarządzania kryzysowego, w tym operacji przywracania pokoju. Do realizacji powyższych zadań miały być wydzielone siły i środki z państw członkowskich UZE, które zobowiązały się do doskonalenia ich mobilności (morskiej, lądowej, powietrznej). Siły Zbrojne UZE nosiły nazwę FAWEU (Force Answarable to 13 Zięba Ryszard, „Funkcjonowanie zachodnioeuropejskiego mechanizmu bezpieczeństwa”, Studia Europejskie 1/1998, str. 48, http://www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/1-1998_Zieba.pdf (27.05.2016 r.). 14 Bobryk-Deryło Natalia, Rozprawa doktorska „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej”, Warszawa 2012, str. 60. 10 WEU) i liczyły około 2000 jednostek, w skład których wchodziły Korpus Europejski (Eurokorpus), Dywizja Wielonarodowa (Centralna), Brytyjsko-Holenderskie Siły Amfibijne, lądowe siły szybkiego reagowania w rejonie Morza Śródziemnego EUROFOR, morskie siły szybkiego reagowania EUROMARFOR, Pierwszy Korpus Niemiecko-Holenderski, Hiszpańsko-Włoskie Siły Amfibijne (SIAF), Wielonarodowe Siły Lądowe (złożone z jednostek wojskowych Włoch, Słowenii i Węgier). Wszystkie te siły i środki mogły być wykorzystywane przez UZE i NATO.15 Deklaracja Petersberska była kolejnym etapem przekształcania UZE w Siły Zbrojne Unii Europejskiej umożliwiającym wykonywanie zadań wychodzących poza art. V zmodyfikowanego Traktatu Brukselskiego. Od tego momentu UZE mogła angażować się w misje w regionach innych niż obszar państw członkowskich (misje humanitarne, pokojowe, przywracania pokoju, itp.), co było zaakcentowaniem odpowiedzialności państw Europy Zachodniej za bezpieczeństwo regionalne i globalne. W ramach prowadzonych misji petersberskich Siły Zbroje UZE realizowały autonomicznie operacje pokojowe, tj. rozminowanie wód Zatoki Perskiej (1988-1990), operacje związane z wojnami na terenie byłej Jugosławii (1992-1996), operacje reagowania kryzysowego w Albanii, Chorwacji i Kosowie (1997-2001). Misje były realizowane na małą skale i bez spektakularnych sukcesów. Wynikało to głównie z niedostatku niektórych oddziałów i sprzętu, niewystarczającej zdolności militarnej oraz niechęci USA do pomocy UZE w zakresie realizacji misji.16 Przełomowym momentem w dyskusji na temat wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Europy stało się ratyfikowanie Traktatu z Maastricht, który w 1992 roku uczynił Unię Zachodnioeuropejską autonomicznym orężem powstającej UE oraz przekształcił Europejską Współpracę Polityczną we Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB). WPZiB stała się drugim z trzech filarów, na których oparła się UE. Traktat z Maastricht z 1992 roku precyzował, że polityka ta prowadzić może do powołania wspólnej polityki obronnej, a w przyszłości także do utworzenia wspólnej obrony – jeżeli państwa członkowskie podejmą taką decyzję. WPZiB polega na koordynacji wysiłków państw (współpraca międzyrządowa). Postanowienia dotyczące WPZiB zawarte zostały w Tytule V Traktatu. Ich głównymi założeniami są 15 Zięba Ryszard „Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007, str. 50, 70-78. 16 Ibid, str. 79. 11 rozszerzenie zakresu WPZiB o wspólne stanowiska, w tym działania, oraz rozszerzenie WPZiB o wspólną politykę bezpieczeństwa, zwłaszcza w aspekcie militarnym.17 10 grudnia 1991 roku w Maastricht, dzień przed parafowaniem Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), państwa członkowskie UZE przyjęły „Deklarację państw członkowskich Unii Zachodnioeuropejskiej w sprawie roli UZE i jej stosunków z Unią Europejską i Sojuszem Atlantyckim”. Ustanawiała ona zasady współpracy UZE z innymi państwami i organizacjami. W deklaracji wyrażono zgodność w zakresie potrzeby etapowego rozwijania autentycznej europejskiej tożsamości bezpieczeństwa i obrony oraz zwiększenia odpowiedzialności Europy w sprawach obrony, a także podkreślono, że UZE będzie stanowić integralną część procesu rozwoju UE, ugruntowując swoją pozycję oraz wkład do Sojuszu NATO. Deklaracja nadawała Radzie UZE absolutorium w zakresie decyzji w dziedzinie obronności UE oraz regulowała relacje UZE pomiędzy UE i NATO. Ustalono kierunek wypracowania wspólnej polityki obronnej w ramach Unii Europejskiej, w której UZE stanowić miała autonomiczny, samowystarczalny i wydajny komponent obronny UE, a jednocześnie miała być środkiem wzmocnienia wkładu sojuszników europejskich w bezpieczeństwo euroatlantyckie oraz europejskim filarem NATO. Co istotne zadeklarowano także, iż z czasem UZE stanie się częścią Unii Europejskiej.18 Deklaracja stała się załącznikiem do TUE, w ten sposób oficjalnie określając stanowisko UZE i UE w zakresie rozwijania i usystematyzowania wspólnej polityki obronnej. Równolegle w ramach NATO toczyła się dyskusja nad przyszłością bezpieczeństwa euroatlantyckiego i adaptacją NATO do nowych warunków, w których kluczowego znaczenia nabierały zdolności reagowania kryzysowego. W latach 90 XX wieku europejska tożsamość bezpieczeństwa i obrony nabierała ostatecznego kształtu, krystalizowały się jej zasady19,20. W „Koncepcji strategicznej Sojuszu” uzgodnionej przez szefów państw i rządów uczestniczących w spotkaniu Rady Północnoatlantyckiej w Rzymie w dniach 7-8 listopada 1991 roku, wspomina się o "europejskiej tożsamości w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony" oraz o "europejskiej tożsamości w dziedzinie bezpieczeństwa 17 http://www.uniaeuropejska.info.pl/traktat-z-maastricht (31.05.2016 r.). http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-697.htm (18.05.2016 r.). 19 Ibid (18.05.2016 r.). 20 Niedziela Szymon, „Tożsamość Unii Europejskiej w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony – wyzwania XXI wieku”, Zeszyty naukowe Akademii Marynarki Wojennej rok LI nr 3 (182) 2010, Gdynia, str. 174175. 18 12 i roli w sferze obrony". W deklaracji szefów państw i rządów na spotkaniu Rady Północnoatlantyckiej w Brukseli z 11 stycznia 1994 roku, użyto terminu "europejska tożsamość w zakresie bezpieczeństwa i obrony", gdzie min. potwierdzono odnowienie więzi między Ameryką Północną a Europą, rozwijającą wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa i przyjmującą na siebie większą odpowiedzialność w sprawach obrony. Dodatkowo NATO uznało postanowienia TUE i zdeklarowało pełne poparcie dla rozwoju europejskiej tożsamości w zakresie bezpieczeństwa i obrony, jako początku wspólnej obrony. Ponadto stwierdzono, że powstanie europejskiej tożsamości w zakresie bezpieczeństwa i obrony wzmocni europejski filar Sojuszu, umacniając jednocześnie więź transatlantycką. W deklaracji Rady Ministrów UZE z Kirchbergu, z maja 1994 roku zobowiązano Stałą Radę do rozpoczęcia prac nad sformułowaniem Europejskiej Polityki Obronnej. W komunikacie końcowym ze spotkania ministerialnego Rady Północnoatlantyckiej z Berlina, z 3 czerwca 1996 roku, mówi się o budowaniu i rozwijaniu "europejskiej tożsamości w zakresie bezpieczeństwa i obrony w ramach NATO". Zgodnie z tym, ETBiO stała się formalnie integralną częścią procesu transformacji Sojuszu. W Traktacie amsterdamskim z 1997 roku przyjęto zasadę, że Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa jest domeną UE. Jej celem jest ochrona bezpieczeństwa Unii, a nie jak dawniej Unii i państw członkowskich. Dodatkowo zwraca się również uwagę na ochronę granic zewnętrznych UE, traktując ją jako jednostkę geopolityczną a nie zbiorowisko państw. Na podstawie art. 18. Traktatu utworzono funkcję wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, którą powierzono sekretarzowi generalnemu Rady UE. Decyzje o wspólnych działaniach i stanowiskach nadal podejmowało się na zasadzie konsensusu. Nowość stanowiła możliwość wstrzymania się od głosu, co umożliwiło podejmowanie działań przez UE bez udziału państwa niezainteresowanego tym działaniem, ale równocześnie niesprzeciwiającego się mu. Dodatkowo włączono misje petersberskie UZE do katalogu zadań UE. W „Deklaracji w sprawie obrony Europejskiej” na szczycie francusko-brytyjskim (historyczne spotkanie prezydenta Francji Jacques’a Chirac’a z premierem Wielkiej Brytanii Tonym Blairem) w Saint-Malo w grudniu 1998 roku, ustalono, że UE powinna posiadać zdolność do prowadzenia samodzielnych akcji w zakresie bezpieczeństwa i zapobiegania konfliktom, posługując się autonomicznym komponentem zbrojnym. 13 Dodatkowo zwrócono uwagę na możliwości UE w zakresie zdolności do oceny sytuacji, planowania strategicznego, korzystania z zasobów NATO, ale także budowy podstaw przemysłowych i technologicznych dla wspólnej polityki obronnej.21 Odpowiedzią na „Deklarację w sprawie obrony Europejskiej” było potwierdzenie na szczycie NATO w Waszyngtonie, w kwietniu 1999 roku zakończenia prac nad zasadniczymi elementami ETBiO. Dodatkowo uznano ambicje państw UE do prowadzenia bardziej samodzielnej polityki w zakresie bezpieczeństwa i wyrażono aprobatę dalszego rozwoju tej idei, z uwzględnieniem możliwości przejęcia przez UE zasadniczych funkcji UZE. W „Deklaracji o umacnianiu europejskiej polityki w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony” przyjętej na Szczycie Rady Europejskiej w Kolonii w czerwcu 1999 roku, podjęto pierwszą wspólną strategię, w ramach której UE, powinna powołać własny, autonomiczny potencjał zbrojny, kompatybilny z siłami NATO, jednak nie podporządkowany sojuszowi. Działania wojskowe Unii w zakresie zapobiegania konfliktom i zarządzania kryzysami (operacje reagowania kryzysowego, wymuszania pokoju) miały być prowadzone zgodnie z Kartą ONZ, dokumentami OBWE oraz TUE. Chodziło przede wszystkim o działania w rodzaju misji petersberskich. W tym celu zaplanowano przejąć od UZE stosowne zaplecze techniczno-organizacyjne. Ponadto, w ramach szczytu po raz pierwszy formalnie użyto pojęcia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO). Na szczycie Rady Europejskiej w Helsinkach w 1999 roku, postanowiono o wygaszeniu UZE i przeniesieniu jej kompetencji do nowo tworzonych struktur wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB). Kompetencje związane z obroną państw europejskich pozostały w gestii NATO, które utrzymało w ten sposób rolę filaru bezpieczeństwa europejskiego. Ustanawianie polityki bezpieczeństwa UE oraz odsunięcie od Unii kompetencji w zakresie samoobrony w zakresie politycznowojskowym, pozwoliło zaistnieć UE na arenie międzynarodowej. Osobą odpowiedzialną za właściwe działanie WPBiO, został wysoki przedstawiciel do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Javier Solana. W opinii autora Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony (ETBiO) jest trudna do jednoznacznego zdefiniowania z racji jej ciągłej ewolucji, na którą wpływają 21 Kuźniar Roman, „Wzlot i upadek Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony”, Bezpieczeństwo Narodowe 2014 / IV, str. 34, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/kuzniar.pdf (22.05.2016 r.). 14 różnice interesów państw europejskich oraz zmieniająca się sytuacją międzynarodową. W związku z nieskutecznymi własnymi instrumentami na początku była ścisłe zależna od sojuszu NATO. Z rozwojem Wspólnej Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO) próbuje się stać niezależną i autonomiczną. 1.2. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony UE stanowi część wspólną polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej (WPZiB) i obejmuje unijne operacje wojskowe i misje cywilne. Ich zakres geograficzny obejmuje Bałkany, Kaukaz, Bliski Wschód, liczne państwa afrykańskie, Afganistan. UE prowadzi swoje operacje/misje autonomicznie lub we współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi. Przed ustanowieniem Traktatu Lizbońskiego Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO) umiejscowiona była w ramach filaru UE (WPZiB). Jako główny cel nowo utworzonej polityki ustalono wzmocnienie mocy obronnych UE. Nie mniej jednak zaznaczono wyraźnie, że podstawą wspólnej obronności pozostaje NATO. Aktualnie WPBiO stanowi ramy polityczne dla wielu stałych struktur politycznych i wojskowych oraz operacji za granicą. Decyzje dotyczące WPBiO są podejmowane jednomyślnie i z pewnymi istotnymi wyjątkami przez Radę Europejską i Radę UE (art. 42 TUE). Wyjątki odnoszą się do Europejskiej Agencji Obrony (EAO, art. 45 TUE) i stałej współpracy strukturalnej (PESCO, art. 46 TUE), gdzie zastosowanie znajduje głosowanie większością głosów. Projekty decyzji są zwykle przedkładane przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który pełni również funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej.22 10-11 grudnia 1999 roku na szczycie Rady Europejskiej w Helsinkach, poruszono niezwykle ważną kwestię zdefiniowania, tzw. Europejskiego Celu Operacyjnego/ Zasadniczego, na podstawie którego planowano powołanie do 2003 roku samowystarczalnych, w zakresie zaopatrzenia logistycznego, wywiadu i dowodzenia sił operacyjnych. Siły miały posiadać potencjał kadrowym około 50-60 tysięcy żołnierzy z 60-cio dniowym okresem gotowości do realizacji zadań w rejonie przewidywanych działań i możliwością utrzymywania ich w rejonie działań do 1 roku. Działania miały dotyczyć głównie reagowania na kryzysy. W skład Europejskich Sił Szybkiego Reagowania (ESSR) miały wchodzić siły i środki państw członkowskich 22 Legrand J., „Wspólna polityka Bezpieczeństwa i Obrony”, Europarlament, dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej 2015., http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_6.1.2.pdf (19.05.2016 r.). 15 i stowarzyszonych. Podczas spotkania ministrów obrony państw UE w Sintrze, w lutym 2000 roku, postanowiono o wykorzystywaniu wspólnych siły zbrojnych do prowadzenia operacji w Europie i na jej obrzeżach. Częściowa (teoretyczna) operacyjność tych wojsk została ogłoszona podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 roku.23,24 Modyfikacją Europejskiego Celu Operacyjnego/Zasadniczego było przyjęcie w 2004 roku, Europejskiego Celu Operacyjnego 2010, do stworzenia którego przyczyniły się wnioski z działań UE w zakresie zapobiegania w latach 90 XX wieku konfliktom na Bałkanach, coraz to nowsze zagrożenia międzynarodowe, zobowiązanie wypełnienia powinności wobec ONZ wynikających z rozdziałów VI i VII Karty Narodów Zjednoczonych, a także ambicje Unii dotyczące zwiększenia pozycji i roli wspólnoty na arenie międzynarodowej z możliwością reagowania kryzysowego w różnych miejscach globu jednocześnie. Założeniem podjętych działań było stworzenie europejskich sił szybkiego reagowania. Miały to być grupy, które byłyby w stanie działać w dwóch punktach zapalnych jednocześnie, w ekstremalnych warunkach, samodzielnie lub we współpracy z ONZ i NATO.25 Założenia przyjęte w stosunku do grup bojowych to:26 ilość grup – 13, liczebność każdej grupy 1500-2000 żołnierzy różnych formacji (głównie piechota zmotoryzowana, zmechanizowana, wsparcie bojowe, logistyczne, oddziały powietrzne, morskie, inżynieryjne, OPBMR, OPL, wywiadowcze), czas gotowości do podjęcia operacji wojskowej do 15 dni (5 dni - decyzja Rady UE, 10 dni - przemieszczenie i rozmieszczenia w rejonie działań), czas prowadzenia operacji w terenie 30-120 dni, główne zadania, scenariusze działań to rozdzielenie walczących stron przy użyciu siły, stabilizacja, rekonstrukcja państwa, zapobieganie konfliktom, operacje ewakuacyjne w niebezpiecznym środowisku, wsparcie operacji humanitarnych, dodatkowe zadania to świadczenie pomocy medycznej, wsparcie w odbudowie i funkcje transportowe, 23 http://www.geopolityka.org/analizy/unia-europejska/anna-antczak-barzan-grupy-bojowe-unii-europejs kiej-niewykorzystana-szansa (19.05.2016 r.). 24 http://encyklopedia.interia.pl/slownik-ue/news-sily-szybkiego-reagowania-unii-europejskiej,nId,2112 824, (19.05.2016 r.). 25 Konarzewska Anna „Raport. Grupy bojowe UE. Zaczątek Euroarmii”, Bezpieczeństwo Narodowe, I-II2007/3-4, str. 154, https://www.bbn.gov.pl/download/1/934/rap9grupybojoweue.pdf (30.05.2016). 26 Ibid, str. 160. 16 okres pozostawania dwóch kolejnych grup w pełnej gotowości wynosi 6 miesięcy, w każdej grupie bojowej jedno z państw uczestniczących, sprawuje dowództwo operacyjne. W 2007 roku, tj. trzy lata przed planem, grupy bojowe osiągnęły pełną zdolność operacyjną. Jest to dowód na determinację państw członkowskich Unii w dążeniu do osiągnięcia niezależności militarnej UE. Szczegóły odnośnie zaangażowania Polski w Grupy Bojowe UE opisano w dalszej części niniejszego opracowania. Równolegle z ww. celem realizowano Cywilny Cel Operacyjny 2008 (zainicjowany w 2004 roku) oraz jego modyfikację Cywilny Cel Operacyjny 2010, który miał spajać i zwiększać efektywność reakcji UE na sytuacje kryzysowe. 27 Postanowienia Rady Europejskiej w Santa Maria da Feira, przyjęte w czerwcu 2000 r., stworzyły ramy współpracy UE w zakresie EPBiO z państwami trzecimi, w tym z europejskimi członkami NATO, nie należącymi do UE. Na szczycie UE w Laeken w grudniu 2001 r. ogłoszono częściową operacyjność EPBiO.28 W 2000 roku powołano Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (KPiB) będący instytucją pomocniczą UE, do zadań którego należy koordynacja i monitoring postępów w realizacji ustaleń WPZiB w grupach roboczych, utrzymywanie kontaktów z Wysokim Przedstawicielem ds. WPZiB (od wejścia w życie Traktatu lizbońskiego z Wysokim przedstawicielem Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa), doradztwo w sprawie bezpieczeństwa. Rok po powstaniu KPiB powołano Sztab Wojskowy UE, do zadań którego należy ocena sytuacji międzynarodowej pod kątem bezpieczeństwa i obrony, wczesne ostrzeganie o kryzysach, planowanie strategiczne misji petersberskich oraz wykonywanie decyzji podejmowanych przez Komitet Wojskowy UE. Komitet Wojskowy UE powstał w 2001 roku i jest odpowiedzialny za udzielanie zaleceń Komitetowi Politycznemu i Bezpieczeństwa oraz zapewnienie kierownictwa nad Sztabem Wojskowym Unii Europejskiej.29 W „Europejskim planie poprawy zdolności obronnych” opracowanym w 2001 roku, określono priorytetowy cel stopniowego uzupełnianie braków ilościowych Bobryk-Deryło Natalia, Rozprawa doktorska „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej”, Warszawa 2012, str. 126-127. 28 http://oide.sejm.gov.pl/oide/images/files/dokumenty/konkluzje/laeken200112.pdf (01.06.2016 r.). 29 Ibid (01.06.2016 r.) 27 17 i jakościowych komponentu zbrojnego Unii Europejskiej (głównie możliwości realizacji transportu strategicznego i kilku misji jednocześnie).30 Dużym sukcesem potwierdzającym wiarygodność UE w zakresie autonomicznego zapewnienia bezpieczeństwa i obrony Europy, a także jej okolic, było przeprowadzenie w Kongo (pod szyldem WPBiO), operacji militarnej Atremida, dzięki której udało się zapobiec sytuacji nieuchronnie zmierzającej do ludobójstwa na ogromną skalę. Dodatkowym sukcesem były przyjęcie od NATO misji stabilizacyjnej w rejonie byłej Jugosławii oraz przyjęcie europejskiej strategii bezpieczeństwa.31 Niestety sukcesy zostały przyćmione niepowodzeniami. Jednym z takich niepowodzeń był udział członków UE w amerykańskiej wojnie z terroryzmem w Iraku. Konflikt ten zanim się zaczął podzielił Europę między dwa obozy przeciwników interwencji zbrojnej, do których zaliczały się Francja i Niemcy oraz zwolenników, czyli Portugalię, Włochy, Danię, Polskę, Węgry, i Czechy. Bezsprzecznie sytuacja ta budziła wątpliwości na arenie międzynarodowej szczególnie w zakresie zdolności prowadzenia przez Unię wspólnej polityki zagranicznej. Zaistniała sytuacja ukazała brak porozumienia w Europie, co uwidoczniło się także w działaniach części państw europejskich, które doprowadziły do przedstawiania opinii publicznej wystąpień bez konsultacji z innymi członkami wspólnoty.32 W 2004 roku prace rozpoczęła Europejska Agencja ds. Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia (Europejska Agencja Obrony EAO), której główne zadanie to wzmacnianie zdolności obronnych Unii oraz jej państw członkowskich w zakresie zarządzania kryzysowego oraz wspierania WPBiO, poprzez koordynowanie rozwoju wspólnych projektów obronnych i współpracy producentów sprzętu obronnego, funkcjonalizację i minimalizację kosztów polityki zbrojeniowej oraz poprawy konkurencyjności produktów europejskiego przemysłu obronnego na rynkach światowych. W 2008 roku EAO opracowała Plan Rozwoju Zdolności UE, który zawiera pełny obraz potrzeb w zakresie zdolności, trendów oraz potencjalnych braków w perspektywie do 2025 r. Polska jest uczestnikiem programów i projektów Agencji, pozyskując w ten sposób technologie, umożliwiając współpracę z europejskimi partnerami oraz minimalizując koszty pozyskiwania poszczególnych zdolności.33 30 Niedziela Szymon, „Tożsamość Unii Europejskiej w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony – wyzwania XXI wieku”, Zeszyty naukowe Akademii Marynarki Wojennej rok LI nr 3 (182) 2010, Gdynia, str. 175. 31 http://www.psz.pl/168-archiwum/misje-ue-w-afryce (22.05.2016 r.). 32 Krystyniak Małgorzata, Unia Europejska wobec kryzysu irackiego, Biuletyn Nr 10 (114) z 20.02. 2003 r. Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. 33 http://uniaeuropejska.org/europejska-agencja-obrony/ (21.05.2016 r.). 18 Traktat Lizboński34 nadał UE jednolitą strukturę i osobowość prawną (likwidacja Wspólnoty Europejskiej), zniósł trójfilarową strukturę UE, wprowadził pojęcie europejskiej polityki w zakresie zdolności i uzbrojenia (art. 42 ust. 3 TUE). W traktacie ustalono zależności między WPBiO, a innymi politykami UE. Założono, że Europejska Agencja Obrony (EAO) i Komisja współpracują wzajemnie według potrzeb (art. 45 ust. 2 TUE), w szczególności w zakresie badań naukowych, przemysłu i przestrzeni kosmicznej. Dzięki temu Parlament został uprawniony do podejmowania prób kształtowania WPBiO w stopniu znacznie większym, niż miało to miejsce w przeszłości. Postanowienia dotyczące WPBiO znalazły się w V rozdziale TUE. Najistotniejsze rozwiązania w tym obszarze to: art. 42 wprowadzający Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony do tekstu Traktatu w nowej postaci, jako Wspólną Politykę Bezpieczeństwa i Obrony, przyjęcie zobowiązania do stopniowego kształtowania wspólnej polityki obronnej, która ma prowadzić do wspólnej obrony, jeśli Rada Europejska tak zadecyduje. Zapis ten przypomina, że jednomyślność pozostaje normą w obszarze WPBiO; udostępnianie przez państwa członkowskie wojskowych i cywilnych zdolności (w tym sił wielonarodowych) w celu realizacji WPBiO, paragraf (art. 42.3 i 45) dot. funkcjonującej już wcześniej Europejskiej Agencji Obrony (EAO). EAO określa wymogi operacyjne sił zbrojnych i wspiera środki ich realizacji, bierze udział w określaniu europejskiej polityki w zakresie zdolności i uzbrojenia, wspomaga Radę w ocenie poprawy zdolności wojskowych oraz wzmacnia bazę przemysłową i technologiczną sektora obrony, przyjęcie w art. 42.4 zasady i praktyki jednomyślności w sprawach dotyczących obronności, w tym w przypadku decyzji o podjęciu misji. Jednomyślna decyzja może być podjęta na wniosek Wysokiego Przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa lub z inicjatywy państwa członkowskiego. W art. 42.4 zapisane zostało dążenie do większej spójności między instrumentami unijnymi a państwami członkowskimi: „Wysoki Przedstawiciel może zaproponować, w stosownych przypadkach wspólnie z Komisją, użycie zarówno środków krajowych, jak i instrumentów Unii”; możliwość ustanowienia stałej współpracy strukturalnej w ramach Unii (Permanent Structured Cooperation – PESCO) państwom spełniającym wyższe 34 podpisany 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie, w stosunku do państw-stron wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku, http://www.wielkopolska.eu/index.php/polityki-i-programy-ue-mainmenu-32/1101-traktatlizboski (18.05.2016 r.). 19 kryteria zdolności wojskowych pod kątem najbardziej wymagających misji i gotowym zaciągnąć w tej dziedzinie dalej idące zobowiązania, powierzenie wykonania misji grupie państw członkowskich (art. 44), wprowadzenie w art. 42.7 klauzuli wzajemnej pomocy i wsparcia w przypadku zbrojnej agresji, poszerzenie tzw. Zadań Petersberskich, dla realizacji których WPBiO została powołana. Zadania te obejmują: wspólne działania rozbrojeniowe, misje humanitarne i ratunkowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i utrzymywania pokoju, misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu, w tym misje przywracania pokoju i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów; wprowadzenie klauzuli solidarności (Część V, Tytuł VII, artykuł 222 Traktatu o Funkcjonowaniu UE) w przypadku ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka. Idea klauzuli narodziła się w wyniku ataków terrorystycznych w Madrycie w 2004 r.; legitymacja parlamentarna i nadzór Parlamentu Europejskiego nad obszarem WPZiB/WPBiO zostały zagwarantowane przez art. 36 Traktatu o Unii Europejskiej odnoszący się do roli Parlamentu Europejskiego, jego rolę w procedurze budżetowej oraz Protokół nr 1 dotyczący roli Parlamentów Narodowych.35 Od momentu wejścia w życie Traktat Lizboński stanął przed problemem kryzysu finansowego ogarniającego Europę. Główny wysiłek kilku ostatnich lat skupiony został na wyciąganiu z kryzysu Grecji, Hiszpanii, Irlandii czy Włoch, gdyż ich bankructwo spowodowałoby koniec strefy euro, a co za tym idzie regres w zakresie bezpieczeństwa i obrony UE. Kryzys strefy przyniósł okres poszukiwania oszczędności. W większości państw UE nastąpił spadek nakładów na obronność (1-1,5 proc. PKB), co implikowało zastój WPBiO. Dodatkowo strach przed konfliktem w Gruzji i przychylność nowego Prezydenta USA (B. Obama) dla osiągnięcia własnej tożsamości bezpieczeństwa i obrony UE, przybliżyły Unię do NATO. Nawet samodzielna reakcja UE na próbę 35 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpi eczenstwa_i_obrony_esdp/geneza_europejskiej_polityki_bezpieczenstwa_i_obrony_epbio/, (18.05.2016 r.). 20 pacyfikacji Gruzji przez Rosję, nie spowodowała wzrostu wiary we własne możliwości.36 Podobnie podczas interwencji w Libii nie wzięto pod uwagę WPBiO, w wyniku czego Wielka Brytania i Francja przeprowadziły misję obalenia M. Kadafiego w porozumieniu z USA. Od tego momentu Libia stała się miejscem rozwoju terroryzmu i początkiem uchodźctwa z Afryki do Europy na dużą skalę.37 W ostatnim okresie zauważalna jest tendencja do spadku znaczenia WPBiO jako rozwiązania służącego budowaniu strategicznego wymiaru tożsamości międzynarodowej oraz do stopniowego ograniczania postrzegania WPBiO, jako płaszczyzny wypracowywania całościowych i złożonych rozwiązań problemów bezpieczeństwa, co jest wynikiem angażowania się UE w misje o małym wymiarze, głównie cywilne.38 W grudniu 2013 roku Rada Europejska (RE) ustaliła wytyczne dalszego rozwoju WPBiO, w których uszczegółowiono kierunek rozwoju zdolności cywilnych i wojskowych polityki przyjmując wspólne stanowisko UE wobec wyzwań i zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Zobowiązano się do systematycznej dyskusji o bezpieczeństwie i obronie. Uwydatniono potrzebę bardziej systematycznego i długookresowego planowania obronnego w celu zacieśnianie współpracy w zakresie rozwoju zdolności wojskowych. Ponadto RE określiła także potencjały wpływające na strategiczną autonomię UE oraz zwiększające jej wiarygodność na arenie międzynarodowej, do których należą: bezzałogowe statki powietrzne BSL (drony), możliwości tankowania w powietrzu, obrona cybernetyczna oraz łączność satelitarna39. W ocenie autora największą zmorą UE w zakresie spójności i bezpieczeństwa granic zewnętrznych są w ostatnim okresie konflikty zbrojne bezpośrednio wpływające na bezpieczeństwo UE, takie jak konflikt na Ukrainie czy w Syrii, a także z tym związany problem uchodźców i rozwój terroryzmu. Niestety agresja Rosji na Ukrainę nie została potraktowana przez UE jako problem bezpieczeństwa i obrony. Zastanawiającym pozostaje fakt, że Ukraina wiązała swoją przyszłość z UE (układ o partnerstwie i współpracy, Polityka Sąsiedztwa, 36 Kuźniar Roman, „Wzlot i upadek Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony”, Bezpieczeństwo Narodowe 2014 / IV, str. 38-41, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/kuzniar.pdf (22.05.2016 r.). 37 Ibid, str. 43. 38 Ibid str. 42. 39 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpie czenstwa_i_obrony_esdp/geneza_europejskiej_polityki_bezpieczenstwa_i_obrony_epbio/ (17.05.2016 r.) 21 Partnerstwo Wschodnie). Owa sytuacja spowodowała głęboki podział w UE, głębszy niż podczas agresji USA na Irak. Jedna strona opowiedziała się dla sankcjami przeciw Rosji i pomocą dla Ukrainy, druga strona broniła Rosji ze względu na biznesowe układy z tym mocarstwem. Znaleźli się i tacy, którzy nie utożsamiali się z tym problemem. W opinii autora Europa zjednoczona, dbając o swoje interesy, zapomniała czym jest wypracowana ETBiO oraz do czego służby WPBiO. Należy się zastanowić jak zareagowałaby Bruksela na akt agresji przeciwko Polsce. Autor wnioskuje, że UE „skierowałaby wzrok” na NATO. Może o tym także świadczyć brak zdecydowanej reakcji na otwartą antyeuropejską politykę Rosji czy choćby kontynuowanie dostaw broni z Francji do Rosji (okręty wojenne). UE koncentruje swoja uwagę na działaniach w Afryce, Iraku, nie obawiając się agresji ze strony Rosji. 40 W opinii autora może to być w pewnym sensie słuszne, gdyż Rosję łączy zbyt dużo obopólnych interesów z Europą, żeby naruszać jej suwerenność, a większym zagrożeniem są fanatyczni, radyklani islamiści, dla których wojna ma podłoże religijne a celem jest zabić innowierców. Kolejnym dowodem braku jedności, demaskującym „upośledzenie” bezpieczeństwa i obrony jest planowany Brexit, tzn. wyjście Wielkiej Brytanii z UE. 23 czerwca 2016 roku planowane jest referendum w Wielkiej Brytanii, odnośnie dalszych losów jej członkostwa w UE. Jak pokazują sondaże trzech ośrodków, głosy Brytyjczyków sugerują niepewność czy do Brexitu dojdzie, czy nie. „Sondaże YouGov i ICM przeprowadzone drogą elektroniczną, sugerują równy podział między przeciwnikami i zwolennikami Brexitu, podczas gdy sondaż telefoniczny ośrodka Survation wskazuje na wynoszącą 6 pkt proc. przewagę tych, którzy chcą pozostania kraju w UE (44 proc. do 38 proc.)”.41 Oprócz ścisłej współpracy z NATO, UE w ramach WPBiO współpracuje z następującymi partnerami:42 ONZ - współpraca z zakresu zarządzania kryzysowego, reguluje ją deklaracja podpisana we wrześniu 2003 r. UE i ONZ tworzą „mechanizm konsultacyjny na szczeblu roboczym”, polegający na realizacji działań dotyczących planowania, 40 Kuźniar Roman, „Wzlot i upadek Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony”, Bezpieczeństwo Narodowe 2014 / IV, str. 43-45, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/kuzniar.pdf (22.05.2016 r.). 41 http://tvn24bis.pl/ze-swiata,75/referendum-w-wielkiej-brytanii-nowe-sondaze,646993.html (27.05.2016 r.). 42 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpie czenstwa_i_obrony_esdp/wspolpraca_ue_z_partnerami_zewnetrznymi_w_zakresie_epbio/ (01.06.2016 r.). 22 realizacji szkoleń, systemu wykorzystania doświadczeń z zakresu zarządzania kryzysowego. Dodatkowo w listopadzie 2005 r. w Departamencie Operacji Pokojowych ONZ powołano wojskowego oficera łącznikowego UE, a w czerwcu 2007 r. organizacje podpisały Wspólne Oświadczenie w sprawie wzmocnienia współpracy UE – ONZ w zarządzaniu kryzysowym, stanowiące odwołanie do ewentualnego użycia Grup Bojowych w operacji prowadzonej przez UE, np. operacja EUFOR RD Congo w 2006 roku; Unia Afrykańska (UA) – współpraca pomocnicza w zakresie wsparcia UA w zapobieganiu konfliktom i reagowaniu kryzysowym. Organem odpowiedzialne za sprawny dialog z UA jest przedstawicielstwo Komisji Europejskiej ze Specjalnym Przedstawicielem UE (EUSR). Do głównych zadań UE należy pomoc w budowaniu African Peace and Security Architecture (APSA), w tym powołanie afrykańskich sił szybkiego reagowania; Proces Barceloński – w listopadzie 2005 r. w Barcelonie przyjęto dokument, na podstawie którego zdefiniowano potrzebę rozwijania dialogu w ramach WPBiO i wzmocnienia współpracy w oparciu o dobrowolny udział partnerów w unijnych operacjach poszukiwawczych i ratowniczych, ochrony ludności oraz misjach prewencyjnych, zarządzania kryzysowego. 13 lipca 2008 r. utworzono Unię dla Śródziemnomorza, która miała stanowić uzupełnienie i podporę istniejących struktur współpracy. Jak dotąd barierą wzmocnienia współpracy jest przede wszystkim konflikt Izraelsko-Palestyński oraz priorytety stron konfliktu w rozwijaniu stosunków w zakresie bezpieczeństwa i interesów strategicznych w pierwszej kolejności z NATO. Kooperacja z UE ogranicza się do dyskusji, wymiany poglądów i przyjmowania deklaracji, którym nie towarzyszą zobowiązania do podjęcia konkretnych zamiarów; Partnerstwo Wschodnie (PW) – w grudniu 2011 roku wyróżniono państwa wchodzące w skład PW (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Ukraina) oraz uzyskano akceptację dla pogłębienia relacji z państwami Partnerstwa Wschodniego w obszarze WPBiO. Założeniem PW jest zbliżanie państw partnerskich do UE poprzez pogłębioną współpracę i działania integracyjne, w oparciu o unijne wartości, normy i standardy. Dokonując analizy „Sprawozdania w sprawie wdrażania wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (na podstawie sprawozdania rocznego Rady dla Parlamentu 23 Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa) (2014/2220(INI)) z 19.03.2015 roku, autor wskazuje na najważniejsze aspekty:43 w zakresie bezpieczeństwa w UE na jej wschodzie i południu, sytuacja jest coraz bardziej niestabilna i niepewna z powodu konfliktu na Ukrainie, wojny domowej z interwencją zewnętrzną w Syrii i Iraku, wzrostu siły ISIS (Państwo Islamskie), kryzysu libijskiego i zagrożenia terrorystycznego w Afryce (szczególnie w regionie Sahelu i Rogu Afryki oraz w Libii). W związku z wiodącym kierunkiem koncentracji USA na Azję i Pacyfik, konsekwencje kryzysu finansowego dla budżetów na obronę i zdolności państw członkowskich, rosnące zagrożenia naturalne, Unia musi przyjąć na siebie większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo i obronę poprzez skoordynowaną współpracę między jej strukturami a państwami członkowskimi. Co istotne w raporcie stwierdza się, że Unia nie jest w stanie działać w sposób znormalizowany i odgrywać decydującej roli w kontekście każdego z tych zagrożeń oraz że zbyt często jest ograniczona do polegania na inicjatywach któregoś państwa członkowskiego lub ich grupy bądź na sojuszach ad hoc, w których odgrywa tylko rolę marginalną lub wspierającą. Podkreśla się, że granice między bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym zacierają się, wymuszając większą spójność między instrumentami zewnętrznymi i wewnętrznymi oraz ściślejszą kooperację między państwami członkowskimi, zwłaszcza w zakresie zwalczania terroryzmu, przestępczości zorganizowanej, cyberterroryzmu i migracji. Jako siłę i wagę UE wskazuje się zdolność do mobilizowania zasobów z jednoczesnym wykorzystaniem instrumentów dyplomatycznych, bezpieczeństwa, obrony, gospodarczych, handlu, rozwojowych i humanitarnych przy pełnym poszanowaniu postanowień Karty Narodów Zjednoczonych; Rada Europejska (RE) wzywa państwa członkowskie do pilnego podjęcia konkretnych działań, gdyż ustalenia i kierunki przyjęte na posiedzeniu RE w 2013 r. nie znalazły odzwierciedlenia we wzmożeniu współpracy i szybkim wdrożeniu zaleconych środków operacyjnych, przemysłowych. Ponadto, nie nastąpił progres w zakresie zdolności umożliwiających odgrywanie przez UE decydującej roli w zarządzaniu kryzysami międzynarodowymi i zapobieganiu im 43 „Sprawozdanie w sprawie wdrażania wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (na podstawie sprawozdania rocznego Rady dla Parlamentu Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa) (2014/2220(INI)) z 19.03.2015 r., http://www.europarl. europa.eu/ sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A8-2015-0054+0+DOC+XML+V0//PL (06.06.2016 r.). 24 oraz manifestowanie swojej niezależności strategicznej i interesów strategicznych, zgodnie z wartościami i normami zapisanymi w art. 21 Traktatu z Lizbony; Zwraca się także uwagę na potrzebę zwiększenia środków na obronę oraz skoncentrowanie starań na tych obszarach zarządzania kryzysowego, w których UE mogłaby uzyskać faktyczną wartość dodaną. Dodatkowo planuje się podjęcie kroków zmierzających do: zwiększenia zdolności Unii i państw członkowskich w zakresie obrony terytorialnej we wzajemnym uzupełnianiu się z działaniami NATO, reagowania na wyzwania związane z bezpieczeństwem wewnętrznym, opracowania zdolności mobilnych, wzmocnienia EAO i europejskiej bazy technologiczno-przemysłowej sektora obronnego, opracowania kompleksowej koncepcji bezpieczeństwa zapewniającej integrację wewnętrznych i zewnętrznych wymiarów bezpieczeństwa. W zakresie realizacji misji i operacji WPBiO, wyrażono zaniepokojenie z powodu nieskuteczności natychmiastowej reakcji na działania cywilne i wojskowe, długie i biurokratyczne procesy decyzyjne, małej solidarności państw członkowskich w zakresie finansowania misji, niedostosowania sił do środowiska operacyjnego, ograniczeń budżetowych, problemów z formowaniem sił, itp. Podkreślono, że unijne misje, operacje cywilne i wojskowe są zbyt często realizowane dla poprawienia PR Unii, a nie jako strategiczny instrument, poddając skuteczność aktualnych misji pod ponowną ocenę. Dodatkowo zwraca się uwagę na charakter tych misji, tzn. misje koncentrują się na naprawie sytuacji pokryzysowej zamiast jej przeciwdziałać. Kolejnym minusem jest problem z formowaniem sił podczas misji. Zwraca się uwagę na potrzebę wzmocnienia modułowości i elastyczności grup bojowych UE tak, aby można je było wykorzystywać do każdego rodzaju zadań w ramach zarządzania kryzysowego. Dużą część sprawozdania poświęca się zagrożeniu cybernetycznemu i podjętym w tym celu krokom; W sprawdzaniu można także znaleźć aprobatę dla państw członkowskich do zintensyfikowania i rozwijania współpracy w dziedzinie zbrojeń, wspólnego pozyskiwania i wykorzystywania zdolności wojskowych, zwiększenia inwestycji w zakresie obrony oraz o przyjęcia tych samych celów w zakresie zdolności. Pozytywne opinie można znaleźć na temat wdrażania technologii satelitarnych i kosmicznych; 25 Dodatkowo apeluje się o zwiększenie wydatków na obronę państw członkowskich do poziomu co najmniej 2% PKB. 26 Rozdział 2 Europejska Strategia Bezpieczeństwa Unii Europejskiej 2.1. Założenia i rozwój Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa UE Przyjęta przez Radę Europejską w grudniu 2003 roku „Europejska strategia bezpieczeństwa. Bezpieczna Europa w lepszym Świecie” stała się dokumentem, który miał udowodnić Światu, że obok Chin i USA, Unia Europejska jest jednym z trzech filarów trwałego porządku międzynarodowego. Dodatkowo strategia miała być rozwiązaniem na niespełnioną ambicję polityczno-strategiczną autonomii UE.44 Dokument został zaprezentowany w ramach raportu wysokiego przedstawiciela ds. WPZiB Javiera Solany i składał się z trzech zasadniczych części: pierwsza zajmuje się analizą środowiska bezpieczeństwa i głównych zagrożeń, druga opisuje cele strategiczne UE, trzecia stanowi zalecenia w zakresie wzmacniania polityki zagranicznej i zdolności zarządzania kryzysowego UE.45 W założeniach dokumentu napisane jest, że do głównych zagrożeń Europy nie należy zaliczać ataku na wielką skalę na którekolwiek państwo UE lecz stwierdzenie, że Europa stoi przed nowymi, trudnymi zagrożeniami o mało przewidywalnym charakterze. Do tych zagrożeń należy zaliczyć terroryzm, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, regionalne konflikty, upadające państwa i wybuchające w nich oraz w ich sąsiedztwie konflikty, przestępczość zorganizowaną.46 Autor raportu zwraca uwagę, że połączenie ww. elementów ze sobą, wskazuje na bardzo skrajne i niebezpieczne zagrożenia.47 Jako trzy podstawowe cele autor raportu uznał: 48 Potrzebę udziału w przeciwdziałaniu zagrożeniom na Świecie, do których należy zaliczyć przyjęcie po 11 września europejskiego nakazu aresztowania, podjęcie kroków w celu zwalczania finansowania terroryzmu, podpisanie z USA umowy o wzajemnej pomocy prawnej, kontynuowanie polityki dotyczącej proliferacji BMR oraz interweniowanie w zakresie rozwiazywania konfliktów regionalnych, niesienia pomocy niewydolnym państwom, np. Demokratycznej Republice Kongo, Afganistanowi, itd. Dodatkowo J. Solana zwraca uwagę na zmienność charakteru zagrożeń od czasów zimnej wojny. Kiedyś obawiano się inwazji z zewnątrz, teraz zagrożenie terroryzmem może dynamicznie rozwijać się 44 Kuźniar Roman, „Wzlot i upadek Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony”, Bezpieczeństwo Narodowe 2014 / IV, str. 37, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/kuzniar.pdf (22.05.2016 r.). 45 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpie czenstwa_i_obrony_esdp/europejska_strategia_bezpieczenstwa/ (27.05.2016 r.). 46 „Europejska strategia bezpieczeństw. Bezpieczna Europa w lepszym Świecie”, str. 30-32, dostępna na stronie https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/01/strategia_bezpieczenstwa_ue_2003.pdf (27.05.2016 r.). 47 Ibid, str. 32. 48 Ibid, str. 33-38. 27 wewnątrz unii. Ponadto, istotnym jest, że aktualne zagrożenia nie są w pełni zagrożeniami o charakterze wojskowym, do zwalczania których można użyć wyłącznie środków wojskowych. Do reagowania na wieloaspektowe sytuacje należy łączyć różne środki wywiadowcze, wojskowe, policyjne, sądownicze, humanitarne, itp. Według J. Solany słabe rządy, konflikty regionalne, niekorzystne zjawiska demograficzne czy przestępczość zorganizowana w pobliżu europejskich granic stwarzają zagrożenia dla państw UE. W tym celu należy utworzyć wokół UE bufor z dobrze zarządzanych krajów, na wschód od Unii Europejskiej i wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego; Sposobem tworzenia porządku międzynarodowego opartego na efektywnych stosunkach międzynarodowych jest wsparcie ONZ w skutecznej realizacji jej celów. Dodatkowo dokument wskazuje inne ważne dla UE organizacje jak Światowa Organizacja Handlu (WTO) i międzynarodowe organizacje finansowe, a także inne organizacje takie jak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), Rada Europy, Stowarzyszenie Narodów Azji PołudniowoWschodniej (ASEAN), Wspólny Rynek Południa (MERCOSUR) czy Unia Afrykańska. J. Solana wskazuje na NATO jako istotny przejaw podstawowego elementu systemu międzynarodowego w stosunkach transatlantyckich. W ostatniej części raportu, autor precyzuje sposoby realizacji powyższych celi:49 zwiększenie aktywności – należy korzystać z pełnego spectrum instrumentów zarządzania kryzysowego i zapobiegania konfliktom, w tym z działań politycznych, dyplomatycznych, wojskowych i cywilnych, handlowych i rozwojowych, zwiększenie zdolności – poprzez zwiększenie zasobów i ich efektywniejszości funkcjonowania w zakresie sił i środków militarnych, w celu poprawy ich mobilności i elastyczności na nowe zagrożenia oraz zmniejszenia kosztów ich użycia. Ponadto poprawa wymiany informacji wywiadowczych miedzy UE, a partnerami. Rozszerzenie działalności o wspólne misje rozbrojeniowe, wsparcie dla państw trzeciego świata w walce z terroryzmem i realizacji reform sektora bezpieczeństwa. Utrzymywanie wzmocnionej możliwości operacyjnej poprzez stałe porozumienie w relacji UE-NATO, 49 Ibid, str. 39-42. 28 zwiększenie spójności – poprzez wspólne działanie i łączenie wypracowanych już instrumentów, takich jak europejski program pomocowy, Europejski Fundusz Rozwoju, wojskowe i cywilne możliwości członków UE, współpraca z partnerami – przede wszystkim w oparciu o NATO, ale także próbując uściślić stosunki z Rosją, na Bliskim Wschodzie, Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. W 2008 roku Wysoki Przedstawiciel ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) Javier Solana przedstawił raport w sprawie implementacji Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa, który nie stanowi punktu zwrotnego w strategicznym podejściu UE do polityki bezpieczeństwa i obrony. Raport ten nie zastępuje poprzedniej strategii a podsumowuje dotychczasowy pięcioletni okres obowiązywania strategii oraz wnosi nowe elementy i rekomendacje do przyszłego działania UE w zakresie bezpieczeństwa50, a także identyfikuje nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa Europy. Dodatkowo wymienia zagrożenia dla UE, które ewoluowały. Wśród omawianych zagrożeń można znaleźć:51 wzrost ryzyka rozprzestrzeniania BMR (w kwestii min. rozbrojenia Iranu i Korei Północnej, rozwoju pocisków balistycznych i broni biologicznej), zwiększone zainteresowanie cywilne energią jądrową, terroryzm i przestępczość zorganizowaną, których źródłem stają się coraz częściej grupy wyrosłe na rodzimym gruncie, a przeciwko którym powstała strategia antyterrorystyczna UE oraz planowana jest pogłębiona współpraca z ONZ i USA, min. w zakresie wymiany i ochrony danych, kontroli przemieszczania się osób, bezpieczeństwo cybernetyczne, którego znaczenie, w związku z rosnącą zależnością nowoczesnych gospodarek od łączności, dostaw energii i Internetu wzrasta do poziomu nowej broni ekonomicznej, politycznej i wojskowej, bezpieczeństwo energetyczne – zakłada się, że do 2030 roku 75% ropy i gazu wykorzystywanych przez państwa UE będzie importowane spoza UE. Wymaga to zróżnicowania źródeł energii pozyskiwanych w ramach UE oraz wymusza wzrost dbałości o bezpieczeństwo państw, z których źródła energii są sprowadzane, zmiany klimatyczne, które istotnie wpływają na bezpieczeństwo międzynarodowe (huragany, tsunami, degradacja środowiska, zanieczyszczenie powietrza, walka 50 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpie czenstwa_i_obrony_esdp/europejska_strategia_bezpieczenstwa/ (28.05.2016 r.). 51 „Europejska strategia bezpieczeństw. Bezpieczna Europa w lepszym Świecie”, str. 11-15, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/01/strategia_bezpieczenstwa_ue_2003.pdf (27.05.2016 r.). 29 o zasoby naturalne, walka o szlaki transportowe, itp.) powodując skutki humanitarne, polityczne, bezpieczeństwa i migracji, piractwo morskie stanowiący nowy wymiar zagrożenia dla bezpieczeństwa, nielegalne gromadzenie i handel bronią strzelecką i lekką, używanie amunicji kasetowej oraz min przeciwpiechotnych. J. Solana ocenia, że postęp w zakresie łączenia wymiarów wewnętrznego z zewnętrznym, we wszystkich agencjach na szczeblach od krajowego do europejskiego, w zakresie elastyczności i przejrzystości okazał się powolny i niepełny. W odpowiedzi na osiągnięte postępy w zakresie przeciwdziałania konfliktom i sytuacjom kryzysowym, należy wypracować wspólne (z ONZ i organizacjami regionalnymi) skuteczniejsze możliwości analityczne i wczesnego ostrzegania.52 Dodatkowo raport wnosi dużo na temat budowania stabilności w UE i w jej sąsiedztwie (basen morza Śródziemnego, Iran, pomoc wschodnim partnerom UE, a także państwom w regionie Morza Czarnego53). Do głównych kierunków jakie J. Solana postawił przed UE w zakresie kreowania właściwego poziomu bezpieczeństwa można zaliczyć:54 podniesienie poziomu struktur administracyjnych, dowodzenia i sztabów oraz współdziałanie między krajowymi kontyngentami. Do priorytetowych zasobów, które należy rozwijać należy zaliczyć transport lotniczy, helikoptery, potencjał kosmiczny i zdolność obserwacji morza; wzmocnienie integracji regionalnej w ramach Unii dla Śródziemnomorza oraz współpracy z wschodnimi sąsiadami, wzmocnienie partnerstwa z USA, ONZ, NATO i OBWE poprzez stabilizowanie konfliktów i promowanie demokracji. Powołując się na wnioski Natalii Bobryk-Deryło wynikające z analizy tekstów Bolesława Balcerowicz, Ireny Słomczyńskiej czy Stanisława Kozieła, a zawartych w rozprawie doktorskiej pod tytułem „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej”, należy jednoznacznie stwierdzić, że przedmiotowy raport nie jest ostatnim szczeblem formułowania założeń strategicznych dla UE, co wynika ze złożonej i zróżnicowanej struktury UE oraz niepewnego stanowiska niektórych państw członkowskich do zaciągania daleko idących zobowiązań 52 Ibid, str. 13, 15. Region Morza Czarnego obejmuje Grecję, Bułgarię, Rumunię i Mołdowie na zachodzie, Ukrainę i Rosję na północy, Gruzję, Armenię i Azerbejdżan na wschodzie oraz Turcję na południu. 54 Bobryk-Deryło Natalia, Rozprawa doktorska „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej”, Warszawa 2012, str. 170. 53 30 w zakresie bezpieczeństwa i obrony. Brakuje w nim dokładnego wskazania celów i sposobów ich osiągnięcia oraz uszczegółowienia wytycznych jakie siły i środki państwa członkowskie muszą posiadać w gotowości do działania na rzecz WPBiO UE. Dodatkowo brakuje zdefiniowania instytucji bezpieczeństwa, kierunków ich doskonalenia organizacyjnego, technicznego i operacyjnego.55 Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP doskonalenie cywilnych i wojskowych zdolności reagowania kryzysowego spowoduje umocnienie globalnej pozycji UE. Ponadto wskazuje się na najważniejsze wyzwania i kierunki działań WPBiO jakimi są poprawa struktur dowodzenia, mechanizmów finansowania, zdolności planistycznych oraz prowadzenia łączonych operacji cywilno-wojskowych, rozwój zdolności wczesnego ostrzegania, kompleksowe podejście do problematyki bezpieczeństwa, obejmujące reagowanie kryzysowe oraz pomoc rozwojową, a także współpraca międzynarodowa.56 W celu wzmocnienia WPBiO Rada ds. Ogólnych przyjęła w dniu 24.06.2014 r. Strategię Bezpieczeństwa Morskiego UE, do zadań której należy zaliczyć połączenie i wzmocnienie obrony wód terytorialnych, wybrzeży oraz infrastruktury morskiej UE.57 W 2014 roku Wysoka Przedstawiciel-Wiceprzewodnicząca Rady Frederica Mogherini zaprezentowała raport „The European Union in a Changing Global Environment”, w którym poinformowała, że do pozytywnych aspektów globalizacji należy zaliczyć wzrost gospodarczy, rozwój wolności. Do negatywnych aspektów zaliczyła wzrost zagrożeń i wyzwań dla obszarów i państw rozwijających się. Raport wskazuje, że WPBiO nie może być w dalszym ciągu ignorowana. Nie dopuszczalne jest, że doszło do sytuacji, w której zakwestionowane zostały podstawy prawne dotychczasowego systemu bezpieczeństwa na Świecie, przede wszystkim zasada o nieużywaniu siły i niezmienianiu granic państw siłą. Dodatkowo autorka raportu wskazała potrzebę rozwiązania dotychczasowych problemów WPBiO, takich jak użycie grup bojowych czy interpretacji art. 44 TUE. Ponadto w raporcie zwraca się uwagę na spadek budżetów państw członkowskich na cele obronne.58 55 Ibid, str. 175. https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpie czenstwa_i_obrony_esdp/europejska_strategia_bezpieczenstwa/ (30.05.2016 r.). 57 Ibid (30.05.2016 r.). 58 Ibid (30.05.2016 r.). 56 31 Na podstawie upoważnienia otrzymanego w czerwcu 2015 r. przez RA, F. Mogherini kontynuuje prace nad opracowaniem nowej strategii polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE. Termin prezentacji planowany jest na czerwiec 2016 roku.59 2.2. Zaangażowanie Polski w realizację Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa Polska uczestniczyła dotychczas w dwóch komponentach wojskowych UE: Grupie Bojowej Unii Europejskiej z 2010 oraz Weimarskiej Grupie Bojowej 2013.60 Od stycznia 2007 r. Polskie SZ uczestniczą w trzecim komponencie wojskowym UE. Aktualnie Unia Europejska dysponuje w każdym półroczu dwiema grupami bojowymi (GB), które są w stanie prowadzić dwie operacje jednocześnie. Grupy pozostają w gotowości bojowej, w stałych miejscach dyslokacji swojego stacjonowania. Dopiero w momencie rozpoczęcia operacji z użyciem danej GB, siły wchodzące w jej skład zostaną przemieszczone i zgrupowane w dany rejon działań. Jak dotąd GB nie zostały jeszcze wykorzystane w działaniach bojowych. Wyszehradzka GB V4 (Polska, Czechy, Węgry, Słowacja) pełni dyżur bojowy UE od 1 stycznia do 30 czerwca 2016 r. Polska jako państwo ramowe wydziela większość sił, w tym elementy dowodzenia dowództwo sił (FHQ) i dowództwo operacyjne (OHQ). Ogółem, nie licząc personelu OHQ i komponentów wsparcia narodowego, GB V4 liczy około 3900 ludzi, z czego: Polska wydziela 1868 (50%), Czechy 728, Węgry 639, a Słowacja 466.61 Ponadto, w skład OHQ wchodzi 230 żołnierzy, w tym 144 Polaków, 30 Czechów, 25 Słowaków i 31 Węgrów. Dowódcą OHQ jest gen. dyw. Cezary Podlasiński (dowódca Centrum Operacji Lądowych – Dowództwa Komponentu Lądowego), zastępcą – gen. bryg. Ladislav Jung (zastępca dowódcy czeskich wojsk lądowych), szefem sztabu gen. bryg. Rajmund T. Andrzejczak (zastępca dowódcy 12. Dywizji Zmechanizowanej).62 Główne siły i środki polskiej strony stanowią przede wszystkim: 12. Brygada Zmechanizowana, koszaliński 8. pułk przeciwlotniczy, 2. batalion saperów ze Stargardu, 9. pułk rozpoznawczy z Lidzbarku Warmińskiego, 1. Brygada Lotnictwa Wojsk Lądowych w Inowrocławiu, Jednostka Wojskowa Komandosów Lubliniec, czy 59 Ibid (30.05.2016 r.). http://www.nowastrategia.org.pl/wojskowy-kregoslup-grupy-wyszehradzkiej/ (01.06.2016 r.). 61 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/europejska_polityka_bezpie czenstwa_i_obrony_esdp/rozwoj_wojskowych_zdolnosci_ue/rozwoj_zdolnosci_ue?printMode=true (01.06.2016 r.). 62 http://www.nowastrategia.org.pl/wojskowy-kregoslup-grupy-wyszehradzkiej/ (01.06.2016 r.). 60 32 3. Skrzydło Lotnictwa Transportowego Powidz. Grupa V4 przewidziana jest do misji prewencyjnych i stabilizacyjnych. Dowódca 12. BZ generał brygady Dariusz Górniak powiedział, że: „Nie tylko jesteśmy przygotowani do udzielenia pomocy humanitarnej czy nadzorowania stron konfliktów, ale także do tworzenia obozu uchodźców (...), to wpisuje się w naszą misję”.63 W okresie dyżurowania siły i środki grupy V4 uczestniczyły w wielu przedsięwzięciach zgrywających i koordynujących takich jak ćwiczenia, treningi, konferencje planistyczne, warsztaty, itp. Ostatecznym sprawdzianem potwierdzającym zdolność i gotowość było przeprowadzenie w dniach 10-12.05.2016 roku treningu pk. Spring Challenge 16, który wykazał bardzo dobre przygotowanie jego uczestników do działania.64 Grupa Wyszehradzka zgłosiła swój komponent militarny do ponownego dyżuru w okresie lipiec-grudzień 2019 roku. Wnioskując z wypowiedzi MON Węgier Istvana Simicsko oraz biorąc pod uwagę ostatnie wydarzenia mogące doprowadzić do osamotnienia Polski na arenie międzynarodowej (wojna na Ukrainie, pogłębiający się podział między nową a starą Europą, stosunek zachodni do aktualnej polityki kraju), zacieśnianie współpracy z członkami grupy V4 jest dobrym kierunkiem dla Polski. Stworzenie własnej, lokalnej siły może stanowić kartę przetargową zwiększającą pozycję Polski podczas rozmów międzynarodowych. Współpraca w zakresie podziału zasobów, wspólnych przetargów, finansowania i realizacji szkoleń, pokrywania kosztów utrzymania i serwisowania sprzętu, wymiany doświadczeń czy informacji może zdecydowanie zmaksymalizować korzyści względem kosztów, jak to miało być pierwotnie realizowane zgodnie z wielonarodową inicjatywą rozwoju zdolności UE „pooling and sharing”65 z 2010 roku.66,67 Nie należy zapominać o misjach i operacjach UE, w których Polska pod banderą UE brała i bierze aktywny udział w ramach realizacji WPBiO:68 63 Ibid, (01.06.2016 r.). http://do.wp.mil.pl/artykuly/aktualnosci/2016-05-13-spring-challenge-16-zakonczone-d/ (01.06.2016 r.) 65 Pooling – „wyjęcie” zdolności obronnych z narodowej puli i połączenie ich z wydzielonymi przez inne państwa zdolnościami w osobną, wielonarodową całość. Sharing - Udostępnianie, na zasadzie wzajemności, określonych zdolności obronnych innym państwom, w sposób umożliwiający efektywniejsze wykorzystanie dostępnych zasobów. 66 http://www.nowastrategia.org.pl/wojskowy-kregoslup-grupy-wyszehradzkiej/ (01.06.2016 r.). 67 http://sgwp.wp.mil.pl/plik/file/informacje/zaangazowanie_SZRP_w_wielonarodowe_inicjatywy_rozw oju_zdolnosci_NATO.pdf (01.06.2016 r.). 68 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/operacje_nato_i_ue/opera cje_ue/ (01.06.2016 r.). 64 33 EUAM Ukraine - pełną gotowość operacyjną misja osiągnęła w lipcu 2015 roku. Obejmuje wsparcie administracji ukraińskiej w planowaniu i realizacji reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa (policji, gwardii narodowej, służby więziennictwa) w zwiększaniu dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości (reforma prokuratury i wymiaru sądownictwa) oraz w zwalczaniu korupcji, poprzez doradztwo strategiczne oraz monitorowanie procesów reform. Polski kontyngent liczy 1 osobę; EUBAM Moldova/Ukraine - obowiązuje od 30 listopada 2005 roku. Jedyna misja UE nie realizowana w ramach WPBiO, ustanowiona przez Komisję Europejską na wspólną prośbę prezydentów Mołdawii i Ukrainy. Jest to misja techniczno - doradcza mająca na celu wzmocnienie współpracy transgranicznej, harmonizację procedur i standardów zarządzania granicami zgodnie ze standardami UE oraz pomoc w zwiększeniu zdolności operacyjnych służb granicznych Mołdawii i Ukrainy. Polski kontyngent liczy 18 osób (funkcjonariusze celni i Straży Granicznej); EUCAP Sahel-Mali - pełną gotowość operacyjną misja osiągnęła w połowie sierpnia 2015 roku. Zadaniem jest szkolenie, doradztwo oraz dostarczanie ekspertyz dla sił bezpieczeństwa Mali (żandarmerii, straży narodowej, policji) oraz wymiaru sprawiedliwości, poprzez wsparcie doradztwa, zarządzanie zasobami ludzkimi, przygotowanie strategii oraz planu szkoleń. Aktualnie kolejnym celem misji jest przeszkolenie 1/3 kadry malijskiej policji, żandarmerii i gwardii narodowej. W ramach realizacji szkoleń misja współpracuje z misją ONZ MINUSMNA. Do września 2015 roku polski kontyngent liczył 1 osobę; EUFOR Althea (Bosnia and Herzegovina) - rozpoczęła się w grudniu 2004 roku w oparciu o Rezolucję 1575 RB ONZ (2004). Jest największą unijną wojskową operacją lądową (UE przejęła odpowiedzialność za wojskową misję w Bośni i Hercegowinie od sił NATO - SFOR). EUFOR współpracuje z dowództwem NATO w Sarajewie w ramach umowy „Berlin Plus”. Do zadań misji należy wspieranie władz Bośni i Hercegowiny, szkolenie dla tamtejszych sił zbrojnych. Polski kontyngent liczy 35 żołnierzy. EULEX Kosovo - uruchomiona w 2008 r. Jest obecnie największą misją cywilną UE. Obejmuje funkcję wykonawczą i doradczo-pomocniczą w zakresie budowania instytucji administracji publicznej i struktur policji oraz wymiaru sprawiedliwości na północy Kosowa. Misja nie posiada zdolności w zakresie 34 ochrony personelu misji oraz utrzymania porządku publicznego, jedynie wspiera Kosowską Policję poprzez wydzielanie dwóch jednostek FPU i SPU. Misja współpracuje z operacją KFOR oraz szkoli Kosowską Policję w zakresie tłumienia zamieszek. Polski kontyngent liczy ok. 120 osób (jednostka FPU, ok. 95 policjantów, eksperci Policyjni, funkcjonariusze Służby Celnej i Straży Granicznej oraz ok. 15 obywateli polskich na kontrakcie); EUMAM RCA (Republika Środkowoafrykańska RŚA) - ustanowiona na mocy decyzji Rady UE z 19 stycznia 2015 roku. Celem jest udzielanie pomocy eksperckiej rządowi RŚA w przygotowaniu Reformy Sektora Bezpieczeństwa z uwzględnieniem SZ. Zasadnicze zadania to zarządzanie w zakresie przygotowania reformy sektora bezpieczeństwa, zarządzanie posiadanymi siłami i środkami oraz utworzenie warunków do opracowania programów szkoleniowych Sił Zbrojnych RŚA. Wspiera misję ONZ MINUSCA we wdrażaniu projektów reformy sektora bezpieczeństwa oraz prowadzi działalność ekspercką na rzecz delegacji Unii Europejskiej w Bangi. Polski kontyngent liczy 2 oficerów; EUMM Gruzja - powołana w 2008 roku jako następstwo konfliktu RosyjskoGruzińskiego. Celem jest nadzorowanie przestrzegania przyjętych porozumień i zapobieganie konfliktom (monitorowanie sytuacji bezpieczeństwa), nadzór nad obszarem humanitarnym, przestrzeganiem praw człowieka, poprzez stabilizację, normalizację, środki budowy zaufania oraz promowanie polityki UE w regionie, także poprzez politykę informacyjną. Polski kontyngent liczy ok. 20 ekspertów (żołnierze, policjanci, funkcjonariusze SG i dyplomaci); EUNAVFOR ATALANTA Somalia - misja osiągnęła gotowość operacyjną 13 grudnia 2008 roku. Jest pierwszą wojskową operacją morska UE, od Morza Czerwonego do Seszeli. Do jej zadań należy ochranianie transportów pomocy humanitarnej Światowego Programu Żywnościowego (WFP) dla Somalii, eskorta okrętów z zaopatrzeniem dla sił operacji Unii Afrykańskiej AMISOM oraz udzielanie pomocy okrętom zaatakowanym przez piratów. Polski kontyngent liczy 2 oficerów w dowództwie operacji; EUNAVFOR Med Sophia - operacja uruchomiona w 2015 roku. Jest to wojskowa operacja morska obejmująca swym działaniem centralną część południowego Morza Śródziemnego. Składa się z czterech faz: rozpoznawczej, operacyjnej – przechwycenie łodzi przemytników na pełnym morzu i wodach terytorialnych, operacyjnej – niszczenie łodzi przemytników, wycofanie misji. 35 Aktualnie realizowane są dwie pierwsze fazy (bez wód terytorialnych). Polski kontyngent liczy 1 oficera w dowództwie operacji. EUPOL Afghanistan - ustanowiona na mocy decyzji Rady UE z 30 maja 2007 roku. Nowe zadania misji koncentrują się na reformach wewnętrznych w MSW (dotyczących m.in. budowaniu wewnętrznych zdolności do koordynowania międzynarodowego wsparcia, poprawy długoterminowego planowania, zarządzania i nadzoru, wdrażania polityki rządu i kreowania odpowiedzialności), profesjonalizacji Afghan National Police (dotyczących m.in. przestrzegania norm zawodowych, świadomości pełnienia funkcji społecznych, zdolności do prowadzenia postępowań dochodzeń karnych), usprawnianiu współpracy pomiędzy policją i wymiarem sprawiedliwości (dotyczących m.in. walki z korupcją, przestrzegania praw człowieka, równości płci, ustanowienia trwałego sytemu szkolenia dla prokuratorów). Polski kontyngent liczy 5 osób. EUPOL COPPS (Palestinian Territories) - działa od 1 stycznia 2006 roku. Zadaniem jest doradztwo palestyńskiej policji, pomoc we wdrażaniu Programu Rozwojowego, dot. reformy policji palestyńskiej, rządów prawa oraz koordynacja pomocy udzielanej przez państwa członkowskie UE. Główne obszary zaangażowania operacyjnego misji to sądownictwo karne, zdolności operacyjne więziennictwa, walka z korupcją, organizacja wyborów, trening policyjny. Polski kontyngent liczy 1 osobę. EUTM Mali - decyzja o jej uruchomieniu zapadła 18 lutego 2013 roku. Wojskowa misja szkoleniowo-doradcza. Celem misji jest wsparcie w zakresie przywrócenia porządku konstytucyjnego na całości terytorium i implementacji postanowień przyjętej w tym celu mapy drogowej, walka z zagrożeniami terrorystycznymi i przestępczością zorganizowaną, wyszkolenie instruktorów malijskich oraz wizytacje wyszkolonych wcześniej batalionów. Polski kontyngent wynosił do maja 2014 roku 20 żołnierzy. Operacje UE zakończone, w których uczestniczyły polskie siły to EUFOR Concordia (2003-2003), EUPOL Proxima (2004-2005), EUJUST THEMIS (2004 – 2005), EUFOR RD Congo (2006-2006), EUFOR Czad/RŚA (2008-2009), EUPM Bośnia i Hercegowina (2003-2012), EUJUST LEX w Iraku (2005-2013), EUFOR RCA/RŚA (2014- 2015). 36 Rozdział 3 Finansowanie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej za pomocą mechanizmu Athena 3.1. Mechanizm Athena UE Korzystając z doświadczeń wcześniej prowadzonych misji, sposobów oraz dynamiki ich finansowania postanowiono poszukać stabilnego systemu, który uwzględniałby udział państw trzecich oraz wszystkie inne czynniki jak, np. działania przygotowawcze misji. W ten sposób w marcu 2004 r. stworzono na potrzeby operacji wojskowych UE mechanizm zarządzania finansowaniem wspólnych kosztów operacji UE (mechanizm Athena UE).69 Athena jest mechanizmem finansowania, administrowania wspólnych kosztów związanych z wojskowymi operacjami UE realizowanych w ramach WPBiO. W ramach mechanizmu finansowania operacji zbrojnych Athena finansowane są dwa typy operacji tzn. konwencjonalne misje UE oraz operacje wspierające działania innych organizacji. Za kierowanie mechanizmu odpowiada Komitet, składający się z przewodniczącego sprawującego prezydencję w Radzie UE oraz przedstawicieli każdego państwa. Wszystkie decyzje dotyczące spraw finansowych mechanizmu akceptują Członkowie Komitetu. W pracach Komitetu mogą uczestniczyć bez prawa głosu członkowie Komisji Europejskiej i państwa stowarzyszone z UE. Do zarządzania mechanizmem wyznaczono: administratora (wybierany przez Sekretarza Generalnego Rady UE), do zadań którego należy sprawowanie kontroli nad mechanizmem i jego budżetem, dowódcę operacji, który jest wybierany do operacji. Odpowiada za opracowanie planu wspólnych kosztów operacji i wdrażanie przyjętych rozwiązań, oficera finansowego, który odpowiada za stan finansów mechanizmu Athena, płatności i należności oraz egzekucję ewentualnych zaległości państw członkowskich.70 Z 28 Unijnych państw do finansowania operacji wojskowych przystąpiło 27 (Dania nie bierze udziału w realizacji WPBiO w zakresie wojskowym). Jeśli w misji biorą udział państwa trzecie, także wnoszą one wkład finansowy do mechanizmu. Athena finansuje wspólne koszty operacji wojskowych UE oraz koszty poszczególnych 69 Przybylska-Maszner Beata, „Mechanizmy finansowania operacji wojskowych Unii Europejskiej – ewolucja, uwarunkowania, perspektywy”, Rocznik integracji europejskiej Nr 4, Poznań 2010, https://wnp id.amu.edu.pl/images/stories/rie/4-2010/155-170.pdf (02.06.2016 r.). 70 https://www.researchgate.net/publication/263568303_Mechanizm_finansowania_operacji_zbrojnych _Athena_jako_skladnik_Wspolnej_Polityki_Bezpieczenstwa_i_Obrony_Unii_Europejskiej (03.06.2016 r.). 37 państw ujmując zakwaterowanie, paliwo i podobne wydatki związane z kontyngentami krajowymi.71 Do kosztów stale pokrywanych należy zaliczyć te związane z dowództwem (utworzenie, koszty bieżące, podróże, systemy IT, administracja, informacje publiczne, personel lokalny, rozmieszczenie i zakwaterowanie dowództwa sił) a także z całością sił czyli z infrastrukturą, opieką medyczną w rejonie działań, ewakuacją medyczną, identyfikacją, pozyskiwaniem informacji IMINT (imagery intelligence) oraz wzajemne koszty względem NATO i innych organizacji (np. ONZ). Dodatkowo na podstawie osobnej decyzji rady do zakresu finansowania można podłączyć koszty transportu i zakwaterowania sił oraz dowództw wielonarodowych na poziomie niższym niż dowództwo sił. Specjalny komitet, na wniosek dowódcy operacji, może także sfinansować koszary i zakwaterowanie/ infrastrukturę, niezbędny dodatkowy sprzęt, opiekę medyczną, pozyskiwanie informacji (wywiad, rozpoznanie i obserwacja na obszarze działań, w tym rozpoznanie i obserwacja powietrze–ziemia i wywiad osobowy), inne podstawowe zdolności na obszarze działań (rozminowywanie, ochrona przed bronią masowego rażenia, przechowywanie i niszczenie broni). Wydatki mechanizmu określono w art. 41 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej72,73, są to: Wydatki administracyjne ponoszone przez instytucje w związku z wykonywaniem WPZiB są pokrywane z budżetu Unii; Wydatki operacyjne ponoszone w związku z wykonywaniem WPBiZ są również pokrywane z budżetu Unii, z wyjątkiem wydatków przypadających na operacje mające wpływ na kwestie wojskowe i polityczno-obronne oraz przypadków, gdy Rada, stanowiąc jednomyślnie, postanowi inaczej; Jeśli wydatki nie są pokrywane z budżetu Unii, ponoszą je Państwa Członkowskie według kryterium produktu krajowego brutto, chyba że Rada, stanowiąc jednomyślnie, postanowi inaczej. Państwa Członkowskie, które formalnie wstrzymały się od udziału w danej misji, nie mają obowiązku jej współfinansowania, zarówno w kwestiach wojskowych, jak i politycznoobronnych; Na podstawie decyzji rady wytyczono szczególne procedury, w celu zagwarantowania szybkiego dostępu do środków budżetowych UE przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPBiO, 71 http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/athena/ (02.06.2016 r.). Ibid. (02.06.2016 r.). 73 Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, http://oide.sejm.gov.pl/oide/index .php?option=com_content&view=article&id=14803&Itemid=945#s2 (02.06.2016 r.). 72 38 a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji takich jak wspólne działania rozbrojeniowe, misje humanitarne i ratunkowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i utrzymywania pokoju, misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu, w tym misje przywracania pokoju i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów; Działania przygotowawcze do misji, które nie obciążają budżetu Unii, są finansowane z funduszu początkowego utworzonego ze składek Państw Członkowskich; Rada, na wniosek wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, przyjmuje większością kwalifikowaną decyzje ustanawiające warunki tworzenia, finansowania, zarządzania i kontroli finansowej funduszu początkowego; Jeżeli misja nie może być finansowana z budżetu Unii, Rada upoważnia wysokiego przedstawiciela do wykorzystania tego funduszu, a Wysoki przedstawiciel składa Radzie sprawozdanie z wykonania tego upoważnienia. Mechanizm może także wypłacać zaliczki na poczet innych wydatków związanych z operacją, zwłaszcza w dziedzinie praktycznego wsparcia. Do wszystkich wydatków finansowanych z mechanizmu mają zastosowanie szczegółowe przepisy finansowe. Aktualnie za pomocą mechanizmu Athena jest finansowanych 6 misji UE, do których należą: EUFOR Althea (Bośnia i Hercegowina), EUNAVFOR Atalanta (Róg Afryki), EUTM Somalia, EUTM Mali, EUMAM RCA, EUNAVFOR MED. Wcześniej Athena sfinansowała operacje: AMIS 2 (Sudan) (lipiec 2005 – grudzień 2007), EUFOR RD Kongo (czerwiec 2006 – listopad 2006), EUFOR Tchad/RCA (styczeń 2008 – marzec 2009), EUFOR Libya (kwiecień 2011 – listopad 2011), EUFOR RCA (styczeń 2014 – marzec 2015). 39 Analizując „Sprawozdanie w sprawie finansowania wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (2014/2258(INI)) z 21.04.2015 r.” należy zawrócić uwagę na najważniejsze ustalenia dotyczące finansowania misji wojskowych, takie jak:74 Wezwanie Rady do wzmocnienia i uskutecznienia WPBiO, jako gwaranta bezpieczeństwa obywateli UE oraz wsparcia interesów i wartości europejskich. Dodatkowo stwierdzono potrzebę przeanalizowania systemu finansowania misji i operacji w ramach WPBiO, co w efekcie ma przynieść wymierne zyski w postaci uelastycznienia, uskutecznienia europejskich misji cywilnych i operacji wojskowych. Dodatkowo uwydatniono problem braku wypełnienia wojskowych celów podstawowych z 1999 roku, przypominając o cywilnych celach podstawowych wyznaczonych przez UE, a także wzywając do wzmocnienia współpracy oraz skoordynowania działań UE jako podmiotu działającego w sprawach obrony w kontekście NATO i wskazuje na potrzebę ustanowienia doktryny wojskowej, na podstawie której realizowano by działania i misje określone w art. 43 TUE (poszerzony zakres „zadań petersberskich”). Ponadto, zwraca się uwagę na negatywny spadek finansowania misji cywilnych w ramach WPBiO; Stwierdzono, że należy skupić się na potrzebie większej synergii w zakresie misji wojskowych i cywilnych, przy jednoczesnym zachowaniu różności struktur dowodzenia i wyraźnym odróżnieniu ich celów i charakterów. Zdecydowanie obniży to koszty misji; Osiągnięcie korzyści skali i zmaksymalizowanie wpływu wydatków unijnych poprzez zapewnienie spójności i komplementarności różnych instrumentów oraz wykorzystanie zasobów WPZiB w sposób bardziej przemyślany. W szczególności ściślej koordynując instrumenty WPBiO z poszczególnymi programami finansowania unijnego, którymi zarządza Komisja; Zasada kontroli finansowania EAO (nie jest finansowana z budżetu UE), która wymaga nadzoru demokratycznego oraz potrzeby wprowadzenia stałych procedur finansowych dotyczących współpracy między Komisją, ESDZ, EAO, ESA, państwami członkowskimi w dziedzinie WPBiO oraz wspólnego rynku, przemysłu, przestrzeni kosmicznej, badań i polityki na rzecz rozwoju, a także stałych zasad finansowych w celu powiązania podmiotów UE z obszarów 74 „Sprawozdanie w sprawie finansowania wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (2014/2258(INI)) z 21.04.2015 r.”, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT +REPORT+A82015-0136+0+DOC+XML+V0//PL (07.06.2016 r.). 40 bezpieczeństwa wewnętrznego (np. Frontex, Europol, ENISA) z obroną zewnętrzną (np. EAO, ESDZ). Funkcjonowanie mechanizmu Athena, który umożliwia, poprzez równy podział kosztów realizacji misji oraz pokrycie kosztów stałych, udział państw nieposiadający wystarczających środków finansowych we wspólnych misjach w ramach WPBiO. Znacznie wpływa to na solidarność i integrację państw członkowskich i trzecich. Niestety udział kosztów finansowanych przez Athenę, to zaledwie 10-15 % kosztów całkowitych misji, co oznacza, że pozostałe koszty muszą finansować solidarnie państwa uczestniczące w danej misji. Zniechęca to je do aktywnego uczestnictwa w operacjach WPBiO, powodując w ten sposób utrudnienia szybkiego rozmieszczanie operacji WPBiO i szkodzi ich ogólnej skuteczności. W sprawozdaniu apeluje się o zagwarantowanie długoterminowego finansowania misji wojskowych poprzez włączenie finansowania kosztów rozmieszczenia strategicznego unijnych grup bojowych w wykazie wspólnych kosztów, regularnie ponoszonych z mechanizmu Athena, a także utworzenia funduszu początkowego w celu finansowania operacji wojskowych. Dodatkowo zwraca się uwagę na potrzebę rozszerzenia wspólnych kosztów kwalifikowanych w ramach Atheny, takich jak automatyczne finansowanie wydatków związanych z realizacją operacji i misji WPBiO (infrastruktura potrzebna do zakwaterowania sił, wydatki związane z uruchomieniem punktów, przez które oddziały wkraczają na teatr działań, a także – o ile to konieczne – żywnościowe i paliwowe zapasy bezpieczeństwa). Podobnie jak w UE, tak w NATO od wielu lat zauważalny jest spadek wydatków na cele obronne (średnio o 13 proc.). W Polsce dzięki ustawowej regule gwarantującej coroczne przekazywanie 1,95 proc. PKB na obronność, odnotowywany jest stały wzrost tych nakładów. W 2013 roku Stany Zjednoczone przeznaczyły na obronność 3,8 proc. PKB, gdy w Europie znalazły się kraje wydające na obronność mniej niż 1 proc. PKB. Ma to bezpośrednie przełożenie nie tylko na bezpieczeństwo poszczególnych państw członkowskich, ale również na zdolności militarne całego Sojuszu. Decyzja o podniesieniu nakładów na obronność do poziomu 2 proc. stawia Polskę w nielicznym gronie państw NATO spełniających zalecenia w tej kwestii. Podnosi to pozycję RP i jej znaczenie w polityce bezpieczeństwa europejskiego. Otwiera także możliwości współpracy z dużymi partnerami w dziedzinie obronności. Ważne jest 41 jednak, aby przyczyniło się to ostatecznie do rozwoju polskiej bazy przemysłowej oraz poczucia bezpieczeństwa popartego realnym i stabilnym paktem.75 75 http://www.defence24.pl/105229,naklady-na-obronnosc-panstw-nato-trendy-i-perspektywy (07.06.2016 r.) 42 Podsumowanie. W opinii autora państwom UE brakuje jedności i wspólnego dążenia do wytyczanych celów. Ambicjami w zakresie WPZiB było posiadanie pozycji mocarstwa militarnego potrafiącego samodzielnie utrzymywać porządek i zapewniać bezpieczeństwo w Europie oraz jej okolicach. Mocarstwa z ugruntowaną polityką, klarowną strategią, własną, autonomiczną armią, która mogłaby reagować na zagrożenia w rożnych miejscach jednocześnie. Należy zaznaczyć, że starania Europy w tym zakresie były wciąż wspierane i opierane na pakcie NATO, co nie sprzyjało rozwojowi samowystarczalnej „Euro armii”. WPBiO miała przede wszystkim pozwolić na uzyskanie przez Unię zdolności wojskowych potrzebnych do operacyjnego reagowania na kryzysy o wojskowym wymiarze, pojawiających się w jej sąsiedztwie. W opinii autora UE nie osiągnie zakładanego celu do momentu rozwiązania wewnętrznych nieporozumień, jak choćby Brexit, dopóki UE nie przyjmie jednobrzmiącego głosu w sprawie zdecydowanej reakcji na konflikty na Świecie, rozwiązania sytuacji uchodźców, sytuacji finansowej Unii w kwestii zwiększenia nakładów na obronność, sprawniejszego finansowania misji i operacji, użycia swoich sił zbrojnych w działaniach zapobiegawczych, a nie naprawczych oraz nie rozwiąże kwestii jednoczesnego udziału państw członkowskich w NATO i orężu UE, gdyż NATO ma często inne cele w zakresie bezpieczeństwa i obrony niż UE. WPBiO musi nabrać realnego, namacalnego wymiaru, gdyż jej aktualny, w zasadzie teoretyczny stan rzeczy, wyhamowuje ekspansję gospodarczą Unii Europejskiej, poprzez niedostateczne zapewnienie bezpieczeństwa w Europie i jej sąsiedztwie. 43 Bibliografia. 1. Artykuł na podstawie fragmentów pracy magisterskiej Tomasza Betki pod tytułem „Nowa rola Unii Europejskiej i NATO na arenie międzynarodowej. Implikacje dla bezpieczeństwa współczesnej Europy”, pisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Ryszarda Zięby i obronionej we wrześniu 2009 r. na WDiNP Uniwersytetu Warszawskiego. 2. Bobryk-Deryło N., Rozprawa doktorska „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej”, Warszawa 2012. 3. Cziomer E. „Bezpieczeństwo międzynarodowe w XXI wieku. Wybrane problemy.”, Oficyna Wydawnicza AFM Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne Sp. z o.o., 2010 4. Konarzewska A., „Raport. Grupy bojowe UE. Zaczątek Euroarmii”, Bezpieczeństwo Narodowe, I-II-2007/3-4. 5. Krystyniak M, „Unia Europejska wobec kryzysu irackiego”, Biuletyn Nr 10 (114) z 20.02.2003 r. Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. 6. Kuźniar R, „Wzlot i upadek Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony”, Bezpieczeństwo Narodowe 2014/IV. 7. Legrand J., „Wspólna polityka Bezpieczeństwa i Obrony”, Europarlament, dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej 2015. 8. Niedziela S, „Tożsamość Unii Europejskiej w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony – wyzwania XXI wieku”, Zeszyty naukowe Akademii Marynarki Wojennej rok LI nr 3 (182), Gdynia 2010. 9. Przybylska-Maszner B., „Mechanizmy finansowania operacji wojskowych Unii Europejskiej – ewolucja, uwarunkowania, perspektywy”, Rocznik integracji europejskiej Nr 4, Poznań 2010. 10. „Sprawozdanie w sprawie finansowania wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (2014/2258(INI)) z 21.04.2015 r.”. 11. Zięba R., „Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005. 12. Zięba R., „Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, Wydawnictwo Sejmowe ,Warszawa 2007. 13. Zięba R., „Funkcjonowanie zachodnioeuropejskiego mechanizmu bezpieczeństwa”, Studia Europejskie 1/1998. 44 14. „Sprawozdanie w sprawie wdrażania wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (na podstawie sprawozdania rocznego Rady dla Parlamentu Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa) (2014/2220(INI)) z 19.03.2015 r. 15. „Europejska strategia bezpieczeństwa Bezpieczna Europa w lepszym Świecie”, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2003. 16. Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej. Netografia. 1. http://www.uniaeuropejska.info.pl/ 2. http://biurose.sejm.gov.pl/ 3. https://www.bbn.gov.pl/ 4. http://encyklopedia.interia.pl/ 5. http://uniaeuropejska.org/ 6. https://www.msz.gov.pl/ 7. http://tvn24bis.pl/ 8. http://www.europarl.europa.eu/ 9. http://www.nowastrategia.org.pl/ 10. http://do.wp.mil.pl/ 11. http://sgwp.wp.mil.pl/ 12. https://wnp id.amu.edu.pl/ 13. https://www.researchgate.net/ 14. http://www.consilium.europa.eu/ 15. http://oide.sejm.gov.pl/ 16. http://www.defence24.pl/ 17. http://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/ 18. http://www.wielkopolska.eu 19. https://books.google.pl/ 20. http://www.europarl.europa.eu/ 21. http://www.ce.uw.edu.pl/ 22. http://www.psz.pl/ 23. http://www.geopolityka.org/ 24. http://oide.sejm.gov.pl/ 25. http://fakty.interia.pl/ 45 OŚWIADCZENIE Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana. Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku. ..............................., dnia............................ ................................................. (miejscowość) (podpis) OŚWIADCZENIE Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym mojej pracy dyplomowej. Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego systemu. * niepotrzebne skreślić ..............................., dnia............................ (miejscowość) ................................................. (podpis) 46
