Rheumatoid Arthritis
Transkrypt
Rheumatoid Arthritis
Receptory dla kortykosterydów Nadnercza - Pierwsza wzmianka o nadnerczach pochodzi z 1563 roku. Jest to miedzioryt wykonany przez Bartolomeo Eustachio "glandulae Renibus incumentes". - W 1849 roku Thomas Addison opublikował letalnych skutków zniszczenia nadnerczy, co zapoczątkowało nowoczesne badania fizjologiczne kory nadnerczy. - Aż do połowy XX wieku większość badań nad korą nadnerczy koncentrowała sie na metaboliźmie węglowodanów i na glukokortykoidach. Glukokortykoidom przypisywano właściwości mineralokortykoidów. Nadnercza - Nadnercza są właściwie dwoma funkcjonalnie odmiennymi narządami: * rdzeń produkujący katecholaminy (zaangażowane w odpowiedź typu walcz-lub-uciekaj) * kora zbudowana z trzech stref: # zona glomerulosa (warstwa mineralokortykosterydy, np. aldosteron # zona fasiculata glukokortykoidy, np. kortizol (warstwa kłębkowata, pasmowata, na środkowa, zewnątrz) produkująca najszersza) produkująca # zona reticularis (warstwa siatkowata, wewnętrzna), produkująca prekursory androgenów i estrogenów. Produkuje również glukokortykoidy. Prekursory androgenów u kobiet są ważnym źródłem testosteronu, prekursory estrogenów są ważnym źródłem estrogenów u kobiet po menopauzie. Cross section through the adrenal gland – cortex and medulla Estrogens Glucocorticoids Regulation of synthesis of adrenal corticosteroids AHD – antidiuretic hormone (vasopressin) Inhibitory: Aminoglutethimide Ketoconazole Trilostane Metyrapone Niewydolność kory nadnerczy – choroba Addisona • Zmęczenie, brak tolerancji na niewielki stres, • Gorączka, • Nadwrażliwość na insulinę, • Hypoglykemia głodzeniowa, • Jadłowstręt • Nudności • Chudnięcie • Anemia • Osłabienie • Niskie ciśnienie krwi, • „Nałogowe” zjadanie soli • Wzrost liczby krążących limfocytów i eozynofili, spadek neutrofili, • Wypadanie włosów, • Nasilona pigmentacja skóry i błon śluzowych (wynikający ze wzrostu sekrecji ACTH i aktywacji genu proopiomelanokortyny). Nadczynność kory nadnerczy – zespół Cushinga Przyczyny: - podawanie farmakologicznych dawek kortykosterydów - nadmierne wydzielanie ACTH (np. gruczolak przysadki mózgowej) Objawy: - Otyłość tułowiowa (nie na kończynach) z „bawolim garbem” i okrągłą twarzą, - Osteoporoza, - Cieńka skóra z czerwonymi pążkami (striae), - Osłabienie i atrofia mięśni - Tworzenie się siniaków po niewielkich urazach, - Wypadanie włosów, - Upośledzone gojenie się ran, - Słaba odpowiedź na infekcje, - Hyperglikemia i nasilona neoglukogeneza, - Drażliwość i depresja, - Wysokie ciśnienie krwi - Zanik dobowego rytmu ACTH i kortyzolu. Leczenie: - Chirurgiczne usunięcie guzów nadnerczy lub przysadki (w przypadku nowotworów) - oraz/lub podawanie inhibitorów syntezy kortykosterydów (np. metyraponu) Cortisol is at 1000 fold higher concentrations than aldosterone Glucocorticoids cortisol corticosterone Kortyzol - Kortykosterydy nie są przechowywane, tylko zawsze syntetyzowane na nowo z cholesterolu - Poziom krążącego kortyzolu jest najwyższy rano, - Krążący kotryzol jest związany z transkortyną (cortisol binding globulin, CBG, α2-globulin glycoprotein, 75-80%) i albuminą (15%). 5-10% jest wolne. Estrogeny zwiększają poziom transkortyny we krwi. Prowadzi to do wzrostu poziomu całkowitego kortyzolu, ale wolny kortyzol pozostaje na tym samym poziomie. wolny kortyzol albumina transkortyna Transport kortyzolu - Na komórkach znajdują się błonowe receptory dla transkortyny. Związanie do nich liganda (transkortyna-kortyzol) prowadzi do wzrostu poziomu cAMP i mediuje niegenomowe efekty kortyzolu. - Enzymy leukocytarne trawią transkortynę powodując uwalnianie kortyzolu w miejscach zapalenia - Kortyzol metabolizowany jest głównie w wątrobie, gdzie jego glukoronidacja zwiększa rozpuszczalność w wodzie i ułatwia wydalanie z moczem. - Poziom kortyzolu regulowany jest zarówno na poziomie syntezy jak i degradacji. Np. silny stres taki jak zabiegi chirurgiczne, spowalniają matabolizm kortyzolu w wątrobie, co prowadzi do bardzo dużego wzrostu poziomu hormonu we krwi. - Receptory dla glukokortykosterydów po związaniu liganda mogą wędrować do jądra, ale mogą również lokować się w mitochondriach. Ligandy mogą dyfundować przez błonę. - Glukokortykosterydy mogą też wpływać na stabilność mRNA, na translację i na modyfikacje potranslacyjne białek oraz na transport wewnątrzkomórkowy i mechanizmy sekrecji. Receptor dla glukokortykoidów - GR występuje powszechnie na komórkach w ilości 3 000- 30 000 cząsteczek na komórkę. Występuje w dwóch formach splicingowych: * α (777 aminokwasów) * β (742 aminokwasy, brak fragmentu C-końcowego); - forma β nie może wiązać ligandów, choć może wiązać się do DNA. Prawdopodobnie może hamować działanie glukokortykosterydów. - Oprócz klasycznego działania w jądrze GR może migrować do mitochondriów, gdzie nasila transkrypcję z mitochondrialnego DNA - GR bez ligandów znajdują się w cytoplaźmie, gdzie są związane z Hsp90 Effect of GC (e.g. increased transcription) Działanie kortyzolu •↑ glukoneogenezy, ↓ zużycia glukozy, ↓ wrażliwości na insulinę; hiperglikemia •↑ lipolizy (głównie w kończynach), ↓ lipogenezy, redystrybucja tłuszczu – otyłość brzuszna (brzuch, tułów, twarz) •↓ produkcji kolagenu (typu I), ↓ różnicowania progenitorów osteoblastów, ↓ absorbcji wapnia z jelita; nadmiar kortyzolu prowadzi do osteoporozy układzie krążenia reguluje normalne ciśnienie krwi: ↑ pracę serca, ↑ odpowiedź arterioli na katecholaminy zwiększające ciśnienie krwi, ↓ produkcji prostaglandyn wazodylatacyjnych, ↓ przepuszczalności śródbłonka, co zapobiega obrzękom w miejscu zapalenia w w nerkach działa odwrotnie do aldosteronu: ↑ usuwanie wody z organizmu, ↓ wydzielania hormonu antydiuretycznego (wazopresyny) z podwzgórza - Corticosteroids bind to cytoplasmic glucocor-ticoid receptors (GRs), which translocate to the nucleus where they bind to glucocorticoid response elements (GREs) in the promoter region of steroidsensitive genes. - Corticosteroids also directly or indirectly bind to coactivator molecules, such as CREB (CBP), p300/CBP-associated factor (PCAF) or steroid receptor coactivator-1 (SRC-1), which have intrinsic histone acetyltransferase (HAT) activity. - This binding causes acetylation of lysines on histone-4, which leads to activation of genes encoding anti-inflammatory proteins, such as secretory leukoprotease inhibitor (SLPI). - Inflammatory genes are activated by inflammatory stimuli, such as IL-1 or TNFα, resulting in activation of NF-B kinase 2 (IKK2), which activates the NFκB. - A dimer of p50 and p65 NFκ-B proteins translocates to the nucleus and binds to specific recognition sites and to coactivators, such as CREB binding protein (CBP) or p300/CBP-activating factor (PCAF), which have intrinsic HAT activity. - This results in acetylation of lysines in core histone-4, resulting in increased expression of genes encoding inflammatory proteins, such as GM-CSF or COX-2. - Glucocorticoid receptor (GR), after activa-tion by corticosteroids, translocate to the nucleus and bind to coactivators to inhibit HAT activity directly. - They also (HDACs), acetylation recruit histone deacetylases which reverses histone leading in suppression of Mechanism of anti-inflammatory action of glucocorticoids - Glucocorticoids mediate their anti-inflammatory responses by passively transporting themselves into target cells and binding the intracellular glucocorticoid receptor (GR), also known as the classic GR or GR-alpha (GR). - The unliganded receptor is sequestered in the cytoplasm, bound to the heat-shock protein (hsp) complex which comprises chaperone molecules hsp90 and hsp70 and immunophilin FKBP59, a 59-kDa protein. - In the cytoplasm the glucocorticoid ligand binds to GR which becomes activated. This allows the formation of a homodimer of two activated GRs which is transported into the nucleus of the target cell within less than a minute after GR binding. - Glucocorticoid action is dependent on GR-mediated transcriptional regulation of specific target genes as a result of sequence-specific DNA binding which, in turn, inhibits the promoter regions of genes such as NFκ-B and AP-1 which are potent transcription factors for many proinflammatory cytokines and adhesion genes. - Central to the anti-inflammatory action of glucocorticoids is the induction of inhibitor NFκB (IκB) which binds to and inhibits NFκ-B by sequestering it in the cytoplasm. Kortyzol i układ odpornościowy • w dawkach farmakologicznych używany jest jako środek przeciwzapalny i zapobiegający odrzucaniu przeszczepów • indukuje lipokortynę, która hamuje fosfolipazę A2 dostarczającą prekursorsorowego kwasu arachidonowego do produkcji prostaglandyn (hamowanie syntezy prostaglandyn) • stabilizuje błony lizosomalne zmniejszając lokalne uwalnianie enzymów proteolitycznych i hialuronidazy w miejscu zapalenia • zmniejsza proliferację mastocytów i dzięki temu hamuje produkcję histaminy w miejscach zapalenia (choć nie zmniejsza uwalniania histaminy z istniejących mastocytów) • zmniejsza nacieki leukocytarne obniżając syntezę czynników chemotaktycznych dla leukocytów przez śródbłonek, zmniejsza przepuszczalność śródbłonka • kortyzol zmniejsza ekspresję IL-1, IL-6, IFNγ (ale może indukować ekspresję receptorów dla tych cytokin na komórkach targetowych) Corticosteroids and gene transcription Cellular effects of glucocorticosteroids Cortisol and diseases √ Selected Indications • Allergic Rhinitis • Asthma • Carpal Tunnel Syndrome • COPD • Cystic Fibrosis • Gout • Herniated Disc • Inflammatory Bowel Disease Rheumatoid Arthritis Multiple Sclerosis Dermatitis Osteoarthritis Temporal Arteritis Psoriasis Shingles Lupus Erythematosus Rheumatoid Cortisol and diseases Arthritis The inflammatory house of cards - Many cytokines are involved in the generation of the inflammatory and destructive events characteristic of rheumatoid arthritis ”a house of cards” - Pulling one card breaks part of this ”inflammatory composite”. - However, no single card, when eliminated, seems to be sufficient to allow the collapse of the whole inflammatory construct. The indicated cytokines can be replaced by other molecules or by different types of cells, including T cells, B cells, macrophages, mast cells and dendritic cells. Healthy synovial joint - The synovial joint is composed of two adjacent bony ends each covered with a layer of cartilage, separated by a joint space and surrounded by the synovial membrane and joint capsule. - The synovial membrane is normally <100 µm thick and the synovial lining consists of a thin (1–3 cells) layer of synoviocytes (macrophage derived and fibroblast derived); there is no basement membrane. - Only a few, if any, mononuclear cells are interspersed in the sublining connective tissue layer, which has considerable vascularity. The synovial membrane covers all intra-articular structures except for cartilage and small areas of exposed bone and inserts near the cartilage–bone junction. Rheutoid arthritis - Rheumatoid arthritis (RA) is characterized by an inflammatory response of the synovial membrane that is conveyed by a transendothelial influx and/or local activation of a variety of mononuclear cells, such as T cells, B cells, plasma cells, dendritic cells, macrophages, mast cells, as well as by new vessel formation. -The lymphoid infiltrate can be diffuse or, commonly, form lymphoid-follicle-like structures. The lining layer becomes hyperplastic (a thickness of >20 cells) and the synovial membrane expands and forms villi. -The hallmark of RA is bone destruction. The destructive cellular element is the osteoclast; destruction mostly starts at the cartilage–bone– synovial membrane junction. Bone repair by osteoblasts usually does not occur in active RA. -The neutrophils' enzymes, together with enzymes secreted by synoviocytes and chondrocytes, lead to cartilage degradation. Rheutoid arthritis healthy arthritic - The T cells invading the synovial membrane are primarily CD4+ memory cells, which produce IL-2 and IFNγ. They are either already pre-activated or become activated by antigen-presenting cells (APCs) with arthritogenic autoantigens and appropriate MHCII molecules, co-stimulation through CD80/81 and CD28) and certain cytokines (IL-1, IL-15, IL-18). - Through cell–cell contact and through different cytokines, such as IFNγ, TNFα and IL-17, these T cells activate monocytes, macrophages and synovial fibroblasts. The latter then overproduce pro-inflammatory cytokines, mainly TNFα, IL-1 and IL-6, which constitute the pivotal event leading to chronic inflammation. - These cytokines activate a variety of proinflammatory genes, including MMPs involved in tissue degradation. - TNFα and IL-1 induce RANK expression on macrophages which, when interfering with RANKL on stromal cells or T cells, differentiate into osteoclasts that resorb and destroy bone. - Chondrocytes also become activated, leading to the release of MMPs. Rheumatoid Arthritis z Affects approximately 1% of the adult U.S. population z Incidence increases with age z Occurs 2-4 times more often in women z Shortens lifespan by 3-18 years (average of 10 years) Rheumatoid Arthritis: Key Features • Symptoms >6 weeks’ duration • Often lasts the remainder of the patient’s life • Inflammatory synovitis • Palpable synovial swelling • Morning stiffness >1 hour, fatigue • Symmetrical and polyarticular (>3 joints) z Swelling is confined to the area of the joint capsule z Synovial thickening feels like a firm sponge Rheumatoid Arthritis: Typical Course • Damage occurs early in most patients • 50% show joint space narrowing or erosions in the first 2 years • By 10 years, 50% of young working patients are disabled • Death comes early • Multiple causes • Compared to general population • Women lose 10 years, men lose 4 years Pincus, et al. Rheum Dis Clin North Am. 1993;19:123–151. Role of Tumor Necrosis Factor in Rheumatoid Arthritis TNF bone resorption joint inflammation cartilage degradation bone erosion pain/joint inflammation joint space narrowing Kirvan et al. Z Rheumatol, 2000 Inflammatory Cortisol and diseases Bowel Disease choroba Crohna-Leśniowskiego i wrzodziejące zapalenie okrężnicy Choroba Crohna-Leśniowskiego Objawy: - stan zapalny przewodu pokarmowego; zapalenie rozwija się głównie dolnej części jelita cieńkiego, ale może pojawiać się od jamy ustnej do okrężnicy; - nasilone ruchy robaczkowe jelit, ból (zwłaszcza w dolnej, prawej części brzucha), biegunka, krwawienie z odbytnicy, osłabienie, chudnięcie, gorączka; - prawdopodobnie ma charakter autoimmunologiczny, być może predyspozycje do choroby są dziedziczne Występowanie: - 2-3 przypadki/100 000 osób; w równym stopniu u kobiet i mężczyzn - pierwsze objawy zwykle między 15 a 35 rokiem życia Powikłania: - niedrożność przewodu pokarmowego (obrzęk i pogrubienie ścian jelita, tworzenie się tkanki bliznowatej) - przetoki (zwłaszcza w okolicach odbytu, np. do pęcherza moczpwego lub pochwy) - niedobór witaminy B12, anemia, zapalenie stawów... Antigen Recognition and Immunoregulation in the gut -Mediators indicated in blue down-regulate inflammation, and those indicated in red promote inflammation. Potential therapeutic interventions are listed in blue ovals. -Antigens, such as from the microbial flora of the gut, are continuously sampled by M cells of the Peyer patches. These antigens are interpreted by antigen presenting cells such as dendritic cells, which direct the differentiation of naive CD4+ TH0 -In normal conditions, a balance is established between the generation of proinflammatory (TH1; TH2) and anti-inflammatory (TH3, Tr1) T cells. -In bowel dosease these activated T cells disseminate widely via the lymphatic system to the lamina propria and epithelium of the intestine. Pathogenesis of Inflammatory Bowel Disease: Induction of inflammatory cascade - Bacterial antigens inappropriately leak across the intestinal epithelial cell barrier. -Tissue macrophages and dendritic cells (DCs) present these antigens to resident CD4+ T cells and activate proinflammatory T cells leading to excess proinflammatory cytokine release (IL-1, TNFα) from the macrophages. -Activation of the immune and vascular systems is regulated by nerve cells and their mediators (substance P). Choroba Crohna-Leśniowskiego Leczenie: - leczenie objawowe; dąży się do remisji choroby - remisja może utrzymywać się przez kilka lat, ale potem choroba wraca Leki: - kwas 5-aminosalicynowy - kortykosterydy - immunosupresanty takie jak cyklosporyna Skutki uboczne kortykosterydów: - skłonność do infekcji - wrzody żołądka - odwapnienie kości Mechanisms of glucocorticoid resistance in inflammatory bowel disease. Research in impaired sensitivity to glucocorticoid inhibition in inflammatory bowel disease has focused on three potential molecular mechanisms: (i) decreased cytoplasmic glucocorticoid concentration secondary to increased Pglycoprotein-mediated efflux of glucocorticoid from target cells due to overexpression of the multidrug resistance gene (MDR1); (ii) increased expression of glucocorticoid receptor (GRβ), a truncated splice variant of the normal isoform GR, that does not bind glucocorticoid ligands, and is therefore unable to transactivate glucocorticoid-responsive genes; (iii) functional interference with the glucocorticoid response by constitutive epithelial activation of proinflammatory mediators, NFκ-B, AP-1, and upstream protein kinases p38 and c-Jun N-terminal kinase (JNK) which can directly inhibit the anti-inflammatory action of a limited number of GR molecules by preventing GR transcriptional activity. Asthma Cortisol and diseases Astma - Astma polega na zapaleniu i odwracalnym skurczu dróg oddechowych oraz nadważliwości oskrzeli. - Podstawowe cechy to w łagodnej i umierkowanej astmie: * infiltracja dróg oddechowych przez aktywowane limfocyty i eozynofile * uszkodzenie i utrata nabłonka oddechowego * degranulacja mastocytów * odkładanie się kolagenu pod błonami podstawnymi - W zaawansowanej astmie pojawia się: * okluzja dróg oddechowych przez wydzielinę śluzową (mucus) * hyperplazja i hypertrofia mięśni gładkich * hyperplazja komórek goblet Asthma pathogenesis Two main mechanisms have been identified that underlie airway obstruction in experimental asthma. 1. Type I hypersensitivity, is principally an antibody-mediated reaction. - Following activation by antigen, T-helper type 2 (TH2) cells produce: * IL-4, which is required for B-cell maturation and IgE synthesis, * IL-5, which is required for eosinophil growth and differentiation, * IL-9, which is required (with IL-4) for mast-cell development. - IgE is then captured on the cell surface by its receptor (FcRI), present on mast cells and eosinophils. - Crosslinking of this receptor during subsequent encounters with antigen stimulates the release of: * histamine, * proteases * proinflammatory cytokines, which together elicit * airway hyper-responsiveness and obstruction * goblet-cell metaplasia * mucus overproduction * mucosal oedema. Asthma pathogenesis Two main mechanisms have been identified that underlie airway obstruction in experimental asthma. 2. Type IV hypersensitivity, which crucially involves TH2 cells. - The TH2 cytokines: IL-4 IL-13 - both signal through the IL-4 receptor, - IL4R is present on target tissues of the lung, such as smooth muscle and the airway epithelium, - its activation elicits airway obstruction. Early Response Mu c u s h y p e rs e c re tio n G o b le t ce ll A lle rg e n C o lu mn a r ce ll E de ma A lle rg e n b in d s to Ig E o n m a s t c e ll Ma s t c e ll d e g ra n u la tio n In fla m m a to ry m e d ia to rs C h e m o ta c tic fa c to rs Eo sin o p h ils PMN S mo o th mu scle B ro n c h o c o n s tric tio n Eozynofile – astma- glukokortykoidy - Eozynofile są jednymi z głównych komórek zwalczających zakażenia pasożytniczymi robakami i biorącymi udział w obronie układu oddechowego przed pasożytami - Eozynofile są jednymi z najważniejszych komórek w patogenezie astmy innych chorób alergicznych. U pacjentów z astmą stwierdza się masywne nacieki eozynofilowe w drogach oddechowych. - Podanie kortykosterydów pacjentom z astmą zmniejsza zapalenie w drogach oddechowych głównie poprzez indukcję apoptozy eozynofili, które następnie są fagocytowane przez makrofagi lub komórki nabłonka. - Niektórzy pacjenci nie odpowiadaja na leczenie kortykosterydami. Może to być związane z obecnością formy splicingowej β receptora GR (GRβ – nie wiąże ligandów) - Eozynofile izolowane od pacjentów z astmą niewrażliwych na działanie sterydów są oporne na proapoptotyczne działanie sterydów. Eozynofile – astma- glukokortykoidy - W przypadku masowej apoptozy, ważne jest sprawne usuwanie umierających komórek. W przeciwnym razie dochodzi do wtórnej nekrozy i zawartość komórek w końcu wydostanie się na zewnątrz indukując zapalenie. -Głównymi komórkami odpowiedzialnymi za usuwanie apoptotycznych eozynofili są makrofagi. Glukokortykoidy istotnie zwiększają fagocytozę apoptotycznych eozynofili przez makrofagi. - Wchłonięcie eozynofila przez makrofaga moduluje również aktywność makrofaga: hamuje wydzielanie prozapalnych prostaglandyn i cytokin a nasila uwalnianie cytokin przeciwzapalnych - Apoptotyczne eozynofile są również fagocytowane przez komórki epitelialne. - Glukokortykoidy zwiększają zarówno liczbę komórek epitelialnych fagocytujących ezozynofile jak i liczbę wchłanianych eozynofili przez jedną komórkę. - Glukokortykoidy są podstawowymi lekami stosowanymi w astmie. - Obecnie stosuje się przede wszystkim inhalacje z kortykosterydami, co zdecydowanie zmniejsza liczbę eozynofili mastocytów i limfocytów T. Effect of corticosteroids in asthma A. Diameter of lumen increases further B. Bronchospasm is alleviated C. Bronchospasm is alleviated, further increasing lumen diameter D. Goblet cells E. Hypertrophy of mucous glands diminishes F. Inflammatory cell infiltration is decreased G. Epithelium H. Epithelial damage arrested I. Mucosal edema is reduced J. Thickening of basment membrane is corrected K. Smooth muscle relaxes L. Hypersecretion of mucus and mucous plugging diminish Leukotrieny i astma -Leukotrieny – pochodne kwasu arachidonowego produkowane przez wiele typów komórek, między innymi przez makrofagi, eozynofile, neutrofile i mastocyty. - W układzie oddechowym leukotrieny powodują: * skurcz mięśni * wzrost przepuszczalności naczyń prowadzący do wynaczyniania płynów i powstawania obrzęków * wzrost wydzielania śluzu * nasilenie nacieku leukocytarnego * są czynnikami patogennymi w astmie. - Leki stosowane w astmie mogą być blokerami receptorów dla leukotrienów. Np. * zafirlukast (Accolate) jest antagonistą receptora CysLT1 * zileuton (Zyflo) – hamuje aktywność 5-lipooxygenazy i syntezę leukotrienów Mogą być stosowane jako alternatywa dla kortykosterydów lub dodatek do kortykosterydów, przynajmniej u niektórych pacjentów. Asthma Other inflammatory mediators Leukotrienes No Inflammation Asthma Adapted from Holgate ST, Peters-Golden M J Allergy Clin Immunol 2003;111(1 suppl):S1-S4; Inflammation CysLT1 Receptor on Inflammatory Cells Lung Macrophage Eosinophils PBMC Monocytes CysLT= CysLT=cysteinyl leukotriene; leukotriene; PBMC=peripheral blood mononuclear cells Adapted from Figueroa DJ et al Am J Respir Crit Care Med 2001;163:226 2001;163:226--233. Montelukast Combined with a Steroid Affects the Dual Pathways of Inflammation CysLTs play a key role in asthmatic inflammation Steroid-sensitive mediators play a key role in asthmatic inflammation Steroids do NOT inhibit CysLT formation in the airways of asthmatic patients Montelukast blocks the effects of CysLTs Inhaled steroids block steroidsensitive mediators Adapted from PetersPeters-Golden M, Sampson AP J Allergy Clin Immunol 2003;111(1 suppl):S37suppl):S37-S42; Bisgaard H Allergy 2001;56(suppl 66):766):7-11. Treatment of asthma Dziękuję i zapraszam za tydzień Co warto zapamiętać: - efekty działania kortyzolu - funkcje GRa i GRb – wpływ na leczenie kortykosterydami - rola GR w hamowaniu zapalenia – mechanizm działania