Biol3 - Edupress

Jak uczyç
SCENARIUSZ WYRÓ˚NIONY I NAGRODÑ
ZADRZEWIENIA ÂRÓDPOLNE
w mojej okolicy
Celem zaj´ç jest zaznajomienie uczniów z walorami zadrzewieƒ
Êródpolnych – z bogactwem flory i fauny, z pozytywnà i negatywnà rolà
dla otaczajàcego Êrodowiska. Mam nadziej´, ˝e ten scenariusz przypomni
o zagadnieniach, które chyba zosta∏y troch´ zapomniane.
ANNA WELTER
oceni wp∏yw zadrzewieƒ Êródpolnych na
Êrodowisko i plony,
rozpozna i wymieni organizmy ˝yjàce
wÊród zadrzewieƒ Êródpolnych,
przeanalizuje relacje zachodzàce mi´dzy
S
cenariusz lekcji zosta∏ napisany z myÊlà
o gimnazjalistach i licealistach, ale
mo˝na go z powodzeniem wykorzystaç
na lekcjach przyrody w szkole podstawowej.
Zakres treÊci:
ogólne wiadomoÊci na temat zadrzewieƒ:
co to sà zadrzewienia, ich podzia∏,
rola zadrzewieƒ Êródpolnych: pozytywna
i negatywna,
zadrzewienia Êródpolne w mojej okolicy:
obserwacja i omawianie planów zadrzewienia gminy,
flora i fauna zadrzewieƒ,
wype∏nianie kart pracy (kart zadrzewieƒ),
projektowanie zadrzewieƒ w swojej okolicy.
Cele lekcji. Uczeƒ:
wyjaÊni co to sà zadrzewienia Êródpolne,
wymieni stosowany w Polsce podzia∏ za-
drzewieƒ,
omówi rol´ pozytywnà i negatywnà za-
drzewieƒ,
3/2004
organizmami ˝yjàcymi w zadrzewieniach,
zanalizuje stan zadrzewieƒ Êródpolnych
w swojej gminie,
zadrzewienia Êródpolne
w swojej okolicy.
Metody pracy: pogadanka z elementami
wyk∏adu, praca indywidualna, praca w grupach, obserwacja w terenie, przeprowadzanie doÊwiadczeƒ w terenie wed∏ug kart pracy, projektowanie.
Ârodki dydaktyczne: foliogramy, kompasy, tablice flory i fauny zadrzewieƒ, sprz´t do
badania wilgotnoÊci gleby (∏opatka), przewodniki do oznaczania roÊlin i zwierzàt, karty pracy, karty zadrzewieƒ, plany zadrzewieƒ
gminy, zeszyty, d∏ugopisy, arkusze papieru,
pisaki, rami´ kwadratowe o powierzchni
2
0,25m , „Edukacja w naturze” pakiet do pracy w terenie firmy Jangar.
Czas trwania zaj´ç: 5 godzin.
Termin realizacji: maj – czerwiec.
Literatura: Zadrzewienia Êródpolne. Fundacja Green Park 1994 r., przewodniki do oznaczania roÊlin i zwierzàt.
zaprojektuje
145
17
Jak uczyç
TOK ZAJ¢å
Faza wprowadzajàca
1. Sprawy organizacyjno-porzàdkowe:
zapoznanie uczniów z tematem lekcji,
omówienie planu zaj´ç,
przypomnienie zasad bezpieczeƒstwa
podczas zaj´ç terenowych,
podzia∏ klasy na 5 grup,
rozdanie materia∏ów.
2. Krótka pogadanka z elementami wyk∏adu
na temat, co to sà zadrzewienia Êródpolne,
rodzaje i typy zadrzewieƒ (foliogramy).
3. Krótka dyskusja na temat wp∏ywu zadrzewieƒ na Êrodowisko (wnioski uczniów zapisane na arkuszu papieru).
Faza realizacyjna
1. DojÊcie lub dojazd do miejsca zadrzewieƒ
Êródpolnych.
2. Rozdanie kart pracy wczeÊniej ustalonym
grupom, omówienie miejsc pracy:
Grupa I: badanie wilgotnoÊci gleby w zadrzewieniach i kilka metrów od zadrzewieƒ.
Grupa II: badanie intensywnoÊci wiatru
za pomocà choràgiewki, kierunku wiatru
za pomocà kompasu w zadrzewieniach
i poza nimi.
Grupa IIÎ: badanie flory w zadrzewieniach na podstawie przewodników i kluczy do oznaczania roÊlin.
Grupa IV: badanie fauny w zadrzewieniach na podstawie przewodników i kluczy do oznaczania zwierzàt.
Grupa V: badanie intensywnoÊci wegetacji i zag´szczenia roÊlin woko∏o zadrzewieƒ za pomocà linijki i ramienia kwadra2
towego o powierzchni 0,25m .
3. Szkicowanie planu badanego zadrzewienia Êródpolnego przez ka˝dà z grup.
Zbieranie danych przez grupy, wst´pne
omówienie w terenie i powrót do szko∏y.
4. Wspólne omówienie zebranych danych
i opracowanie wniosków z zadaƒ. Liderzy
grup omawiajà doÊwiadczenia, jakie przeprowadzano w terenie i przedstawiajà wnioski. Ka˝da grupa przedstawia swoje wyniki
i wnioski w formie plakatu.
18
146
5. Wspólne wype∏nianie karty zadrzewieƒ
badanego terenu.
6. Podzia∏ klasy na 4 grupy. Ka˝da grupa
otrzymuje plany zadrzewienia cz´Êci terenu
gminy.
Analizowanie terenu pod wzgl´dem iloÊciowym i jakoÊciowym zadrzewieƒ Êródpolnych.
Faza podsumowujàca
1. Dyskusja na temat pozytywnej i negatywnej roli zadrzewieƒ Êródpolnych. Porównanie
ze stwierdzeniami zapisanymi przed wyjÊciem w teren.
2. Praca do domu: wype∏nianie karty zadrzewieƒ Êródpolnych w swojej najbli˝szej
okolicy.
3. Podzi´kowanie za wspólnà prac´, zakoƒczenie lekcji.
Zasi´g penetracji zwierzàt
zamieszkujàcych zadrzewienia
(Na podstawie Zadrzewienia Êródpolne, 1994)
Zwierz´
Zasi´g penetracji
Mrówka
Biegacz
Ropucha
Dzie˝ba
Trznadel
Ryjówka
¸asica
Je˝
Gronostaj
Kuna domowa
Lis
50 m
50 m
150 m
50 m
150 m
200 m
150 m
250 m
300 m
1 km
2-3 km
I. PODZIA¸ ZADRZEWIE¡
1. Pojedyncze – drzewa i krzewy sadzone
luêno i niezale˝nie od siebie.
2. Grupowe – drzewa i krzewy wyst´pujà
w k´pach do kilkudziesi´ciu sztuk, a ich powierzchnia nie przekracza 10 arów.
3. Rz´dowe – drzewa i krzewy wyst´pujà
w jednym rz´dzie o dowolnej d∏ugoÊci.
4. Pasowe – drzewa i krzewy wyst´pujà
w dwóch i wi´cej równoleg∏ych rz´dach,
o szerokoÊci do 10 m.
5. Powierzchniowe – zajmujà obszar powy˝ej 10 arów.
biologia w szkole
Jak uczyç
KARTA PRACY I
Badanie wilgotnoÊci gleby
1. OczyÊç fragment gleby (odgarnij, oczyÊç z roÊlinnoÊci) wewnàtrz zadrzewienia Êródpolnego.
2. Za pomocà ∏opatki wykop troch´ gleby i r´kà sprawdê jej konsystencj´.
3. Zapisz:
jakie zabarwienie ma wykopana gleba? ...............................................................................
jaki zapach ma gleba? ............................................................................................................
ma konsystencj´: pylastà ............................................., zwi´z∏à ...........................................
jest sucha ................................................................................................................................
jest wilgotna ...........................................................................................................................
4. Wejdê na pole w miejsce nie zacienione przez zadrzewienia Êródpolne, oczyÊç powierzchni´ gleby. (Uwaga! Wchodzenie na pole wymaga zgody w∏aÊciciela terenu-.)
5. Za pomocà ∏opatki wykop troch´ gleby i r´kà sprawdê jej konsystencj´.
6. Zapisz:
jakie zabarwienie ma wykopana gleba? .............................................................................
jaki zapach ma gleba? ..........................................................................................................
ma konsystencj´: pylastà .........................................., zwi´z∏à .............................................
jest sucha ...............................................................................................................................
jest wilgotna ..........................................................................................................................
7. Zapisz wnioski z doÊwiadczenia:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
KARTA PRACY II
Badanie intensywnoÊci i kierunku wiatru
1. Staƒ przed strefà zadrzewieƒ Êródpolnych, podnieÊ choràgiewk´ do góry i zaobserwuj,
jak si´ porusza:
intensywnie ............................................................................................................................
s∏abo .......................................................................................................................................
2. Za pomocà kompasu sprawdê, z jakiego kierunku wieje wiatr. Wieje ze strony:
......................................................................................................................................................
3. Staƒ po drugiej stronie strefy zadrzewieƒ i ponownie zaobserwuj, jak porusza si´ choràgiewka:
intensywnie ............................................................................................................................
s∏abo .......................................................................................................................................
4. Za pomocà kompasu sprawdê, z jakiego kierunku wieje wiatr. Wieje ze strony:
......................................................................................................................................................
5. Zapisz wnioski z przeprowadzonej obserwacji:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3/2004
147
19
Jak uczyç
KARTA PRACY III
Badanie flory zadrzewieƒ
1. Na podstawie kluczy i przewodników do oznaczania roÊlin wypisz roÊliny zaobserwowane w zadrzewieniach Êródpolnych:
drzewa ....................................................................................................................................
krzewy ....................................................................................................................................
roÊliny zielne ........................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. Zapisz wnioski z obserwacji, porównujàc roÊlinnoÊç zadrzewieƒ i poza nimi:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
KARTA PRACY IV
Badanie fauny zadrzewieƒ
1. Na podstawie kluczy i przewodników do oznaczania zwierzàt wypisz zwierz´ta zaobserwowane w zadrzewieniach Êródpolnych:
bezkr´gowce (chrzàszcze, motyle, mrówki, b∏onkówki, pajàki, Êlimaki):
.......................................................................................................................................................
p∏azy i gady (˝aby, jaszczurki, padalec, zaskroniec): .........................................................
.......................................................................................................................................................
ptaki i ssaki: ...........................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Zapisz wnioski z obserwacji porównujàc zwierz´ta zadrzewieƒ i poza nimi:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
KARTA PRACY V
Badanie intensywnoÊci wegetacji i zag´szczenia roÊlin woko∏o zadrzewienia Êródpolnego
1. Na granicy pola i pasa zadrzewieƒ po∏ó˝ rami´ kwadratowe – zaobserwuj i zapisz:
wysokoÊç roÊlin uprawnych w ramce ...................................................................................
liczebnoÊç roÊlin w ramce .....................................................................................................
2. Przejdê 10 metrów w stron´ pola od miejsca badania i wykonaj t´ samà czynnoÊç,
zapisz:
wysokoÊç roÊlin uprawnych w ramce ..................................................................................
liczebnoÊç roÊlin w ramce ....................................................................................................
3. Czy jest ró˝nica w zag´szczeniu roÊlin na polu i w pobli˝u zadrzewieƒ? Zapisz wnioski:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
20
148
biologia w szkole
Jak uczyç
WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH
OBSERWACJI I DOÂWIADCZE¡
GRUPA I
Gleba z zadrzewieƒ jest wilgotniejsza od gleby z pola, poniewa˝ roÊliny z zadrzewieƒ
tworzà cieƒ, co zmniejsza parowanie i u∏atwia utrzymywanie okreÊlonej wilgotnoÊci
powietrza i gleby.
GRUPA II, III
Du˝a ró˝norodnoÊç roÊlin i zwierzàt w zadrzewieniach Êródpolnych w porównaniu
z okolicà bez zadrzewieƒ. Zadrzewienia
Êródpolne to miejsce ˝ycia organizmów – bytowania, rozmna˝ania, konkurencji, itp. Zachodzà tam zale˝noÊci ekologiczne.
GRUPA IV
Wiatr by∏ intensywniejszy od strony nawietrznej pasa zadrzewieƒ w porównaniu
z drugà stronà pasa zadrzewieƒ – stronà zawietrznà.
Zadrzewienia Êródpolne tworzà barier´ dla
wiatru os∏aniajàc cz´Êç zawietrznà.
GRUPA V
RoÊliny zasiewowe blisko zadrzewieƒ sà ni˝sze i o mniejszym zag´szczeniu w porównaniu z roÊlinami rosnàcymi dalej od zadrzewieƒ Êródpolnych.
Pas zadrzewieƒ tworzy cieƒ, zwierz´ta zadrzewieƒ mogà od˝ywiaç si´ nasionami, mniejsze
sà te˝ mo˝liwoÊci manewrowania maszynami
rolniczymi, co mo˝e powodowaç, ˝e plony pasa przy zadrzewieniach b´dà ni˝sze.
ROLA ZADRZEWIE¡ ÂRÓDPOLNYCH
Pozytywna:
zmniejszenie parowanie wody,
zwi´kszenie wilgotnoÊci powietrza i gleby,
zatrzymywanie wody – hamowanie erozji,
wzrost wydajnoÊci plonów,
bariera dla wiatru (który powoduje: wyleganie zbó˝, zak∏ócanie zapylania, stràcanie owoców i liÊci, hamowanie wzrostu,
tworzenie piaskowych i Ênie˝nych zasp),
do 30–50% maleje szybkoÊç wiatru,
schronienie dla pasàcego si´ byd∏a,
korzenie drzew filtrujà wod´ z nawozów
sp∏ywajàcych z pól,
naturalny filtr przed emisjami szkodliwych substancji np. przy drodze.
Negatywna:
niewykorzystanie gruntu jako terenów rolnych,
utrudnienie manewrowania maszynami
rolniczymi,
straty spowodowane przez zwierzyn´ ˝yjàcà w zadrzewieniach (np. lisy, kuny).
Ryc. I. Dzia∏anie wiatrochronne
zadrzewieƒ Êródpolnych zale˝y
od wysokoÊci i przepuszczalnoÊci
zadrzewienia.
Najwi´kszà skutecznoÊç przeciwwietrznà majà zadrzewienia, które sà
typu pasowego, zadrzewienie nie jest
zbyt zwarte i jest wysokie
(na podstawie Zadrzewienia Êródpolne, 1994)
3/2004
149
21
Jak uczyç
KARTA ZADRZEWIE¡ NAJBLI˚SZEJ OKOLICY
I. Dane o miejscu
województwo.................................................., gmina................................................................
najbli˝sza miejscowoÊç................................................................................................................
A. Usytuowanie zadrzewienia (w∏aÊciwe podkreÊl):
przy drodze, przy torze kolejowym, na skraju wàwozu, nad brzegiem (rowu, stawu,
jeziora), k´pa wÊród pól, na miedzy, inne .................................................................................
B. Plan sytuacyjny (szkic + fragment mapy z naniesionym po∏o˝eniem opisywanego
zadrzewienia)
Widok z góry
d∏ugoÊç.......... m, szerokoÊç......... m
Widok z boku
wysokoÊç......... m
Szkic sytuacyjny
C. Odpowiednie podkreÊl. Czy jest to pas – drzew, krzewów, drzew i krzewów?
Czy sà wyraêne rz´dy w tym pasie? tak, nie. Napisz liczb´: drzew ........, krzewów .............,
II. Dane o zadrzewieniu
A. Flora:
1. drzewa .....................................................................................................................................
2. krzewy .....................................................................................................................................
3. roÊliny zielne ...........................................................................................................................
B. Fauna: (wszystkie zwierz´ta, jakie zaobserwujecie – ssaki, ptaki, gady, p∏azy i bezkr´gowce)
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
Dane osoby wype∏niajàcej:
Data wype∏nienia karty .................................
imi´ i nazwisko .........................................................................
dok∏adny adres .........................................................................
mgr ANNA WELTER
Nauczycielka biologii i chemii w Gimnazjum
Publicznym w Nowej Wsi Królewskiej
(woj. kujawsko-pomorskie) i nauczycielka
biologii w LO w P∏u˝nicy. Sta˝ pracy 8 lat
22
150
biologia w szkole