SZÓTÁR 1

Transkrypt

SZÓTÁR 1

Polsko Węgierska Encyklopedia
888
CLV (Constant Linear Velocity) [jest to układ,
który zapewnia stałą prędkość liniową
przesuwu ścieżki względem głowicy, co
jest związane z koniecznością zmiany
prędkości kątowej (obrotowej) płyty] CLV (Constant Linear Velocity) [Minthogy
valamely korong külső szakaszán több
információ fér el, mint a belsőkön, a CDjátszó tárcsáját nem konstans sebességgel
forgatják. Kis sugáron, a legbelső körön a
korong gyorsan forog, majd a nagyobb
sugarú körökön egyre lassul. Így marad
konstans a letapogatási sebesség.]
claim [Zastrzeżenia patentowe] – (ang.) claim;
igény, követelés, jogosultság (lósportban a
zsokék kötelezettsége)
clair-obscur; "ciemnym świecidle" – (fr.) clairobscur; (művészet) a fény és a homály lágy
átmeneteivel, ill. éles ellentéteivel dolgozó
festészeti irány; félhomály
Clara non sunt interpretanda [łac. nie dokonuje
się wykładni tego, co jasne także
interpretatio cessat in claris (łac. wykładnia
kończy się wtedy, gdy osiągamy jasność)] [1.
jasne teksty nie podlegają (nie wymagają)
wykładni; 2. rzymska paremia w myśl
której jasne przepisy prawa nie wymagają
interpretacji. Reguła ta jest współcześnie
stosowana w procesie wykładni prawa, a
także przywoływana przez zwolenników
jej klaryfikacyjnej koncepcji. Wyrażają
oni
stanowisko,
że
dokonywać
interpretacji prawa należy tylko wtedy
gdy w tekście prawnym występują
niejasności,
które
należy
usunąć.
Przeciwne
stanowisko
(omnia
sunt
interpretanda - łac. wszystko podlega
interpretacji)
zajmują
zwolennicy
koncepcji derywacyjnej. Twierdzą oni, że
każde odczytanie przepisów prawa
nieuchronnie pociąga za sobą jednoczesną
ich interpretację, nawet pozornie proste
przepisy wymagają bowiem dokonywania
pewnych założeń i przyjmowania pewnych
definicji oraz konkretnego rozumienia
słów i kontekstów, a te są nieuchronnie
uwarunkowane kulturowo, językowo,
klasowo, cywilizacyjnie, itd. 3. jasne
(przepisy) nie wymagają interpretacji] –
(lat.) clara non sunt interpretanda; világos
szöveg nem szorul értelmezésre
Clara pacta claros faciunt amicos a. Clara pacta
claro faciunt amicus [1. jasne (tj.
jednoznaczne, wyraźne, nie budzące
wątpliwości) układy tworzą wiernych
przyjaciół; 2. Jasne układy czynią
dobrych przyjaciół] – Clara pacta claros
faciunt amicos (tiszta egyezség, jó barátok)
Clara pacta, boni amici – Clara pacta, boni amici
/…amici/ (Tiszta egyezség, jó barátok.)
-
Wersja 01 01 2017.
Tiszta megállapodás, jó barát. – Ha a
szerződés mindkét félnek jó, a felek jó
barátságban maradnak. [ha a szerződés egyik
fél számára sem hátrányos, a szerződő felek
jó barátságban maradnak (tiszta egyezség, jó
barátok)]
clarino (instrument muzyczny dęty; trąbka) –
(ol.) clarino; trombita (ol., ejtsd: kla-)
[Annak előtte Németországban C.-nak
nevezték a magas szolo-trombitát, mely csak
egy szűkebb szájdarab által különbözött a
mélyebb (ugynevezett principal) trombitától.
Az orgonának is van egy regisztere, melyet
C.-nak hivnak (fr. Clairon, ang. Clarion); ez
egy 4 láb hosszu trombita-regiszter.]
Classless Inter-Domain Routing (CIDR) [jest
usprawnieniem
protokołu
IPv4
zaadoptowanym także do protokołu IPv6.
W CIDR długość maski podsieci jest
dostosowana do potrzeb danej podsieci
lub wpisu w tablicy routingu (po angielsku
variable length subnet masks – VLSM), a
nie ustalana jedna dla całej sieci. CIDR
pozwala
na
efektywniejsze
wykorzystywanie puli adresów IP oraz
zmniejszenie tablic routingu.] – CIDR –
Classless
Inter-Domain
Routing;
osztálynélküli körzetek közötti útválasztás
classica philologia (łac.) – (lat.) classica
philologia; ókori nyelvekkel foglalkozó
tudomány
claudicatio [zob. chromanie] – (lat.) claudicatio;
sántítás, tökéletlenség
clausula [łac. 'zakończenie; zamknięcie okresu
retorycznego'] – (lat.) clausula [1. Klauzula,
cursus, mondatzárlat: a mondat végének
(utolsó 5-7 szótagjának) időmértékes vagy
hangsúlyos ritmussal való kialakítása. Főként
a középkori latin és görög próza törekedett
ilyen ritmikus zárlatok kialakítására, s ennek
különböző
lehetőségeit
elnevezésekkel
rendszerezték is. A modern irodalomban a
clausulának nincs jelentősége. 2. a
zeneművészetben zárlat, ill. az ars
antiquában az egyik műfaj, a motetta elődje,
több szólamú énekes mű. 3. (muz.) a tenor
hangjainak megrövidítése és új duplum (és
esetleg
triplum,
quadruplum)
hozzákomponálása az organumban, ami által
diszkantáló jellegű rész jön létre. A 12.
században az az igény hozta lére, hogy egyes
túl hosszú organumok előadási idejét
lerövidítsék. Mivel e módszerrel egy tenor
adott
szakaszát
többféleképpen
is
feldolgozták, így a clausulákat cserélgetni
lehetett, innen származik az elnevezés is. Az
a későbbi gyakorlat, hogy a clausulák
szólamait eltérő szöveggel is ellátták,
vezetett a motetta megszületéséhez.]
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
889
clausula Petri --- ApCsel 5,29 [Dzieje 5:29. Piotr
zaś i apostołowie odpowiadając, rzekli:
Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi. =
Ap.Csel. 5,29 Péter és az apostolok így
válaszoltak: "Inkább kell engedelmeskedni
Istennek, mint az embereknek]
clausula rebus sic stantibus a. klauzula rebus sic
stantibus (łac. ponieważ sprawy przybrały
taki obrót) [1. łac., zastrzeżenie, że umowa
obowiązuje tylko dopóty, dopóki stosunki
istniejące przy jej zawarciu nie ulegną
zasadniczej zmianie — 2. instytucja prawa
cywilnego oraz doktryna w prawie
traktatów. W szerszym ujęciu rozumiana
jako
wszelkie
koncepcje
czy
rozstrzygnięcia ustawowe, mające na celu
zmianę
pierwotnego
stosunku
zobowiązaniowego
ze
względu
na
nieoczekiwaną
zmianę
stosunków
społecznych, towarzyszących powstawaniu
tego zobowiązania.] – (lat.) clausula rebus
sic stantibus [1. A clausula rebus sic
stantibus (latin, a kifejezés jelentése: „a
dolgok
jelenlegi
állására
vonatkozó
záradék”) a szerződések jogában a
körülmények alapvető megváltozására utal.
Egy ilyen változás esetén egy egyezmény
vagy szerződés egyik tagja kivonhatja magát
alóla. 2. A Polgári Törvénykönyvben: A
clausula rebus sic stantibus elvét a Polgári
Törvénykönyv 241. §-a tartalmazza: eszerint
a bíróság módosíthatja a szerződést, ha a
felek
tartós
jogviszonyában
a
szerződéskötést követően olyan körülmény
áll be, amely folytán a szerződés valamelyik
fél lényeges jogos érdekét sérti.]
Clavellina (zwierząt) – (lat.) Clacellina; (állat)
zsákállatfaj; rügyezés útján szaporodik
[Legismertebb faja a C. lepadiformis Müll.,
az északi fekvésű tengerekben honos.
Köpenyéből
gyökéralakú
nyujtványok
ágaznak ki s ezekből rügyek sarjadnak,
amelyekből azután lassanként új egyének
fejlődnek; az ekként fejlődő egyének együtt
maradnak, anélkül azonban, hogy egymással
bensőbb összefüggésbe lépnének. Átmenetet
alkotnak s magános és az összetett aszcidiák
között.]
Clavicembalo
[Klawesyn
(wł.
cembalo,
clavicembalo) - znany już powszechnie w
Europie od okresu renesansu instrument
strunowy szarpany wyposażony w
klawiaturę, zaliczany do cytr.] – (ol.)
clavicembalo; (fr.) clavecin; a kalapácsos
zongora
elődje
[a
háromszögletű
hangszekrényben a billentyűk hátsó végére
alkalmazott ék formájú tollak pengették a
húrokat; kisebb fajtáit a mechanizmus után
épinett-nek (Spinettnek) nevezték]
-
Wersja 01 01 2017.
Claviceps – (lat.) Claviceps; (növénytan)
tömlősgomba [tömlősgombák (Ascomycota)
a
gombák
(Fungi)
országának
legkiterjedtebb és legheterogénebb törzse.
Az összes gombafaj mintegy 30%-a tartozik
közéjük, ha nem számítjuk ide a konídiumos
gombákat
(Deuteromycota),
melyek
tulajdonképpen egy mesterséges taxont
alkotnak mindazon gombák számára,
amelyek fejlődési ciklusát nem teljesen
ismerjük.]
Claviceps purpurea [zob. Buławinka czerwona
(Claviceps purpurea) – gatunek grzybów
należący do rodziny buławinkowatych
(Clavicipitaceae).] – anyarozs (Claviceps
purpurea)
clavicord (klawikord) [najstarszy instrument
klawiszowy, wynaleziony w XIV w..] –
(lat.) clavicord; egyik elődje a mai
zongorának; a XVIII. század végéig
használatban volt [a húrokat a billentyűk
hátsó végére erősített ércnyelvek szólaltatták
meg; kezdetben szekrényke alakja volt, majd
lábakra állítva használták]
clavicula (Obojczyk) – (lat.) clavicula; kulcscsont
Clavicula Salamonis (klucz Salamona) –
Clavicula Salamonis; Salamon kulcsa
(varázskönyv); Salamon király kabbalisztikus
könyve, az ördögüzés, ráolvasásról stb.
Clavus clavo pellitur [gwóźdź wybija się
gwoździem] – Clavus clavo pellitur; A
szeget szeggel szabad ki verni.
clearing (zob. kliring) – (ang.) clearing [tisztázás,
leszámolás], klíring: követeléseknek és
tartozásoknak
bankátutalás
útján
készpénzfizetés nélkül történő elszámolása
clearing bankowy – bankklíring
clearing bilateralny – bilateriális klíring
clearing czekowy – csekk-klíring
clearing częściowy – részleges klíring
clearing dewizowy – devizaklíring
clearing dwukontowy dewizowy – kétszámlás
devizaklíring
clearing dwustronny dewizowy – kétoldalú
devizaklíring
clearing dwuwalutowy – kétvalutás klíring
clearing jednokontowy dewizowy – egyszámlás
devizaklíring
clearing jednostronny dewizowy – egyoldalú
devizaklíring
clearing jednowalutowy – egyvalutásklíring
clearing totalny – totális klíring
clearing walutowy – valutaklíring
clearing wielokontowy – többszámlás klíring
clearing wielostronny – sokoldalú klíring
clearingowy, -a, -e – klíring-
890
clenie – vámolás, elvámolás
click {rzecz.}; kliknięcie {n.} [komp.] - (mouse-)
click - (egér-) kattintás (és nem 'klikkelés'!!)
[grafikus kijelző felületek részeinek könnyű
kiválasztási
módja,
amennyiben
a
számítógép
bemeneteként
egér
áll
rendelkezésünkre]
clić [nakładać cło] – vámolni, megvámolni,
elvámolni; vámot fizetni, vámot fizettetni
clić coś – vámolni vmit
client {rzecz.} [klient {m.} [komp.]] [Program,
zazwyczaj
uruchomiony
na
stacji
roboczej, albo komputer korzystający z
usług serwera. Może się też zdarzyć, że
sam serwer zleca część wykonywanej
właśnie obsługi innemu serwerowi, i
wówczas pełni rolę jego klienta. Por.
Server, Workstation.] – (ang.) client [1. az
ügyfél/kiszolgáló
(kliens/szerver)
üzemmódban
működő
hálózati
szolgáltatásoknál rendszerint a felhasználó
saját gépén futó szoftver, ill. maga a
felhasználói oldalon levő számítógép, ami
átveszi a feladatok egy részét (elsősorban a
felhasználóval való kapcsolattartást és a
letöltött információk megjelenítését) az
általában egy távoli gépen működő szerver
programtól; a kapcsolat felépítését mindig a
kliens kezdeményezi, és jellemzően minden
további tranzakciót is. 2. A kliens olyan
számítógép vagy azon futó program, amelyik
hozzáfér egy (távoli) szolgáltatáshoz,
amelyet egy számítógép hálózathoz tartozó
másik számítógép (a szerver) nyújt. 3. client
- ügyfél, 'kliens' (számítógép, vagy program)
[ügyfél-kiszolgáló
(client-server)
üzemmódban az ügyféloldalnak a kliens gépe
vagy kliens programja; az amerikai zsargon
nyomán sajnos a magyarban is ugyanaz a
kifejezés használatos az ügyféloldalnak úgy
a számítógépére mint az ebben az
üzemmódban szükséges programjára]
o
o
client/server architecture - az Internet
szolgáltatások
tipikus
megvalósítási
módja, ahol a szolgáltatást végző
(rendszerint gyors és többfeladatos,
folyamatosan
üzemelő)
szerver
(kiszolgáló) gép és a felhasználói oldalon
levő (többnyire kisebb teljesítmenyű, de
felhasználóbarát)
kliens
(ügyfél)
számítógép megosztja egymás között a
feladatokat; a kliensektől érkező kéréseket
a szerver figyeli és teljesíti
client-server model – angol kifjezés,
jelentése:
ügyfél-kiszolgáló
(kliensszerver, kliens-kiszolgáló) modell. [1. A
hálózati eszközök kapcsolatában az egyik
megoldási mód az Ügyfél-kiszolgáló
kapcsolat, ahol van egy kitüntetett,
-
Wersja 01 01 2017.
általában a hálózatba kapcsolt gépeknél
nagyobb teljesítményű gép (a szerver)
amelynek feladata a többi gépről
(kliensektől) érkező kérések kiszolgálása.
Ezt a kialakítást kliens-szerver, magyarul
ügyfél-kiszolgáló modellnek nevezik.
Valójában mind a szerver mind a kliens a
gépeken futó programok formájában
jelennek meg, amelyek a gépek közötti
összeköttetést kihasználva végzik a
munkájukat. Természetesen az ügyfélkiszolgáló modellnek több, minőségileg
más kialakítása lehetséges, attól függően,
hogy egy adott feladat mekkora és milyen
részét hajtja végre a kliens- illetve a
szerver program. Egy rendszerben
természetesen egynél több szerver is
elképzelhető; 2. client-server model 'kliens-szerver' modell, ügyfél-kiszolgáló
együttműködési mód: fizikai internetkapcsolat többféle módon le- hetséges:
közvetlenül vagy közvetve; utóbbi esetben
leggyakoribb az u.n. ügyfél-kiszol- gáló
('kliens-szerver')
modell;
ennél
az
üzemmódnál (ügyfél-) számítógépünk
nincs állandó kapcsolatban az Internettel,
de szolgáltatónk gépe igen,
így
postafiókunk és Web-oldalaink az
Internetről nézve napi 24 órán keresztül
elérhetők;
szolgáltatónk
kiszolgáló
(szerver) gépe számunkra analóg vagy
digitális telefonvonalon keresztül érhető el
és azon keresztül tudunk "élő" kapcsolatba
lépni az Internettel; a két számítógép (a
kliens és a szerver) elvben nem, de
gyakorlati jellemzőiben -és a használt
programokban- különböznek egymástól:
míg
a
szolgáltató
gépe
gyors,
többfeladatos, többfelhasználós, nagy
tárhellyel és pl. UNIX oprációs rendszerrel
és Apache szerver- programmal működik,
addig az ügyfél gépe lehet egyszerübb,
lassúbb és működhet pl. Windows vagy
MacOS operációs rendszerrel és pl.
Netscape
böngészőés
levelezőprogrammal; a szolgáltató gépénél
elsődleges fontosságú az üzembiztonság,
az ügyfél gépénél a felhasználó- barát
környezet; míg régen az elektronikusan
dokumentált tartalom központi óriásgépek
(main frame) adatbázisaiban volt található,
ma, az Internet korában, a tartalom
sokezer kiszolgáló gép tárolóiból hívható
le; a szaporodó tartalom (pl. keresők
indexei) miatt úgy tűnik, hogy hosszabb
lejáratra a tárolás ismét nagyobb
adatbázisok és tárolásra specializált cégek
biztonságos tárolóiba tolódik el]]
891
CliffsNotes [seria materiałów edukacyjnych dla
studentów zawierających streszczenia i
objaśnienia dzieł literackich] – (ang.)
CliffsNotes (Cliffs Notes, eredetileg Cliff's
Notes, CliffNotes) [amerikai házi feladat
segítő könyvsorozat]
clitoris [n.łac. clitoris 'anat. łechtaczka' z gr.
kleitoris 'j.p.'] – (lat.) clitoris, csikló; a női
nemi szerv egyik része
cloaca (kloaka) – (lat.) cloaca; csatorna
clock ('zegar') [szybkość pracy zegara mierzy się
w megahercach (MHz). Parametr ten
określa,
jak
szybko
procesor
zainstalowany w komputerze wykonuje
instrukcje. Megaherc to jednostka
częstotliwości, a szybkość 1 MHz oznacza,
że zegar generuje w ciągu jednej sekundy
milion taktów, które sterują pracą układu
scalonego. Najnowsze stacje robocze są
taktowane zegarem 1 GHz (tysiąc MHz).
Firma AMD ma w swojej ofercie na
przykład procesory linii Athlon. Są to
układy taktowane zegarem 850 i 1000
MHz, które będą w przyszłości taktowane
zegarem pracującym jeszcze szybciej.
Wiadomo już, że Intel pracuje nad
procesorem taktowanym zegarem 1,5 GHz
(robocza nazwa Willamette).] – clock
[órajel, amely megszabja a digitális
rendszerekben az adatfolyam áramlásának
ütemét. Órajel gyanánt pulzus jelet szoktak
használni melyet valamilyen generátorból
nyernek. Kapcsolódó cím: MIDI Clock]
[grandfather clock: stary zegar – régi v.
öreg óra]
clock rate [zob. częstotliwość cyklu zegarowego
(ang. clock rate)] - clock (-rate) - órajel (ütem) [számítógépek egyik szünet nélkül
működő eleme egy digitális óramű; üteme az
adatfeldolgozás
sebessségét
jellemzi;
napjaink
gyors
jelfeldolgozói
(mikroprocesszor- lapkái) olykor már 100500 MHz ütemű adatfeldolgo- zásra képesek,
az ezredfordulóra 1000 MHz-es adatfeldolgozás is várható]
Clock speed (szybkość zegara) [szybkość, z jaką
procesor przetwarza dane. Szybkość
zegara
taktującego
procesor
jest
podawana w megahercach (MHz). 1 MHz
to 1 mln cykli na sekundę.] – órajel (clock
speed) [azt jelöli, hogy milyen gyakran lehet
lekérdezéseket/írásokat indítani a memória
felé. Ettől függ, hogy egységnyi idő alatt
mekkora mennyiségű adat olvasható ki a
memóriából. Innen van a RAM-ok
elnevezése is, pl. a 667 MHz-eseké PC25400, mivel nagyjából 5400 MB/s az átviteli
sebessége. Minél nagyobb az órajel,
egységnyi idő alatt annál több adat
mozgatható meg.]
-
Wersja 01 01 2017.
Clogu (1) [wytłaczana wełniana tkanina z
marszczeniami, reliefową strukturą w
różnych postaciach. Zazwyczaj w jednym
kolorze i o średniej masie. Reliefowa
struktura
jest
osiągnięta
poprzez
zastosowanie sieci wytłoczeń lub ( oczek
lewych splotu ; sieci wytłoczeń) i może być
zwiększony efekt poprzez wykurczanie się
przędzy krepowej,(przędzę krepowa)
stosowane
w
produkcji.
Skośne
diagonalny splot może być także użyty w
kombinacji
z płóciennym
splotem.
Stosowane na damskie sukienki i
płaszcze.] – Kloké gyapjúszövet [Mintásan
hólyagos felületű, legtöbbször egyszínű,
közepes súlyú gyapjú típusú szövet. A
hólyagos felületet a piké szövetnél vagy az
üreges szövetnél alkalmazott eljárással
állítják elő, és a hatást kreppfonalak
használatával erősítik fel. Sávoly- és
vászonkötés kombinációjával is készíthető.
Női ruhák és kabátok alapanyaga.]
Clogu (2) [ciężka jedwabna tkanina, najczęściej
w jednym kolorze, z pomarszczoną
reliefową powierzchnią. Odpowiednia
kombinacja
przędzy
krepowej
zastosowana w wątku i osnowie; jest
wymogiem do otrzymania wykurzonej
reliefowej powierzchni na tkaninie.
Wykorzystuje się na damskie formalne
sukienki i płaszcze.] – Kloké selyemszövet
[Nehéz, többnyire egyszínű, hólyagos
felületű selyem típusú szövet. A mintának
megfelelően mind a láncban, mind a
vetülékben
kreppfonalakat
használnak,
amelyek létrehozzák a kívánt kelmefelületet.
Női társasági ruhákat és kabátokat készítenek
belőle.]
Cloqu
[chemiczne wykończenie jedwabnej
tkaniny, polegające na miejscowej
aplikacji chemikaliów na tkaninie i
powoduje to jej kurczenie się i
marszczenie,
efekt
podobny
do
reliefowego splotu tkaniny. Nazwa
pochodzi od Francuskiego "cloqu" (=
kurczyć się).] – Kloké kikészítés [Selyem
típusú szövetek kémiai kikészítési eljárása,
amelynél
a
vegyszert
meghatározott
helyeken viszik fel a szövetre és az ezeken a
helyeken
a
vegyszer
hatására
összezsugorodik.
Az
összezsugorodott
helyek környezetében az eredeti szövet
ráncossá, hólyagossá válik,- ez adja a
jellegzetes kloké mintázatot. Az elnevezés a
francia "cloque" szóból ered, aminek
jelentése: hólyag. Lásd még: kémiai kloké
kikészítés.]
Cloque (tkanina) – Cloque [Hullámos felületű
szövet, amelyen a minta a különböző
mértékben összezsugorodott szálak miatt
keletkezik.]
892
– (ang.) clot; ruhakészítéshez használt
félgyapjúbélés szövet
clothing (ang. odzież) – (ang.) clothing; ruházati,
ruházó
clou [wym. klu] fr. 'gwóźdź; jw.; przebój, szlagier;
wrzodzianka' z łac. clavus 'gwóźdź; ćwiek;
ster; odcisk'; gwóźdź (np. sezonu), gł.
punkt, największa atrakcja (zabawy,
widowiska itp.)] – (fr.) clou; vminek a
fénypontja, csattanója, fő érdekessége
clown [wym. klaun] ang. pierw. 'rolnik, gbur
wiejski; jw.'; klaun, błazen, komik
cyrkowy] – (ang.) clown; cirkuszi bohóc
(testi ügyességük mellett humorukkal is
hatnak)
CLS – Common Language Specification
(wspólna specyfikacja języka) - CLS
(Common Language Specification – Közös
nyelvi specifikáció) [Ez egy kifejtése annak
az
előírásnak,
amely
azt
hivatott
szabályozni, hogy
a
különböző
programnyelvek által támogatott típusok
hogyan képesek együttműködni. Erre
azért volt szükség, mert a nyelvek e
tekintetben eléggé különbözőek, és pl. nem
minden támogatott VB-ben, ami pl. C++-ban
igen. Így volt ez a Delphivel is, elég sok
dolog volt, ami nem CLS megfelelő. Ez
mindössze annyit jelent, hogy ha ezeket
használtuk volna egy Delphi .NET
projektben, akkor azt más nyelvek nem
tudták volna használni. Mint említettem
a CLI
más
op.
rendszereken
is
megvalósítható, ennek megvalósítására két
projekt volt/van jelenleg, az egyik a Rotor
(Microsoft Shared Source CLI vagy MS
SSCLI), a másik a Mono-projekt. Erről
például nem esett szó, hogy a Borland
beszáll e ennek a támogatásába.]
clot
-
Wersja 01 01 2017.
Clummari audacter, semper aliquit haeret.
[Calumniare audacter semper aliquid
haeret] - Clummari audacter, semper aliquit
haeret. (Plutarchos) - Bátran rágalmazz,
mindig pletyka lesz belőle. (Plutarchos)
cluster {rzecz.} [klaster {m.} [komp.]; Jednostka
alokacji pliku to niepodzielna jednostka
przydziału na dysku komputera w postaci
jednego lub kilku sektorów tworzących
niepodzielną całość. jeżeli plik nie mieści
się w jednym klastrze, to zostaje zapisany
w kilku klastrach, tworzących łańcuch.] –
(ang.) cluster [1. A merevlemez legkisebb
címezhető egysége FAT file-rendszerben. A
cluster mérete függ(het) a FAT típusától
(FAT16 vagy FAT32) és a lemez méretétől
is. 2. A mágneslemez adatterületén a
szektorok csoportjának neve, melyeket az
operációs rendszer egy egységként kezel.]
Clustering (klaster komputerowy) [grupa
serwerów tworzących jedną logiczną
całość zwaną klastrem. Serwery są
skonfigurowane w taki sposób, że
wszystkie zadania przetwarzania danych
kierowane są do klastra, ale poszczególne
zadania wykonywane są przez różne
komputery wchodzące w skład klastra.
Zwiększa to szybkość pracy systemu i jego
dostępność, ponieważ w przypadku awarii
jednego z serwerów pozostałe serwery
przejmują zadania wykonywane przez
uszkodzony
serwer.
Największą
popularnością cieszy się technologia
opracowana przez Microsoft - Cluster
Services. Pozwala ona tworzyć klastry
składające się z czterech serwerów
(platforma Windows NT) i klaster taki
pracuje w trybie "failover". Oznacza, że
w przypadku awarii jednego z serwerów
pozostałe serwery przejmują zadania
wykonywane przez ten serwer, tak iż
użytkownicy korzystający z usług klastra
nie dostrzegają nawet tego faktu. Istnieją
też klastry oparte na serwerach platformy
Linux, które mogą się składać właściwie z
nieograniczonej liczby serwerów.] –
kluszterezés (clustering), osztályozás
Clutch, torebka Clutch – Clutch [Lapos,
hosszúkás, fogantyú nélküli kézitáska,
amelyet hónalj alatt hordanak. Általában
elegáns, alkalmi kivitelben látható.]
torebka Clutch
893
CLV (Constant Linear Velocity) [jest to układ,
który zapewnia stałą prędkość liniową
przesuwu ścieżki względem głowicy, co
jest związane z koniecznością zmiany
prędkości kątowej (obrotowej) płyty.] CLV (Constant Linear Velocity, állandó
kerületi sebesség) [A Vörös Könyv előírásai
szerint a CD-n az információsűrűség állandó,
így a lemez közepétől a széle felé haladva
egy fordulat alatt egyre több információ
tárolható a lemezen. Mivel a zenei CD
adatátviteli
sebessége
állandó
(176400 byte/sec), ezért a lemez olvasási
sebességének állandónak kell lennie, amihez
a lejátszás során csökkenteni kell a lemez
fordulatszámát. Zenei CD esetén a lemez
fordulatszáma kb. 200–500 fordulat/perc
közötti. Lassabb olvasási illetve írási
sebesség eléréséhez a CD-ROM meghajtók
és CD-írók is CLV módban működnek (8x
sebességig biztosan).]
cła preferencyjne – preferenciális vámok
cłe konwencyjne – szerződéses vámtételek
cło [1. opłata pobierana przez państwo za
przewóz towarów przez granice; 2. inaczej
zwane myto, mito (ze starogermańskiego
Muta), już w wieku XI należało w Polsce
do dochodów panującego] – vám, hídvám;
vámbírság [wolny od cła: vámmentes]
cło ad valorem – érték szerinti vám
cło agrarne – agrárvám
cło antydumpingowe – dömpingellenes vám
cło antydyskryminacyjne – diszkrimináció ellenes
vám
cło bojowe – harci vám
cło dyferencyjne – különbözeti vám
cło dyskryminacyjne – megkülönböztető vám
cło eksportowe – kiviteli vám; exportvám
cło prohibicyjne – tilalmi vám
cło
protekcyjne,
prohibicyjne,
zaporowe
[wysokie cło nakładane na towary
importowane w celu osłabienia ich
konkurencyjności
wobec
produktów
krajowych] – (közg.) védővám
cło fiskalne – fiskális vám
cło gospodarcze – gazdasági vám
cło importowe – importvám
cło jednolite – egységes vám
cło kompensacyjne – kompenzációs vám
cło maksymalne – maximális vám
cło mieszane – vegyes vám
cło minimalne – minimális vám
cło obejmuje coś – a vám felölel vmit
cło ochronne [jego celem jest ochrona produkcji
krajowej przed konkurencją zagraniczną]
-
Wersja 01 01 2017.
– védővám [külföldi árukra kivetett nagy
behozatali vám]
cło od wagi – súly szerinti vám
cło od wartości – érték szerinti vám
cło odwetowe – megtorló vám
cło preferencyjne – preferenciális vám
cło prohibicyjne – tilalmi vám, tiltó vám, védővám
cło
protekcyjne,
prohibicyjne,
zaporowe
[wysokie cło nakładane na towary
importowane w celu osłabienia ich
konkurencyjności
wobec
produktów
krajowych] – protekcionista vám, védővám
cło przemysłowe – ipari vám
cło przewozowe – fuvarvám; átviteli vám
cło przywozowe – behozatali vám
cło reglamentacyjne [regulujące pożądane
kierunki
i
rozmiary
obrotów
zagranicznych] – védővám
cło retorsyjne – (retorziós) megtorló vám
cło różniczkowe – különbözeti vám
cło specyficzne – specifikus vám
cło towarowe – áruvám
cło tranzytowe – tranzitvám, átviteli vám
cło umowne – egyezményes vám
cło wychowawcze – védővám
cło wrównawcze – kiegyenlítő vám
cło wywozowe – kiviteli vám
cło wwozowe – behozatali vám
cło zbożowe – (dawno) gabonavám
Cło, Czynsz, Danina, Hołd, Podatek [w czasach
wędrówki Pana po ziemi (w ciele) płacono
władzom rzymskim regularny podatek, co
także zwano cłem. Prawo zbierania
podatku wydzierżawiano celnikom, z tym,
że ci zobowiązywali się dotarczyć władzą
pewną, umówioną sumę. A wolno im było
brać więcej jako wynagrodzenie za
związane z tym trudy. Oczywiście żądano
zwykle za wiele i prowadzono duże
oszustwa, co dawało celnikom marną
opinię. W opinii publicznej słowa
grzesznik i celnik były równoznaczne. Ale
Jezus do nich chodził i jednego z nich
powołał jako Swego apostoła. Był nim
Mateusz. Czytamy, że czynsz płacono
królom i cesarzom. Daninę płacili ludzie z
ujarzmionych narodów. Także hołd i
podatek płacili Izraelici.] – vám, bér, adó (a
Bibliában)
cm, centymetr – cm, centiméter
cmandzić [Słowniczek języka śląskiego]
CMC {n.} [computer-mediated communication
{rzecz.} (też: CMC); komunikowanie się za
pośrednictwem komputerów {n.} [komp.]
[zł.]] – CMC (Computer Mediated
Communication) [számítógép segítségével
894
(hálózaton át és emberek között) folytatott
kommunikáció]
cmentarnictwo
[ogół
spraw
dotyczących
cmentarzy i grzebania zmarłych] –
temetkezés
cmentarnik – temetőőr
cmentarny, -a, -e – temetői
cmentarz (łc. coemeterium z gr. koimetérion) [1.
teren, gdzie grzebani są zmarli lub
przechowywane są prochy po ich
kremacji; 2. wydzielony teren, na którym
znajdują się groby pojedyncze, zbiorowe
lub komory do przechowywania prochów
po kremacji] – (lat.) coemeterium; (fr.)
cimetiére, cémitérium, cinterem; a templom
körüli
temetőkert
ókeresztény
és
koraközépkori megjelölése; temető [na
cmentarzu: a temetőben]
Cmentarz Epidemiczny [założony ok. 1708.
Zwany też cmentarzem zadżumionych.
Położony był na Targówku, przy ulicach:
Św.
Wincentego,
Ostródzkiej
i
Malborskiej. Zachował się tylko jeden
nagrobek - Michała Walembergera z 1708
- jest to najstarszy zachowany cmentarny
pomnik nagrobny w Warszawie.] –
Járványtemető (Lengyelországban, 1708)
cmentarz katakumbowy – földalatti temető
cmentarz komunalny – köztemető
cmentarz (publiczny) – köztemető
cmentarz żydowski [dom grobów] – zsidó temető;
"élők háza"
cmentarze polskie i ciał grzebanie [Pomimo
przyjęcia chrześćjaństwa, przechowały się
długo w narodzie starożytne zwyczaje z
czasów pogańskich, a do tych należało
rzucanie gałęzi na mogiły przez
przechodniów.] – lengyel temetők és
sírhalmok
cmentarzowy, -a, -e – temetői, temetőcmentarzysko [1. prehistoryczny duży cmentarz;
2. miejsce, w którym zgromadzone są
stare, zniszczone przedmioty] – elhagyott
temető
cmentarzysko
samochodów;
cmentarzysko
starych samochodów – (átv.) autótemető,
roncstelep
CMI (ang. Computer-Managed Instruction)
[wykorzystanie technik komputerowych
do
organizowania
i
zarządzania
programami nauczania dla uczniów i
studentów;
pozwala
ono
budować
aplikacje testujące, śledzić wyniki testów i
monitorować postępy uczniów.] – CMI
Computer-Managed
Instruction
(számitógéppel irányitott oktatás)
cmok! [pot. dźwięk wydawany podczas głośnego
całowania] – cupp!
-
Wersja 01 01 2017.
cmokanie, cmoknięcie – cuppantás, cuppanás,
csókolás
cmokier [pot. bezkrytyczny chwalca] – talpnyaló,
hízelgő
cmokierstwo – talpnyalás, hízelgés
cmoknąć — cmokać (cmoka) [1. pot. wydać
charakterystyczny
dźwięk
wargami,
smakując coś, wyrażając podziw lub
popędzając zwierzęta; 2. pot. głośno
pocałować]
– (cmoknąć) cuppantani,
csettinteni (a nyelvvel);
csókolni,
megcsókolni;
(cmokać)
szopogatni,
cuppogni, csettingetni (nyelvvel), csókolgatni
cmoknąć kogo – cuppantósan megcsókolni vkit
cmoknąć się — cmokać się [pot. pocałować się
wzajemnie] – csókolózni, csókolgatják
egymást
cmoktać (cmokać) [1. pot. wydawać wargami
odgłos przy jedzeniu, smakowaniu czegoś;
2. pot. pić, zwłaszcza głośno, po trochu;
3. pot. palić fajkę lub cygaro, głośno
wciągając dym; 4. pot. ssać; 5. pot.
całować]
–
cuppantani,
csettinteni;
csámcsogni, ízlelni; kiszívni, csókolni
CMOS (ang. Complementary Metal Oxide
Semiconductor; Complementary MOS) [1.
(technika produkcji układów stosująca
uzupełniające pary tranzystorów typu p
oraz n) technologia wytwarzania układów
scalonych,
głównie
cyfrowych,
składających się z tranzystorów MOS o
przeciwnym typie przewodnictwa i
połączonych w taki sposób, że w
ustalonym stanie logicznym przewodzi
tylko jeden z nich. 2. technologia
wytwarzania układów scalonych, głównie
cyfrowych,
składających
się
z
tranzystorów MOS o przeciwnym typie
przewodnictwa i połączonych w taki
sposób, że w ustalonym stanie logicznym
przewodzi tylko jeden z nich. Dzięki temu
układ statycznie nie pobiera żadnej mocy
(pomijając niewielki prąd wyłączenia
tranzystora), a prąd ze źródła zasilania
płynie tylko w momencie przełączania –
gdy przez bardzo krótką chwilę
przewodzą jednocześnie oba tranzystory.
Tracona w układach CMOS moc wzrasta
wraz z częstotliwością przełączania, co
wiąże się z przeładowywaniem wszystkich
pojemności,
szczególnie
pojemności
obciążających
wyjścia.
3.
komplementarny układ scalony typu MOS
(MOS
to
technologia
produkcji
półprzewodników oparta na tlenkach
metalu). Jest to układ instalowany w
komputerach PC i serwerach. Układ
CMOS to specyficznego rodzaju pamięć,
w której przechowywane są parametry
895
określające
konfigurację
danego
komputera] – CMOS (Complimentary
Metal-Oxid Semiconductor) [1. egy digitális
integrált áramkör építési technológia, neve
az
angol
kifejezésből
származik:
Complementary
Metal-Oxide
Semiconductor, jelentése: komplementer
fém-oxid félvezető. 2. Kiegészítő fémoxid
félvezető.
Ez
az
alaplapon
lévő
akkumulátorról táplált lapka adja a rendszer
számára az órajelet és ez tárolja
konfigurációnk jellemzőit.]
- CMOS (też: Complementary MetalOxide
Semiconductor
{rzecz.))
[komplementarny
półprzewodnik
tlenkowy {m.} [komp.] [zł.]] – CMOS
- CMOS-RAM Complementary MetalOxide Semiconductor –Random Access
Memory
(kiegészitő/komplementer
fémoxid félvezető-véletlen-elérésű tár)
[CMOS-RAM [Speciális tárolóegység,
nevét a gyártási technológiáról kapta.
Tartalmát egy kisméretű akkumulátornak
köszönhetően a gép kikapcsolt állapotában
is hosszú ideig - az akkumulátor
minőségétől függően - megőrzi.]
CMYK [zestaw czterech podstawowych kolorów
farb
drukarskich
stosowanych
powszechnie w druku kolorowym w
poligrafii
i
metodach
pokrewnych
(atramenty, tonery i inne materiały
barwiące w drukarkach komputerowych,
kserokopiarkach itp.). Na zestaw tych
kolorów mówi się również barwy
procesowe lub kolory triadowe (kolor i
barwa w jęz. polskim to synonimy).
CMYK
to jednocześnie jedna
z
przestrzeni barw w pracy z grafiką
komputerową. Skrót CMYK powstał jako
złożenie pierwszych liter angielskich nazw
kolorów. Końcowa litera K może oznaczać
albo literę ostatnią słowa black (czarny)
(ostatnią, ponieważ litera B jest skrótem
jednego z podstawowych kolorów w
analogicznym skrócie RGB) bądź skrót
key colour (kolor kluczowy)] - CMYK –
Cyan Magenta Yellow BlacK [1. CMYK
(Cyan, Magenta, Yellow és Key - fekete) A
nyomtatási folyamat alapszínei. A nyomdai
eljárásokban
ezen
négy
alapszín
nyomólemezeit készítik el, melyek egy
rácsfelület segítségével viszik fel a papírra a
színes
képet.
2.
CMYK
(Cyan,Magenta,Yellow, blacK) - a négy
nyomdai alapszín (ciánkék, bíbor, sárga,
fekete) rövidítése, a nyomdai felhasználásra
alkalmas
színmód
megjelölésére
a
programokban.]
cyna [1. pierwiastek chemiczny, srebrzysty metal
stosowany do ochrony żelaza i miedzi
-
Wersja 01 01 2017.
przed korozją; 2. stop cyny np. z ołowiem,
antymonem, używany m.in. do lutowania;
(hist.) cyna jako materiał na naczynia
stołowe była w Polsce powszechnie
używana w wieku XVI, XVII i XVIII.] –
(ném. Zinn) cin, ón
cnota [1. zespół dodatnich cech moralnych;
2. przestrzeganie zasad etyki; 3. czyjeś
dodatnie cechy charakteru; 4. dziewictwo]
– erény, erkölcs; emberi érték; szüzesség
cnotę i w nie przyjacielu miłujemy – az erényt
még ellenségünkben is tiszteljük
cnotę myślami kaleczy – az erkölcsöt
gondolataival sérteni
cnotka [iron. o osobie cnotliwej lub udającej
cnotliwą] – álszent (nő)
cnotliwość – erényesség, erkölcsösség, tisztaság
cnotliwy, -a, -e [1. zgodny z obowiązującymi
zasadami etycznymi; 2. pełen cnót;
3. zachowujący powściągliwość płciową] –
erényes, erkölcsös; (átv.) szűzies
cnotliwa Zuzanna [kobieta przyzwoita, cnotliwa
(Dn 1-64)] – szűzies Zsuzsánna [(a. m.
liliom), a zsidó legenda szerint egy
babiloniai zsidó nő, Jojakim felesége és
Helkia leánya, akinek szépségét és
jámborságát dicsérik. Történetét a Zsuzsánna
és Dániel története címü apokrif könyv
meséli el. Tolakodó udvarlói, kik a fürdőben
meglepték,
vádat
emeltek
ellene
házasságtörés miatt és halálra itéltetett. Az
ifju Dániel birói éleselméje megmentette,
vádaskodóit
leálcázta,
aki
azután
halálbüntetéssel lakoltak. A Septuagintában
ezen történet mint Dániel könyvének XIII.
fejezete, máshol min annak előszava lett
felvéve.
Görög
szavakra
vonatkozó
szójátékok bizonyítják a könyv görög
eredetét.]
cnotliwe życie – erényes élet
cnoty kardynalne – (egyház) sarkalatos erények
cnoty obywatelskie – állampolgári erények
cnoty rycerskie – lovagi erények
CNR, Le Conseil National de la Résistance,
"Narodowego Zgromadzenia Oporu" –
(fr.) CNR, Conseil National de la Résistance
(az ellenállás nemzeti tanácsa); a francia
ellenállók csoportjainak egyesülése a
második világháborúban
CNR (Communication Network Riser) [gniazdo
CNR] - CNR Communication/Network
Riser, hálózati/kommunikációs bővítőhely
cny, -a, -e (daw. prawy, godny szacunku) –
becsületes, méltóságos (zacny)
Co – Co, Comp.; (röv.) Companie (fr.); company
(ang.); társaság; kereskedelmi társaság
CO [symbol pierwiastka chemicznego kobalt[ (vegyt.) a kobalt vegyjele (Co)
896
co [I. 1. zaimek używany w pytaniach lub innych
wypowiedzeniach o postaci pytania, np.
Co to jest?; 2. zaimek wprowadzający
zdanie podrzędne zawężające zakres
zdania nadrzędnego, np. Wciąż myślę o
tym, co się stało.; 3. zaimek przyłączający
do zdania nadrzędnego wypowiedzenie
rozwijające, np. Była ubrana na czarno, co
dodawało jej uroku.; 4. pot. zaimek
zastępujący formy zaimków względnych
kto, który, ile, np. Znam kogoś, co to
chętnie zrobi; »5. pot. zaimek pytajny
mający znaczenie: dlaczego, z jakiego
powodu, w jakim celu, np. Co się tak
kręcisz? — II. 1. przyimek używany w
połączeniach charakteryzujących częstość,
z jaką coś się powtarza, np. Przystawał co
krok.;
2. przyimek
używany
w
połączeniach,
komunikujących,
że
przedmioty pod względem danej cechy są
tożsame, np. Krawat tego koloru co
koszula. — III. 1. przysłówek używany w
połączeniach
komunikujących,
że
niektórym przedmiotom przysługuje jakaś
cecha w większym stopniu niż innym, np.
Wybierał
co
ciekawsze
książki.;
2. przysłówek używany w połączeniach
charakteryzujących częstość, z jaką coś się
powtarza, np. Pytano o to co drugiego
przechodnia.
—
IV.
1. spójnik
komunikujący,
że między
faktami
zachodzi związek polegający na tym, że za
każdym razem, gdy ma miejsce pierwszy z
nich, ma miejsce również drugi, np. Co
strzelił, to chybił.; 2. pot. spójnik
komunikujący, że przedmiot lub sytuacja,
o których mowa, ma zrozumiałą przewagę
nad innymi tego rodzaju i że tego, o czym
mowa, nie należy lekceważyć, np. Co
głowa, to głowa.; 3. pot. spójnik łączący
dwa wyrażenia odnoszące się do tego
samego typu przedmiotów lub cech, np.
Dziś ten sam jadłospis co wczoraj. — V. pot.
partykuła wyrażająca sugestię mówiącego,
by adresat potwierdził prawdziwość
danego sądu lub zgodził się na to, co
mówiący zaproponował, np. Nie poznajesz
mnie, co?] – valami; mi, ami, micsoda; íme
ez az, ami (oto co); amit [nie wszystko zoto,
co się świeci: nem mind arany, ami fénylik];
(który helyett) aki [ten, co tu był: az, aki itt
volt]; (każdy helyett) minden; éppen az, ami;
csak az, ami; amelyik, amilyen; az, amelyik;
azt, amit; hogy mi; amikor, ahányszor; ami
azt illeti
co? – mi?, micsoda?; mit? micsodát?; miért?,
minek?; mi célból?; mennyi?, mennyiért?,
mennyibe?; mi!?; milyen?
co będzie, to będzie – lesz, ami lesz
co będzie? – mi lesz?
-
Wersja 01 01 2017.
co by pan poradził (pani poradziła) – mit
tanácsol?
co było, a nie jest nie pisze się w rejestr – (közm)
ami hol volt, hol nem volt, azt nem vesszük
fel a jegyzékbe; volt-nincs; felejtsük el ami
történt;
co chce pan przez to powiedzieć? – mit akar ezzel
mondani?
co chce pan/pani robić? – mit akar csinálni?
co chwila; co chwilę [w bardzo krótkich
odstępach czasu; raz po raz, co chwila] –
minden pillanatban; minden percben;
minduntalan; percenként
co ci do tego! – mi közöd hozzá!
co ci jest? – mi bajod? mi a bajod?, mi van veled?
co ci lekarz poradził? – mit tanácsolt neked az
orvos?
co ci się marzy? – mit képzelődől?
co ci się stało?: ugyan mi lelt?
co ci strzeliło do głowy? – mi ütött beléd?
co ci się śniło? – mit álmodtál?
co ci się żywnie podoba – ami csak tetszik neked,
amit akarsz
co ci tak pilno? – minek v. hová sietsz annyira?
co ci tak spieszno? – miért sietsz annyira?, miért
olyan sietős neked?
co cię tu sprowadza? – hát téged mi szél hozott
ide?
co cię ugryzło? – ki bántott? mi bajod? miért
lógatod az orrod?
co cię opanowało? – átv. mi jött rád?; mi lelt
téged?; mi a bajod?
co czwarty – minden negyedik
co czwartek – csütörtökönként, minden
csütörtökön
co dają dziś w teatrze? – mit adnak v. mit
játszanak ma a színházban?
co dla ciebie? – [mit neked] mit kérsz?
co dla pana? Co dla pani? – mit (adhatok,
hozhatok) az úrnak (hölgynek)?
co dla panów? – mit kérnek?, mit kérnek az urak?
co dla państwa? – mit (hozhatok, adhatok)
önöknek?
co dla picia?, co na deser?
– innivalót?,
desszertnek?
co dnia – mindennap
co do + B. – ami … -t illeti, ami … -ra/-re
vonatkozik…
co do charakteru dziecka… - ami a gyerek
jellemét illeti
co do diabła! – mi az ördög!
co do grosza – az utolsó fillérig
co do jednego; co do nogi – egytől egyig, mind
egy szálig
897
co do joty – teljesen, teljes egészében, szóról-szóra,
a legapróbb részletekig, az utolsó cseppig,
mind egy szálig; töviről hegyire
co do krzty wszystko zużył – az utolsó cseppig
mindent elfogyasztott
co do mnie – ami engem illet; részemről; a magam
részéről; ami tőlem telik
co do pogody... – ami az időjárást illeti, …
co do słowa – szó szerint, szóról szóra
co do tego – ami erre vonatkozik; ami ezt illeti
co do tego, umówiliśmy się v. porozumieliśmy się
v. dogadaliśmy się – ebben megegyeztünk
co do tej sprawy – ami ezt az ügyet illeti
co do wyboru – választható
co dobrego? – mi (az) újság; mi jót tudsz?, mi jót
hallottál?
co drudi dzień – másnaponként v. másodnaponként
co dwa lata – kétévente; kétévenként
co dwa miesiące – kéthavonként; kéthavonta
co dwa tygodnie – kéthetenként; kéthetente
co dwie godziny – kétóránként
co dzień – mindennap, naponta, naponként
co dzień brzydnie – napról-napra csúnyább
co dzień o jednej godzinie – mindennap v. naponta
ugyanabban az órában
co dziesięć lat – tízévenként
co dziś grają w kinach (w operze, w teatrach)? –
mit játszanak ma a mozikban (operában,
színházakban)?
co dziś jest tanie? – ma mi olcsó?
co dziś jest w programie radiowym? – milyen
műsor van ma a rádióban?
co dziwne – ami még furcsább
co głowa, to rozum! – (átv.) jó fejben van is ész!;
ahány fej, annyi gondolat; mindenkinek
megvan a maga esze v. véleménye
co go boli? – mije fáj?
co godzinę – óránként
co gorsza – ami még rosszabb
co grają? – mit játszanak?
co grają dziś w teatrze? – mit játszanak v. adnak
ma a színházban?
co grają w operze? – mit játszanak az operában?
co idzie w teatrze? – mi megy a színházban?, mit
játszanak v. adnak a színházban?
co innego – más; másvalami
co ja mogę na to poradzić? – tehetek én róla?
co ja na to? – mit szólok hozzá?
co ja na to poradzę? – hát tehetek én róla?
co ja pocznę z nim? – mitévő legyek vele? mit
kezdjek vele?
co ja wycierpiałem! – mennyit szenvedtem!
co jakiś czas – bizonyos időnként
-
Wersja 01 01 2017.
co jakiś czas odbywać posiedzenia a. sesje –
bizonyos időnként ülést tartani v. ülésezni
co jeden głupi zepsuje tego tysiąc mądrych ni
naprawi – (közm.) [amit egy buta elront,
ezer okos se hozza helyre] egy rohadt alma
százat is elront
co jest dzisiaj na kolację? – mi lesz ma vacsorára?
co jest dzisiaj w telewizji? – mit adnak v. mi megy
ma a tévében?
co jest na stołe? – mi van az asztalon?
co jest na wystawie – vmi a kirakatban van
co jest państwa specjalnością? – mi az önök
specialitása?
co jest tam, gdzie jest szafa? – mi van ott, ahol a
szekrény?
co jest w tej walizce? – mi van ebben a
bőröndben?
co jest zadane z węgierskiego? – mi van feladva
magyarból?
(co) komu czym pachnie – megérezni vkin v.
kiérezni vkiből vmit; szimatolni v.
megszimatolni vmiben vmit
co komu odzywa się w pamięci – feléled v.
feltámad vkiben vminek az emléke
co komu prychodzi na pamięć – eszébe jut vkinek
vmi; gondol vki vmire
co komu przyjdzi do głowy – kinek mi jut az
eszébe
co komu z tego przyszło – kinek mi haszna van
belőle
co kraj, to obyczaj – [ahány ország, annyi szokás]
ahány ház, annyi szokás
co krok – lépten-nyomon
co krok przystaje – meg-megáll, minden lépésre
megáll
co krok, to klapie na ziemię – minden lépésnél v.
lépten-nyomon a földre rogy
co kto lubi – ki mit szeret
co lepsze – sőt mi több
co ludzie o tym powiedzą? – mit szól erre majd a
világ? mit szólnak ehhez az emberek?
co łaska – tetszés szerint, kedve szerint
co ma jedno do drugiego? – mi köze az egyiknek
a másikhoz?
co ma na sobie on? – mi van rajta?
co mają państwo dziś na obiad? – mit tud hozni
ebédre?
co ma piernik do wiatraka? – (közm.) hogy kerül
a csizma az asztalra?
co ma wisieć, nie utonie – [aminek lógni kell, nem
fullad vízbe] akire kötél vár, az nem fog
vízbe fulladni; sorsát senki sem kerüli el;
mindenkit elér végzete; ami késik, nem
múlik
co mam robić? – mitévő legyek?; mit csináljak?
co mam teraz zrobić? – mit csináljak most?
898
co mam z tym uczynić?; co mam z tym zrobić a.
poczynąć? – mihez kezdjek vele? mihez
fogjak ezzel? mit csináljak? mit műveljek
ezzel?
co mamy zrobić? – mi a teendő?; mit kell
tennünk?; mit csináljunk?
co masz? – mid van?
co masz jeszcze do roboty? – mi munkád van
még?
co masz na kolację? – mid van vacsorára?
co masz przeciwko mnie? – mit vétettem ellened?
co matka, to matka – az anya mégiscsak anya
co mi do tego! – mi közöm hozzá!
co mi do tego? – mi közöm hozzá?
co mi po tym! – mi hasznom van ebből! mi közöm
hozzá? mi hasznom belőle? mire jó ez
nekem?
co mi tam! – mi közöm hozzá!, mi az nekem!
bánom is én, mi közöm hozzá?
co mi tam? – mi közöm hozzá?
co mi z tego – mit érek vele?
co miesiąc – (miesięcznie) havonta, havonként
co miesiąc, miesięcznie – hónaponként
co minuta odchodzi pociąg – percenként indul egy
vonat
co minutę – percenként
co mnie dziś, tobie jutro – ma nekem, holnap
neked
co mogę mieć? – mim lehet?
co mogę robić? – mit tudok csinálni?
co możemy jeszcze dostać? – mit kaphatunk még?
co możemy dostać na śniadanie? – mit
kaphatnánk reggelire?
co możesz dzisiaj zrobić nie odkładaj do jutra;
nie odkładaj do jutra tego, co masz zrobić
dziś – átv. amit ma megtehetsz, ne halaszd
holnapra ["Nigdy nie odkładaj na jutro
czegoś, co możesz zrobić dzisiaj." Benjamin Franklin]
co można robić w domu? – mit lehet csinálni
otthon?
co można robić w domu, jeśli pada deszcz? – mit
lehet csinálni otthon, ha esik az eső?
co mówicie, czego nie macie? – mit mondotok,
mitek nincs?
co mówisz? – mit mondasz? mit beszélsz?
co mówisz? – mit mondasz?
co na sercu, to na języku – ami a szívén, az a
nyelvén
co na sercu u trzetwego, to na języku u pijanego
– borban az igazság; az az igazság, amit a
józan gondol, részeg pedig csahol v. papol
co na to ludzie powiedzą – mit szólnak majd ehhez
az emberek?
-
Wersja 01 01 2017.
co nadto, to niezdrowo – (közm.) [ami túlzás, az
egészségtelen] sok a jóból is megárt
co nagle, to po diabłe – [ami gyors, az ördögnek
való; ami hirtelen történik, fenét sem ér]
hamar munka sose jó; hirtelen munka
sohasem volt jó
co najgorsze – sőt mi több; s ami még rosszabb
co najmniej – legalább, az a legkevesebb
co najśmieszniejsze – ami a legnevetségesebb
co najważniejsza – ami a legfontosabb
co najwyżej [nie więcej niż, mniej lub tyle samo]
– legfeljebb; maximum
co, nie ma ich w domu? – mi az, hogy nincsenek
itthon?
co niedziela a. co niedzielę – minden vasárnap;
vasárnapontként
co niemiara [bardzo dużo, bez ograniczeń] – vég
nélkül; se vége se hossza; megmérhetetlen
co nie, to nie – ha nem, hát nem
co nowego? – mi újság?
co nowego u ciebie? – mi újság (nálad) ?
co nowego u pana? – mi újság (önnél)?
co nowego u was w domu? – mi újság nálatok
otthon?
co nowego słychać? – mi újság?
co parę minut – néhány percenként; egy-két
percenként
co pary piersiach – gyorsan, sebbel-lobbal,
lóhalálában; telitüdővel
co pewien czas – bizonyos időközökben, bizonyos
időközönként; minden egyes alkalommal
co pijesz? – mit iszol?
co o tym myślicie? – mi a véleményetek erről?
co o tym sądzisz? – mit gondolsz v. mi a
véleményed erről?
co obywatel studiuje? – mit tanul v. végez v.
hallgat (az egyetemen)? milyen szakos ön?
co on/ona/ono ma? – mije van?
co on ma w ręku? – mi van a kezében?
co on mówi, to nie ważne – ami ő mond, az nem
fontos
co on na to? – és ő mit szól ehhez?
co on sobie myśli! – mit képzel!
co on studiuje? – mit tanul ő?
co on wyplata! – (átv.) mit fecseg ez össze-vissza!
co on wyprawie? – mit nem csinál ő?
co on wyrabia! – mit nem csinál!
co ona teraz sprząta? – mit takarít most ő?
co on studiuje? – Mit tanul ő?
co one są warte? – mennyit érnek?
co oznacza – azaz; ami annyit jelent
co oznacza to słowo? – mit jelent ez a szó?
co pan poleca? – mit ajánl?
899
co pan powiedział? (co pani powiedziała?) – mit
mondott?
co pan (pani) chce przez to powiedzieć? – mit
akar ezzel mondani?
co pan (pani) dolega? – mi a panasza?
co pan (pani) ma? – mije van?
co pan ma na myśli? – mire gondol?
co pan mówi? – mit mond Ön? mit tetszett v. hogy
tetszik mondani?
co pan (pani) na to? – mi szól hozzá?
co pan (pani) robi po kolacji? – mit csinál vacsora
után?
co Pan/Pani sobie myśli? – hová gondol?
co pan (pani) sudiuje? – mit tanul?
co pan ma na myśli? – mire gondol?
co pan (ty) na to? – mit szól v. szólsz hozzá?
co pan (pani) o tym myśli? – mit szól hozzá?; mi a
véleménye erről?; mit gondol róla?
co Pan/Pani o tym sądzi? – mit szól hozzá?; ?; mi
a véleménye erről?; mit gondol róla?
co pan/pani pod tym rozumie? – mit ért ezen?
co pan (pani) zamawia? – mit rendel?
co pan/pani żąda za to? – mit kér érte?
co pan (pani) życzy sobie na deser? – milyen
édességet parancsol?, milyen desszertet kér?
co pana tu sprowadza? – mi járatban van?
co pana/panią boli? – mije fáj?
co pana/panią interesuje? – mi érdekli önt?
co panu/pani dolega? – mi baja magának?; mije
fáj?
co panu (pani) się śniło? – mit álmodott?
co planuje pan/pani na jutro? – mit tervez
holnapra?
co podać na zakąskę? – milyen előételt hozhatok?
co porabiasz? – mit csinálsz? hogy megy (a)
dolgod v. sorod?
co potem nastąpiło – ami ezután történt
co prawda – az igazat szólva; igaz ugyan
co prawda, to prawda – ami igaz, az igaz
co prędzej – minél gyorsabban
co produkuje ta fabryka? – mit gyárt ez a gyár?
co przez to ruzumiesz? – mit értesz ezen? mit
akarsz ezzel mondani
co przynieść do picia? – milyen italt hozhatok?
co robicie w domu? – mit csináltok otthon?
co robi on? – mit csinál?
co robić – mit csinálni? mi a teendő? mit tegyünk?
co robisz codzennie? – mit csinálsz naponta?
co robisz na wiosnę (w lecie, w jesieni, w
ziemie)? – mit csinálsz tavasszal (nyáron,
ősszel, télen)?
co robisz, kiedy jest brzydka pogoda? – Mit
csinálsz, amikor csúnya idő van?
-
Wersja 01 01 2017.
co robisz, kiedy jest ładna pogoda? – Mit
csinálsz, amikor szép az idő?
co robisz teraz? – mit csinálsz most?
co rok – minden évben, évente, évenként
co rok, to prorok – (közm.) [minden évben egy jós]
minden évben egy gyermek
co roku – évente, minden évben
co rusz, to kłamstwo – bárhová nyúlsz, mindenütt
haugság
co rychlej – amilyen gyorsan csak lehet
co sekunda – minden pillanatban
co się dzieje na ulicy – vmi történik az utcán
co się dzieje w ulicy – vmi történik az utcában
co się mnie tyczy – ami engem illet
co się odwlecze to nie uciecze – (közm.) ami késik,
nem múlik
co się stało? – mi történt?, mi baja?
co się stało, już się nie ostanie – ami megtörtént,
azt nem lehet visszacsinálni
co się stało, już się nie ostatnię – ami megtörtént,
azt már nem lehet meg nem történtté tenni;
ami történt, megtörtént
co się stało z tobą? – mi történt veled?
co się tam działo, trudno opisać – nehéz leírni,
ami ott történt; hogy ott mi történt, azt nehéz
leírni
co się tu dzieje? – mi történik itt?
co się tu święci? - (közb.) mi történik itt? [który
rozumie co się tu święci?: ki érti, hogy mi
történik itt?]
co się tu wyprawie? – mi történik itt?
co się tyczy – ami azt illeti
co się tyczy czegoś – ami vmire vonatkozik
co się tyczy (kogo/czego) – (vkit/vmit) illetően;
(vkire/vmire) vonatkozólag v. vonatkozóan
co się tyczy tego – ezt illetően
co się u mnie nie robi, to moja rzecz – ami nálam
történik, az az én dolgom
co się z tego wywiaże? – mi lesz ebből?
co się z tobą dzieje? – hogy vagy?, mit csinálsz?,
mi van veled?
co się z tobą / panem / panią działo – mi történt
veled / magával / önnel?
co się z tobą / panem / panią stało – mi történt
veled / magával / önnel?
co się zdarzyło? – mi történt itt?
co się zmieści – amennyi csak ráfér v. belefér;
rengeteg sok
co się zowie – ahogy kell; ahogy illik
co sił – teljes erejéből
co słychać? – mi újság?; mit hallani?, mi
hallatszik?
900
co słychać nowego? Nic, wszystko po staremu –
mi újság? Semmi, minden a régi v. minden
megy a régi kerékvágásban
co słychać u Ciebie? – mi újság nálad?
co słychać w chacie? – mi újság odahaza?
co słychać w domu? – mi újság otthon?
co słychać? – mi újság?
co stosować z dobrym skutkiem – jó eredménnyel
akalmazni vmit
co studiujesz? – mit tanulsz?, milyen szakra jársz
az egyetemen?
co smakuje, to kosztuje – (közm.) ami ízlik, annak
ára is van
co ta książka tu robi? – mit keres itt v. hogy kerül
ide ez a könyv?
co takiego? – micsoda? hogyan? hogyhogy?; na?
co takiego! – micsoda!
co tam jest napisane? – mi van ott kiírva?
co tam jest? – mi van ott?
co tam teraz gra? – mi szól most ott?
co tchu – lélekszakadva
co teraz czytasz? – mit olvasol most?
co teraz jest w telewizji? – mi megy most a
tévében?
co teraz robisz? – mit csinálsz most?
co teraz piszesz? – mit írsz most?
co to? – mi ez?, mi az?
co to jest? – mi ez?, mi az?, mi van?
co to jest książka? – miféle könyv ez?
co to ma znaczyć? – mit jelentsen ez?
co to mi pomoże? – mi hasznom belőle? mit segít
ez itt rajtam?
co to mnie obchodzi! – törődöm én vele!
co to takiego! – még ilyet!
co to za? – miféle?, mifajta?, micsoda?
co to za budynek? – mi ez az épület?
co to za człowiek? – ez milyen ember?
co to za hałas? – micsoda lárma ez?
co to za jeden? – ki ez?, hát ez meg kicsoda?, ez
kicsoda?, miféle ember ez?
co to za jegomość? – ki az az ember?
co to za książka? – miféle könyv ez?
co to za pech! – micsoda pech!
co to za stacja? – milyen állomás ez?
co to znaczy? – mit jelent ez?
co trzeba kupić? – mit kell vásárolni (venni)?
co trzeci dzień – minden harmadik nap,
háromnaponként
co tu jest? – mi van itt?
co tu łzy pomogą? – mit érünk itt el a könnyekkel?
co tu mówić! – kár a szóért!
co tu po mnie? – (ugyan) mit számítok én? mi
haszna, hogy én itt vagyok?
-
Wersja 01 01 2017.
co tu począć – mihez lehet itt kezdeni?, mit lehet itt
tenni v. csinálni?, mihez kezdjünk (itt)?
co tu robisz? – mit csinálsz itt?
co tu się dzieje? – mi folyik itt?
co tu słońca! – mennyi napfény van itt!
co tu u was za porządki! – milyen szokásaitok
vannak
co tu ukrywać (nie ma co ukrywać, że…) – mi
tagadás…
co ty lubisz? – mit szeretsz?
co ty mi tam bajesz? – mit fecsegsz v. hazudozol
nekem?
co ty na to? – mit szólsz hozzá?
co ty na to powiesz? – mit szólsz hozzá?
Co ty! Nie gadaj! – Na, ne mondd!
co ty opowiadasz! – (közb.) ugyan, mit fecsegsz!
co ty robisz? – mit csinálsz?
co ty się tak wcześnie zerwałeś – miért keltél
olyan korán?
co ty sobie wyobrażasz?; co ty sobie myślisz? –
mit képzelsz?
 Co ty sobie myślisz że kim ty tu jesteś? –
mit képzelsz, hogy honnan kerültél te ide?
co ty wygadujesz! – ugyan, mit fecsegsz!
co ty za herezje opowiadasz! – milyen furcsa
dolgokat mesélsz!, micsoda téávtanokat
hirdetsz!
co ty za historie wyprawiasz?! – te is miket
művelsz?
co tydzień – hetente, minden héten, hetenként
co u biers – mi az ördög?
co u ciebie? – és nálad? (mi újság nálad?)
co u diasek?! – mi a csuda?!, mi a fene?!
co u Kata! – mi az ördög!
co u licha – a fene egye meg! az ördögbe! a
csodába!
co u pieruna? – mi a ménkő?! az ördögbe is!
co w mojej mocy – ami tőlem telik; ami az
erőmből futja
co w myśli, to i na języku – [amit gondol, az van a
nyelvén is] ami a szívén, az a nyelvén
co w tym się kryje – mi rejlik ebben?
co wam dolega? – mi bajuk maguknak?; mijük fáj?
901
co warto zwiedzić – mit érdemes megnézni?
co widać z twojego okna? – mit látni az
ablakodból?
co wieczór – minden este, esténként
co wiem, to wiem – tudom, amit tudok
co więcej – sőt, mi több; sőt ezen felül; hát még; és
aztán; mit még; s mi több
co wisi na ścanie? – mi lóg a falon?
co wtorek – minden kedden; keddenként
co wolno wojewodzie to nie tobie smrodzie –
(közm.) (amit szabad a vajdának, az tilos
neked, te büdös) amit szabad Jupiternek, nem
szabad az ökörnek
co wynosi sumę taksą – ami ilyen összegre rúg;
aminek összege; ami összeg szerint
co wziął, to wziął – amit elvett, azt elvette
co z nim? – mi van vele?
co z nim będzie? – mi lesz vele?
co z oczu, to i z myśli – (közm.) kinek mi szívében,
kitetszik a szeméből, mit forgat a fejében
co z tego wyniknie? – mi lesz ebből? mi lesz ennek
a következménye?
co z tym fantem robić? – mit lehet itt tenni?
co za? – miféle? micsoda?
co za babka! – micsoda nő!
co za bieda! – micsoda nyomor!
co za błoto! – milyen sár van!
co za chamstwo / świństwo / łajdactwo! –
micsoda szemétség / disznóság / aljasság!
co za cholerna a. pieprzona a. zasrana pogoda! –
micsoda szar v. pocsék idő!
co za cud – mily csodálatos (dolog)!, mily csoda!,
mi a csuda!
co za cudowna melodia! – milyen csudálatos
dallam!
co za doskonaly głos! – micsoda nagyszerű hang!
co za dużo, to nie zdrowo [należy zachować
umiar we wszystkim; nie zawsze im
więcej, tym lepiej] – a jóból is megárt a sok
co za egzemplarz! – ezt a csudabogarat!, micsoda
figura v. alak!
co za facet! – micsoda alak v. fickó!
co za głupstwa pleciesz – micsoda ostobaságokat
fecsegsz (itt össze)
co za hańba! – micsoda v. mekkora szégyen!
co za ja? – ki az az én? mi az, hogy én?
co za jeden? – kicsoda? miféle (alak)?
co za mina! – micsoda arc!
co za niespodzianka! – micsoda meglepetés!
co za ogrom! – micsoda óriás!
co za pogoda! – micsoda idő!
co za poufałość! – micsoda bizalmaskodás!
co za ptaszek – micsoda alak; micsoda jómadár
co za pytanie! – micsoda kérdés!
-
Wersja 01 01 2017.
co za radość, że widzę pana (panią) znowu mennyire örülök, hogy újra találkoztunk
co za rozkosz! – mily gyönyör!
co za skandal! – skandalum!, micsoda botrány!
co za splendor na nas spływa – micsoda pompa v.
megtiszteltetés árad ki ránk
co za szkoda! – jaj de kár!
co za szczęście! – micsoda szerencse!
co za wino! klęknąć narody! – micsoda bor! térdet
kell hajtani v. le a kalappal!
co zacz? kto zacz? – ki ő? kicsoda ő?
co zamówimy? – mit kérünk?
co zarobi, wszystko pcha w synka – egész
keresetét (a) fiára költi
co zaszkodziło, to nauczyło – [ami ártott, az
tanított] saját kárán tanul az ember; jó lecke
volt; minden kár haszonnal jár
co zaszło między wami? – mi történt köztetek?
co zawsze – az, ami mindig; ismét az, ami mindig
co znaczy słowo?, co znaczy to słowo? – mit
jelent ez a szó…?
co znaczy ten wyraz? – mit jelent ez a szó v. ez a
kifejezés
co znajduje się w tym gmachu? – mi van ebben az
épületben?
co zanadto, to nie zdrowo – a jóból is megárt a sok
co znowu! – mi az megint!?
co żywo – amilyen gyorsan csak lehet; olyan
gyorsan, ahogy csak lehet
co [że] – [Słowniczek języka śląskiego] hogy
c. o. (co oznacza) – azaz, ami annyit jelent
c.o. CO [centralne ogrzewanie] – központifűtés v.
központi fűtés
Coated denim – Coated denim; felülkezelt denim
Coactio non est imputabilis [przymusu nie
zalicza się do zwinienia] – (lat.) Coactio
non est imputabilis; kényszer nem
számítható be [nem számítható be a
cselekmény a tettesnek, ha szabad akarata
nem volt]
902
Coactus tamen voluit [1. zmuszony mimo to
chciał; 2. wprawdzie zmuszony, ale jednak
wyraziłem wolę. Chodzi tu o przymus
psychiczny (groźbę), pod wpływem
którego zostało złożone oświadczenie woli
i dokonana czynność prawna.] – (lat.)
„Coactus tamen volui”– „Kényszerítettek,
mégis én akartam”
Coauctor delicti [współsprawca przestępstwa] –
(lat.) Coauctor delicti; bűnszerző társ
COBOL (Cobol
Common Business Oriented
Language) [1. język programowania
stworzony z głównym przeznaczeniem do
prac programistycznych w dziedzinach
ekonomii i biznesu. COBOL jest jednym z
najpopularniejszych
i
najczęściej
używanym językiem programowania na
świecie. Według szacunków Gartner
Group z 1997 istniało wówczas ok. 240
miliardów linii kodu napisanego w
COBOL-u,
ok.
90%
światowych
transakcji
finansowych
jest
przetwarzanych przez programy napisane
w COBOL-u 2. Język programowania
wysokiego poziomu. Został on stworzony z
głównym przeznaczeniem do prac
programistycznych
w
dziedzinach
ekonomii i biznesu. COBOL został
zapoczątkowany w 1959 roku na
spotkaniu w Pentagonie zorganizowanym
przez
Charlesa
Phillipsa
z
amerykańskiego departamentu obrony.] –
– COBOL (úgynevezett "magas szintű"
programozási nyelv, a COmmon Business
Oriented Language elnevezés rövidítése)
(közös üzletorientált nyelv kereskedelmi
problémákhoz) [1. egy régi, jól bevált
programnyelv, melyet a gazdasági életben
való alkalmazásra fejlesztettek ki. A Cobol
Developernek ezen a nyelven kell különböző
informatikai fejlesztéseket végrehajtania. A
jelenleg működő gazdasági szoftverek nagy
része Cobol nyelven lett kifejlesztve. 2.
Harmadik generációs programozási nyelv.
Bár általános célú, mégis FORTRAN és a
PL/I mellett elsősorban az üzleti, pénzügyi
élet rendszereiben használatos. Megjelentek
benne a strukturált programozás bizonyos
vezérlő szerkezetei is. A nyelv tervezésénél
kísérletet tettek a hordozhatóság, a
portabilitás megteremtésére. 1959-ben
deklarálták, első változata a COBOL 60 volt.
Magyarországon kb. 35 éve használják.]
cockać (cocka) się [1. obchodzić się z kimś
delikatnie; 2. poświęcać zbyt wiele czasu
na wykonywanie jakiejś czynności] –
vacakolni
cocker-spaniel
[wym.
koker
spaniel]
[najmniejszy ze spanieli, zwykle o
-
Wersja 01 01 2017.
złocistorudej sierści]
(legkisebb spaniel fajta)
–
cocker-spaniel
cocker-spaniel
coctail party [wym. koktajl party] [popołudniowe
przyjęcie
towarzyskie,
na
którym
podawane są napoje alkoholowe] – (ang.)
coctail party, koktélparty
coach [1. środ. trener, zwłaszcza drużyny
piłkarskiej; 2. środ. nadwozie samochodu
osobowego] – (ang.) coach; hintó, kocsim
vasúti személykocsi, távolsági autóbusz
coby [żeby, aby] – [Słowniczek języka śląskiego]
hogy; ha, hogyha, bárha; azért hogy
cobyś robił na jego miejscu? – mit tennél az ő
helyében?
coca-cola
[wym.
koka
kola]
[słodki,
bezalkoholowy napój gazowany z kofeiną] –
(indián+afrikai) coca-cola; a kókacserje és a
kóladió kivonatait tartalmazó üdítő ital
coccus [zob. Ziarenkowce (coccus, l. mn. cocci) –
komórki bakteryjne mające kulisty
kształt. W niektórych stadiach życiowych,
np. pod postacią spor, bakterie mogą
przybierać inny kształt niż formy
wegetatywne.] – (gör.) coccus; gömb alakú
baktérium
COCOM,
Coordinating Committee for
Export
to
Communist
Areas
[funkcjonujący w czasach zimnej wojny
(od 1949) Komitet Koordynacyjny
Wielostronnej Kontroli Eksportu (ang.
Coordinating Committee for Multilateral
Export Controls) - skupiał 17 państw
zachodnich (USA, Japonię, Australię i
kraje
zachodnioeuropejskie),
dysponentów
najbardziej
zaawansowanych technologii. Formalnie
rozwiązany w 1995. Komitet ten miał za
zadanie nie dopuścić do uzyskania przez
którykolwiek z krajów tzw. bloku
wschodniego ("demoludów") i za ich
pośrednictwem Związkowi Radzieckiemu
najnowocześniejszych
towarów
i
technologii
tzw.
"podwójnego
zastosowania", tzn. mogących obok
normalnych
zastosowań
cywilnych
posłużyć
np.
rozwojowi
techniki
wojskowej
skierowanemu
przeciw
państwom zachodnim.] – 1. COCOM,
Coordinating Committee for Export to
903
Communist Areas, 2. COCOM Coordinating
Committee for Multilateral Export Controls
(Multilaterális
Export-Ellenőrzési
Koordináló Bizottság); a fejlett elektronikus
technológia szocialista országokba kivitelét
korlátozó bizottság (A COCOM-nak 17
tagországa volt: Ausztrália, Belgium, Dánia,
az Egyesült Királyság, Franciaország,
Görögország, Hollandia, Japán, Kanada,
Luxemburg,
a
Német
Szövetségi
Köztársaság,
Norvégia,
Olaszország,
Portugália, Spanyolország, Törökország és
az USA.) [COCOM-lista egy, a keleti blokk
országait sújtó, multilaterális kereskedelmi
embargó volt. A lista az embargót koordináló
1947-ben alapított bizottság, a Coordinating
Committee for Multilateral Export Controls
első két szavának rövidítéséből kapta nevét.
A COCOM-lista egy csúcstechnológiai
termékeket tartalmazó feketelista volt. A
listán szereplõ termékeket tilos volt az
embargó alatt álló országokba (KGST, Kína)
exportálni, hogy azok így egyre inkább
lemaradjanak a fegyverkezési versenyben. A
COCOM-listát
ezért
a hidegháborús
gazdasági hadviselés egyik formájának is
lehet tekinteni.]
coctio, coctura (łac.) – (lat.) coctio, coctura; főzet
coda (zob. koda) – (ol.) coda [fark]; (zene) befejező
függelék
CODASYL {f.} (skrót od Conference on Data
Systems Languages) [Konferencja na
temat Języków Systemów Danych {f.}
[komp.] [zł.]; przemysłowe konsorcjum IT
założone w 1959 stworzone do kierowania
rozwojem języka programowania, który
mógłby być użyty na wielu komputerach.
Pierwsze spotkanie miało miejsce 28 maja
1959 roku. Grupa została rozwiązana w
roku 1987 choć część jej podgrup
funkcjonowała jeszcze przez kilka
następnych
lat.
Efektem działania
konsorcjum
było
m.in.
powstanie
COBOL'a oraz specyfikacji sieciowego
modelu danych.] – CODASYL COnference
on DAta SYstems Languages (adatrendszernyelvek konferenciája / zervezete)
CodePink: Women for Peace [zainicjowany
przez kobiety, oddolny ruch na rzecz
pokoju i sprawiedliwości społecznej,
którego celem jest doprowadzenie do
zmian poprzez twórcze, pozytywne i
pokojowe protesty] – CodePink Women for
Peace (Rózsaszín kód -Nők a Békéért)
codec {rzecz.} [1. kodek {m.} [komp.]; 2.
program kompresująco-dekompresujący
{m.} [komp.] [zł.]] – CODEC (Coder
DECoder, be és kikódoló szoftver általában
tömörített média állományokhoz) [A
számítógépek egy idő óta a háztartások
-
Wersja 01 01 2017.
szerves részeivé váltak - zenét hallgatunk,
filmet nézünk rajtuk. Hogy mindez
megvalósuljon, szükség volt arra, hogy olyan
algoritmusokat
fejlesszenek
ki
a
programozók, melyek ezeket a viszonylag
nagy erőforrást igénylő feladatokat a lehető
legoptimálisabban végzik el. A CODEC-ok
végül is olyan programok, amelyek ezeket az
algoritmusokat tartalmazzák. A gond ott van,
hogy nagyon-nagyon sokféle megoldás
született - például az audioanyagok
számítógépes tárolására és lejátszására
(MP2, MP3, OGG stb.). Nem is beszélve a
videofájl-formátumokról... Ahhoz, hogy a
kiválasztott videoformátumot le tudjuk
játszani a számítógépen (jó példa erre pl. a
DivX), szükségünk van a hozzá illeszkedő
CODEC-telepítésére. Jó tudni, hogy vannak
olyan CODEC-gyűjtemények, melyeket ha
feltelepítünk a számítógépünkre, akkor a
legtöbb és legismeretebb video- és
hangfájllal biztosan nem lesz problémánk.]
Codex (zob. zbiór praw; kodeks) – kódex,
joggyűjtemény, törvénytár
codziennie – naponta, mindennap [codzennie uczę
się języka polskiego. Wstaję wcześnie
rano. Myję się, ubieram. Jem śniadanie.
Idę na do pracy. W południe jem obiad,
piję wodę. Po południu chodzę do domu.
Wieczorem jem kolację, a potem piszę,
oglądam TV, słucham radia, czytam.
Jestem zmęczony. Chodzę spać póżno. W
nocy śpię dobrze. - naponta lengyel nyelvet
tanulom.
Kora
reggel
felkelek.
Megmosakszom, felöltözöm. Megeszem a
reggelit. Megyek a munkába. Délben
ebédelek, vizet iszom. Délután hazamegyek.
Este megeszem a vacsorát, utána meg írok,
tévét nézek, rádiót hallgatok, olvasok. Fáradt
vagyok. Későn megyek aludni. Éjjel jól
alszom.]
codziennie chodzę z psem na spacer – naponta
megyek a kutyával sétálni
codziennie robię zadania po kolacji – mindennap
csinálom a feladatot vacsora után
codzennie uczymy się języka polskiego – naponta
tanuljuk a lengyel nyelvet
codzienność
–
hétköznapiság,
szürkeség,
mindennapiság
codzienny, -a, -e [1. zdarzający się co dzień lub
używany każdego dnia; 2. zwyczajny, taki,
jak każdego dnia] – napi, mindennapi,
mindennapos; megszokott
codzień – mindennap
Coelum et terra transibunt, verba autem mea
non praeteribunt; Niebo i ziemie
przeminą, ale słowa moje nie przeminą.
[Słowa
Chrystusa.
Ewangelia
św.
Mateusza] – Coelum et terra transibunt,
904
verba autem mea non praeteribunt [cőlum…
transzibunt… préteribunt] – ‘Ég és föld
elmúlnak, de az én igéim el nem múlnak’.
[Szállóige a latin Bibliából (Mt 24,35); Jézus
szavai apostolaihoz az utolsó ítéletről.]
Coena domini [Wieczorem rozpoczyna się
Triduum paschalne, w czasie którego
wspólnota chrześcijańska przeżywa na
nowo podczas Mszy św. in Coena Domini
wydarzenia Ostatniej Wieczerzy] – (lat.)
Coena domini; az úrvacsora, úrvacsorája
(Wieczerza Pańska, eucharisztia)
coeur (serca) – (fr.) coeur [szív]; a francia kártyán
lévő piros szívekről [Sacré Cœur de Jésus:
Najświętszego Serca Jezusa – Jézus Szíve]
cofać (cofa) (zob. cofnąć) – tolatni, hátrálni,
visszavonni; visszaszívni; vonni, megvonni
(cofnąć)
cofać (cofa) się (zob. cofnąć się) – visszavonulni,
hátrálni,
meghátrálni;
visszahúzódni,
visszakozni, visszariadni; visszamennmi,
visszalépni
cofać się (przed kim/czym) – meghátrálni (vki/vmi
előtt);
visszakozni;
visszamenni;
visszavonulni
cofać się w nieładzie – rendezetlenül visszavonulni
cofać się w rozsypce – rendezetlenül
visszavonulni; szétszórtan visszavonulni
cofanie, cofnięcie – tolatás, hátramenet
cofanie zegara – az óra hátraigazítása
cofanie się – visszavonulás, hátrálás, meghátrálás,
visszalépés; eltérés
COFF (Common Object File Format) [format
plików wykonywalnych użyty w systemie
Unix System V Release 3, później
zaadaptowany do systemu Microsoft
Windows NT.] - COFF (betűszó az angol
Common Object File Format kifejezésből)
egy
fájlformátum
neve
a
számítástechnikában. Futtatható állományt,
(osztott) könyvtárat, tárgykódot tartalmazhat.
Sok Unix-szerű rendszer használja mind a
mai napig, sőt a Microsoft Windows PE
formátuma – amelyet legfőképp a DLL-ek
használnak – is ebben gyökerezik.
Napjainkban a legtöbb korszerű rendszeren
leváltotta az ELF.]
Coffea (Kawowiec) – Coffea; kávécserje
cofnąć (cofnie) — cofać [1. posunąć coś do tyłu
lub umieścić na dawnym miejscu;
2. wstrzymać lub odwołać coś] –
visszahúzni; visszavonni, vonni, megvonni;
visszavenni; vmit hátrál vmivel
cofnąć auto – hátrál az autóval
cofnąć kredyty – megvonni a hiteleket
cofnąć a. cofać polecenie – parancsot visszavonni,
érvényteleníteni
-
Wersja 01 01 2017.
cofnąć
postanowienie
–
megmásítja
az
elhatározását
cofnąć słowo – visszavonja a szavát v. kijelentését
v. ígéretét
cofnąć a. cofać zamówienie – lerendelni
cofnąć zaufanie wobec kogoś – bizalmat megvonni
vkitől
cofnąć (cofnie) się — cofać się [1. posunąć się do
tyłu lub wrócić na dawne miejsce;
2. zrezygnować z czegoś; 3. o procesach,
zjawiskach:
powrócić
do
swoich
poprzednich etapów] – visszakozni,
visszavonulni,
hátrálni,
meghátrálni,
visszahúzódni; visszalépni; visszariadni;
(nyilatkozatot) visszaszívni; visszavonni
cofnąć się myślą w odległe czasy – gondolatban a
távoli múltba révedez
cofnąć się myślą w przeszłość – gondolatban
felidézni a múltat; a múltban járni
cofnąć się w tył – hátrahőkölni
cofnąć się z przerażenia – visszahőkölni;
visszahökkenni
cofnięcie – visszavonás
cofnięcie (rotacja wsteczna, cofka) [jest to
zagranie w sportach precyzyjnych
prowadzące
do
zmiejszenia
ruchu
rotacyjnego kuli wprzód lub wręcz do jej
zatrzymania] – visszafelé pörgés
cofnięcie pieniędzy – pénz kivonása
cofnięcie przyrzeczenia – ígéret visszavonása
cofnięcie zlecenia – megbízás megvonása
cofnięcie się – meghátrálás, visszakozás;
visszahúzódás
cofnięty, -a, -e – elmaradott, visszamaradt
Cogitationis poenam nemo patitur [1. za myśli
kary nikt nie ponosi; 2. myśli nie
podlegają osądowi (nikt nie może być
karany za swoje myśli), sam zamiar nie
podlega karze; 3. nikt nie ponosi kary za
myślenie. Sam zamiar nie uzasadnia
pociągnięcia do odpowiedzialności] – (lat.)
Cogitationis
poenam
nemo
patitur;
Gondolataiért
senki
sem
büntethető;
(Ulpianus) = A gondolatokat nem lehet jogi
eljárással büntetni. Erkölcsileg, vagy
vallásilag lehet.
Cogitationum poenam nemo luit [nikt nie cierpiał
za karę myślenia] – Cogitationum poenam
nemo luit; senki nem bűnhődött szándéka
miatt
cogite intrare! (zmuszaj do wejścia) [Zresztą
niewłaściwie przenosząc interpretację
słów św. Augustyna wyjętych z Ewangelii
Łk 14,23 (Cogite intrare – zmuszaj do
wejścia) z donatystów na pogan.]– (lat)
cogite intrare; kényszerítsd bemenni
(Augustinus), vö. Lk 14,23: compelle intrare
905
Cogito ergo sum [Myślę, więc jestem (Kartezjusz)
Zdanie, które stanowi podstawę filozofii
Kartezjusza] – Cogito, ergo sum
[kogito…szum] – ‘Gondolkodom, tehát
vagyok’. [Descartes francia filozófus
Értekezés a módszerről című művében a
korábbi
filozófusok
minden állítását
kétségesnek találva új bölcseleti rendszert
dolgozott ki, amelynek alappontjává a fenti,
bizonyításra nem szoruló tételt tette meg:
‘Ha létemről gondolkodom, akkor bizonyos,
hogy létezem’.]
cognitio [poznanie ukrytych rzeczy] – (lat.)
cognitio; ismeret; valamely a biróság, vagy
más hatóság eldöntésének tárgyát képező
eset körülményeinek, tény- s jogkérdéseinek
vizsgálata [Extraordinaria C., a római jogban
valamely ügynek a törvénykezési rendtől
(ordo judiciorum) eltérőleg valamely felső
hatóság által közvetlenül történt eldöntése.]
-
Wersja 01 01 2017.
cokół kontynentalny (zob. blok kontynentalny) –
kontinentális alapzat v. talapzat
cokwartalna premia – negyedévenkénti prémium
cokwartalny, -a, -e [powtarzający się co kwartał]
– negyedévi, negyedévenkénti
cola [wym. kola], kola [zob. coca-cola] – cola
(kola); afrikai tropikus fák neve [a kóladió
alkaloidákat, koffeint, teobromint és vörös
festékanyagot tartalmaz]
Colitis (choroba) – (lat.) Colitis; vastagbélhurut
colitis ulcerosa [Wrzodziejące zapalenie jelita
grubego] – (lat.) colitis ulcerosa (másképpen
fekélyes vastagbélgyulladás, kolitisz)
College look (styl) – (ang.) College look [Lezser,
sportruházat jellegű öltözék, amely az
amerikai egyetemek öltözködési stílusát
idézi fel.]
Cognitio Dei – COGNITIO DEI; Isten ismerete
o Cognitio Dei experimentalis: nauka
Jana Hessena o religijnym poznaniu
Boga [poznanie Boga poprzez osobiste
doświadczenie]
o Cognitio Dei naturalis – Isten
megismerése az értelem segítségével
o Cognitio Dei supernaturalis – Isten
megismerése a kinyilatkoztatásból
cognosce te ipsum [poznaj samego siebie] –
cognosce te ipsum; ismerd meg önmagad
coitus [łac., wym. koitus] [med. kopulacja,
stosunek płciowy] – (lat.) coitus; (orv.)
közösülés
coitus interruptus, coitus reservatus [łac., med.
stosunek
płciowy
przerwany
(dla
uniknięcia zapłodnienia)] – (lat.) coitus
interruptus; megszakított közösülés; (lat)
coitus
reservatus;
magömlés
nélküli
szeretkezés
cokolwiek [I. 1. wszystko jedno co; 2. byle co;
3. niezależnie od okoliczności; II. w
pewnym stopniu, trochę] – egy kevés,
kevéssé; akármi, akármit; bármi, bármit;
(nieco) egy keveset, valami, valamit
cokolwiek bądź – bármi is legyen
cokołowy, -a, -e – alapzati, talpazati
cokół [1. podstawa rzeźby lub pomnika;
2. najniższa, zwykle wysunięta do przodu
część budowli, kolumny itp., stanowiąca
ich podstawę lub element dekoracyjny;
3. podmurówka
ogrodzenia;
4. zewnętrzna, metalowa część lampy
elektronowej lub żarówki zawierająca
końcówki elektrod] – alzat, alapzat,
talpazat, talapzat, szobortalapzat, kőalapzat;
oszlopláb
collegia pietatis [Rozkwit działalności Spenera
przypada na czasy jego pobytu w
Frankfurcie. W kazaniach domagał się
gorąco naprawy życia. Na życzenie
przyjaciół począł zwoływać osobne
zgromadzenia nabożne; (tzw. collegia
pietatis), najpierw na plebani, potem w
kościele.] – collegia pietatis; a pietizmus
mozgalmának
építő
célzatú
magánösszejövetelei; ájtatossági gyülekezet,
igy neveztettek a Spener által alapított
pietisták (protestáns vallási felekezet)
bizonyos napokon tartott gyülekezetei
colla parte (wym. kolla parte) = z głosem
solowym – (ol.) Colla parte = a fődallammal
v. a főszólammal [olasz zenei műszó. Ezzel
azt irják elő a zeneszerzők, hogy a kisérő
szólamok minden tekintetben, t. i. ami az
időmértéket,
előadást
stb.
illeti,
a
főszólamhoz alkalmazkodjanak.]
colloquia, inaczej termini generales lub Wieca.
[Sądy wiecowe judicia generalia (ob.
Wiec). Zwano je także „Wielkie Sądy”
(Vol. leg. II, f. 749) lub „Wielkie Roki”
(Vol. leg. II, f. 792). Były to sądy
apelacyjne od sądów ziemskich i
906
grodzkich, odbywane w każdej ziemi pod
przewodem wojewody lub kasztelana, na
które się zbierali wszyscy urzędnicy
ziemscy. Sądy te wiecowe przestały istnieć
po ustanowieniu Trybunału za Stefana
Batorego. (W. Dutkiewicz). Raz za
Zygmunta Augusta w r. 1563, Wieca
zastąpione były przez sądy nadzwyczajne
judicia nova nazwane.] – (hist.) colloquium
generale; gyűlés, naggyűlés, népgyűlés,
tanácskozás
Colloquium
charitativum,
rozmowa
przyjacielska [(łac. braterska rozmowa)
wspólny zjazd katolików, luteran i
kalwinistów, którego celem było uzyskanie
jedności wiary i pokoju religijnego.
Otwarcie Colloquium nastąpiło 28 sierpnia
1645 r. w Toruniu, a główne jego sesje
odbywały się w ratuszu.] – barátságos
beszélgetés
(colloquium
charitativum);
(hist.) ökumenikus egyházi nagygyűlés
(1645. augusztus 28.)
Colombia (Kolumbia) – Kolumbia
Colombina (zob. kolombina) – Colombina
(Arlecchinetta); az olasz népies komédia
egyik állandó alakja; eszes, ravasz, csalfa
teremtés (férfimása: Arlecchino)
colon [wym. kolon] [jednostka monetarna
Kostaryki i Salwadoru] – (lat.) colon;
vastagbél (jelito grube, kiszka gruba)
colonel [wym. kolonel], kolonel [stopień oficerski
w armii brytyjskiej i amerykańskiej; też:
oficer mający ten stopień] – (fr.) colonel 1.
(wosko) ezredes; 2. (nyomd.) egy hétpontos
betűnagyság (betűfajta)
colonnade [perystaza (peristaza, kolumnada)] –
(fr.) colonnade; oszlopsor, oszlopcsarnok,
oszlopos folyosó
color depth {rzecz.}; głębia koloru {f.} [komp.]
[zł.]] – (ang.) color depth (színmélység)
Colour blocking, colour-blocking – (ang.) Colour
blocking [1. Szó szerinti jelentése színeket
blokkokba csoportosítani. Akkor használják,
amikor
különböző
színfelületek
szembeállításáról van szó a markáns
színkontrasztok elérése érdekében. 2. a
színek
előcsalogatása.
a
különböző
színfoltok szembeállítása és markáns
kontrasztok létrehozása]
-
Wersja 01 01 2017.
Coloured denim – (ang.) Coloured denim
[Divatszínekre színezett denim, nem a
klasszikus kék.]
colsztok [1. niem. Zollstock; miara do mierzenia
długości; 2. reg. śl. metr (składany),
miarka, przymiar, calówka] – [Słowniczek
języka śląskiego] colostok
colt (zob. kolt) – colt ; önműködő pisztoly, revolver
(S. Colt amerikai feltaláló és gyáros nevéből)
columba – (lat.) columba, galamb (gołąb) [a
madarak
osztályának
galambalakúak
(Columbiformes) rendjébe tartozó osztálya a
galambfélék (Columbidae) családjába és a
Columbinae alcsaládba tartozó nem.]
A nembe az alábbi 36 faj tartozik:
 szirti galamb (Columba livia)
o házigalamb (Columba livia
domestica) – alfaj
 kék galamb (Columba oenas)
 madeirai babérgalamb (Columba trocaz)
 szürkefejű babérgalamb (Columba bollii)
 szürkefarkú babérgalamb (Columba junoniae)
 sziklagalamb (Columba rupestris)
 hógalamb (Columba leuconota)
 csíkosnyakú galamb (Columba guinea)
 fehérgyűrűs galamb (Columba albitorques)
 sárgaszemű galamb (Columba eversmanni)
 szomáli galamb (Columba oliviae)
 örvös galamb (Columba palumbus)
 kongói galamb (Columba unicincta)
 afrikai olajgalamb (Columba arquatrix)
 kameruni olajgalamb (Columba sjostedti)
 São Tomé-i olajgalamb (Columba thomensis)
 comoro-szigeteki olajgalamb (Columba





907












pollenii)
feketecsőrű olajgalamb (Columba hodgsonii)
fehérmellű galamb (Columba albinucha)
himalájai galamb (Columba pulchricollis)
nilgiri galamb (Columba elphinstonii)
ceyloni galamb (Columba torringtonii) vagy
(Columba torringtonii)
rézszínű galamb (Columba punicea)
ezüstgalamb (Columba argentina)
andamán-szigeteki galamb (Columba
palumboides)
japán galamb (Columba janthina)
bonin-szigeteki galamb (Columba versicolor) –
kihalt, 1890 körül
ryukyu-szigeteki galamb (Columba jouyi) –
kihalt, 1930
fémfényű galamb (Columba vitiensis)
fehérfejű galamb (Columba leucomela)
sárgalábú galamb (Columba pallidiceps)
keleti szivárványos-galamb (Columba
delegorguei)
nyugati szivárványos-galamb (Columba
iriditorques)
São Tomé-i szivárványos-galamb (Columba
malherbii)
afrikai citromgalamb (Columba larvata)
São Tomé-i citromgalamb (Columba simplex)


cołki [cały] – [Słowniczek języka śląskiego] egész;
(nienaruszony) ép, sértetlen; teljes
columbarium
(kolumbarium)
–
(lat.)
columbarium, kolumbárium; galambház [az
ókori Rómában a hamvedrek számára ásott
föld alatti sírboltok fülkefala]
Columbatio [było poprostu kolędą, podarkiem
dla proboszcza, a nie dziesięciną lub
podatkiem z gołębi] – (dawno) (egyszerűen)
karácsonyi ajándék v. a plébános ajándéka
(nem tized v. galambok adása)
Columbia Broadcasting System, albo CBS [1.
amerykańska sieć stacji telewizyjnych i
radiowych, własność Viacom; 2. to główna
stacja radiowa i telewizyjna w Stanach
Zjednoczonych. CBS była jednym z trzech
komercyjnych kanałów telewizyjnych
dominujących w USA przed powstaniem
telewizji kablowej. W epoce radia
rozwinęła się na tyle, by wykupić jednego
ze swoich założycieli, Columbia Records,
którego sprzedała wiele lat później firmie
Sony. We wrześniu 1928 roku William S.
Paley
nabył
United
Independent
Broadcasters
Inc.,
sieć
szesnastu
niezależnych stacji radiowych, zmienił ich
nazwę na Columbia Broadcast System i stał
się prezydentem przedsiębiorstwa.] - CBS
-
Wersja 01 01 2017.
(korábbi hivatalos neve, melyből a rövidítés
is származik: Columbia Broadcasting
System) [egy amerikai televízió társaság,
egyike a három klasszikus nagy amerikai
televíziótársaságnak (a másik kettő az ABC
és az NBC). Tulajdonosa a CBS
Corporation, melyet a National Amusements
mozihálózatot üzemeltető amerikai cég
kontrollál. A CBS Corporation rokon
társasága a Viacom, mely többek között
VIVA, a VH-1, Music Television, Comedy
Central és Nickelodeon neveken futtat
különböző csatornákat szerte a világon.]
COM (ang. Component Object Model) [standard
definiowania i tworzenia interfejsów
programistycznych na poziomie binarnym
dla
komponentów
oprogramowania
wprowadzony przez firmę Microsoft wraz
z
bibliotekami
zapewniającymi
podstawowe
ramy
i
usługi
dla
współdziałania komponentów COM i
aplikacji.
Nowe
środowisko
programistyczne Visual Studio oparte na
frameworku
.NET
umożliwia
komunikację ze starszymi aplikacjami z
interfejsem typu COM. Na bazie
standardu COM została zdefiniowana
znaczna część niskopoziomowego API dla
produktów firmy Microsoft m.in. dla
DirectX, SQL Server, MS Access,
MSHTML, MSXML.] – (kat.: informatyka)
Component Object Model (COM), mely
ActiveX-ként
is ismert; Komponens
Objektum-modell [1. A Microsoft által
kidolgozott
objektum-modell,
amely
lehetővé teszi különböző nyelveken és
eszközökkel
készült
szoftverelemek
(komponensek) együttműködését 2. a
Microsoft által kifejlesztett technológia a
komponens alapú fejlesztés támogatására,
mely a szoftverek közti kommunikációt teszi
lehetővé.
Bár
több
platformon
is
megvalósították, elsősorban a Microsoft
Windows operációs rendszerében használják.
Az elődje az object linking and embedding
(OLE) technológia volt, ma a COM szerepét
a Microsoft .NET rendszer veszi át. A COM
architektúra fejlesztésében résztvevő egyik
legjelentősebb
gondolkodó
Anthony
Williams volt, aki a szoftver komponensek
elméletének
jelentőségét
az
Object
Architecture: Dealing With the Unknown –
or – Type Safety in a Dynamically Extensible
Class (1988) és az On Inheritance: What It
Means and How To Use It (1990) műveiben
publikálta. 3. A Microsoft előírása a
komponens alapú rendszerekre, amely
definiálja
az
interfész
fogalmát,
meghatározza egy objektum funkcionalitását,
valamint azt a szoftver architektúrát,
908
amelyben a komponensek alkalmazássá
kapcsolhatóak össze. 4. Az OLE és DCOM
technológia alapja. Szabványos interfészeket
és kommunikációt tesz lehetővé, így egy
alkalmazás fel tudja használni más
alkalmazások szolgáltatásait.]
COM port – COM port [Olyan (soros) csatorna
vagy csatoló, melyen keresztül a számítógép
hálózaton kommunikálni tud egy modem
vagy más eszköz segítségével.]
coma, śpiączka, koma (łac. coma) [głębokie
zaburzenie świadomości. Często jest
wynikiem uszkodzenia centralnego tworu
siatkowatego. Może to być uszkodzenie
pierwotne lub wtórne, powstałe w sposób
pośredni
wskutek
np.
procesu
ekspansywnego
lub
uszkodzenia
pochodzenia naczyniowego.] – (lat.) coma
[haj; az üstökös feje], kóma; teljes
eszméletlenséggel járó, súlyos állapot
comber [I. 1. mięso z kością z części grzbietowej
zwierząt, zwłaszcza łownych; też: pieczeń
z takiego mięsa; 2. czekoladowe ciasto
posypane migdałami i orzechami; II. 1.
zabawa ludowa organizowana w tłusty
czwartek;
2.
Zabawa
przekupek
krakowskich w tłusty czwartek nazywana
była combrem, lub babskim combrem.
Tańczono i śpiewano na ulicach, zwłaszcza
w rynku, wleczono na powrozie bałwana
słomianego,
zwanego
combrem,
i
rozrywano go w kawałki.] – comb, sonka;
krakkói kofák népi mulatsága (az utcákon és
a főtéren)
comber sarni – őzcomb
come prima [w tempie pierwotnym, jak wyżej] –
(ol.) come prima; mint előbb
come sopra (na górze) [w tempie pierwotnym,
jak wyżej] – (ol.) come sopra; mint föntebb,
fenn; [zenei
műszó.
Ha valamely
zenedarabnak első időmértékét, mely egy
ideig más időmérték által szakíttatott félbe,
ismét érvényre akarják emelni, akkor a C.
kifejezést használjuk, mely ugyszólván
azonos az a tempo v. tempo primo
kifejezésekkel.]
Comedamus et bibamus cras enim moriemur
[jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy] –
Comedamus et bibamus cras enim
moriemur; gyerünk, igyunk, hiszen holnap
mind meghalunk
Comedy Central [kanał komediowy w
amerykańskiej telewizji kablowej, wielką
popularność zyskał w 1997 roku, kiedy
zaczął nadawać serial South Park.] –
Comedy
Central
[egy
szórakoztató
műsorokat sugárzó amerikai kábeltelevíziós
csatorna]
-
Wersja 01 01 2017.
(zob. komes) – (lat.) comes [kísérő];
rómaiaknál hivatali cím (a római császár
kíséretének tagja), a középkorban gróf,
megyeispán, főispán (comitatus)
comes castri = (hist) várispán
comes curialis = (hist) udvarbíró
comes palatinus = (hist) nádor
comiesięczny, -a, -e [powtarzający się co miesiąc]
– havi, havonkénti
comiesięczna opłata (płaca) – havi fizetés, havidíj
Comma Joanneum (i ep. 5; 7-8) [Biblia Gdańska:
Albowiem trzej są, którzy świadczą na
niebie: Ojciec, Słowo i Duch Święty, a ci
trzej jedno są. - A trzej są, którzy świadczą
na ziemi: Duch i woda, i krew, a ci trzej ku
jednemu są. (1 jan. 5.7-8.) — 1. Odpowiedź
Kongregacji S. Officium Feria IV die 13
Jan. 1897. In Cong. Gen. S. R. et U. I. na
pytanie: czy można zaprzeczać, lub
przynajmniej wątpić o autentyczności
comma Joanneum (I Ep. 5; 7-8)
odpowiedziano: Negative. A 15 stycznia na
audiencji przedłożone sobie postanowienie
Kongregacji Leon XIII potwierdził w tym
znaczeniu, że comma Joanneum było
istotnie przez św. Jana napisane czy
dyktowane, nie zaś potem do listu
włączone. 2. Natomiast Kościół łaciński
zawsze to comma Joanneum swą pieczą
otaczał, a to wystarcza, aby comma było
uznane za naukę Kościoła katolickiego.
Wydawca
przedmowy
do
Listów
katolickich (Prologus galeat. in epist. cath.)
którym mógł być sam św. Hieronim,
narzeka na niesumiennych przepisywaczy,
że to comma w niektórych odpisach
poopuszczali ze szkodą dla nauki wiary,
która z tego czerpie tak przekonywający
dowód. Zatem comma Joanneum jest
tekstem autentycznym, natchnionym i
koniecznym, mającym siłę dowodową
dogmatyczną, nie tylko jako argumentum
mere traditionale, lecz jako argumentum
vere scripturisticum.] – Comma Joanneum
(a comma = mondatrész görög eredetű ltin
szóból) [Az 1Jn 5,7 kk.-ben található, a IV.
sz.-ból származó betoldás, amely megnevezi
és egynek mondja az Atyát, az Igét és a
Szentlelket. Nincs meg a görög szövegekben,
a Vulgata egyes kódexeibe kb. a VI. sz.-ban
került be. Eredetileg lapszéli magyarázó
jegyzet lehetett: Mert hárman vannak, a kik
bizonyságot tesznek a mennyben, az Atya, az
Íge és a Szent Lélek: és ez a három egy. – És
hárman vannak, a kik bizonyságot tesznek a
földön, a Lélek, a víz és a vér; és ez a három
is egy. (János Apostol I. levele 5,7-8) ]
comme il faut (fr.) [jak się należy] – comme il faut
[kommilfó] – ‘ahogy illik’; illendően,
comes
909
illedelmesen
(viselkedik);
mintaszerű,
kifogástalan (viselkedés). [Mai nyelvünkben
az egész francia kifejezés melléknévi
szerepet játszik, ‘illedelmes’ értelemben, pl.
viselkedés;
néha
némi
elítélő
mellékzöngével:
társaság
(az
illemszabályokra túl nagy súlyt fektető, tehát
nyársatnyelt, unalmas társaság).]
commedia dell’arte [komedia ludowa, powstała
we Włoszech w połowie XVI wieku,
wywodząca się z tradycji antycznego
mima, rzymskiej pantomimy i błazeńskich
popisów średniowiecznych histrionów.
Komedia, w której niezwykle ważną rolę
odgrywała plastyka. Stanowiła ona
nieodłączną część tego
zabawnego
przedsięwzięcia. Powtarzalność postaci
scenicznych w każdym scenariuszu
doprowadziła do utrwalenia się pewnych
komicznych typów, o charakterystycznym
wyglądzie
i
zachowaniu,
zwanych
maskami
i
w
maskach
często
występujących.] – (ol.) commedia dell’arte;
rögtönzött vígjáték, amelynek csak a váza
van megadva, de szövege nincs előre
megírva [Olaszországban fejlődött ki a XVIXVII. században]; rögtönzött színjáték,
amely két évszázadon keresztül, a 16. század
közepétől a színjátszás legnépszerűbb
formája volt Olaszországban
comme il faut (fr.) – (fr.) comme il faut [ahogyan
kell]; illendően, illedelmesen; amint illik, aki
az illemszabályokat ismeri; mintaszerű
kifogástalan
(viselkedés);
kellőkép,
derekasan
Commedia dell’arte [komedia ludowa, powstała
we Włoszech w połowie XVI wieku,
wywodząca się z tradycji antycznego
mima, rzymskiej pantomimy i błazeńskich
popisów średniowiecznych histrionów.
Komedia, w której niezwykle ważną rolę
odgrywała plastyka.] – Commedia dell’arte
(értsd: "hivatásosok színjátéka"); Rögtönzött
vígjáték, amelynek csak a váza van
megadva. (16-17. sz.-i Olaszország)
commemoratio (kommemoracja) [W odpisie
nekrologu z XV w., który przechowywany
jest z Cesarskiej Bibliotece w Petersburgu,
znajdujemy zapis który informuje nas o
tym, że w klasztorze lubińskim czczono
szczególnie pamięć komesa Michała, a
odprawiając anniwersarz za dusze
zmarłych braci i dobrodziejów klasztoru,
jego jedynego wspominano imiennie:
„Commemoratio Michaelis comitis et
anniversarius,
et
omnium
fratrum,
propinquorum, benefactorum defunctorum
ordinis nostri”.] – (lat.) commemoratio;
megemlékezés [1. a katolikus liturgiában a
pap imája élőért és holtakért Úrfelmutatás
-
Wersja 01 01 2017.
előtt és után; a napi ünnepet megillető
valamely szentnek tiszteletére mondott
főimádság
(Oratio,
collecta);
2.
megemlékezés.
Műszó
az
egyházi
liturgiában, mely jelöli: 1.) a papnak csendes
imáját az élőkért és a holtakért a szent
misében az Urfelmutatás előtt és után; 2.) a
nyilvános imádságot, melyet a pap a szt.
misében a napi ünnepet megillető fő-imádság
(oratio, collecta) mellett valamely szentnek
tiszteletére mond.]
commemoracja Św. Piusa V – (Szent) V. Pius
pápa commemoratioja
Commemoratio, omnium defunctorum [Dzień
Zaduszny lub Zaduszki (Commemoratio
omnium Fidelium Defunctorum)] – (lat.)
Commemoratio, omnium defunctorum;
minden halottak emlékezete, a halottak napja
(latinul Commemoratio omnium Fidelium
Defunctorum) (Zaduszki)
commensurabilis,
(ang.)
commensurable,
(współmierny; proporcjonalny) – (lat.)
commensurabilis; összemérhető; ugyanazon
mértékegység
alapján
összemérhető,
összehasonlítható
commercium
admirabile
a.
admirabile
commercium (łac.) [Sakrament ten ma
być
"admirabile
commercium",
zdumiewającą wymianą miłości pomiędzy
Bogiem
i
człowiekiem.]
–
(lat.)
commercium admirabile: boldog csere,
csodálatos csere
commitatus (komitat) [śrdw.łac. comitatus
'hrabstwo' od łac. comes; jednostka
podziału adm. na Węgrzech (od X w.),
hrabstwo,
żupanat
(odpowiednik
kasztelanii)] – (lat.) comitatus; (dawno)
ispánság
Commissio de Re Biblica [Papieska Komisja
Biblijna (łac. Pontificia Commissio
Biblica)] – Szentírási Bizottság (Comissio de
re Biblica) [Biblikus Bizottság (lat.
Commissio Pontificia de Re Biblica): XIII.
Leó pápa 1902. X. 30: hozta létre azzal a
céllal, hogy gondoskodjék a Szentírás hiteles
és korszerű értelmezéséről, távol tartva a
tévedésnek még az árnyékát is, és elejét véve
minden szabadosságnak. A ~ bíb. tagokból
és a Szentírás tudósai közül kinevezett
tanácsadókból áll.]
commodore [1. kapitan pilotów (w porcie). (kat.:
technika); 2. starszy dowódca eskadry;
starszy kapitan linii okrętowej (tytuł
grzecznościowy) (kat.: wojskowość); 3.
komandor (stopień wojskowy pułkownika
w marynarce wojennej i wojskach
lotniczych)
(kat.:
wojskowość)]
–
(lat.→ang.)
commodore;
a
spanyol
commendator, parancsnok szóból; rangidős
910
tiszt elnevezése egyes nagyobb hajózási
társaságoknál; (wosjko) hajóraj vezényletével
megbízott hajóskapitány
Commodum eius esse debet, cuius periculum a.
Commodum eius esse debet, cuius est
periculum [1. korzyść musi przypadać
temu, kto ponosi ryzyko. Zasada
rozliczania strat między wierzycielem a
dłużnikiem. 2. Do tego powinien należeć
zysk, czyje jest ryzyko. 3. korzyść musi
przypadać temu kto ponosi ryzyko] – (lat.)
Commodum eius esse debet, cuius
periculum; akié a haszon, azé a kockázat is;
„akié az időközi haszon, azé kell lennie az
időközi erőhatalom kockázatának is”.
Common
Hardware Reference Platform
(CHRP)
[była
wczesną
platformą
referencyjną
dla
mikroprocesora
PowerPC. Następca PReP miał w
założeniu pozwalać na stosowanie wielu
różnych systemów operacyjnych (w
szczególności Mac OS, Windows NT oraz
wielu rodzajów systemów z rodziny
UNIX) na ujednoliconej platformie
sprzętowej.
Jednak
jedynymi
współpracującymi
rozwiązaniami
ze
sprzętem zgodnym z architekturą CHRP
były niektóre wersje serwerów IBM z serii
RS/6000 wraz z dostarczanym dla nich
systemem AIX. Firmware komputerów
Macintosh (tzw. New World Macintosh)
jest częściowo zgodny z CHRP/PReP.] CHRP Common Hardware Reference
Platform (közös hardverreferencia platform)
Common Intermediate Language (z ang. Wspólny
Język Pośredni, w skrócie CIL, lub IL) [1.
język najniższego poziomu dla platformy
Microsoft .NET odczytywalny przez
człowieka. Jest to odpowiednik asemblera
jako języka pośredniego dla typowych
języków wysokiego poziomu (tu: Common
Language
Infrastructure
(CLI)
wyrażający kod w C#, Visual Basic .NET,
Managed C++ lub dowolnym języku z
wielu (40+) języków kompilowanych do
CIL). CIL jest tłumaczony bezpośrednio
na kod bajtowy. CIL przypomina
obiektowy asembler w całości oparty na
stosie. Jego wykonanie następuje za
pomocą maszyny wirtualnej. 2. to
środowisko
uruchomieniowe
dla
platformy .NET, przewidziane do pracy
na wielu systemach operacyjnych i
maszynach, jak Microsoft Windows, Unix
czy Macintosh. Jest to maszyna wirtualna,
która wykonuje kod wyrażony w Common
Intermediate
Language
(CIL).
Specyfikacja Wspólnego Języka (z ang.
Common Language Specification, w
skrócie CLS) określa podzbiór CLR,
-
Wersja 01 01 2017.
który kompilatory powinny obsługiwać,
aby być kompatybilnymi z językami
.NET.] – Common Intermediate Language
(CIL) [1. a .NET Keretrendszer része, egy
futtató környezet. Lehetővé teszi a Common
Intermediate Language nevű kód futtatását
különböző platformokon, például Windowson, Unix-on, Linux-on és Macintosh-on.. 2. a
legalacsonyabb szintű, ember által olvasható
programozási
nyelv
a
.NET
Keretrendszerben és a Common Language
Infrastructure-ben. Azok a nyelvek, melyek a
.NET keretrendszert használják, a CIL-re
fordítanak, ami aztán kezelt kódra fordul. A
CIL egy teljesen objektum-orientált és
verem-alapú assembly nyelv, melyet egy
futásidejű környezet hajt végre. Az
elsődleges .NET nyelvek a C#, a Visual
Basic .NET és a Managed C++. A .NET
nyelvek béta kiadásakor a CIL-t még
Microsoft
Intermediate
Language-nek
(MSIL) hívták. A szabványosításnak
köszönhetően a kezelt kód neve hivatalosan
CIL.]
Common Language Runtime (z ang. Środowisko
Uruchomieniowe Wspólnego Języka, w
skrócie
CLR)
[to
środowisko
uruchomieniowe dla platformy .NET,
przewidziane do pracy na wielu systemach
operacyjnych i maszynach, jak Microsoft
Windows, Unix czy Macintosh. Jest to
maszyna wirtualna, która wykonuje kod
wyrażony w Common Intermediate
Language (CIL). Specyfikacja Wspólnego
Języka (z ang. Common Language
Specification, w skrócie CLS) określa
podzbiór CLR, który kompilatory
powinny
obsługiwać,
aby
być
kompatybilnymi z językami .NET.] –
Common Language Runtime (CLR) (közös
nyelvi
futtatóközpont)
[a
.NET
Keretrendszer része, egy futtató környezet.
Lehetővé teszi a Common Intermediate
Language nevű kód futtatását különböző
platformokon, például Windows-on, Unixon, Linux-on és Macintosh-on.]
common law [1. prawo precedensowe (kat.:
polityka, prawo); synonimy: Case Law; 2.
prawo zwyczajowe (kat.: prawo); 3.
system prawny, w którym główną rolę
odgrywa orzecznictwo sądów i tradycja.
Oznacza to, że w przeciwieństwie do
polskiego systemu prawnego (systemu
prawa
cywilnego),
akty
prawne
ustanawiane przez organy ustawodawcze
(parlament) zawsze interpretuje się w
świetle nadrzędnego zbioru precedensów i
zwyczajów (common law). Możliwe jest
nawet, żeby pewne działy prawa nie były
spisane (jak np. brytyjska konstytucja), a
911
mimo to wciąż są wiążące. W tradycji
common law są silnie akcentowane
elementy sporu między stronami w
procesie i rozumowania opartego na
rozpatrywaniu przykładów i podobnych
przypadków
(precedensów).
System
common law jest stosowany w krajach
związanych
historycznie
z
Wielką
Brytanią
(również
w
Stanach
Zjednoczonych).] – (ang.) common law
("közönséges jog") alapú jogrendszer;
szokásjog (prawo zwyczajowe) [egyik fő
jellemzője és egyben megkülönböztető jegye
a civiljogi jogrendszertől a precedens, azaz a
stare decisis – az ítéleteken alapuló jog]
Common Management Information Protocol
(CMIP)
[standardowy
protokół
monitoringu sieciowego opracowany przez
organizację ISO. CMOT (CMIP over
TCP) jest wersją uruchamianą w sieciach
TCP/IP, natomiast CMOL (CMIP over
LLC) jest wersją dla sieci lokalnych IEEE
802 (Ethernet, Token Ring itp.).
Najczęściej używaną konfiguracją jest
CMIP over TCP/IP opisana w standardzie
internetowym RFC 1006. Protokół CMIP
jest zdefiniowany w dokumencie ITU-T
X.711: Common Management Information
Protocol (CMIP).] – CMIP, Common
Management Information Protocol [az ITU
rendszermenedzsment protokollja]
Common Object Request Broker Architecture
{rzecz.}
(też:
CORBA);
wspólna
architektura komunikowania się obiektów
{f.} [komp.] [zł.] – COBRA (Common
Object Request Broker Architecture)
[Objektum orientált technológia szabványa,
amely meghatározza, hogy objektumok
együttműködési feltételeit.]
Common User Access {rzecz.} (też: CUA)
[interfejs użytkownika CUA {m.} [komp.]
[zł.]] – CUA Common User Access (közös
felhasználói
hozzáférés)
[Az
SAA
felhasználói
felület
egy
ablakos
specifikációja.]
commoner [1. obywatel (kat.: prawo); zobacz
również: citizen; 2. członek Izby Gmin
(kat.:
prawo)]–
(ang.)
commoner;
képviselő, az alsóház tagja
Commonwealth, British Commonwealth of
Nations [Wspólnota Narodów (ang.
Commonwealth of Nations; do 1949
Wspólnota
Brytyjska
British
Commonwealth i Brytyjska Wspólnota
Narodów - British Commonwealth of
Nations)] – (ang.) Commonwealth, British
Commonwealth
of
Nations
[Brit
Nemzetközösség; Angliának és egyes volt
gyarmatainak
államszövetsége];
Brit
Birodalom
-
Wersja 01 01 2017.
Commonwealth of Austria [Australia (Związek
Australijski, Commonwealth of Australia)]
– Ausztrál Államszövetség (angolul:
Commonwealth of Australia)
Communi consensu [za zgodą ogółu] – Communi
consensu; általános megegyezést követően
communicant
(komunikant)
–
(lat.)
communicans;
összekötő,
ostya;
az
úrvacsorával élő
Communicatio
Idiomatum
[od
strony
ontologicznej, wspólnota natura boskiej i
natury ludzkiej w jednej osobie Jezusa
Chrystusa. Od strony logicznej: takie
zdania odnoszące się do Chrystusa, w
których określany jest On tytułem jednej
natury a jednocześnie przypisywana jest
mu własność drugiej (np. "Bóg umarł na
krzyżu"), zob. też Tomus ad Flavianum] –
Communicatio Idiomatum; Krisztus két
természetének, az isteni és az emberi
természetnek belső közössége olyan módon,
hogy a két természet kölcsönösen közli
egymással tulajdonságait; az a beszédmód,
melyben Jézusban az emberi dolgokat a
Fiuistennek s az istenieket az ember
Jézusnak tulajdonítjuk
Communicatio SUB UTRAQUE SPECIE [pod
obiema postaciami (chleba i wina)] Communicatio SUB UTRAQUE SPECIE;
Mindkét szín alatt (kenyér és bor) való
úrvacsoravétel
Communication
With
Extra-Terrestrial
Intelligence, CETI (komunikowanie) –
Communication
With
Extra-Terrestrial
Intelligence,
CETI;
kommunikáció
földönkívüli intelligenciával
Communications
Decency
Act
[ustawa
regulująca pornografię w internecie,
uchwalona przez Kongres w 1996 roku; w
większej
części
odrzucona
jako
ograniczająca wolność słowa i niezgodna z
I poprawką do konstytucji USA.] – (ang.)
Communications
Decency
Act;
Kommunikációs Illendõség Törvény [a
szolgáltatók
felelősségének
általános
szabályát tartalmazza]
Communio [komunia; śpiew na Komunię] –
(lat.) communio; (dawno) közösség;
közösség; azonos javakból részesedés,
(egyh.) úrvacsora áldozás (a katolikusoknál),
úrvacsora (a protestánsoknál); a mise egyik
része; a zenés mise egyik tétele
COMMUNIO SANCTORUM [to jednocześnie
uczestnictwo w rzeczach świętych (sancta)
i komunia między świętymi (sancti)] –
COMMUNIO SANCTORUM; szenteknek
egyessége, vagy közössége; valószínű, hogy
eredetileg az egyház szent javaiban, főleg az
úrvacsorában való részesedést jelentette;
később a "szenteknek" vagyis az egyház
tagjainak közössége.
912
Communis opinio [opinia powszechna] – (lat.)
Communis opinio; általános vélemény, nézet
comodo [wym. komodo] [muz. «dowolnie,
swobodnie] – (ol.) comodo; kényelmesen
CompactFlash [karta pamięci, w której
zastosowano pamięć Flash EEPROM,
znalazła
zastosowanie
w
takich
urządzeniach jak aparaty cyfrowe,
urządzenia telekomunikacyjne i inne.] –
CompactFlash [röviden CF solid state
(szilárd félvezető) technológián alapuló
olcsó adattároló. Adattárolásra tipikusan
flash memóriát alkalmaz. Nem tartalmaz
mozgó alkatrészeket, ezért kevesebb energiát
fogyaszt és ellenállóbb a fizikai behatásokkal
(például rázkódással) szemben, mint a
hagyományos mágneses háttértárak. 1994ben mutatta be a SanDisk Corporation.]
Compagnie (fr.) – Compagnie Company; társaság;
(wosjko) század (franc., ejtsd: kompányi) [a
csapatok századainak francia és német
elnevezése]
Compatible Time-Sharing System [ang. The
Compatible Time-Sharing System, a. the
CTSS] – (ang.) Compatible Time Sharing
System
vagy
CTSS;
komptabilis
(összeegyeztethető) időosztásos rendszer
competitor (konkurent) – competitor; versenytárs
complainer {rzecz.} (też: grumbler); maruda
{m.} – (ang.) complainer; piszmogó,
unalmas
compliance {rzecz.}; podporządkowanie się {n.},
stosowanie się {n.} – (ang.) compliance;
(podporządkowanie się) önkéntes alávetés,
alkalmazkodás, függővé tevés, magának v.
önmagának alárendelése;
„Compliance (megfelelőség)
A compliance szó magyarul megfelelőséget jelent.
A kifejezés az üzleti nyelvben az utóbbi években
vált különösen divatossá, ugyanis a 2002-es SOX
törvény kapcsán világszerte megnőtt az ilyen
jellegű
tevékenységek
jelentősége.
A
megfelelőség
(valamilyen
szabálynak,
irányelvnek, előírásnak) célja, hogy egy vállalat,
illetve szervezet külső és belső tevékenységét
tekintve is megfeleljen az irányadó törvényi,
szervezeti
és
olykor
erkölcsi/társadalmi
szabályoknak.
A cég compliance megbízottjának feladata
(menedzser, officer), hogy kialakítsa és betartassa
azokat
az
belső
eljárásokat,
amelyek
ellenőrizhetővé teszik és szabályozzák a cég a
törvényes működését. A compliance megbízott
feladata továbbá, hogy a szervezet integritását
érintő kérdésekben tanáccsal lássa el a vállalat
alkalmazottait, és segítse a belső visszaélések
felszámolását.”
-
Wersja 01 01 2017.
complex instruction set computer {rzecz.}
[komp.] [zł.] (też: CISC); komputer o
złożonej liście rozkazów {m.} [komp.] [zł.]
– CISC (Complex Instruction Set Computer)
Komplex utasításkészletű processzor.
Complementary Metal-Oxide Semiconductor
{rzecz.} (też: CMOS) [komplementarny
półprzewodnik tlenkowy {m.} [komp.]
[zł.]] – CMOS Complementary Metal-Oxide
Semiconductor
(kiegészitő/komplementer
fémoxid félvezető)
COMPLETORIUM
[Kompleta
(łac.
Completorium)] – (lat.) Completorium;
kompletórium (a lat. compleo, 'bevégez,
betölt' szóból): a napi zsolozsma utolsó
része. - Szerzője Szt Benedek [A r. kat. papi
és szerzetesi, mindennapra szóló, imádságok
rendszerét lezáró liturgikus esti imádság;
befejező részlet, a kat. papoktól minden nap
mondandó imádságnak (breviarium) utolsó,
7-ik, befejező része, mely tartalmánál fogva
az esti imának felel meg.]
compliance [ang. (1.1) praw. zgodność; (1.2)
podatność] – (ang.) compliance [1.
megfelelés;
2.
engedékenység;
3.
előzékenység; 4. szolgálatkészség; 5.
teljesítés; 6. (orv.) terápiás együttműködés]
compluvium [otwór w dachu nad atrium w
domach etruskich i rzymskich. Miał
kształt prostokąta. Służył do oświetlenia
wnętrza i umożliwiał zbieranie wody w
impluvium.
W
domach
etruskich
dodatkowo pozwalał na odprowadzenie
dymu
znad
paleniska.]
–
(lat.)
compluvium; az átrium felé lejtő tetőkkel
kialakított alaprajzi elrendezés, amelynél az
esővíz a nyitott átrium medencéjében
(impluvium) folyik össze
Component Object Model {rzecz.} [komp.] [zł.]
(też:
COM)
[model
komponentów
obiektowych {m.} [komp.] [zł.]] – COM
Component
Object
Model
(komponensobjektum modell)
Compos mentis [zdrów na umyśle] – Compos
mentis; szellemileg egészséges, épelméjű
Compositae (bot.) – (lat.) Compositae; fészkesek
családja
comprador (komparador) – (sp) komprádor
(bennszülött kereskedő, aki a külföldi tőke és
a helyi piac között közvetít)
compress {rzecz.} [kompres {m.}] – (ang.)
compress [1. a Unix elterjedt tömörítő
programja; a gzip elterjedése előtt leginkább
ezt használták a unixos file-archívumoknál
vagy az FTP-vel letölteni kívánt állományok
átvitel előtti összecsomagolásához; a
tömörített állományok kiterjesztése: .Z; 2. a
UNIX gépek elterjedt tömörítő programja,
gyakran
használják
a
hálózati
913
archívumokban az állományok tárolásához
vagy átvitel előtti összetömörítéséhez]
compression
(decompression)
[kompresja/dekompresja]
–
(ang.)
compression (decompression) tömörítés
(kibontás) [eljárás, amely egy állománynak a
terjedelmét
csökkenti,
ami
főleg
adatátvitelnél és tárolás- nál előnyös;
lényeges a veszteségmentes és veszteséges
tömörítések közti különbség; az első
kategória fontos képviselője pl. szövegszerű
állományoknál, programoknál használatos
WinZip kódolás, mely visszakódolás,
(kibontás) után az eredeti állományt hozza
ismét létre; a második kategória a kép- és
hang- és video- állományok kevésbé fontos
részeinek kiszűrésén alapszik; ezek a
tömörítések
veszteségesek,
tehát
megfordíthatatlanok;
a
tömörített
állományok
megjelenítése
megfelelő
lejátszók (vieuwer, player) segítségével
történik; a tömörítések részben nemzetközi,
részben ipari szabványok szerint tőrténnek:
állóképeknél leggyakrabban a GIF, PNG és a
JPEG
formátum használatos, utóbbi
20:1...100:1 nagyság- rendű tömörítésre
képes, észlelhető képtorzulás nélkül;
hangállományok egyik népszerű tömörítési
módja az mp3; (33...128 kbps-es átvitelhez);
video-állományoknál esetében modemkapcsolatok- nál még 54 kbps-es modemek
esetében is csak bélyegnagyságú filmek
átvitele lehetséges, pl. az igénytelen .avi
vagy .mov, vagy az újabb RealVideo vagy
VXtreme szerint tömörítve; a TVminőséghez közelálló MPEG-1 és MPEG-2formátumok az átviteléhez már 1,5...4 Mbpses Internet-kapcsolatot szükséges (ADSL,
TV-kábel, stb.); az MPEG-2 formátum
egyébként a DVD video-lemezeken is
használatos]
compte [w części (o zapłacie) (kat.: ekonomika)]
– (fr.) compte; számla, elszámolás
comptoir (kontuar, lada) – (fr.) comptoir,
számolóasztal, számolószoba, iroda
CompuServe (Online Service Provider) CompuServe (Online Service Provider) 'CompuServe'
(hálózati
szolgáltató)
[eredetileg zártkörű, főleg az USA-ban népszerű hálózati (tartalom-) szolgáltató (OSP)
volt; saját tartalomszolgáltatása mellett, mára
már teljesen nyitott az Internet felé is;
gazdaságilag már nem független, hanem az
AOL Time Warner szolgáltatónak része,
utóbbi részben Microsoft tulajdonban van]
Computer Aided Process Planning [zob.
komputerowo wspomagane planowanie
procesów] – CAPP, Computer Aided
-
Wersja 01 01 2017.
Process Planning számítógéppel segített
folyamattervezés
computer-aided design and drafting (CADD)
[Komputerowe
wspomaganie
projektowania] - CADD Computer-Aided
Design and Drafting (számitógéppel segitett
tervezés)
computer-based training {rzecz.} (też: CBT)
[szkolenie z wykorzystaniem komputera
{n.} [komp.] [zł.]] – CBT Computer-Based
Training (számitógépre alapozott ill. alapú
képzés)
computer-mediated communication {rzecz.} [zł.]
(też: CMC) [komunikowanie się za
pośrednictwem komputerów {n.} [komp.]
[zł.]]
–
CMC
Computer-Mediated
Communication (számitógéppel közvetitett
kommunikáció)
Computer Security Act = ustawa podpisana w
styczniu 1988 r. przez prezydenta Ronalda
Reagana, która określała wytyczne dla
zasad
bezpieczeństwa
i
poufności
informacji w rządowych systemach
informatycznych, szkolenia pracowników
federalnych w zakresie bezpieczeństwa
oraz szczególnych zasad odróżniających
poziom
bezpieczeństwa
instytucji
cywilnych i wojskowych. – (ang.) Computer
Security Act [A számítástechnikai eljárás
védelméről szóló törvény - USA (Computer
Security Act 52 U.S.C. 1321)]
computer science {rzecz.}; Informatyka {f.} –
SC
Computer
Science
(számitógép
tudomány)
Computer
Terrorism
[brytyjska
firma
informatyczna, założona w 1997 r. w
Londynie, zajmująca się problemami
bezpieczeństwa komputerowego, której
celem
jest
pomaganie
firmom
i
instytucjom w zabezpieczaniu swoich
systemów
informatycznych.
Firma
prowadzi komercyjny serwis Computer
Terrorism Intelligence, który umożliwia
kompleksową ochronę infrastruktury
informatycznej
(łącznie
z sieciami
telefonicznymi),
monitorując
stale
pojawiające się zagrożenia i oferując
metody ich eliminacji. Firma jest znana
m.in. z regularnych raportów na temat
luk w bezpieczeństwie
rozmaitych
produktów.] – (ang.) Computer Terrorism
(angol számítógépes biztonsággal foglalkozó
informatikai vállalat)
Computerized Numerical Control, CNC (pol.
komputerowe
sterowanie
urządzeń
numerycznych)
[układ
sterowania
numerycznego,
wyposażony
w
mikrokomputer, który można dowolnie
interaktywnie zaprogramować. Układy
914
CNC
sterują
obsługą
graficznego
monitora, na którym wyświetlane są
programy NC, informacje o narzędziach,
informacje korekcyjne narzędzi, które są
bardzo
istotne
przy
skrawaniu
powierzchni o różnych kątach nachylenia
w stosunku do osi Z (oś Z we wszystkich
maszynach CNC jest równoległą do
głównego ruchu roboczego), parametrów
obróbczych,
poprawność
programu,
integrują maszynę z innymi systemami
komputerowymi.] – CNC (Computer
Numerical Control) (számjegyes vezérlés)
[olyan szerszámgép, amely programozható
mikroszámítógépet is tartalmaz, ami a
vezérlését végzi.]
comte
[wym.
kąt]
[francuski
tytuł
arystokratyczny
odpowiadający
hrabiemu] – (fr.) comte; gróf
comtesse [wym. kątes] [francuski tytuł
arystokratyczny odpowiadający hrabinie]
– (fr.) comtesse; grófnő, grófkisasszony
con affetto – (ol.) con affetto; (zene) érzelemmel
con afflizione – (ol.) con afflizione; (zene)
bánatosan
con allegrezza – (ol.) con allegrezza; (zene)
vidáman
con amore [wym. kon amore] [z uczuciem, z
pasją; miłośnie] – (ol.) con amore; (zene)
szeretettel, kedvvel
con anima = z życiem, ożywieniem – animato (con
anima, animando) = lelkesen, frissen,
élénken [ol. zenei műszó. E kifejezéssel
jelzett darabok vidám s határozottan
hangsúlyozott előadást kívánnak]
con bravura = z brawurą, śmiało, błyskotliwie –
(ol.) con bravura; merészen, bátran,
vakmerően, bravúrosan
con brio = żywo, wesoło – (ol.) con brio; (zene)
tüzesen, elevenen, hévvel (adandó elő)
con calore (wym. kon kalore) = ciepło, z żarem –
(ol.) con calore [olasz zenei műszó:
melegen]
con diligenza – (ol.) con diligenza; gondosan
con discrezione – (ol.) con discrezione; finoman,
ízléssel
con dolcezza (wym. kon dolczecca) = ze słodyczą
– (ol.) con dolzenna; édesen, kedvesen
con dolore = z bólem – (ol.) con dolore;
fájdalommal, bánatosan
con espressione = z wyrazem – (ol.) con
espressione = nyomatékosan, kifejezéssel
con
fermezza
–
(ol.)
con
fermezza;
határozottsággal
con festivita – (ol.) con festivita; ünnepélyességgel
con fiducia – (ol.) con fiducia; bizalommal
con fierezza – (ol.) con fierezza; szilajul
-
Wersja 01 01 2017.
con fretta – (ol.) con fretta; gyorsan
con forza (wym, kon forta) = z siłą – (ol.) con
forza (ol. ejtsd: kon forcá), zenei jelzés:
erővel.
con fuoco (wym. kon fuoko) = z ogniem, z
temperamentem – (ol.) con fuoco; tűzzel
con gradezza – (ol.) con gradezza; (zene)
méltósággal
con gravita – (ol.) con gravita; (zene) komolyan,
méltósággal
con grazia (wym. kon gracja) = z wdziękiem,
miło – (ol.) con grazia; (zene) kecsesen,
könnyedséggel
con gusto – (ol.) con gusto; (zene) ízléssel
con impeto – (ol.) con impeto; (zene) igen erősen,
nagy indulattal
con legerezza – (ol.) con leggerezza; (zene)
könnyedséggel
con melanconia = smętnie, ze smutkiem – (ol.)
con melanconia; szomorúan, bánatosan
con moto = ruchliwie, szybko – (ol.) con moto;
(zene) érzéssel, mozgalmasan (adandó elő)
con osservanza – (ol.) con osservanza; (zene)
figyelemmel
con passione (wym. kon passjone) = namiętnie –
(ol.) con passione; (zene) szenvedéllyel
con sentimento – (ol.) con sentimento; (zene)
érzéssel
con spirito = z ożywieniem – (ol.) con spirito;
(zene) lélekkel, tűzzel
con tenerezza = tkliwie, delikatnie – (ol.) con
tenerezza; gyöngéden
con tristezza – (ol.) con tristezza; szomorúan
con variazioni – (ol.) con variazioni; változatokkal
con uigore (wym. kon wigore) = z życiem, z
energią – (ol.) con vigore; erősen
con vivezza – (ol.) con vivezza; élénken
con zelo – (ol.) con zelo; tűzzel, lélekkel
Conatus
delicti
(deliquendi)
[usiłowanie
przestępstwa] – (lat.) Conatus delicti
(deliquendi); bűncselekmény kísérlete
conceptio
(poczęcie)
[Conceptio
Domini,
Conceptio Christi] – (lat.) conceptio,
fogantatás, a nő fogantatása [Conceptio
Domini, Conceptio Christi] [C. B. Marie
(lat.), Mária fogantatása, ünnep dec. 8.,]
Conceptio Immaculata Beatae Mariae Virginis
(Poczęcie Maryi) – Conceptio Immaculata
Beatae Mariae Virginis; Mária szeplőtlen
fogantatása; A Boldogságos Szűz Mária
szeplőtelen
fogantatásának
ünnepe,
Szeplőtelen Fogantatás
Conceptio Immaculata [uroczystość i rocznica
dogmatu] – (lat.) Conceptio Immaculata;
szeplőtelen fogantatás
915
concertino [wym. konczertino] 1. mały koncert
solowy z towarzyszeniem orkiestry 2.
grupa instrumentów solowych] – (ol.)
concertino; kisebb, rendszerint egytételes
versenymű (koncertka)
concerto [czytaj: konczerto] [1. muzyka:
koncert;
2.
forma
muzyczna
charakterystyczna dla baroku] – (ol.)
concerto;
(zene)
szólóhangszerre
és
zenekarra írt versenymű (koncert)
concerto grosso [(l.m. concerti grossi, z wł. duży
koncert) to popularna forma muzyki
barokowej przeznaczona na zespół
instrumentalny, a zbudowana zwykle z
czterech do sześciu części. Opiera się na
dialogu pomiędzy niewielką grupą
solistów (concertino) i orkiestrą (ripieno).]
– (ol.) concerto grosso; (ol. nagy koncert) a
versenymű egy speciális fajtája, ahol nem
egy-, hanem több szólóhangszer van, de azok
egy együttest képezve versenyeznek a
zenekarral [a barokk zenében jelentős zenei
műfaj; az ilyen művekben a szólóhangszerek
játéka változik a teljes együttesével]
Concilium (zgromadzenie) – CONCILIUM;
Zsinat. 1) általában mindennemű gyűlés; 2)
politikai értelemben véve a római nép egy
részének gyűlése ellentétben a comitiával; 3)
szövetséges népek, városok, vagy valamely
provincia városainak összejövetele közös
érdekeik megbeszélése czéljából.
Concilium GENERALE (łac.) – Concilium
GENERALE; Egyetemes zsinat
Concilium
plebis
[zgromadzenie
ludowe
powstałe w V w. p.n.e. w republikańskim
Rzymie] – (lat.) Concilium plebis;
népgyűlés
conclave (zob. konklawe) – (lat.) conclave; zárt
helyiség, amelyben a bíbornokok a
pápaválasztás tartama alatt tartózkodnak
concordia (zgoda) – (lat.) concordia; egyetértés
(zgoda) ["Concordia domi, foris pax” zgoda w domu, pokój na zewnątrz –
egyetértés otthon, béke kint]; több hitvallási
irat neve. Legfontosabb a FORMULA
CONCORDIAE (1577, Egyességi Irat). Az
evangélikus hitvallási iratok gyűjteménye a
KONKORDIA-KÖNYV,
a
LIBER
CONCORDIAE (1580, az Egyességi
Könyv).
Concordia civium murus urbium [zgoda
obywateli, to mur obronny miast] –
Concordia civium murus urbium = A
polgárok békessége a városok biztos
erődítménye.
Concordia discors. Niezgodna zgoda. (łac.)
Źródło: z Horacego Listy I, 12, 19; również u
Lukana i Owidiusza. Inaczej: rozbieżna
-
Wersja 01 01 2017.
jednomyślność. – különbözés egysége
(concordia discors)
Concordia domi, foris pax [zgoda w domu, pokój
na zewnątrz] – Concordia domi, foris pax;
egyetértés a házban, béke kívül
Concordia res parvae crescunt, discordia
maximae dilabuntur! [zgodą wzrastają
małe
rzeczy,
niezgodą
największe
upadają] – Concordia parvae res crescunt,
discordia maximae dilabuntur [konkordia
parvé resz kreszkunt, diszkordia maximé…]
– ‘Egyetértésben a kis dolgok is növekednek,
a viszálytól a nagyok is tönkremennek’.
[Latin szállóige Sallustiustól (A Jugurthaháború, 10,6)]
Concubina [zob. konkubina] – Concubina; ágyas
[az az oly alacsonyabb származású nő, a ki a
férfiúval együtt élt, a nélkül, hogy törvényes
házasságot kötöttek volna egymással.]
concubinatus [zob. konkubinat] – (lat.)
concubinatus; ágyasság; házasságon kívüli
együttélés, vadházasság; (hist.) a római
birodalomban
törvényesnek
tekintett
együttélés
különböző
társadalmi
osztályokhoz tartozófelek között.
concrementum,
concrement,
złóg
(kat.:
medycyna)
–
(lat.)
concrementum;
megkeményedés,
lerakódás
[megkeményedés, lerakodás, az orvosi
tudományban rövidesen: kő. Előfordulnak a
húgyhólyagban,
epehólyagban,
bélben,
vesében, nyál- és könnymirigycsövekben,
hörgökben, orrban, tüdőben stb.]
concubinatus [konkubinat - nieformalny
związek] – concubinatus; ágyasság; a római
birodalomban
törvényesnek
tekintett
együttélés
különböző
társadalmi
osztályokhoz tartozófelek között
Concupiscentia
[pożądliwość]
–
(lat.)
concupiscentia; 'heves vágy' [1. a
teológiában bűnös vágy, az áteredő bűn
következménye, mely testi és szellemi
dolgokban bűnös örömre tör a megkeresztelt
emberben is. 2. érzéki vágy, kívánság,
gonosz vágy; az eredendő bűn egyik
mozzanata az emberben. Lehetséges
fordítása: rendetlen vágy, vagy: bűnből eredő
és bűnre késztető hajlam, az emberben még a
keresztség után is megmaradó hajlam, amely
a bűnből származik és a bűnre vezet, bűnre
való hajlam.]
CONCURSUS DIVINUS (łac. “współdziałanie
Boże”) – CONCURSUS DIVINUS; Isteni
együtthatás [A régi lutheri dogmatika
tanítása, amely szerint minden történésben
Isten a háttérben maradó, elsődleges ok.]
cond., conditus – (lat.) cond., conditus; alapított
condemnatio [łac. condemnatio 'skazanie' od
condemnare 'skazywać'; zob. kondemnacja]
– (lat.) condemnatio, kondemnáció; elitélés,
elmarasztalás; (dawn., praw.) Azon rendes
formulaalkatrész, amelyben a prétor arra
utasította a bírót, hogy amennyiben az
intentióban foglaltakat bizonyítva látja, úgy
az alperest marasztaló, ellenkező esetben
felmentő ítéletet hozzon.
condescendentia [kondescendencja Boga] – (lat.)
condescendentia;
Isten
kegyelmes
leereszkedése az emberhez
916
condictio (z łac. condictio – umowa i odezwa) [w
prawie rzymskiem oznaczało skargę
osobistą; u nas zaś znaczył wyraz ten po
prostu zmowę, zmowne działanie na cudzą
szkodę] – (lat.) condictio; a régi római
perjogban a kereseteknek (actiones) egyik
cime
condimentum, condiment [1. przyprawiać;
dodawać przyprawy; 2. przyprawa (np. do
gotowania)] – (lat.) condimentum; fűszer
(przyprawa)
conditio sine qua non [1. warunek konieczny; 2.
właściwie; (łac.) conditio sine qua non, co
oznacza warunek bez którego nie. Odnosi
się do koniecznego i niezbędnego
działania, stanu lub składnika. W
klasycznej łacinie poprawną formą jest
użycie słowa condicio. Zwrot jest także
używany w ekonomii, filozofii, medycynie
i polityce.] – (lat.) conditio sine qua non;
elengedhetetlen feltétel
condom
[kondom;
prezerwatywa
(kat.:
medycyna)] – condom, koton [a nemi
betegségektől védő és fogamzást gátló gumi
óvszer férfiak számára (koton: egy XVII.
század végi angol testőrezredes nevéről)]
condominium, kondominium (współrządzenie
dwóch lub więcej państw kolonialnych
jednym terytorium zależnym) (kat.:
polityka)
–
(lat.)
condominium;
tulajdonközösség (csak osztatlan dologra
lehetséges)
condottiere, kondotier (wł. condottiere) [we
Włoszech, w okresie od XIV do XVI w.
dowódca oddziałów wojsk najemnych w
służbie miast lub dworów książęcych,
który na własny rachunek werbował ludzi
do swojego oddziału.] – (ol.) condottiere; a
reneszánsz korabeli olasz zsoldos csapatok
kapitánya; zsoldosvezér; (átv.) bérenc;
pénzért minden ügyet kiszolgáló személy
conducat sanitati (na zdrowie) – (lat.) conducat
sanitati; váljék egészségére
confabulacja (konfabulacja) – (lat.) confabulatio;
konfabuláció,
meseszövés;
bizalmas
beszélgetés
-
Wersja 01 01 2017.
Confessio est regina probationum [przyznanie się
jest królową dowodów] — (lat.) Confessio
est regina probationum; (Jogi axióma) = A
bűn
beismerése
a
bizonyítási
eljáráskirálynője.
confessor, konfesor (śrł.) spowiednik – (lat.)
confessor; hitvalló; így hívták az üldözések
idején azokat a keresztyéneket, akik hitüket
bátran megvallották.
Confessus pro iudicato est [1. ten, który uznał
powództwo,
uznawany
jest
za
zasądzonego; 2. ten kto przyznał się do
winy jest jak osądzony] – (lat.) Confessus
pro iudicato est; az, aki beismerte bűnét,
olyan mintha már elítélték volna
confetti (zob. konfetti) – (ol.) confetti;
cukorsütemény,
karneválkor
dobált
gipszgolyócskák v. papírdarabkák
configuration {rzecz.}; konfiguracja {f.} [komp.]
– (ang.) Configuration - együttműködő
hardver-elemek
összessége
[egy
számítógéprendszeren belül a hardver
elemek bizonyos (beállítható) specifikáció
szerint működnek együtt: ez a konfiguráció;
fizikailag az elemek külső vagy belső
vezetékrend- szeren (busz) keresztül
kapcsolódnak egymáshoz]
configure (to-); konfigurować {czas.} [komp.]] –
(ang.) to configure - kialakítani, elrendezni,
beállítani, 'konfigurálni' (tartozékot vagy
programot) [egy tartozék (pl. lapolvasó,
nyomtató, stb.) vagy program használata
előtt szükséges lehet a működési feltételeket
kialakítani és néhány jellemzőt beállítani;
egy nyomtatónak pl. több kívánt jellemzőjét
szokás használat előtt beállítani; ugyanakkor
egy helytele- nül beállított tüzfal program pl.
nem szavatolja a kívánt biztonságot; [az
Interneten keresztül előfor- dulhatnak olyan
betörések, amelyek a beállított konfigurációt
titokban megváltoztatják!]]
Confinatio [zob. internowanie] – (lat.) Confinatio;
„egy helyhez való szorítás”; internálás;
belebbezés (bj.,confinatio)
confiserie (cukiernia) – (fr.) confiserie; cukrászda,
cukrászbolt
Confiteor… (łac.) [Spowiedź powszechna – w
obrządku rzymskim (tak klasycznym nadzwyczajnym, jak i zreformowanym zwyczajnym) część Mszy świętej, kiedy
kapłan oraz wierni odmawiają akt pokuty,
który - wg nauki Kościoła katolickiego gładzi grzechy powszednie. Spowiedzi
powszechnej
w
kościele
rzymskokatolickim nie należy mylić z
rozgrzeszeniem udzielanym przez kapłana
wszystkim obecnym, bez indywidualnego
wyznawania grzechów. W kościołach
starokatolickich
spowiedź
święta
917
powszechna ma charakter spowiedzi
całkowitej tzn. uczestniczący w niej
wszyscy pełnoletni penitenci otrzymują
odpuszczenie wszystkich grzechów. Dzieci
i młodzież do lat 18. mają obowiązek
przystępowania
do
spowiedzi
konfesjonałowej.
Wśród
kościołów
starokatolickich jedynie w Kościele
Katolickim Mariawitów (w Polsce)
spowiedź
powszechna
obejmuje
wszystkich wiernych niezależnie od ich
wieku.] - (lat.) Confiteor…; közös bűnvallás
a
liturgiában,
kezdőszava
szerint
[megvallom,
gyónom];
a
katolikus
egyházban a nyilvános bűnvallás kezdete [a
latin liturgia általános bűnvallási formulája. Eredetileg a miséző pap előkészületéhez
tartozott. Legkorábbi változata a 8. sz-ból
maradt fönn: „gyónom Istennek és neked
testvérem, hogy vétkeztem gondolattal,
szóval és cselekedettel; ezért kérlek,
imádkozz értem!” (PL 89:1067). 1314: a
ravennai zsin. rögzítette a ~ban említendő
szteket. - V. Piustól a II. Vat. Zsin-ig a ~ a
→lépcsőima része volt, s a miséző és a
ministránsok kölcsönösen vallották meg
bűneiket: „Gyónom a mindenható Istennek, a
Boldogságos Szűz Máriának, Szent Mihály
főangyalnak, Keresztelő Szent Jánosnak,
Szent Péter és Pál apostolnak, az összes
szenteknek és nektek, testvéreim/és neked,
atyám, hogy sokszor és sokat vétkeztem
gondolattal,
szóval,
cselekedettel
és
mulasztással. Én vétkem, én vétkem, én igen
nagy vétkem! Kérem azért a Boldogságos,
mindenkor szeplőtelen Szűz Máriát, Szent
Mihály főangyalt, Keresztelő Szent Jánost,
Szent Péter és Pál apostolt, az összes
angyalokat és szenteket, és titeket,
testvéreim/és
téged,
atyám,
hogy
imádkozzatok
érettem,
Urunkhoz
Istenünkhöz.” - A II. Vat. Zsin. után a
Confiteor a pap, a ministránsok és a nép
közös bűnvallomása lett (Szt Mihály és a
sztek kihagyásával) az introitus és a Kyrie
között.]
Tekst łaciński:
"Confiteor Deo omnipotenti et vobis, fratres,
quia peccavi nimis
cogitatione, verbo, opere, et omissióne:
mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa.
Ideo precor beatam Mariam semper Vírginem,
omnes Angelos et Sanctos,
et vos, fratres, orare pro me
ad Dominum Deum nostrum."
Tekst polski:
"Spowiadam się Bogu wszechmogącemu
i wam, bracia i siostry
że bardzo zgrzeszyłem
myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem:
-
Wersja 01 01 2017.
moja wina, moja wina, moja bardzo wielka
wina.
Przeto błagam Najświętszą Maryję, zawsze
Dziewicę,
wszystkich Aniołów i Świętych,
i was bracia i siostry
o modlitwę za mnie do Pana Boga naszego
confiture (fr.) [zob. konfitura] – (fr.) confiture,
(konfitür);
cukorsütemény,
édesség,
gyümölcskocsonya cukorba főtt, konfekt
Conflabunt gladios suos in vomeres [przekują
miecze swe na lemiesze (Wulgata; Izajasz,
2,4)] – Conflabunt gladios suos in vomeres;
és csinálnak a fegyvereikből kapákat [Iz 2,4
Az istenország végső megvalósulását az
általános béke és jólét képeivel érzékelteti
Ézsaiás próféta. Ez az idilli leírás részben és
lelki értelemben már a földön megvalósul
Krisztus Egyházában.]
confluencja – (lat.) confluentia; összefolyás
confrater (konfrater) – (lat.) confrater; társ,
szerzetestárs;
tiszttárs,
különösen
a
szerzeteseknél
Confusione extinguitur obligatio [1. zobowiązanie
wygasa przez złączenie się wierzytelności i
długu w jednej osobie (konfuzję); 2.
zobowiązanioe wygasa poprzez konfuzję]
– (lat.) Confusione extinguitur obligatio;
kötelezettség megszűnik a zűrzavar által
confutatio (konfutacja) – odeprzeć (Konfutacja
Konfesji Augsburskiej) – (lat.) confutatio;
megcáfolás, cáfolat; annak az iratnak a címe,
amelyet a r.kat. teológusok készítettek az
augsburgi birodalmi gyűlésen az Ágostai
Hitvallás
cáfolására
[így
nevezik
különösebben azt a munkácskát, melyet a
katolikus teologusok, főként Cochleus, az
1530-iki
ágostai
birodalmi
gyülésre
benyujtott protestáns hitvallás megcáfolására
a császár felhívása folytán írtak]
Congregatio SANCTORUM – Congregatio
SANCTORUM; A szentek, t.i. az egyház
tagjainak gyülekezete.
Congregatio de Causis Sanctorum; Kongregacja
ds. Beatyfikacji i Kanonizacji –
Congregatio de Causis Sanctorum; Szentté
Avatási Kongregáció
Congregatio de Causis Sanctorum [zob. Ecclesia
Catholica] – Congregatio de Causis
Sanctorum [Katolikus Egyház; „Ecclesia
subsistit in Ecclesia catholica – Krisztus
Egyháza a katolikus Egyházban áll fenn.”]
coniedzielny, -a, -e [powtarzający się co
niedziela] – vasárnaponkénti, minden
vasárnap
Coniugium sine prole est quasi dies sine sole
[Małżeństwo bez potomstwa jest jak dzień
bez słońca.] – Coniugium sine prole est
918
quasi dies sine sole; házasság utódok nélkül
olyan, mint a nap Nap nélkül; házasság
gyermek nélkül olyan, mint a nappal
napsütés nélkül.
conjectur – (lat.) conjectur; hozzávetés, gyanítás
conjuratio (lac.) [konjuracja] – (lat.) conjuratio;
összeesküvés, eskü [esküvel erősített
fogadalom, melyet egy centuriához vagy
decuriához tartozó katonák kölcsönösen
tettek, hogy egymást segíteni fogják a
harczban. A katonák a sacramentumon kívül
önként tették ezt az esküt; veszély idején,
tumultus alkalmával azonban az állam
rendelte el a c.-t s ez helyettesítette a
sacramentumot.]
connect time; czas połączenia – (ang.) connect
time [1. az az idő, amit a felhasználó egy
hálózati szolgáltatáshoz kapcsolódva eltölt;
egyes fizetős online rendszereknél ezt is
beszámítják a használati díjba; 2. az az
időtartam, amelyet egy felhasználó egy
online szolgáltatáshoz kapcsolódva eltölt, a
kereskedelmi
szolgáltatóknál
ezt
is
figyelembe veszik a díjnál]
Connubia sunt fatalia – Connubia sunt fatalia;
Házas élet – mindig végzet
conocny, -a, -e [powtarzający się co noc] –
éjjelenkénti, minden éjjeli
Conqueri fortunam adversam, non lamentari
decet. (Cycero) – Conqueri fortunam
adversam, non lamentari decet; A
balszerencsét nem siratni kell, hanem
legyőzni. (Cicero)
Conquiescat in pace [Niech odpoczywa w pokoju.
Napis na nagrobkach.] – Conquiescat in
pace; nyugodj békében (sírfelirat).
Conscientia mille testes est [sumienie jest
tysiącem świadków] – Conscientia mille
testes; A lelkiismeret egymaga ezer tanú.
(Quintilianus)
consecratio ["Haec commixtio et consecratio" z
Mszy, a poza tym gdy dawniej udzielano
komunii pod dwiema postaciami, do
kielichów z winem dolewano odrobinę
Krwi lub wpuszczano cząsteczkę Ciała
Pańskiego i podawano wiernym - w
każdym łyku znajdowała się maleńka
cząstka krwi, a przypadłości było tyle,
żeby do komunii mogło przystąpić wielu
ludzi. Poza tym użycie wina w Wielki
Piątek jest dowodem na wspólne korzenie
tradycji rzymskiej i bizantyjskiej, bo
przecież u prawosławnych także używa się
wina.] – (lat.) consecratio; fölszentelés [1. a
szent miseáldozat azon leglényegesebb része,
mikor a pap a Krisztus által meghatározott
szavakkal a kenyeret és bort Krisztus testévé
és vérévé változtatja, midőn tehát a pap
Krisztus nevében mondja: Ez az én testem, ez
-
Wersja 01 01 2017.
az én vérem; továbá az az egyházi eljárás,
mely által valamely személy vagy dolog
egészen az isteni szolgálatra lesz felavatva; a
pap, püspök, templom, kehely, harang. 2.
Szentelés, megszentelés; a r.kat. tanítás
szerint
természetfeletti
erők
közlése
valamely tárggyal a papi szó hatalma révén;
a misében az elemek (kenyér és bor)
megszentelése (v.ö. Transsubstantiatio); az
evangélikus úrvacsorai szertartásban az
úrvacsora szereztetési igéinek elmondása az
elemek felett]
consensus (konsens) – (lat.) consensus;
beleegyezés
consensus facit legem [zgoda tworzy prawo] –
(lat.) consensus facit legem; az egyetértés
jogot szül
Consensus facit nuptias [o zawarciu małżeństwa
decydują zgodne oświadczania woli] –
(lat.) Consensus facit nuptias; A házasságot
a megegyezés teszi; az egyetértés alkotja a
házasságot; a házasság közös megegyezés
alapján jön létre
consensus patrum [jednomyślna zgoda Ojców
(unanimus consensus Patrum)] – (lat.)
consensus
patrum;
az
egyházatyák
egybehangzó véleménye
consensus regius – (lat.) consensus regius; királyi
jóváhagyás
(átruházó
birtokos
rendelkezésének jóváhagyása)
consentior (zgadzam się) – (lat.) consentior;
egyetértek!
conservare iuventutem meam [zachowywać
młodość moją] – conservare iuventutem
meam; megóvni v. meőrizni ifjúságomat
consideratio (konsideracja) – (lat.) consideratio;
megfontolás; tekintetbevétel, megfontolás,
tekintély
considero cum animo (konsiderować) –
megfontol
Consilium luce, nocte agas convivium. Consilium luce, nocte agas convivium; A
tanácskozás ideje a nappal, a mulatozásé az
éjszaka. (Caecilius Balbus)
consilium principis [Hadrian uczynił z consilium
principis
stały
organ
doradczy
prawodawstwa i wymiaru prawiedliwości,
członkowie konsylium pobierali stałe
wynagrodzenie, co uzależniało ich od
cesarza; Julian na rozkaz cesarza
Hadriana dokonał ostatecznej redakcji
edyktu pretorskiego, co przyczyniło się do
wygaśnięcia sporów szkół prawniczych.]
– (lat.) consilium principis [A császár eleinte
eseti, majd Hadrianus óta állandó jellegű,
államtanácsként működő, tanácsadó szerve.
Tagjai a kor legkiválóbb jogtudósai, akik ily
módon közvetlen befolyást gyakorolnak a
császári jogpolitika alakulására. Ülésein a
császár távollétében a praefectus praetorio
elnököl.]
consistorium (konsystorz) – (lat.) consistorium; a
bíbornokok tanácsa a pápa elnökletével;
egyháztanács
constans (konstanta) – (lat.) constans; állandó
Conscientia (zob. sumienie) – Conscientia;
lelkiismeret
Conscientia PAVIDA – Conscientia PAVIDA;
megrettent lelkiismeret
919
Conscientia
PERSAEXA
–
Conscientia
PERSAEXA; megzavart lelkiismeret
consecratio [konsekracja [łac. consecratio poświęcenie]] – consecratio; szentelés,
megszentelés
consensus [konsens] – (lat. Consentire, consensus)
megegyezés
CONSENSUS
QUINQEUSAECULARIS
–
CONSENSUS QUINQEUSAECULARIS;
Az I-V: sz. egyházának tanításbeli
megegyezése, egysége. Az újabbkori egyházi
egységet kereső mozgalmaknak egyik
jelszava volt, hogy ehhez a megegyezéshez,
mint alaphoz kellene visszanyúlni.
CONSENSUS TIGURINUS [W porozumieniu ze
zwinglianami (1549, Consensus Tigurinus)
zgodził się na kompromisową formułę, że
Ciało Chrystusa jest wyłącznie w niebie, a
Chleb i Wino są znakiem wspólnoty
człowieka wierzącego z Chrystusem.
Ułatwiło to połączenie się kalwinizmu i
zwinglianizmu, lecz pogłębiło rozłam z
luteranami, choć Kalwin zabiegał o
jedność z nimi. Łączyło się to z jego
pojmowaniem jedności Kościoła.] CONSENSUS TIGURINUS; A zürichi
megegyezés, amely 1549-ben Bullinger
fáradozásának gyümölcseként létrehozta a
francia és német-svájci reformátusok
egységét.
consilia evangelica (łac.) [według nauki katol.
rady ewangeliczne w odróżnieniu od
praecepta
(przykazania),
które
obowiązują wszystkich. Consilia evang.
ułatwiają
człowiekowi
dojście
do
uświęcenia, a wyrażają się najlepiej w 3
ślubach
zakonnych:
posłuszeństwa,
czystości i ubóstwa.] – (lat.) consilia
evangelica; evangéliumi tanácsok; r.kat.
tanítás szerint a parancsolatokon felül
ezeknek a tanácsoknak a megtartása
érdemeket szerez
Consonus esto lupis, si lupus esse cupis [1. Jeśli
wejdziesz między wrony, musisz krakać
jak i one. 2. z kim się zadajesz takim się
stajesz] – (lat.) Consonus esto lupis, si lupus
-
Wersja 01 01 2017.
esse cupis [ha varjak közé keveresz, úgy
krágosz, ahogy ők]; ha más országában vagy
házában vagy, illik betartani az ottani
szokásokat
Constantinopolitanum
[Wyznanie
wiary
nicejskie
(Symbolum
NocaenoConstantinopolitanum) ― Sobór w
Konstantynopolu I (381) – zwołany został
przez
cesarza
Teodozjusza
I.]
–
Constantinopolitanum; a níceai hitvallásnak
a konstantinápolyi (381) zsinaton elfogadott,
bővített alakja
Constitutio principis est, quod imperator decreto
vel edicto vel epistula constituit.
[Konstytucje cesarskie: W dalszej części
swojego wykładu, Gajusz wspomina o
konstytucji
cesarskiej.
Pisze
tam
"Constitutio principis est quod imperator
decreto vel edicto vel epistula constituit, nec
umquam dubitatum est, quin id legis vicem
optineat, cum ipse imperator per legem
imperium accipiat" (Konstytucją cesarską
jest to, co cesarz ustanowił w dekrecie lub w
edykcie albo w liście i nigdy nie wątpiono,
że ma to moc ustawy, skoro sam cesarz
otrzymuje władzę przez ustawę.) Tak więc
materie, przez które cesarz mógł wyrazić
swoją
wolę
była
dosyć
szeroka.
Przyjrzyjmy się poszczególnym rodzajom
konstytucji cesarskich.] – (lat.) Constitutio
principis est, quod imperator decreto vel
edicto vel epistula constituit. – Császári
rendelet az, amit rendeletben vagy
hírdetményben vagy levélben elrendel.
constrictor (zwieracz) – (lat.) constriktor, (ang.)
constrictor; záróizom
Consuetudinis vis magna est [wielka jest siła
przyzwyczajenia] – Consuetudinis vis
magna est; a szokás nagy hatalom v. úr
consuetudo [zwyczaj] – (lat.) consuetudo; szokás,
szokásjog;
íratlan jog [A szokásjog
(consuetudo) azoknak a jogszabályoknak az
összessége, amelyeket a társadalom tagjai
anélkül követnek magatartásukban kötelező
szabályként, hogy azokat bármely jogalkotó
hatalommal rendelkező államszerv a
jogalkotásra
előírt
eljárás
szerint
megfogalmazta és kihirdette volna.]
Consuetudo altera natura est [przyzwyczajenie
jest drugą naturą] (Cyceron) – Consuetudo
altera natura est; a szokás második
természet(ünk) (Cicero)
consuetudo certa esse debet [zwyczaj powinien
być pewny] – (lat.) consuetudo certa esse
debet; a szokásnak biztosnak kell lennie
consuetudo est optima legum interpres [zwyczaj
jest najlepszym interpretatorem prawa] –
(lat.) consuetudo est optima legum interpres;
szokás a törvénynek legjobb magyarázója [A
920
szokásjognak
a törvénnyel szemben
magyarázó hatása is van.]
consuetudo legis habet vigorem [zwyczaj ma
moc prawa] – (lat.) consuetudo legis habet
vigorem; a szokás a törvény ereje
consuetudo quasi alterna natura [zwyczaj
stanowi jakby drugą naturę] – (lat.)
consuetudo quasi alterna natura; a szokás a
második természet
Consuetudo est optima legum interpres [1.
Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw; 2.
praktyka daje najlepszą wykładnię
przepisów. (Justynian)] – Consuetudo est
optima legum interpres; A szokásjog a
törvények legjobb értelmezője.
Consuetudo laborum perpessionem dolorum
efficit faciliorem. (Cycero) - Consuetudo
laborum perpessionem dolorum efficit
faciliorem; A küzdelmek megszokása
könnyebbé teszi a szenvedések elviselését.
(Cicero)
Consuetudo pro lege servatur. [1. zwyczaj jest
traktowany jako prawo; 2. obyczaj służy
za prawo] – (lat.) Consuetudo pro lege
servatur; a szokásokat törvényként tartjuk
meg. (szokásjog)
Consuetudo quasi altera natura; consuetudo
(quasi)
altera
natura
łac.,
[przyzwyczajenie to (jakby) druga natura.
z Cycerona (De finibus, 5, 25, 74)] –
Consuetudo
quasi
altera
natura;
[konszvetúdó kvázi…] ‘A szokás szinte
második természet’, azaz a megszokás olyan
erős lehet bennünk, mint velünk született
adottságaink. Latin szállóige, Cicero A
legfőbb jóról és rosszról című művének egy
mondatából (V.25.74) kikerekítve.
Consultor homini tempus utilissimus – Consultor
homini tempus utilissimus; Az idő az ember
legjobb tanácsadója
Consumer Electronics Show (CES) [odbywa się
co roku w styczniu w Las Vegas w
Nevadzie i sponsorowane jest przez
Consumer Electronics Association. Na
pokazie prezentowane są nowe produkty
oraz nowości technologiczne. Pierwszy
CES odbył się w czerwcu 1967 roku w
Nowym Jorku. Od roku 1978 do 1994,
CES odbywał się dwa razy w roku: raz w
styczniu w Las Vegas znane jako Winter
Consumer Electronics Show (WCES) oraz
w czerwcu w Chicago pod nazwą Summer
Consumer Electronics Show (SCES)'.] CES Consumer Electronics Show-Las Vegas
(Fogyasztói Elektronikai Vásár)
consummatio ["dopełnienie" lub "wypełnienie"]
– (lat.) consummatio; összeszámolás;
bevégzés,
befejezés
(bűntényeknél)
ellentétben a kísérlettel (conatus)
-
Wersja 01 01 2017.
Consummatio delicti [dokonanie przestępstwa] –
(lat.)
Consummatio
delicti;
a
bűncselekmény v. bűntény elkövetése
consummatio mundi [zob. koniec świata] –
consummatio mundi; A világ vége
Consummatum est [w Biblii: Wykonało się!
Spełniło się! albo stało się. (Jezus
Chrystus; Ewangelia wg św. Jana)] – (lat.)
Consummatum
est;
befejeztetett,
elvégeztetett;
minden
bevégeztetett
(Jn.19,30) (Jézus utolsó szava a keresztfán);
beteljesedett (Szt. János evangéliumának
latin szövege szerint Jézus utolsó szavai).
[‘Elvégeztett’; így is érthető: ‘beteljesedett’.
A Biblia latin szövege szerint (Jn 19,30)
Jézus utolsó szava a keresztfán. Nem
életének végére utalt vele, hanem arra, hogy
minden beteljesült, amit az ószövetségi
próféták
megjövendöltek
életéről
és
haláláról, tehát a megváltás műve be van
fejezve.]
conte (hrabia, graf) – (ol.) conte; gróf
Content Management System (CMS) (też: CMS)
[system zarządzania treścią {m.} [komp.]]
– CMS Content Management System [1.
web-oldalak tartalmának megtervezését,
tesztelését, feltöltését szolgáló szerkesztőségi
rendszer neve; 2. Tartalomkezelő rendszer,
az informatikában a nem strukturált
információk
hosszabb
ideig
történő
megőrzésére, tárolására és kezelésére
szolgáló rendszer.]
content provider [Content. Zwykle używa się
terminów "treść" i "zawartość", ale z
łaski Bożej pisarze informatyczni krajów
anglojęzycznych stosują je w nieco innym
znaczeniu.
Każdy
urzędnik,
który
wypełnia formularz, rysuje wykres lub
sporządza raport to np. "contentprovider" lub "content-author". Tu
"dostawca
treści"
i
"dostawca
zawartości"
zalatuje
dziwaczną,
biurokratyczną
nowomową.
Dlatego
proponuję stosować termin "materiały"
jako
odpowiednik
"content".
Dodatkowym argumentem jest to, iż po
angielsku
"content"
nie
wymaga
określenia, czego dotyczy. Po polsku zaś
zawartość jest zawsze zawartością czegoś.
Materiały natomiast mogą być o czymś,
czegoś dotyczyć, ale nie muszą (nb. zwykle
zresztą "content-providers" dostarczają
teksty całkowicie "content-free").] content provider – tartalomszolgáltató
[hálózatokon 'tartalmat' (hír, magazin, zene,
video, számítógépprogram, stb.) szolgáltató
személy, cég, intézmény, stb.; saját
'mondanivalója'
van,
ellentétben
a
hozzáférés- szolgáltatóval (access provider),
921
aki csak fizikai kapcsolatot hozza létre;
várható, hogy a műszaki szenzáció
lecsengése után az Internet esetében is -mint
ma a rádiónál és TV-nél- nem a hardver,
szoftver vagy a hálózat, hanem az eredeti
(nem másolt) tartalom kap majd döntő
szerepet a médium további fejlődésben]
contessa [wym. kontessa] [hrabina] – (ol.)
contessa; grófnő
continuo [basso continuo] – (ol.) continuo; (zene)
számozott basszus; az egyházi zenében az
énekes részeket kísérő basszus szólam
contra [(na)przeciw, wbrew] – (lat.) contra; ellen,
szemben
Contra facta non valent argumenta [Wobec
faktów argumenty muszą ustąpić.] Contra facta non valent argumenta; a tények
ellen mit sem érnek az érvek; a tényeket nem
lehet megcáfolni!
Contra furorem uxoris habet neque Hannibal
armas – Contra furorem uxoris habet neque
Hannibal
armas
[kontra…
uxorisz
…nek.ve…armasz]
–
‘Hannibal
is
fegyvertelen áll, mikor asszonya szidja ‘
(Tótfalusi István fordítása). [Latin szállóige a
De matrimonio című anonim középkori
gyűjteményből.]
Contra
ius
commune
[wbrew
prawu
powszechnemu] – (lat.) Contra ius
commune; egyetemes jog elleni v. jogsértő;
egyetemes joggal szemben
Contra legem [wbrew ustawie] – (lat.) Contra
legem; törvény elleni; civiljoggal szemben
Contra legem facere [działać niezgodnie z
prawem] – jogot sérteni; jogsértő
tevékenységet végezni
Contra legem facit, qui id facit quod lex prohibet,
in fraudem vero, qui salvis verbis legis
sententiam eius circumvenit [wbrew
ustawie czyni ten, kto dokonuje tego,
czego ustawa zabrania; z orminięciem
ustawy działa zaś ten, kto nie naruszając
słów ustawy obchodzi jej treść.] – (lat.)
Contra legem facit, qui id facit quod lex
prohibet, in fraudem vero, qui salvis verbis
legis sententiam eius circumvenit; törvény
ellen cselekszik az, aki törvényellenes
cselekedet hajt végre
Contra naturam [wbrew naturze] – (lat.) Contra
naturam; a természettel szemben [természet
elleni bûn (vitium contra naturam)]
Contra negantem principia non est disputandum
[z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie
dyskutuje się (Arthur Schopenhauer za
Arystotelesem)] – Contra negantem
principia non est disputandum („nem szabad
olyan valakivel disputálni, aki azt mondja,
hogy nincsenek alapelvek”, lásd Aquinói
-
Wersja 01 01 2017.
Szent Tamás S.th.l.q.l.a.8i.corp.: nec contra
negantem principia disputant).
Contra praescriptum [wbrew przepisowi] – (lat.)
Contra praescriptum; előírásokkal szemben
Contra spem spero [Wierzę wbrew nadziei] Contra spem spero; hiszem a remény dacára
Contra vim mortis non est medicamen in hortis
[przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w
ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)] –
Contra vim mortis non est medicamen(in
hortis) /…medikámen/ A halál ellen nincs
orvosság (a kertekben).
Contra urbem [wbrew miasta] – (lat.) Contra
urbem; a város ellen
„Contra urbem – Contra naturam" – (lat.)
„Contra urbem – Contra naturam" – „A város
ellen – a természet ellen"
contra vim non valet ius [1. prawo jest bezsilne
wobec przemocy; 2. prawo ustępuje przed
przemocą] – contra vim non valet ius; a jog
gyenge a győzővel szemben
contractio cordis (łac.) – contractio cordis;
szívbéli bűnbánat [skolasztikus eredetű
kifejezés a tökéletes bűnbánatra, amely a bűn
feletti szomorúságból és az Isten iránti
szeretetből fakad. A megtérés első
mozzanata.]
Contractus ex conventione legem accipere
dignoscitur. – (lat.) Contractus ex
conventione legem accipere dignoscitur.
(Reg. Iur.85) = A szerződés érvénye a
szerződő felek beleegyezésétől függ.
contradictio [sprzeciw, sprzeczność] – (lat.)
contradictio; kontradikció; ellentmondás v.
ellenmondás; két összekapcsolt fogalom
egymást tagadása
Contradictio explicita [wyraźna sprzeczność] –
(lat.) Contradictio explicita;
világos
ellentmondás
Contradictio implicita [ukryta sprzeczność] –
(lat.) Contradictio implicita;
rejtett
ellentmondás
Contradictio in adiecto [1. sprzeczność w
przydawce (przymiotniku); 2. błąd
logiczny polegający na zestawieniu dwóch
wyrazów: określanego i określającego,
które wzajemnie się wykluczają, np.
kwadratowe koło, żonaty kawaler, czarna
biel, głośna cisza itd. Określenie takie nie
jest błędem logicznym, jeżeli pełni funkcje
poetyckie (zob. oksymoron).] – (lat.)
Contradictio in adiecto; önellentmondás;
olyan állítás, amely önmagában hordja
cáfolatát.
Contradictio in se [sprzeczność sama w sobie] –
(lat.) Contradictio in se; önmagában rejlő
ellenmondás
Contradictio in subiecto [sprzeczność w samym
przedmiocie] – (lat.) Contradictio in
subiecto; saját tárgyában való ellentmondás
Contradictio in terminis [sprzeczność w
terminach
(określeniach)]
–
(lat.)
Contradictio in terminis; terminusában v.
értelmezésében való ellentmondás
922
Contraria contrariis curantur [przeciwne (leczy
się)
przeciwnym
(prastara
zasada
medyczna)]
–
Contraria
contrariis
curantur; [az ellenkező az ellenkezővel
gyógyítható] betegségeket ősi gyógymódok
szerint kezelnek (Hippocrates)
contrascarpe [Place de la Contrescarpe] –
contrascarpe (franc., ejtsd: kontreszkárp),
ellenlejtő; sáncároknak a gáttal szemközt
fekvő fala; vizesárok ellenfala
contrat social [umowa społeczna] – (fr.) contrat
social; társadalmi szerződés (Rousseau)
control unit {rzecz.} [jednostka sterująca {f.}
[komp.] [zł.]] - CU Control Unit (vezérlő
egység)
Controller [kontroler (kat.: informatyka); pod
nazwą tą kryje się najczęściej zestaw
układów
scalonych
kontrolujących
przepływ danych wymienianych między
procesorem i urządzeniem peryferyjnym,
takim jak dysk twardy czy drukarka.] –
(ang.) Controller [Az OPTO22 SNAP PAC
rendszerének egy eleme: kommunikációs,
I/O-, és vezérlő processzor, melyhez SNAP
rendszerben csatlakoztathatók az I/O pontok,
és ethernet hálózaton keresztül kommunikál
a rendszer többi egységével.]
Controller Area Network (CAN) [to jest
szeregową magistralą komunikacyjną
powstałą w latach 80. w firmie Robert
Bosch GmbH z myślą o zastosowaniach w
przemyśle
samochodowym
(ABS,
sterowanie silnika). Obecnie znajduje
zastosowanie również w przemysłowych
magistralach polowych (najpopularniejsze
standardy: CANopen, DeviceNet, SDS,
Profibus). Magistrala CAN wykorzystuje
dwuprzewodową skrętkę i pracuje z
maksymalną
prędkością
transmisji
1Mbit/s na dystansie do 40m. Wraz ze
zwiększaniem
dystansu
spada
maksymalna prędkość transmisji (np.
250kbit/s na 250m).] – Controller Area
Network (röviden CAN vagy CAN-bus)
[egy számítógépes hálózati protokoll és
adatbusz szabvány melyet mikrokontrollerek
és egyéb gazdaszámítógép nélkül működő
eszközök
kommunikációjára
terveztek.
Eredetileg
kifejezetten
járművekhez
tervezték, de más területeken is használják.
A Linux-rendszermag a 2.6.25 verziótól
támogatja a CAN szabványt. CAN]
-
Wersja 01 01 2017.
Convenienter naturae vivere [żyć w zgodzie z
naturą. (Zenon z Kitionu)] – Convenienter
naturae vivere; A természetnek megfelelő
módon kell élni. (Kitioni Zénón; i.e. 336264)
Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus
[1. każda umowa jest pojmowana jako
obowiązująca
tylko
w
danych,
oznaczonych warunkach (które nie ulegną
zmianie); 2. umowa pozostaje w mocy, o
ile okoliczności jej zawarcia nie uległy
zmianie.] - (lat.) Conventio omnis
intellegitur rebus sic stantibus; a szerződés
mindaddig hatályos marad, amíg annak
megkötésével kapcsolatos körülmények nem
változnak
Convolvulus (Powój) – hajnalka (Convolvulus)
conwalescentia,
rekonwalescencja
[okres
powrotu do zdrowia i sił po przebytej
ciężkiej chorobie, zabiegu chirurgicznym,
ciężkim urazie, wypadku i operacji] – (lat.)
convalescentia;
(orvosi)
lábadozás,
felgyógyulás [convalescers: lábadozó]
Cool Wool [hasło reklamowe propagowane
przez Międzynarodowy Sekretariat Wełny
(IWS) na temat lekkiej tkaniny ze 100%
wełny (200g i w górę) która jest
przewiewna i porowata i produkowana
z cienkiej
przędzy
czesankowej
z zastosowaniem bardzo cienkiej wełny.
Te tkaniny są przeznaczone na męskie
garnitury letnie i damskie sukienki i
kostiumy.] – Cool Wool (nyári gyapjúszövet
márkajelzése) [A Nemzetközi Gyapjú
Titkárság (IWS) márkajelzése, amely 100 %ban finom fésült gyapjúfonalakból szőtt
könnyű (200 g/m2-t meg nem haladó), hűvös
tapintású szövetekre alkalmazható. Nyári
férfiöltönyök, női ruhák és kosztümök
anyaga.]
cookie {rzecz.} (ciasteczko) [pakiecik kontrolny
{m.} [komp.] [zł.]] [krótka informacja
przekazywana
przez
serwer
i
przechowywana
w
komputerze
użytkownika
przez
przeglądarkę
internetową.
Ułatwia użytkownikowi
ponowne korzystanie ze strony, która
wysłała ciasteczka, na przykład przez
zapamiętanie indywidualnych ustawień.
Zdaniem obrońców prywatności w
923
internecie, cookies są szkodliwe, gdyż
pomagają „śledzić” i zbierać informacje o
internautach.] – (ang.) cookie - nyomozóprogram, 'bitsüti' (szószerint = sütemény) [1.
egyes Web szerverek által küldött
kódsorozat, mely a kliens számítógépének
háttértárolójára kerül és a felhasználó
későbbi azonosítására szolgál (amennyiben a
Web-kliensben ez a lehetőség engedélyezve
van); ilyen "bitsüti" segítségével ismerik fel
az online áruházak a korábbi vásárlóikat
vagy az elektronikus újságok az olvasóikat,
így
legközelebb
személyre
szabott
információkat tudnak nekik kínálni. 2. Egyes
Web szerverek által küldött kódsorozat, mely
a kliens számítógépének háttértárolójára
kerül és a felhasználó későbbi azonosítására
szolgál. 3. Web-oldalak használatát nyomozó
program ('bitsüti'), mely a Web-en
böngészve sokszor észrevétlenül kerül
gépünk merevlemezére; üzleti érdekeltségü
Web-oldalak tulajdonosai küldik ezeket a kis
szövegállományokat
szokásaink
feltérképezésére,
esetleg
figyelmünk
irányítására (olykor felettébb arrogáns
módon); használatukra szabvány készül OPS
(Open Profiling Standard) név alatt, amelyet
Microsoft és Netscape egyaránt támogat;
legbiztosabb a cookie-k fogadását és
megtelepedé- sét gépünkön egyszer s
mindenkorra letiltani; mai böngészőknél
cookiek fogadása vagy kitiltása beállítható,
de külön 'cookie-likvidáló' programok is
használhatók ("cookie cutter")]
cookie cutter - cookie cutter - cookie-letiltó
program [a cookie cutter és a cookie
cruncher olyan programok, melyek a szabad
Web- böngészést tudtunk nélkül (néha
kívánatos, de sokszor nem kívánatos módon)
befolyásoló cookie nyomozóprogramokat
letiltják]
Copelatae (Copelata) – (lat.) Copelatae; a
zsákállatok tudományos neve, zsákállatkák
Copernicium (Cn) [Nazwa, symbol, l.a.:
copernicium, Cn, 112; Grupa, okres, blok:
12, 7, d; Właściwości metaliczne: metal
przejściowy; Masa atomowa: [285] u]
[pierwiastek chemiczny z grupy metali
przejściowych w układzie okresowym.
Nazwa pierwiastka została oficjalnie
zatwierdzona przez IUPAC 19 lutego 2010
roku i pochodzi od nazwiska astronoma
Mikołaja Kopernika, polska forma nazwy
nie została dotąd ustalona. Wcześniej
stosowano
tymczasową
nazwę
"ununbium"
(Uub),
zgodnie
z
nomenklaturą IUPAC, a nieoficjalnie
także "eka-rtęć" (eka-Hg), jako że
pierwiastek ten w układzie okresowym
znajduje się bezpośrednio pod rtęcią. –
-
Wersja 01 01 2017.
Copernicium został po raz pierwszy
uzyskany w laboratorium GSI w
Darmstadt
w
Niemczech
poprzez
bombardowanie
jonami
cynku-70
ołowianej tarczy (tzw. "zimna" synteza,
której nie należy mylić z zimną fuzją).
Dokonał tego zespół naukowców, którym
kierowali S. Hoffman, V. Ninov i F. P.
Hessburger, w dniu 9 lutego 1996 roku.] –
kopernícium [Név, vegyjel, rendszám:
kopernícium, Cn, 112; Csoport, periódus,
mező: 12, 7, d; Megjelenés: ismeretlen, vsz.
ezüstös fehér vagy fémes szürke;
Atomtömeg: (285) g/mol] [a 112-es
rendszámú kémiai elem neve, vegyjele Cn.
Ez a legnehezebb transzaktinoida, melynek
szintézisét a IUPAC eddig elismerte, ami
fontos lépés az úgynevezett szupernehéz
elemek csoportja felé vezető felfedezőúton.
A 112-es, akkor még ununbium névvel
illetett elem felfedezését 2009 májusában
ismerte el a IUPAC, felkérve a GSI-nek
dolgozó felfedezőket (GSI: Gesellschaft für
Schwerionenforschung mbH, Darmstadt),
hogy a hagyományoknak megfelelően
tegyenek javaslatot az új elem elnevezésére
és vegyjelére. A GSI 2009. július 14-i
javaslata a kopernícium (copernicium) volt a
Cp vegyjellel. Az eredetileg javasolt Cp-t
azonban hamarosan ejtették, mert 1949. előtt
a
lutécium
szinonim
elnevezésének
(kassziopeium) jelölésére szolgált. Az új
vegyjel a Cn. 2010. februárban a kémikusok
nemzetközi
szövetsége
(IUPAC)
hozzájárulását adta ahhoz, hogy az elem
hivatalos neve Copernicium legyen, vegyjele
Cn. - A 112-es elem előállítását már 1971ben is bejelentették, de bizonyítható
eredményt csak 1996-ban tudott felmutatni a
GSI kutatócsoportja (Sigurd Hofmann és
munkatársai).]
coperto (wł, muz.) – (ol.) coperto; takarva, fedve,
fedezve; fedett; a zenében használják és
pedig különösen a fedett üstök (tympani
coperti) jelzésére; ilyenkor az üstöket
posztóval vonják be, minek következtében
hangjuk nagy mértékban eltompul.
924
Copia verborum – gadanina; mnogość słów Copia verborum; szavak bősége; szóbeszéd,
szószaporítás; üres beszéd v. fecsegés;
pletyka
coprocessor {rzecz.}; koprocesor {m.} [komp.];
[dodatkowy, wyspecjalizowany procesor
umożliwiający zwiększenie prędkości
działania komputera] – Coprocessor [A
CPU-val együttműködő processzor, mely
valamilyen célfeladat elvégzésére szolgál. A
koprocesszor nem képes az általános
utasítások végrehajtására, csak a CPU-val
együtt
működőképes.
Tipikusak
az
aritmetikai
és
az
input-output
koprocesszorok.]
Coptis trifolia Salisbury – złote nici trójlistne;
“złote usta” (ang. Threeleaf Goldthread;
niem./szwajc. Goldmund) [występujące w
Ameryce Północnej, w Północnej Azji, a
nawet w Północnej Europie] – Alaszkai
aranyfonál (Coptis trifolia L.)
copula, kopula (łącznik, czasem zwany spójką)
[termin oznaczający jakąkolwiek formę
czasownika być (lub jego negację) łączącą
podmiot i orzeczenie] – kopula [a
nyelvészetben az összetett mondatrészek
segédszava, elsősorban ami az alanyt a
névszói vagy határozói állítmánnyal köti
össze (kopula: 'kötelék'), illetve azok a
szószerkezetek, amelyek ebből származnak.
A kopula gyakran a létige, de a magyarban
lehet a lesz, marad, múlik (valahány éves)
igék származéka is. Egyes nyelvekben
(például az angolban) kopulatívak például a
’látszik, hangzik, hallatszik, érződik, tűnik,
bizonyul
valaminek/valamilyennek’,
’valamilyen íze, illata, tapintása van’
jelentésű igék; a magyarban azonban ezek
nem kopulatívak, mert vagy -nak/-nek ragos
vonzatuk van, vagy egész más szerkezettel
fejezzük ki őket.Kopula a magyarban a
szókapcsolatokban használt való és volta
segédszó is (a legtöbb esetben), pl. a
repülőgépről való leszállás, az utas orvos
volta]
 Copula negatywna (spójka przecząca) to
negacja jakiejś formy czasownika być
występującej w funkcji łącznika podmiotu i
orzeczenia w zdaniu.
-
Wersja 01 01 2017.
 Copula pozytywna (spójka twierdząca) to
forma czasownika być występującego w
funkcji łącznika podmiotu i orzeczenia w
zdaniu bez negacji.
copy protection {rzecz.} [zabezpieczenie przed
kopiowaniem {n.} [komp.] [zł.]] – (ang.)
copy protection; másolásvédelem
Copying office – (ang.) Copying-office; másoló
üzlet
Copyright © [1. prawo do wydawania lub
wykonywania dzieła, zastrzeżone dla
określonej osoby lub instytucji; 2. formuła
drukowana na książkach, płytach itp.
informująca, kto ma takie prawo; 3.
formuła zastrzegająca i gwarantująca
prawa autorskie; w ustawodawczej
tradycji Stanów Zjednoczonych chroni
prawa majątkowe do utworu, nie chroni
natomiast praw osobistych twórcy;
formalną przesłankę prawną do ochrony
praw
autorskich
twórcy
stanowi
umieszczenie znaku © łącznie z nazwą
podmiotu prawa autorskiego na każdym
egzemplarzu opublikowanego dzieła.] –
(ang.) copyright; a szerzői jog fenntartása,
kiadói jog (Amerika indítványára hozott,
nemzetközileg elfogadott szabály a szerző
jogainak védelmére)
Copyright Office [amerykańska instytucja, część
Biblioteki Kongresu, odpowiedzialna za
rejestrację praw autorskich i prowadzenie
rejestru utworów. Nie ma odpowiednika w
Polsce, ponieważ nasze prawo autorskie
nie przewiduje obowiązku rejestracji.] –
(ang.) Copyright Office; amerikai szerzői
jogi hivatal
Cor (cerca) – (lat.) cor; (orvosi) szív
coram – (lat.) coram; előtt
coram Deo (przed Bogiem) – (lat.) coram Deo;
Isten színe előtt.
coram publico [łac., jawnie, publicznie, przed
całym światem] – (lat.) coram publico;
közönség előtt
coraz [1. wyraz komunikujący o stopniowym
nasilaniu
się
czegoś;
2. wyraz
komunikujący o częstym powtarzaniu się
czegoś w krótkich odstępach czasu] –
egyre, újra meg újra; mindinkább, mind,
mindig
coraz bardziej – mindinkább; egyre inkább, egyre
jobban
coraz bardziej się chmurzy – egyre jobban borul;
egyre jobban beborul az ég
coraz częściej – egyre gyakrabban
coraz dalej – egyre tovább; egyre messzebb
coraz gorzej – egyre rosszabbul
coraz gorzej słyszy – egyre rosszabbul hall
925
coraz lepiej – egyre jobban, mindjobban; egyre
inkább
coraz lepiej się uczy – egyre jobban tanul
coraz mniej – egyre kevesebb v. kevesebbet, egyre
kevésbé
coraz więcej – egyre több v. többet; mindinkább
CORBA (ang. Common Object Request Broker
Architecture) [to technologia zapewniająca
komunikację
pomiędzy
obiektami
pracującymi
w
heterogenicznych
(różnorodnych)
systemach
komputerowych.
Obiekty
pełniące
dowolne
funkcje
mogą
być
zaimplementowane w różnych językach
programowania, na dowolnej platformie
sprzętowej,
pod
kontrolą
różnych
systemów operacyjnych.] - Common
Object Request Broker Architecture, azaz
a CORBA [az OMG által létrehozott
architektúra, illetve szabványgyűjtemény a
számítógépes hálózatok kommunikációjának
szabványosítására. A CORBA szabványokat
úgy határozták meg, hogy lehetővé tegyék
különböző operációs rendszereken futó,
eltérő programozási nyelveken megírt
alkalmazások kommunikációját is. Ennek
érdekében az egymással kommunikáló
alkalmazások, programok között az interfészt
egy a CORBA szabvány által meghatározott
interfészleíró nyelven (angolul Interface
Definition Language, IDL) kell definiálni.]
corda (wł.) - struna; una corda [jedna struna; w
nutach utworów fortepianowych oznacza
użycie lewego pedału celem uzyskania
delikatniejszego, stłumionego dźwięku;
powrót do normalnej gry oznacza się
określeniem tutte le corde - wszystkie
struny lub tre corde - trzy struny; corda
vuota (skr. c.v.)] - pusta struna, jt. nie
przyciśnięta palcem na instrumentach
smyczkowych – (ol.) corda; húr
Cordon bleu – (fr.) cordon bleu; kék szalag
(kitüntetés), a leggyorsabb Európa-Amerika
közötti hajó kitüntetése; Cordon bleu v.
Gordon Bleu
Cordon sanitaire (Kordon sanitarny) [od roku
1919 pojęcie stosowane w przenośni wobec
łańcucha państw (nazywanych także
"państwami
buforowymi"),
odgradzających
od
potencjalnego
agresora bądź państwa niebezpiecznego
ideologicznie.]
–
(fr.)
egészségügyi
védőövezet, járványos v. járványgyanús
terület biztonsági lezárása
corium (skóra) – (lat.) corium; irha, bőr
corn (ang.) – (ang.) corn; gabonaszem, gabona;
búza, (USA-ban) (kukurydza) kukorica; (ír,
skót)
zab;
(nagniotek)
tyúkszem,
bőrkeményedés, bőrkérgesedés
-
Wersja 01 01 2017.
cornea (łac. rogówka) [wypukła zewnętrzna
warstwa gałki ocznej, w jej przedniej
części] – (lat.) cornea; a szem szaruhártyája
corned beef (wolowina peklowana; rodzaj
gotowanej potrawy z miesa) – (ang.)
besózott
és
vagdalt
marhahús
v.
marhahúskonzerv
cornette (kornet) – (fr.) cornette; cornátás, lovas
zászlótartó
Cornix cornici numquam confodit ocellum;
cornix cornici oculum non effodit [Kruk
krukowi oka nie wykole.] (Makrobiusz) –
Cornix cornici numquam confodit ocellum;
Holló a hollónak ki nem vajja szemét (A. Th.
Macrobius); Cornix cornici oculos non
effodit [kornix kornici okulosz…] – ‘Holló a
hollónak nem vájja ki a szemét’. [A ma sok
nyelvben használatos közmondás latin
eredetű, Macrobius Saturnalia című művéből
(VII.5.2).]
Cornix cornici oculum non effodit. [Kruk
krukowi oka nie wykole.] – (lat.) Cornix
cornici oculum non effodit; Holló hollónak
nem vájja ki a szemét
cornu (róg) – (lat.) cornu; szarv
corocznie – évente, évenként
coroczny, -a, -e [powtarzający się co rok] – évi,
éves, évenkénti
corolla – (lat.) corolla; koszorúcska, (botanika)
párta
corollarium – (lat.) corollarium, koszorúcska [a
corolla (corona deminutivuma) szóból
származik; voltaképen azokat a virágból font
koszorúkat jelenti, melyekkel a színházi
közönség kedvencz színészeit kitüntette];
(logika) tétel
Corona australis [Korona Południowa (łac.
Corona Australis, dop. Coronae Austrini,
skrót CrA)] – (lat.) Corona australis; déli
korona (csillagkép a déli féltekén)
Corona borealis [Korona Północna (łac. Corona
Borealis, dop. Coronae Borealis, skrót
CrB)] – (lat.) Corona borealis; északi korona
(csillagkép az északi féltekén)
coronaria – (lat.) coronaria; koszorúverőér,
koszorúér, koszorúsér
Coroner (zob. koroner) – (ang.) coroner; a
legrégibb angol közhivatalnok, működése
kb. az ügyésznek felel meg; halottkém (nem
természetes halál esetén)
Corpora dormiunt, vigilant animae [Ciała śpią,
dusze czuwają (napis nad wyjściem z
Grobów Królewskich na Wawelu)] – (lat.)
Corpora dormiunt, vigilant animae; a testek
alszanak, a lelkek vigyáznak (latin felirat a
Wawelben)
W przedsionku Krypty pod Wieżą Srebrnych
Dzwonów, w sarkofagu po lewej stronie
pochowany jest prezydent Lech Kaczyński z
żoną Marią, którzy zginęli w katastrofie
lotniczej w Smoleńsku 10 kwietnia 2010. 10
września 2010 w przedsionku krypty
odsłonięto tablicę pamiątkową z jasnego
piaskowca o wymiarach 184,3 x 127,5 cm, z
nazwiskami wszystkich ofiar katastrofy i
łacińską sentencją: Corpora dormiunt, vigilant
animae (pol. "ciała śpią, dusze czuwają").
926
Corporate
Social
Responsibility
(CSR)
[Społeczna odpowiedzialność biznesu (z
ang.
CSR
–
Corporate
Social
Responsibility) – koncepcja, według której
przedsiębiorstwa na etapie budowania
strategii
dobrowolnie
uwzględniają
interesy społeczne i ochronę środowiska, a
także relacje z różnymi grupami
interesariuszy. Według tego podejścia,
bycie odpowiedzialnym nie oznacza tylko
spełnianie przez organizacje biznesowe
(przedsiębiorstwa) wszystkich wymogów
formalnych i prawnych, ale oprócz tego
również zwiększone inwestycje w zasoby
ludzkie, w ochronę środowiska i relacje z
interesariuszami, którzy mogą mieć
faktyczny
wpływ
na
efektywność
działalności
gospodarczej
tych
organizacji. Zatem wydatki tego rodzaju
należy traktować jako inwestycję, a nie
jako koszt, podobnie jak w przypadku
zarządzania jakością.] – (ang.) Corporate
Social Responsibility (CSR) v. a Vállalatok
Társadalmi Felelősségvállalása; vállalati
felelősségvállalás [egy üzleti fogalom, ami
szerint a vállalatok figyelembe veszik a
társadalom érdekeit, mégpedig azáltal, hogy
tekintettel
vannak
tevékenységük
üzletfeleikre,
beszállítóikra,
alkalmazottaikra,
részvényeseikre
de
ugyanígy a környezetre is kifejtett hatására.
Ez a cselekvés a törvényes kötelezettségen
túl is terjedni látszik, nevesen úgy, hogy az
üzleti
szereplők
önkéntesen
tesznek
lépéseket az őket körülvevő társadalom
életszínvonalának javítása céljából. A CSR
gyakorlata számos vita tárgyát képezi.
Támogatói azzal érvelnek, hogy ez a
tevékenység többszörösen hasznos mivel
alapjában véve túlmutat a cégek rövidtávú
haszonszerzései érdekein. Ellenzői viszont
úgy vélik, hogy nincs összhangban az üzleti
világ alapvető céljával; vagy az egész nem
más, mint figyelemfelkeltés/reklám, mások
szerint pedig a multik ezúton próbálják
elterelni az államok figyelmét működésük
kártékonyságáról.]
Corps – (fr.) corps, test, testület
Corps d’armée (korpus) – (fr.) Corps d’armée;
(wojsko) kar; test a katonaságnál; hadtest
(korpus)
-
Wersja 01 01 2017.
Corps diplomatique [Korpus dyplomatyczny (fr.
Corps diplomatique, stąd skrót CD)] –
Corps diplomatique; diplomáciai testület
(CD)
corpus (korpus) [ciało człowieka lub zwierzęcia
oprócz głowy i kończyn] – (lat.) corpus; test
[Krisztus testének szobrászati ábrázolása a
feszületen]
Corpus Christi /Boże Ciało / – Corpus Christi;
Krisztus teste
CORPUS
CHRISTI
MYSTICUM
(w
mistycznym Ciele Chrystusa) – Krisztus
titokzatos teste az egyház. [Krisztus
misztikus teste (lat. corpus Christi
mysticum): Szt Pál kifejezése az Egyházra]
CORPUS CHRISTI PERMIXTUM (Kościół) –
CORPUS CHRISTI PERMIXTUM; Az
egyház, amelyben igazak és gonoszok együtt
vannak.
CORPUS
CHRISTIANUM
–
CORPUS
CHRISTIANUM; Az egész keresztyénség; a
középkorban az egész keresztyén társadalmat
jelentette, ami kb. egyenlő volt az u.n.
művelt nyugattal, amelynek a feje és
kormányzója a pápa volt.
Corpus delicti [wym. korpus delikti] [dowód
rzeczowy świadczący o popełnieniu
przestępstwa;
dowód
rzeczowy
przestępstwa] – (lat.) corpus delicti
[korpusz delikti]; bűntárgy, bűnjel [(jog) a
bűncselekmény teste; bűntárgy, a tárgyi
bűnjel; azok a tárgyak, amelyeket a
bűncselekmény
létrehozott v. amelyek
létrehozásánál szolgáltak – ‘bűnjel’ a latin
jogi nyelvezetben, tkp. ‘a bűn teste’, vagyis a
tárgy, amelyben a bűntény anyagi aspektusa
megragadható]
CORPUS DOCTRINAE [W wyniku odmowy
subskrypcji
"Corpus
doctrinae
Philippica", 5 grudnia 1570 r. został
zwolniony z zajmowanej funkcji.] –
CORPUS DOCTRINAE;
Hitvallási
tekintélyű iratok gyűjteménye; a Liber
Concordiae előtt sok ilyen gyűjtemény volt a
reformáció területén használatban.
Corpus iuris – (lat.) Corpus iuris; törvénytár,
jogszabályok gyűjteménye; törvénykönyv,
törvénygyűjtemény
Corpus iuris canonici (Prawo Kanoniczne) –
Corpus iuris canonici [a középkori egyházjog
gyűjteménye;
kánontörvénytár,
mely
elnevezés a XVI. sz.-tól kezdve vált
szokásossá, amióta t. i. annak alkatrészeit
nem mint addig történt, három külön
kötetben, hanem egy kötetbe összefoglalva
adták ki.]
CORPUS IURIS CANONICI [(skr. CICa) –
nazwa przyjęta dla oznaczenia grupy
zbiorów prawa kanonicznego, które
927
powstały od XII do XV wieku] – CORPUS
IURIS
CANONICI;
A
kénonjog
gyűjteménye; a r.kat. egyház kánonjogának
gyűjteménye.
[kánontörvénytár,
mely
elnevezés a XVI. sz.-tól kezdve vált
szokásossá, amióta t. i. annak alkatrészeit
nem mint addig történt, három külön
kötetben, hanem egy kötetbe összefoglalva
adták ki]
Corpus iuris civilis [Kodeks prawa cywilnego] –
Corpus iuris civilis; Polgári Törvénykönyv
[Kodeks Justyniana (Codex Iustinianus): A
glosszátorok korától Corpus iuris civilis
néven ismert a római jog első kodifikált
gyűjteménye, az ezt alkotó könyvek anyaga
azonban először csak 1583-ban, Genfben, a
francia humanista, Dionysius Gothofredus
(Denis Godefroy) kiadásában jelent meg e
közös cím alatt, a kifejezés csak ezt követően
vált a törvénymű bevett megjelölésévé.]
Corpus Juris Hungarici (CJH) (néha Iuris
írásmóddal) [Magyarország legfontosabb –
nem
hivatalos
–
törvénytára
volt
évszázadokon keresztül]
CORPUS REFORMATORUM [Corp. Ref., Cor.
Ref., C.R., CR; List wydany z kopiariusza
listów
Jana
Kalwina
Corpus
reformatorum]
–
CORPUS
REFORMATORUM;
A
reformátorok
iratainak gyűjteménye. Rövidítve--- C.R.
Crux Tolosana (krzyż) – Crux Tolosana; Toulousi kereszt [Viselési jogát Mária Terézia
adományozta
1779-ben
a
kalocsai
káptalannak.
Ünnepeken
és
az
egyházmegyén kívüli diplomáciai szolgálat
teljesítése során használták.]
-
Wersja 01 01 2017.
corrida [korrida (hiszp. corrida de toros od
hiszpańskiego
correr
"biegać");
widowisko popularne w Hiszpanii,
podczas którego toreadorzy walczą z
bykiem] – (sp.) corrida; bikaviadal
Corrumpunt mores bonos colloquia mala [złe
rozmowy psują dobre obyczaje. (Św.
Paweł „I List do Koryntian”)] Corrumpunt mores bonos colloquia mala; a
a rossz beszéd megrontja a jó erkölcsöt; "A
jó erkölcsöt megrontja a rossz társaság!"
(1Kor 15:33)
Corruptissima republica, plurimae leges. (Im
wiecej w panstwie korupcji, tym wiecej
przepisow.) [im większy nieład w
państwie, tym liczniejsze ustawy] – Caius
Cornelius Tacitus, historyk rzymski, 55117 AD, Annales III, 27 – Corruptissima
republica plurimae leges [korruptisszima
republika plurimé legesz] – ‘A legromlottabb
államban a legtöbb a törvény’ (Borzsák
István fordítása). [Latin szentencia Tacitustól
(Évkönyvek III.27); az önkény és az erőszak
mindig újabb törvényekkel igyekszik
körülbástyázni magát és rablott előjogait.]
corsage (wymawiaj "korsaż", z francuskiego kwiat wpinany we włosy lub ubranie)
[gorset] – 1. (fr.) corsage; a vállat és a
karokat szabadon hagyó női ruhaderék; 2.
Pánt
nélküli
felsőrész,
kidolgozott
mellrésszel. [A corsage testhez simulását az
oldalrészben vagy hátul elhelyezett rugalmas
betéttel lehet szabályozni.]
A Crux Tolosana rajza Mária Terézia királynő oklevelén,
amelyben ennek viselésére jogosította föl a kalocsai
káptalan tagjait, 1779 (KFL.VIII.B.II.7)
CORREDEMPTRIX [Dlatego Maryję, Matkę
Syna Bożego, wybraną spośród kobiet,
nazywamy
Corredemptrix]
–
CORREDEMPTRIX;
Társmegváltó
(nőnemű szó) Mária címe és rangja a
legújabb r.kat. teológiában. [A fogalom
mögött az a kérdés áll, hogy Máriának
milyen szerep jutott a megváltás művében.
Nem kétséges, hogy mint Jézus anyja a
Megváltó
földre
jövetelében
a
legtiszteletreméltóbb és legbensőségesebb
szerepet kapta.]
corsage
Corsaro (Korsarz) – (ol.) corsar, kalóz (olaszul Il
corsaro)
corset [gorset] – (fr.) corset, fűző
corso [wym. korso], korso [1. ulica będąca
miejscem spacerów i przejażdżek;
2. pochód ulicami miasta, z udziałem
ukwieconych pojazdów] – (ol.) korzó,
sétány
Cortaderia
selloana
SCHULT.
et
SCHULT. F. (trawa pampasowa) –
Pampafű (Cortaderia selloana)
928
cortége (konwój honorowy) – (fr.) cortége;
kíséret, dísztkíséret
cortes [część; cięcie; dwór] – (sp., port.) cortes
[corte: udvar], a spanyol és a portugál
képviselőház neve
cortex [Kora mózgu - struktura mózgu, w części
kresomózgowia, zbudowana z istoty
szarej, którą stanowią komórki neuronów]
– (lat.) cortex; kéreg; az agyvelő
szürkeállományának neve
Cortex Cascarillae (kaskaryliowiec, kaskarylia)
[Croton eluteria Bennet. z rodziny
Euphorbiaceae w formie nalewki lub
proszku
- ściągające, pobudzające
trawienie] – Aranylevelű kaszkarilla (cserje)
(Croton
eluteria
L.)
[bahamakéreg,
kaszkarillakréreg. Kubában, a Bahamaszigeteken, Dél-Amerikában élő cserje. A
kéreg adja az erősen kesernyés, csípős ízű
italfűszert.]
cortin – cortin; a mellékvesekéreg hormonja
[először 1926-ban Hartmann állította elő,
vegyi összetétele még ismeretlen]
cortison (kortyzon) – (lat.) cortison; 1. a
mellékvesekéreg egyik hormonja; 2.
mellékvesekivonat (fontos gyógyszer reuma,
fehérvérűség stb. ellen)
-
Wersja 01 01 2017.
Corvina (Korwina, Bibliotheca Corviniana.
Biblioteka króla Macieja Korwina) – 1.
Corvina (Bibliotheca Corviniana) Mátyás
király világhírű budai könyvtára; Mátyás
halála után egy ideig Ulászló is gondozta s
gyarapította a könyvtárt, később azonban
ajándékozott is belőlük; II. Lajos alatt
állandóan fogyott, ami megmaradt, azt a
török hurcolta el; 2. az innen származó
díszes kivitelű kódex [corvinák (ejtsd:
korvinák)
Hunyadi
Mátyás
híres
könyvtárából, a Bibliotheca Corvinianából
származó kódexek.]
Corvinus [Corvinus/Korwin] – Corvinus (Hollós),
a Hunyadi családnak a címerében levő
hollóról (corvus) vett neve (csak a XV.
század második felében keletkezett)
Corvus albus – biały kruk. (Juwenalis) – Corvus
albus; fehér holló
cos – (trigonometria) cos (cosinus) (dostawa)
cosa nostra [wym. koza nostra] [organizacja
przestępcza w USA, powstała z odgałęzień
włoskiej mafii] – cosa nostra (a mi ügyünk)
[egyszerre jelenti a szicíliai és az amerikai
maffiát]
COSE (Common Open Software Environment)
[zgrupowanie producentów do którego
należą m.in. SunSoft, Nevell, IBM,
Hewlett-Packard. Zajmują się pracą nad
środowiskiem pracy użytkownika dla
Unixa/Linuxa. Standaryzują udostępnione
kody sterowników sprzętowych.] – COSE
(Common Open Software Environment)
[Nyitott
szoftverkörnyezetet
(UNIX)
támogató szervezet (HP, IBM, Novell, USL,
SCO, SUN).]
cosecans (kosekans) [1. oznaczany w Polsce
cosec lub CSC – stosunek długości
przeciwprostokątnej
C
i
długości
przyprostokątnej a naprzeciw kąta
ostrego α; odwrotność sinusa; 2.
oznaczany w Polsce
lub
–
stosunek długości przeciwprostokątnej i
długości
przyprostokątnej
leżącej
naprzeciw kąta ostrego
; odwrotność
sinusa; pl. dosieczna (dosie)] – (lat.)
cosecans; (szögfüggvény) az átfogó és a
szöggel szemben fekvő befogó aránya
(dosieczna)
Cosi fan tutte [(pełny tytuł: Così fan tutte ossia la
scuola degli amanti (Tak czynią wszystkie,
czyli szkoła kochanków), KV 588) – opera
buffa w dwóch aktach. Muzykę
skomponował
Wolfgang
Amadeusz
Mozart, a libretto napisał Lorenzo da
Ponte.] – (ol.) cosi fan tutte; „úgy tesznek
mind” (az asszonyok) [Mozart-opera]; egyik
sem különb a Deákné vásznánál – ‘Így
tesznek mind a nők’ [Mozart operájának,
929
amely Da Ponte szövegére íródott, az olasz
címe. Régebben Mind így csinálják címre
magyarították nálunk, s néha ma is így
fordítják az opera címét, holott a tutte alak
nőnemű, s a vígopera valóban a nők
állhatatlanságáról szól.]
cosinus (lub kosinus) [1. oznaczany cos –
stosunek
długości
przyprostokątnej
przyległej b do kąta ostrego α i
przeciwprostokątnej c; 2. oznaczany
– stosunek długości przyprostokątnej
przyległej
do tego kąta
i
przeciwprostokątnej ; pl. dostawa (dost)]
– (lat.) cosinus; (szögfüggvény) a szög
mellett fekvő befogó és az átfogó aránya
(dostawa)
COSZ;
Centralny
Ośrodek
Szkolenia
Zawodowego – Szakoktatási Központ
coś [I. zaimek nieokreślony, zastępujący nazwę
dowolnego przedmiotu lub faktu bądź
takiego, którego mówiący nie chce lub nie
umie określić, np. Coś trzeba z tym zrobić.
II. pot. partykuła charakteryzująca cechę
lub zdarzenie w sposób przybliżony,
często wyrażająca niepewność
lub
zdziwienie, np. On ostatnio coś wychudł.] –
valami, valamit [mam ci coś powiedzieć:
szeretnék neked mondani valamit]; (jakoś)
valahogy, mintha; (około) kb.
coś ciąży na sumieniu – lelkiismeretét vmi
nyomja v. terheli
coś czego się nie zna – vmi, amit nem ismerünk
coś do czytania – olvasnivaló
coś do jedzenia – harapnivaló, falat
coś do zobaczenia – látnivaló, teendő
coś dodaje komu skrzydeł – (átv.) valami
szárnxyakat ad vkinek
coś dziś źle wyglądasz – valahogy nem jó színben
vagy ma
coś go kusi – csábítja (őt) vmi
coś hodowa się – vmit nevelnek
coś jedzenia – valami ennivaló
coś jest bez konkurencji – versenytárs nélküli
coś jest dla kogoś nauką – ez jó lecke v. tanulság
vkinek
coś jest na dokończeniu – vége felé jár, befejezés
előtt áll, végéhez közeledik vmi
coś jest na tapecie? – (közb.) miről is van szó?
coś jest na temat – vmi nem tartozik a témához
coś jest słuszne z jakiegoś punktu widzenia – vmi
helyes, igaz bizonyos szempontból
coś jest w kolebce – kezdeti állapotban van, még
csak terv (csak terv maradt)
coś jest za pasem – (átv.) vmi küszöbön áll v.
rövidesen bekövetkezik
coś jeszcze? – még valamit?
-
Wersja 01 01 2017.
coś kłuje w oczy – vmi szemet szúr, szemet sért;
szálka a szemében
coś kłuje w ząbki – vmi nem a fogára való, nincs
ínyére
coś króluje na rynku – vmi uralja a piacot
coś ładnego mi się śniło – szépet álmodtam
coś ma cenę – ára van vminek
coś ma tę wad, że… - az a hátránya, hogy…
coś mi się ochapia w pamięci – valamit pedz az
emlékezetem
coś mię pikneło – (átv.) vmi megütött; vmi azt
súgta nekem, hogy
coś mię tknęło – hozzám ért vmi; megérintett vmi
coś mnie ugrzyło – valami megcsípett
coś mu się oberwie – jut neki vmi
coś mu/jej chodzi po głowie – átv. valami
motoszkál a fejében
coś na ząbek – (közb.) fogára való, ízlik
coś należy do przeszłości – vmi a múlthoz tartozik,
a múltté
coś nie odpowiada rzeczywistości – vmi nem felel
meg a valóságnak
coś nie wróży nic dobrego – vmi semmi jót nem
jósol v. ígér
coś niecoś [niewiele z czegoś np. coś niecoś
zrozumiałem, coś niecoś zjadłem] – egy
kevés vmi; valamicskét; egyet-mást
coś niecoś mu się oberwie – itt-ott akad valami
számára
coś niecoś zatrącił o ten temat – futólag érintette
azt a témát
coś pachnie kryminałem – ez börtönszagú v.
börtöngyanús ügy
coś pociąga co za sobą – vmi maga után von vmit
coś pociąga za sobą konsekwencje –
következményeket von maga után
coś podobnego! – na de ilyet! ki hallott már ilyet!
hallatlan!; nahát!
coś pokutuje w kominie – a kéményben kísért vmi;
szellem v. kísértet jár a kéményben
coś pozostaje zagadką dla kogo – vmi rejtély
marad vki számára
coś przerasta czyje siły – vmi meghaladja vki
képességeit
coś przeszło bez echa (bez wrażenia) – nem talált
visszhangra, nyomtalanul múlni el
coś przybiera realne kształty – testet v.
megfoghatóbb alakot ölteni; vmi kezd
kialakulni
coś siada – vmi leül, leülepszik, ellaposodik
coś staje się siedliskiem czego – (átv.) vmi vminek
a fészkévé, melegágyává válik
coś stanowi dowód – vmi bizonyítékául szolgálni
coś stanowi rekompensatę czego (za co) –
kárpótlásul szolgál (vmiért)
930
coś szarpie komuś nerwy – vmi idegesít vkit;
játszani vkinek az idegeivel
coś tak oklapnął? – (átv.) miért hültél úgy le?
miért vesztetted úgy el a remény?
coś takiego – valami ilyesfélét; ilyesmi, olyasmi
coś takiego! – hát még ilyet!, még ilyet!, no de
ilyet!; nahát!
coś tam dzieci zbroiły – a gyerekek vmi rossz fát
tettek a tűzre
coś tam znowu zbroił? – már megint mit műveltél?
coś tu zaśmierdziało – itt vmi megbüdösödött v.
bűzlik
coś ty powiedział? – mit mondtál?; mit is mondtál?
coś uderza w czyimś wyglądzie – vmi tükröződik
vki külsején
coś ujdzie w tłoku – (közb.) végső esetben elmegy;
elmegy a többi között
coś w rodzaju… – valami olyan, mint…
coś w tym guście – ilyesfajta valami; valami
ilyenszerű, valami ebben a stílusban
coś w tym rodzaju – vmi ilyesmi v. ilyesmit; vmi
ilyesfélét; vmi hasonló
coś wchodzi komuś jednym uchem, a wychodzi
drugiem – vmi egyik fülén be(megy) a
másikon ki
coś weszło komu w krew – vmi vérévé vált vkinek
coś wymaga podkreślenia – vmi aláhúzást,
kiemelést igényel
coś wymaga reformy – vmi reformra szorul
coś wyższego rzędu – magasabbrendű
coś zalicza się do wysługi lat – vmi szolgálati
időnek számít; vmi hozzászámítódik a
szolgálati időhöz
coś ze trzy lata – körülbelül három éve; vagy
három éve; valami három éve; mintegy
három éve
coś się rozumie samo przez się – vmi magától
értetődik
coś się tu kluje – itt valami készül
cośkolwiek – akármi, bármi, valami
cośmy się go naprosili – mennyit kérleltük őt!
cot – (trigonometria) cot (cotangens)
Cotele, Cotelé (tkanina) [sztywna bawełniana
lub wełniana tkanina, która jest szorstka
w dotyku i cechuje się szerokimi,
pionowymi
prążkami,które
powstały
przez splot skośny pochodny, często
z nitką
wątku
w
osnowie.
Wykorzystywana na damskie płaszcze i
kostiumy. Nazwa pochodzi z Francuskiego
"ctel"
(=
paski),
które
opisują
powierzchnię tkaniny tego typu.] – Cotelé;
bordás struktúrájú szövet. [Vékonyabb és
vastagabb hosszcsíkokkal mintázott pamut
vagy gyapjú típusú szövet. Mintázatát
struck-kötéssel érik el, gyakran egy töltő
-
Wersja 01 01 2017.
láncfonallal. Női kabátokat, kosztümöket
készítenek belőle. A francia eredetű
elnevezés eredeti jelentése: bordázott.]
cotangens [zob. kotangens – oznaczany w Polsce
– stosunek długości przyprostokątnej
przyległej do tego kąta
i długości
przyprostokątnej leżącej naprzeciw tego
kąta; pl. dostyczna (dosty)]– (lat.)
cotangens; (szögfüggvény) a szög mellett
fekvő befogó és amásik befogó aránya
(dostyczna, dotyczna)
Cote [Côte d’Azur [kotdazyr]: Lazurowe
Wybrzeże] – (fr.) cote; magassági pont a
térképen [Côte d’Azur: Francia Rivéra]
Côte d’Azur (Lazurowe Wybrzeże) – Francia
Rivéra, Lazúr-tengerpart
Cotillon, Kotylion (fr. cotillon) [to zbiorowa
zabawa salonowa, w czasie której pary
tancerzy
noszą
ozdobne
odznaki,
przypięte
do
piersi,
też
zwane
kotylionami] – (fr.) cotillon; (zene)
füzértánc; eredetileg népi páros tánc
coton, cotton (bawełna) – (arab→ang.) cotton;
gyapot, pamut, karton
cottage (domek) – (ang.) cottage; kisebb, kertes
családi ház; kis vidéki ház; kunyhó
cotte simple
931
cotte simple [suknia kobieca z XV wieku.
Noszona pod szatą wierzchnią, szyta z
wełny, lub w wersjach bogatszych - z
białego adamaszku. Charakterystyczne
było dla niej szerokie wycięcie na przodzie
sznurowane
jedwabnym,
zwykle
błękitnym sznureczkiem, którego tło
stanowiła
karmazynowa
jedwabna
wkładka. Ta ozdobna część cotte simple
była widoczna dzięki rozcięciu sukni
wierzchniej] – La Cotte Simple; XV. sz-i
női ruha
Cottylen® (Triumph) - Cottylen® [Egy bizonyos
pamuttartalmú rugalmas kelme elnevezése,
amelyet a Triumph jegyeztetett be és védett
le.]
cotygodniowy, -a, -e [powtarzający się co
tydzień] – heti, hetenkénti
cotygodniowe spotkanie – hetenkénti találkozások;
hetenkénti találkozók
couéizm [Techniczne środki pierwszej formy to
przedewszystkiem:
przekonywanie,
autosugestja (Coué [ob.] stosował ją
według
nowego
własnego
systemu
[Couéizm]), sugestja połączona z hypnozą
albo bez hypnozy.] – (orvosi) couéizmus;
önmeggyőzésen, önbefolyásoláson alapuló
gyógymód (E. Coué francia gyógyszerész
nevéről)
coudières [ozdoba rękawów w pierwszej połowie
XIV wieku. Były to wydłużone pasy
futrzane w wersji bogatszej lub sukienne
wycinane w ząbki doszywane do
skróconych rękawów szat męskich i
kobiecych nad łokciem. Moda ta
popularna była praktycznie w całej
Europie Zachodniej, a w Czechach
utrzymała się do końca XIV wieku.] – (fr.)
coudières, kabátujj díszítés a XIV. sz.-ban
couleur locale [fr., dosł. koloryt miejscowy; art.
charakter, nastrój, punkt widzenia,
swoistość jakiejś epoki, miejscowości,
okolicy (oddane w dziele sztuki).] – (fr.)
couleur locale [helyi színezet]; az egyes
nemzetek, korok, tájak stb. egyéni, sajátos
(gyakran
feltűnő)
vonásait
kiemelő
ábrázolás; környezetrajz
-
Wersja 01 01 2017.
coulomb (kulomb) [od nazwiska fizyka fr.:
Charles Coulomb (1736-1806). (C)
jednostka ilości elektryczności (ładunku,
naboju elektr.).] – (fizika) coulomb; az
elektromos töltés gyakorlati egysége (Ch. A.
Coulomb francia fizikus nevéből)
Count (Hrabia) – (ang.) Count; gróf; a nem
benszülött grófok címe Angliában (az angol
gróf earl, de a felesége countess)
country [wym. kantri] [skr. od country music a.
country-and-western amer.ang., w USA forma stylizowanej muzyki "ludowej",
zwł. w zach. stanach USA, wykonywanej
na gitarach elektr.] – (ang.) country;
ország, haza
Country look (styl) – (ang.) Country look [1.
vidéki külső v. kinézet; 2. Az angol vidéki
nemesség hagyományos, sportosan ápolt
ruházatára
emlékeztető
divatstílus.
Jellegzetességei a tweed és káróminták
alkalmazása – olyan anyagokból és
divatstílusokból,
amelyek
tradicionális
nézőpontból nem illenek össze.]
county [wym. kaunti] [jednostka adm., okręg: w
Anglii - hrabstwo, w USA - powiat.] –
(ang.) county; grófság, (régi Angliában,
USA) önkormányzattal bíró terület, megye [a
mai Angliában a county neve shire]
coup – (fr.) coup, ütés; váratlan, meglepő
cselekedet
coup d'état (zamach stanu przewrót, pucz (niem.
putsch), pronunciamiento) [niespodziewane,
często z użyciem siły (zbrojny zamach
stanu), przejęcie władzy politycznej w
państwie przez jednostkę lub grupę osób,
wbrew obowiązującemu prawu] - (fr.)
coup d'état (puccs); államcsíny [a szélesebb
néptömegek által nem támogatott, a hatalom
megragadására
irányuló
tevékenység,
többnyire fizikai erőszak alkalmazásával,
esetenként katonai erőt is alkalmazva]
coupé (fr. - ścięty) [najczęściej dwubryłowe
nadwozie
zamknięte
samochodu
osobowego, posiadające dwoje drzwi,
charakteryzujące się bardziej opływową i
płaską stylistyką, niż inne typy nadwozia.
Często, ze względu na nisko opadającą ku
932
tyłowi linię dachu w środku jest mało
miejsca, zwłaszcza dla pasażerów tylnej
kanapy, jeśli takowa jest w samochodzie.]
– (fr.) coupé, kupé; csukott kocsi, vasúti
kocsi
Cour d’honneur (fr.), dziedziniec honorowy
[reprezentacyjny
dziedziniec
przed
pałacem lub zamożnym budynkiem
mieszkalnym
we
Francji,
zwykle
poprzedzony
avant-courem.
Forma
upowszechniła się w okresie renesansu] –
(fr.) Cour d”honneur; díszudvar [(francia
kifejezés, magyarra nem szokás lefordítani,
kb. díszudvart jelent) kastélyok díszudvara.
Louis Le Vau alkalmazta először Versaillesban, voltaképpen a kastély belső udvarának
egyik oldalát kinyitotta. A francia
kastélyépítészetből
terjedt
el
más
országokban is (pl. Németország –
Würzburg), főleg a barokk építészetben, ahol
a cour d’honneur a kastélyok városra néző
díszudvara, amelyet három szárny vesz
körül. Többnyire három felől, de olykor a
bejárati oldal felől is épületszárnyak fogják
közre. Később a kiugró oldalrizalitok közti
homlokzat előtt, kocsifalhajtóval ellátott tér
elnevezésévé vált. Magyarországon is
megtaláljuk a példáit, pl. a nagytétényi
kastélynál.]
courbette [Jedna z figur wyższej szkoły jazdy
(air relevé), w której koń podnosi przednie
kończyny, a następnie posuwa się skokami
na nogach zadnich.] – (fr.) courbette (ejtsd:
kurbett); a ló két lábra állása, ágaskodása, a
lovaglás magas (spanyol) iskolájának
emelkedéssel járó mozdulata, a lónak a
levade-dal s a croupade-dal való ismételt
előreugratása kis távolságra.
courloisie
–
(fr.)
courloisie
(kurtuazja);
udvariasság, lovagias magatartás (főleg
hölgyekkel szemben)
courtesy copy [komp.] (też: carbon copy, CC) [do
wiadomości, DW [komp.]] - cc Courtesy
Copy (másolati példány)
courtisane (kurtyzana) – (fr.) courtisane, kurtizán;
(eredetileg) udvarhölgy, félvilági nő
coute que coute, coûte que coûte – (fr.) coute que
coute; kerüljön, amibe kerül, kerüljön
bármibe; akármibe kerül, meg kell lenni
Couture [fr. szew (na tkaninie)] – (fr.) Couture
(meg)varrás; Szabásművészet (francia) [Az
haute couture (od kutür) kifejezést a magas
kézművességet igénylő szabásművészetre
alkalmazzák.]
Covasna [miasto w środkowej Rumunii, w
Karpatach Wschodnich (Okręg Covasna)]
– Kovászna (románul Covasna, németül
Kovasna) [város Romániában Kovászna
megyében. Az egykori Orbaiszék központja,
-
Wersja 01 01 2017.
1876-tól járási székhely, 1952-óta város,
1968-óta
Kovászna
megye
névadó
települése.]
covercoat (kowerkot) – 1. (ang.) covercoat, covercoat; (textil) átlós mintájú, szürkés színű
gyapjú- v. pamutkelme, főleg átmeneti
kabátokra; sima gyapjúszövet, felöltő ilyen
anyagból; 2. Sima, strapabíró fésűsfonalból,
sávolykötésben készült anyag, amelyen
láncirányban mouliné található. Jellegzetes
az átlós mintázat és a nyugtalan, pettyezett
felület.
cowboy (zob. kowboj) – (ang.) cowboy; (északamerikai) lovas marhapásztor
córa – lány
córa Koryntu [euf. prostytutka, hetera] –
prostituált, hetéra, utcalány
córeczka, córuchna, córunia, córuś, córusia –
lánya, kislánya, leánykája vkinek
córka [1. czyjeś dziecko płci żeńskiej; 2. pot.
poufale
lub
protekcjonalnie
do
dziewczyny lub kobiety] – leány, leánya
vkinek
córka chrzestna – keresztlánya vkinek
córka jest już zamężna – a lányom már férjnél van
córka naturalna [daw. córka nieślubna] –
természetes v. házasságon kívüli lánya
vkinek
cóż [zaimek wprowadzający pytanie o coś lub
pytanie retoryczne, np. Cóż on teraz robi?]
– mi? ugyan mi? micsoda?
cóż! – micsoda!; ugyan
cóż? – na mi?
cóż cię to oblezi? – mit érdekel?
cóż do licha ?! – mi a fene?!, hogy az ördögbe!
cóż dopiero – mi lesz akkor; hát még
cóż dziwnego – nem csoda, (ha)
cóż ja temu winny, że…? – mit vétettem én,
hogy…; ez az én hibám hogy…?
cóż mam począć? – mit is kezdjek?
cóż mi tego – mi közöm ehhez v. ahhoz v. hozzá?
mi hasznom van ebből?
cóż można na to powiedzieć? – erre már nincs mit
mondani; mit lehet erre mondani?
cóż on mógł zrobić? – mit tehetett?, mit tudott
tenni?
933
cóż on robi u kata? – mi a fenét v. ördögöt csinál?,
hol a fenében van?
Cóż po bogactwie, jeśli używać się wzbraniasz. –
Mit vágysz a bőség után, ha lemondóan
élsz.(Horatius)
cóż począć? – mit csinálunk? mihez kezdünk? mit
csináljunk? mitévők legyünk?
cóż robić – mit lehessen tenni?
cóż takiego? – na de ilyet! mi a csuda? ej ha!
ilyesmit? hallatlan?!
cóż tam takiego? – hát az meg mi ott?, miféle az
ott?
cóż to? – no mi az?
cóż to za cud – mi az isten csudája ez?
cóż to znowu? – mi az megint?
cóż u licha? – mi az ördög? mi a manó? mi a fene?;
mi a szösz?
cóż z tego za korzyść? – mi ennek az előnye v.
haszna?
Cóż znowu? – mi az már megint?
cóżeś tam przeskrobał? – mi rosszat tettél?
CP852 [to 8-bitowe kodowanie znaków
stosowane w systemach operacyjnych MSDOS, PC-DOS, DR-DOS i FreeDOS, w
zamyśle mające zawierać znaki języków
krajów Europy Wschodniej opartych o
alfabet łaciński. Zwane też jest DOS
Latin-2 lub Slavic (ang.[kodowanie]
słowiańskie).
Analogicznie
jak
w
przypadku kodowania CP850, niektóre
litery
ze
znakami
diakrytycznymi
zastąpiły niektóre istniejące w CP437
znaki
semigrafiki
i
symbole
matematyczne.
Od
czasu
rozpowszechnienia
się
systemów
operacyjnych Windows 3.x, a zwłaszcza
Windows 95 i Windows NT 4.0,
wykorzystujących kodowanie Windows1250 i (w różnym stopniu) unikod,
znaczenie kodowania CP852 zaczęło
bardzo szybko maleć, choć nadal jest ono
wykorzystywane w aplikacjach pisanych
dla systemu operacyjnego DOS lub nie
posiadających
interfejsu
graficznego
(przeznaczonych do uruchamiania w
oknie DOS względnie oknie konsoli), w
tym
programach
księgowych,
magazynowych itp.] – 852-es kódlap (más
néven CP852, IBM852, DOS kelet-európai
kódlap, DOS Latin-2, ICSC2202) [1. egy
számítógépes kódlap, amit az MS-DOS latin
betűs közép-európai nyelvi változataihoz
(magyar, lengyel, bosnyák, horvát, cseh és
szlovák nyelv) alakítottak ki. 2. (Code Page
Latin II) kelet-európai kódtáblázat (lap) mely
tartalmazza a magyar ékezetes karaktereket
is.]
-
Wersja 01 01 2017.
CPAN (ang. Comprehensive Perl Archive
Network) [źródło dokumentacji oraz
modułów do języka Perl. Zgromadzone
moduły mają bardzo wiele zastosowań
(np. umożliwiają dostęp do baz danych
czy
protokołów
komunikacyjnych,
tworzenie
obrazków,
wykonywanie
skomplikowanych
operacji
matematycznych i in.). Na początku 2007
roku liczba modułów przekraczała 11 000,
a ich łączny rozmiar 3 400 MB, na
początku drugiej połowy roku 2010 było
ich już ponad 18 000, co dało prawie 7 400
MB. Wszystkie moduły są darmowe;
większość z nich została udostępniona na
licencji Artystycznej lub GNU GPL.] –
CPAN,
Comprehensive Perl Archive
Network; Széleskörű Perl Archívum-hálózat)
webhely. [A CPAN oldalak hirdetméyek,
téaismertetők, terjesztések, dokumentációk,
portok és szkriptek szerint rendezik . Több
mint 70 CPAN Web helyet tartanak számon,
amelyek felépítése szabványosított.]
CPL (ang. Combined Programming Language)
[komputerowy język programowania
stworzony w latach 60. XX wieku przy
współpracy Laboratorium Matematyki na
Uniwersytecie
Cambridge
oraz
Uniwersytetu Londyńskiego. Początkowo
język ten miał nosić nazwę uczelni w
Cambridge
(ang.
Cambridge
Programming Language). W roku 1963
został zaimplementowany na komputerze
Tytan w Cambridge oraz na komputerze
Atlas w Londynie. Nosi znamiona języka
ALGOL 60, ale zamiast być prostym i
eleganckim narzędziem, stał się złożonym
i
średnio
przejrzystym
językiem
programowania. Prawidłowo działające
kompilatory zostały stworzone dopiero
około 1970 roku, ale sam język wymarł w
latach 70. XX wieku.] – CPL Combined
Programming
Language
(kombinált
programozási nyelv)
CPL i A; Centrala Przemysłu Ludowego i
Artystycznego
–
Népi-ipari
és
Népművészeti Központ
CP/M (ang. Control Program/Monitor lub Control
Program/Microcomputer) [prosty system
operacyjny, produkowany przez firmę
Digital Research, dopuszczający działanie
tylko jednego procesu (wykonywanego
programu). Ta cecha – normalna w
tamtych czasach (wczesnych latach
osiemdziesiątych)
–
upraszczała
konstrukcję systemu, przede wszystkim
zarządzanie
pamięcią,
która
poza
obszarem zarezerwowanym dla systemu,
była dostępna dla jednego procesu.] –
CP/M [egy operációs rendszer, melyet az
934
Intel 8080 mikroprocesszorokra alapozott
mikroszámítógépekhez dolgozott ki Gary
Kindall a Digital Research Inc.-ben.
Kezdetben 8 bites processzorokon fut a
single-tasking
(nincs
párhuzamos
programfutás) rendszer, és max. 64 kilobyte
memóriát használ, később készítenek a 16
bites 8086/8088 processzorokon futó verziót
is (CP/M-86). Többfeladatos rendszer is
készült a CP/M alapján, az volt MP/M. Két
változat is volt a CP/M rövidítés kifejtésére:
Control Program/Monitor vagy a Control
Program for Microcomputers.]
CPU – Central Processing Unit [procesor (ang.
processor), także CPU (ang. Central
Processing Unit)] – CPU (angol: Central
Processing
Unit
–
központi
feldolgozóegység) más néven processzor [a
jelfeldolgozást végrehajtó központi egység: a
számítógép szíve; legfőbb alkatrésze a
központi
mikroproceszszor,
melyet
jelfeldolgozó program (szoftver) működtet]
crack [wym. krak] [I. środ. kokaina do palenia;
II. środ. program komputerowy służący
do
łamania
zabezpieczeń
innego
programu] – (ang.) crack, 1. krekk;
nagyágyú, kiválóság, híresség; vmely
sportágban kiváló személy; 2. elsőrangú,
kitűnő
Cracker (z ang., dosłownie łamacz) {rzecz.}
[włamywacz komputerowy {m.} [komp.]
[zł.]] [1. haker komputerowy; 2. osoba
zajmująca się łamaniem zabezpieczeń
komputerowych (crackingiem)] – (ang.)
cracker – feltörő, betörő [1. szoftverek,
számítógépes és távközlési rendszerek
feltörésére szakosodott "kalóz"; a cracker
rendszerint ártó vagy haszonszerzési
szándékkal dolgozik, szemben a hackerrel,
aki inkább intellektuális kihívásként
foglalkozik a biztonsági rések felderítésével;
2. a hálózat biztonsági réseit kereső és azt ki
is használó rosszfiú; 3. hálózatokba, vagy
programokba
illetéktelenül
behatoló
személy; ilyen műveletekhez, pl. egy
biztosnági kulcs fel- töréséhez, komoly
műszaki ismeretek szükségesek, így ezek a
betörők valamennyien szofverszakértők]
Cracking [dziedzina informatyki zajmująca się
łamaniem
zabezpieczeń.
Cracking
dokonywany jest niemal zawsze z
naruszeniem praw autorskich, a tym
samym nielegalnie.] – (ang.) cracking;
védelem feltörése
cracking [zob. kraking] – (ang.) cracking; nehéz
olajok
átalakítása
könnyű
olajokká
desztillálás útján
Cramming [jeden z rodzajów oszustwa
telefonicznego polegający na dodaniu
-
Wersja 01 01 2017.
przez firmę telekomunikacyjną do
zakresu usług telefonicznych drogich i
zwykle niepotrzebnych usług, których
użytkownik nie zamawiał. Oszustw takich
dokonują
zwykle
firmy
trzecie
pozyskujące abonentów na zlecenie
operatora, i otrzymujące z tego tytułu
prowizję, aczkolwiek robią to zwykle bez
wiedzy operatora o oszukańczym sposobie
rozszerzenia zakresu usług.] – (ang.)
cramming ["Cramming (""libatömés"")
kifejezést
használják,
amikor
egy
telefontársaság felhatalmazás nélkül nyújt és
számláz többlet szolgáltatást, amelyet a
felhasználó nem rendelt meg." ]
cranium (Czaszka) – (lat.) cranium, koponya
Craniometria – Craniometria; koponyaméréstan
crash {rzecz.} (zob. kraksa {f.}), awaria {f.}
[komp.] – (ang.) crash - 'lefagyás', elakadás
[személyi
számítógépek
használatánál
gyakran fellépő tünet, amikor a gép hirtelen
mozdulatlanná válik, 'lefagy', majd újra kell
azt indítani; legtöbbször programrészek
inkompatibilitása ennek az oka, tehát olyan
helyzetek, összeféhetőségek, melyek a
fejlesztésnél nem lettek kellőképpen
ellenőrizve]
cravate [chustka batystowa w kształcie
wydłużonego prostokąta z wykończeniami
z koronki weneckiej szytej lub klockowej.
Obwijano nią szyję, a potem wiązano
kokardkę, zwisające końce chustki
starannie drapowano. Element ubioru
męskiego w XVII wieku, modny przede
wszystkim we Francji.] – díszes nyakkendő
a XVII. sz-ban
Portret Ludwika XIV i Colberta pędzla Charlesa le Brun
crayon ["kredka"] – (fr.) crayon (etjsd: kréjon);
ceruza, irón, rajzolásra használt fekete v.
színes kréta [A crayon-szerü metszet egy faja
a rézmetszetnek, melya krétarajznak vonásait
utánozza. A XVIII. század közepén
Franciaországban keletkezett.]
CRC – Cykliczny kod nadmiarowy, inaczej:
cykliczna kontrola nadmiarowa (ang.)
Cyclic Redundancy Check, CRC [jest to
935
system sum kontrolnych wykorzystywany
do wykrywania przypadkowych błędów
pojawiających się podczas przesyłania i
magazynowania danych binarnych] –
CRC (Cyclic Redundancy Check, ciklikus
redundancia ellenőrzés) Az adatátvitelben
keletkezett hiba észlelésére használt eljárás.
[Hibaellenőrző eljárás.]
crea, creas – (sp.) creas; bőrvászon (a spanyol crea
szótól), bőr-vászon, igen erős és sűrű
szövésű lenvászon; jelenleg a hasonló
minőségü fehérített pamut-vászonnemüeket
hívják így
creatio ex nihilo (stworzenie z niczego) – (lat.)
creatio ex nihilo; a semmiből való teremtés.
creatio prima (pierwsze stworzenie) [siódmy
dzień kończy pierwsze stworzenie] – (lat.)
creatio prima; Első teremtés, a világ
anyagának a megteremtése.
creatio secunda (drugie stworzenie) [„Drugie
stworzenie świata”] – (lat.) creatio secunda;
második teremtés, az anyag megformálása, a
lények és a dolgok megteremtése.
creatio continua [ciągłe stwarzanie] – (lat.)
creatio continua; állandó teremtés
Creative Commons [1. organizacja typu nonprofit, która postawiła sobie za zadanie
uzyskanie kompromisu pomiędzy pełną
ochroną praw autorskich a niczym
nieskrępowanym
korzystaniem
z
twórczości innych osób. Głównym celem
organizacji
jest
stworzenie
umiarkowanych, elastycznych zasad w
obliczu coraz bardziej restrykcyjnych
domyślnych reguł prawa autorskiego,
które stawiają coraz większe bariery
wolnemu
przepływowi
informacji.
Creative Commons została utworzona w
2001.
Założycielem
i
obecnym
przewodniczącym rady dyrektorów jest
Lawrence
Lessig.
2.
amerykańska
organizacja non-profit założona w 2001
roku przez Lawrence’a Lessiga, której
podstawowym celem jest rozwój i
propagowanie
licencji
ułatwiających
rozszerzenie zakresu praw autorskich,
zgodnie z wymogami postępującego
rozwoju technologicznego. Opracowane
przez CC licencje zastępują regułę
„wszelkie prawa zastrzeżone” regułą
„niektóre
prawa
zastrzeżone”.
Przeznaczone są dla wszystkich twórców,
którzy chcą rozszerzyć zakres korzystania
ze swoich utworów. Nie tracąc praw
autorskich mogą dzięki nim wspierać
wolną, wspólną kulturę.] – Creative
Commons („kreatív közjavak”) [egy
nonprofit szervezet, melynek célja az olyan
-
Wersja 01 01 2017.
kreatív művek mennyiségének növelése,
melyeket mások jogszerűen megoszthatnak
egymással vagy felhasználhatnak a saját
műveikhez. A szervezet fő tevékenysége a
Creative Commons-licencek kiadása.]
crede, quod habes, et habes [wierz, że masz, a
będziesz miał] – crede, quod habes, et
habes; Hiszem, hogy van ez, és még azt;
gondold, hogy tiéd, és a tiéd is lesz.
crédit foncier [w 1852 roku z inicjatywy
polskiego
emigranta,
Ludwika
Wołowskiego, utworzono we Francji
pierwszy bank hipoteczny – Credit
Foncier de France] – (fr.) crédit foncier
(ejtsd: krédi fonszjé) földhivatal, bank, olyan
pénzintézet, amely főleg lassúlejáratú –
rendszerint
jelzálogos
–
törlesztő
kölcsönöket
folyósít
[olyan
állami,
szövetkezeti, vagy részvénytársulati jelleggel
bíró hitelintézet, mely majdnem kizárólag
jelzálog-üzletekkel foglalkozik]
crédit mobilier [np. Crédit Mobilier of America
scandal] – (fr.) crédit mobilie (ejtsd: krédi
mobiljé)r; 1. 1852-ben alapított francia
hitelbank; 2. olyan pénzintézet, amely tőkéjét
mobilizálható,
rövidlejáratú
hitelekben
helyezi ki [általában oly pénzintézetek,
melyek üzleti tevékenysége első sorban oda
irányul, hogy általános vagy helyi érdekű
vállalkozásra uj társaságot alapítsanak,
magánvállalatoknak részvénytársaságokká
való átalakítását közvetítsék, e társaságok
részvényeit és kötvényeit és általában
kölcsöneit elvállalják és elhelyezzék,
tőzsdeszerü értékpapirokra oly célból
előleget adjanak, hogy a tőzsdeüzletek
prolongálását lehetősvé tegyék]
credo [wym. kredo], kredo [1. poglądy i zasady,
którymi ktoś kieruje się w życiu; 2. w
religiach chrześcijańskich: zbiór głównych
zasad wiary] – (lat.) credo [hiszek]; (vallás)
1. hiszekegy; a keresztény vallások hitvallási
formulája [az Apostoli Hitvallás neve, latin
kezdőszava szerint]; 2. ez az imádság; ennek
zenei feldolgozása; 3. (átv.) hitvallás
Credo in unum Deum – Credo in unum Deum
[krédó…] – ‘Hiszek egy Istenben’. [A
katolikus hit alaptételeit soroló imádság, a
Hiszekegy latin kezdőszavai. Ezek közül is a
legelső nyelvünkben krédó formában
önállósult, s tágabb értelemben vett
hitvallást, életelvet jelent (pl. az ő krédója a
munka és a becsület); szerepel továbbá
ebben a szólásban is: Úgy került bele, mint
Pilátus a krédóba (‘merő véletlenségből, úgy,
hogy semmi
dologhoz’).]
936
lényegi
-
köze
nincs
Wersja 01 01 2017.
a
Credo in unum Deum, Patrem omnipoténtem,
factórem caeli et terrae, visibilium ómnium, et
invisibilium. Et in unum Dóminum Jesum
Christum, Filium Dei unigénitum. Et ex Patre
natum ante ómnia saecula. Deum de Deo,
lumen de lúmine, Deum verum de Deo vero.
Génitum, non factum, consubstantiálem Patri:
per quem ómnia facta sunt. Qui propter nos
hómines, et propter nostram salútem descéndit
de caelis. (Itt kell letérdelni:) Et incarnátus est
de Spíritu Sancto ex Maria Vírgine: Et homo
factus est. (Itt kell felállni.) Crucifixus étiam
pro nobis, sub Póntio Piláto passus, et sepúltus
est. Et resurréxit tértia die, secúndum
Scriptúras. Et ascéndit in caelum, sedet ad
déxteram Patris. Et iterum ventúrus est cum
glória judicáre vivos et mórtuos: cujus regni
non erit finis. Et in Spíritum Sanctum,
Dóminum, et vivificántem: qui ex Patre,
Filióque procédit. Qui cum Patre et Filio simul
adorátur, et conglorificátur: qui locútus est per
Prophétas. Et unam sanctam cathólicam et
apostólicam Ecclésiam. Confiteor unum
baptisma in remissiónem peccatórum. Et
exspécto resurrectiónem mortuórum. Et vitam
ventúri saeculi. Amen.
Wierzę
w
jednego
Boga,
Ojca
Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi,
wszystkich
rzeczy
widzialnych
i
niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa
Chrystusa, Syna Bożego Jednorodzonego,
który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi
wiekami. Bóg z Boga, Światłość ze Światłości,
Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego.
Zrodzony a nie stworzony, współistotny Ojcu,
a przez Niego wszystko się stało. On to dla nas
ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba. I
za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z
Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem.
Ukrzyżowany również za nas, pod Poncjuszem
Piłatem został umęczony i pogrzebany. I
zmartwychwstał dnia trzeciego, jak oznajmia
Pismo. I wstąpił do nieba; siedzi po prawicy
Ojca. I powtórnie przyjdzie w chwale sądzić
żywych i umarłych, a Królestwu Jego nie
będzie końca. Wierzę w Ducha Świętego, Pana
i Ożywiciela, który od Ojca i Syna pochodzi.
Który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera
uwielbienie i chwałę; który mówił przez
Proroków. Wierzę w jeden, święty, powszechny
i apostolski Kościół. Wyznaję jeden chrzest na
odpuszczenie
grzechów.
I
oczekuję
wskrzeszenia umarłych. I życia wiecznego w
przyszłym świecie. Amen.
Wyznanie wiary (Skład Apostolski)
Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego, *
Stworzyciela nieba i ziemi, * i w Jezusa
Chrystusa, * Syna Jego Jedynego, Pana
naszego, * który się począł z Ducha Świętego, *
narodził się z Maryi Panny, * umęczon pod
Ponckim Piłatem, * ukrzyżowan, umarł i
pogrzebion, * zstąpił do piekieł, * trzeciego
dnia zmartwychwstał, * wstąpił na niebiosa, *
siedzi po prawicy Boga Ojca Wszechmogącego,
* stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych.
* Wierzę w Ducha Świętego, * święty Kościół
powszechny, * Świętych obcowanie, *
grzechów
odpuszczenie,
*
ciała
zmartwychwstanie, * żywot wieczny. * Amen
Nicea-konstantinápolyi hitvallás
(CREDO)
Hiszek egy Istenben, mindenható Atyában,
mennynek és földnek, minden láthatónak és
láthatatlannak teremtőjében. És az egy Úrban,
Jézus Krisztusban, Isten egyszülött Fiában, ki
az Atyától öröktől fogva született, Isten az
Istentől, világosság a világosságtól, valóságos
Isten a valóságos Istentől. Született, de nem
teremtmény, ki egylényegű az Atyával, és aki
által minden lett. Ki érettünk, emberekért és a
mi üdvösségünkért leszállott a mennyekből,
testet öltött a Szentlélek által Szűz Máriától: és
emberré lett. Pontius Pilátus alatt érettünk
megfeszíttetett, szenvedett és eltemettetett; és
harmadnapra az Írás szerint föltámadott; és
fölment a mennyekbe, ott ül az Atyának jobbja
felől, és újra eljön dicsőséggel, hogy megítélje
az élőket és a holtakat, s országának nem lesz
vége. És a Szentlélekben, Urunkban és
éltetőnkben, ki az Atyától és a Fiútól
származik, kit az Atyával és a Fiúval együtt
imádunk és dicsőítünk, ki a próféták által
szólott. Hiszek egy szent, katolikus és apostoli
Anyaszentegyházat. Vallok egy keresztséget a
bűnök bocsánatára. És várom a holtak
feltámadását és az eljövendő örök életet. Amen.
Hiszek egy Istenben, mindenható Atyában,
mennynek és földnek Teremtőjében.
És Jézus Krisztusban,
az Ő egyszülött Fiában,
a mi Urunkban,
aki fogantatott Szentlélektől,
született Szűz Máriától,
szenvedett Poncius Pilátus alatt;
megfeszítették, meghalt és eltemették.
Alászállt a poklokra,
harmadnapon feltámadt a halottak közül,
fölment a mennybe,
ott ül a mindenható Atya Isten jobbján,
onnan jön el ítélni élőket és holtakat.
Hiszek Szentlélekben.
Hiszem az egyetemes/katolikus
anyaszentegyházat,
a szentek közösségét,
a bűnök bocsánatát,
a test feltámadását
és az örök életet. Ámen.
credo
quia absurdum [wierzę, bo to
niedorzeczne; w takie coś można tylko
wierzyć] (Tertulian) – (lat.) credo quia
absurdum [krédó kvia abszurdum]; Hiszem,
mert lehetetlen; [Tertullianus paradoxonra
épülő hitvallása: Credo, quia absurdum est] –
‘Hiszem,
mert
képtelenség’.
[Szent
Ágostonnak tulajdonított latin szállóige,
amellyel a vakhitet szoktuk jellemezni.
Valójában már jóval előtte Tertullianus
egyházatya mondott hasonlót; mind ő, mind
Ágoston azonban mást tanít: a hithez nem
937
szükséges, hogy tárgyát teljes egészében
megértse, hisz akkor már nem hitről, hanem
tudásról van szó. még: „To believe only
possibilities is not faith, but mere
philosophy”]
credo ut intelligam ["Credo ut intelligam;
intelligo ut credam" ("Wierzę, aby
poznać; poznaję, aby wierzyć"); wierzę,
aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury),
zasada ta stała się podstawą scholastyki.] credo ut intelligam; Hiszem, hogy
megértsem;
[Canterbury-i
Anselmus
mondása]
creek (ang. potok) – (ang.) creek, patak; (földrajz)
medrét állandóan változtató, csak esőzések
idején
megjelenő
folyóvíz
(ÉszakAmerikában és Ausztráliában)
crêpe de Chine (crepe-de-chine), krepdeszyn,
crepe de Chine, krepa chińska [miękka,
lekka tkanina jedwabna naturalna lub
sztuczna o splocie płóciennym, ze słabo
zarysowanymi
na
powierzchni
poprzecznymi
prążkami
Tkanina
jedwabna charakteryzuje się połyskiem,
jest gładka, śliska, wiotka, miękka, lekka,
cienka i bardzo przyjemna w dotyku.] crêpe de Chine v. Crêpe-de-chine:,
krepdesin;
(textil)
krepp
vetülékkel
vászonkötésben készült, érdes felületű
selyem v. műselyemkelme; 2. Finom,
selymes szövet/selyemszövet szép eséssel,
visszafogott
fénnyel
és
homokos
struktúrával, amely a puhán sodort láncfonal
és a változó sodrat irányban nagy
sodratszámmal készített vetülékfonalból
készül.
crescendo [wym. kreszendo] (cresc.) [1. coraz
silniej, coraz głośniej; 2. wzmacniając] –
(ol.) crescendo; (zene) fokozódó erővel;
hangerőben növekvő erővel, fokozatosan
erősítve (adandó elő)
Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia
crescit. [umiłowanie bogactwa rośnie wraz
ze wzrostem bogactwa] [Decimus Iunius
Iuvenalis, Juwenalis (60–127), rzymski
poeta satyryczny.] – Crescit amor nummi
quantum ipsa pecunia crescit; Nő a
pénzszeretet a növekvő pénzzel arányban.
(Iuvenalis)
-
Wersja 01 01 2017.
Crescit audacia experimento – Crescit audacia
experimento; A gyakorlat növeli a
merészséget. (Plinius)
Crescit sub pondere palma – Crescit sub pondere
palma! súly alatt növekszik a pálma; Teher
alatt nő a pálma!
Crescit sub pondere virtus [prześladowana cnota
wzrasta] – Crescit sub pondere virtus;
üldöztetés alatt nő az erény; teher alatt nő a
virtus
Crescite et multiplicamini et replete terram –
[Rośnijcie i rozmnażajcie się i napełniajcie
ziemię.] (Księga Rodzaju.) – Crescite et
multiplicamini [kreszcite…multiplikámini]
–
‘Szaporodjatok
és
sokasodjatok’.
[Szállóige a latin nyelvű Bibliából (Ter
1,28); Isten szava ősszüleinkhez az első
teremtéstörténet szerint.]
Crescunt anni, decrescunt vires [Przybywa lat,
ubywa sił.] – Crescunt anni, decrescunt
vires; ketyeg az óra, elszáll az élet; elmúlik
az ifjúság, elszáll az élet
creves [popularny w XVI i XVII wieku sposób
dekorowania ubiorów, znany praktycznie
w całej Europie. Tkaninę odzieży
rozcinano, zwykle wzdłuż, tak by spod
spodu widoczny był materiał jedwabnej
koszuli spodniej, zwykle w kolorze białym.
Zdobiono tak przede wszystkim rękawy.]
– népszerű, dekoratív stílus a XVI-XVII. sz.ban (hasítékos ujj)
Portret kobiety (La Bella), Tycjan, 1536 –
olej na płótnie 89 cm × 75,5 cm, Pałac Pitti
crimen (łac. wina; przestępstwo, zbrodnia) –
(lat.) crimen; bűn; bűntett; bűncselekmény,
bűntény
crimina publica albo po prostu crimen albo
crimen: Crimina publica: a római jogban egyes
törvényeken (leges) alapuló bűntettek, amely
törvények a bűnnek tényálladékát s a büntetést
(poema legitima) meghatározták s a követendő
eljárást is szabályozták. A vádemelésre minden
római polgár jogosítva volt (actio popularis),
ellentétben egyrészt a privát delictumokkal
(delicta privata), amelyek miatt csak a sértett fél
polgári biróság előtt pénzbirságra irányuló
keresettel (actio poenalis) léphetett fel; másrészt a
crimina extraordinaria eseteivel, amelyek miatt a
sértett fél a büntető biróság előtt kereshetett
elégtételt, s melyek aem a tövényben
változhatlanul megállapított, hanem az eset
körülményeihez képest, a biró belátása által
megállapítandó büntetést vontak magok után.
-
Wersja 01 01 2017.
przypięta
była
siatka
wysadzana
klejnotami. Siatka owa przytrzymywała
upięte wokół policzków warkocze. Oprócz
tego na głowie noszono także bogaty
diadem.] – női főkötő a XIV. sz-ban
- Crimen continuatum [przestępstwo
ciągłe] – (lat.) Crimen continuatum;
(delictum continuatum) Folytatólagos
bűncselekménynek
938
A
crimen
a
római
jogban
többféle
összetételekben fordul elő. A legnevezetesebbek:
- crimen repetundarum, amelynek megfelelő
műkifejezése
a
magyarban
nincs,
a
legfontosabb esetei a hivatali zsarolás,
megvesztegetés s egyéb hivatali visszaélések.
- crimen ambitus, hivatalnak tilos uton szerzése;
- crimen majestatis, felségsértés;
- crimen vis, nyilvános erőszakoskodás, lázadás
(vis publica), s magánokok elleni erőszak (vis
provata);
- crimen peculatus, hivatali sikkasztás;
- crimen de sacrilegis, az államtulajdonát
képező bizonyos tárgyaknak megrongálása;
- crimen residui, közpénzeknek jogtalan
visszatartása a beszállításra rendelt határidőn
tul;
- crimen annonoe, a gabonadrágítás ellen hozott
törvények megsértése;
- crimen plagii, emberrablás;
- crimen falsi, okirathamisítás, de vesztegetés is;
- crimen agibeatus, marhalopás;
- crimen stellionatus, csalás;
- crimen termini moti, határjelhamisítás;
- crimen receptatorum, orgazdaság;
- crimen expilatoe hereditatis, osztatlan, vagy
az örökös birtokába még át nem ment
örökségen elkövetett lopás;
- crimen dardanasiatus, hamis mértékek
használata stb.
Crimen grave non potest esse impunibile. [1.
ciężkie przestępstwo nie może uchodzić
bezkarnie; 2. Ciężkie oskarżenie nie może
być bezkarne.] – (lat.) Crimen grave non
potest
esse
impunibile;
súlyos
bűncselekményt nem lehet
megúszni
bűntetlenül
Crimina morte extinguntur [przestępstwa ulegają
wymazaniu przez śmierć (sprawcy)] —
(lat.) Crimina morte extinguntur; elkövető
halála megszünteti a büntethetőségét.
crinale [nakrycie głowy kobiece używane w XIV
wieku. Był to rodzaj metalowej opaski,
niekiedy
bogato
zdobionej
(także
ozdobami heraldycznymi), do której
Jeanne de Bolougne
http://www.bastidecocagne-tarn.com/personnages
crinile, pro crinili (z łac. crines – włosy) [Jeżeli
panna wychodząca zamąż nie miała
oprawy czyli posagu, to prawo polskie na
odwiecznym zwyczaju oparte, stanowiło,
aby pan młody dał jej wynagrodzenie za
wieniec, czyli warkocz, który każdej
dziewicy przed ślubem rozplatano, a po
ślubie przy oczepinach ucinano. Bandtkie
i Czacki błędnie crinile uważali za
„przywianki”, t. j. przypisy posagowe
czynione przez mężów żonom, które
wniosły
posagi.
Czacki
również
niewłaściwie porównał crinile z niemiecką
Morgengabe, donum matutinum, co było u
Niemców darem dla żony nazajutrz po
ślubie przez męża czynionym, wcale
różnym od polskiego crinile. Gdyby uczeni
nasi Bandtkie i Czacki znali obyczaje
weselne ludu wiejskiego, to spostrzegliby
niezawodnie, że lud ten jeszcze w ich
czasach zachowywał powszechnie dawny
średniowieczny zwyczaj narodowy kupna
warkocza panny młodej przed ślubem i
rozplatania go po dobiciu rzekomego
targu drużbów pana młodego z braćmi
panny młodej. Lud zachował do wieku
XIX to, co musiało być w średnich
wiekach powszechnem u szlachty, skoro
prawo polskie miało na to łacińskie
wyrażenia.] – (dawno) régi népszokás (latin
crines – haj alapján)
Crinkle (tkanina) – Crinkle [Könnyű szövet,
hosszanti irányban gyűrt hatással. Ezt
általában a textíliák kémiai-mechanikai
utókezelésével érik el.]
939
crista (grzebień) – (lat.) crista; taréj, sisakforgó;
kiemelkedés a csontokon, melyhez az izmok
és szalagok tapadnak
crista galli (łac. grzebień koguci) – crista galli
(tarajszerű kiemelkedés a rostacsont (os
ethmoidale) felső felszínén) a lamina
cribrosa ossis ethmoidalis-on található
Crista musculi supinatoris [grzebień mięśnia
odwracacza] – (lat., bonct.) crista musculi
supinatoris; (Ulna) singcsont
CRM (Customer Relationschip Management) [1. to
skrót
od
angielskiego
określenia
zarządzania relacjami z klientem Customer Relationship Management.
Wcześniej można było spotkać się z
Customer Relationship Marketing. 2.
Customer Relationship Management jest to
strategia
biznesowa
polegająca
na
selekcjonowaniu i zarządzaniu klientami w
celu
optymalizacji
długoterminowych
korzyści. CRM wymaga wprowadzenia
filozofii i kultury biznesu skierowanej "na
klienta", zapewniającej efektywne procesy
marketingu, sprzedaży i serwisu. Aplikacje
CRM powinny dać możliwość efektywnego
Zarządzania Kontaktami z Klientami
prowadząc do "nadrzędności" tego podejścia
nad ogólną strategią i kulturą w firmie.] –
CRM (Customer Relationschip Management)
[1.
ügyfélkapcsolat
(-kezelés)
[az
elektronikus kereskedelemben használt (nem
műszaki) kifejezés; 2. Kapcsolati Marketing
II.: Ügyfelek kiszolgálása informatikai
eszközökkel.]
Croesus Halym penetrans magnum pervertat
opus vim – Croesus Halym penetrans
magnum pervertat opus vim [krőzusz
…penetransz…opusz…] – ‘Lépj Halyson
túl, Croesus, s egy ország omol össze’
(Tótfalusi István fordítása). [Ókori anekdota
szerint Kroiszosz, a gazdagságáról híres
lüdiai király ezt a választ kapta a delphoi
jósdától, amikor a perzsák ellen tervezett
háborújának kimenetelét tudakolta. A jóslat
birtokában bátran átlépte a határt képező
Halüsz folyót, és megsemmisítő vereséget
szenvedett a perzsáktól, tehát a saját országa
omlott össze. Az esetet Hérodotosztól
-
Wersja 01 01 2017.
ismerjük,
persze
görög
szövegű
hexameterben: Én sztrateuétai epi Perszasz,
megalén arkhén katalüszai (‘Indíts hadat a
perzsák ellen, és nagy országot zúzol szét’)]
croisade [Krucjata, wyprawa krzyżowa, ( łac.
Crux - Krzyż)] – (fr.) croisade; keresztes
hadjárat
croisé – (fr.) croisé; keresztbe font, keresztbe szőtt,
a vívásban a kardok keresztezése
Cropped (spodnie) – Cropped (angol: „levágott“)
[Felhajtott vagy felhúzott nadrág aljaszéleket
értenek ez alatt, amelyek így lerövidítettnek
hatnak.]
Cropped Trousers
cross-country (biegi narciarskie) – (ang.) crosscountry; futóverseny a szabad mezőn;
síkfutás
crossover [środ. rzecz lub zjawisko będące
skrzyżowaniem dwu lub więcej rzeczy lub
zjawisk tego samego rodzaju] – (ang.)
Crossover
[1.
főképpen
hangosítási
rendszerekben használatos eszköz, a bejövő
jelet frekvenciatartományokra bontja, így a
hangszóró tölcsérek a hozzájuk tartozó
frekvencia részt kapják (pl. a magas
sugárzók csak a magasakat stb). 2.
Keresztváltó - (Frekvenciaváltó, cross-over,
X-over) elektromos szűrők rendszere, amely
arról gondoskodik, hogy a hangsugárzó
rendszer minden egyes hangszórójára csak a
neki
szánt
frekvenciasáv
jusson.
Kereszt(ezési) frekvencia: a szomszédos
sávok találkozási pontja. Csupán névleges
érték, ugyanis az egyes regiszterek átfedik
egymást. Az aktív keresztváltót általában az
előerősítő és a teljesítményerősítő között, a
passzív
keresztváltót
inkább
a
teljesítményerősítő és a hangszórók között (a
hangdoboz belsejében) helyezik el.]
crosspost [wysłanie tej samej wiadomości na
więcej niż jedną grupę dyskusyjną] –
(ang.) crosspost; keresztposta [crossposting:
a Usenet hírcsoportoknál vagy levelező
listáknál használt "keresztpostázás", amikor
a feladó egyszerre több fórumra is elküldi
ugyanazt a levelet; a news kliensek általában
automatikusan kiszűrik az ilyen duplumokat,
940
de a levelezőcsoportok esetében illik elnézést
kérni azoktól, akik esetleg több listáról is
megkapják
ugyanazt
a levelet; az
indokolatlan és túlzott crossposting a
netikettbe ütköző cselekmény]
crosstalk {rzecz.} [przesłuch {m.} [komp.]] –
(ang.) crosstalk (signal) [Nemkívánatos
kapacitív, induktív vagy konduktív csatolás
két áramkör, két áramköri rész vagy két
csatorna között.]
Crotos (Krotos) [(Sagittarius)] – Crotos; nyilas,
állatövi jegy [az állatöv 9-ik csillagképe
263°-306° rektaszcenzió és 14°-37° déli
deklináció között a tejút keleti szélén,
szemben a skorpióval. 73 szabad szemmel
látható csillagból áll, melyek között egy
másod- és hat harmadrendü van.]
Croupier (krupier) – (fr.) croupier; a bankadó
segédje játékkaszinókban
crown glass (ang.) – (ang.) crown glass;
koronaüveg
CRS; Centralna Rada Spółdzielcza – (dawno)
Központi Szövetkezeti Tanács; [Krajowa
Rada Spółdzielcza: Országos Szövetkezeti
Tanács]
CRT (ang. Cathode-Ray Tube) [to w języku
angielskim oznaczenie kineskopu z
działem elektronowym. W języku polskim
pod tym słowem przyjęto potoczną nazwę
skrótową, synonim dla wyrażenia:
monitor CRT – czyli oznaczenie dla
modeli
monitorów
komputerowych,
których ekran oparty jest na kineskopie.]
– CRT, (angolul cathode ray tube, CRT)
katódsugárcső, képcső [1. Karl Ferdinand
Braun fejlesztette ki, hagyományosan a
számítógépképernyők,
televíziók,
radarkijelzők és oszcilloszkópok kijelző
eszköze. A 20. század végéig a
tévéképernyőkben kizárólag ezt használták.
Azóta megjelentek a plazmaképernyők,
folyadékkristály-, DLP,OLED képernyők és
más
technológiák.
2.
hagyományos
számítógépmonitorok
legfontosabb
alkatrésze a fekete/fehér vagy szines képcső;
személyi számítógépeknél 14...17 hüvelykes,
grafikai tervezésnél ennél nagyobbak is
használatosak]
Cruciferae
[Kapustowate]
–
Cruciferae
(keresztesvirágúak); a kétszikűek családjába
tartozó tövek, kórók, félcserjék
Crucifixus (łac.) [Cudowny Krzyż - Crucifixus
Miraculous] – Crucifixus (lat.) a
Megfeszített, keresztre feszítve; kereszt,
feszület [Olyan kereszt, melyen a
megfeszített Jézus Krisztust ábrázolják a
szobrászat eszközeivel]
-
Wersja 01 01 2017.
cruciform [`kru:sɪfo:m], krzyżowy [mający
kształt krzyża] – cruciform; kereszt alakú
cruda – (lat.) cruda; nyers, raktári nyomtatványok,
a még nem fűzött könyv neve
cruralis arteria – (lat.) cruralis arteria; lábszári
verőér
cruralis nervus – (lat.) cruralis nervus; lábszári
ideg
cruralis vena – (lat.) cruralis vena; lábszári
gyűjtőér
crushed denim – (ang.) crushed denim; gyűrt,
ráncokra koptatott denim.
crux interpretum [1. łac., krzyż komentatora, tj.
trudne do zrozumienia i wyjaśnienia
miejsce tekstu; 2. łac. krzyż komentatorów
- miejsce w tekście trudne do zrozumienia
lub wytłumaczenia] – crux interpretum; a
bibliamagyarázók
keresztje;
valamely
nehezen érthető és magyarázható Szentírási
hely.
crux theologorum [„krzyżem teologów”] – crux
theologorum; a teológusok keresztje; a
teológia legnehezebb kérdései
crypsis [kamuflaż - czynność wykonywana przez
zwierzęta w celu ukrycia się przed
drapieżnikami] – (lat., ang.) crypsis,
álcázás
Crypsis (roślina) [crypsis Ait. — brzankowtec.
brzankowiec] – (növ.) bajúszfű, a
pázsitfélék családjából, sós területekre, így
az Alföld szikeseire jellemző növény;
tövispázsit Baumg.-nál), Crypsis Ait.,
Pallasia Scop.) [a pázsitfélék génusza,
leginkább szikes helyeken vagy útfélen
termő füvek, hazánkban 3 fajjal (C.
alopecuroides Schrad., C. schoenoides L. és
C. aculeata L.)]
Cryptainer LE [darmowy program firmy
Cypherix, dla środowiska Windows, do
tworzenia wirtualnych sejfów chroniących
poufne dane na dysku. Cryptainer LE
pozwala tworzyć wiele sejfów o objętości
do 25 MB (przypisywane są im
automatycznie litery woluminów widziane
941
jako dyski w Eksploratorze Windows),
chronionych hasłem (od 8 do maksymalnie
100 znaków) i szyfrowanych 128-bitowym
algorytmem Blowfish. Można też tworzyć
zaszyfrowane pliki do przesłania za
pomocą poczty elektronicznej. Program
pozwala także tworzyć przenośne sejfy,
np. na pendrive'ach, i uruchamiać je bez
obecności Cryptainera w stacjonarnym
systemie - na nośniku jest tworzona
specjalna, runtime'owa wersja aplikacji.] Cryptainer LE [az LE változat csak 25
Mbájtos titkosított köteteket tud létrehozni
(ezek száma mondjuk nincs korlátozva, de
akkor is elsősorban csak dokumentumok
biztonságos tárolására lehet használni, hiszen
25 Mbájton még egy kisebb képgyűjtemény
sem fér el). Érdekessége viszont, hogy képes
titkosított fájlokat készíteni bármiből, és
azután azt levél mellékleteként elküldhetjük
bárkinek (akár önkicsomagoló EXE-ként is,
így a fogadó félnél nem kell telepíteni a
programot a megnyitáshoz, csak a jelszót
kell tudnia az illetőnek). Mondjuk, ha EXE-t
küldünk, csomagoljuk be ZIP fájlba is, mivel
az EXE kiterjesztésű fájlokat a legtöbb
levelezőrendszer alapból letiltja/törli a
levelekből.]
CRZZ; Centralna Rada Związków Zawodowych
– (dawno) Szakszervezetek Országos
[Központi] Tanácsa (1949-1980)
CSF (Community Support Framework) Ramowy
Program
Wsparcia
—
Közösségi
Támogatási Keret (Community Support
Framework, CSF).
CSIRT - Computer Security Incident Response
Team. – CSIRT [a Computer Security
Incident Response Team (számítógépbiztonsági
incidenskezelő
csoport)
kifejezésből képzett mozaikszó. A CSIRT
kifejezést elsősorban Európában használják a
CERT levédett kifejezés helyett, amelyet a
CERT Coordination Center (CERT/CC)
jegyeztetett be az Amerikai Egyesült
Államokban.]
CSMA (Carrier Sense, Multiple Access) (wielodostęp do łącza sieci z badaniem stanu
kanału) [Mechanizm dostępu CSMA jest
prostym, opartym na zasadzie rywalizacji
sposobem sterowania wykorzystywanym
przez Ethernet I.] – CSMA (Carrier Sense
Multiple
Access,
vivőjel-érzékelés
többszörös hozzáféréssel)
CSMA/CA (ang. Carrier Sense Multiple Access
with Collision Avoidance) [to protokół
wielodostępu do łącza ze śledzeniem stanu
nośnika i unikaniem kolizji. Jest to
rozszerzona
wersja
CSMA.Sposób
arbitrażu w przypadku, gdy kilka
urządzeń próbuje wysyłać informacje na
-
Wersja 01 01 2017.
tym samym łączu w tym samym czasie jest
następujący: każde urządzenie przed
próbą wejścia na linię wysyła sygnał
próbny (pilot) i jeżeli nie zaszła kolizja z
sygnałem innego urządzenia – uzyskuje
zgodę na nadawanie. Należy wspomnieć,
że w przypadku zapełnienia łącza protokół
ten generuje duże straty czasowe. Dlatego
powstały mechanizmy CSMA/AMP i
CSMA/CA+AMP (ang. AMP – Arbitration
on Message Priority, czyli arbitraż w
oparciu o priorytet wiadomości). Protokół
CSMA/CA
ma
zastosowanie
w
bezprzewodowych sieciach lokalnych.
Stacja odbierająca dane od terminali i
zarządzająca ruchem to punkt dostępowy.
Zobacz też: CSMA, CSMA/CD] –
CSMA/CA, Carrier Sense Multiple Access
with Collision Avoidance (Ütközést elkerülő
vivőérzékeléses többszörös hozzáférés)
CSMA/CD (ang. Carrier Sense Multiple Access /
with Collision Detection) (wielodostęp do
łącza sieci z badaniem stanu kanału i (lub)
wykrywaniem kolizji) [1. to protokół
wielodostępu CSMA z badaniem stanu
kanału i wykrywaniem kolizji. 2. Jest to
mechanizm dostępu danych używany w
Ethernecie oraz sieciach typu 802.3.
Innymi słowy, określa on sposób w jaki
pakiet danych jest umiejscowiony na
kablu. Zanim urządzenie Ethernet wysyła
pakiet po kablu, sprawdza czy inne
urządzenie w danej chwili nie transmituje
danych. Kiedy urządzenie upewni się że
kabel jest nieużywany, zaczyna wysyłać
pakiet, nasłuchując czy inne urządzenie
nie zaczęło wysyłać pakietu w tym samym
czasie (wtedy następuje kolizja).] –
CSMA/CD (Carrier Sense Multiple Access
with Collision Detection) (Vivőérzékelő,
többes hozzáférés, ütközésérzékeléssel.)
[Ütközést jelző vivőérzékeléses többszörös
hozzáférés. Ennél a módszernél, mielőtt egy
állomás
adatokat
küldene,
először
„belehallgat” a csatornába, hogy megtudja,
hogy van-e éppen olyan állomás amelyik
használja a csatornát. Ha a csatorna
„csendes”, azaz egyik állomás sem használja,
a „hallgatódzó” állomás elküldi az üzenetét.
A vivőérzékelés (carrier sense) jelenti azt
hogy az állomás adás előtt belehallgat a
csatornába. Az állomás által küldött üzenet a
csatornán keresztül minden állomáshoz eljut,
és véve az üzenetet a bennfoglalt cím alapján
eldöntheti hogy az neki szólt (és ilyenkor
feldolgozza), vagy pedig nem (és akkor
eldobja). Ennél a módszernél természetesen
előfordulhat olyan eset, amikor egyszerre két
vagy több állomás akarja használni a
közeget. Az adás közben – mivel közben a
942
csatornán lévő üzenetet veszi – el tudja
dönteni, hogy az adott és a vett üzenetfolyam
egyforma-e. Ha ezek különbözők, akkor azt
jelenti, hogy valaki más is „beszél”, azaz a
küldött üzenet hibás, sérült. Ezt ütközésnek
hívják, és ilyenkor az állomás megszakítja az
üzenetküldést. 2. az informatikában egy
kommunikációs protokoll, melyben az adni
kívánó eszköz ellenőrzi, hogy a csatornán
ad-e már valaki (azaz hallható-e egy vivőjel).
Ha az eszköz adott ideig nem érzékel vivőt,
elkezd adni. Ha két eszköz egyszerre ad,
ütközés következik be, melyet minden adó
érzékel. Ütközés esetén a kábelben megnő a
jel amplitúdója, melyet minden a hálózathoz
kapcsolt eszköz érzékel, akik véletlen ideig
várnak (az időtartamot csonkolt bináris
exponenciális visszatartással határozzák
meg), mielőtt újra próbálkoznának az
adással. A CSMA/CD a CSMA (Carrier
Sense
Multiple
Access)
protokoll
kiterjesztése az ütközésvizsgálattal. Az
ütközés érzékelésének módja a vivő közegtől
függ. Elektromos vezetékeknél általában úgy
történik, hogy az adó veszi a saját jelét, és az
adott és a vett jel összehasonlításával
ellenőrzi, nem változott-e meg útközben.]
CSPPLA; Centrala Spółdzielczo-Państwowa
Przemysłu Ludowego i Artystycznego –
(dawno) Állami Népi-ipari és Népművészeti
Szövetkezeti Központ
CSS (ang. Content Scramble System) [to
kontrowersyjny
system
szyfrowania
zawartości płyt DVD. Jego celem jest
ograniczenie
niekontrolowanego
przepływu płyt DVD pomiędzy rynkami,
na które są wydawane. System opiera się o
wykorzystanie zapisanych w odtwarzaczu
kluczy kryptograficznych: urządzenie
sprzedane w danym rejonie może
odtworzyć tylko płyty przeznaczone dla
tego
obszaru
geograficznego,
a
użytkownik może zmienić ustawienie
regionu tylko skończoną liczbę razy w
czasie życia urządzenia.] – (ang.) CSS
(Content
Scrambling
System)
tartalomtitkosító rendszer (Tartalom Zavaró
Rendszer)
CSS – Cascading Style Sheets - Kaskadowe
arkusze stylów [to język służący do opisu
formy prezentacji (wyświetlania) stron
WWW. CSS został opracowany przez
organizację W3C w 1996 r. jako potomek
języka DSSSL przeznaczony do używania
w połączeniu z SGML-em. Pierwszy szkic
CSS zaproponował w 1994 r. Håkon
Wium Lie.] – CSS (angolul Cascading Style
Sheets) - 'CSS' –nyelv (lépcsős stíluslapok)
[1. a számítástechnikában egy stílusleíró
nyelv, mely a HTML vagy XHTML típusú
-
Wersja 01 01 2017.
strukturált dokumentumok megjelenését írja
le. Ezen kívül használható bármilyen XML
alapú dokumentum stílusának leírására is,
mint például az SVG, XUL stb. A CSS
specifikációját a World Wide Web
Consortium felügyeli. 2. HTML oldalak
megjelenését befolyásoló nyelv. 3. Weboldalak szerkesztésénél a HTML-nyelven
belül használt eljárás, mely ugyanazon webdokumentumban, több, egymástól eltérő
'stílus' használatát is lehetővé teszi; a W3C
szabványiroda a mai CSS-1 javaslaton túl a
CSS-2 javaslaton dolgzik; lényeges ilyen
esetekben, hogy a böngészőprogramok mikor
támogatják ezeket a javaslatokat]
CSS (Content Scanning System) – CSS (2) (Content
Scanning System) - 'CSS' biztosági kódolás
(tartalom ellenőrző rendszer) [a filmipar által
használt kódolás DVD video-kiadványok
másolásvédelmére; az eljárás egyelőre kevés
biztonságot nyújt, mert a kódot máris
feltörték, sőt a Web-en is hozzáférhető
("DeCSS"); új kódolás bevezetése várható;
DVD-videok másolását egyelőre inkább
fékezik az újraírható DVD-meghajtók
költségei]
CSU/DSU (Channel Service Unit / Data Service
Unit) - (jednostka obsługi kanału / jednostka
obsługi danych) [Jednostka CSU/DSU to
urządzenie, które łączy węzeł sieci z
łączem WAN.] – CSU/DSU (Channel
Service Unit / Data Service Unit)
CSW, Centrala Spółdzielni Wytwórczych –
(dawno) Termelőszövetkezeti Központ
CT
(tomografia
komputerowa)
–
komputertomográfia (röv. CT)
CTAN - Comprehensive TeX Archive Network
[sieć
serwerów
utrzymujących
oprogramowanie związane z systemem
TeX i jego pochodnymi (np. LaTeX)] –
CTAN Comprehensive Tex Archive
Network (Tex tipusú szoftver által ajánlott
hálózat)
cucha [1. kurtka góralska z wełnianego
samodziału; 2. luźna kurtka z wełnianego
samodziału, ozdobiona haftem, noszona
przez górali; czucha, czuha, gunia, guńka;
3.
rodzaj
okrycia
wierzchniego,
tradycyjny element ludowego stroju
góralskiego. Cuchy szyje się z mocno
sfilcowanej wełny owczej, zwykle mają
kolor biały i są ozdobione kolorową
lamówką. Spotyka się również cuchy
koloru brązowego i czarnego, tych
ostatnich używa się na pogrzebach. Nosi
się je narzucone na ramiona. Cuchy
należą również do stroju Łemków,
Bojków i Hucułów. 2. luźna kurtka z
wełnianego
samodziału,
ozdobiona
haftem, noszona przez górali; czucha,
czuha, gunia, guńka] – gunya (gurál
ködmönfajta)
943
gunya
cuchilladas
cuchilladas [tak Hiszpanie nazywali drobne
nacięcia dekoracyjne wykonywane na
tkaninie, w Polsce tak przygotowany
materiał nazywano „rzezanym”. Moda na
takie ozdabianie ubioru królowała wśród
bogatych Hiszpanów w XVI i XVII wieku,
z materii rzezanej szyto suknie i sajany.
Najlepszy efekt otrzymywało się przez
podłożenie
pod
spód
tkaniny
o
kontrastowej barwie.] – (sp) cuchilladas;
dekoratív bevágás, bemetszés a szöveten
[Spanyol divat: A 16. század második felétől
a 17. század első évtizedeiig uralkodó
öltözködési stílus, amely akkor nagy hatással
volt az általános divatra. Kifejezte a spanyol
udvar nagy politikai hatalmát, a kapcsolatok
szigorúságát, zordságát, makacsságát, a
kényelem hiányát. Színei sötétek voltak, a
magas, fodros gallér nagy mértékben
akadályozta a szabad és természetes
mozgást. A női test formáit elnyomták és a
fej az öltözethez mellett a valóságnál is
kisebbnek tűnt. Erősen befűzték magukat,
-
Wersja 01 01 2017.
emiatt a felsőtest kúpos formát vett fel, amit
a lefelé erősen bővülő szoknya még
hangsúlyozott is, ehhez az alsószoknyát
abronccsal merevítették. A ruha fölött bő,
csuklyás kabátot (kappe) hordtak. A férfiak
szűk, magasan záródó zekét viseltek, szintén
magas, fodros gallérral, ingüket és
ruházatukat csipke díszítette. A rövid,
buggyos szárú, az ülepnél hordószerűen
kiszélesedő nadrághoz hosszú harisnyát
hordtak. Ruházatukat széles, nyitott,
keményített kabát egészítette ki.]
cuchnący, -a, -e – bűzös, bűzlő, kellemetlen szagú,
rossz szagú, büdös
cuchnąć [wydzielać odrażający zapach] – bűzleni
(bűzlik)
cuchnie mu z ust – büdös a szája
cuchnieć (cuchnie) – bűzlik
cuchnięcie – bűz, büdösség, kellemetlen szag, rossz
szag
cuchnięcie z ust – szájszag, bűzös lehellet
cucić [przywracać kogoś zemdlonego do
przytomności] – ébreszteni, felébresztni;
éleszteni, élesztgetni, magához téríteni,
eszméletre téríteni
cucić kogo z omdlenia – ájulásból magához téríteni
v. feléleszteni
cucić się [odzyskiwać przytomność] – éledni,
feléledni; magához térni, eszméletre térni
Cucullus non facit monachum [kaptur nie czyni
mnicha] – (lat.) Cucullus non facit; nem a
csuklya teszi a szerzetest monachum
cud [1. niewytłumaczalne zjawisko, o którym
sądzi się, że jest wynikiem działalności
Boga; 2. niezwykły, szczęśliwy zbieg
okoliczności; 3. osoba lub rzecz doskonała
albo bardzo piękna; 4. cudami są
wydarzenia,
których
nie
można
wytłumaczyć poznaniem rozumowym
(nauką
ludzką).
Są
to
zjawiska
nadzwyczajne o charakterze religijnym,
będące znakiem Boga skierowanym do
człowieka. Cuda czynione były także przez
ludzi w Starym Testamencie i w Nowym
Testamencie, ale za tym zawsze była wola
Boga i Jego siła, którą demonstrowano.
Pan np. nie wykonał cudu, gdy dziecinni
szubrawcy tego żądali. Świat nie chce
wierzyć w cuda, bo mędrcy jego twierdzą,
że każde zjawisko musi być uzasadnione
prawami natury. I jako ludzie mają rację,
ale oni zapominają, że Ten, co ustanowił te
prawa, ma siłę odbiec od tych praw, co też
w Biblii udokumentował.] – csoda, csuda,
csodatett, csodatétel
„cud” gospodarczy – gazdasági „csoda”
cud natury – a természet remeke; természeti csoda
944
cud się stał – csoda történt
cud sztuki – a művészet remeke; művészeti csoda
cud sztuki budowlanej – építőművészet remeke
CUDA
(ang.
Compute
Unified
Device
Architecture) (wym. kuda) [to opracowana
przez
firmę
Nvidia
uniwersalna
architektura
procesorów
wielordzeniowych
(głównie
kart
graficznych) umożliwiająca wykorzystanie
ich mocy obliczeniowej do rozwiązywania
ogólnych problemów numerycznych w
sposób wydajniejszy niż w tradycyjnych,
sekwencyjnych procesorach ogólnego
zastosowania.] – CUDA, Compute Unified
Device Architecture [A CUDA (Compute
Unified Device Architecture) segítségével
szabványos C/C++ nyelvű programokat lehet
írni a grafikus chipekre, amelyek felépítése
kifejezetten alkalmassá teszi őket masszívan
párhuzamos feladatok elvégzésére, mint
amilyen a 3D renderelés, a Monte Carlo
szimuláció,
részecskefizika,
időjárásmodellezés,
jelszótörés
vagy
bármilyen más terület, ahol az algoritmusok
jól párhuzamosíthatók.]
Cuda Świata [W dawnych książkach naszych, a
zwłaszcza w mowie potocznej Polaków,
tak często każdą rzecz niezwykłą
mianowano
bądź
poważnie,
bądź
żartobliwie „ósmym cudem świata”, że nie
zawadzi tutaj wymienić, co uważano za 7
cudów świata starożytnego.] – (dawno)
világcsoda; a világ nyolc csodájának egyike
cudacki, -a, -ie – csodás, különös, különleges
cudactwo [coś bardzo dziwnego] – furcsaság,
különösség, különcség
cudaczka – különc nő; csodabogár (nő)
cudaczny, -a, -e [dziwaczny i śmieszny zarazem]
– furcsa, különös, nevetséges, mulatságos
cudaczyć – csodát művelni, csodát tenni;
különcködni
cudak
[pot.
człowiek
postępujący
lub
wyglądający dziwacznie] – különc; furcsa,
-
Wersja 01 01 2017.
különös, nevetséges, mulatságos ember,
csodabogár
cudem – csodásan, csodálatos módon; csodával
határos módon
cudem ocaleć – a csodával határos módon
megmenekülni
cudem ujść śmierci – csodálatos módon
megmenekülni a haláltól
cudów dokazywać – csodákat tenni
cudnie – csodásan, csodálatosan; gyönyörűen
cudnie! – remek!, kitűnő!
cudnie śpiewa – csodálatosan énekel
cudny, -a, -e [niezwykle piękny] – gyönyörű,
gyönyörűséges; elbűvölő, csodás, csodálatos,
nagyszerű, pompás, csodaszép; remek
cudne, jak marzenie – álomszép; csodás, mint egy
álom
cudo [pot. o osobie, rzeczy, zjawisku niezwykle
pięknym, nadzwyczajnym] – csoda, csuda
cudotwórca [człowiek czyniący cuda] –
csodatevő, varázsló (ffi)
cudotwórczyni – csodatevő, varázsló (nő)
cudowisko – tünemény, csodálatos jelenség, csodás
jel
cudownie – csodálatosan
cudowność – vminek csodás dolga; gyönyörűség,
szépség, csodálatosság
cudowny, -a, -e [1. słynący z cudów lub powstały
na skutek cudu; 2. bardzo piękny,
niezwykły] – csodás, csodálatos; csodaszép;
tüneményes; gyönyörű, gyönyörűséges;
nagyszerű, pompás, tündéri
cudowne dziecko – csodagyerek, csodagyermek
Cudowronki, cudowronkowate, ptaki rajskie
(Paradisaeidae) [rodzina ptaków z rzędu
wróblowych. Występują na Molukach,
Nowej Gwinei i w północno-wschodniej
Australii. Zamieszkują lasy tropikalne,
nieliczne żyją na otwartej przestrzeni.
Ptaki te charakteryzują się zwykle bardzo
barwnym upierzeniem i obecnością
niezwykle ozdobnych piór, czasem na
głowie, czasem w ogonie. Występuje u
nich silnie zaznaczony dymorfizm płciowy
– samice są znacznie mniej kolorowe.] –
paradicsommadár-félék (Paradisaeidae) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe tartozó családja. 17
nem és 46 faj tartozik a családba. A Sibley–
Ahlquist-féle madárrendszertan nem tekinti
önálló családnak, hanem a varjúfélék
(Corvidae) családjába sorolja őket.]
-
Wersja 01 01 2017.
o Heléna-paradicsommadár (Parotia helenae)
o Wahnes-paradicsommadár (Parotia wahnesi)
 Ptiloris (Swainson, 1825) – 4 faj
o pompás paradicsommadár (Ptiloris
magnificus)
o Ptiloris intercedens
o Viktória-paradicsommadár (Ptiloris
victoriae)
o pajzsos paradicsommadár (Ptiloris
945
paradicsommadár (Paradisaea minor)
A családba az alábbi nemek és fajok tartoznak:
 Melampitta (Schlegel, 1871) – 2 faj
o kis melampitta (Melampitta lugubris)
o nagy melampitta (Melampitta gigantea)
 Loboparadisea (Rothschild, 1896) – 1 faj
o lebenyes paradicsommadár (Loboparadisea
sericea)
 Cnemophilus (De Vis, 1890) – 2 faj
o redős paradicsommadár (Cnemophilus
macgregorii)
o Loria-paradicsommadár (Cnemophilus
loriae)
 Lycocorax (Bonaparte, 1853) – 1 faj
o paradicsomvarjú (Lycocorax pyrrhopterus)
 Manucodia (Boddaert, 1783) – 5 faj
o fényes paradicsommadár (Manucodia atra)
o zöld paradicsommadár (Manucodia
chalybata)
o göndörtollú paradicsommadár (Manucodia
comrii)
o jobi paradicsommadár (Manucodia jobiensis)
o trombitás paradicsommadár (Manucodia
keraudrenii)
 Semioptera (Gray, 1859) – 1 faj
o merevtollú ál-paradicsommadár (Semioptera
wallacii)
 Paradigalla (Lesson, 1835) – 2 faj
o hosszúfarkú paradigalla (Paradigalla
carunculata)
o rövidfarkú paradigalla (Paradigalla
brevicauda)
 Epimachus (Cuvier, 1816) – 4 faj
o szélesfarkú paradicsombanka (Epimachus
fastuosus)
o keskenyfarkú paradicsombanka (Epimachus
meyeri)
o dolmányos paradicsombanka (Epimachus
albertisi)
o barnafarkú paradicsombanka 8Epimachus
bruijnii)
 Lophorina (Vieillot, 1816) – 1 faj
o galléros paradicsommadár (Lophorina
superba)
 Parotia (Vieillot, 1816) – 5 faj
o koronás paradicsommadár (Parotia sefilata)
o Karola-paradicsommadár (Parotia carolae)
o Lawes-paradicsommadár (Parotia lawesii)
paradiseus)
 Cicinnurus (Vieillot, 1816) – 3 faj
o galléros paradicsombanka (Cicinnurus
magnificus)
o lantfarkú paradicsommadár (Cicinnurus
respublica)
o király-paradicsommadár (Cicinnurus regius)
 Astrapia (Vieillot, 1816) – 5 faj
o legyezős paradicsomszarka (Astrapia nigra)
o pompás paradicsomszarka (Astrapia
splendidissima)
o selyemszalagos paradicsomszarka (Astrapia
mayeri)
o Stefánia-hercegnő paradicsomszarka
(Astrapia stephaniae)
o huon-félszigeti paradicsomszarka (Astrapia
rothschildi)
 Pteridophora (Meyer, 1894) – 1 faj
o fátyolos paradicsommadár (Pteridophora
alberti)
 Seleucidis (Lesson, 1834) – 1 faj
o sárgarojtos paradicsommadár (Seleucidis
melanoleuca)
 Paradisaea (Linnaeus, 1758) – 7 faj
o vörös paradicsommadár (Paradisaea rubra)
o kis paradicsommadár (Paradisaea minor)
o nagy paradicsommadár (Paradisaea apoda)
o Raggi-paradicsommadár (Paradisaea
raggiana)
o Goldie-paradicsommadár (Paradisaea
decora)
o császár paradicsommadár (Paradisaea
guilielmi)
o kék paradicsommadár (Paradisaea rudolphi)
A korábban e család képviselőjének tartott
pápaszemes paradicsommadárról (Macgregoria
pulchra) a közelmúltban lezajlott DNS-szintézisen
alapuló vizsgálatok kiderítették, hogy a mézevőfélék
(Meliphagidae) családjának a tagja.
Do rodziny zaliczane są następujące rodzaje i
gatunki
 Rodzaj: Astrapia
o Astrapia mayeri - astrapia białosterna
o Astrapia nigra - astrapia czarna
o Astrapia rothschildi - astrapia żabotowa
o Astrapia splendidissima - astrapia
słoneczna
o Astrapia stephaniae - astrapia lśniąca
 Rodzaj: Lophorina
o Lophorina superba - lirogłów
 Rodzaj: Lycocorax
o Lycocorax pyrrhopterus - grabiec
 Rodzaj: Manucodia
o Manucodia ater - fałdowron czarny
o Manucodia chalybatus - fałdowron
zielonawy
o Manucodia comrii - fałdowron rogaty
o Manucodia jobiensis - fałdowron lśniący


946



Rodzaj: Paradigalla
o Paradigalla brevicauda - tarczonos kusy
o Paradigalla carunculata - tarczonos
długosterny
Rodzaj: Parotia
o Parotia berlepschi
o Parotia carolae - sześciopiór białopióry
o Parotia helenae - sześciopiór rogaty
o Parotia lawesii - sześciopiór białoczelny
o Parotia sefilata - sześciopiór czarny
o Parotia wahnesi - sześciopiór garbonosy
Rodzaj: Phonygammus
o Phonygammus keraudrenii - fałdowron
stalowy
Rodzaj: Pteridophora
o Pteridophora alberti - wstęgogłów
Rodzaj: Ptiloris
o Ptiloris magnificus - ozdobnik wspaniały
o Ptiloris paradiseus - ozdobnik rajski
o Ptiloris victoriae - ozdobnik mały
cudzołożnica – házasságtörő (nő)
cudzołożnik, cudzołóżca [1. zdradzający żonę z
inna kobietą; 2. ten, kto cudzołoży] –
házasságtörő v. parázna (ffi)
cudzołożny, -a, -e – házasságtörő, paráználkodó
cudzołożyć
–
házasságtörést
elkövetni;
paráznélkodni
cudzołożyć, cudzołóstwo [w biblijnym znaczeniu
przenośnym = "służyć innym bogom"] –
(bibl.) paráználkodni; idegen istent szolgálni
cudzołóstwo [1. stosunek płciowy z cudzą żoną
lub cudzym mężem; 2. to akt współżycia
płciowego osób, z których przynajmniej
jedna związana jest małżeństwem z inną
osobą. W Starym Testamencie nie ma
wyraźnego opisu. Zaś zakaz cudzołóstwa
mieści się w Księgach Mojżeszowych. Za
obcowanie z kobietą zamężną obie strony
były karane śmiercią. Podejrzane kobiety
musiały się poddać próbie gorzkiej wody
przekleństwa.
Jezus
nie
przeklął
cudzołożnicy, ale kazał jej więcej tego nie
czynić. Służenie cudzym bogom nazywane
było
cudzołóstwem,
co
zarzucano
Izraelowi. Cudzołóstwo popełnia także
fałszywy kościół. 3. termin religijny,
określający zdradę małżeńską. Oznacza
stosunek płciowy z cudzą żoną lub z
cudzym mężem. Niekiedy definicja jest
rozszerzana na stosunek pomiędzy osobą
pozostającą w związku małżeńskim, a
kimkolwiek oprócz własnego męża lub
żony. Teologia katolicka wyróżnia
cudzołóstwo zwykłe (gdy jedna z
-
Wersja 01 01 2017.
uczestniczących w nim osób pozostaje w
związku małżeńskim) i podwójne (gdy
obydwie
osoby
są
związane
małżeństwami). Cudzołóstwo potępiane
jest przez wiele religii. W chrześcijaństwie
uznawane za grzech (w katolicyzmie
grzech
śmiertelny)
i
wykroczenie
przeciwko
jednemu
z
dziesięciu
przykazań.
Również
w
islamie
cudzołóstwo (‫ زن اء‬zina) jest uznane za
ciężki grzech jako złamanie kontraktu
małżeńskiego
i
jest
karane
ukamienowaniem lub chłostą, jeśli
znajdzie się czterech dorosłych świadków
tego czynu.] – paráznaság (gör. porneia, lat.
fornicatio); házasságtörés, paráználkodás;
(átv.) idegen istenek szolgálata [tág
értelemben minden, a hatodik parancsolat
elleni bűn (házasságtörés), szoros értelemben
szabad állapotú férfi és nő házasságon kívüli
testi egyesülése. A pénzért gyakorolt ~ a
prostitúció. - A paráznaság súlyosan
ellenkezik a személyek méltóságával és az
emberi szexualitással, amely természete
szerint a házastársak javára, valamint
gyermekek
nemzésére és
nevelésére
rendeltetett.
Súlyos
botrány,
amikor
fiatalokat ront meg. - A Szentírásban
megkövezéssel büntették (MTörv 23, 22-29;
Kiv 22,15-16). Átvitt értelemben Isten
népének hűtlensége.]
cudzoziemiec [obywatel obcego państwa],
cudzoziemka – külföldi, idegen (ffi, nő);
külföldi állampolgár
Cudzoziemiec, Obcy Przybysz [każdy człowiek,
który nie był Żydem, był cudzoziemcem.
Cudzoziemcami byli także Samarytanie.
Należał do nich jeden z dziesięciu
uzdrowionych
trędowatych,
który
przyszedł podziękować Panu.] – (bibl.)
idegen jövevény; szamaritánus
cudzoziemcy – (hist.) hospesek, külföldiek,
idegenek
cudzoziemcy w dawnej Polsce [za Piastów
cudzoziemcy przyjmowani byli w Polsce z
wielką gościnnością, obdarzani hojnie
prawami obywatelstwa, a w dokumentach
owoczesnych nazywani gośćmi (hospites)]
– (hist.) hospesek v. külföldiek v. idegenek a
régi Lengyelországban
cudzoziemiec-dewizowy – devizakülföldi
cudzoziemski, -a, -ie – külföldi, idegen;
idegenszerű
cudzoziemski akcent – idegenes kiejtés
cudzoziemszczyna – idegenség, idegen szokás
cudzożywność, heterotrofizm, heterotrofia (gr.
héteros-różny, trofe-pokarm) [sposób
odżywiania
zwierząt,
protistów
zwierzęcych,
grzybów,
bakterii
947
pasożytniczych i saprofitycznych oraz
roślin pasożytniczych. Cudzożywność
polega na pobieraniu gotowych związków
organicznych (w przeciwieństwie do
samożywności). Organizmy cudzożywne
nie mają zdolności chemo- i fotosyntezy, w
związku z tym nie mogą, jak to robią
samożywne,
wytwarzać
substancji
organicznych z prostych związków
nieorganicznych. Dlatego też podstawą ich
istnienia są organizmy samożywne. Z kolei
organizmy cudzożywne są niezbędne dla
samożywnych, ponieważ dostarczają im
CO2,
niezbędnego
do
fotosyntezy.
Cudzożywność jest również niezbędna dla
obiegu materii w przyrodzie.] –
heterotrófia [Az a táplálkozási mód, amely
nem képes kismolekulájú szervetlen
vegyületekből
nagymolekulájú
szerves
vegyületeket
felépíteni.
A heterotróf
asszimiláció jellemző a zöld színanyagot
(klorofillt) nem tartalmazó növényekre, az
állatokra és természetesen az emberre is. A
heterotróf szervezetek közé tartoznak a holt
szerves anyagokkal v. korhadékanyagokkal
táplálkozó, ún. szaprofiton élőlények is. ]
cudzy, -a, -e [1. należący do kogoś innego;
2. obcy, cudzoziemski] – idegen; (nie
własny) más, másé (nem saját)
cudze kraje – idegen országok v. tájak
cudze pieniądze nikogo nie wzbogaciły – [idegen
pénz még senkit sem gazdagított] (közm.)
ebül szerzett pénzen nincsen áldás; könnyen
jött pénz könnyen elköltődik
cudze [rzecz należąca do kogoś innego] – más
jószága; a másé; idegenül
cudzedze chwalicie, swego nie znacie – [másét
dicséritek, magatokét nem ismeritek] ami a
másé, azt dicséritek, a magatokét nem
ismeritek
cudzego nie ruszaj! – ne nyúlj a máséhoz!
cudzej kieszeni nie żałować – más zsebére
könnyen költeni
cudzymi rękami kasztany z ognia wybierać –
mással kapartatja ki a tűzből a gesztenyét
cudzysłów [znak graficzny w postaci dwóch par
przecinków: ,, " lub rzadziej w innej
formie, np. << >>, >> <<, ' ', w które
ujmuje się wyrazy, powiedzenia lub
zdania cytowane] – (írásjel) macskaköröm;
idézőjel („”, << >>, >> <<, ' ')
cufal (Górny Śląsk), cuf (ziemia lubliniecka)
[niem. Zufall; fuks, przypadek] –
[Słowniczek języka śląskiego] újonc, kezdő,
zöldfülű, gólya; véletlen, nem várt est,
véletlenség
cug [niem. Zug; 1. pot. przepływ powietrza w
piecu, wentylatorze itp.; 2. pot. przeciąg →
-
Wersja 01 01 2017.
sznelcug – pociąg pospieszny; 3. daw.
zaprzęg składający się z sześciu lub
czterech koni, zaprzężonych parami;
4. daw. para koni w takim zaprzęgu; 5.
ciąg powietrza (np. w kominie)] – huzat,
léghuzat; előfogat, lófogat
cugiel, cugle [pasy rzemienne połączone z
wędzidłem, służące do kierowania koniem]
– gyeplő, kantár, kantárszár; kötőfék
cugowy, -a, -e – húzó, húzó-; igásCui licet quod est plus, licet utique quod est minus
[komu wolno więcej, tym bardziej wolno
mniej] – (lat.) Cui licet, quod est plus, licet
utique, quod est minus. (Reg. iuris 53.) =
Akinek a több meg van engedve, meg van
engedve a kevesebb is.
Cuius est solum, eius est usqne ad coelum [komu
przypada grunt, temu przypada on aż po
niebo] — (lat.) Cuius est solum, eius est
usqne ad coelum; a föld mélybe és magasba
végtelen kiterjedésű
cukier [1. słodka, krystaliczna substancja
otrzymywana z buraków cukrowych lub
trzciny cukrowej, używana do potraw i
napojów;
2. związek
organiczny
zbudowany z węgla, wodoru i tlenu,
stanowiący podstawowe źródło energii
koniecznej dla procesów życiowych] –
cukor; (med) vércukor
- Általában a köznyelvben cukor alatt
többnyire a kémiában mono- és
diszacharidnak nevezett szénhidrátok
kristályait értjük.
- Étkezési cukorként (szacharóz) a
cukorrépából előállított répacukrot vagy a
cukornádból
előállított
nádcukrot
ismerhetjük. Ezekből több termék készül,
például
a
kristálycukor,
porcukor,
kockacukor, illetve különböző édességek
tartalmazhatják.
Európában
ennek
előállítása a legolcsóbb, ezért ez a
legelterjedtebb.
Melegebb
éghajlatú
területeken a nádcukor az elterjedt, amit
cukornádból állítanak elő, illetve ismert
még
a
juharcukor,
amit
északi
országokban a juharfa nedvéből nyernek.
Kémiailag mindhárom cukorfajta teljesen
egyforma,
csupán
a
kiindulási
növényekből a gyártás során megmaradó
szennyezőanyagok
okozzák
a
különbségeket.
- Többnyire
sportolók
használják
a
kémiailag
egyszerűbb
szerkezetű,
könnyebben emészthető és élettanilag jobb
tulajdonságokkal bíró szőlőcukrot vagy
más néven krumplicukrot (glükóz).
Ezenkívül megemlítendőek még a
különböző gyümölcscukrok (fruktóz),
amelyeket a gyümölcsökből vonnak ki,
948
valamint a tejcukor (laktóz), amelyet
gyermektápszerek készítésére használnak
és tejből állítanak elő.
cukier buraczany – répacukor
cukier gronowy [zob. glukoza] – szőlőcukor,
glükóz [(szokásos hárombetűs rövidítése:
Glc) – köznapi nevén szőlőcukor – egy
monoszacharid, pontosabban aldohexóz]
cukier krystał – kristálycukor
cukier lodowaty (zob. kandyz) – kandiszcukor
cukier mlekowy, mleczny (zob. laktoza) –
tejcukor, laktóz (egy diszacharid, melyben
egy β-D-galaktóz és egy β-D-glükóz
molekula kapcsolódik egymáshoz β1-4
glikozidos kötéssel)
cukier miałki – porcukor
cukier owocowy [zob. fruktoza: monosacharyd
występujący w owocach i miodzie] –
gyümölcscukor, fruktóz (INN: fructose) [a
legédesebb cukorféleség, a gyümölcsökben
és a mézben található meg természetes
formájában]
cukier palony (zob. karmel) – égetett cukor,
karamell
cukier
prosty
(zob.
monosacharyd)
–
monoszaharid (monoszaharidok: az egyszerű
szénhidrátok közé tartoznak; a két
monoszaharid a glükóz, azaz szőlőcukor és
fruktóz, azaz gyümölcscukor)
cukier puder [zmielony cukier w postaci białego
proszku] – porcukor
cukier rafinowany [zob. rafinada] – finomított
cukor
cukier rozpuszcza się we wrzątku – a cukor
felolva a forró vízben
cukier słodowy (zob. maltoza) – malátacukor
cukier trzcinowy (zob. sacharoza) – nádcukor,
sacharóz
cukier w kostkach, cukier kostkowy –
kockacukor;
cukor
kockaalakban
v.
kockában
cukier wanilinowy [drobny cukier wymieszany z
waniliną] – valíliacukor, vaníliáscukor
cukierek
[przysmak
ze
specjalnie
spreparowanego cukru z dodatkiem
jakiegoś smaku] – cukorka, édesség
cukierek, cukierki – cukorka
cukierek karmelkowy – karamell cukorka
-
Wersja 01 01 2017.
cukierek na choinkę – szaloncukor
cukierek nadziewany – töltött cukorka
cukierki – cukorka
cukierki mentolowe; cukierki miętowy –
mentolos cukorka
cukierki na choinkę – szaloncukor
cukierki nadziewane – töltött cukor
cukierkowy, -a, -e – cukorkás, cukorkacukiernia [lokal z wyrobami cukierniczymi] –
cukrászda
cukierniany, -a, -e – cukrász-, cukrászdaicukiernica,
cukierniczka
[naczynie
do
podawania cukru na stół] – cukortartó
cukiernictwo [1. dział przemysłu zajmujący się
wyrobem słodyczy; 2. zawód cukiernika] –
cukrászság, cukrászmesterség; édesipar
cukierniczka – cukrász (nő)
cukierniczy, -a, -e – cukrászati , cukrász-; cukor-,
édes-, édességcukiernik [specjalista zajmujący się wyrobem
ciast i słodyczy] – cukrász (jestem
cukiernikiem); cukrászmester
cukinia [roślina o podłużnych owocach
używanych jako jarzyna; też: owoc tej
rośliny] – cukkini
cukrodajny, -a, -e [niektórych roślinach:
dostarczający cukru] – cukorképző,
cukortartalmú
cukromierz [przyrząd do pomiaru procentowej
zawartości cukru w roztworze wodnym] –
cukormérő,
cukortartalom-mérő;
édességmérő
cukromocz [występowanie cukru w moczu jako
objaw chorobowy] – cukorbaj
cukrować [zob. cukrzyć] – cukrozni, becukrozni;
cukorral megszórni, cukorral behinteni;
megcukrozni
cukrować się – cukorrá válni, cukrosodni,
elcukrosodni
cukrowany, -a, -e – cukrozott, megcukrozott,
cukros; édeskés
cukrownia [zakład przemysłowy produkujący
cukier] – cukorgyár, cukorfinomító
cukrownictwo [dział przemysłu zajmujący się
produkcją cukru] – cukoripar, cukorgyártás
cukrowniczy, -a, -e – cukor-, cukoripari
cukrownik – cukorgyári munkás, cukorgyáros,
cukorvegyész
cukrowy, -a, -e – cukor-, cukros, cukorral
kapcsolatos
Cukrowa kolacja [Po obiedzie weselnym
przeciągały się do późnej nocy tańce,
podczas których następowały oczepiny, a
po oczepinach i odśpiewaniu pieśni,
zwanej „chmielem”, następowała w
domach
zamożniejszych
„cukrowa
949
kolacja”, zastawiana w sypialni państwa
młodych. Niewiasty zamężne czyli swachy
wraz z mężami, pozostawiwszy na sali
tańczących
drużbów
i
druchny,
odprowadzali
polonezem
państwa
młodych do ich sypialni, gdzie był
zastawiony stół słodyczami, pomiędzy
któremi marcepan migdałowy pierwsze
zajmował miejsce (w przyrządzaniu
marcepanów celowali w wielu miastach
aptekarze). Napoje podawano najsłodsze,
więc miody, a z win muszkatel.] – (dawno)
cukros vacsora (esküvőn)
Cukrowe jabłko (Annona squamosa), Jabłko
cukrowe (Sugar apple) [owoc drzewa
Annona
squamosa,
pochodzący
z
Karaibów i Ameryki Południowej, obecnie
jest uprawiane w większości krajów
tropikalnych.] – Cukoralma, Gyömbéralma
(Annona squamosa) [A trópusi Amerikában
honos növény korán eljutott Indiába is]
Cukrowiec lekarski (Saccharum officinarum L.)
[gatunek byliny należący do rodziny
wiechlinowatych (Poaceae). Zwyczajowo
nazywana jest trzciną cukrową, mimo że z
biologicznego punktu widzenia jest to
nazwa nieprawidłowa, roślina nie należy
bowiem do rodzaju trzcina, lecz rodzaju
cukrowiec. Prawdopodobnie pochodzi z
Nowej Gwinei. Uprawiana jest wszędzie w
strefie
tropikalnej.]
–
cukornád
(Saccharum); nemes cukornád (Saccharum
officinarum, kaneh v. kattov) [a perjefélék
(Poaceae) gazdaságilag igen jelentős
nemzetsége. Magas, nádtermetű, többnyári
pázsitkóró. A levelei hosszúak és szélesek,
szára dúsan elágazik. Kétvirágú, a tövén
hosszú, fehér, selyemszőrű füzérkékkel, de
csak az egyik virág tökéletes. - Valamennyi
faja az Óvilág három kontinensének
szubtrópusi-trópusi tájairól származik, és
cukortartalmáért többet már az ókorban is
termesztettek. A földrajzi felfedezések főleg
a nemes cukornád (Saccharum officinarum)
termőterületét tágították ki — alapvetően ezt
honosították meg az Újvilágban és a
megfelelő éghajlatú szigeteken (Madeirára
például Tengerész Henrik parancsára
telepítették át Szicíliából). 2. A pázsitfűfélék
családjába tartozik, kelet-ázsiai faj, a
cukorgyártás legősibb nyersanyaga. 5—6
méterre megnő, felhasználása sokrétű
(építkezéstől az étkezésig), a nádméz kb.
20% cukrot tartalmaz. A nedve finom illatú,
ezt említik is a szerzők (Ézs 43,24), de a
cukrát nem hasznosították, helyette mézzel
édesítettek. (1 Móz 43,11; 1 Sám 14,25;
Zsolt 19,10; Péld 24,13 és Jel 10,9). Hogy a
nádcukrot nem ismerték, kedvelték — az
tény, de hogy miért, pontosan nem lehet
-
Wersja 01 01 2017.
tudni, pedig nedves helyeken előfordult (Józs
16,8). Igaz, hogy ebben az időben a faj nem
is tartalmazhatott nagyobb mennyiségű
cukrot, mert az ilyen irányú szelekció
lényegében ekkor kezdődött el. (A cukornád
az
egyik
legfiatalabb
termesztett
növényünk!)]
cukrówka – cukrozott körte
Cukrówka [wieś w woj. mazowieckim, w pow.
szydłowieckim, w gminie Chlewiska] –
Cukrówka (lengyel falu)
cukrówka (Streptopelia roseogrisea) [ptak z
rodziny gołębiowatych] – észak-afrikai
kacagógerle (Streptopelia roseogrisea)
cukru! – kru, kru! (gerlice)
cukry [daw. słodycze] – édességek
cukry
proste
(inaczej:
monosacharydy)
[węglowodany, w których strukturze
występuje od 3 do 7 atomów węgla.
Monosacharydy mogą występować w
postaci pierścieniowej jeśli posiadają co
najmniej 4 atomy węgla w cząsteczce.] monoszacharidok
[a
legegyszerűbb
szénhidrátok, savas hidrolízissel nem
bonthatók
kisebb
egységekre.
A
monoszacharidok a legegyszerűbb formájú
cukrok, általában színtelen, vízben oldódó
kristályos anyagok, egy részük édes ízű. A
monoszacharidok közé tartozik például a
glükóz (dextróz), fruktóz (levulóz), galaktóz,
xilóz és ribóz. A monoszacharidok a
diszacharidok, például a répacukor, valamint
a poliszacharidok (cellulóz, keményítő)
építőelemei.
A
monoszacharidok
szénláncában a hidroxil-csoportot tartalmazó
szénatomok (a láncvégieket leszámítva)
királisak, így ugyanahhoz az összegképlethez
több optikai izomer is tartozik. Például mind
a galaktóz, mind a glükóz aldohexóz, de
különböző fizikai és kémiai tulajdonságokkal
rendelkeznek.]
cukrzyca
[choroba
polegająca
na
nieprawidłowej przemianie materii] –
cukorbaj, cukorbetegség
cukrzycowy, -a, -e – cukorbajcukrzyć [pot. dodawać cukru, posypywać
cukrem] – cukrozni, édesíteni; megcukrozni
cukrzyk1 [1. pot. człowiek chory na cukrzycę; 2.
człowiek cierpiący na cukrzycę] –
cukorbeteg
cukrzyk2 [drobny ptak z rzędu wróblowatych;
nektarnik] – nektármadár
CUL DE PARIS [1. w dosłownym tłumaczeniu
„francuski tyłek”; był to rodzaj poduszki
umieszczanej na biodrach z tyłu pod
suknią. Dzięki jego zastosowaniu dolna
część
sukni
otrzymywała
charakterystyczny,
wypukły
kształt.
950
Później poduszkę zastąpiono metalowym
stelażem – tzw. turniurą. Moda
charakterystyczna dla wieku XVIII. 2.
znaczy dosłownie "paryski tył". W stroju
kobiecym była to poduszeczka albo małe
rusztowanie ze stali, umieszczone na
wysokości bioder pod spódnicą z tyłu i
tworzące w ten sposób wysoki, wydatny,
spiętrzony tył. Modny był w wieku XVIII,
tuż przed rewolucją francuską, a w XIX
wieku w latach siedemdziesiątych i
osiemdziesiątych, a więc w okresie
pierwszej i drugiej turniury.] – (div.)
„francia ülep” v. „párizsi hát” (női ruha
fazon a XVIII. sz-ban); dróttal és halcsonttal
-
Wersja 01 01 2017.
culottes [nazwa męskich spodni popularnych aż
do czasu wybuchu rewolucji francuskiej w
1789 roku. Miały nogawki obcisłe
sięgające nieco za kolano i spięte pod nim
klamrą albo podwiązką. Był to ubiór
dworski, bardzo wytworny, zwykle szyty z
jedwabiu lub innego ekskluzywnego
materiału. Później stopniowo zostały
wyparte przez krój z długimi nogawkami.
Ostatnim okresem, w którym noszono
jeszcze sporadycznie cullotes był okres
rządów Napoleona III.] – (fr.) culottes;
térdnadrág
merevített, kipárnázott, fodorral díszített szoknya
a XIX. században
Francisco de Goya, Francisco Cabarrús, 1788
culotte [1. wysokie szorty; 2. krótkie spodnie
zapinane nad kolanem] – (fr.) culotte; rövid
térdnadrág (urak viselték), rövid térdnadrág
(a 18. sz. végén) [A XVIII. században az
arisztokraták és a jómódú polgárok körében
általánosan viselt, térd alatt megkötött
nadrág: culotte. A francia forradalom idején
a gyűlölt feudális rend jelképévé vált, sőt a
forradalom híveit épp a hiányáról lehetett
megismerni
(sans-culotte).
Hamarosan
felváltotta a pantalló, amelyből a férfiak
öltözködésében kialakult a hosszú nadrág.]
(wina)
[działający nie zachował
ostrożności] – (lat.) culpa; vétek; (prawo)
gondatlanság [Mea Culpa: „az én vétkem”]
Culpa dolo exorta (z łaciny - wina spowodowana
podstępem) [1. wina kombinowana
(mieszana); 2. w prawie karnym tzw. wina
mieszana,
czyli
umyślno-nieumyślna,
zwana też kombinowaną. Polega ona na
tym, że przestępstwo podstawowe jest
popełnione z winy umyślnej, natomiast
jego skutki wynikają z winy nieumyślnej.
Dochodzi do niej np. wtedy, gdy sprawca,
chcąc przywłaszczyć sobie torebkę ofiary,
wyszarpuje ją tak gwałtownie, że ofiara
upada na ziemię, uderza głową o podłoże i
ponosi śmierć. Sprawca będzie więc
odpowiadał za kradzież z powodu winy
umyślnej, za śmierć ofiary zaś z winy
nieumyślnej. Zasada ta została wyrażona
w pol. kodeksie karnym z 1997 w art. 9 &
3, w myśl którego sprawca ponosi większą
odpowiedzialność (którą ustawa uzależnia
od
określonego
następstwa
czynu
zabronionego), jeżeli następstwo swego
czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.]
– (lat.) Culpa dolo exorta;
kombinált
gondatlanság, szándékos és nem szándékos
gondatlanság
culpa
I. Napóleon
951
Culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti.
[winą jest mieszanie się do rzeczy, które
nas nie dotyczą] – (lat.) Culpa est immiscere
se rei ad se non pertinent; gondatlansággal
kapcsolódunk olyan dolgokhoz, amelyek
minket nem érintenek
Culpa lata [wina ciężka; duże niedbalstwo,
zaniedbanie dotyczące rzeczy normalnie
(zwykle) dopilnowywanej przez ludzi] –
(lat.) 1. Culpa lata (a súlyos gondatlanság
vagy szándékosság; durva gondatlanság); 2.
Culpa lata: culpa in abstracto (az elvont
viszonyítási alap miatt), azaz nagyfokú
gondatlanság (nimia neglegentia), [mértéke
objektív: amikor valaki nem ügyel még arra
sem, amire mindenki ügyelni szokott. A
bárkitől elvárható gondosság megszegése
olyan mértéket ölthet, amely a szándékosság
(dolus) határát súrolhatja.]
Culpa lata dolo aequiparatur [gruba wina równa
się podstępowi. Rażące niedbalstwo równa
się winie umyślnej.] – (lat.) Culpa lata dolo
aequiparatur
v.
Lata
culpa
dolo
aequiparatur; a nagyfoku gondatlanság a
szándékkal egyenlő [latin jogi közmondás
mely szerint: a nagyfoku gondatlanság a
szándékkal
egyenlő,
s
annak
tekintetbevételén alapszik, hogy minden
embernél
fel
kell
tenni,
hogy
cselekményeinek
természetes
következményeit akarja.]
culpa levis [lekka wina, zaniedbanie czynności
cechującej człowieka niezwykle dbałego i
zapobiegliwego – mierzonego w kryterium
abstrakcyjnego ideału - culpa levis in
abstracto
(ideał
pater
familias);
zaniedbanie czynności zwykle dopełnianej
we własnych interesach – culpa levis in
concreto.] – CULPA LEVIS: culpa in
abstracto (az elvont viszonyítási alap miatt):
enyhe, kisebb fokú gondatlanság [Mértéke
objektív, de az előzőhöz képest már
enyhébb. Az adós nem ügyel arra, amit előre
láthatott vagy láthatott volna.]
culpa in concreto [wina] – CULPA IN
CONCRETO [nem általános mértékhez
viszonyított, hanem egyéni, szubjektív
gondatlanság: nem tanúsítja más ügyében azt
a gondosságot, amellyel a saját ügyeiben
általában eljárni szokott. Ezt minden konkrét
esetben egyedileg kell megállapítani
(személye válogatja).]
culpabilis [karygodny] – (lat.) culpabilis, mn. kf.
[culpo] megrovandó, büntetendő, büntetést
érdemlő; elítélendő, büntetésre méltó
cum grano salis (łac.) [z ziarnkiem soli, tj. z
odrobiną rezerwy, sceptycyzmu; nie
biorąc rzeczy całkiem dosłownie; por.
attycka sól; prawdop. parafraza z
-
Wersja 01 01 2017.
Pliniusza St. (Hist. Natur. 23, 8)] – (lat.)
cum grano salis [csak szemernyi sóval]; egy
csipet sóval, ésszel és megfontolással, élccel
stb.; csak módjával, józanul
Cum in testamento ambigue scriptum est, benigne
interpretari debet [gdy w testamencie
napisano
coś
niejasno,
należy
interpretować
przychylnie
(dla
utrzymania testamentu)] – (lat.) ha valami
nem világos a végrendeletben, kedvezően
kell értelmezni
cum laude [łac., z pochwałą; dawna forma oceny
wyróżniającej na dyplomach; (magna c. l.)
z wielką pochwałą; (insigne c. l.) z
nadzwyczajną pochwałą; (summa c. l.) z
najwyższą pochwałą; (c. eximia l.) ze
szczególną pochwałą.] – (lat.) cum laude;
dicsérettel
Cum quid prohibetur, prohibentur omnia, quae
sequuntur ex illo. – (lat.)
Cum quid
prohibetur,
prohibentur
omnia,
quae
sequuntur ex illo. (Reg. Iur.39.) = mihelyt
valami tilos, meg van tiltva mindaz, ami
belőle következik.
cum reservatione – (lat.) cum reservatione;
fönntartással v. fenntartással
Cum sunt partium iura obscura, reo favendum est
potius quam actori. – Gdy prawa stron są
niejasne,
należy
sprzyjać
raczej
pozwanemu (oskarżonemu) niż powodowi
(oskarżycielowi). – (lat.) ˝Cum sunt partium
iura obscura, reo favendum est potius, quam
actori.˝ (Reg. iuris 11.) = Kétség esetén
inkább az alperesnek kell kedvezni, mint a
felperesnek.
cuma [lina do cumowania lub holowania
statków]
–
hajókötél,
vontatókötél,
kikötőkötél
cumowy, cumowniczy, -a, -e – hajókötél-,
vontatókötél-, kikötőkötélcuma okrętowa – hajókötél
cumować [1. umocowywać statek do nabrzeża
lub innego statku za pomocą cum; 2. o
statku: być umocowanym cumami;
3. przymocowywać balon lub sterowiec do
pomostu, wieży itp.] – kikötni; (hajót)
parthoz kötni; parthoz kikötni
cumować statek – a hajót kikötni
cumowanie – kikötés
cumowniczy, -a, -e – kötő, kikötő; kötöző
cumownicza lina – kötözőkötél
cumulus [meteor. chmury kłębiaste o budowie
pionowej] – (lat.) cumulus; (meteorológia)
gomolyfelhő, halmazfelhő
cunnilingus [inaczej mineta – metoda seksu
oralnego polegająca na stymulowaniu
(pieszczeniu)
narządów
płciowych
partnerki, a zwłaszcza jej łechtaczki, za
952
pomocą ust, a przede wszystkim języka.] –
(lat. cunnus) cunnilingus; [ennek során a
vulvát és különösen a csiklót (clitoris)
csókolják v. nyalják nyelvvel és ajakkal. A
hüvely bemenetét is lehet nyelvvel izgatni. A
cunnilingus gyakran hatékonyabban tud egy
nőt orgazmushoz juttatni, mint maga a
közösülés, mivel közvetlenül a csiklót
ingerli. A leheletet oly módon is lehet
frissíteni (például erős mentolos cukorral),
hogy a vulva is érezze a frissességet. – A
zümmögés cunnilingus közben is lehetséges
és hatékony, csakúgy mint fellatio során.]
Cui bono? – na czyją korzyść? (Lucjusz Kasjusz)
– Cui bono? (latin; voltaképpen egy hiányos
mondat, jelentése nagyjából: „Na és kinek jó
az?”) [kérdése mögött rejlő elv arra céloz,
hogy lehetnek rejtett, kapásból nem
nyilvánvaló motívumok egy történés mögött,
és hogy lehet, hogy nem az az igazi felelős a
történtekért, aki elsőre annak látszik. Az elv
drámaibb megfogalmazását Seneca Medea
című drámájából ismerjük: cui prodest („No
és kinek áll ez érdekében?”). A teljes mondat
így hangzik: Cui prōdest scelus, is fecit;
azaz: „Akinek jól jött ez a vétek, no éppen az
követte el.”]
Cui prodest? (scelus, is fecit) [ku-i prodes (scelus,
is fec-it)] [(łc.) komu przynosi (zbrodnia)
korzyść (ten ją popełnił); cytat z Medei
Seneki.] – Cui prodest? [kui prodeszt] –
‘Kinek van hasznára?’; kinek érdeke? kinek
fontos?; kinek használ?, kinek előnyös?,
kinek áll érdekében? [A római jogban és a
törvénykezés
gyakorlatában,
főképp
bűnügyben nyomozva, akárcsak ma is,
feltették a kérdést, hogy kinek állhatott
érdekében a bűnt elkövetni. Ennek első
írásos megfogalmazását Senecánál találjuk,
Medea című drámájának egy részletében
(550), jóllehet itt nem kérdés, hanem
mellékmondat: Cui prodest scelus, id fecit
(‘akinek hasznára van a bűntett, az követte
el’). Azonos értelmű a már Cicerónál
olvasható forma: Cui bono? Sajtónyelvünk is
gyakran használja ezt a latin formulát, de
nem ritkán az értelmetlen Qui prodest alakra
torzítva.]
Cuius regio eius religio [czyja władza, tego
religia] – Cuius regio, eius religio
[kujusz…eiusz…] – ‘Akinek uralma, annak
vallása’. [A latin maxima a katolikus és
protestáns hatalmak közt létrejött augsburgi
(“ágostai”) vallásbéke (1530) egyik cikkelye,
s úgy rendelkezik, hogy egy állam vagy
tartomány lakói az uralkodójuk, a jobbágyok
a földesuruk vallását követik.]
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi
insipientis in errore perseverare [Każdy
człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie
-
Wersja 01 01 2017.
trwa tylko głupi. (Cyceron)]– Cuiusvis
hominis est errare, nullius nisi insipientis in
errare perseverare [kuiuszvisz hominisz eszt
…nulliusz nizi inszipientisz … perszeveráre]
– ‘Bármely ember tévedhet, de csak az
ostoba tart ki tévedése mellett’. [Latin
szentencia Cicero Philippikáiból (XII.2.5)]
Cum ames, non sapias aut cum sapias non ames
[Gdy kochasz, nie bądź rozsądny, gdy
jesteś rozsądny, nie kochaj. Publiliusz
Syrus] – Cum ames, non sapias aut cum
sapias non ames [kum amesz…szapiasz…] –
‘Mikor szerelmes vagy, nem vagy eszednél,
mert ha eszednél vagy, nem vagy szerelmes’.
[Latin
bölcsesség
Publilius
Syrus
Szentenciáiból (117).]
Cum animo corrigendi [w zamiarze (celu)
wychowawczym] – (lat.) Cum animo
corrigendi; nevelői szándékkal
cum debita reverentia [z należytym szacunkiem]
– cum debita reverentia; Tiszteletben
tartva; kellő tisztelettel
Cum plenus venter, numquam studet ille libenter –
[Kiedy brzuch pełny, nigdy nie studiuje on
chętnie.] – Cum plenus venter, numquam
studet ille libenter; tele a gyomorral nem
szívesen tanul; üres gyomorral jobb a tanulás
Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro
uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych
ludzi. (Katon)
Cum tacent, clamant – milcząc wołają (milczenie
jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron
przeciw Katylinie)
Cum te aliquis laudat, iudex tuus esse memento;
plus aliis de te, quam tu tibi credere noli. Ha valaki dicsér, légy önmagad bírája, s ne
higgy el többet másoknak, mint magadnak.
(Cato)
Cum ventis litigare – rzucać słowa na wiatr;
walczyć z wiatrem.
Cum victor arma posuit, et victum decet
deponere
odia
[kum
viktor…pozuit…viktum…] – ‘Ha a győztes
leteszi a fegyvert, a legyőzöttnek is illik
félretenni a gyűlölséget’. Latin bölcsesség
Seneca Az őrjöngő Hercules című
tragédiájából (409).
Cunabula iuris [podstawy prawa (kolebka
wiedzy prawniczej)] – (lat.) Cunabula iuris;
a jogtudomány bölcsője
cup [wykrzyknik nazywający szybki ruch, który
polega zwykle na tym, że ktoś kucający
chowa się gdzieś] – (ang.) cup; (sport)
serleg, kupa
cupać [kucać (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek
języka śląskiego] guggolni; leguggolni,
lekuporodni
953
Cupiditati nihil est satis, naturae satis est etiam
parum. (łac.) – Cupiditati nihil est satis,
naturae satis est etiam parum; Semmi sem
elég a vágynak, a természet kevéssel is beéri.
(Seneca)
Cupido atque ira pessimi consultores (łac.) –
Cupido atque ira pessimi consultores; A
vágy és a harag a legrosszabb tanácsadók.
cupido dominandi [łac., żądza władzy (jest
gwałtowniejsza od wszystkich innych
namiętności). Etym. - z Tacyta (Roczniki,
15, 53).] – cupido dominandi cunctis
adfectibus flagrentior est; hatalomvágy (ez
erőszakosabb,
mint
bármely
más
szenvedély). Tacitus (Annales, 15, 53)
cupnąć [potocznie: przysiąść, kucnąć; przypaść
do ziemi, przyczaić się] – leguggolni
Cuprum
[miedź,
cuprum,
Cu,
metal
półszlachetny, znany już w czasach
prehistorycznych] – (lat.) Cuprum; réz
CUPS (Common UNIX Printing System) [jest
nowoczesnym, przenośnym systemem
obsługi urządzeń drukujących dla
systemów bazujących na architekturze
UNIX. CUPS został wydany przez firmę
Easy Software Products na licencji GNU
GPL. W lutym 2007 roku został
wykupiony (razem z ESP) przez firmę
Apple Inc., co jednak nie miało wpływu na
zmianę licencjonowania. Obecna wersja
CUPS współpracuje z następującymi
systemami
operacyjnymi:
AIX,
GNU/Linux, FreeBSD, Mac OS X, HPUX, IRIX, NetBSD, OpenBSD, Solaris,
Tru64. Konfiguracja: W dowolnej
przeglądarce
wpisujemy
http://localhost:631 i po dokonaniu zmian
podajemy nazwę (root) oraz jego hasło.] –
CUPS, Common UNIX Printing System
(Egységes UNIX Nyomtatási Rendszer) [a
UNIX® alapú operációs rendszerekhez
fejlesztett hordozható nyomtatási réteg. Az
Easy Software Products egy szabványos
nyomtatási technológiaként alkotta meg a
UNIX gyártók és felhasználók számára. A
CUPS az ún. Internet Printing Protocol
(IPP, Internetes Nyomtatási Protokoll)
megoldásaira támaszkodóan kezeli a
nyomtatási feladatokat és sorokat. Emellett
még a Line Printer Daemon (LPD), a Server
Message Block (SMB) és AppSocket (vagy
más néven JetDirect) protokollokat is ismeri
valamennyire. A CUPS a hétköznapi
igényeknek
megfelelő
UNIX
alapú
nyomtatás megteremtéséhez ezenkívül még
támogatja
a
hálózati
nyomtatók
böngészésének
lehetőségét,
illetve
a
PostScript Printer Description (PPD,
PostScript Nyomtató Leírás) használatát.
Ennek
eredményeképpen
a
CUPS
-
Wersja 01 01 2017.
tökéletesen
alkalmas
nyomtatók
megosztására és elérésére FreeBSD, Linux®
Mac OS® X vagy Windows® típusú
rendszereket
vegyesen
tartalmazó
környezetekben.]
Cur Deus homo, dlaczego Bóg człowiekiem? –
[pytał u progu XII-wiecznego renesansu św.
Anzelm z Canterbury.] – CUR DEUS
HOMO?; Miért lett az Isten emberré? [Canterbury Anselmus főművének a címe]
Cura fugit mero. - A gond menekül a bortól.
(Ovidius)
Cura fugit multo diluiturque mero [Troska znika
i rozpuszcza się w obfitym winie.] – Cura
fugit multo diluiturque mero; az aggodalom
eltűnik és feloldódik a bőséges borban [ld.
Vörösmarty Mihály – Bordal Czilley s a
Hunyadiak szomorújátékból]
cura posterior [pózniejsze zmartwienie] – cura
posterior; késő bánat
Cura, ut valeas! [bądź zdrów (standardowa
rzymska formuła pożegnania)] – Cura, ut
valeas!; légy egészséges! (régi római
búcsúzási formula)
cura pastoralis (pasterska piecza) – (lat.) cura
pastoralis
v.
cura
animarum;
lelkipásztorkodás, lelkigondozás
curie (kiur) [Jednostką radioaktywności w
układzie SI jest bekerel (Bq), 1 Bq = 1
rozpad na sekundę. Dawniej używaną,
obecnie nie zalecaną jednostką był kiur
(Ci), 1 Ci = 3,7 1010 Bq.] – (fizika) curie; a
radioaktivitás mértékegysége (a Curie
házaspár nevéről) [Egy adott radioaktív
forrás aktivitása megmondja, hogy hány
bomlás
történik
másodpercenként.
Mértékegysége a Bq (Henri Becquerel
tiszteletére), 1 Bq másodpercenként egy
bomlásnak felel meg. Régebbi mértékegység
a Ci (Curie), 1 Ci egy gramm rádium
aktivitásának felel meg (3,7·1010 Bq).]
curig, curik [niem. zurück; do tyłu! (przy
powożeniu komenda dla konia) (ziemia
lubliniecka), z powrotem] – [Słowniczek
języka śląskiego] hátra! vissza!
Curly-lamb – Curly-lamb [Bárány velúrbőr,
amelynek
gyapjas
oldalán
(szőrme)
meghagyják természetes göndörségét (curly
= göndör)]
954
currente calamo [pisząc płynnie, szybko, bez
namysłu i poprawek] – currente calamo;
folyékonyan, előre megfontolás nélkül, írják
le egyszerre, vázlatok nélkül írva
curriculum vitae [1. przebieg życia, życiorys; 2.
CV (łacina bieg życia, przebieg życia) –
życiorys zawodowy] - (lat.) curriculum
vitae; önéletrajz; életpálya, rövid életrajz;
éltrajzi vázlat
curry [1. przyprawa będąca mieszanką m.in.
mielonego pieprzu, kardamonu, imbiru,
kurkumy; 2. potrawa z dodatkiem tej
przyprawy] – (dravida→ang.) curry; igen
erős indiai fűszer
custodia [1. futerał; 2. ochrona; 3. straż; 4.
Ponieważ przenajświętsza Hostia nie bywa
zaraz
po
ukończeniu
wystawienia
spożywana, dla przechowania jej zatem
najstosowniejsze jest naczynie, zwane
custodia,
przy
urządzeniu
jej
wewnętrznym takim, jakie się znajduje w
monstrancji,
aby
melchizedech
z
monstrancji można było umieścić w tej
kustodii. Na szczycie jej jest tradycjonalny
krzyż, wyrażający rzeczywistą obecność
Odkupiciela.] – (lat.) custodia [1. őrség. - 2.
a ferences rendekben, főként a középkorban
néhány kolostort magában foglaló kisebb
rendi körzet, melynek élén custos állt.
Előfordult, hogy a tartománnyá nem
alakítható egységeket
is custodiának
nevezték. Köztük a legnevezetesebb a
custodia terrae sanctae, a szentföldi ferences
kolostorok és pléániák kormányzati egysége.
- 3. custodia, repositorium (lat. 'tárház'):
belül aranyozott, talpas, lapos szelence, a
monstranciában tisztelt nagy szentostya
őrzésére szolgáló edény. - 4. belül aranyozott
kis szelence, melyben beteghez viszik az
Oltáriszentséget.]
-
Wersja 01 01 2017.
Customer-premises equipment a. customerprovided equipment (CPE) (sprzęt własny
klienta / sprzęt w siedzibie klienta) [Na
sprzęt CPE składają się urządzenia
znajdujące się w siedzibie klienta, a
służące do łączenia z siecią WAN.] (customer premises equipment - CPE) ügyfél
helyszíni
berendezés;
felhasználói
berendezés
Custos fratris mei sum ego? [łac., czyż jestem
stróżem brata mego? Etym. - z Wulgaty
(Gen., 4, 9); słowa Kaina (o Ablu).] –
Custos fratris mei sum ego? […kusztosz
fratrisz…szum…] – ‘Őrizője vagyok-e a
testvéremnek?’. Szállóige a latin nyelvű
Bibliából (Ter 4,9); a testvérgyilkos Káin
szavai az Úr kérdésére: „Hol van Ábel?”
CUSZ; Centralny Urząd Szkolenia Zawodowego
– (dawno) Szakoktatási Központ
Cut outs (ang.) (dekolt) – (ang.) Cut outs [kivágás
fürdőruhákon és bikiniken, amely sok bőrt
láttat]
cutis (skóra) – (lat.) cutis; bőr
cuvette (kuweta) [fr. cuvette 'miednica;
przykrywka' od cuve 'kadź; kufa; fasa' z
łac. cupa 'kufa; beczka'. płuczka, płaskie
955
prostokątne naczynie do mokrej obróbki
materiałów fot.] – (fr.) cuvette; mosdótál
CUW; Centralny Urząd Wydawniczy – (dawno)
Kiadói Főigazgatóság CUWPG; Centralny
Urząd
Wydawnictw
Przemysłu
Graficznego
–
(dawno)
Grafikai
Kiadványok Központi Hivatala [Lokalizacja
drukarni
naukowej
w
Poznaniu
(Centralny Urząd Wydawniczy Przemysłu
Graficznego i Księgarstwa)]
C.V. = Curriculum vitae [dzieło życia] – (lat.)
Curriculum vitae; önéletrajz ('életpálya
futtában')
CV/Gate [było jedną z najszerzej stosowanych
metod synchronizacji syntezatorów i
sekwencerów zanim jego miejsce zajął
popularny dziś standard MIDI. CV/Gate
to
kombinacja
dwóch
składowych
komponentów
niezbędnych
do
funkcjonowania tej metody. CV służy do
przesyłania informacji o danej nucie,
która ma być zagrana; Gate natomiast
informuje czy dany odpowiadający
informacji CV klawisz został wciśnięty czy
też zwolniony.] – (ang.) CV/Gate
CV (Control Voltage) [czyli napięcie sterujące
na wyjściu urządzenia kontrolującego
pracę syntezatora zmienia się w zależności
od wysokości dźwięku który ma być
zagrany. Gate natomiast w rzeczywistości
jest złączem transportującym impulsy
elektryczne gdy wciskany bądź zwalniany
jest klawisz.] – Control Voltage (CV): Az
analóg
szintetizátorokban
vezérlő
feszültséget
használtak
a
hang
paramétereinek irányítására, így pl. a hang
magasságának, a filter cutoff frekvenciájának
stb szabályzására. Ahhoz pl. hogy egy
tremolo effektet kapj, egy LFO modul
kimeneti jelét kell egy erősítő modul CV
bemenetére kapcsolnod, amely a mindenkori
feszültség mértékének megfelelően fogja
szabályozni a rajta átmenő jel hangerejét.
CVS
(ang. Concurrent Versions System)
[popularny system
kontroli
wersji
udostępniany na licencji GPL. Został
stworzony do pracy grupowej nad kodem
programów
lub
innych
projektów
realizowanych w zapisie elektronicznym.
CVS zbudowany jest w architekturze
klient-serwer. Od początku lat 90. XX
wieku CVS jest wykorzystywany jako
narzędzie pracy grupowej w wielu
projektach programistycznych, których
współpraca opiera się na wykorzystaniu
Internetu – są to m.in. całe systemy
operacyjne jak FreeBSD czy NetBSD oraz
wielu mniejszych przedsięwzięciach. Jest
zastępowany przez bardziej niezawodny
-
Wersja 01 01 2017.
Subversion.] – CVS, Concurrent Versions
System [Egy verziókezelő rendszer, aminek
használatával egyszerre több változatot
tudunk nyilvántartani és használni adott
állományokból. A CVS segítségével képesek
vagyunk egy vagy több változtatást kivonni,
összefésülni és visszavonni, valamint
nyomon követhetjük, hogy melyiküket ki,
mikor és miért hajtotta végre.]
cwał [najszybszy bieg konia lub innego
zwierzęcia] – vágta, vágtatás, galopp
cwałem – vágtatva, galoppban
cwałować (cwałuje) [1. o zwierzęciu, zwłaszcza o
koniu: biec cwałem; 2. jechać konno
cwałem; 3. o ludziach: biec bardzo szybko]
– vágtatni; vágtázni; átv. gyorsan futni
cwałowanie – vágta, galopp
cwaniacki, -a, -ie – ravasz, furfangos, agyafúrt,
ügyes
cwaniactwo
–
ravaszság,
furfangosság,
agyafúrtság, ügyesség
cwaniaczek – kis ravasz
cwaniak [pot. człowiek przebiegły, radzący sobie
w każdej sytuacji, często czyimś kosztem],
cwaniaczka, cwaniara – ravasz; (zsargon)
vagány
cwany, -a, -e [pot. przebiegły, radzący sobie w
każdej sytuacji, często czyimś kosztem] –
ügyes, agyafúrt, furfangos, talpraesett,
ravasz; vagány; dörzsölt, hamiskás
cwelich (z niem. Zwilich, Zwillich) [1. dawna
tkanina lniana lub bawełniana, tkana w
pasy i kostki; 2. prosta tkanina lniana lub
konopna, później bawełniana tkana
splotem wielorządkowym w pasy i kostki.
Stosowana głównie przez biedniejszą
ludność, chociaż była droższa od drelichu;
3. „drelich tkanka lniana, dość miąższysta, z
podwójnej lub potrójnej osnowy w pasy i
płomienie bywa”. (Ł. Gołębiowski, Ubiory w
Polszcze, Warszawa 1830, s. 134). Tkanina
lniana, bawełniana lub łącząca obydwa
surowce; nazywana w zależności od tego
czy osnowa była podwójna (niem. Zwei) –
cwilichem, czy potrójna (niem. Drei) –
drelichem. Używana na bieliznę, tanią
odzież, pościel.] – (daw) sávosan vagy
kockásan mintázott pamut- v. lenvászon
cwinger (niem. Zwinger) – [Słowniczek języka
śląskiego] zwinger (magyarul szorító;
németül Zwinger) [középkori illetve azóta
épült várak, erődítmények két kőfallal
határolt, gyakran állatok számára elkerített
részeket is tartalmazó területe, ahol pl. a
lovagi tornákat tartották. Ugyanezt a szót
használták később a falszorosban emelt
épületekre, pl. tornyokra is.]
956
cwiter (ziemia lubliniecka) [sweter] – [Słowniczek
języka śląskiego] (ang) sweater, szvetter,
gyapjúból kötött pulóver, mellény, v. ujjas;
kötszövött ujjas; (zapinany) kardigán
CWKS, Centralny Wojskowy Klub Sportowy
[CWKS Legia Warszawa (pełna nazwa:
Centralny Wojskowy Klub Sportowy
"Legia" Warszawa) – wielosekcyjny polski
klub sportowy z siedzibą w Warszawie,
kontynuator tradycji - powołanej w marcu
1916 - piłkarskiej drużyny Legionowej oraz
- założonego 31 lipca 1922 - Wojskowego
Klubu Sportowego "Legia" Warszawa
(pierwowzoru klubu sportowego w
dzisiejszym tego słowa znaczeniu). - 12
lutego 1997 – zmiana statusu prawnego
Autonomicznej Sekcji Piłki Nożnej CWKS
"Legia" Warszawa, przekształconej tego
dnia w Sportową Spółkę Akcyjną (SSA)
"Legia" Warszawa (obecnie KP Legia
Warszawa)
i
wystąpienie
jej
ze
stowarzyszenia
CWKS
"Legia"
Warszawa, które posiadało jednak 30%
udziałów w owej spółce] – (dawno)
Központi Katonai Sport Klub
cybernetyczny, -a, -e [1. mający związek z
cybernetyką;
2. mający
związek
z
informatyką, a zwłaszcza z Internetem] –
kibernetikus, kibernetikai
cybernetyk – kibernetikus
cybernetyka (gr. kybernetes "sternik; zarządca" od
kybernán "sterować; kontrolować") [1.
nauka o procesach sterowania oraz
przekazywania
i
przekształcania
informacji w systemach takich jak np.
maszyna, organizm żywy, społeczeństwo;
2. nauka o systemach sterowania oraz
związanym z tym przetwarzaniu i
przekazywaniu informacji (komunikacja)]
– (gör.) kibernetika; 1. az automatikusan
vezérelt bonyolult rendszerek tudománya;
egyik fő alkalmazási ága az elektronikus
számítógépek elmélete [egy komplex
tudományos irányzat, amely a szabályozás,
vezérlés, információfeldolgozás, továbbítás,
általános törvényeit kutatja. A kibernetika
szót (kübernétész, gör., kormányos) 1946ban Norbert Wiener alkotta.]; 2. Az egyházi
kormányzatról szóló egyházi tanítás.
cyberprzestrzeń [1. przestrzeń wirtualna, w
której odbywa się komunikacja między
komputerami
połączonymi
siecią
internetową; 2. pojęcie początkowo
używane w powieściach ojca cyberpunku
Williama
Gibsona
na
określenie
rzeczywistości wirtualnych, w których
znajdowali się jego bohaterowie. Obecne
znaczenie uległo zmianie i mianem tym
określa się przede wszystkim wirtualną
przestrzeń,
na
przestrzeni
której
-
Wersja 01 01 2017.
połączone siecią komputery, lub inne
media cyfrowe (np. telefonia komórkowa)
komunikują się. Do łączenia komputerów
służy najczęściej Internet. Tym samym
jest
to
właściwie
przestrzeń
informatyczna, a nie cybernetyczna.
Cyberprzestrzeń jest także określana jako
nowego typu przestrzeń społeczna, w
której spotykają się internauci.] – (angol:
cyberspace) - kibernetikai tér, röviden:
kibertér. [1. számítógép-rendszerek és hálózatok által alkotott metaforikus tér,
amelyben elektronikus adatok tárolódnak és
online
adatforgalom,
valamint
kommunikáció zajlik. A kifejezés a
tudományos-fantasztikus irodalomból ment
át a köztudatba, ahol olyan virtuális világot
is jelent(het), amelyben a megszállott
számítógép használók és más lények, például
kiborgok
élnek.
2.
a
világméretű
számítógépes és távközlési hálózatok által
alkotott virtuális világ költői neve (William
Gibson "Neuromancer" című könyve
alapján);
magyarul:
"kibertér"
vagy
"kibervilág"; 3. A kibertér nem más mint a
hálózatba
kötött
számítógépek
által
létrehozott virtuális valóság világa, annak
összes objektumával egyetemben.
A
cyberspace kifejezést -- csakúgy mint a
virtuális valóság sok más szakkifejezését is - William Gibson alkotta meg a
Neuromancer címû regényében, amelyben a
globális internet (Internet) társadalmát vetíti
előre; 4.
Egy „virtuálisan”
illetve
mesterségesen előállított tér, amelyben akkor
találjuk magunkat, ha egy speciális eszköz
(képernyős szemüveg vagy szenzoros ing) az
emberi észlelést tudatosan megzavarja és
más eszközök (pl. szenzoros kesztyű vagy
szenzoros öltöny) ismét lehetővé teszik,
hogy a gép, ami ezeket a benyomásokat kelti,
reagáljon
a
látogató
mozgására,
helyzetváltozására, stb. Lásd VR címszó –
virtuális valóság (realitás) – alatti
információt. 5. W. Gibson regényéből átvett
science-fiction kifejezés, mely a számítógépkommunikáció birodalmát, annak virtuális
világát kívánja megnevezni.]
Cybersquatting [praktyka rejestrowania domen
internetowych
znanych
marek
i
odsprzedawania ich po zawyżonej cenie
osobom (np. znanym artystom) lub
firmom, które miałyby do nich prawo na
mocy prawa o znaku handlowym;
cybersquatter
to
"dziki
lokator
internetowy". Cybersquatterzy stosując
często metodę wykupywania rozmaitych
wariantów domen, np. obok domeny
zakończonej na .com wykupują domeny
zakończone na .net lub .org, korzystając z
957
faktu, że wiele firm wolałoby zabezpieczyć
dla siebie szereg domen najwyższego
poziomu, a nie tylko domeny typu .com.] –
(ang.) Cybersquatting; az internetcím
jogtalan elbitorlása
Cyberterroryzm
[neologizm
opisujący
dokonywanie aktów terroru przy pomocy
zdobyczy technologii informacyjnej. Ma
na celu wyrządzenie szkody z pobudek
politycznych
lub
ideologicznych,
zwłaszcza w odniesieniu do infrastruktury
o istotnym znaczeniu dla gospodarki lub
obronności atakowanego kraju. Polega na
celowym
zakłóceniu
interaktywnego,
zorganizowanego obiegu informacji w
cyberprzestrzeni.
Pojęcie
cyberterroryzmu
jest
obiektem
publicznego
zainteresowania
przynajmniej od lat 80. XX w., a
spekulacje jego dotyczące znacznie nasiliły
się po zamachach 11 września 2001. Jako
typowe cele ataków przywoływane są
systemy kontroli lotów, infrastruktura
bankowa, elektrownie czy systemy
dostarczania wody.] – kiberterrorizmus [a
kiberterrorizmus, mint pontosan körülírható
jelenség tulajdonképpen nem létezik. Ezáltal
könnyen megfogalmazható definíció sincs,
könnyebb inkább jellemzőkön keresztül
megérteni a kérdést. Ez alapján a
kiberterrorizmus lényege az, hogy az
ideológiai célok elérése érdekében tele- és
infokommunikációs rendszereket támad,
amellyel
bizonytalanságot
okoz,
így
befolyásolván
a
kormányzatot.
A
kiberterrorizmus nem valós veszély és az
államok közötti kiberháború kirobbanásának
esélye is alacsony, azonban a kibertérben
zajló kémkedés és a különböző vállalatokat
érő napi szintű támadások valósak és
mindenkinek fel kell készülnie az ilyen
típusú támadások ellen való védekezésre.]
cybet (zybet) [nm. Zibetkatze 'łasza, cybeta';
Zibet 'piżmo cybetowe' z wł. zibetto od
arab. zabād 'perfuma cybetowa'; Katze,
piżmo cybetowe, zybuczek, używana w
postaci
alkoholowej
nalewki
jako
utrwalacz zapachu perfum wydzielina
gruczołów
przyodbytowych
cybety
(cywety),
afrykańskiego
gatunku
drapieżników
z
rodziny
wiwer
(łaszowatych), dającego cenione w
kuśnierstwie, puszyste futro zwane
cybetami.] – cibet; a cibetmacskafélék
illatos
mirigyváladéka
(illatszerekhez
használják)
cyborium [1. łac. ciborium 'czara, kielich' z gr.
kibōrion bot. 'nasiennik lotosu indyjskiego;
czarka mająca jego kształt'. (l.mn.
cyboria); Kośc. rz.kat. puszka (do
-
Wersja 01 01 2017.
przechwywania hostii) 2. daszek w
kształcie baldachimu nad ołtarzem,
popularny
w
bazylikach
wczesnochrześcijańskich,
w
sztuce
romańskiej i gotyckiej; 3. ozdobna puszka
lub
puchar
z
przykrywą
do
przechowywania
komunikantów
w
tabernakulum; 4. tabernakulum; 5. w
starożytności: naczynie do picia lub
przechowywania żywności, wykonane z
owocu lilii wodnej lub przypominające go
kształtem; 6. staroż. naczynie do picia z
owocu lilii wodnej lub tego kształtu. 7.
arch.,
religiozn.
obudowa
ołtarza
kościelnego w formie czterech kolumn
podpierających baldachim. 8. religiozn.
tabernakulum;
9.
baldachim
nad
ołtarzem, podtrzymywany przez kolumny;
do cyborium przymocowywano zasłony,
które zakrywały ołtarz w czasie między
nabożeństwami. Pojawił się w IV-VI w. W
ikonografii
przedstawienie cyborium
symbolizuje ołtarz] – (gör. kiberion→lat.)
cibórium [1. az egyiptomi bab ivóedényéül
használt hüvelye; 2. a románkori templomok
oltárai fölött álló kőmennyezet (baldachinos
felépítmény); 3. a szentségtartó fülke
(tabernaculum); 4. a tornyocska, galamb, ülő
Madonna stb. alakját utánzó, újabban
mindenkor kehely idomú edény a szentelt
ostya tartására a római katolikus egyházban;
baldachinszerű oltárfelépítmény, melyben
az úrvacsorai ostyatartót felfüggesztették;
fali ostyatartó szekrény, a XV. sz. óta
úrvacsorai ostyatartó; 5. Fedeles kehely: Az
oltár fölé szilárd oltármennyezetről építettek,
melyre gyakran függesztették az Eukarisztiát
őrző galamb alakú edényt. Erről a cibóriumoltárról kapta a nevét a cibórium-kehely vagy
cibórium-tál, melyben az átváltoztatott
Szentostyát őrzik a szentmise után, hogy
misén kívűl is lehessen áldoztatni,
elsősorban a betegeket. Legtöbbször fedéllel
ellátott kehely, melyet gyakran vélummal
(kehelykendővel) letakarnak. 6. áldoztató
kehely, áldoztató tál, áldoztató edény]
cybuch [tur. czubuk; część fajki łącząca główkę
fajki z ustnikiem] – csibuk, csibukszár;
pipaszár
cybuszek – pipaszáracska
cybusznik [jaśminowiec; jaśminiec, (błędnie
potocznie) jaśmin] – (növ.) Jezsámen
(Philadelphus)
cyc [1. grub. wulg. kobieca pierś; 2. tkanina
bawełniana drukowana w barwne wzory,
używana w dawnej Europie; 3. rodzaj
wzorzystej tkaniny bawełnianej] – csecs,
emlő; (színes, mintás perkál, gyapotszövet)
cycasty, a, -e; cycaty, -a, -e [potoczne: 1. o
zwierzęciu (np. o krowie) - mający
958
pokaźne wymiona; 2. o człowieku mogący poszczycić się pokaźnym biustem]
– nagycsecsű, melles, nagytőgyű
cycek [1. posp. pierś kobiety; 2. posp. sutek
samicy zwierzęcia], cycuś – cici, didi; csecs
Cycero, Cyceron [Marcus Tullius Cicero ( 3
stycznia 106 p.n.e. - 7 grudnia 43 p.n.e.) wybitny mówca rzymski, popularyzator
filozofii greckiej, polityk, słynny ze
stłumienia spisku Katyliny. Stronnik
optymatów. Zamordowany wraz z bratem
Kwintusem
na
polecenie
Marka
Antoniusza, który zemścił się w ten sposób
za obelżywe słowa Filipiki.] – Cicero;
Marcus Tullius Cicero (Arpino, Kr. e. 106Kr. e. 43, Formiae, Róma) író, filozófus és
politikus
Cyceron – Ciceró (Borsó)
cycero [1. jednostka miary drukarskiej równa
dwunastu
punktom
typograficznym;
2. stopień
pisma
równy
dwunastu
punktom typograficznym] – (nyomda)
ciceró; 12 pontos betűnagyság (Cicero, a
kiváló római szónok nevéből)
cycki – mell, emlő, cici
Cyclothym, cyklotym – (gör.) Cyclothym,
ciklotim; 1. olyan embertípus, amelynél a
hangulati változások hirtelen következnek
be; lelki-testi konstitúciónak az a faja,
amelyet természetesség, közvetlenség, a
hangulatnak vígság és szomorúság közti
ingadozása jellemez, testileg pedig a hízásra
való
hajlamosság;
2.
lelki-testi
konstitúciónak
az
a
faja;
amelyet
természetesség, közvetlenség, a hangulatnak
vígság és szomorúság közti ingadozása
jellemez, testileg pedig a hízásra való
hajlamosság
cycowy, -a, -e – mell-, bimbó-, csecscycuś [1. zdrobn. od cyc; 2. reg. łódz. reg. pozn.
coś nadzwyczajnego] – csecs, emlő; (reg.)
rendkívüli (vmi)
Cydonia (łacińska nazwa pigwy) – (lat.) Cydonia;
a Birs növénytani neve
cydr [napój alkoholowy z soku jabłkowego] –
almabor
cyferblat [tarcza zegara lub zegarka] – (ném.)
cifferblatt; számlap (órán), óraszámlap; (átv.)
arc, ábrázat, pofa
cyfra [1. znak służący do zapisywania liczb;
2. etn. ornament, wzór; 3. daw. inicjały] –
(fr.) chiffre; szám, számjegy; szám (adat);
monogram, kezdőbetű, titkos jel
cyfra absolutna – abszolút szám, a matematikában
és a fizikában az, amelynek értéke az
alapegység megválasztásától független
cyfra
abstrakcyjna
–
absztrakt
szám;
megnemnevezett szám
-
Wersja 01 01 2017.
cyfra arabska – arab szám
cyfra Napoleina – Napóleon monogramja (N)
cyfra rzymska – római szám
cyfrować [cyframi oznaczać] – kézjeggyel ellátni
cyfrowanie – számozás, számjelzés
cyfrowo – számszerűen, számszerint
cyfrowy, -a, -e [1. mający związek z cyframi;
2. wykorzystujący technikę cyfrową] –
számszerű, szám-; digitális
cyfrowa centrala telefoniczna – digitális
telefonközpont
cyfrowe przetwarzanie obrazów (ang. Digital
Image Processing, DIP) [to dziedzina
cyfrowego
przetwarzania
sygnałów.
Zajmuje się reprezentacją obrazu w
postaci cyfrowej oraz komputerowymi
algorytmami przetwarzania i akwizycji
obrazów cyfrowych. Przykładem operacji
na obrazie cyfrowym jest segmentacja.
Przetwarzanie cyfrowe obrazów obejmuje
m.in. operacje: - filtrowania - binaryzacji
transformacji
geometrycznej
transformacje pomiędzy przestrzeniami
barw (RGB, grayscale, binary, indexed),
lub (RGB, CMYK itd) - operacje
morfologiczne - kodowanie - kompresja] –
digitális képfeldolgozás
cyfrowe przetwarzanie sygnałów (CPS; ang.
Digital Signal Processing, DSP) [1.
dziedzina nauki i techniki zajmująca się
sygnałami cyfrowymi i metodami ich
przetwarzania. 2. dziedzina nauki i
techniki zajmująca się sygnałami w
postaci
cyfrowej
i
metodami
przetwarzania takich sygnałów. Cyfrowe
przetwarzanie sygnałów i analogowe
przetwarzanie sygnałów są gałęziami
nadrzędnej dyscypliny: przetwarzania
sygnałów. W ramach CPS wskazać można
takie obszary jak: cyfrowe przetwarzanie
dźwięku, cyfrowe przetwarzanie obrazów
oraz przetwarzanie mowy.] –– DSP
(Digital Signal Processor/Processing) [1.
Digitális jelfeldolgozásnak (angolul Digital
Signal
Processing,
DSP)
vagy
digitalizálásnak nevezzük azt a folyamatot,
amikor egy fizikai mennyiséget valamilyen
módon
számítógéppel
feldolgozhatóvá
teszünk. A digitalizálás szó a digitális szóból
ered, „átalakítás digitális formátumúra”
jelentéssel. A fizikai dolgokat (melyek
„analóg”, számítógépek által közvetlenül
nem
kezelhető
formában
léteznek)
valamilyen módon jellemezni kell digitális
formában
ahhoz,
hogy
azokkal
a
számítógépek
dolgozni
tudjanak.
A
digitalizálás nagyon tág fogalom: a
digitalizálás pontos módja nem csak a fizikai
dologtól függ, hanem attól is, hogy azt
959
milyen célból vagy módon akarjuk
számítógéppel felhasználni. A digitális
jelfeldolgozás fő témakörei a digitális
hangfeldolgozás, digitális képfeldolgozás, a
digitális beszédfeldolgozás és a digitális
méréstechnika. 2. Digitális jelprocesszor; ez
egy, a digitális jelek feldolgozására
specializált processzor. A DSP-chip a
hangadatok modifikálására és előállítására is
alkalmas. Azok a digitális adatokkal végzett
funkciók, amelyeket a főprocesszor a
számítógépben csak nagyon lassan tudna
elvégezni, sokkal gyorsabban, gyakran még a
követelt „valós időben” is megvalósíthatóak
egy DSP segítségével. 3. digitális
jelfeldogozás]
cyfrowy magnetowid taśmowy; (ang.) digital
video tape recorder – digitális képmagnó;
digital VTR
Cyfrowy portfel (ang. digital wallet, e-wallet)
[elektroniczny
ekwiwalent
portfela
uzywany do przeprowadzania transakcji
w handlu elektronicznym. Cyfrowy portfel
może zawierać wirtualne pieniądze
działające podobnie jak czeki podrózne,
albo informacje o kartach kredytowych.
Portfel może się znajdować w maszznie
użytkownika (z cyfrowym certyfikatem)
lub na serwerze serwisu oferującego
elektroniczne płatności. Przykładami
sieciowego portfela są Microsoft Passport i
Yahoo! Wallet.] - (ang. digital wallet, ewallet) Fizetés digitális pénztárcával; ewallet – e-pénztárca
cyfrowy system satelitarny (sieć satelitów
rozsyłająca dane cyfrowe); synonimy: DSS
– (kat.: informatyka) DSS Digital Satellite
System (digitális műholdrendszer)
cyfry arabskie [cyfry rozpowszechnione przez
Arabów, używane współcześnie w całym
świecie] – arab számok
cyfry rzymskie [cyfry wprowadzone w
starożytnym Rzymie, dziś używane
niekiedy przy numeracji i datowaniu;
cyfry wprowadzone przez starożytnych
Rzymian, dziś używane do oznaczania
dat; I = 1, V = 5, X = 10, L = 50, C = 100,
D = 500, M = 1000] – római számok
cychalter [1. biustonosz, stanik; 2. bishalter,
lajbik] – [Słowniczek języka śląskiego]
melltartó, melles, mell rész, mellfűző,
pruszlik
cyckać [ssać] – [Słowniczek języka śląskiego]
szopni;
szívni,
kiszívni;
szivogatni,
szopogatni
cyga [1. daw. bąk – zabawka dziecięca; 2.
kręglica, bąk, fryga, wartołka, warchołka,
zabawka dziecinna od wieków u nas
znana. Kula wydrążona na trzonku czyli
-
Wersja 01 01 2017.
rączce, dokoła której okręca się sznurek
lub rzemyk, służący do puszczenia w ruch
cygi.] – búgócsiga (gyermekjáték)
Cygan – roma, cigány
cygan [1. pot. o kimś, kto prowadzi
nieustabilizowany lub wędrowny tryb
życia; 2. pot. o człowieku mającym śniadą
cerę i ciemne włosy; 3. pot. o kimś, kto
kłamie i oszukuje; 4. przen. osoba
prowadząca beztroski lub wędrowny tryb
życia; 5. pot. kłamca, oszust]; cyganka [1.
przen. kobieta śniada, ciemnowłosa; 2.
pot. oszustka, kłamczucha] – csaló,
csavargó; tolvaj; cigányképű, kreolos ember
cyganek [składany nożyk o drewnianym
trzonku; kozik] – kis cigány; cigánygyerek,
rajkó, pudré, cigánypurdé; romagyerek; kis
bicska
cyganeria [środowisko artystów prowadzących
ekscentryczny styl życia] – cigányélet;
bohémélet, bohémság
Cyganeria (oryginalny tytuł: La Bohème) [opera
w czterech aktach Giacomo Pucciniego i
Arturo Toscaniniego z 1896.] - Bohémélet
[Giacomo Puccini négyfelvonásos operája. A
szöveget Henri Murger „La vie de Bohéme”
című műve nyomán Puccini útmutatásait
követve Luigi Illica és Giuseppe Giacosa
írta. Az ősbemutató Arturo Toscanini
vezénylésével 1891. február 1-jén volt a
torinói Teatro Regio színházban. A játékidő
két óra. 1897-ben Ruggero Leoncavallo is
komponált egy Bohéméletet, azonban a
Puccini-féle
verzió
sokkal
nagyobb
népszerűségre tett szert.]
cyganiątko [pot. o śniadym, ciemnowłosym
dziecku] – cigánygyerek, rajkó, purdé
cyganić [potocznie: oszukiwać, kłamać] –
cigánykodni; lopni, csalni, hazudozni
Cyganie [1. zob. Romowie; 2. Z kolei termin
"Cyganie",
podobnie
jak
wiele
paralelnych określeń w wielu językach
europejskich (np. węg. cigányok, niem.
Zigeuner, wł. zingari, tur. Çingeneler, norw.
Sigøynere
itd.),
pochodzi
najprawdopodobniej
od
nazwy
domniemanej
heretyckiej
sekty
atynganów (gr. athinganoi), znanej z
obszaru
Cesarstwa
Bizantyjskiego.
Według alternatywnych analiz etymologię
słowa "Cyganie" należy wyprowadzić
poprzez
pośrednictwo
języków
słowiańskich z kipczackiego wyrazu o
znaczeniu "biedny", "ubogi", będącego
także źródłosłowem dla węgierskiego
słowa szegény (wym. sɛɡeːɲ) "zubożały",
"biedny" (w madziarskich dialektach
wiejskich wymowa szegény jest bardzo
zbliżona do wymowy słowa cigány). Inną
960
powszechnie
używaną
grupą
egzoetnonimów nadawanych Romom są
określenia pochodzące od greckiego słowa
Aiguptoi, wiążące ich z Egiptem (np. ang.
Gypsy, fr. Gitan, alb. Jevgit itd.). Przyczyny
tego stanu rzeczy należy szukać w
popularnym
średniowiecznym
przekonaniu o pochodzeniu Romów
właśnie z tego kraju, które jest do dziś
obecne zarówno w romskim folklorze
(zob. legenda o pochodzeniu Romów z
Egiptu), jak i tożsamości narodowej
niektórych grup romskich (zob. Egipcjanie
Bałkańscy).] – cigányok [A romák
hagyományos magyar elnevezése a cigány.
A magyarhoz hasonló például a cseh cikan,
latin cinganus, német Zigeuner, francia
tzigane, tsigane, olasz zingaro, portugál
cigano, román ţigan, spanyol zincal, svéd
zigenare, szerb, szlovén és horvát cigan,
vend ciganj illetve török çingene név.
Mindegyik kifejezés a görög ατσιγανος
(atsziganosz) szóra vezethető vissza,
amelynek egykori jelentése „törvénnyel
szemben álló”, „kívülálló”, „érinthetetlen”
volt. Feltehetően egy pogánynak vagy
eretneknek tartott vallási közösségre
vonatkozott,
mely
tagjaival
a
keresztényeknek
nem
volt
szabad
érintkezniük. Az, hogy a cigányságnak
ténylegesen köze volt-e egy ilyen
közösséghez, tudományosan nem igazolt,
mindenesetre
a
11.
század
körüli
közvélekedés valamilyen oknál fogva
azonosította a cigányságot velük. A kifejezés
több európai nyelvbe is beépült, a magyarba
feltehetően délszláv közvetítéssel került.]
Cyganka [kobieta narodowości romskiej] –
roma-, cigányasszony, cigánylány
sennik Cyganka
cygański, -a, -ie [1. należący do Cygana,
Cyganów, charakterystyczny dla Cygana,
Cyganów; 2. dotyczący cygana (osoby
prowadzącej wędrowny tryb życia);
dotyczący cyganerii] – cigány-, cigányos;
roma- (po cygańsku: cigányul, cigány
módra); (átv.) cigány-,
csavargó,
cigánykodó
cygański wygląd [odzież imitująca stroje
cygańskie,
charakterystyczna
dzięki
-
Wersja 01 01 2017.
spódnicom, które mają dużo falban i
koronek. Bluzki mają duże owalne dekolty
i są plisowane pod klatką piersiową.
Elementy odzieży mają żywe kolory i są
udekorowane
srebrem
i
sztuczną
biżuterią.] – Gipsy-look [A cigányok
népviseletéből átvett elemeket alkalmazó
ruhastílus. Ismertető jegyei: rojtos, csipkés és
lépcsőzetes
(felül
fodrozott,
ferdén
összeállított), terjedelmes szoknyák sok
fodorral,
nagy
színgazdagsággal,
(patchwork) mintával is; mell alatt
megkötött, U-alakú dekoltázzsal készült
blúzok, ezüst ékességek és láncok csilingelő
elemekkel.]
cygareta [papieros] – [Słowniczek języka
śląskiego] cigaretta
cygarnica [1. pudełko kieszonkowe na cygara
lub papierosy; 2. zob. cygarniczka] –
szivartárca
cygarniczka [rurka używana do palenia
papierosów bezustnikowych] – szipka;
cigarettaszipka
cygaro [wysuszone i zwinięte w rurkę liście
tytoniu, przeznaczone do palenia jak
papieros] – (sp.) cigarro; szivar
cygaro hawańskie [cygaro wysokiej jakości z
kubańskiego tytoniu] – havannaszivar
cygarowy, -a, -e – szivarCygnus (łabędź) – (lat.) Cygnus; a hattyú állattani
neve; a tejút legfényesebb részében
961
Cygnus
cyjan [bezbarwny gaz o woni gorzkich
migdałów, silnie trujący] – (gör.) cián; egy
vegyértékű negatív összetett kémiai gyök,
szén és nitrogén vegyülete; erősen mérgező,
színtelen, keserűmandula szagú gáz
cyjanek [sól kwasu cyjanowodorowego, silnie
trująca substancja krystaliczna] – cianid
cyjanek potasu – (gör.+arab) ciánkáli; fehér színű,
vízben jól oldódó rendkívül mérgező
vegyület; káliumcianid
cyjankali [cyjanek potasu, silna trucizna o
zapachu gorzkich migdałów] – ciánkáli,
ciánkálium
cyjankowy, -a, -e – ciáncyjanowodór
[silnie
trujący
związek
nieorganiczny, lotna, bezbarwna ciecz o
zapachu
gorzkich
migdałów]
–
ciánhidrogén, hidrogéncianid, kéksav
cyjanowodorowy, -a, -e – ciánhidrogén-,
hidrogéncianidcyjntla [0,1 litra wódki] – [Słowniczek języka
śląskiego] 0,1 liter vodka
cyjo [akordeon] – [Słowniczek języka śląskiego]
akkordeon; tangóharmonika, harmónika
cykać (zob. cyknąć) – ketyegni, ad egy kevesebb;
iddogálni; énekelni, (świerszcz) ciripelni,
szólni, hegedülni
cykada [owad tropikalny, którego samce wydają
donośne dźwięki] – cikáda, kabóca (két pár
hártyás szárnnyal fedett, hosszú hátsó
lábával nagyokat ugró szioókás rovar)
Cykadowate, piewikowate (Cicadidae) [rodzina
pluskwiaków z podrzędu piewików,
powszechnie nazywanych cykadami lub
piewikami (zobacz: piewiki)] – (szöcskefaj)
kabócák (Cicadidae) [a félfedelesszárnyúak
(Hemiptera)
rendjének
színkabócák
(Auchenorrhyncha)
alrendjébe
tartozó
rovarcsalád.
Szúró-szívó
szájszervű,
rendszerint röpképes, kizárólag szárazföldön
élő rovarok]
cykanie – ketyegés; csurranás, cseppenés
cykata [1. skórki z pomarańczy, cytryn, melona,
arbuza, liście tataraku osmażone w
-
Wersja 01 01 2017.
cukrze,
używane
do
wyrobów
cukierniczych; 2. kandyzowane skórki
cytronu; 3. Cykata, cykada, (z włoskiego
succada), tak nazywano w kuchni polskiej
osmażane w miodzie lub cukrze skórki
cytrynowe lub melonowe, używane do
pierników lub cias,t wielkanocnych, bądź
wewnątrz
tychże,
bądź
na
ich
powierzchni.] – cukrozott citromhéj,
narancshéj, dinnyehéj
cykl [1. szereg czynności, procesów lub zjawisk
powtarzających się w takich samych
odstępach czasu i w tej samej kolejności;
2. zespół
czynności
lub
wydarzeń
stanowiących pewną całość jednorazową;
3. szereg
utworów
literackich,
muzycznych, plastycznych itp. tworzących
całość] – (gör.) ciklus; sorozat, kör,
körforgás, körfolyamat; szakasz, időszakasz;
öszefüggő sorozat, szakasz, szabályosan
visszatérő időszak; (irodalom) több, azonos
gondolatkörből
fakadó,
tartalmilag
összefüggő
mű,
főleg
verssorozat,
mondakör; gyűjtemény
cykl – (mod) ciklus [Egy divatirány élettartama
(amely vonatkozhat egy ruhafajtára, formai
kialakításra,
színre,
kelmeill.
szövetszerkezetre vagy mintázatra), azaz
fennállásának időtartama. A divatirányok
ciklusai általában a tavaszi-nyári ill. őszi-téli
szezont jelentik.]
cykl astronomiczny [odstęp czasu, po którego
upływie powtarzają się jednakowe
względne położenia pewnych zespołów
ciał niebieskich] – csillagászati ciklus
cykl dostaw – szállítási ciklus
cykl ekonomiczny – közgazdasági ciklus
cykl geomorfologiczny, denudacyjny [cykl
przemian i rozwoju rzeźby jakiegoś
obszaru
pod
wpływem
działania
czynników geologicznych] – földrajzi v.
geomorfológiai ciklus
cykl gospodarczy – gazdasági ciklus
cykl handlowy – kereskedelmi ciklus
cykl hidrologiczny – hidrológiai ciklus; a víz
körforgása
cykl hidrologiczny
962
cykl inkasa należności w dniach = liczba dni w
okresie: obrót należnościami
cykl inwestycyjny – beruházási ciklus
cykl koncertów – hangversenysorozat
cykl koniunkturalny, gospodarczy [kolejna
zmienność faz pomyślności i depresji,
ożywienia
i
zastoju
w
życiu
gospodarczym] – konjunkturális, gazdasági
ciklus
cykl księżycowy [okres 19 lat, po którego
upływie te same fazy Księżyca przypadają
na te same dni słonecznej rachuby czasu]
– holdciklus
cykl płciowy [regulowane hormonalnie zmiany
zachodzące okresowo w organizmie
kobiety i samic ssaków, związane z
jajeczkowaniem] – nemi ciklus
cykl powieściowy – regényciklus
cykl produkcyjny – termelési ciklus; (odczytów
itd.) sorozat; nyomdai átfutási idő
cykl przemysłowy – ipari ciklus
cykl rozwojowy [szereg okresowych i regularnie
się
powtarzających
przemian
morfologicznych
i
fizjologicznych,
występujących w rozwoju gatunków] –
fejlődési ciklus; életciklus
cykl słoneczny [okres 28 lat, po którego upływie
te same dni tygodnia przypadają na te
same daty miesięczne] – napciklus
cykl wierszy – versciklus
cykl wykładów – előadássorozat, kurzus
cyklamen [1. roślina o sercowatych liściach i
białych, różowych lub czerwonych
kwiatach; 2. kolor różowy o odcieniu
fioletowym] – (gör.) ciklámen (Cyclamen);
kunrépa,
kankalinféle,
főleg
magas
hegységek nedves, árnyas helyein tenyésző,
illatos, lila (fehéres piros) színű virág,
gumós névény; ennek cserépbe ültetett
nemesített változata [gumójának mérges
hatóanyaga a ciklamin (C20H34O10)]
cyklamen europejski (Cyclamen europaeum = C.
purpurascens)
–
(növ.)
Cyclamen
europaeum
cyklamenowy, -a, -e – ciklámen-, lila-, rózsaszín
cyklicznie – ciklikusan
cykliczność – ciklikusság
-
Wersja 01 01 2017.
cykliczność wydobycia – (bány.) a fejtés ciklikus
volta; ciklusos fejtés
cykliczny, -a, -e [dotyczący cyklu, należący do
cyklu; występujący w regularnych
odstępach czasu], cyklowy, -a, -e
[przymiotnik od: cykl] – (lat.) ciklikus, kör
alakú, időszakonként visszatérő; ciklusos;
visszatérő,
időszakos,
körforgásos,
sorozatos; ciklussal kapcsolatos, ciklusban
történő; (vegytan) gyűrűs, ciklusos
cykliczna kontrola nadmiarowa; CRC – (kat.:
informatyka) CRC, Cyclic Redundancy
Check; ciklikus redundanciakód
cykliczny kod nadmiarowy, inaczej: cykliczna
kontrola nadmiarowa (ang.) Cyclic
Redundancy Check, CRC [1. jest to system
sum kontrolnych wykorzystywany do
wykrywania
przypadkowych
błędów
pojawiających się podczas przesyłania i
magazynowania danych binarnych; 2.
(Cyclical Redundancy Check) - (cykliczna
kontrola
nadmiarowa)
To
algorytm
wykrywania błędów bardziej niezawodny
niż suma kontrolna. Umożliwia on
również określenie, czy błąd zdarzył się
podczas transmisji. Wartość CRC
określana jest w sposób bardziej
rygorystyczny
niż
wartość
sumy
kontrolnej. Wartość CRC otrzymana jest
w wyniku podziału wartości otrzymanej w
wyniku odczytania jako ciągu binarnego
przez wcześniej określoną liczbę binarną.]
– CRC (Cyclic Redundancy Check, ciklikus
redundancia ellenőrzés) [Az adatátvitelben
keletkezett hiba észlelésére használt eljárás.
Speciális polinomikus algoritmus szerint
képeznek az átvitt adatokhoz egy ellenőrző
kódot, melyet a vevő újraképez és
összehasonlítja az átküldöttel. A CRC
egyetlen bit tévesztését is felismeri, ezért
kiválóan alkalmas a számítógépek között
átvitt
állományok
integritásának
ellenőrzésére.]
cyklina [narzędzie do ręcznego polerowania
drewna] – simító, simítóeszköz; simítóvas
cykliniarski, -a, -e – gyalus
cykliniarz – gyalus (szakmunkás); parkettcsiszoló
cyklinować [wygładzać powierzchnię drewna za
pomocą cykliny lub cykliniarki] – gyalulni,
deszkát simítani
cyklinować parkiet – padlót v. parkettát csiszolni
v. csiszoltatni
cyklinować podłogę – padlót kaparni, ciklinezni
cyklinowanie
parkietu
–
padlóv.
parkettacsiszolás
cyklista [daw. kolarz, rowerzysta] – kerékpáros,
kerékpározó (kolarz, rowerzysta)
cyklistka – kerékpáros nő
963
cyklistowski, -a, -ie – kerékpáros, kerékpároscyklistowski łeb – kerékpáros fej
cyklistówka [daw. okrągła, płaska czapka
sportowa z daszkiem] – kerékpárossapka,
micisapka
cykloalkany [grupa organicznych związków
chemicznych zbudowanych z nasyconego
łańcucha węglowodorowego tworzącego
pierścień. Mogą zawierać łańcuchy
boczne. Należą do grupy węglowodorów
alicyklicznych. Cykloalkany posiadają
podobne własności chemiczne do alkanów
niecyklicznych, z wyjątkiem cyklopropanu
i cyklobutanu, które ze względu na silne
naprężenia kątowe wiązań chemicznych
węgiel-węgiel łatwo ulegają rozkładowi z
wytworzeniem odpowiednich rodników.
Cyklopropan i cyklobutan nie występują
naturalnie.
Pozostałe
cykloalkany
występują w produktach rafinacji ropy
naftowej,
zwłaszcza
w
benzynie
ekstrakcyjnej i eterze naftowym. Czysty
cykloheksan jest czasami stosowany jako
rozpuszczalnik. Ogólny wzór sumaryczny
cykloalkanów niepodstawionych: CnH2n.]
–
cikloalkánok
(vagy
más
néven
cikloparaffinok) egy vagy több gyűrűt
tartalmazó telített szénhidrogének. (A telített
szénhidrogének másik csoportját a nyílt
láncú alkánok alkotják.)
- Cyklopropan
–
organiczny
związek
chemiczny, najprostszy cykloalkan o wzorze
[sumarycznym C3H6. - ciklopropán (C3H6)
egy cikloalkán molekula, melyben három
szénatom
gyűrűt
alkotva
kapcsolódik
egymáshoz,
valamint
egyenként
két
hidrogénatomhoz. A legegyszerűbb cikloalkán.
Színtelen, éterre emlékeztető szagú, kábító,
narkotikus hatású gáz.]
- Cyklobutan – organiczny związek chemiczny
o wzorze sumarycznym C4H8. – ciklobután
(C4H8)
- Cyklopentan
–
organiczny
związek
chemiczny o wzorze sumarycznym C5H10 ciklopentán, képlete C5H10, [egy erősen
gyúlékony aliciklusos szénhidrogén]
- Cykloheksan (C6H12) – organiczny związek
chemiczny,
nasycony
węglowodór
alicykliczny zawerający sześć atomów węgla
- ciklohexán (C6H12) [egy cikloalkán.
Színtelen, benzinhez hasonló szagú folyadék.
Vízben nem, szénhidrogénekben és éterben
viszont oldódik. A természetben a kőolajban
található meg.]
-
További
monocikloalkánok:
cikloheptán,
ciklooktán. Általános képletük: CnH2n.
- A gyűrűk száma alapján a monocikloalkánok
mellett di-, tri- és tetracikoalkánokat is
megkülönböztetnek. Az egynél több gyűrűt
tartalmazó cikloalkánok összefoglaló neve:
policikloalkán. A cikloalkánok általános
-
Wersja 01 01 2017.
összegképlete
CnH2(n-k)+2,
ahol
szénatomszám, k a gyűrűk száma.
n
a
cyklodrom [daw.; zob. welodrom] – (ritka)
kerékpár-versenypálya
cyklon [1. silny wir powietrzny wokół ośrodka
niżowego, któremu towarzyszą gwałtowne
wiatry i ulewy; 2. środek trujący
stosowany do dezynfekcji, dezynsekcji i
deratyzacji; 3. urządzenie do oczyszczania
gazu lub pary z pyłu albo kropelek cieczy,
działające na zasadzie wirówki] –
forgószél, ciklon; pusztító erejű viharos
forgószél, a levegő tölcsér alakú örvénylése
(főleg a forró égövön); (meteorológia)
alacsony légnyomású terület; (műszaki) porv. forgácselszívó berendezés; (vegyészet)
ciánozásra használt gáz
cyklon tropikalny [przemieszczające się nad
oceanami
najintensywniejsze
energetycznie
zjawisko
cechujące
atmosferę, związane z układem niskiego
ciśnienia, w którym nie występują fronty
atmosferyczne] – trópusi ciklon [több száz
kilométer
átmérőjű
felhőörvény.
Ciklonálisan, vagyis az északi féltekén az
óramutató járásával ellentétes, a délin vele
egyező irányban forog. A Ráktérítő és a
Baktérítő közötti területen, azaz a trópuson,
pontosan a 10. és a 20. szélességi kör között
keletkezik. Az örvénylés irányát nem
számítva semmiben sem hasonlít a
hazánkban is előforduló mérsékelt övi
ciklonokhoz. A Csendes-óceán térségében
tájfunnak, a Karib-tenger térségében
hurrikánnak hívják. Ugyanaz, mint az
amerikai hurrikán,a magyar orkán és az
ázsiai tájfun.]
cyklop [1. mit. gr. olbrzym z jednym okiem
umieszczonym pośrodku czoła; 2. zob.
oczlik] – (gör.) ciklopsz (kyklops), küklopsz,
óriás; a görög mondabeli félszemű óriás;
Homérosz szerint egyszemű óriás nép [az
Odisszeában szereplő Ciklopsz neve
Polifemosz]
cyklopowy, -a, -e; cyklopi, -ia, -e [1. właściwy
cyklopowi,
mitycznemu
olbrzymowi;
2. olbrzymi] – hatalmas, roppant, óriási;
rendkívül nagy; küklopszi
cyklorama [1. teatr. panorama namalowana na
płótnie nawiniętym na obracające się
walce; 2. daw. rodzaj fotoplastykonu] –
(gör.) cikloráma; körkép, panoráma
cyklotron [akcelerator nadający jonom ruch
kołowy] – ciklotron; részecskegyorsító; az
atommag
átalakításában
használatos
részecskegyorsító berendezés
cyklotronowy,
-a,
-e
–
ciklotron-,
részecskegyorsító-
964
cyknąć — cykać [1. o chodzącym zegarze lub
innym mechanizmie: wydać odgłos – cyk;
2. o koniku polnym, świerszczu itp.:
wydać trzeszczący szmer; 3. cykać: pot.
wydzielać małymi porcjami] – ketyegni;
kortyolni, kortyonként inni; csepegtetni;
énekelni, cirpelni
cyknijmy sobie jednego – igyunk egyet, húzzunk
egyet
cykoria [1. roślina warzywna, której częścią
jadalną są biało-żółte liście; 2. substancja
o gorzkim smaku stosowana jako dodatek
przy produkcji kawy zbożowej] – (gör.)
cikória; katángkóró gyökeréből készült
pótkávé, kávépótlék; (növény) cikória; mezei
katáng, katángkóró
Cykoria endywia, endywia (Cichorium endivia L.)
[gatunek
rośliny
jednorocznej
lub
dwuletniej,
należący
do
rodziny
astrowatych.
Endywia
pochodzi
z
wybrzeży Morza Śródziemnego i Azji
Południowej.
Znana była już w
starożytności. W Europie uprawiana od
XVI wieku.] – endívia v. endíviasaláta, néha
salátakatáng (Cichorium endivia, C. intybus
convar. foliosum) [a fészkesek családjába, a
cikória (Cichorium) nemzetségbe tartozó
növényfaj. [A mezei katáng és a termesztett
cikória tartozik még ide. Európában őshonos
növény, már a középkorban jól ismerték. A
vadon növő endíviasaláta kétéves növény,
ám egyévesként termesztik. Több fajtája is
ismert.]
Cykoria korzeniowa [roślina, której korzeń
stanowi surowiec do wyrobu kawy
zbożowej oraz dodatek do kawy
naturalnej] – Mezei katáng, vad cikória
(Cichorium intybus L.) [A cikória, latinul
Cichorium intybus, a katáng egyik
változata]
cykoria podróżnik (Cichorium intybus L.) [1.
gatunek rośliny należący do rodziny
astrowatych. Występuje w stanie dzikim w
Europie,
wprowadzona
została
do
Ameryki Północnej. W Polskiej florze jest
archeofitem pospolicie występującym na
całym obszarze. 2. roślina o dolnych
-
Wersja 01 01 2017.
liściach
wydłużonych,
górnych
–
lancetowatych, uprawiana do celów
leczniczych; 3. Rośnie przeważnie przy
drogach. Zakwita w drugiej połowie lata.
Należy do rodziny astrowatych.] – Mezei
katáng v. Vad cikória (Cichorium intybus L.)
[a fészkesek családjába tartozó növényfaj;
ősét, a mezei katángot minden természetjáró
ember ismeri: ez az a gyomnövény, amely az
egész országban szántóföldeken, utak szélén,
töltéseken, legelőkön, parlagterületeken, de
még kertekben is megtalálható]
cykoria podróżnik
cykuta [1. zob. szalej; 2. trucizna otrzymana z
soku korzenia szaleju] – (növény) bürök
[kellemetlen
szagú
ernyős
mérgező
gyomnövény
(Conium
maculatum)],
csomorika [fehér ernyős virágzatú , mérgező
növény (Cicuta virosa)] (szalej)
cylicium (łac. cylycium; cilicium) – (gör—lat.)
cilícium; ('kilikiai') [a rómaiaknál ciliciai
(kilikiai, kisázsiai) szövet kecskeszőrből;
hajósok, parasztok, ruházkodtak vele,
takarókra s más effélékre is használták];
(egyh.) durva szövetből készült ing,
szögekkel kivert öv vagy lánc; daróc, ill.
szeges
öv,
amelyet
a
vezeklők
önsanyargatásból mezítelen testükön a ruha
alatt hordták [egykor a Kis-ázsiai Ciliciában
szőtt ruha]
Cylicja (gr. Κιλικία, Kilikia) [historyczna kraina
w południowo-wschodniej Azji Mniejszej,
obecnie terytorium Turcji (prowincje:
Mersin, Adana, Osmaniye i Hatay).
Cylicja dzieliła się na dwie części: Cilicia
Trachea i Cilicia Pedias. Cilicia Trachea
(asyryjskie Khillaku, od którego pochodzi
nazwa Cylicji) była surowym rejonem
górskim uformowanym przez góry
Taurus. Skaliste przylądki nadawały się
znakomicie do budowy naturalnych
portów, w których często znajdowali
schronienie piraci. W starożytności
pokryta gęstym lasem, który dostarczał
budulca dla stoczni. Cilicia Pedias leżała
we wschodniej części Cylicji i prócz
terenów
górskich
kształtowały
ją
965
nadmorskie równiny. Przez Cylicję biegł
perski szlak królewski, który łączył
Anatolię z Syrią i wybrzeżem cylicyjskim.
Kolejno pod panowaniem Hetytów, Asyrii,
Persji i monarchii Seleucydów, później
Rzymu, Armenii i Bizancjum. Stolicą
Cylicji był Tars, a ważniejszymi miastami:
Korakesion, Hamaria, Seleukeja. Cylicja
była słynna z hodowli kóz (z ich sierści
wyrabiano tuniki cylicyjskie, a także z
uprawy winorośli, oliwek oraz zboża).
Mieszkańcy Cylicji zajmowali się głównie
handlem morskim.] – Kilikia (latinosan
Cilicia, hettita nyelven Kizzuwatna és
Armatana, akkádul KÚE, hurri nyelven
Hilakku, kelet-örmény nyelven ԿԻԼԻԿԻԱ /
Kilikja, nyugat-örmény nyelven ԿԻԼԻԿԻԱ
/ Giligja) [kalózairól hírhedt ókori tartomány
volt Kis-Ázsia délkeleti részén. - Határai
voltak északon Lükia és Kappadókia,
nyugaton a Taurusz és Pamphülia, keleten
Szíria, délen a Keleti-tenger és az Isszosziöböl. Az országot földrajzilag a Kilikiaialföldre (Kilikia pediasz) és a „zordon
Kilikiára” (Kilikia tracheia) osztották. Az
előbbi a keleti részt foglalta magában
egészen a Lamosz folyóig, a másik a
nyugatit. Szíria felé az Amani-szoros
vezetett, Kappadókia felé a keleti kapu
közvetítette a közlekedést Tarszosztól
északra. Hegyei számos fokkal nyúlnak a
tengerbe. Legfontosabb folyói: Kalikadnosz,
Lamosz (ma Lamost), Kidnosz (Karasu),
Piramosz (ma Geihun). ― Az országot a
görög mitológia szerint Agénór és
Télephassza fia, Kiliksz alapította, majd
Szarpédón követte, aki talán a trójai
háborúban esett el. Ez a mítosz a NyugatAnatólia és a görög szárazföld felől érkező
telepesekre, majd krétai bevándorlókra utal.
― Lakói, a kilíkek, eredetileg szíriai törzsből
származtak, de a görög telepesek elől
visszavonultak hegyeik közé, ahol mint
szabad és semmi által nem korlátozott
hegylakók jóformán az egész ókorban
függetlenül éltek. Kilikiában laktak a
piszidek és izaurok törzsei, akik félelmetes
kalózok hírében állottak, és akiket csak
Pompeius római hadvezér tudott megtörni.
Cilicia Kr. e. 102-től kezdve volt római
tartomány, Kr. e. 58-ban pedig Ciprust is
hozzácsapták (Cilicia et Cyprus). - A kora
ókorban a hettiták, akkádok, majd Nagy
Sándor és örökösei, a Szeleukidák
fennhatósága alá került. A keresztes háborúk
idején a Bagratuni-ház egyik hercege, Ruben
alapított itt hercegséget, amely később
Kilikiai Örmény Királyság néven vonult be a
történelembe.
Sokan
ezt
tekintették
Örményországnak, holott csak az egyik, az
-
Wersja 01 01 2017.
örmény császártól függő tagkirálysága –
tartománya. Noha az Oszmán Birodalom
bekebelezte, örökösödés révén elméletileg a
Savoya-ház fennhatósága alá került, ami nem
szüntette meg függőségét az örmény
császártól.]
cylicyjski, -a, -ie [związany z Cylicją, dotyczący
Cylicji] – kilikiai [1. Abies cilicica (Kilikiai
jegenyefenyő); 2. (egyh.) kilikiai katolikátus
(örmény luszávorcságán, 'megvilágosodott'
örmények): az örmény apostoli egyházból
kivált, nem egyesült örmény egyház.]
cylinder [gr. kýlindros 'walec; zwój'; 1. sztywny
męski kapelusz z wysoką główką w
kształcie walca; 2. przedmiot walcowatego
kształtu; 3. część maszyny, w postaci
wydrążonego walca, w którym porusza się
tłok; 4. walec; przedmiot kształtu
walcowatego, np. sztywny kapelusz
jedwabny
(por.
szapoklak);
część
maszyny, w której porusza się tłok;] –
(walec)
henger;
(kapelusz)
cilinder,
kürtőkalap
cylinder, kapelusz [1. wysoki, twardy kapelusz, o
walcowatym w kształcie, z płaskim
spodem i wąskim, płaskim rondem.
Noszony
z odzieżą
wizytową
i
wieczorowymi strojami. Produkowany z
błyszczących i matowych jedwabistych
materiałów albo filców. Element męskiej
mody w Hiszpanii już w XV wieku. 2. ten
modny kapelusz XIX wieku, pojawił się w
nowej roli jako powszechne, oficjalne
nakrycie głowy w trzeciej ćwierci XVIII
wieku w Anglii. Ale w nieco innych
formach istniał już długo przedtem w
różnych krajach. Spotykamy go na
przykład na obrazach Van Eycka z około
1400 r. a potem u lekarzy Rembrandta, a
w Polsce cylinderka używał Zygmunt III,
a mniej świetne trzcinowe cylindry nosili
powszechnie
chłopi.
Taki
bowiem
najprostszy w kształcie kapelusz, z wysoką
główką i chroniącym od słońca rondem
był używany przez ludzi pracujących na
roli. Dlatego zapewne w XVII i XVIII
wieku, gdy we Francji i na innych
dworach modny był jedynie noszony w
ręce trójrożny wyzłocony kapelusz,
cylinder przechował się w ziemiańskiej
Anglii i w jej koloniach, zwłaszcza zaś w
surowej Pensylwanii. Z nieznacznymi
zmianami cylinder przetrwał blisko sto
lat. Początkowo był szorstki, z pilśni
bobrowej, raczej niski, szerszy u góry, z
wyraźnie wygiętymi do góry brzegami. W
takiej formie pod nazwą słynnego
boliwara, modny był we wczesnych latach
dwudziestych XIX wieku. Potem w
gotycyzującym
romantyzmie
był
966
przeciwnie przesadnie wysoki z maleńkim
rondem. Dopiero w czwartym dziesiątku
wieku, miał jednolitą szerokość rury,
zasługując w pełni na nazwę "cylindra".
Bywał czarny, szary czasem biały. Około
roku 1850, kiedy obok cylindra
występować zaczęły meloniki, płaskie
kapelusze słomkowe, a nawet czapki,
cylinder nosili już raczej ludzie zamożni
czy uczeni, w każdym razie związani z
tradycją. Był on wtedy gładki i przeważnie
czarny. Coraz bardziej usuwany z
codziennego życia i coraz bardziej
oficjalny, przetrwał w tej formie
widywany jedynie wśród dyplomatów, w
filmach, na pogrzebach i wytwornych
weselach. W Polsce, na ulicy, tylko u
kominiarzy. 6. wysoki kapelusz, którego
główka ma kształt walca, z lekko
podwiniętym do góry rondem. Kapelusze,
podobne do cylindrów noszone były już w
XV wieku, ale pierwszy nowożytny
cylinder został wyprodukowany pod
koniec XVIII wieku w Anglii. Powszechnie
używany był w XIX wieku. Obecnie
noszony rzadko, zwykle przez kominiarzy,
choć
jest
również
atrybutem
rozpoznawczym
niektórych
gwiazd
rocka.] – cilinder, kürtőkalap [Magas,
henger alakú, lapos tetejű, keskeny karimájú
kemény kalap, az alkalmi öltözködés része.
Fényes selyemmel vagy ún. cilinderplüssel
borítják be. Eredete a 15. századi
Spanyolországba tehető, a 19. századtól
terjedt el széles körben.]
cylinder miarowy [zob. menzurka] – mércécske,
mérőhenger
cylinder parowy – gőzhenger
cylindrowy, -a, -e [przymiotnik od: cylinder] –
hengeres, henger alakú, hengercylindryczny, -a, -e [walcowaty, kształtu walca] –
hengeres, cilindrikus, hengerszerű, henger
alakú
cylnonć, cylnońć (ziemia lubliniecka) trafić –
[Słowniczek języka śląskiego] találni,
eltalálni, odatalálni, betalálni, beletalálni
cym [wykrzyknik zastępujący słowa przy
śpiewaniu melodii; też: przyśpiewka w
piosenkach
ludowych]
–
különféle
alkalmakkor énekelt népdal
-
Wersja 01 01 2017.
cyma [zob. I sima w zn. 1.] – S-alakú profil,
párkány
Cymbalaria bluszczykowata (Cymbalaria muralis
G. Gaertn. et al.) [gatunek rośliny z rodziny
babkowatych
(Plantaginaceae),
w
systemach XX-wiecznych klasyfikowany
zwykle
do
trędownikowatych
(Scrophulariaceae). Występuje w Alpach,
południowej Europie i północnej Afryce.
Do Polski zawleczona w XVIII lub na
początku XIX wieku z Włoch, kiedy to
zapanowała moda na przypałacowe
oranżerie i egzotyczną roślinność. We
florze Polski ma status kenofitu
(antropofit
zadomowiony).
Zaaklimatyzowała się zwłaszcza na
Śląsku, kwitnie, owocuje i wysiewa się
prawie cały rok, praktycznie nie widać że
jest to roślina jednoroczna] – kőfali pintyő
(zsidószakáll, Cymbalaria muralis) [az
ajakosvirágúak (Lamiales) rendjébe tartozó
útifűfélék (Plantaginaceae) családjában az
Antirrhineae
nemzetségcsoport
pintyő
nemzetségének
Magyarországon
legismertebb faja. A franciák „Róma
romjának” hívják, mert a fodorka (Asplenium
spp.) fajokkal együtt többnyire árnyas, öreg
falak, sziklák repedéseibe telepszik.]
Cymbalaria bluszczykowata (Cymbalaria muralis G.
Gaertn. et al.)
cymbalista [muzyk grający na cymbałach] –
cimbalmos, cimbalmozó; cintányéros
cymbał (pot. głupiec) – fajankó
Cymbały [1. ludowy instrument strunowy; 2.
instrument zrobiony z małych metalowych
płytek, używany do wybijania rytmu (nie
dawania tonu muzyki, ani melodii). Nie
ma dobrego imienia w Piśmie Świętym.
Ludzie wielbiący Boga bez miłości i bez
porządku porównani są do cymbału
brzmiącego.] – réztányér; (bibl.) cimbalom
(húros hangszer), (táj) cymbalum; sokhúrú
hangszer, trapéz alakú hangszekrénnyel,
megszólaltatása két párnázott végű ütővel
történik
967
cymbały chińskie (instrument muzyczny) – kínai
réztányér (hangszer)
cymbałki [1. popularny instrument dziecięcy
składający się z metalowych płytek, w
które uderza się pałeczkami; 2. cymbałki,
narzędzie
muzyczne,
powszechnie
używane niegdyś w całej środkowej
Europie. W Polsce grywali na niem
zwłaszcza Żydzi i Cygani. Mączyński w
słowniku łacińsko-polskim z r. 1564
podaje: Cymbalum – cymbał, zwonki
brzmiące; cymbalista – cymbałtownik.
który cimbały czyni”.] – cymbalum;
cimbalom (a görög kymbalon-ból, ol. salterio
tedesco, ném. Cymbel, Zimbel, Hackbrett, fr.
tympanon, ang. dulcimer, szláv cymbali,
cymbalki, román tambala) [ősrégi, verőkkel
megszólaltatott
húros
hangszer,
többnyiretrapéz-formájú nagyszekrénnyel]
cymbel, cymbałki (organy; zdrobnienie od:
cymbał) – cimbalom, zimbel
cynader [zwierzęca nerka] – vese
cynaderka, cynaderki (z móżdżkiem) – vesevelő
cynadra [nerka zwierzęcia] – (állati) vese
cynadry
[potrawa
z
duszonych
nerek
wieprzowych, wołowych lub cielęcych] –
belsőrészek, zsigerek (marháé); vesevelő
cynamon [suszona kora cynamonowca używana
do przyprawiania słodkich potraw i
napojów] – fahéj; (dawno) (német: Zimt)
cimet
Cynamonowiec (Cinnamomum Scheffer) [rodzaj
roślin z rodziny wawrzynowatych.
Obejmuje ok. 250 gatunków, które
pierwotnie
występowały
tylko
we
wschodniej i północno-wschodniej Azji.] –
fahéjfa [(Cinnamomum verum vagy C.
zeylanicum), népies nevén ceyloni fahéj,
cinet, cimet vagy cinnamomi a babérfélék
családjába
tartozó
Cinnamomum
növénynemzetség egyik legismertebb faja.
Gyakran fahéjnak nevezik a kassziát
(Cinnamomum aromaticum vagy C. cassia)
is.], cimetfa; [(Cinnamomum) a babérfélék
családjába
tartozó
növénynemzetség,
amelynek több mint kétszáz faja közül többet
már az ókorban is fűszerek, illetve illetve
illatszerek alapanyagaként hasznosítottak.]
 Cynamonowiec Burmana (Cinnamomun
burmanii Blume) – z tego gatunku,
rosnącego na Jawie i Sumatrze otrzymuje się
tzw. "cynamon z Padangu" lub "cynamon
sajgoński" – indonéz fahéj '(Cinnamomum
burmannii), más néven: jávai kasszia
 Cynamonowiec cejloński (Cinnamomum
verum J. Presl) [gatunek drzewa należący do
rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Roślina
nieznana na stanowiskach naturalnych.] fahéjfa (Cinnamomum verum vagy C.
zeylanicum), népies nevén ceyloni fahéj
-
Wersja 01 01 2017.
 Cynamonowiec
chiński
(Cinnamomum
aromaticum) – Kasszia - Cassia, Cinnamomum
aromaticum Nees; kínai fahéj
 Cynamonowiec kamforowy (Cinnamomum
camphora Ness et Eberm.) – kámforfa
(Cinnamomum camphora)
 Cynamonowiec tępolistny (C. obtusifolium
Ness.) – uprawiany w Wietnamie, dostarcza
cynamonu zwanego "kasją sajgońską". W
miejscowej
kuchni
jako
przyprawę
wykorzystuje się również liście tej rośliny.
 Cynamonowiec tamala (C. tamala Ness &
Eberm.) – gatunek uprawiany w Indiach i
Pakistanie. Z korzeni tej rośliny otrzymuje
się olejek kamforowy, jako przyprawę używa
się korę, liście i pąki kwiatowe. Liście są
również używane jako namiastka betelu. –
indiai babér (Cinnamomum tamala avagy
Cinnamomum tejpata).
 Cynamonowiec wonny, kasja (Cinnamomum
cassia Blume, syn. C. aromaticum Nees) –
kasszia (Cinnamomum aromaticum vagy C.
cassia), más néven kínai fahéj;
 cynamon sajgoński
- vietnami fahéj;
(Cinnamomum loureirii), más néven: saigoni
fahéj;
 nepáli
kámforfa
glanduliferum);
(Cinnamomum
Kámforfa (Cinnamomum camphora)
cynamonowy, -a, -e – fahéj-, fahéjas
cynek [1. Tak nazywano w Polsce pewien szyk
bojowy, w którym pikinierowie zajmowali
środek, a muszkieterowie byli ustawieni
na rogach. 2. Cynkiem (z niem. Zinke)
nazywano również instrument dęty, w
rodzaju piszczałki, podobny do kornetu,
używany w Polsce za czasów saskich.] –
(dawno, wojsk) harci rend, csatarend;
(dawno, muz.) fúvós hangszer típus; kornett,
billentyűs kürt
Cyneraria, Starzec, Starzec popielnik [ozdobna
roślina doniczkowa o sercowatych liściach
i różnobarwnych kwiatach] – 1. Cineraria
968
grandiflora,
Cineraria;
a
Fészkesek
családjába tartozó dél-afrikai füvek és
cserjék neve (dísznövény); 2. aggófű, sárgás
virágú
gyomnövény;
a
fészekesek
családjában az e fajták nemzetsége (Senecio)
cynfolia [cieniutka, miękka folia z walcowanej
cyny] – ónpapír, levélón, ezüstpapír,
sztaniol; fólia
cyngiel [1. języczek w ręcznej broni palnej,
którego pociągnięcie powoduje strzał;
2. ryba o wydłużonym ciele, występująca
w rzekach zlewiska czarnomorskiego] –
ravasz, elsütőbillentyű (lőfegyvernél)
cyngle (pot. okulary) – szemüveg
cynia [roślina o szorstkich liściach i dużych,
różnobarwnych kwiatach] – rézvirág, cinea
Cynia wytworna (Zinnia elegans) – Pompás
rézvirág (Zinnia elegans)
Cynicy [1. szkoła filozoficzna założona przez
Antystenesa z Aten. Jej twórca głosił, że
cnota jest czymś zdobywanym na stałe
przez wiedzę łączoną z praktycznym
działaniem. Cnotliwy mędrzec jest wolny prawem dla niego jest tylko natura.
Cynicy za cel życia uważali nauczanie
moralności wśród ludności pochodzenia
plebejskiego.
2.
Szkoła
filozofów
Antystenesa
(ucznia
Sokratesa).
Powszechnie nienawidzeni - jak każdy, kto
mówi prawdę. Specjalizowali się we
wrednym
charakterze
i
obalaniu
twierdzeń innych filozofów, zwłaszcza
tych, których ogół uznawał za wielkich.
Przychodziło im to zresztą z łatwością.
Cynicy nie uznawali żadnych autorytetów.
Odrzucali
gonitwę
za
szczęściem,
przyjemnością i bogactwem. Za ideał
uznawali życie psa - czyli takie, gdzie
zaspokaja
się
tylko
najbardziej
elementarne potrzeby. Najsławniejszym
cynikiem był Diogenes z Synopy, twórca
happeningu.] – (gör.) kynikusok, cinikusok;
(fil.) görög filozófiai irányzat, Diogenész
követői,
akik
vallást,
kultúrát
és
erkölcsiséget megvetve egyszerű életmódot
folytattak és a világ megjavításának
igényével léptek fel.
cynicznie – cinikusan
cyniczność – cinikusság, cinizmus (cynizm)
-
Wersja 01 01 2017.
cyniczny, -a, -e [ironiczny, lekceważący] –
cinikus, gúnyos; semmi értéket nem tisztelő,
minden eszményt a bevett szokást keserű
kiábrándultsággal
kigúnyoló;
arcátlan,
elvetemült
cynik, ciniczka [1. człowiek cyniczny; 2. filoz.
wyznawca
cynizmu,
kierunku
filozoficznego] – cinikus (ffi, nő); (dawno) a
közönyt és az igénytelenséget a legfőbb
erénynek tekintő, az élet örömeit és
szépségeit,
valamint
a
fennálló
intézményeket és erkölcsöket megvető ókori
görög filozófiai iskola híve
cynizm [gr. kynismós 'cynizm' i kynikós 'psi;
cyniczyny' od kýōn dpn. kynós 'pies';
postawa życiowa charakteryzująca się
nieuznawaniem wartości poważanych w
danej
grupie
i
deprecjonowaniem
szanowanych
przez
nią
instytucji,
sposobów postępowania i autorytetów a.
negacją i lekceważeniem wszelkich zasad i
wartości; doktryna cyników, zwolenników
gr.-rz. szkoły filoz. (V w. p.n.e.-IV w. n.e.),
lekceważących przyjęte normy i zwyczaje,
ograniczających
swe
potrzeby
do
minimum, uważających życie psa za
symbol życia zgodnego z naturą] – (gör.)
cinizmus, a cinikus ember világnézete; gúny,
cinikus cselekedet, magatartás
cynk1 (Zn, łac. zincum) [1. pierwiastek
chemiczny, metal przejściowy z grupy
cynkowców w układzie okresowym (grupa
12).
2.
pierwiastek
chemiczny,
niebieskawobiały metal] – (ném. Zink) cink
(Zn),
horgany
[egy
fémes
elem,
átmenetifém. A rendszáma 30, a vegyjele
Zn. A relatív atomtömege 65,38, a
magnézimok családjába tartozó kékesfehér
színű, nehezen oxidálódó fém; szabad
állapotban nem fordul elő, cinkér alakjában
bányásszák (tartós ötvözete a sárgaréz)]
cynk2 [pot. ostrzeżenie, poufna informacja] –
figyelmeztetés, intés; bizalmas információ
3
cynk – hangvilla ága
cynk4, kornet (instrument dęty; instrument dęty
drewniany popularny w Europie do XVIII
w) – kornett, billentyűs kürt
cynkograf – cinkográfus; cinkográfiával foglalkozó
szakember
cynkografia [1. zob. chemigrafia w zn. 1.;
2. technika
graficzna
podobna
do
litografii; też: odbitka wykonana tą
techniką] – (ném.+gör.) cinkográfia;
(nyomdaipar) a képsokszorosítás egyik
módja; fotomechanikai eljárás klisék
előállítására; a sokszorosítandó képet v.
szöveget cinklemezre viszik át, a nyomási
felületül szolgáló részeket zsiradékkal fedik,
a kép fehér foltjait pedig salétromsavban
969
kimaratják
[a
képátvitel
rendszerint
fényképezés útján történik]; ilyen kliséket
előállító üzem
cynkograficzny, -a, -e – cinkográfiai
cynkotypia [1. technika graficzna druku
płaskiego; 2. technika przygotowywania
klisz do druku wypukłego; 3. chemigrafia;
cynkografia] – cinknyomás, cinkotípia
cynkować [pokrywać powierzchnię przedmiotów
metalowych powłoką cynkową w celu
zabezpieczenia przed korozją] – cinkezni,
horganyozni; cinkkel bevonni vmitú
cynkowanie – horganyozás, cinkezés
cynkownia [huta, w której wytapia się cynk i
walcuje blachę cynkową] – horganyüzem,
horganyozó
cynkowy, -a, -e – horgany-, cink-; cinkezett,
horganyozott
cynober [1. kolor czerwony z odcieniem
brunatnym; 2. minerał barwy czerwonej,
używany w malarstwie jako czerwona
farba] – (perzsa) cinóber [higanyérc];
bíborvörös színű, por alakban élénkpiros
higanyérc [higanyszulfid] (cinnabarit); az
ebből készült élénkpiros festék; élénk
világospiros szín
cynobrowy, -a, -e – cinóber
cynować
[zabezpieczać
powierzchnię
przedmiotów warstwą cyny] – ónozni,
cínezni
cynowacizna [każda tkanina, w której nitki
pozornie idą w ukos. W tkactwie
domowem w Polsce był to stary i
powszechny rodzaj tkania. Cynowatym,
cynkowatym, zowie się deseń tkacki,
zapewne od wyrazu cynek, oznaczającego
figurę, złożoną z dwuch trójkątów
przeciwległych, t. j. wierzchołkami
stykających się z sobą.] – (dawno) ferdén
szövött szövet, ruhaanyag
cynownia [huta, w której się wytapia lub
przetapia cynę] – ónkohó, cinező,
cinezőüzem
cynowy, -a, -e – ón-, ónos, ónozott, ónból való
cyntla
[setka wódki] – [Słowniczek języka
śląskiego] cent vodka
cypel [1. wysunięta w morze, jezioro lub rzekę
wąska część lądu; 2. wysunięta wąska
część czegoś] – fok, földfok; kiugró
partrészlet, csücsök; hegycsúcs, hegyfok;
nyúlvány
Cypr (Republika Cypryjska) [1. państwo położone
we
wschodniej
części
Morza
Śródziemnego u wybrzeży Turcji, Syrii i
Libanu. Od 1 maja 2004 roku jest
członkiem Unii Europejskiej. Nazwa
wyspy pochodzi od łacińskiej nazwy
miedzi (cuprum), której Cypr był w
-
Wersja 01 01 2017.
starożytności głównym dostawcą. 2.
państwo w Azji ze stolicą w Nikozji;
Republika Cypryjska; 3. wyspa na Morzu
Śródziemnym] – Ciprus (görögül Kíprosz
[Κύπρος]; törökül Kıbrıs) [állam, hivatalos
nevén a Ciprusi Köztársaság (görögül
Kipriakí
Dimokratía
[Κυπριακή
Δημοκρατία], törökül Kıbrıs Cumhuriyeti)
szigetország a Földközi-tenger keleti
medencéjében, Törökországtól délre.]
Cyprian [Imię (łac. nomen) - osobista nazwa
nadawana jakiejś osobie przez grupę, do
której należy. Wraz z nazwiskiem, czasem
patronimikiem a rzadziej przydomkiem
stanowi u większości ludów podstawowe
określenie danej osoby.] – Ciprián
Cypryjczyk [obywatel Cypru], Cypryjka –
ciprusi (ffi/nő)
cypryjski, -a, -e –ciprusi
Cyprys (Cupressus L.) [drzewo iglaste sadzone w
parkach i na cmentarzach; 2. rodzaj
drzew iglastych z rodziny cyprysowatych.
Występuje w Azji Mniejszej, na obszarze
śródziemnomorskim
i
w
Ameryce
Południowej] – (gör.) ciprus, ciprusfa
(Cupressus) [a fenyőfélék családjába tartozó,
örökzöld, tűlevelű fa; sötétzöld, kihegyesedő
koronájú fa]
Cyprys
wiecznie
zielony
a.
Cyprys
wiecznieziolony (Cupressus sempervirens
L.) [1. to iglaste drzewo z rodziny
cyprysowatych (Cupressaceae). Pochodzi
ze wschodniej części basenu Morza
Śródziemnego; zwany też środziemny jest
rosliną kraju w okolicach Toskanii I
Włoch.] – európai ciprus v. örökzöld ciprus
(Cupressus sempervirens) [1. a ciprusfélék
családjába tartozó növényfaj. A keleti
mediterrán régióban őshonos, illetve Iránban
van egy elszigetelt populációja. 2. Ciprus,
goferfa (Cupressus sempervirens) Az egykor
nagy tömegben élő európai ciprus ma már
csak Kilikia dombvidékén és Libanon ezer
méter feletti oldalain található vadon. A
júdeai hegyek bennszülött, szárazságtűrő
örökzöldjének erős, tartós, aromás illatú
törzse kiváló szerszám- épület- és bútorfa
volt már a bibliai időkben is. Mint örökzöld
fa, kezdetben az örök életet és a bölcsességet
jelképezte, majd a halál jelképe lett. Ezért
jellegzetes ma már minden mediterrán
temetőben. A Biblia leírása szerint Noé
bárkája egy goferfából (ciprusból) készült
nagy méretű hajó volt, melyet Noé
Isten parancsára épített, hogy megmentse
családját és a föld állatvilágát az özönvíztől.]
970
Cyprys wiecznie zielony a. Cyprys wiecznieziolony
(Cupressus sempervirens L.)
Cyprysik (Chamaecyparis) [rodzaj
roślin
należący do rodziny cyprysowatych. W
zależności od ujęcia systematycznego
zaliczanych jest tu od 5 do 8 gatunków.
Zasięg geograficzny tych roślin obejmuje
Amerykę Północną oraz wschodnią Azję
(Japonię i Tajwan).] – hamisciprus v.
álciprus (Chamaecyparis) [a ciprusfélék
családjába tartozó nemzetség]
Cyprysik nutkajski (Cupressus nootkatensis)
[gatunek wiecznie zielonego drzewa
iglastego z rodziny cyprysowatych.
Występuje
naturalnie
w
Ameryce
Północnej wzdłuż wybrzeży Oceanu
Spokojnego. W Europie sadzony w
parkach jako drzewo ozdobne od 1850.] –
Csüngő (szomorú) nootka hamisciprus
(Chamaecyparis nootkatensis 'Pendula')
[Hosszúéletű nagy fa, 30-40 m magas.
Vezérága felfelé törő, oldalágai ívesen
felállnak,
véghajtásai
csüngők.
Pikkelylevelei szürkézöldek. Meszet tűri.]
cyprysowaty, -a, -e [o cechach cyprysowatych
(rodzina roślin)] – ciprusféle, ciprusszerű
cyprysowy, -a, -e – ciprus-, ciprusos
cyranka [ptak wodny żyjący w Europie i
północnej Azji] – böjti réce; (réce hangját
utánzó) orgonasíp
Cyranka
(Anas
querquedula)
[gatunek
wędrownego ptaka wodnego średniej
wielkości, z rodziny kaczkowatych.
Zamieszkuje niemal całą Eurazję: Europę
poza
północną
częścią
Półwyspu
Skandynawskiego
i
Półwyspem
Iberyjskim, a w Azjipasem po Pacyfik i
Japonię] – böjti réce (Anas querquedula) [a
madarak
osztályának
lúdalakúak
(Anseriformes) rendjébe és a récefélék
(Anatidae) családjába tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
Cyriak Rzymianin (ur. w III wieku, zm. ok. 303305 w Rzymie) [święty Kościoła
katolickiego i prawosławnego, męczennik,
diakon, jeden z Czternastu Świętych
Wspomożycieli.] – Szent Cyriacus v. más
néven Szent Cirjék [keresztény vértanú
szent, aki Diocletianus császár idején halt
mártírhalált. (?-303)]
cyrk [1. namiot z areną w środku, w którym
odbywają się popisy akrobatyczne,
występy klownów, popisy tresowanych
zwierząt;
2. widowisko
cyrkowe;
3. przedsiębiorstwo
zatrudniające
aktorów biorących udział w tym
widowisku; 4. pot. dziwaczne zachowanie;
5. w strożytnym Rzymie: odkryta budowla
z areną będąca miejscem igrzysk, walk
gladiatorów i wyścigów konnych] – (lat.)
cirkusz; kör alakú sátorban v. épületben
elhelyezett szórakoztató intézmény, ahol
akrobaták, artisták lépnek fel; (történelem)
kocsiversenypálya; a gladiátorok küzdőtere
és az ezt körülvevő nézőtér építménye
cyrk lodowcowy [zob. kocioł w zn. 6.] – jégvölgy;
jégkatlan
Cyrk Maksymus lub Circus Maximus (wł. Circo
Massimo - cyrk największy) [najstarszy i
największy cyrk starożytnego Rzymu. Był
usytuowany
pomiędzy
wzgórzami
Palatynu i Awentynu. Jego początki wiążą
się z panowaniem Tarkwiniusza Starego.
Od VI w. p.n.e. do IV w. cyrk wielokrotnie
rozbudowywano i przebudowywano. W
ostatecznym kształcie mieścił widownię na
250 000 osób i miał wymiary 544 x 129 m.
Rozgrywano w nim przede wszystkim
wyścigi rydwanów, ale nie tylko, np.
Juliusz Cezar urządzał także polowania.]
– (lat.) Circus Maximus; ősrómai cirkusz
[kétszázezer ember befogadóképességgel;
ókori aréna és szórakoztatásra használt hely
volt Rómában. Az Aventinus és a Palatinus
dombok közti völgyben helyezkedik el, a Via
del Circo Massimo nevű úton.]
cyrk objazdowy – vándorcirkusz; utazó cirkusz
cyrk wędrowny – vándorcirkusz
cyrkiel [1. przyrząd do kreślenia okręgów,
mierzenia odcinków itp.; 2. środ. dolna
krawędź sukienki, płaszcza itp.; też: linia,
971
do której się wyrównuje taką krawędź;
3. wolnomularski symbol mądrości oraz
twórczych sił Boga i człowieka] – körző;
szoknya alsó vonala; nőiruha alsó vonala
cyrkiel drążkowy [cyrkiel do kreślenia kół o
promieniu większym niż 30 cm] – (nyeles)
körző
cyrkiel eliptyczny [zob. elipsograf] – (gör.)
ellipszográf;
ellipszisrajzoló
készülék,
ellipszis rajzolására szolgáló készülék
cyrkiel z wymienną nóżką – betétes körző
cyrklować [1. pot. starać się trafić z czymś na
odpowiednią porę, w odpowiedni rozmiar
itp.; 2. środ. wyrównywać dolny brzeg
sukienki, płaszcza itp.] – körzőzni, körzővel
mérni, pontosan bemérni
cyrklowy, -a, -e – körző-, körzővel kapcsolatos,
körzős
cyrkon [1. srebrzystobiały, bardzo twardy metal
stosowany jako dodatek utwardzający
stal; 2. minerał używany do wyrobu
materiałów ogniotrwałych] – cirkon,
cirkónium; elem (Zr), elég ritka, a
természetben nem fordul elő, erős fénnyel
ég, izzólámpáknál használják
cyrkorama – (lat.+gör.) cirkoráma; mozi, ahol a
filmet kör alakú vászonra vetítik
cyrkować [słowo pochodzenia antosiowego.
Oznacza robić sztuczki, popisywać się.
Więcej nt. cyrku, cyrkowców i cyrkowania
na stronie taty] – (lat.) cirkálni, cirkulálni;
keringeni, körmozgást végezni; forgalomban
lenni; körüljárni, kutatni
cyrkowiec [1. artysta występujący w cyrku;
2. pot. człowiek sprytny, który potrafi
wyjść z każdej opresji] – artista, akrobata,
cirkuszi művész, mutatványos
cyrkowy, -a, -e – cirkuszi
cyrkówka [artystka cyrkowa] – cirkuszi
mutatványosnő v. művésznő; artistanő
cyrkulacja [1. obieg, przepływ, krążenie;
2. miara zwrotności statku] – (lat.)
cirkuláció, 1. cirkulálás; körforgás, keringés;
2. forgalom, köráramlás, körforgalom;
közlekedés
cyrkulacja biletów bakowych – bankjegyek
körforgalma
cyrkulacja krwi – vérkeringés
cyrkulacja towarów – árukörforgás
cyrkulacyjny, -a, -e – cirkulációs
cyrkulować
–
cirkuláltatni,
keringetni;
körforgalomban tartani; körözni
cyrkularny, -a, -e [I. kolisty, okrężny; II.
odnoszący się do cyrkułu – okręgu miasta
lub kraju] – cirkulációs, körforgásos
cyrkularz [daw. okólnik] – (lat.) circulare;
körrendelet, körlevél, körirat
-
Wersja 01 01 2017.
cyrkuł [1. komisariat policji w byłym zaborze
rosyjskim; 2. okręg miasta lub kraju w
byłym zaborze rosyjskim] – (dawno) körzet
cyrkumstancja [dawniej: zdarzenie, okoliczność]
– (lat.) circumstancia; körülmények
cyrkumwalancja
[określenie,
określające
wewnętrzną linię umocnień wzniesioną
przez wojska oblegające twierdzę] – (lat.)
circumvallatio; körülsáncolás
cyrograf [1. w baśniach i podaniach: pakt
zawarty z diabłem; 2. żart. własnoręczne
pisemne zobowiązanie] – kötelezvény,
nyugta; kézirat; az ördöggel kötött szerződés
cyrulik [daw. fryzjer wykonujący również
zabiegi felczerskie] – (dawno) borbély;
sarlatán
Cyrus (słońce) [1. król wielkiego Państwa
Persów. Jedyny nie-Izraelita, który jest w
pewnej mierze typem Chrystusa. Obaj
pokonali
wrogów
Izraela.
Cyrus
odbudował Jerozolimę ziemską, a Jezus
odbudował duchowo Jerozolimę. Przez
obydwóch imię prawdziwego Boga jest
wysławiane. Prorokowano o nim wiele lat
przed jego urodzeniem (ok. roku 712
przed Chrystusem, a Cyrus wydał dekret
o odbudowaniu świątyniu około roku 536
przed Chrystusem) 2. Cyrus II Wielki,
zwany także Starszym (ok. 590-529 p.n.e.)
– król Persji z dynastii Achemenidów, syn
króla Anszanu Kambyzesa I i medyjskiej
księżniczki Mandane. Zjednoczył w
ramach
swojego
imperium
wiele
ówczesnych państw i narodów. Znany nie
tylko z wielkich osiągnięć militarnych, lecz
także z tolerancji i sprawiedliwości. W
ciągu niespełna 25 lat swojego panowania
Cyrus podbił większość krajów Bliskiego
Wschodu z wyjątkiem Egiptu oraz
plemion Wyżyny Irańskiej. Imię "Cyrus"
jest łacińską wersją greckiego Kyros i
elamickiego Kurusz lub Kurasz.] – Kurus,
v. II. (Nagy) Kürosz (óperzsául Kūruš, ku-ruša, normalizált alakja Kuruš perzsául: ‫شوروک‬
,‫ب زرگ‬Kurosh-e Bozorg, latinul Cyrus), (i. e.
593/576 – i. e. 530) [perzsa király volt, az
Akhaimenida-dinasztia korai tagja, az
Óperzsa Birodalom alapítója. Elődje
Kabúdzsija (I. Kambüszész) volt. Az ansani
perzsa állam uraként meghódította a médeket
és egyesítette birodalmát a másik perzsa
állammal. I. e. 559-től haláláig uralkodott a
Perzsa Birodalom felett. Birodalma folyton
növekedett,
végül
magába
foglalta
Délnyugat-Ázsia és Közép-Ázsia jórészét,
nyugaton Egyiptom határaitól és a
Hellészpontosztól keleten az Indus folyóig
terjedt, és ezzel addig sohasem látott méretű
állam jött létre.]
Święty
972
Cyryl,
właśc.
Konstantyn,
cs.
Rawnoapostolnyj Kiriłł, uczitiel Słowienskij
(ur. ok. 827, zm. 14 lutego 869) i Święty
Metody,
właśc.
Michał,
cs.
Rawnoapostolnyj
Miefodij,
uczitiel
Słowienskij (ur. ok. 815, zm. 6 kwietnia
885), Bracia Sołuńscy, misjonarze.
[Prowadzili
w
IX
wieku
misje
chrystianizacyjne, m.in. na ziemiach
zamieszkanych przez Słowian. Twórcy
rytu słowiańskiego, święci Kościoła
katolickiego i prawosławnego nazywani
apostołami Słowian (gr. Άγιοι Κύριλλος
και Μεθόδιος ιεραπόστολοι των Σλάβων) i
apostołami Bułgarii.] – Szent Cirill
(Thesszalonika, 827 – Róma, 869. február
14.) [bizánci filozófus, hittérítő, nyelvtudós,
a szláv írás megalkotója, Európa társvédőszentje, Szent Metód testvére.] és Szent
Metód (névváltozatok: Method, Methodiosz,
Methodius,
Metodij,
Mefogyij)
(Thesszaloniké, 815 körül – Velehrad, 885.
április 6.) [görög szerzetes, hittérítő.
Testvérével Szent Cirillel a glagolita ábécé
és az ószláv templomi nyelv megalkotója.
Mind a Keleti, mind a nyugati Egyháznak
kanonizált szentje. Egyike a legjelentősebb
keleti egyházatyáknak.]
cyrylica [1. alfabet starosłowiański; 2. pismo
alfabetyczne służące do zapisu języków
wschodniosłowiańskich,
większości
południowosłowiańskich i innych. Nazwa
nawiązuje do apostoła Słowian – św.
Cyryla, który wspólnie ze św. Metodym,
prowadząc misję wielkomorawską wśród
Słowian zapisał i wprowadził do liturgii
język słowiański. Do zapisu tego języka
zostały stworzone dwa alfabety – głagolica
i później cyrylica (pismo uproszczone na
bazie dużego alfabetu greckiego –
majuskuły oraz głagolicy, z której zostały
przeniesione niektóre litery)] – cirill írás,
cirillika; egyes szláv nyelveknek Ciril és
Methód
püspökök,
ill.
tanítványaik
szerkesztette, a görög ábécén alapuló írása
Cysarok
[Austriak]
– [Słowniczek języka
śląskiego] császári; osztrák ffi
Cysarzoki
[mieszkańcy byłego zaboru
austriackiego] – [Słowniczek języka
śląskiego] osztrák
cysta [1. zob. torbiel; 2. otoczka wytwarzana
przez
niektóre
niższe
organizmy,
pozwalająca im zachować zdolność do
życia przy niesprzyjających warunkach
zewnętrznych] – (lat.) cysta, cista; [(lat.)
ciszta: henger alakú vödör, erőd domborított
bronzlemezekkel (Kr. e. VII-V. sz.)]; tömlő,
hólyag [1. folyékony vagy szilárd anyagot
tartalmazó önálló fallal rendelkező üreg
(hólyag, tömlő) a szervezetben; 2. a
-
Wersja 01 01 2017.
szervezetben
keletkező
körülhatárolt
folyadékkal v. pépes anyaggal telt üreg
(torbiel); 3. folyékony v. félig szilárd
anyagot tartalmazó kóros üreg az emberi
testben]
cysterna
[duży,
podłużny
zbiornik
do
przechowywania lub przewozu cieczy albo
gazów; też: pojazd z takim zbiornikiem] –
(lat.)
ciszterna,
víztartály
esővíz
összegyűjtésére, tartály, víztartó, víztároló,
vízgyűjtő, vízgyűjtő medence; (műszaki)
henger alakú fekvő tartály, (vasúti, közúti)
tartálykocsi
cysterna samochowa – tartálykocsi; ciszterna
cysters [1. członek zakonu cysterskiego; 2.
członek zakonu opartego na obostrzonej
regule benedyktyńskiej] – (lat.) cisztercita;
egy
oktatással
foglalkozó
katolikus
szerzetesrend tagja
cystersi (łac. Cistercenses, pełna łacińska nazwa
Ordo Cisterciensis, skrót OCist.) [1. zakon
katolicki wywodzący się z benedyktynów i
posługujący się regułą benedyktyńską,
założony w 1098 r. przez Roberta z
Molesme, pierwszego opata z Cîteaux(z
łac. Cistericium) (obecnie Saint-Nicolaslès-Cîteaux) we Francji. Nazwa zakonu
pochodzi od łacińskiej nazwy tego właśnie
miejsca (Cistertium - to określenie z kolei
pochodzi od sformułowania cis tertium
lapidem - "przy trzecim kamieniu
(milowym)"). Pierwsze klasztory powstały
w La Ferté (1113), Pontigny (1114),
Clairvaux (1115) i Morimond (1115). 2.
wsławiona
gałąź
zakonu
benedyktyńskiego, tak nazwani od
pierwszego swojego klasztoru, założonego
w końcu XI wieku w Cisteaux (Cistertium)
pod Dijon, sprowadzeni zostali do Polski
przez Janika, czyli Janisława, biskupa
wrocławskiego, który około roku 1140
wybudował im kościół i klasztor w
dziedzicznej
wsi
swojej
Brzeźnicy
(późniejszy Jędrzejów) w dyecezyi
krakowskiej. Sława zakonu zjednała mu
wielu dobroczyńców. Prawie wszystkie
fundacje w Koronie i Prusiech pochodzą z
wieku XII i XIII.] – ciszterciták, ciszterciek;
a bencés reformmozgalmakból származó,
hazánkban főleg oktatással, neveléssel
foglalkozó rk. szerzetesrend, Szt. Bendek
rendjének egyik ága; Szt. Róbert alapította
1098-ban Citeauxban; rendi öltözetük színe
fehér, fekete skapuláréval (magyarországra
III. Béla hozta be őket 1142-ben; a zirci
apátságot Imre király alapította)
cysterski, -a, -ie – (lat.) ciszterci-, cisztercita[ciszterci: a bencés reformmozgalmakból
származó, hazánkban főleg oktatással,
neveléssel foglalkozó rk. szerzetesrend]
973
Cystoflagelata – (lat.) Cystoflagellata; ostoros
azalék állatkák
cystoflegia
–
(gör.+lat.)
cisztaflégia;
húgyhólyagbénulás
cystoskopia
a.
wziernikowanie
pęcherza
moczowego [Cystoskopia to badanie
polegające na wzrokowej ocenie błony
śluzowej wyścielającej pęcherz moczowy
za
pomocą
wziernika
zwanego
cystoskopem. Wziernikowanie pęcherza
moczowego pomocne jest w diagnostyce
chorób dróg moczowych.] – cisztoszkópia
(cystoscopia) [húgyhólyagtükrözés]
cyt! [wykrzyknik wzywający do zachowania
ciszy] – csitt! pszt!
cytacja [1. daw.; zob. cytat; 2. daw. wezwanie do
stawienia się przed władzą] – idézés
cytadela [dawna twierdza panująca nad
miastem, wewnątrz której znajdowały się
koszary i budynki mieszkalne] – (ol.)
citadella, fellegvár [a város legjobban
megerősített helye, gyakran a város
védőövétől függetlenített, önmagában is
védekezésre alkalmas erőd (Gellérthegy)]
cytafereza [technika pobierania od dawców
elementów komórkowych krwi krążącej w
celu uzyskania, np. koncentratów krwinek
białych (leukafereza) lub płytek krwi
(trombofereza).] – citaferézis [Citaferezis
során a vérben túlzott számban előforduló
vérsejteket távolítják el, példa erre a
policitémia (túlzott vörösvértest képzés),
bizonyos leukémia fajták (túlzott fehérvérsejt
képzés)
és
trombocitémia
(túlzott
vérlemezke képzés).]
cytat, cytata [słowa przytoczone dosłownie z
jakiegoś tekstu pisanego lub z czyjejś
wypowiedzi ustnej] – (lat.) citatum; idézet;
idézés
cytat kilkuwyrazowy – néhány v. többszavas
idézet
cyto- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
komórką zwierzęcą lub roślinną] – (gör.)
sejtcytogenetyka [dział genetyki zajmujący się
badaniem chromosomów. Cytogenetyka
koncentruje się zarówno na kształcie jak i
liczbie chromosomów, jak również na ich
dziedziczeniu.
W
ostatnich
latach
rozwinęła się cytogenetyka molekularna,
umożliwiająca
badanie
materiału
genetycznego w stadium interfazy, bez
uformowanych
chromosomów.]
–
citogenetika; (biol) a genetika és a citológia
(sejttan) módszereivel genetikai problémákat
vizsgáló tudomány; az öröklődés sejttani
alapjait, a kromoszómák tulajdonságait
kutató tudományág
-
Wersja 01 01 2017.
Cytokiny [te są cząsteczkami białkowymi
wpływającymi na wzrost, proliferację i
pobudzenie komórek biorących udział w
odpowiedzi odpornościowej oraz komórek
hemopoetycznych.
Cytokiny
mogą
wybiórczo
pobudzać
odpowiedź
komórkową lub humoralną, co w
połączeniu z ich ilością (ponad 100
opisanych cytokin i wciąż odkrywane
nowe) powoduje, że powstaje niezwykle
skuteczny,
ale
także
bardzo
skomplikowany i czuły system powiązań
pomiędzy
komórkami
układu
odpornościowego, tzw. sieć cytokin.
Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że
cytokiny wpływają nie tylko na leukocyty,
ale także na inne komórki organizmu,
stymulując
powstawanie
gorączki,
regulując morfogenezę komórek i tkanek,
czy też biorąc udział w procesach
patologicznych działając cytotoksycznie.
Dodatkowo należy wziąć pod uwagę
oddziaływania pomiędzy cytokinami. Te i
inne fakty nakazują spojrzeć na cytokiny
nie tylko jako na białka działające
lokalnie, ale także jako na grupę
cząsteczek o kluczowym znaczeniu dla
funkcjonowania organizmu.] – Citokin
(görög cito-, azaz „sejt” és -kinosz, azaz
„mozgás”), citokinek; (biol) a növekedési
faktorok egyik csoportja (eritropoietin,
interleukinek, interferonok, növekedési
hormon stb.). [Hagyományosan a citokin
szót
az
immunmoduláló
anyagokra
használják (interleukinek, interferonok, stb.).
A citokinek a jelzőmolekulák egy fajtája,
amely a sejtkommunikációban játszik
alapvető szerepet. Az immunválasz során
többek közt ennek szabályozásában és az
információközvetítésben van fontos szerepe
a citokineknek. A citokinek proteinek,
peptidek vagy glükoproteinek. A citokin név
polipeptid regulátorok nagy és vegyes
családját takarja, amelyet a szervezetben
különböző embriológiai eredetű sejtek
termelnek (nem csak az immunrendszer
sejtjei).]
cytologia [1. nauka o budowie i czynnościach
komórek roślinnych i zwierzęcych;
2. diagnostyczne badanie mikroskopowe
komórek pobranych ze śluzówki pochwy,
dróg oddechowych itp.] – (gör.) citológia
(cytologia), sejttan; szövettan; a sejtek
működésével,
szerkezetével
foglalkozó
tudományág
cytologiczny, -a, -e – citológiai, sejttani
cytoplazma [zawartość komórki zwierzęcej lub
roślinnej,
z
wyjątkiem
jądra
komórkowego] – (gör.) citoplazma; az élő
sejtek alapanyaga; a sejt élő állományának
974
neve; protolazma; a sejtnek a sejtmag és a
sejtet kívülről burkoló sejthártya közötti
része
cytoplazmatyczny, -a, -e – (gör.) citoplazmacystoskop, cytoskop [wziernik, który służy do
przeprowadzenia
badania
zwanego
cystoskopią,
polegającego
na
bezpośrednim wprowadzeniu wziernika
przez cewkę moczową do pęcherza
moczowego]
–
(gör.)
cisztoszkóp;
húgycsővizsgáló eszköz; hugyhólyagtükör
[Olyan sebészeti vizsgáló eszköz, mellyel a
hugyhólyag belsejét megvilágítás mellett
megvizsgálhatjuk. Hengeralaku 8-10 cm.
átmérőjü, mintegy 25 cm. hosszu fémcső,
melynek belseje feketített s melybe külső
végén alkalmas módon fényt vetünk be, hogy
a hólyagban levő végén a hólyag belső
felszinét
megszemlélhessük
s
annak
esetleges betegségeit (daganatok, idegen
testeket, fekélyeket stb.) felismerhessük.
Ujabban belső végébe apró villamos
izzólámpácska van beforrasztva, mely a
tükör külső végén levő áramvezetők zárása
által világít, s így a megtekintést
tökéletesebbé teszi.]
cystoskopia [badanie pęcherza moczowego za
pomocą cystoskopu] – húgyhólyagtükrözés
(cisztoszkópia)
cytostatyczny, -a, -e – citosztatikus (cytostaticus),
sejtosztódást gátló; ; a rák gyógyítására is
használható, rákellenes (anyag, orvosság)
[lek cytostatyczny: citosztatikus orvosság]
cytować (cytuje) [1. przytaczać w dosłownym
brzmieniu słowa zaczerpnięte z jakiegoś
tekstu lub z czyjejś wypowiedzi ustnej;
2. wymieniać, wyliczać] – (lat.) citálni;
idézni (szöveget, vkit vhová)
cytowanie – idézés
cytra [(z gr. kitara) - ludowy strunowy
instrument muzyczny, szarpany o płaskim
pudle rezonansowym] – kithara; (ógörög
κίθαρα) pengetős hangszer, az ókori görög
lírák családjának tagja
cytra [strunowy instrument muzyczny szarpany]
– (húros hangszer) (gör.) citera; (zene) lapos
hangszekrényű, fából készült népi, pengetős
hangszer; öt fő és változó számú mellékhúrja
van; ősrégi húros hangszer (31-43 húrral);
pengetése ujjal v. pengető gyűrű segítségével
történik
cytra klawiaturowa – billentyűs citera,
akkordcitera
cytrus [drzewo lub krzew o soczystych owocach,
uprawiane w ciepłym klimacie; też: owoc
tego drzewa lub krzewu] – citrus, citrusfa
(citrom, narancs, grapefruit)
cytrusowy, -a, -e – citrus-
-
Wersja 01 01 2017.
cytryn [odmiana kwarcu, kamień półszlachetny
o barwie cytrynowej] – citrin; kvarcféle
ásvány, sárga színű, harmadrendű drágakő
cytryna [drzewo o jasnożółtych owocach
mających kwaśny, soczysty miąższ,
uprawiane
w
krajach
śródziemnomorskich; też: owoc tego
drzewa] – citrom [a citromfa gyümölcse,
nedvdús, savanyú ízű, héja olajtartalmú];
citromfa, szubtrópikus növény
Cytryna bergamudzka (citrus bergamia) Bergamott (narancs), Bergamott (Citrus
bergamia)
Cytryna zwyczajna Citrus limon (L.) Burm.,
nazywana też cytryną właściwą lub po
prostu cytryną [gatunek roślin z rodziny
rutowatych (Rutaceae Juss.). Pochodzi z
południowowschodnich
Chin,
lecz
współcześnie nie występuje tam ani w
stanie dzikim, ani nie jest tam hodowana.
Prawdopodobnie powstała w wyniku
skrzyżowania limy (Citrus aurantifolia
syn. C. latifolia) z cytronem (Citrus
medica). Do Europy trafiła podczas
Średniowiecza (starożytni Rzymianie znali
i uprawiali tylko cytrony Citrus medica).]
– citrom (Citrus × medica L.) [déligyümölcs
és egyben fűszer is. Népies nevei: lémonya,
citronyád és citrony.]
cytrynek (Listkowiec cytrynek) – citromlepke
Cytryniec
chiński
(Schisandra
chinensis)
(Schisandra chinensis (Turcz.) Baill.)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
cytryńcowatych. W stanie naturalnym
występuje w górskich lasach i dolinach
rzek Dalekiego Wschodu. Głównie w Rosji
i Chinach.] – kínai kúszómagnólia
(Schisandra chinensis) [az Austrobaileyales
rendbe tartozó növényfaj]
975
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis)
(Schisandra chinensis (Turcz.) Baill.)
cytrynowiec – citromfa
cytrynowo – citromosan
cytrynowy, -a, -e [1. mający związek z cytryną;
2. jasnożółty] – citrom-, citromos
cytrynówka – citrompálinka
cytryny – citrom (termés)
cytrzysta, cytrzystka – citerás, citerajátékos (ffi,
nő)
cytwar [1. zob. rupnik; 2. wysuszone kwiatostany
rupnika stosowane jako lek przeciw
pasożytom jelitowym] – kurkuma-gyökér
cywil [o kimś, kto nie jest wojskowym] – (lat.)
civil, polgári személy (szemben a katonával)
cywilista – magánjogász
cywilistyka [dział prawa zajmujący się prawem
cywilnym] – magánjog, polgári jog
cywilizacja [1. stan rozwoju społeczeństwa w
danym
okresie
historycznym,
uwarunkowany stopniem opanowania
przyrody przez człowieka; 2. ogół dóbr
materialnych, środków i umiejętności
osiągnięty przez określone społeczeństwo
w danej epoce historycznej] – (lat.)
civilizáció, művelődés, műveltség, művelés,
kiművelés, polgárosultság, polgárosodás
cywilizacja łacińska [cywilizacja oparta na
starożytnej kulturze rzymskiej] – latin v.
római civilizáció
Cywilizacja Majów [rozwinięta cywilizacja
rolnicza i miejska, stworzona w czasach
prekolumbijskich
na
obszarach
Mezoameryki przez ludy z grupy
językowej Majów] – maja civilizáció [egy
Közép-Amerikában élt prehispán civilizáció,
amely főleg a kifejlett írásmódjáról,
művészetéről, monumentális építészetéről,
valamint a matematikai és asztronómiai
ismereteiről híres. A legjelentősebb ősi
amerikai civilizáció volt.]
cywilizacja
medialna
[termin,
którym
medioznawcy
określają
obecną
cywilizację, opartą na społeczeństwie
-
Wersja 01 01 2017.
informacyjnym
i
wszechobecności
mediów. Cywilizacja ta zakłada zmianę
pojmowania przestrzeni i czasu.] –
médiacivilizáció
cywilizacyjny,
-a,
-e [przymiotnik od:
cywilizacja] – civilizációs
cywilizator – (lat.) civilizátor; a műveltség
terjesztője, meghonosítója
cywilizować [szerzyć, wprowadzać cywilizację] –
(lat.) civilizálni, kiművelni, műveltté tenni; a
civilizáció szinvonalára emelni; a civilizációt
terjeszteni
cywilizować się [stawać się cywilizowanym] –
civilizálódni, művelődni,
kiművelődni,
kifinomulni; a fejlettebb civilizáció fokára
jutni
cywilizowanie się – polgárosodás
cywilizowany, -a, -e [1. korzystający z osiągnięć
cywilizacji, zwłaszcza w zakresie techniki i
prawa; 2. postępujący zgodnie z prawem i
etyką] – civilizált; művelt, kifinomodott
cywilizowane warunki – civilizált körülmények
cywilizowany
społeczeństwo
–
civilizált
társadalom
cywilny, -a, -e [1. niemający związku z
wojskiem; 2. odnoszący się do strony
prawnej
stosunków
osobistych,
rodzinnych i majątkowych obywateli] –
civil- (nem katonai), polgári, állampolgári;
világi, magán-, családi (po cywilnemu:
magánszemélyként, magánszemély módjára)
Cywilna lista [oznacza wydatki państwowe,
przeznaczone na utrzymanie monarchy,
jego rodziny i dworu.] – (dawno) az
uralkodó,
családjának
és
udvarának
fenntartására szánt állami kiadások
Cywilna Służba Narodu [(SCN) – konspiracyjna
organizacja cywilna obozu narodowego na
ziemiach polskich podczas okupacji
niemieckiej] – Nemzet Polgári Szolgálata
cywilne służby bezpieczeństwa narodowego –
polgári nemzetbiztonsági szolgálat
cyzelacja – (fr.) cizellálás, vésés, csiszolás;
ötvösművészetben a nemesfém felületének
vésővel történő művészi díszítése
cyzeler [człowiek rzeźbiący w metalu; cyzelator]
– cizelőr, cizelláló művész
cyzelerstwo – csiszoló-, véső-, ötvösmesterség
cyzelować [1. drobiazgowo, perfekcyjnie coś
wykańczać, opracowywać; 2. gładzić i
wykańczać metalowe odlewy rzeźb i
wyrobów rzemiosła artystycznego oraz
kute wyroby złotnicze] – (fr.) cizellálni;
finoman megmunkálni, finoman kivésni;
csiszolni, csiszolgatni; fémöntvény, dísztárgy
felületét hideg állapotban kézi szerszámmal
aprólékos gonddal megmunkálni; (átv.)
csiszoni (pl. stílust)
cyzelowanie [Po łacinie od słowa caelare zowie
się caclator ten, który ryje, wyrzyna i
dłubie na kruszcach, a zwłaszcza na złocie
i metalu, ozdoby i płaskorzeźby. Stąd
cyzelowaniem zowie się obrabianie metali
za pomocą ostrych narzędzi (rylców,
pilników, dłutek), w celu ostatecznego
wykończenia przedmiotów odlanych lub
wykutych, wygładzenia ich i nadania
wyrazistszych form ozdobom.] – (lat.)
cizellálás, csiszolás, vésés
-
Wersja 01 01 2017.
cyzjojan, cisiojanus, wierszowany kalendarz [1.
łac., układany aż do XVIII w. dla kleru i
żaków dla łatwiejszego zapamiętania
ważniejszych świąt; każdy dwuwiersz
wyliczał w skrótach a. incipitach święta a.
imiona świętych odnoszące się do jednego
miesiąca. ze skrótów łac.; cisio circumcisio Domini 'obrzezanie Pańskie' i
janus - januarius 'styczeń'.; 2. dawny
wierszowany kalendarz łaciński] – régi
latin verses kalendárium
976
-
Wersja 01 01 2017.
Cz
977
cz [1. połączenie liter oznaczające spółgłoskę cz;
2. jęz.
spółgłoska
przedniojęzykowodziąsłowa, bezdźwięczna, twarda] – cs
(cze) (hang és jele)
czaban [1. daw. pasterz owiec lub wołów; 2. daw.
duży wół lub baran] – juhász, csobán;
podoliai ökör, nagy bárány
Czad, Republika Czadu (fr. République du
Tchad, arab. ‫[ داشت ةّي وهاج‬Jumhuriyat
Tashad]) [państwo w środkowej Afryce.
Graniczy od północy z Libią, od wschodu
z Sudanem, od południa z Republiką
Środkowoafrykańską, od południowego
zachodu z Kamerunem i Nigerią, a od
zachodu z Nigrem. Nazwa państwa
pochodzi od jeziora Czad.] – Csád; Csád
Köztársaság [(francia: Tchad, arab: ‫ت شاد‬
Tshād) [egy közép-afrikai ország]
czad [1. tlenek węgla; 2. woń spalenizny; swąd;
3. potocznie: uczucie radości, euforii lub
ekscytacji; również określenie doskonałej
rozrywki] – széngáz, szénmonoxid; füst
czadnica [piec do wytwarzania gazu palnego] –
koromgyűjtő
czador; czadra (perski: ‫[ )رداچ‬1. ubranie kobiet
muzułmańskich osłaniające całą postać; 2.
ubranie kobiet muzułmańskich; 3. to
zewnętrzny strój, noszony przez kobiety;
jest to jedna z form przestrzegania
hidżabu, czyli muzułmańskich zasad
ubierania się, wywiedzionych z Koranu.
Jest to tradycyjny strój noszony przez
kobiety w Iranie.] – csador (perzsa ‫– رداچ‬
čâdor, magyarosan csádor) [egy külső
ruhanemű, amit főleg az iráni muzulmán nők
hordanak, mellyel be tudják tartani az iszlám
hidzsáb öltözködésre vonatkozó törvényét]
czadzić – széngázt fejleszteni; kormozni
czadzieć – bekormozódni
czaić się [1. czekać na kogoś lub na coś w
ukryciu, z zamiarem napaści; 2. o czymś
niebezpiecznym:
zbliżać
się
niepostrzeżenie, kryć się gdzieś] – lesni,
lesben
állni,
lesekedni,
leskelődni;
settenkedni
czaić się na ofiarę – áldozatra lesni
czaj (po turecku: potok, rzeka) – (török) csáj;
patak, folyóvíz
czaj (ćaj, chai) (ros. чай ) [1. bardzo mocna
herbata;
2.
w
wielu
południowoazjatyckich
językach
jest
terminem oznaczającym herbatę. Słowo to
pochodzi od chińskiego chá - herbata.
Występuje
również
we
wschodnioafrykańskim języku swahili,
gdzie dotarło razem z hinduskimi
kupcami.] – tea
czajenie – leselkedés, settenkedés
czajka [I ptak z czubem na głowie, o czarnobiałym upierzeniu; II dawna łódź
kozacka] – 1. bíbic; 2. sajka, csajka,
nagyobb evezős csónak
Czajka (Vanellus vanellus) [średni ptak
wędrowny z rodziny siewkowatych,
zamieszkujący niemal całą Europę i
umiarkowaną strefę Azji aż po Pacyfik.] –
bíbic, régi népi nevein libuc, kibic, klíbicz
(Vanellus
vanellus)
[a
lilealakúak
(Charadriiiformes) rendjébe, ezen belül a
lilefélék (Charadriidae) családjába tartozó
faj.]
czajki zakwiliły – a kibicek sivítottak
czajniczek – kis csónak
czajnik [zakryte naczynie z dziobkiem do
gotowania wody] – teafőző edény,
tesákanna, vízforraló, sípolókanna
czajnik bezprzewodowy – vízforraló, sípolókanna
czajnik do herbaty – teáskanna
czako [1. sztywna czapka w kształcie ściętego
stożka, noszona dawniej przez niektóre
formacje wojskowe; wyraz wzięty z
francuskiego chakot, oznaczał wojskowy
ubiór głowy; od r. 1815 zwany tak był
również giwer lub kiwer czyli kaszkiet. 2.
wysoka
sztywna
czapka,
zwykle
wojskowa, używana od wieku XVIII do
XX,
a
w
niektórych
oddziałach
reprezentacyjnych aż do dziś. Ma wysoką
cylindryczną główkę, czasem lekko
rozszerzana ku górze z płaskim denkiem i
stosunkowo wąskim daszkiem. Wykonana
z sukna i ze skóry. Czako było
pierwowzorem francuskiego kepi.] –
csákó; magas tetejű, ellenzős katonai föveg
978
czako papierowe – papírcsákó
czako górnicze [rodzaj reprezentacyjnej czapki
górniczej. Posiada ona cylindryczną
główkę, prostą i nierozszerzaną, nie
posiada daszka. Czako wyrabia się z
tektury i obciąga czarną krepą. Na
przedzie widnieje obrazek perlika i
żelazka (młota i kilofa) - narzędzi
górniczych. Po lewej stronie mocuje się do
czaka pióropusz z piór koguta. W
zależności od zajmowanego stanowiska
może mieć on rożne kolory.] – bányász
csákó
czamara [1. dawne męskie ubranie wierzchnie;
2. długie okrycie wierzchnie podszyte
futrem, noszone w Polsce w XVI w. przez
prałatów i kanoników; 3. Czamara,
czamarka, z perskiego dżame, czame,
suknia perska zwierzchnia z guzikami do
zapinania
aż
pod
szyję,
w
przypadkowaniu
języka
perskiego
dżamera, czamera. 4. męskie okrycie
wierzchnie wywodzące się z Węgier. Nieco
w kroju przypominało kontusz. Na
długość sięgało do bioder albo do połowy
-
Wersja 01 01 2017.
ud. Czamara miała długie, wąskie rękawy
oraz wysoki kołnierz. Ozdabiano ją
szamerunkami i ozdobnymi guzami a dla
ocieplenia podbijano futrem. Używana w
XIX wieku. 5. suknia perska, a potem i
polska, wierzchnia, długa do ziemi, z
rękawami. Dla ocieplenia podszywano ją
futrem z rysia, popielicy, a nawet skórką z
zająca. 6. staropolski strój, węgierka; 7.
suknia męska zapinana pod szyję na
drobne guziczki, szamerowana; 8. męskie
okrycie za zjawą; 9. dawny ubiór
wierzchni, szamerowany; 10. dawny
szamerowany ubiór męski;węgierka] –
(dawno) mente [prémes, bélelt, zsinóros, régi
magyaros rövid felső kabát], lengyel ködmön
czamarka [zdrobniały wyraz od czamary, a więc
wierzchnia
suknia
persko-polska,
zapinana pod szyją. Miała wiele ozdób
szmuklerskich i obszyć sznurkami na
piersiach i na stanie. Ponieważ była w
wielkiej modzie za Stanisława Augusta,
zwłaszcza w okresie Sejmu Czteroletniego,
więc nie wyobrażamy sobie ówczesnego
patrioty inaczej jak w konfederatce, z
wąsami i czarnej czamarce. Węgrzy
używali
czamarek
jeszcze
obficiej
wyszywanych,
zwanych
u
nas
węgierkami.] – kis mente, mentécske,
ködmönke
czambuł [1. dawny zbrojny oddział tatarski; 2.
Czambuł, czamboł, najazd, napad. Uczony
nasz orjentalista, Antoni Muchliński,
objaśnia, że po tatarsku czapu, czapuł
znaczy najazd gwałtowny i krótki, zagon t.
j., jak określa Czartoryski: wpaść,
porwać, uciec. Wyraz czapuł pochodzi od
słowa czapmak, które znaczy: biedz,
cwałować,
a
przenośnie:
napadać,
zapuszczać
zagony.
Stąd
mamy
wyrażenia: w czambuł konia puścić, czyli
w cwał, iść w czambuł czyli hurmem.
Muchliński przypuszcza, że i wyraz cwał,
czwał pochodzi z tatarskiego czapuł, bo
nawet w niektórych narzeczach tatarskich
głoska p zamienia się na w i wymawia się
czawuł zamiast czapuł, w znaczeniu jazdy
najszybszej.] – (dawno) tatárosztag; (átv.)
tömeg, csapat, csomó
czanka, czanki [daw. drążek metalowy u
munsztuka końskiego; 2. części boczne
munsztuka, do których przypinane są
cugle] – (dawno) zabla; a kantáron oldalt
lévő fém rész
979
czapa [1. zgr. od czapka; 2. pot. kara śmierci] –
nagy sapka; süveg; (átv.) halálbüntetés
czapeczka – sapkácska, kis sapka
czapeczka dziecięca [nakrycie głowy dla
niemowląt i maluchów, produkowane
głównie z dzianiny] – babasapka
[Csecsemők fejére való kötött sapka.]
Czapetka kuminowa (Syzygium cumini) [gatunek
drzewa z rodziny mirtowatych.] –
Dzsambu (fa) (Syzygium cumini L.)
czapka [1. nakrycie głowy bez ronda, często z
daszkiem; 2. szyte lub dziane nakrycie
głowy; 3. (hist.) Karłowicz w swoim
„Słowniku wyrazów obcego a mniej
jasnego pochodzenia” wywodzi od wyrazu
średniowieczno-łacińskiego cappa, capa
wiele wyrazów w języku polskim jak:
czapka, czapa, czepiec, kapa, kapka,
kapuza, kapica, kapiszon, kabat, kapota,
kapelusz, kaplica, kapelan, kapłan i
kapela.
Czapka
od
czasów
najdawniejszych bywała futrzana, u
uboższych z domowych baranów, u
możniejszych: lisia, rysia, niedźwiedzia
lub bobrowa. Później zaczęto robić
przykrycia głowy z wełny i sierści
zwierząt, t. j. z filcu i sukna, zostawiając
boki futrzane lub nadając filcowi kształt
kapelusza. Kapelusz jednak nie był
przykryciem
starożytnem,
bo
gdy
pierwotna Lechja była leśna i cienista, nie
-
Wersja 01 01 2017.
było koniecznej potrzeby zasłaniania
twarzy przed słońcem. 3. nakrycie głowy,
zwykle miękkie, bez ronda. Może posiadać
twarde wstawki takie jak denko lub
daszek. Od kapelusza rożni się przede
wszystkim brakiem ronda. Jej zadaniem
jest ochrona głowy przed zimnem,
śniegiem, deszczem lub nadmiernym
promieniowaniem słonecznym. W Polsce,
w przeciwieństwie do Zachodniej Europy,
przez długi czas czapka była atrybutem
szlachty, zaś kapelusze nosili chłopi.
Produkuje się je praktycznie ze
wszystkich materiałów – filcu, skóry,
tkaniny, wełny itd.] – sapka [varrot vagy
egybekötött
puha
fejfedő];
(wojsko)
ulánusföveg
czapka baranowa – báránybős sapka
czapka barankowa – süveg
czapka bobrowa – hódprémsapka
czapka dziewiarska – kötött sapka
czapka frygijska [1. zob. frygijka, czapka
jakobińska; 2. nakrycie głowy wytwarzane
z wełny lub filcu, miała kształt stożka,
który opadał do przodu. Znana już w
starożytności,
wyzwolony
niewolnik
rzymski otrzymywał taką czapkę (zwaną
tam pileusem) jako symbol wolności.
Ponownie
powróciła
do
łask
w
średniowieczu, gdy jednemu z hełmów
nadano
jej
kształt.
Największą
popularność uzyskała podczas rewolucji
francuskiej w 1789 roku. Noszona przez
sankiulotów stała się symbolem rewolucji i
Francji.] – frígiai sapka; vörös színű sapka,
a fracia forradalomban a sansculot-ok
viselete
(a francia parasztott Jacques
sapkája, tévesen azonosították Frígia ókori
kisázsiai ország lakóinak viseletével)
czapka futrzana – kucsma [prémből készült,
karimátlan fejfedő], prémsapka, szőrmesapka
czapka golfowa [miękka, płaska czapka
z daszkiem, w której główka czapki i tył są
zszyte razem, połączone szwami na
przedniej części i skroniach. Najczęściej
wykonywana z wełnianej tkaniny.] golfsapka [Puha, lapos kúp alakú, ellenzős
sapka, az egyes körcikk alakú részeket elöl
és a halántékon elhelyezett varratok
kapcsolják
össze.
Leginkább
gyapjúszövetből készítik.]
-
Wersja 01 01 2017.
Czapla biała (Ardea alba) [gatunek dużego
ptaka, z rzędu Pełnopłetwych, rodziny
Czaplowatych, zamieszkującego wszystkie
kontynenty, poza Australią i Antarktydą]
– nemes kócsag; nagy kócsag (Egretta alba;
más néven Ardea alba vagy Casmerodius
albus) [a gólyaalakúak (Ciconiiformes)
rendjébe, ezen belül a gémfélék (Ardeidae)
családjába tartozó gázlómadár. A hófehér
gémfélék legnagyobb képviselője. Régies
neve
nemes
kócsag.
A
magyar
természetvédelem címermadara.]
980
czapka karakułowa – karakül báránybőrsapka
czapka karmazynowa – karmazsinsapka
czapka kominiarka – ellenzős-sálas sapka
czapka marynarska – tengerész sapka;
matrózsapka
czapka na bakier – (betyárosan) félrecsapott sapka
czapka narciarska, czapka narciarka – sísapka
czapka pilotka – pilótasapka
czapka płócienna – vászonsapka
czapka Szwejka – Svejk-sapka (első világháborús
bakaspka)
czapka ułańska – ulánus sapka
czapka wojskowa – katonasapka
czapka z daszkiem – ellenzős sapka
czapka z dzianiny – kötött sapka
czapka z nausznikami – fülvédős sapka
czapka z pomponem – pomponos sapka
czapka z siwym barankiem – szürke
bárányprémes sapka
czapką papką i solą ludzie ludzi niewolą [sapkával, szájjal (pempővel) és sóval rabbá
teszi ember az embert] udvariassággal,
vendégszeretettel szerez az ember barátokat
czapki – sapkák
czapkować [zdejmować przed kimś czapkę,
kłaniać się w sposób czołobitny] –
hajbókolni, alázatoskodni
czapkowanie – hajlongás, megalázkodás
czapla [duży ptak wodny i błotny] – (ptak)
kócsag, gém; (átv.) nyakigláb, gémlábú
ember
Czapla siwa (Ardea cinerea) [jasnopopielata
czapla z czarnymi lotkami] – szürke gém
(Ardea
cinerea)
[a
gólyaalakúak
(Ciconiiformes) rendjébe, ezen belül a
gémfélék (Ardeidae) családjába tartozó
nagyméretű gázlómadár. Népies nevei: kék
gém, daru gém, fosógém, vasgém.]
 Ardea cinerea cinerea [Eurazja od Wysp
Brytyjskich przez Norwegię i Finlandię po
Sachalin, Mandżurię oraz Indie i Cejlon,
oraz wyspowo Afryka poza Saharą, a także
Aldabra i Komory. Północne populacje
wędrowne, przeloty w marcu-kwietniu i
sierpniu-wrześniu. W Polsce ptaki na
zachodzie kraju osiadłe. Podczas łagodnych
zim więcej osobników pozostaje w kraju,
nad
dużymi
zbiornikami
wodnymi.
Sporadycznie zalatuje na Grenlandię,
Svalbard,
Antyle
i
do
Ameryki
Południowej.] Ardea cinerea cinerea
(Linnaeus, 1758) – Európa, Afrika, NyugatÁzsia
 Ardea cinerea jouyi [Daleki Wschód i Azja
Południowo-Wschodnia] - Ardea cinerea
jouyi (Clark, 1907) – Kelet-Ázsia
 Ardea
cinerea
monicae
(wybrzeże
Mauretanii) - Ardea cinerea monicae (Jouanin
& Roux, 1963) – a Banc d'Arguin sziget
Mauritánia partja mentén
-
Wersja 01 01 2017.
 Ardea cinerea firasa (Madagaskar) - Ardea
złotem należał do przedmiotów modnych.
5. płócienna, filcowa, sukienna lub
niekiedy futrzana podkładka pod siodło
chroniąca grzbiet konia przed obtarciami;
nazywana
też potnikiem.
Dawniej
określano tak również ozdobną tkaninę
nakładaną pod siodło lub na wierzch,
pokrywającą całe zwierzę lub jego zad.] –
lótakaró, díszes lópokróc
cinerea firasa (Hartert, 1917) – Madagaszkár
981
czaplątko – kis gém, gémfióka
czapli – gémczapnictwo – sapkakészítés, süveggyártás
czapniczy,
-a,
-e
–
sapkakészítő,
sapkakészítőmester, süveggyártó
czapnik [rzemieślnik zajmujący się wyrobem
czapek], czapniczka – sapkakészítő,
sapkakészítőmester, süveggyártó (ffi/nő)
czapraga [rodzaj sporego guza z haczykiem
haftki. Czapraga służyła jako jedyne
zapięcie delii z krótkimi rękawami i
umieszczona była na samej jej górze pod
szyją. Nawet jeśli taka delia posiadała
więcej guzów to służyły one jedynie jako
ozdoba i nie zapinano ich. Używana w
Polsce w XVII wieku, choć wzmianki o
stosowaniu czaprag pojawiają się już w
pierwszej połowie wieku XVI.] – nyak
alatti nagy gomb kapoccsal
czar
czaprak [1. przykrycie konia pod siodło;
2. ciepłe okrycie wkładane na grzbiet
konia lub psa; 3. z tureckiego czaprak, w
wieku XVIII Mitug zwany. Czapraki
używane były w wojsku polskiem pod
siodła lub na wierzch kulbaki; w ostatnim
wypadku czapraki były dłuższe, używane
przez lekką jazdę; do tych zaliczają się
czapraki, zwane krojem huzarskim,
mające tylne końce ostro ścięte. W wieku
XIX ciężka jazda, oficerowie piechoty,
pełniący służbę konno i oficerowie
artyleryi pieszej, używali pod siodła
angielskie lub francuskie czapraki małe,
równo ścinane, z kapami na przedzie do
pokrycia olstrów pistoletowych. 4. wyraz
turecki oznaczający pokrycie z sukna,
bławatu lub futra, wkładane na siodło
końskie do jazdy. Ponieważ Polacy
ubierali niegdyś swoje konie tak ładnie jak
siebie, więc piękny czaprak wyszywany
[1. nadzwyczajne zjawisko, zdarzenie
przypisywane według dawnych wierzeń
ludowych działaniu sił nadprzyrodzonych;
też: przejaw działania tych sił; 2. wdzięk,
urok] – báj; varázslat, bűvölet, bűvészkedés,
boszorkányság; álom, varázs, vminek a
szépsége; vonzerő, sárm; igézet, bűbáj
czar prysł – megtört a varázs
czara [1. niskie, szerokie naczynie, używane
zwłaszcza dawniej do picia wina, miodu
itp.; też: zawartość takiego naczynia;
2. główna część kielicha lub pucharu] –
ivókupa, kehely, serleg
czara głosowa [wylotowa część instrumentu
dętego] – a fúvós hangszer nyílása
czara goryczny – a szenvedés pohara v. kelyhe
czarczaf (1. zob. kwef w zn. 1.; 2. zasłona na
twarz dla muzułmańskich kobiet; kwef,
jaszmak; 3. część tradycyjnego ubioru
kobiety muzułmańskiej w kształcie długiej
zasłony zakrywającej głowę razem z
twarzą, z niewielkim otworem na oczy.) –
(török) jasmak; arctakaró, fátyol, mellyel a
török nők az arcukat elfedik; muzulmán
arcfátyol
982
czarci, -ia, -ie, czartowski, -a, -ie – ördögi, sátáni,
pokoli, alávaló, gonosz
czarcia miotła
[1. to patologiczne, gęste
skupienie pędów na gałęziach drzew
niektórych gatunków (sosna, świerk,
jodła, brzoza), powstające wskutek
porażenia
drzew
przez
grzyby
pasożytnicze.- 2. skupienie pędów ze
zniekształconymi liśćmi lub igłami,
powstające wskutek porażenia drzew
przez grzyby pasożytnicze] – összegyűlt
torzhajtások
czarci żleb – ördögszakadék
czarcie łajno – pokolsár; asafoetida, aszatgyanta,
aszandkórógyanta,
pálcakórógyanta,
aszafetida.
Czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis) [1. gatunek
rośliny
należący
do
rodziny
szczeciowatych
(Dipsacaceae).
Jest
jedynym
przedstawicielem
rodzaju
czarcikęs (Succisa).
Posiada
liczne
synonimy.
Występuje
na
Syberii,
Kaukazie, w zachodniej Azji i w Europie.
Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie
poza
tym
obszarem
rodzimego
występowania. W Polsce jest średnio
pospolity.
2.
bylina
z
rodziny
szczeciowatych o krótkim uciętym kłączu.
Łodyga gałęzista do 15-50cm. wysokości.
Główki kwiatowe na długich szypułkach.
Korony niebieskofioletowe. Kwitnie w
lipcu i sierpniu na wilgotnych łąkach i w
zaroślach. Jest licznie odwiedzany przez
pszczoły.] – ördögharaptafű v. réti
ördögharaptafű (Succisa pratensis) [a
loncfélék (Caprifoliaceae) családjába tartozó
növényfaj, gyógynövény. Nevét a népmesék
szerint onnan kapta, hogy az ördög leharapta
mérgében a gyökerét a gyógyító képessége,
Szűz Mária elleni dühe vagy egyéb ördögi ok
miatt.]
czarczaf (tur. czarszaf ‘prześcieradło’ z pers. czarszab ‘zasłona nocna’) [1. zasłona na twarz
dla
muzułmańskich
kobiet;
kwef,
-
Wersja 01 01 2017.
jaszmak; 2. ub., religiozn. część ubioru
kobiety muzułm., zasłona na głowę,
jedynie z otworami na oczy; kwef.] –
muzulmán fátyol
„czarda” – csárda
czarda rybacka – halászcsárda
czardasz [węgierski taniec narodowy; też:
muzyka do tego tańca] – csárdás
czardaszowy, -a, -e – csárdásCzarek, Czarus – a Cézár beceneve
czarka [niewielkie naczynie w kształcie miseczki,
używane do płynów; też: zawartość
takiego naczynia] – (fületlen) csésze
Czarka szkarłatna (Sarcoscypha coccinea (Gray)
Boud.) [gatunek grzybów z rodziny
czarkowatych (Sarcoscyphaceae)] – piros
csészegomba
(Sarcoscypha
coccinea)
[február, de főleg március folyamán található
az avar takarásában]
czarna – fekete, feketekávé
czarna dziura [1. obszar w przestrzeni
kosmicznej wytwarzający bardzo silne
pole
grawitacyjne;
2.
obiekt
astronomiczny, który tak silnie oddziałuje
grawitacyjnie na swoje otoczenie, że nawet
światło nie może uciec z jego powierzchni
(prędkość ucieczki jest większa od
prędkości światła).] – fekete lyuk [olyan
égitest, amelynél a szökési sebesség eléri
vagy meghaladja a fénysebesség értékét.
Létezésüket az általános relativitáselmélet
jósolta meg. Fekete lyuk keletkezik akkor, ha
egy
véges
tömeg
a
gravitációs
összeomlásnak nevezett folyamat során egy
kritikus értéknél kisebb térfogatba tömörül
össze. Ekkor az anyag összehúzódását okozó
983
gravitációs erő minden más anyagi erőnél
nagyobb lesz, s az anyag egyetlen pontba
húzódik össze. Ebben a pontban bizonyos
fizikai mennyiségek (sűrűség, téridőgörbület)
végtelenné
válnak
(lásd:
gravitációs szingularitás). A szingularitást
körülvevő térrészben a gravitáció olyan erős,
hogy onnan sem anyag, sem fény nem
szabadulhat ki. E gömb alakú térrész
határfelülete az eseményhorizont, sugara az
ún.
Schwarzschild-sugár.
Az
eseményhorizonton belülre kerülő anyag
vagy sugárzás belezuhan a szingularitásba.]
czarna giełda [nielegalny rynek walut] –
feketepiac
czarna godzina – nehéz óra
Czarna jagoda, borówka czernica (Vacinium
myrtillus) [jeden z trzech rosnących w
Polsce dziko gatunków borówki. zob.
jagoda w zn. 2.] – fekete áfonya (latinul:
Vaccinium myrtillus) [egy gyümölcstermő
növény; termését és levelét a népi
gyógyászat is felhasználja]
czarna kawa [kawa bez mleka, bez śmietanki] –
feketekávé
czarna krosta – himlőhely, feketehimlőhely;
lépfene
czarna księga – fekete könyv
czarna lista, czarne liste – feketelista
czarna lista (ang. black list) [to lista
niepożądanych rzeczy, osób lub zdarzeń.
Czarne listy są zazwyczaj bardzo duże i
wbudowane bezpośrednio w poszczególne
aplikacje. W wypadku programów
antyspamowych,
na
czarnej
liście
znajdują się adresy IP i e-mail, które
wysyłają duże ilości spamu. Dla
efektywnego działania konieczne jest
regularne aktualizowanie czarnych list
tak,
aby
oprogramowanie
mogło
skutecznie chronić komputer przed
niechcianymi treściami, na przykład
spamem.] – (informatika) black list (fekete
lista)
czarna
magia
[1.
przywoływanie
i
wykorzystywanie złych mocy; 2. rodzaj
praktyk magicznych stosowanych w złych
intencjach lub opartych na wierze w
możliwość odwoływania się do złej części
sił demonicznych (jako, że pierwotnie w
części wierzeń etnicznych np. Greków lub
Słowian,
demony
miały
charakter
ambiwalentny),
pojmowanych
jako
osobowe przeciwieństwa sił dobra i
światła. Istnieje wiele rozbieżności w
pojmowaniu różnicy pomiędzy białą a
czarną magią. Większość współczesnych
magów należących do zachodniego kręgu
kulturowego żadnemu rodzajowi magii
-
Wersja 01 01 2017.
nie przypisuje kolorów, twierdząc, że
magia jest tylko narzędziem, a sposób jej
wykorzystania zależy tylko od woli maga,
czarownika, szamana.] – mágia, fekete
mágia [1. Rontás, amikor valaki fekete
mágiával foglalkozó szakértőtől azt kéri,
hogy egy másik emberrel rossz dolog
történjen. 2. Ördögi erőkkel működő igézés.]
czarna msza [obrzęd satanistyczny będący
parodią katolickiej mszy świętej] – fekete
mise
czarna niewdzięczność – rút hálátlanság
czarna noc – sötét éj; sötét éjszaka, koromsötét éj
czarna obwódka dokoła oczu – fekete karika a
szem körül
czarna polewka [zupa z krwi zwierzęcej] –
feketeleves; állati vérből készült leves
czarna porzeczka – fekete ribizli
czarna potwarz – aljas rágalom
czarna przepaść – tátongó szakadék, sötét
szakadék; feneketlen mélység
czarna reakcja – (pol) fekete reakció
czarna rozpacz – határtalan kétségbeesés
czarna skrzynka [zob. rejestrator danych] –
adatregisztrátor, fekete doboz [az elsősorban
repülőgépeken
használatos
adatrögzítő
berendezés
köztudatban
elterjedt
megnevezése.
Újabban
hajókon
és
vonatokon is alkalmazzák]
czarna sotnia [1. oficjalnie Związek Narodu
(Ludu) Rosyjskiego (ros. Союз русского
народа)
masowa
organizacja
nacjonalistyczna,
monarchistyczna
i
antysemicka działająca w Cesarstwie
Rosyjskim. Nazwa "Czarna sotnia"
początkowo
była
nadawana
przez
liberalną i postępową prasę, później
upowszechniła się. 2. o bojówkach
organizacji monarchistycznych w carskiej
Rosji] – „fekete század”
czarna stopa [łow. ziemia niepokryta śniegiem,
na której nie widać śladów zwierzyny] –
„fekete nyom”; hómentes föld, amelyen nem
látni állatnyomokat
czarna wełna – fekete gyapjú
czarna wdowa (pająk); (Latrodectus hesperus) Fekete Özvegy (pók)
984
czarne (brunet) – (włosy, oczy) fekete
czarne jagody, czarna jagoda –fekete áfonya
czarne, jak smoła – fekete, mint a szurok;
szurokfekete
czarne koszule [o organizacji faszystowskiej
utworzonej przez Mussoliniego, której
członkowie nosili czarne koszule; też: o
członkach tej organizacji] – feketeingesek
Czarne morze (w starożytności: Pontus Euxinus
co znaczy Morze Gościnne) [jest morzem
śródlądowym rozciągającym się pomiędzy
Azją Mniejszą na południu, Kaukazem na
wschodzie, Niziną Wschodnioeuropejską
na północy i Półwyspem Bałkańskim na
zachodzie. Wchodzi w skład systemu
oceanicznego Oceanu Atlantyckiego.] –
Fekete-tenger [Délkelet-Európa és Kis-Ázsia
között található. A Földközi-tengerhez a
Boszporuszon és a Márvány-tengeren
keresztül kapcsolódik, az Azovi-tengerhez
pedig a Kercsi-szoroson keresztül.]
czarne myśli – sötét gondolatok
czarne oczy – fekete szem
czarne skiby ziemi – fekete földgöröngyök
czarne włosy – fekete haj
czarne ziemie (feoziemy według systematyki
FAO/UNESCO) [rząd gleb w obrębie
którego wydziela się jeden typ czarne
ziemie. Czarne ziemie powstają na
utworach mineralnych zasobnych w
materię organiczną oraz węglan wapnia,
lub będących pod wpływem wód
gruntowych
zasobnych
w
kationy
wapnia.] czarniawy, -a, -e – feketés
czarniuchny, -a, -e; czarniusieńki, czarniutki, -a,
-ie – koromfekete, egészen fekete, teljesen
fekete
czarno – feketén, sötéten
czarno na białym – nyilvánvalóan, napnál
világosabban; egészen világosan
czarno patrzeć w przyszłość – sötétben látni a
jövőt
czarno przed oczami – sötét lesz a szeme előtt;
elsötétül v. elfeketedik előtte a világ
czarno się nosić – feketében járni; fekete ruhát
viselni
czarno-biały [1. mający dwa kolory: biały i
czarny; 2. mający tylko kolor biały, szary i
czarny; 3. nazbyt uproszczony] – feketefehér
czarno-biały ekran – fekete-fehér képernyő
czarno-biały monitor – fekete-fehér monitor
czarnobrewy, -a, -e [mający czarne brwi] –
fekete szemöldökű
czarnobrewy [mężczyzna mający czarne brwi],
czarnobrewa – fekete szemöldökű (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
Czarnobóg [albo Czernobuh, Zcerneboch –
rzekome bóstwo Słowian Połabskich,
wymieniane przez Helmolda z Bozowa w
jego Chronica Slavorum] – (szláv)
Csarnobog; fekete isten (régi szláv istenség)
[vagyis a Fekete Isten (A „bog” szó
jelentése isten. Csjornobog, Crnobog,
Czernobóg, Černobog vagy akár Zernebog
mind „Fekete Istent” jelent) az északi
vendeknél és szlávoknál a gonosz istene.
Ijesztő
formákban
ábrázolták.
Tőle
eredeztették a rossz időjárást, a járványokat,
és hasonló csapásokat. A neve csak a 12.ik
századig vezethető vissza, ami azt jelzi, hogy
nem volt egy különösebben jelentős alak.]
Czarnobór [część miasta Szczecinka, w jego
wschodniej części, nad Jeziorem Leśnym.]
– (földr.) Czarnobór (Szczecinek városrésze)
― Czarnobór ~ Sosna czarna, sosna
austriacka (Pinus nigra Arn.) (?) –
Feketefenyő (Pinus nigra) [a tűnyalábos
fenyők nemzetségbe tartozó, örökzöld
fenyőfaj. Nevét tűinek szokatlanul sötét
színéről kapta.]
czarnogiełdiarz – feketéző
czarnogiełdowy, -a, -e – feketetőzsdei
czarnogłowy, -a, -e [mający czarną głowę, czarne
włosy, czarną sierść lub czarne upierzenie
na głowie] – fekete fejű
Czarnogóra [(czarnogórski Црна Гора / Crna
Gora, języki niesłowiańskie: Montenegro,
do października 2007 r. - Republika
Czarnogóry) – państwo w Europie
Południowej. Leży na wybrzeżu Morza
Adriatyckiego i graniczy z Serbią,
Kosowem,
Chorwacją,
Bośnią
i
Hercegowiną oraz Albanią.] – Montenegró
(montenegróiul Crna Gora / Црна Гора)
[független állam Dél-Európában, a Balkánfélszigeten, a volt Jugoszlávia területén. Az
5. állam, amely függetlenedett a volt
Jugoszláviából.
Fővárosa
Podgorica.
Délnyugaton az Adriai-tenger, nyugaton
Horvátország,
északnyugaton
BoszniaHercegovina, északkeleten Szerbia, keleten
Koszovó, délkeleten pedig Albánia határolja.
A Crna Gora elnevezés „fekete hegy”-et
jelent, vagyis „a fekete hegyek országa”. A
legtöbb nem-szláv európai nyelvben olasz
közvetítéssel ennek a névnek újlatin
fordítása, a Montenegró honosodott meg
(monte=hegy, negro=fekete).]
czarnogórski, -a, -ie – montenegrói
Czarnogórzec
[obywatel
Czarnogóry],
Czarnogórka – montenegrói (ffi, nő)
czarnoksięski – garabonciás
czarnoksięski, -a, -ie – garabonciás-, varázslói,
bűvös
985
czarnoksięstwo [magia, czary] – varázslat, mágia,
bűvölés
czarnoksiężniczka – varázslónő, mágusnő
czarnoksiężnik [człowiek zajmujący się magią,
czarami; czarodziej; mag] – varázsló,
mágus
czarnomorska flota – fekete-tengeri hajóhad
czarnomorski, -a, -ie – fekete-tengeri
Czarnomorski Rezerwat Biosfery – Feketetengeri Bioszféra Rezervátum
czarnonogi, -a, -ie – fekete lábú
czarnooki, -a, -e (mający czarne oczy) –
feketeszemű, sötét szemű, barna szemű
czarnopióry, -a, -e (mający czarne pióra, np.
czarnopióry kruk) – fekete tollú
czarnorynkowy, -a, -e – feketepiaci
czarnoskóry (Murzyn) – feketebőrű, sötétbőrű,
néger ffi
czarnoskóry, -a, -e [mający czarną skórę] –
fekete bőrű, sötét bőrű
czarność [1. zob. czerń w zn. 1.; 2. ciemne
zabarwienie skóry, włosów] – feketeség,
sötétség
czarnowidz (pesymista) – borúlátó, pesszimista
czarnowidztwo – borúlátás, pesszimizmus
czarnowłosy, -a, -e [mający czarne włosy] –
feketehajú
czarnoziem [najżyźniejsza gleba, zawierająca
dużo próchnicy nadającej jej czarne
zabarwienie] – (or.) csernozjom [Jó
termőképességű
mezőségi
(sztyepp,
erdőssztyepp) talaj, magas humusztartalma
(2 - 15 %) miatt fekete színű]; feketeföld;
mezőgazdasági föld, fekete színű, zonális
talajtípus; televény, televényföld
czarnoziemy [bardzo żyzne gleby powstałe na
podłożach lessowych i lessopodobnych,
czasem na glinach marglistych, bogatych
w związki wapnia (w warstwie ornej
często obecny jest węglan wapnia) i
magnezu.] – csernozjom talajok [főtípusban
azokat a talajokat egyesítjük, amelyekre a
humuszanyagok felhalmozódása, a kedvező,
morzsalékos szerkezet kialakulása, a
kalciummal telített talajoldat kétirányú
mozgása a jellemző. E talajjellemzők az ősi
füves növénytakaró alatt bekövetkezett
talajképződés eredményei (a zárt fűtakarón
belül egyes fák vagy kisebb facsoportok
előfordulhatnak).]
czarnmoziemny, -a, -e – fekete földű, humuszos
czarnuszka [1. pieszcz. czarnula; 2. roślina o
aromatycznych czarnych nasionach] –
konkoly
[liláspiros
szirmú
mérgező
gyomnövény (Agrostemma githago); ennek
apró fekete magja], üszög [(gabonaféléken)
gomba
okozta
fekete
duzzanatban
-
Wersja 01 01 2017.
megnyilvánuló növénybetegség];
(lány), kis barna
barna
Czarnuszka (Nigella L.) [rodzaj roślin
jednorocznych z rodziny jaskrowatych,
dziko rosnących głównie na obszarach
śródziemnomorskich oraz w zachodniej
Azji. Należy do niego około 15 gatunków.
Gatunkiem typowym jest Nigella arvensis
L..] – Kandilla (Nigella L.) [Előfordulása
kontinentális és mérsékelt éghajlatú
területeken jellemző.]
Czarnuszka damasceńska (Nigella damascena),
czarnuszka
[roślina
jednoroczna,
niebieskie kwiaty.] – Borzaskata (Nigella
damascena) [A borzaskata a régimódi, a
boglárkafélék közé tartozó növény a
legtakarosabb egynyári növények egyike.
Nevezik
kerti
katicavirágnak,
török
katicavirágnak is. Valóban, a katicán
szívesen pihennek a szirmok között. Nyitott,
csillag alakú virágait finoman szeldelt zöld
csipkegallér fogja körül. Kék, rózsaszín,
vörös és fehér változatban is kaphatók.
Kedves, nyári virágcsokrokat készíthetünk
belőle. Kék színű virágait júniustól hozza.
Alkalmas
tarka
virágágyásokba,
szegélyezésre, természetes hatású kertbe is.]
Czarnuszka siewna (Nigella sativa L.) [gatunek
rośliny z rodziny jaskrowatych. Pochodzi
z Europy Południowej i Azji Zachodniej.
W Polsce jest uprawiana i czasami
przejściowo dziczejąca (ergazjofigofit).] –
Fekete kömény (Nigella sativa), kerti
katicavirág (Nigella sativa) [a boglárkafélék
(Ranunculaceae)
családjának
Nigella
nemzetségébe tartozó növényfaj. NyugatÁzsiából,
Észak-Afrikából
származik,
Közép-Európában is helyenként termesztik.
Igen régi kultúrnövény, magját már az
ókorban is használták fűszerként és
gyógyszerként (ma már csak fűszerként
használatos).
Egyéb
megnevezései:
termesztett katicavirág, fekete kömény,
szőrös kandilla, termesztett vagy kerti
kandilla, fekete hagymamag. Közeli rokona a
dísznövényként
termesztett
borzaskata
(Nigella damascena) és a mezei katicavirág
(Nigella arvensis).]
986
czarny, -a, -e [1. mający barwę najciemniejszą ze
wszystkich, właściwą węglowi i sadzy;
2. ciemny, wyraźnie odcinający się od
jaśniejszego tła; 3. mający ciemną skórę,
ciemne włosy, czarną sierść; 4. mroczny,
nieoświetlony; 5. niegodziwy, szkodliwy,
zgubny; 6. złowróżbny, pesymistyczny;
7. trudny do zniesienia, pełen nieszczęść;
8. bardzo brudny] – fekete, sötét; rút, aljas;
nehéz, kritikus, szerencsétlen, reménytelen,
szomorú
czarny [czarny pionek w szachach, warcabach
itp.] – fekete (bábú)
Czarny
[euf.
Murzyn];
Czarna
– néger férfi/nő; szerecsen (ffi/nő)
czarny bez (zob. Bez czarny) [krzew lub niskie
drzewo, mające czarnofioletowe kuliste
owoce, nadające się na przetwory] – bodza
czarny charakter – sötét jellem, sötét alak
czarny chleb [chleb z razowej mąki] – fekete
kenyér
czarny człowiek – fekete, néger
czarny
humor
[przedstawienie
rzeczy
tragicznych w sposób humorystyczny] –
fekete humor
czarny jak atrament – fekete mint a tinta,
koromfekete
czarny jak diabeł – fekete, mint az ördög
czarny jak heban – (fekete mint az ében) ébenhajú
czarny jak kominiarz – fekete, mint a
kéményseprő v. mint az ördög
czarny jak kruk – hollófekete, koromfekete
czarny jak sadza – koromfekete
czarny jak smoła – szurokfekete, koromfekete
-
Wersja 01 01 2017.
czarny jak węgiel – (szénfekete) sötét mint az éj;
éjfekete, koromfekete
czarny jest najmodniejszym kolorem roku;
czarny jest najmodniejszym kolorem w
tym sezonie – a fekete az év színe
czarny Ląd, Kontynent (Afryka) – fekete földrész
v. kontinens (Afrika)
czarny lud [grupowa zabawa dziecięca] –
(gyermekjáték) benn a bárány, kinn a farkas
czarny od sadzy – kormos; korommal borított v.
fedett; fekete a koromtól
czarny rynek [system nielegalnej sprzedaży
jakichś towarów] – feketepiac
czarny szlak [szlaki napadów tatarskich] –
(dawno) tatár csapatok felvonulási útvonala
czarny zwierz [łow. dzik] – vadkan, vaddisznó
czarodziej [w bajkach: człowiek mający moc
czynienia czarów] – varázsló, bűvész,
szemfényvesztő
czarodziejka – varázslónő, boszorkány
czarodziejka bajka – tündérmese (varázslómese)
czarodziejski, -a, -ie – bűvös, bűvészi, varázsos,
varázslatos, varázs-, boszorkányos; tündérczarodziejska bajka – tündérmese
czarodziejska pałeczka; czarodziejska różdżka –
varázspálca
czarodziejski koń (w bajkach węgierskich) –
táltos, táltos paripa
czarodziejstwo – varázslat, varázs, bűvészet,
boszorkányság
czarować [1. czynić czary; 2. wzbudzać zachwyt,
pociągać; 3. pot. zwodzić, oszukiwać] –
varázsolni, bűvölni; elvarázsolni, elbűvölni,
bűvészkedni;
megbabonázni,
elbájolni,
elszédíteni; megbűvölni
czarować kogoś – bájolni, bűvölni, igézni vkit
czarować kogoś w coś – varázsolni vkit vmivé
czarować się [pot. łudzić się, oszukiwać się] –
elbűvölődni, elvarázsolódni; becsapódni,
csalatkozni; képzelődni, csalódni; ámítja,
áltatja magát v. önmagát; hiú reményt
táplálni
czarowanie – varázslat, varázslás, bűvölés
czarownica
[1. według dawnych
wierzeń
ludowych: kobieta podlegająca wpływom
diabła, mająca moc rzucania uroków;
2. pot. o starej, brzydkiej, złośliwej
kobiecie]
–
boszorkány
[Gonosz
szellemekkel és hatalmakkal kapcsolatban
álló asszony, aki a varázslás mesterségét űzi;
Mózes törvénye a legszigorúbban tiltja
(2Móz 22,18; 1Sám 28,3.9; 2Kir 23,24; Ézs
8,19; ApCsel 19,18-19)]
czarownica zamówiła czary – a boszorkány
megbabonázta
987
czarownie – boszorkányosan; bűbájosan, elbűvölő
módon, elbűvölően
czarownik [według bajek i wierzeń: mężczyzna
obdarzony mocą czarodziejską] – varázsló,
bűvész
czarowniś [potocznie: mężczyzna zalotny,
odznaczający się kokieterią; kokiet] –
kokettáló, kacér ffi; selyemfiú
czarowny, -a, -e [uroczy, prześliczny] – bűbájos,
elbűvölő, varázsos, csodás, csodaszép,
gyönyörű, elragadó
czarowna muzyka – elbűvölő zene, andalító
muzsika
czart [diabeł; szatan; bies; czort] – ördög
czarter, charter [wym. czarter] [1. wynajem
statku lub samolotu na określony kurs lub
czas; też: umowa dotycząca takiego
wynajmu; 2. statek lub samolot wynajęty
na takich zasadach; też: rejs wynajętym
statkiem lub samolotem] – charter; 1.
oklevél, szabadalomlevél, okirat, statutum; 2.
(hajót, repülőt) bérbevenni, kibérelni;
alapítani
czarterowy, -a, -e – charterczartowski, -a, -ie – ördögi
czartysta – (ang.) chartista; a chartizmus híve
czartystowski, -a, -e – (ang.) chartista; a
chartizmussal kapcsolatos, rá jellemző, rá
vonatkozó
czartyzm [masowy ruch polityczny robotników
angielskich w latach 1836–1854, żądający
demokratycznych reform] – (ang.)
chartizmus
czarująco – bűbájosan, varázslatosan, elbűvölően,
bájosan
czarujący, -a, -e [uroczy, urzekający] – bájos;
bűbájos, varázslatos, elbűvölő, igéző;
szeretetreméltó; tündéri
czary [magiczne obrzędy] – varázslat, varázsolás,
bűvészet; varázs, igézet
czary i czarownice [Nieznajomość tajemnic
przyrody,
przy
braku
lub
w
niemowlęctwie nauk przyrodniczych, była
naturalnym powodem, że człowiek,
obserwując rozmaite skutki i zjawiska bez
przewodników światła, wytwarzał w
umyśle swoim najdziwniejsze pojęcia o
przyczynach tychże skutków i zjawisk.] –
varázslatok és varázslók
czary z krystał – kristálytál
czary-mary [1. rodzaj zaklęcia; 2. niezrozumiałe
rzeczy, praktyki] – hókusz-pókusz,
varázslat, bűvölet, átok, megátkozás
czas [1. nieprzerwany ciąg chwil; 2. okres, pora,
gdy coś jest wykonywane lub coś się
dzieje;
3. chwila,
moment,
pora;
4. stosowna, właściwa pora na coś;
-
Wersja 01 01 2017.
5. sposób obliczania, wyznaczania czasu;
6. kategoria
i
forma
gramatyczna
czasownika; 7. daw. pogoda; 8. kategoria
językowa określająca w czasie czynność,
zjawisko lub stan, o których mowa w
zdaniu; 8. jedno z podstawowych pojęć
filozoficznych, skalarna wielkość fizyczna
określająca kolejność zdarzeń oraz
odstępy między zdarzeniami] – idő [z
biegiem czasu: idő múltával; na czas: időre;
z czasem: idővel; na czasie: időben; swego
czasu: a maga idejében, annak idején; w
swoim czasie: annak idején, akkoriban; od
czasu do czasu: időnként, időről időre; od
czasu gdy: amióta; z czase: idővel,
lassanként; w tym samym
czasie:
ugyanakkor; w sam czas: éppen jókor,
időben; od tego czasu: azóta; nie mam
czasu: nincs időm; szoka czasu: kár az
időért]; alkalom, idő, megfelelő időpont; kor,
korszak,
évek;
(csillagászat)
idő,
időszámítás; (nyelvtan) idő, igeidő; (pogoda)
időjárás, idő
czas absolutny [czas w ujęciu fizyki klasycznej niezależny
od
żadnych
czynników
zewnętrznych ani wewnętrznych, płynący
w jednakowym tempie we wszystkich
układach odniesienia] – 1. abszolút idő [Az
abszolút tér és idő fogalmát Isaac Newton
brit természettudós vezette be, mivel úgy
gondolta, elengedhetetlenek az általa
felfedezett törvények érvényességéhez. Az
abszolút tér és idő azt jelenti, hogy létezik
olyan
inerciarendszer,
melyhez
a
világegyetemben fellépő minden, időben és
térben történő változást viszonyíthatunk.]; 2.
(inf.) A-idő [CD-DA rendszerben a lemez
elejétől eltelt idő. Programozásnál a kevert
módú CD hangszegmense kezdetének és
végének meghatározásához használható. Az
adatterület legelejétől mérhető (beleértve az
1. sávot is). A sáv relatív idő ezzel szemben
a sáv kezdetéhez képesti időt adja meg.]
czas akcji – a cselekmény ideje
czas astronomiczny – csillagászati idő
czas biegnie – az idő múlik, elmúlik
Czas biegnie zazdrosny o słowa – az idő múlik,
irigy a szóra (Horatius)
czas bystro płynie – az idő gyorsan jár
czas do namysłu – gondolkodási idő
czas
dostępu
[średni
czas
potrzebny
komputerowi do odnalezienia informacji
zapisanych na nośniku danych. Czas
dostępu do dyskietki jest mierzony w
ułamkach sekund. Dostęp do danych na
dysku twardym oraz na płycie CD-ROM
mierzony jest w milisekundach, a do
danych z taśmy magnetycznej streamera w minutach. Dostęp do pamięci RAM jest
988
najszybszy i
mierzy
się
go
w
nanosekundach.] – (ang.) access time;
hozzáférési idő [1. egy adott információ
eléréséhez szükséges idő; 2. Az információ
egy darabjának visszakereséséhez szükséges
idő. CD-nél a maximális hozzáférési idő alatt
azt értik, amíg a fej a lemez egyik végétől a
másik végéig pozícionál, megvárja a kívánt
fordulatszám elérését, megtalálja a keresett
információt, és beolvassa a memóriába. A
hozzáférési idő mérése nincs szabványosítva,
ezért mindig pontosítani kell, mit értünk
alatta. A gyors merevlemezek hozzáférési
ideje kb. 12 msec, CD-ROM-nál pedig 150
msec.]
czas drgań – rezgésidő (a neve valamely rezgést
leíró periodikus függvény legkisebb pozitív
periódusának)
czas drogi – az idő drága v. pénz
czas działania – hatóidő
czas działania (ekspozycji) – hatástartam
czas ekspozycji – expozíciós idő
czas emisji – adásidő; kibocsátás ideje
czas emisji reklam – reklámok adásideje
czas fizyczny [czas mierzony jakimkolwiek
zjawiskiem
periodycznym,
zwykle
obrotem Ziemi dookoła osi] – fizikai
időmennyiség
czas geologiczny [rachuba czasu dotycząca
procesów skałotwórczych] – geológiai idő
czas gwiazdowy [rachuba czasu, której podstawą
jest doba gwiazdowa] – csillagidő
czas i cierpienia poradliły mu czało – az idő és a
szenvedések
barázdákat
szántottak
homlokára v. nyomot hagytak homlokán
czas idzie – múlik az idő
czas jazdy – menetidő
czas kalendarzowy – naptári idő
czas kamień – drágakő
czas leci – rohan az idő, repül az idő; szalad az idő
czas letni – nyári időszámítás
czas letni, zimowy [czas przesunięty na okres
lata lub zimy o jedną godzinę w stosunku
do czasu strefowego lub urzędowego] –
nyári, téli időszámítás
czas lokalny – helyi idő, helyi időszámítás
czas martwy – holtidő
czas maszynowy – gépidő
czas miejscowy, urzędowy [rachuba czasu
obowiązująca na danym obszarze] – helyi
időszámítás, helyi idő
czas mija – múlik az idő; halad az idő
czas nadania – adásidő
czas nagli – az idő sürget
czas najlepszy lekarz – az idő a legjobb orvos; az
idő mindent meggyógyít
-
Wersja 01 01 2017.
czas
największej oglądalności – nézettségi
csúcsidő; főműsoridő
czas narastania – berezgési idő
czas narastania drgań – berezgési idő
czas narastania impulsu – impulzusfelfutási idő
czas nieokreślny – határozatlan idő
czas ochronny [czas, w którym nie można
polować na dane zwierzęta] – vadászati
időszak
czas oczekiwania – várakozási idő
czas odjazdu – indulási idő
czas odjazdu pociągu – a vonat indulási ideje
czas odpoczynku – pihenési idő
czas ogórkowy – uborkaszezon
czas płynie prędko – az idő gyorsan telik v. múlik
czas pobytu – tartózkodási idő
czas podstawowy – alapidő
czas pogłosu – utózengési idő [jele: T. Az az
időtartam, amely alatt a hangforrás
elnémulása után a határolt térben elhaló hang
intenzitásszintje 60 dB-lel csökken]
czas pokaże – az idő majd megmutatja
czas połowicznego rozpadu (okres połowicznego
rozpadu) [1. okres, po którym liczba jąder
atomowych substancji promieniotwórczej
zmniejsza się o połowę; 2. jest to czas, w
ciągu którego liczba nietrwałych obiektów
lub stanów zmniejsza się o połowę] –
felezési idő [megegyezik azzal az
időtartammal, amely alatt egy folytonos,
monoton csökkenő vizsgált érték feleződik.
Tipikus példa a radioaktív atommagok
bomlása. A radioaktív bomlás jellemzői: az
élettartam (közepes élettartam, τ), a felezési
idő (T1/2) és a bomlási állandó (λ). A még
radioaktív atommagok számát az időben egy
csökkenő exponenciális függvény írja le. Az
e-hatványaként felírt alak kitevőjének az
együtthatóját nevezzük bomlási állandónak.
Az élettartam az az idő, amire a magok eedrésze bomlik el. A bomlási paraméter és az
élettartam egymás reciprokai.]
czas połowicznego zaniku – felezési idő
czas postoju – állásidő
czas pozaprzeszły – utolsó előtti idő
czas pracuje na kogoś/coś – az idő vkinek/vminek
dolgozik
czas pracuje przeciw komu – az idő vki ellen
dolgozik
czas pracy – munkaidő
czas produkcyjny – termelési idő
czas próbny – próbaidő
czas przebiegu echa – visszhangidő
czas przechowywania – tárolási idő
czas przepracowany – ledolgozott idő
989
czas przeszkolenia – átképzési idő
czas przeszły [forma gramatyczna czasownika
wyrażająca to, że dokonywanie się
czynności jest wcześniejsze od mówienia o
niej] – nyelv. múlt idő (befejezett múlt idő)
czas przeszły niedokonany – folyamatos múlt idő
czas przybycia – érkezési idő
czas przyjazdu – érkezési idő
czas przyszły [forma gramatyczna czasownika
wyrażająca to, że dokonywanie się
czynności jest późniejsze od mówienia o
niej] – (gram) jövő idő
czas reakcji (zadziałania) – reakcióidő
czas rekordowy – rekordidő; csúcsidő
czas relaksacji – relaxációs (lecsengési) idő
czas roboczy – munkaidő
czas rzeczywisty (ang. real time) [1. określenie
funkcjonowania
programu
komputerowego
(systemu
informatycznego), kiedy jego reakcja
dostrzegalna
jest
bez
widocznego
opóźnienia. Oprogramowaniu takiemu
stawia się znacznie ostrzejsze wymagania
czasowe niż programom działającym w
systemach wielodostępnych z podziałem
czasu (w zasadzie wszystkie reakcje
programu muszą mieścić się w z góry
przewidzianych przedziałach czasu). 2.
określenie, odnoszące się najczęściej do
urządzeń, których funkcjonowanie nadąża
za zjawiskami, zachodzącymi w jego
otoczeniu. Na przykład telewizor, telefon,
telegraf pracują "w czasie rzeczywistym",
przekazując na bieżąco obraz, dźwięk lub
pismo,
natomiast
kinematografia,
gramofon albo druk wymagają do
przekazu
tych
samych
danych
dodatkowej,
czasochłonnej
obróbki:
wywołania i utrwalenia filmu, wytłoczenia
płyty gramofonowej lub wydrukowania
gazety lub książki.] — real time "valós
időben" [a felhasználással (szinte) egyszerre
történő, igen gyors, számítógépes folyamat
(pl. konvertálás, adatátvitel, tranzakció egy
adatbázisban)]
czas schodzi – az idő elmúlik v. eltelik v. elmegy
czas szkolenia – képzési idő
czas się dłuży – lassan telik az idő
czas słoneczny [czas mierzony położeniem
Słońca] – a Nap szerinti időszámítás, napév
czas spoczynku [przerwa w wegetacji rośliny z
powodu
niekorzystnych
warunków
otoczenia] – pihenési idő; pihenőidő
czas startu – startidő
czas strefowy [1. czas obowiązujący w strefach o
szerokości 15° długości geograficznej; 2.
Czas, który (na ogół) pokazują nasze
-
Wersja 01 01 2017.
zegarki,
dawniej
zwany
czasem
kalendarzowym. Zdefiniowany tak, aby
średnie roczne położenie słońca na niebie o
godzinie 12 w południe nie zmieniało się z
roku na rok i w każdej strefie czasowej
było
na
tyle
bliskie
położeniu
najwyższemu na ile to możliwe. Ziemia
podzielona jest na 24 strefy czasowe, na
ogół wzdłuż południków co 15°. W
niektórych rejonach miejscowe rządy
przesunęły granice stref dostosowując je
do lokalnych warunków geograficznych.
Czas w sąsiednich strefach różni się o
jedną pełną godzinę.] – zónaidő [Egy
terület vagy ország által használt, hivatalosan
megállapított helyi idő, amely néhány órával
(max 12 óra) eltér a greenwichi középidőtől.
A Föld felszínét 24 időzónára osztották,
mindegyik zóna alapvetően 15° földrajzi
hosszúság tartományt fog át. Ezek
mindegyikében a zónaidőt a Napnak a zóna
közepén mérhető helyzete alapján számítják.
A gyakorlatban a zónák, mivel a polikai
határokat is figyelembe veszik, ennél
nagyobbak is lehetnek a 15°-nál nagyobb
hosszúságtartományra kiterjedő országok
esetén. Bizonyos országokban egynél több
időzónát használnak: pl. az USA-ban hét
időzóna van, az európai kontinensen kettő (+
1 ill. + 2 h eltéréssel a greenwichi
középidőtől). A szomszédos zónák eltérése
általában 1 h, de van néhány félórás eltérésű
zóna is (pl. D-Ausztrália).]
czas strzyżenia owiec – birkanyírás v. juhnyírás
(ideje)
czas szybko nam zleciał – időnk gyorsan elrepült;
gyorsan elrepült az időnk
czas środkowoeuropejski (ang. Central European
Time, CET) [czas słoneczny średni
południka 15 stopni długości geograficznej
wschodniej, który różni się o 1 godzinę od
czasu uniwersalnego: UTC + 1h.] – középeurópai idő [(angolul Central European
Time, CET) annak az időzónának az egyik
neve, amely 1 órával jár az egyezményes
koordinált
világidő
előtt,
vagyis
CET=UTC+1. Európa legnagyobb része
ebbe a zónába tartozik, néhány észak-afrikai
országgal együtt. A nyári időszámítás ideje
alatt a CEST van érvényben helyette
990
(CEST=UTC+2). A köznyelvben a magyar
idő szerint kifejezés ugyanezt jelöli.]
czas tarła – ívás ideje v. időszaka
czas
teraźniejszy
[forma
gramatyczna
czasownika
wyrażająca
to,
że
dokonywanie się czynności i chwila
mówienia o niej przypadają jednocześnie]
– nyelv jelen idő
czas to pieniądz – az idő pénz
czas trwania kary – büntető idő
czas trwania spółki – működés időtarma
czas uchodzi – az idő múlik
czas ucieka – az idő múlik v. szalad v. rohan
czas uniwersalny (ang. universal time, UT,
Greenwich Mean Time, GMT) [1. czas
słoneczny strefy południka zerowego,
przyjęty za podstawowy dla całej kuli
ziemskiej; 2. Czas, zwany też UT
(Universal Time – Czas Uniwersalny),
Zulu (słowa „Zulu” używa się kiedy w
łączności radiowej ze statkiem lub
samolotem musimy przeliterować jakiś
wyraz. „Zulu” oznacza wtedy literę „Z”.
Czas „Zulu”, to czas południka „Zero” –
pierwszą literą jest „Z”) lub GMT
(Greenwich Mean Time – średni czas
Greenwich). Jest to miejscowy czas średni
słoneczny południka zerowego, czyli tego,
który przechodzi przez Obserwatorium
Astronomiczne
w
Greenwich
pod
Londynem.
Czas
ten
jest
tak
zdefiniowany, że uśredniony po wszystkich
dniach roku czas lokalnego południa
słonecznego wypada o godzinie 12 w
południe. Następstwa nachylenia osi
obrotu ziemi do płaszczyzny jej orbity
wokółsłonecznej arktyczne i antarktyczne
koło podbiegunowe Zwane też północnym
i południowym kołem polarnym. Są to
równoleżniki
(66,5°
szerokości
geograficznej odpowiednio północnej i
południowej) odpowiadające najniższym
szerokościom geograficznym, na których
przez całą zimę słońce nigdy nie wznosi się
ponad horyzont (noc polarna), zaś przez
całe lato nigdy nie zachodzi za horyzont
(dzień polarny).] – (ang.) Universal Time
(greenwichi középidő)
czas upływa – telik az idő, múlik az idő; halad az
idő
czas wolny [czas, którym dysponuje człowiek po
wykonaniu obowiązków takich jak nauka,
praca, czynności związane z codziennym
życiem.] – szabadidő [a társadalmilag kötött
időn (például munkavégzés) és a testi
szükségletek kielégítésén túl fennmaradó
szabad felhasználású idő.]
-
Wersja 01 01 2017.
czas wolny dziecka [okres, który pozostaje mu
po wypełnieniu obowiązków szkolnych,
domowych, czynności organizacyjnoporządkowych,
związanych
z
zachowaniem zdrowia i higieny, czas, w
którym może ono wykonywać czynności
według swego upodobania, związane z
wypoczynkiem,
rozrywką
i
zaspokajaniem potrzeb wynikających z
zainteresowań.
Czas
wolny
dzieci
obejmuje także okres, w którym
wypełniają one dobrowolnie przyjęte
obowiązki społeczne.] – a gyerek
szabadideje
czas wolny od pracy – munkaszüneti idő
czas wykonania umowy – szerződés teljesítésének
ideje
czas zrachować łupy – (közm.) az idő megszámolja
a prédát v. zsákmányt
czas zagoi ranę – (átv.) az idő begyógyítja a sebet
czas zanikania – lecsengési idő (jele: t0) [az az idő,
amely alatt a csillapodó rezgés amplitúdója
ezredrészére csökken]
czas zaprzeszły [czas przeszły oznaczający
czynność dokonaną wcześniejszą w
stosunku do innej czynności przeszłej] –
nyelv. régmúlt idő
czas zatarł napis na kamieniu – az idő elmosta a
kő feliratát
czas zatarł ten napis – az idő elmosta ezt a
feliratot
czas zawodniczy – versenyidő
czas zimowy – téli időszámítás
czas zszedł szybko – az idő gyorsan elmúlt
czas żeby – ideje, hogy
czas, żebyśmy trochę odpoczęli – ideje, hogy
pihenjünk egyet
czasa spadochronu – az ejtőernyő kupolája
czasami, czasem [1. niekiedy, co pewien czas;
2. przypadkiem, może] – néha, olykor,
időnként; koronként; héba-hóba; közbeközbe; néhanapján; némelykor
czasami tak – időnként igen
Czasznica olbrzymia (Calvatia gigantea (Batsch)
Lloyd) [1. gatunek grzybów należący do
rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae); 2.
Nazwę polską podał A. Chlebicki w 1997.
W
polskim
piśmiennictwie
mykologicznym gatunek ten opisywany
był też jako purchawka olbrzymia, kulica
kurzawkowata, a w 2003 Władysław
Wojewoda
zaproponował
nazwę
purchawica olbrzymia] - óriáspöfeteg
(Calvatia gigantea v. Langermannia
gigantea) [a gombákhoz (Fungi) ezen belül
az
osztatlan
bazídiumú
gombák
(Homobasidiomycetes) a kalaposgombák
(Agaricales) rendjébe és a csiperkefélék
(Agaricaceae) családjába tartozó ehető
gombafaj]
991
czasochłonny, -a, -e [pochłaniający dużo czasu] –
időigényes, időrabló (munka)
czasochłoność – időigényesség
czasokres – időszak; idő, időtartam
czasomierz [1. przyrząd do pomiaru czasu
działający tylko podczas wykonywania
pomiarów; 2. pot. zegarek] – időmérő,
kronométer
czasopisma polskie do r. 1830. [Znajdujący się w
bibljotece Jagiellońskiej w Krakowie
rękopis pod tyt. Relationes publicae.... z
wiadomościami politycznemi z różnych
krajów od r. 1568 do 1573 przekonywa, że
już w w. XVI istniał w Polsce zwyczaj
udzielania sobie tego rodzaju nowin i
donoszenia o wypadkach i zdarzeniach,
zaszłych w różnych częściach kraju.] –
(hist.) lengyel hírlapok és folyóiratok 1830ig
czasopismo [1. pismo periodyczne wydawane w
stałych terminach; też: egzemplarz
takiego pisma; 2. periodyk, publikacja
periodyczna, wydawnictwo ciągłe, druk
ukazujący się najczęściej w określonych
terminach, pod niezmienionym tytułem,
posiadający
numerację
ciągłą,
zawierający ustaloną szatę graficzną, a
także niezbyt często zmieniający się
format i objętość, zawierający materiały
od wielu autorów i określoną tematykę,
aczkolwiek mogący się różnić wersjami
językowymi, mutacjami regionalnymi.] –
folyóirat, hírlap, lap; újság
 czasopisma geograficzne – geográfiai
(földrajzi) lapok v. újságok
 czasopisma informatyczne [rodzaj publikacji
poświęcony tematyce informatycznej i
komputerowej, oraz nowym technologiom
związanym z przemysłem informatycznym.
Coraz częściej czasopisma informatyczne
mają swoją wersję elektroniczną w
internecie] – informatikai hírlapok v.
folyóiratok
 czasopisma na świecie – világ újságai
 czasopismo naukowe [rodzaj czasopisma, w
którym są drukowane publikacje naukowe.
-
Wersja 01 01 2017.
Współcześnie szacuje się, że na świecie jest
wydawanych nie mniej niż 54 tys. czasopism
naukowych, w których pojawia się nie mniej
niż milion artykułów rocznie] – tudományos
folyóirat
 czasopismo on-line [to wydawnictwo ciągłe,
czyli ukazujące w określonych odstępach
czasu,
np.
tygodnik,
dwutygodnik,
miesięcznik, z tym jednak wyjątkiem, że całe
wydawane
jest
jedynie
w
postaci
elektronicznej i dostępne za pośrednictwem
internetu, a nie drukowane tradycyjnie na
papierze] – on-line újság
czasopismo fachowe – szaklap; szakmai folyóirat
czasopismo ilustrowane – képes újság; (folyóirat)
képeslap
czasopismo literackie – irodalmi folyóirat
czasopiśmiennictwo
[dział
piśmiennictwa
poświęcony
czasopismom]
–
folyóiratkiadás, folyóiratirodalom
czasoprzestrzeń [zbiór wszystkich zdarzeń
powstały w wyniku zespolenia czasu i
przestrzeni] – téridő
czasownik [1. część mowy obejmująca wyrazy
oznaczające czynność lub stan; też: wyraz
należący do tej części mowy; 2. odmienna
oraz
samodzielna
część
mowy
przedstawiająca dziejące się czynności
oraz niektóre stany. W zdaniu tworzy
orzeczenie. Nie w każdym języku da się
wyróżnić jasną klasę czasowników, np. w
języku japońskim przymiotniki mają
wiele właściwości charakterystycznych dla
czasowników.] – ige [(latinul verbum) olyan,
cselekvést, történést vagy létezést kifejező
ragozható szó, amely alakját személy, szám,
idő, mód és szemlélet (aspektus) szerint
változtathatja. Különböző nyelvekben eltérő
számú igeidő, mód és szemlélet létezhet; az
egyes és a többes számon kívül bizonyos
nyelvek megkülönböztetnek kettős számot is.
Az ige ezenkívül lehet cselekvő és szenvedő
igenemű, illetve tárgyas és tárgyatlan; egyes
nyelvekben a cselekvő megegyezik a tárgyas
igével. Az ige szótári alakja nyelvenként
változó. Általában az az alak az ige szótári
alakja, amelyből a többi alakja könnyen
levezethető. A szótári alak a magyarban az
ige egyes szám harmadik, de a latinban
például az egyes szám első személyű alakja.
A modern indoeurópai nyelvekben általában
a főnévi igenév az ige szótári alakja. Az ige
lehet szabályos (reguláris), valamint
rendhagyó (irreguláris). A rendhagyó ige
olyan ige, amelynek valamelyik ragozása
eltér a szabályos képzési módtól, vagyis
általában az igető is megváltozik Hiányos
igének számít a magyar csuklik és a fénylik
is: nincs felszólító módjuk. Az igéknek a
ragozott alakjaikon kívül személytelen
alakjaik is léteznek, amelyek a cselekvésre,
történésre az alanyra való hivatkozás nélkül
utalnak: ezek az igenevek.]
Rodzaje czasownika (w języku polskim)
 liczba pojedyncza
o rodzaj męski
o rodzaj żeński
o rodzaj nijaki
 liczba mnoga
o rodzaj męskoosobowy (m.os)
o rodzaj niemęskoosobowy (n.m.os)
992
czasownik atematyczny [czasownik o rdzeniu
nierozszerzonym przez przyrostek] –
atematikus ige
czasownik bierny – szenvedő ige
czasownik częstotliwy – gyakorító ige
czasownik czynny – cselekvő ige
czasownik deponowy – deponens ige; a latin
nyelvtanban szenvedő alakú, de cselekvő
jelentésű ige
czasownik dokonany – befejezett ige
czasownik dwuprzechodni (ang. bitransitive verb,
ditransitive
verb)
[w
językach
nominatywno-akuzatywnych czasownik
wymagający dwóch dopełnień. Czasownik
ten
współtworzy
zdanie
wraz
z
podmiotem, dopełnieniem bliższym i
dopełnieniem
dalszym.]
–
(ang.)
bitransitive v. ditransitive ige [kéttárgyas ige]
czasownik ikowy (w języku węgierskim) – nyelv
ikes ige (pl. játszani: játsz-ik)
czasownik inchoatywny, ingresywny [zob.
inchoatiwum: czasownik oznaczający
początek czynności, procesu lub stanu] állapotváltozást jelentő (inchoatív) ige;
ingresszív akcióminőségű igék
czasownik iteratywny [1. zob. iteratiwum,
iterativum:
czasownik
wyrażający
powtarzanie się danej czynności; 2.
czasownik
wielokrotny,
określający
czynność często powtarzaną (np. mawiać,
pisywać)] – iteratív ige; gyakorító
(frekventatív, iteratív) igék [melyek a
hosszabb ideig tartó, de meg-megszakadó,
elaprózott, ismétlődő cselekvést fejezik ki]
czasownik jednokrotny [czasownik wyrażający
czynność o przebiegu jednorazowym] –
egyszer megtörtént ige; egyszeri történést
kifejező ige
czasownik jednotliwy – mozzanatos ige
czasownik kauzatywny [czasownik oznaczający
powodowanie
czynności
lub
stanu
oznaczonych przez jego rdzeń, np. sadzać
w stosunku do siedzieć] – kauzális,
kauzatív; oksági, okszerű ige
czasownik niedokonany – befejezetlen ige;
folyamatos ige
czasownik nieprzechodni, intranzytywny [1.
czasownik niemający strony biernej; 2. w
-
Wersja 01 01 2017.
językach
nominatywno-akuzatywnych
czasownik, który nie może mieć
dopełnienia bliższego i w związku z tym
nie tworzy strony biernej. Rodzajem
czasownika
nieprzechodniego
jest
czasownik inakuzatywny. Np. spać.] –
tárgyatlan v. intrazitív ige [A nyelvben
minden intrazitív ige egy kötelező
kiegészítéssel áll (1 valenciájú), pl. esteledik]
czasownik posiłkowy [1. czasownik niepełniący
samodzielnej funkcji w zdaniu; 2. część
mowy, która ma właściwości składniowe i
morfologiczne
czasowników
danego
języka, jednak w przeciwieństwie do nich
nie ma żadnego znaczenia własnego, a
spełnia jedynie funkcje gramatyczne (w
szczególności służy do tworzenia form
złożonych).
Wśród
czasowników
posiłkowych można znaleźć czasowniki
spełniające jedynie taką rolę, jak również
czasowniki,
które
w
innych
zastosowaniach
są
normalnymi
czasownikami ze znaczeniem własnym.] –
segédige [grammatikai eszköz, amely egy fő
ige jelentését egészíti ki vagy módosítja,
szemantikai vagy mondattani szempontból.
A fő igének teljes szemantikai jelentése van,
miközben a segédige teljesen vagy részben
elvesztette ezt. A segédige és a főige együtt
fejezik ki a számot és a személyt, ezért a
kettő közül az egyik (a legtöbb esetben a
főige) valamilyen ragozhatatlan igenévi
alakban áll, míg az összetétel másik tagja
fejezi ki a számot és a személyt (pl. "menni
fogok"). Amennyiben a segédige egy
összetett igenévi alak (pl. angol befejezett
főnévi igenév) része, természetesen a
segédige is ragozatlan alakban áll (pl. to
have come). Az is előfordul, hogy nem a
segédige, hanem a főige hordozza a személy
kategóriáját (pl. mentem volna - itt egyébként
vitatott a "volna" szó segédigei mivolta).]
Czasownikiem posiłkowym jest czasownik
"być"
używany
w
czasie
przyszłym
niedokonanym - np. "będę jechał", "będziesz
pić".
W dawnym języku polskim czas przeszły oraz
zaprzeszły również tworzyło się za pomocą
czasownika posiłkowego "być": "*widział
jeśm", "*widzieli jeście" itd. (ad. -w
rzeczywistości regularne, późniejsze formy to
**myśmy widzieli byli, *jam widział był)
Pozostałością po tym są ruchome końcówki:
"żeśmy widzieli", "żebyśmy poszli", "wyście
to zabrali?" oraz partykuły: że, by (co
ciekawe, w zestawieniu z końcówkami
koniugacyjnymi zachowują się nadal tak
jakby same były czasownikiem).
Czasownikiem posiłkowym jest również
czasownik "zostać" używany wraz z
czasownikiem "być" do tworzenia form strony
993
biernej - np. "jestem podglądany", "zostałem
zrozumiany".
Czasowniki woleć i mieć w języku polskim, w
odróżnieniu od języków germańskich (w tym
angielskiego i niemieckiego gdzie są
czasownikami posiłkowymi) nie są posiłkowe
(nie tworzą rozbudowanych form czasowych
ani trybów), gdyż nigdy nie zaistniała taka
potrzeba. Natomiast nadal mają funkcję
posiłkową służącą do budowy orzeczenia
złożonego podobnie do innych czasowników
modalnych
(analogicznie
jak
np.
w
angielskim). Ta funkcja nie jest wyraźnie
widoczna w języku polskim, gdyż formalnie
pełnią rolę czasownika głównego i to jego
dotyczy czynność opisana w zdaniu, ale w
domyśle wyrażają zamysł lub zamiar
wykonania czynności następnej, dlatego
można by ją nazwać funkcją premodalną. Na
przykład Chcę spać, Masz iść jak też
Moglibyście milczeć, Powinien przybyć, Muszę
jechać ale też Idę jeść.
Általában két fajtáját különböztetjük meg:
időbeli és módbeli segédigéket.
Segédige járulhat hozzá az ige következő
grammatikai kategóriáinak a kifejezéséhez:
 igenem, például az újlatin nyelvekben, ahol a
szenvedő alak segédigéje a létige, a fő ige
befejezett melléknévi igeneve előtt, amely a
teljes szemanikai jelentést hordozza
 igeidő, például a jövő idő a magyar nyelvben
(a ’fog’ ige, a fő ige főnévi igenevével
társítva)
 igeszemlélet, például a befejezett
Egyes segédigék modális igék. Ezek például a
következő modalitásokat fejezik ki:
 akaratot: magyar ’akar’,
 cselekvés gyakoriságát: magyar ’szokott’
 képességet: magyar ’bír’
 kötelezettséget: magyar ’kell’, ’muszáj’,
 megengedettséget: magyar ’szabad’
czasownik przechodni, czasownik tranzytywny
[1. czasownik mogący występować w
stronie biernej; 2. w językach nominatywnoakuzatywnych czasownik, który może posiadać
dopełnienie bliższe. Czasowniki przechodnie
mogą tworzyć formy strony biernej. Np.
wybrać.] – tárgyas ige; átható ige
czasownik regularny – rendes ragozású ige
czasownik stanowy [czasownik oznaczający
stany] – állapot, helyzet jelző ige
czasownik wielokrotny, częstotliwy [czasownik
oznaczający czynność lub stan, które się
powtarzają] – gyakorító ige
czasownik zwrotny [czasownik mający w
połączeniu z zaimkiem się charakter
formy strony zwrotnej] – (gram) visszaható
ige
czasowniki dokonane [(występujące tylko w
aspekcie dokonanym) - np. polskie
skoczyć, przeczytać] – befejezett igék
-
Wersja 01 01 2017.
czasowniki dwuaspektowe [(występujące w
aspekcie dokonanym i niedokonanym) np. polskie aresztować] – két igeszemléletű
igék
czasowniki niedokonane [(występujące tylko w
aspekcie niedokonanym) - np. polskie
skakać, czytać] – folyamatos igék
czasowniki nalężące do pierwszej odmiany v.
koniugacji – az első konjugációhoz tartozó
igék
czasowniki nierozdzielnie złożone (niem.
untrennbare Verben) [rodzaj czasowników
złożonych w języku niemieckim. Składają
się z czasownika podstawowego, na który
pada akcent, oraz z przedrostka.
Przykładem takiego czasownika jest
missfallen (akcent pada na czasownik
fallen, a nie na przedrostek miss-).] –
(ném.)
nem
elváló
igekötős
igék
(untrennbare Verben)
czasowniki pasywne – szenvedő igealakok
czasownikowo – ige módjára, igeszerűen
czasownikowy, -a, -e – igés, ige-, verbális
czasowo – egyelőre, ideiglenesen, időlegesen
czasowość – időlegesség, ideiglenesség
czasowy, -a, -e [1. chwilowy, przemijający;
2. związany z czasem, ciągiem chwil] –
(tymczasowy) ideiglenes, időleges, átmeneti
czasowe przesunięcie progu słyszalności –
időszakos küszöbszinteltolódás
czasu nie mam za dużo, to prawda – időm nincs
túl sok, az igaz
czasu nie mamy na nic! – időnk nincs semmire!
czasu zawsze mam mało – mindig van egy kis
időm
czasy antyczne – antik idők (ókor)
Europa. Historia. Czasy antyczne. W
starożytności Europa nie stanowiła jedności
gosp. i kulturowej. Południe kontynentu,
zachodnia Azja i północna Afryka tworzyły krąg
wysoko rozwiniętej cywilizacji śródziemnomor.,
opartej na intensywnym i zróżnicowanym
rolnictwie, gdzie rozwijały się miasta, rzemiosło
użytkowe i artyst., blisko- i dalekosiężny
handel,
powstawały
struktury
państw.,
wprowadzono pismo oraz pieniądz. W Europie
zwłaszcza Grecja osiągnęła w I tysiącl. p.n.e.
wyjątkowy poziom rozwoju cywilizacji (sztuka,
literatura, filozofia, formy ustroju polit., nauki
mat.-przyr.), która po podbojach w IV w. p.n.e.
Aleksandra III Wielkiego promieniowała na całą
wschodnią część rejonu śródziemnomor. i Azję
po granice Indii (hellenizm). Zachodnią,
środkową i północną Europę zamieszkiwały
stosunkowo
prymitywne
ludy
celtyckie,
germańskie, słow. i bałtyckie, wschodnią
Europę — gł. irańskie (Scytowie, Sarmaci) oraz
ugrofińskie; świat określany przez Greków jako
„barbarzyński” był w rzeczywistości bardzo
zróżnicowany,
zamieszkujące
go
ludy
994
osiągnęły różny stopień rozwoju kulturowego.
W wyniku podbojów w III–I w. p.n.e. cały rejon
M. Śródziemnego objęło imperium Rzymu; do
II w. n.e. opanowało ono również obszar
Europy na zachód od Renu, wraz z częścią
Wysp Brytyjskich, i na południe od Dunaju,
przejściowo sięgając do Karpat Wschodnich;
pod rządami jednej scentralizowanej władzy
nastąpiło ujednolicenie prawa, nasiliła się
wymiana umiejętności techn., osiągnięć myśli,
dzieł sztuki i prądów artyst., towarów. Imperium
nie zatarło wszelkich różnic wewn.; w ciągu
stuleci dokonał się proces romanizacji ziem
Zachodu;
Wschód,
w tym
południowowschodnia część kontynentu eur., pozostał
kulturowo i językowo gr.; różnice utrwalił
istniejący od IV w. podział adm. na zachodnią
i wschodnią
część
cesarstwa.
Rozpowszechnienie
chrześcijaństwa
w imperium uczyniło z tej religii jeden z gł.
wspólnych
elementów
cywilizacji
śródziemnomor., a następnie eur. — obok gr.rzymskiej tradycji kult. i prawno-politycznych.
-
Wersja 01 01 2017.
- "I BĘDZIE JERUZALEM deptane od pogan, aż
się wypełnią czasy pogan" - Łuk. 21:24.(Lukács 21,24) Most, e dolgokat mondta nekik
Jeruzsálem pusztulását illetően. És akkor
tanítványai azt kérték tőle, mondván: Mester,
beszélj nekünk az eljöveteledről.
- Wyrażenie "czasy pogan" zostało użyte przez
naszego Pana dla nazwania okresu historii
pomiędzy usunięciem figuralnego Królestwa
Bożego - królestwa izraelskiego (Ezech. 21:2527) a wprowadzeniem i ustanowieniem jego
pozafigury - prawdziwego Królestwa Bożego,
kiedy to Chrystus przyjdzie "uwielbiony w
świętych swoich, aby się dziwnym okazał we
wszystkich wierzących w on dzień". – Ezekiel
21:25-27: „És te elvetemedett, te gonosztevõ,
Izráel fejedelme, a kinek napja eljött az utolsó
vétek idején: Így szól az Úr Isten: El a
süveggel, le a koronával! Ez nem lészen ez: az
alacsony legyen magas, és a magas alacsony!
Rommá, rommá, rommá teszem azt; ez sem
lesz állandó, míg el nem jõ az, a kié az
uralkodás, és néki adom azt!”
Europa. Historia. Czasy powojenne (1945–
89). W Europie Zachodniej przywrócono rządy
demokr., zachowano system gospodarki
rynkowej
połączony
z interwencjonizmem
państwa; odbudowy gospodarki dokonano przy
pomocy Stanów Zjedn. (Marshalla plan);
współpraca polit.-wojsk. przybrała kształt
organizacyjny 1949 w postaci Organizacji
Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), choć
państwa eur. nie rezygnowały z bliższej
współpracy wewnątrzeur. (pakt brukselski
1948, Unia Zachodnioeuropejska powołana
1955); w ścisłym powiązaniu z gospodarką
Stanów Zjedn. i in. państw pozaeur., Europę
Zachodnią objęła nowa faza rewolucji nauk.techn. (automatyzacja, wykorzystanie energii
jądr., komputeryzacja, systemy komunikacji),
powodująca oprócz ogólnego rozwoju ekon.
także szybkie podnoszenie się materialnego
poziomu
życia
społeczeństw.
Istotnym
elementem w polityce zachodnioeur. stały się
poszukiwania
różnych
form
międzynar.
współpracy polit., kult., a zwł. gosp.; 1948 unię
celną zawiązały państwa Beneluxu, 1949
powstała Rada Europy, 1952 Rada Nordycka,
1952 Eur. Wspólnota Węgla i Stali, 1957
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG, od
1993 Unia Europejska), 1960 Europejskie
Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) oraz
Organizacja
Współpracy
Gospodarczej
i Rozwoju (OECD); zwłaszcza EWG stała się
organizacją najskuteczniej integrującą swój
międzynar. rynek wewn., zwiększała potencjał
ekon. i przyciągała nowe państwa (wzrost z 6
do 12 do 1986). W stosunkach wewnątrzpolit.
charakterystyczna dla większości państw
zachodnioeur.
stała
się
marginalizacja
orientacji skrajnych (np. nacjonalistycznych);
komuniści znaczne wpływy mieli we Włoszech
i Francji, będąc jednak od końca lat 40.
w opozycji; w wielu krajach wykształcił się
system
oparty
na
dwóch
silnych,
rywalizujących ze sobą i zmieniających się
u władzy
partiach:
centrolewicowej
(socjaldemokr.) i centroprawicowej (chrześc.demokr. lub konserwatywnej bądź bloku partii
konserwatywno-liberalnych); realizowały one
odmienne (co do zakresu interwencjonizmu
państw., ustawodawstwa społ., czy roli
związków zaw.) koncepcje społ.-ekon., ale przy
uznaniu
pluralizmu
gosp.
i konkurencji
rynkowej; po upadku w latach 70. władzy
autorytarnej w Portugalii i Hiszpanii również
w tych krajach w latach 80. i 90. zaistniały
tendencje
ku
wytworzeniu
układów
dwupartyjnych. W latach 50. i 60. dokonał się
praktycznie
całkowity
rozpad
imperiów
kolonialnych: fr. i bryt., a po 1974 — jako
ostatniego — portugalskiego; zachowały się
dwu- i wielostronne (bryt. Wspólnota Narodów)
powiązania gosp., kult., w mniejszym stopniu
polit. i wojskowe.
czasy pookupacyjne – a megszállást követő
időszak
czasy powojenne – a második világháborút követő
időszak
W Europie Wschodniej po 1945 nastąpiła
likwidacja suwerenności państw w sowieckiej
strefie wpływów i ich pełne podporządkowanie
polit., gosp. i wojsk. ZSRR (usamodzielniły się:
Jugosławia 1949 i Albania 1961, zachowując
(http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019479 )
czasy historyczne – történelmi idők
czasy nowożytne – újkor
czasy piastowskie – Piasztok uralkodásának ideje
czasy pierwotne – őskor
Czasy Pogan [rozpoczęły się upadkiem
królestwa, tzn. od początku niewoli
babilońskiej i zburzeniem Jerozolimy w
roku 587 przed Chrystusem, za
panowania
Nebukadnezara,
króla
babilońskiego, a trwać będą do końca
ucisku, tzn. powrotu Pana na ziemię.] –
Jeruzsálem pusztulása
995
ustrój komunist.); zaprowadzono rządy partii
komunist. i wyeliminowano wszelką opozycję
wewn.;
przeforsowano
upaństwowienie
gospodarek nar., które poddano centralnemu
zarządzaniu;
formami
organizacyjnymi
powiązań były: Rada Wzajemnej Pomocy
Gospodarczej (1949) i wojsk.-polit. Układ
Warszawski (1955); w okresie powojennym
kraje Europy Środkowowschodniej odnotowały
wzrost gosp.: odbudowały się ze zniszczeń
wojennych, rozwijały przemysł; wkrótce
uwidoczniły się niewydolności systemu: brak
elastyczności
centralnego
planowania,
stłumienie
inicjatywy
jednostek,
marnotrawienie
środków
państw.,
silne
ograniczenie międzynar. wymiany gosp.; rosło
opóźnienie cywilizacyjne wobec Zachodu,
nakładając się na pozostałości minionych
epok. Od 1955 zaznaczyło się niewielkie
polepszenie stosunków Wschód–Zachód; 1955
mocarstwa zawarły traktat regulujący status
Austrii; wyraźniejsze odprężenie nastąpiło
w latach 70.: 1970 podpisano układy
o stosunkach ZSRR–RFN i PRL–RFN, 1972 —
NRD–RFN oraz amer.-sowiecki układ SALT-I;
poprawa atmosfery polit. umożliwiła zwołanie
do Helsinek Konferencji Bezpieczeństwa
i Współpracy w Europie (1972–75) z udziałem
33 państw eur., Stanów Zjedn. i Kanady.
Jednocześnie
ZSRR
stale
potwierdzał
nienaruszalność
bloku
wschodniego
(interwencje
na
Węgrzech
1956
iw
Czechosłowacji 1968, stan wojenny w Polsce
1981), co powodowało zaostrzanie relacji
między obu blokami; okresom złagodzenia
stosunków polit. towarzyszyło umiarkowane
otwarcie
kontaktów
gosp.,
kult.
i międzyludzkich;
uwidaczniały
one
społeczeństwom Europy Środkowowschodniej
rosnącą różnicę poziomów życia w obu
częściach kontynentu, powodowały wzrost
aspiracji bytowych oraz obywatelskich; blok
sowiecki trwał, nie decydując się ani na
reformy gosp., ani ustrojowe, bazując na
powszechnej w społeczeństwach świadomości
zagrożenia możliwością kolejnej interwencji
militarnej ZSRR.
W 1986 w ZSRR został zapoczątkowany przez
M.S.
Gorbaczowa
powolny
proces
odchodzenia od ideologicznego dogmatyzmu,
wprowadzania jawności w życiu publicznym
oraz
reform
w gospodarce;
1989
kompromisowe zmiany w Polsce (Okrągły Stół,
wybory) nie wywołały negatywnej reakcji
sowieckiej; fala demokratyzacji ogarnęła całą
Europę Środkowowschodnią; ujawniły się
tendencje odśrodkowe na tle nar. w samym
ZSRR.
(http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019481)
czasy się zmieniły – megváltoztak az idők
czasy szkolne – iskolaévek
czasy zygmuntowskie – (Jagelló) Zsigmond király
kora
czasza [1. rodzaj płaskiego, ozdobnego kielicha;
też: górna jego część; 2. rodzaj misy o
-
Wersja 01 01 2017.
półkolistym kształcie; 3. wypukłość w
kształcie półkuli; 4. podstawowa część
sklepienia kopulastego; 5. część nośna
spadochronu rozwijająca się przy skoku;
6. mat. część kuli odcięta płaszczyzną; 7.
Czasza, naczynie do picia, w kształcie
miski. Muchliński powiada, że z wyrazu
arabskiego tas – kubek, pochodzi w języku
hiszpańskim taza, we francuskim tasse i
węgierskim
tsesze.
Polacy
prawdopodobnie wzięli z węgierskiego.] –
kupa, kehely; csésze
czaszka (łac. cranium) [struktura kostna lub
chrzęstna, która służy jako szkielet głowy.
Stanowi naturalną osłonę mózgu i innych
narządów znajdujących się w głowie.
Wzrost czaszki człowieka trwa nie tylko
podczas życia płodowego, ale także przez 6
następnych lat. Możliwości wzrostu
szybko jednak maleją, szczególnie po
skostnieniu
łączno-tkankowych
ciemiączek.] – koponya (lat. cranium), orca
czat, chat [wym. czat] [1. rozmowa za
pośrednictwem Internetu, polegająca na
przekazywaniu treści w formie pisemnych
komunikatów; 2. miejsce na stronie
internetowej,
które
umożliwia
prowadzenie takich rozmów] – (ang.) chat,
beszélgetés, csevegés, fecsegés (interneten)
czata [oddział żołnierzy ubezpieczający wojsko
w czasie postoju lub prowadzący
rozpoznanie] – tábori őrs; őrség,
megfigyelőállás
czata bojowa – harcelőörs, járőr
czata główna – főörs
czata przednia – előörs
czatować [1. rozmawiać z kimś za pośrednictwem
internetu; 2. stać na czatach, pilnować; 3.
pilnować, śledzić kogoś z ukrycia] –
őrködni, vigyázni; lesni, lesben állni,
leselkedni, ólálkodni; figyelni, megfigyelni
czatować na ofiarę – áldozatra lesni
czatować a. chatować [porozumiewać się z kimś
za pośrednictwem Internetu w czasie
rzeczywistym przy pomocy klawiatury
komputera] – inf. chatelni, csetelni;
csevegni
czatowali pod płotem – a kerítésnél v. a kerítés
mögött v. a kert alatt leselkedtek
czatownia [Czatownia, schronienie, szylderhaus,
czyli budka szyldwacha. Czatownia, jak
również barjery, szlabany, słupy latarni,
daszki kasowe i t. p. przedmioty na
odwachach, malowane były w dwuch
barwach – białej i czerwonej. Czatą (z
turec. czete – zasadzka) zwano lózowanie
straży w nocy, dobę żołnierską.] –
tűztorony, várostorony; őrtorony
czatownik [Czatnik był to stróż nocny obozowy.
Czaty są to zwiady, szpiegowanie
nieprzyjaciela
za
pomocą
małych
oddziałów. Niegdyś u rzymian nocna pora
dzieliła się na cztery czaty vigiliae; na
początku każdej dawano znak trąbieniem,
po którym to znaku czatnik obchodził
straże, czy są w porządku.] – tűzjelző őr;
éjjeli őr, őr; figyelő, kém
czatowy, chatowy, -a, -e – beszélgetési
czaty – őrhely, leshely, vadászles [stać na czatach:
őrt áll]
996
czausz (1. daw. poseł turecki; 2. dawniej: turecki
goniec) – (török) csausz; régebben
alacsonyabb katonai rang, hírnök, követ;
katonai személy, főleg futár; a szultáni
udvarban testőr; alacsonyrendű hivatalnok,
törvényszolga
cząber [aromatyczna roślina; też: przyprawa z
tej rośliny] – vízitorma (növény)
Cząber (Satureja L.) [rodzaj roślin rocznych i
wieloletnich (zarówno bylin jak i
krzewinek) z rodziny jasnotowatych
(Lamiaceae Lindl.). Należy tu ok. 30
gatunków rosnących w cieplejszych
strefach
klimatycznych.
Osiągają
niewielką wysokość (poniżej 50 cm) i mają
niewielkie liście (1-3 cm).] – borsikafű
(Satureja hortensis L.) [egy fűszernövény.
Népies nevei: borsfű, bécsi rozmaring,
csombor, csombord, csomborbors, hurkafű,
kerti izsópfű, kerti méhfű, pereszlén.]
cząber czyścicowy (Satureja calamintha (L.)
Schelle) – Borsfű pereszlény, [Satureja
calamintha
(L.) Scheele, Calamintha
officinalis Moench., Melissa Calamintha L.]
-
Wersja 01 01 2017.
Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.)
[gatunek jednorocznej rośliny z rodziny
jasnotowatych
(Lamiaceae
Lindl.)
Pochodzi
najprawdopodobniej
ze
wschodnich
regionów
obszaru
śródziemnomorskiego.]
–
Borsikafű
(Satureja hortensis); Borsfű
cząsteczka [1. zdrobnienie od: cząstka; mała
cząstka;
2.
molekuła,
drobina;
3. najmniejsza
cząstka
substancji,
wykazująca jeszcze specyficzne własności
chemiczne i fizyczne; 4. inaczej molekuła –
obojętne
elektrycznie
indywiduum
chemiczne, złożone z co najmniej dwóch
atomów trwale połączonych wiązaniami
chemicznymi] – molekula [egynél több
atomból álló semleges atomcsoportok,
melyekben az atomokat meghatározott
rendszerben nagyon erős (kovalens) kötés
kapcsolja
össze.
Ez
a
definíció
megkülönbözteti őket az összetett ionoktól,
melyek elektromos töltéssel rendelkeznek],
részecske; (gyümölcs) gerezd
cząsteczka chemiczna [najmniejsza cząstka
związku, która może brać udział w
reakcjach chemicznych, lub cząstka,
której skład jest taki sam jak całości
związku] – (vegyt.) molekula, részecske
cząsteczka dipolowa – (ném, ang.) dipólus, dipól;
két egyenlő nagy, de ellentétes előjelű,
egymás közelében elhelyezkedő pontszerű
elektromos töltésből v. mágneses pólusbál
álló rendszer (egyenlõ nagyságú, de
ellentétes elõjelû, egymás közelében
elhelyezkedő töltések rendszere)
cząsteczka fizyczna [najmniejsza cząstka
związku
zdolna
do
samodzielnego
istnienia trwałego] – (fiz.) fizikai részecske
cząsteczka niepolarna – apoláros molekula
cząsteczka o otwartym łańcuchu – nyílt láncú
molekula
cząsteczka polarna – poláros molekula [Olyan
molekula, amelynek dipólusmomentuma
van, azaz amelyben a kémiai kötés során
töltésszétválasztás következett be.]
cząsteczka polimerowa – polimer [polimernek
nevezzük az ismétlődő egységekből,
monomerekből
felépülő
nagyméretű
molekulákat, melyekben az egységeket
kémiai kötések kapcsolják össze]
cząsteczki neutralne [cząsteczki pozbawione
ładunku
elektrycznego]
–
neutrális
részecskék
cząsteczkowy, -a, -e – molekula-, molekuláris;
rész-, részecskecząstka, cząsteczka – részecske, darabka, rész,
gerezd;
(nyelvtudomány)
partikula
(partykuła)
997
cząstka
alfa
[1.
jądro
atomu
helu
wykorzystywane do wywoływania reakcji
jądrowych; 2.
składa się z dwóch
protonów i dwóch neutronów. Ma ładunek
dodatni i jest identyczna z jądrem atomu
izotopu 4He, więc często oznacza się ją
jako He2+. Nazwa pochodzi od greckiej
litery α.] – alfa-részecske [alfa-bomlás az
atommagbomlások egyik fajtája, melynek
során alfa-részecske szabadul ki az
atommagból. Az alfa-részecske a hélium
leggyakoribb izotópjának, a hélium-4
izotópnak az atommagja, rendkívül stabil
atommag. Mivel az alfa-részecske két
protonból és két neutronból áll, az atommag
tömegszáma 4-gyel, rendszáma kettővel
csökken alfa-bomlás során.]
cząstka fleksyjna wyrazu – rag, tőhangváltó
cząstka pomarańczy – narancsgerezd
cząstka słowotwórcza [najmniejsza cząstka
znaczeniowa wyrazu] – partikula [az egyes
nyelvekben
a
változatlan
alakban
megmaradó elemek lehetnek. A különböző
nyelvek nyelvtanai nem kezelik egységesen
ezt a szófajt, és egyes nyelvészeti
irányzatokon belül is vitatott a megítélésük
és/vagy
nem
tanulmányozták
őket
kimerítően.]
cząstki elementarne [cząstki składowe atomu] –
elemi részecskék
cząstkowo – részlegesen, parciálisan
cząstkowy, -a, -e [niecałkowity, niezupełny] –
részleges, rész-, parciális
cząstkowy wskaźnik zagrożenia hałasem –
részleges zajbehatási mutató
czciciel, czcicielka – tisztelő, imádó (ffi/nő)
czcić [1. oddawać cześć religijną; 2. otaczać
wielkim szacunkiem; 3. oddawać hołd,
okazywać pamięć; 4. obchodzić jako
święto] – tisztelni, imádni, isteníteni;
ünnepelni; tiszteletben tartani
czcić bałwany – bálványokat imádni v. tisztelni
czcić kogoś – tisztelni vkit
czcigodnie – tiszteletre méltóan, tekintélyesen
czcigodność – tiszteletreméltóság, tekintély
czcigodny, -a, -e [zasługujący na wielki
szacunek] – tiszteletre méltó, tekintélyes,
tisztes
Czcigodny Sługa Boży (łac. Venerabilis Dei
servus) [określenie stosowane w Kościele
katolickim oznaczające osobę,
wobec
której
promulgowano
dekret
o
heroiczności cnót] – (lat.) tiszteletre
méltó; ’Isten
tiszteletreméltó
szolgája’;
Venerabilis
Dei
servus
[a katolikus
egyházban egy megtisztelő cím azoknak a
személyeknek,
akiknek
a szentté
avatási vizsgálat
és
eljárás
során
-
Wersja 01 01 2017.
megállapítják a pápa jóváhagyásával, hogy
„hősi fokon gyakorolta a keresztény
erényeket”, azaz a hit, remény és szeretet
teológiai erényeiben, valamint a négy
sarkalatos erényben,
az okosságban,
igazságosságban,
erősségben
és
mértékletességben hősiesen helyt álltak. A
szentté avatási eljárásoknak ez a második
állomása a négyből.]
czcionka [1. prostopadłościan z odwróconą literą
lub znakiem drukarskim, dającymi w
druku odbitkę tej litery lub znaku;
2. kształt i wielkość liter w druku] –
(nyomdai) betű, betűtípus
Kombinacje czcionek podstawowych to:
 czcionka pochyła wytłuszczona
 czcionka pochyła podkreślona
 czcionka wytłuszczona podkreślona
 czcionka pochyła wytłuszczona podkreślona
 WIELKIE LITERY POCHYŁE
 WIELKIE LITERY WYTŁUSZCZONE
 WIELKIE LITERY PODKRESLONE
WYTŁUSZCZONE
PODKRESLONE
 WIELKIE LITERY WYTŁUSZCZONE
PODKRESLONE
WYTŁUSZCZONE PODKRESLONE
czcionka 10-punktowa – 10 pontos betű
czcionka drukowana – nyomtatott betű
czcionka kursywa (cursive) – kurzív, dőlt betű
LEXIKON
czcionka normalna (podstawowa) – normál betű;
álló betű
LEXIKON
czcionka pochyła – dőlt betű; kurzív betű
LEXIKON
czcionka podkreślona – aláhúzott betű
czcionka pogrubiona a. półgruba a. półtłusta –
félkövér betű
Lexikon
czcionka tekstowa – (nyomd.) text betűtípus
czcionka tłusta – vastag betű; fett betű
czcionkarz – betűöntő
czcionki – betűk
czcionki półtłuste – félkövér betűk
czczenie – tisztelet, imádás
czczo: (szókapcsolatban) 1. na czczo – éhgyomorra,
éhomra; 2. üresen, tartalom nélkül
czczość – éhségérzet; semmiség, jelentéktelen
dolog
czczy, -a, -e [1. pusty, głodny; 2. nic nieznaczący,
bezcelowy, płonny] – üres, tartalom nélküli
(nadaremny) hiú, hiábavaló
998
czcza gadania; czcze gadanie – üres fecsegés, üres
beszéd; locsogás, szóbeszéd
czcza formalistyka – üres formalizmus
czcza nadzieja – hiú remény
czcze frazesy – üres szólamok, üres frázisok
czcze obiecanki – üres igérgetés
czcze słowa – üres szavak, hiú szavak; üres
fecsegés
czczy wymysł – üres koholmány
czczy żołądek – üres gyomor, éhgyomor
Czech1
[1.
członek
narodowości
zachodniosłowańskiej
zamieszkującej
głównie Czechy; 2. obywatel Czech] – cseh
(ffi), cseh állampolgár
Czech2
[legendarny
założyciel
państwa
czeskiego] – Cseh (a cseh állam mondabeli
alapítója)
czechczery (z tureckiego czachczyr, czahszyr,
cakszer, czachezyr, z pers. gacie) [1. spodnie
wojsk., zazw. obcisłe od kolan do kostek,
noszone w Polsce od końca XVIII do
końca XIX w.; 2. spodnie wojskowe długie
białe z płótna. U jazdy polskiej wchodziły
w skład ubioru stajennego, w piechocie
były używane latem przy ubiorze wielkim;
3. niegdyś obszerne, płócienne gatki, a za
czasów Królestwa Polskiego spodnie
płócienne, białe używane latem przez
żołnierzy do mundurów. 4. spodnie
płócienne, białe, ściśle przylegające do
nogi od kolan do kostek. Używane za
czasów Królestwa Polskiego przez
żołnierzy i noszone w czasie pory letniej
jako element munduru. Popularne do
końca XIX wieku. Czasem czechczerami
nazywano również obszerne gatki uszyte z
płótna..] – (wojsk) hosszúszárú, fehér
katonai nadrág
czechczery
Czechel [wieś w Polsce położona w
województwie wielkopolskim, w powiecie
-
Wersja 01 01 2017.
pleszewskim, w gminie Gołuchów] –
Czechel (lengyel település)
czecheł [czechło, gzło, giezłko, koszula, osobliwie
niewieścia, ciasnocha, płócienny kitel,
prześcieradło, koszula śmiertelna, w
Polsce zawsze z płótna białego. Muchliński
wywodzi ten wyraz z perskiego czucha –
sukno, tkanina. Karłowicz słusznie
powątpiewa o trafności tego wywodu i
powiada, że byłoby właściwiej szukać
źródła w niemieckiem Zieche, Ziechel –
poszewka,
kapa.]
–
(dawno)
vászonzubbony, ing
czechizm, bohemizm (od Bohemia - łacińska
nazwa Czech) [rodzaj barbaryzmu;
wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa
zapożyczona z języka czeskiego i
funkcjonująca stale w obrębie innego
języka. Słowo "czechizm" może też
oznaczać
doraźne
wprowadzenie
elementów języka czeskiego do tekstu, np.
w celach artystycznych lub stylizacyjnych.
Szczególnie dużo czeskich zapożyczeń
pojawia się w języku polskim w
średniowieczu, co wiąże się głównie z
przyjęciem
chrześcijaństwa
za
pośrednictwem czeskim; są to głównie
słowa związane z działalnością kościelną,
takie jak "kościół", "ołtarz", "msza".
Niekiedy słowa zapożyczone z języka
czeskiego mają swój rdzenny rodowód w
łacinie, jak w przypadku słowa "ołtarz" łac. altare, "msza" - łac. missa, "kościół" od łac. castellum - twierdza (od tego słowa
pochodzi także ang. castle - "zamek" czy
włoskie i hiszpańskie casa - "dom"). W
takim wypadku mamy do czynienia z
zapożyczeniem z łaciny za pośrednictwem
Czechów. Jednocześnie, wyrazy łacińskie
pojawiły się w czeszczyźnie często za
pośrednictwem języka niemieckiego (np.
polski "klasztor" pochodzi od czeskiego
klášter, ten zaś od staroniemieckiego
kloster, który w końcu wywodzi się od
łacińskiego claustrum). W wieku XIV-XVI
istniała intensywna wymiana kulturowa
pomiędzy Polską a Czechami, co dało swój
wyraz w polskim słownictwie i ortografii.
Wpływy z czeskiego pojawiają się m.in. w
nazwach miejscowości przygranicznych m.in. "Głubczyce" zamiast "Głąbczyce".]
- tősgyökeres cseh nyelvi jellegzetesség;
cseh szóhasználat v. fordulat más nyelvben
czechło, czecheł [1. czechlik, giezłko, w dawnej
Polsce koszula, najczęściej niewieścia. 2.
noszona w średniowieczu i podczas epoki
renesansu koszula kobieca. Było to luźne,
płócienne odzienie, zwykle marszczone
przy szyi. Czechła, pomimo iż należały do
odzieży spodniej, zdobiono na przodzie
haftem. Na określenie tej części odzienia
używano jeszcze słowa giezło. 3. giezło,
koszula kobieca (XVI - XVII wieku )] –
(dawno) vászonzubbony; bő női lenvászon
ing
999
czechman [1. kontusz tatarskiego kroju ze
zwykłymi rękawami - bez wylotów. Od
tego samego wyrazu pochodzi sukmana
polska i ruska, czyli chłopski kontusz bez
wylotów.
2.
nazywany
również
czekmanem, był to męski ubiór wierzchni,
w kroju przypominający nieco kontusz.
Noszony w XVIII wieku, nakładano go na
żupan. W przeciwieństwie do kontusza nie
miał odrzucanych do tyłu rękawów,
nakładano je normalnie. Czechmany,
inaczej niż kontusze zapinano pod szyję.]
– tatár köntös; férfi felsőruha
Czechosłowacja (czes. Československo, słow.
Česko-Slovensko
lub
Československo)
[państwo w Europie Środkowej istniejące
w latach 1918-1992. 1 stycznia 1993 w
miejscu Czechosłowacji powstały dwa
nowe państwa - Czechy i Słowacja. Kraj
graniczył z Niemcami (1945-90: NRD i
RFN), Polską, ZSRR (1991: Ukrainą),
Rumunią (do 1939), Węgrami i Austrią.
Stolicą Czechosłowacji była Praga.] –
(dawno) Csehszlovákia (csehül és szlovákul:
Československo) [volt közép-európai ország,
a II. világháború idejét leszámítva 1918 és
1992 között állt fenn. 1993. január elsején
békésen
kettévált
Csehországra
és
Szlovákiára.]
czechosłowacki, -a, -ie – (dawno) csehszlovákiai,
csehszlovák
Czechy1, Republika Czeska (cz. Česko, Česká
republika; ČR) [1. państwo w Europie
Środkowej, bez dostępu do morza. Od
1918 do 1939 i od 1945 do 1993 wchodziło
w skład Czechosłowacji. Od 1 maja 2004
Republika Czeska jest członkiem Unii
-
Wersja 01 01 2017.
Europejskiej. 2. państwo w Europie ze
stolicą w Pradze; Republika Czeska] –
Csehország, Cseh Köztársaság (csehül Česká
republika vagy röviden Česko) [KözépEurópa egyik állama]
Czechy2 (Czechy właściwe; czes. Čechy, łac.
Bohemia, niem. Böhmen, ros. Богемия, fr.
Bohême)
[jedna
z
trzech
krain
historycznych ziem czeskich obok Moraw
i Śląska Czeskiego (kraje korony świętego
Wacława)
tworzących
dzisiejszą
Republikę Czeską). Kraina ta zajmuje
zachodnią część Masywu Czeskiego.
Granice jej wyznaczają pasma górskie
Sudetów, Rudaw, Lasu Czeskiego i
Szumawy
oraz
Wyżyna
CzeskoMorawska. Czechy graniczą od północy ze
Śląskiem, z Łużycami i Saksonią, od
zachodu z Bawarią, od południa z Dolną
Austrią, od wschodu z Morawami. Nazwa
wywodzi się ze średniowiecznej łaciny
(Boiohaemum, Boiohaemia = kraina ludu
Bojów). W starożytności nazwą tą
określano tereny zamieszkane przez
celtycki lud Bojów, zasiedlający te tereny
w V-IV w. p.n.e.. Mimo że wywędrowali
oni potem do Italii, ich pierwotna ojczyzna
w języku łacińskim zachowała swoją
nazwę
również
po
kolonizacji
germańskiej, a potem słowiańskiej. Należy
zwrócić uwagę, że w języku polskim
skrócona nazwa państwa czeskiego
(Królestwo Czech, Republika Czeska) i
jednego z tworzących je krajów są
jednakowe: Czechy, podczas gdy język
czeski rozróżnia Česko – państwo i Čechy
– kraj. Głównym miastem Czech jest
Praga.] – történelmi Csehország tartomány
(a régi magyar nyelvben Bohémia, csehül
Čechy, latinul és angolul Bohemia, németül
Böhmen) [a mai Csehország területének
nyugati és középső részén elhelyezkedő
történelmi
régió.
Nem
azonos
a
Morvaországot is magába foglaló történelmi
Csehországgal, sem a mai Csehországgal,
azaz a Cseh Köztársasággal.]
Czehy (nazwa kilku wsi w Polsce) – Czehy
(néhály lengyel falu neve Lengyelországban)
czeczotka [1. ptak o upierzeniu brunatnym,
głowie karminowej i czarnym podgardlu;
2. drewno, zwłaszcza brzozy i topoli, o
charakterystycznym usłojeniu; też: wyrób
z tego drewna] – kenderike [piros begyűkis
pintyféle madár (Carduelis cannabina
cannabina)], nyírfa, nyírfabot
czeczuga [1. szabla o wąskiej, lekko wygiętej
głowni i spiczastym sztychu, popularna w
Polsce w XVII i XVIII w.; 2. zob. sterlet; 3.
czeczuga, gatunek jesiotra poławianego w
Dnieprze, z którego ikry przyprawiano
1000
kawior; 4. także rodzaj szabli, tak
nazwanej zapewne przez podobieństwo
kształtu do pomienionej ryby] –
szablyafajta; (dawno) (kardfajta); (állat)
tokhal; kecsege
czeczuga [zob. Sterlet (Acipenser ruthenus)] –
kecsege (Acipenser ruthenus)
czego [pot. dlaczego, po co] – minek a, aminek a;
minek
czego? – mi?, micsoda?; minek a?, mit?; miért?
(dlaczego)
czego chcesz? – mit akarsz?
czego chcesz się napić – mit akarsz inni?; mit
iszol?
czego jeszcze (chcesz)! – még mit nem! egy
nyavalyát! egy frászt!
czego komu nie dostaję – vkinek vmi hiányzik
czego macie dużo? – miből van nekik sok?
czego mamy się po nim spodziewać? – mit
várjunk (el) tőle? mit remélhetünk tőle?
czego mu niedostaje – vmi hiányzik neki
czego Pan/Pani chce? – mit akar?
czego pan/pani sobie życzy? – mit óhajt?, mit
kíván?, mi tetszik?, mit parancsol
(asszonyom/uram)?
czego pan sobie życzy? – mit parancsol, uram?
czego pani (pan) się napije? – mit iszik?
czego serce pragnie – amit a szív kíván, óhajt
czego się boisz? – mitől félsz?
czego się napijesz? – mit iszol?
czego się nie nauczył Jaś, Jan się nie nauczy –
amit meg nem tanult Jancsi, nem fogja azt
tudni János
czego się tu opieprzasz? – (wulg.) mit keresel itt?
czego się złościsz? – mit bosszankodsz?
czego tak pobladłeś – miért sápadtál úgy el?
czego tam nie było! – mi minden nem volt ott!
czego tu szukasz? – mit keresel itt? mit akarsz itt?
czegoś [pot. z niewiadomego powodu] – vminek a
czegóż? – ugyan minek (dlaczego)
czegóż znowu? – mi az (már) megint?
czek [amer.ang. check (ang. zazw. cheque) 'jw.'
ze
st.fr.
eschec,
eschac
'szach;
odepchnięcie' od pers. szāh, ― 1. rodzaj
przekazu
pieniężnego;
2.
zlecenie
(piśmienne, na specjalnym blankiecie)
wypłaty a. przelewu określonej sumy z
rachunku bankowego (konta) wystawcy] –
(ang.) csekk [Scheck, cheque, check]; 1.
folyószámla banknál v. postánál, ahová
pénzösszegek befizethetők, és amelyből a
tulajdonos
utasítására
pénzösszegek
kifizethetők; az ilyen folyószámlára szóló
befizetési űrlap v. kifizetési utalvány; olyan
látra szóló utalvány, amelyben a kiállító
(számlatulajdonos) utasít vkit (pénzintézet),
-
Wersja 01 01 2017.
hogy számlája terhére egy harmadik
személynek meghatározott összeget fizessen
ki
Különféle csekktípusok a
külkereskedelemben:
Elszámolási csekk
Keresztezett csekk
Láttamozott csekk
Bankcsekk
Utazási csekkek
czek akceptowany – elfogadott csekk
czek bez pokrycia [czek, który nie może być
zrealizowany wskutek braku pieniędzy na
koncie wystawcy] – fedezetlen csekk
czek gotówkowy – készpénzcsekk
czek imienny [czek wystawiony na określoną
osobę] – névre szóló csekk
czek in blanko – biankócsekk; üres csekk
czek krajowy – belföldi csekk
czek kredytowy – hitelcsekk
czek krosowany, czek krzyżowany – keresztezett
csekk
czek limitowany – limitált csekk
czek na lecenie – rendeletre kiállított v. szóló csekk
czek na okaziciela – bemutatóra szóló csekk
czek na zlecenie – rendeletre szóló csekk
czek płatny na okaziciela – bemutatóra szóló v.
kiállított csekk
czek pocztowy – postacsekk
czek podróżniczy, czek podróżny – utazási csekk
czek przelewowy – átutalási csekk
czek rozrahunkowy – elszámolási csekk
czek rozliczeniowy – elszámolási csekk
czek rozrachunkowy – elszámolási csekk
czek turystyczny – turistacsekk
czek zagraniczny – külföldi csekk
czek zakreślony – keresztezett csekk
czek zatwierdzony – igazolt csekk
Czeka, CzK, WCzK (ros.: ЧК, ВЧК) [akronim
nazwy radzieckiego organu czuwającego
nad
bezpieczeństwem
państwa,
odpowiedzialnego za represje w Rosji
Sowieckiej
w
latach
1917-1922.
Początkowo
nosiła
pełną
nazwę
Wsierossijskaja Czriezwyczajnaja Komissija
po Bor'bie s Kontrriewolucyjej i Sabotażom
(Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna
do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem),
od sierpnia 1918 roku Wsierossijskaja
Czriezwyczajnaja Komissja po Bor'bie s
Kontrriewolucyjej,
Spiekulacyjej
i
Priestupleniami
po
Dołżnosti
(Всероссийская
чрезвычайная
комиссия
по
борьбе
с
контрреволюцией,
спекуляцией
и
преступлениям
по
должности;
1001
Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna
do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i
Nadużyciami Władzy), zwana potocznie
Czeka, lub Czieriezwyczajka. Potocznie
nazywano tak także dalsze radzieckie
służby, powstałe po przekształceniu
Czeki.]
–
CSEKA
[Csrezvicsajnaja
Komisszija a Szovjetunióban az 1917-i
szocialista forradalom után szervezett
államvédelmi bizottság rövidített neve
(rendkivüli bizottság)]
czekać [pozostawać w jednym miejscu lub
stanie, aż do momentu, gdy stanie się coś,
czego się chce] – várni, várakozni
czeka jak kania deszczu, czeka jak kania dżdżu
– várja, mint kánya az esőt (mint az éhes
farkas, úgy várja; várja mint Noé a hollót)
czekać, aż sprawa dojrzeje – (átv.) megvárja, míg
a dolog v. ügy megérik
czekać końca – vminek a végére várni v. végét
várni
czekać (czeka) (na kogo/co) – várni (vkire/vmire),
várni, várakozni [nie dać na siebie czekać:
nem várat magára] (czekasz na Roberta?,
czekasz na Ewę?: Robertre/Évára vársz?)
czeka na nas samochód – autó vár majd minket
czekać na autobus – buszra várni
czekać na kogo – várni vkit; várakozni vkire
czekać na pociąg – vár a vonatra; a vonatra várni
czekać na próżno – hiába v. hasztalan várni
czekać na swoją kolejkę – vár a sorára
czekać na telefon od kogoś – telefonhívást vár
vkitől
czekać w przedpokoju – az előszobában vár
czekać z założonymi rękami – ölbetett kezekkel v.
tétlenül várni
czekaj no ty! – na megállj csak!
czekaj tatka latka – várhatsz, amíg bele nem
fáradsz; várj, csak várj!, várhatod!
czekał dobrą godzinę – egy jó órát várt
czekał około dwóch godzin – körülbelül két óra
hosszat várt
czekam na ciebie u tej nowoczesnej kawiarni –
várok rád emellett az új kávéház mellett
czekam na pana (panią) w domu (w hotelu) –
otthon (szállodában) várom
czekam na swoją miłą koleżankę – várok a kedves
kolléganőmre
czekam na telefon od pana (pani) – várom a
hívását!
czekam na wiadomość od Ciebie – várom a
híreket tőled
czekam na zawiadomienie – várom értesítésedet
czekam od godziny – egy órája várok
czekamy już od pół godziny – már fél órája
várunk
-
Wersja 01 01 2017.
czekający, -a, -e – váró; várakozó
czekan1 [1. rodzaj laski ze stalową głowicą i
kolcem, używanej przez alpinistów do
rąbania stopni w śniegu i lodzie; 2. dawna
broń w postaci osadzonej na drzewcu
siekierki, tępo lub ostro zakończonej z
tyłu; 3. Po turecku wyraz ten pomiędzy
innemi znaczy młot, a zapożyczony jest
podobno z języka perskiego. Po polsku
czekany zwano także nadziakami i
ciupagami. 4. drzewcowa broń obuchowosieczna składająca się z długiego trzonka
zakończonego
siekierką,
zwykle
niewielkich rozmiarów, nieco podobna do
ciupagi. Od topora bojowego czekan różni
się bardziej delikatnym, wąskim żeleźcem,
wydatnym, młotkowatym obuchem i
zwykle dłuższym styliskiem. W okresie
średniowiecza nadal używane, choć
wypierane przez cięższe topory bojowe i
miecze. Od XVI w. stają się znów
popularne w krajach mających bliskie
kontakty z Turcją, głównie na Węgrzech i
w Polsce. 5. sprzęt używany w alpinizmie,
wspinaczce
lodowej
oraz
zimowej
turystyce górskiej. Ma postać laski
zakończonej głowicą.] – (török) csákány,
fokos; 1. török eredetű régi magyar fegyver,
kissé görbült, hegyes ék, lyukkal a nyél
számára; napjainkban főleg bányászszerszám
v. jégcsákány
czekan2 [ludowy flet czeski lub węgierski] – cseh
v. magyar népi hangszer, furulya
czekanie – várakozás
czekolada [1. masa z miazgi kakaowej z cukrem
i innymi dodatkami; też: wyrób
cukierniczy z tej masy; 2. napój z miazgi
kakaowej rozpuszczonej w mleku lub
wodzie] – csokoládé
czekolada biała – fehér csokoládé
czekolada gorzka – étcsokoládé
czekolada mleczna – tejcsokoládé
czekolada nadziewana – töltött csokoládé
czekolada twarda [czekolada bez nadzienia] –
csokoládé (töltelék nélkül), kemény (töltelék
nélküli) csokoládé
czekolada z orzechami – mogyorós csokoládé
czekoladka [1. mała czekolada lub kostka, kulka
itp. z czekolady; 2. pot. o dziewczynie
mającej ciemną, brązową cerę] –
csokoládébonbon, praliné; bonbon; (átv.)
sötét bőrű leány
czekoladki nadziewane – töltött csokoládé
(bonbon)
czekoladowo – csokoládésan
czekoladowy, -a, -e [1. zrobiony z czekolady,
zawierający czekoladę; 2. brązowy] –
csokoládés, csokoládé-; csokoládéból való
1002
czekoladowa polewa na cieście – csokoládémáz a
tésztán
czekowy, -a, -e – csekkczeladka, czeladź - (dawno) cselédség
czeladna [daw. izba dla czeladzi] – cselédszoba
czeladniczy, -a, -e – segédczeladnik [1. wykwalifikowany rzemieślnik
pracujący pod kierunkiem majstra; 2.
jeden ze stopni kwalifikacji zawodowych,
stwierdzający opanowanie przez ucznia,
młodocianego pracownika zatrudnionego
w celu nauki zawodu, umiejętności
praktycznych oraz teoretycznych w
zawodzie
rzemieślniczym
oraz
potwierdzający je dowodem kwalifikacji
zawodowych w formie zdanego egzaminu
czeladniczego. W hierarchii niektórych
zawodów
"czeladnik"
to
nazwa
stanowiska] – inas; segéd, mesterlegény;
iparossegéd
czeladnik cechowy – céhlegény
czeladnik karetniczy – kocsigyártósegéd
czeladnik murarski – kőművessegéd
czeladnik piekarski – péksegéd, pékinas
czeladnik pieczętarski – vésnöksegéd
czeladny, -a, -e – cselédi, cselédczeladna izba [czeladnia, czeladnica, izba dla
czeladzi, tak rzemieślniczej, jako też
służby dworskiej, drużyny domowników
wziętych na wojnę, pomocników retmana i
szkutnika przy spławie, wreszcie w
ogólnem
znaczeniu
wszelkich
najemników. Po dawnych dworkach
szlacheckich, z sieni, która bywała zwykle
w środku domu, wchodziło się na jedną
stronę do mieszkania ziemianina, a na
drugą – do jego czeladni i kuchni.] –
cselédszoba, cselédlakás
czeladź [1. dawna służba u magnatów i szlachty;
2. Służba gospodarska u szlachcica, t. j.
parobcy, dziewki i wogóle wszyscy
pracujący bądź w domu, bądź w polu, jak
również
pomocnicy
w
warsztacie
rękodzielnika, zowią się czeladzią dworską
lub
cechową,
czyli
rzemieślniczą.
Ponieważ każdy szlachcic był z obowiązku
rycerzem, więc i na wojnę szedł z
wybranymi przez siebie czeladnikami.] –
(dawno) cselédség
czeladź dworska – udvari cselédség
czeladź obozowa – (dawno) (wojsko) tábori nép,
málhacsapat, cenkek (hitvány emberek),
szekerészek
czelesta, celesta (instrument muzyczny) [wł.
celesta 'jw.' od celeste 'niebieski;
niebiański, rajski' z łac. caelestis 'jw.' od
caelum 'niebo'; perkusyjny, klawiszowy, w
którym pokryte filcem młotki uderzają w
-
Wersja 01 01 2017.
metalowe
płytki,
wyglądem
przypominający fisharmonię] – cseleszta
(harmóniumszerű,
kis
acélrudakat
megszólaltató hangszer)
czelista [muzyk grający na wiolonczeli;
wiolonczelista] – csellista
czelnie – arcátlanul, szemtelenül
czelność – arcátlanság, szemtelenség, pimaszság
czelny, -a, -e [bezczelny, zuchwały] – arcátlan,
szemtelen, pimasz (bezczelny)
czeluść [głębia, przepaść] – üreg; kályhanyílás,
kemenceszáj, kemencetorok; (átv.) torok,
torka v. mélye vminek; (bonctan) állkapocs
czeło lub czełko [była to ozdoba głowy kobiecej,
używana W Rosji w XVI i XVII wieku.
Czełka noszone były przez młode,
niezamężne dziewczęta, nakładano je na
rozpuszczone włosy. Miały one formę
sztywnych szerokich opasek zwykle
wyszywanych perłami lub haftowanych
złota nicią.] – női fejék a XVI-XVII. sz-ban
czemu? [pot. dlaczego] – minek, minek?, aminek;
(dlaczego) miért? miért?
czemu jesteś smutny? – miért vagy szomorú?
czemu jesteś taki zgaszony – miért vagy olyan
letört
czemu kołujesz zamiast powiedzieć po prostu? –
miért kerülgeted az igazságot? miért kertelsz,
ahelyett, hogy megmondanád az igazat?
czemu nie? – miért ne?
czemu on tak hałasuje? – miért lármázik annyira?
czemu płaczesz? – miért sírsz?
czemuś [pot. z niewiadomego powodu] – amit
czemuś sam nierad, tego nie czyń drugiemu –
(közm.) amit nem kívánsz magadnak, ne tedd
másnak
czemuś przyszedł – miért jöttél?
czepek [1. nieprzemakalne nakrycie głowy,
używane w czasie kąpieli; 2. mała, zwykle
biała czapeczka, noszona np. przez
pielęgniarki;
3. czapeczka
dziecinna;
4. kobiece nakrycie głowy noszone
dawniej przez mężatki i wdowy,
zachowane do dziś w strojach ludowych;
5. część owodni pokrywająca czasem
główkę noworodka; 6. damskie okrycie
głowy w użyciu od średniowiecza aż do
1003
końca XIX wieku (w XX wieku
sporadycznie
i
tylko
przez
tradycjonalistki). Czepce były nakryciem
głowy mężatek, panny chodziły z gołą
głową. Czepce noszono zarówno w domu
jak i poza nim, zwykle szyto je z białej
tkaniny, czasem ozdabiano koronkami i
falbanami. Czepce w czarnym kolorze
nosiły przez rok po śmierci męża wdowy.
7. okrycie głowy noszone w dawnej Polsce
przez mężatki. W XVIII wieku miejsce
czepców zajęły bardziej wykwintne
kornety. W pierwszej połowie XIX wieku
modne były znowu czepki, ale już w
formie kapelusza czy budki, noszonej
także przez dziewczęta.] – (nakrycie)
fejkötő, főkötő
czepek kąpielowy – fürdősapka, úszósapka
czepek nocny – hálósapka
czepiać (czepia) [1. pot. nagabywać kogoś; 2. pot.
przymocowywać] – érinteni, rátapasztani,
ráakasztani; csimpaszkodni
czepianie się – piszkálódás
czepić się — czepiać się [1. pot. przytrzymać się
czegoś, zahaczyć się o coś; 2. pot. doszukać
się w kimś lub w czymś złych intencji,
złych cech; też: ostro skrytykować;
3. czepiać się: pot. starać się coś zachować,
ocalić] + B. – 1. ráakaszkodni (vkire),
kapaszkodni (vmibe); megakadni; 2.
(zadzierać z kimś) kikezdeni (vkivel),
piszkálni,
piszkálódni;
kifogásolni;
(kogo/czego) okvetetlenkedni
czepiać się jak pijawka – (dawno) pióca módjára
csüngeni vkin; kapaszkodik vkibe/vmibe
czepiać się jak rzep psiego ogona – ragad mint a
kullancs
czepiać się kogo – kikezdeni vkivel; belekötni
vmibe; ujjat húz (vkivel)
czepiać się tramwajów – elkapni a villamost;
kapaszkodni a villamososn; lépcsőn utazni
-
Wersja 01 01 2017.
czepiec
czepiec [1. nakrycie głowy z białego płótna
noszone przez zakonnice niektórych
zakonów; 2. zob. czepek w zn. 4, 5.;
3. część żołądka zwierząt przeżuwających;
4. tkanka pokrywająca koniec korzenia],
czepek
[1. nieprzemakalne
nakrycie
głowy, używane w czasie kąpieli; 2. mała,
zwykle biała czapeczka, noszona np. przez
pielęgniarki;
3. czapeczka
dziecinna;
4. kobiece nakrycie głowy noszone
dawniej przez mężatki i wdowy,
zachowane do dziś w strojach ludowych;
5. część owodni pokrywająca czasem
główkę noworodka; 6. Już powyżej
nadmieniliśmy, że czapka i czepiec są
zesłowiańszczonemi
formami
średniowieczno-łacińskiego
wyrazu
cap(p)a, od którego Karłowicz wywodzi
wiele wyrazów w językach nowożytnych, a
w polskim oprócz czapki i czepca: czapa,
kapa, kaplica, kapelan, kapuza, kapiszon,
kabat, kapota, kapelusz i t. d. Jak wieniec
na warkoczach lub rozpuszczonych
włosach był godłem dziewictwa i tylko
przez panny mógł być noszony, tak biały
czepiec, okrywający ucięte włosy, znakiem
był białogłowy, czyli mężatki. Oczepiny,
czyli pierwsze włożenie czepca na głowę
młodej mężatki po ślubie, są jednym z
najważniejszych
obrzędów
wesela
polskiego.] – fejkötő, főkötő
czepliwy, -a, -e [1. przystosowany do czepiania
się; 2. pot. skłonny do niesłusznego
krytykowania; 3. pot. wpadający w ucho,
chwytliwy] – kapaszkodó, ráakaszkodó,
kötözködő
czepny, -a, -e [1. przystosowany do czepiania się;
2. pot.
skłonny
do
niesłusznego
krytykowania; 3. pot. wpadający w ucho,
chwytliwy] – tapadó, kapaszkodó
czereda [gromada ludzi, zwłaszcza dzieci] –
csapat, csomó, rakás, tömeg; (hosszú) sor
czereda dzieci – egy csomó gyerek
czeremcha [drzewo lub krzew o białych,
odurzająco pachnących kwiatach] –
zelnicemeggy,
madármeggy,
kutyacseresznye
1004
Czeremcha amerykańska, czeremcha późna
(Prunus serotina) [gatunek drzewa lub
dużego krzewu z rodziny różowatych,
pochodzący
z Ameryki
Północnej.
Introdukowany został do Europy na
początku
XVII
wieku,
ale
rozprzestrzeniać się zaczął na większą
skalę na Starym Kontynencie po
wprowadzeniu do tutejszych lasów w XIX
i XX wieku. Jest uważany za jeden z
najbardziej inwazyjnych gatunków w
Europie środkowej. W Polsce występuje
już niemal na całym obszarze kraju.] kései meggy (Prunus serotina) [ÉszakAmerikában elterjedt. Díszfaként Európában
ültetik is]
czeremcha zwyczajna (Padus avium = P.
racemosa) – kutyameggy J: Padum avium
(MNöv. 124). R: 1834: kutya megygy fa ’vad
meggy’ (Kassai 3: 338). [A növény
értéktelennek ítélt gyümölcsét írják le
hasonnevei közül a kutyacseresznye,
madárcseresznye,
vadcseresznye,
gerezdescseresznye
(MNöv.
124)
elnevezések is. Meggy (R. 1395 k.: „Mera
íus:
meg
fa
[BesztSzj.
861])
gyümölcsnevünk ősi örökség a finnugor
korból.]
czeremchowy,
-a,
-e
–
zelnicemeggy-,
madármeggy-, kutyacseresznyeczerep
[1. czaszka,
głowa;
2. skorupa
stłuczonego naczynia, 3. wyrób garncarski
lub
ceramiczny
przygotowany
do
nakładania szkliwa] – (czaska głowy)
koponya; (wyrób) cserép, héj
czereśnia [drzewo owocowe o małych owocach z
pestką w środku; też: owoc tego drzewa] –
cseresznye; cseresznyefa
czereśnia, trześnia, wiśnia ptasia (Cerasus avium
(L.) Moench.) [gatunek drzewa owocowego
należący do rodziny różowatych. Rośnie w
stanie dzikim w południowej i środkowej
Europie oraz w środkowej Azji. W Polsce
spotykana na terenie całego kraju, od
nizin po pogórze i niższe tereny górskie
(po 700 - 900 m n.p.m.), jednak głównie na
południu kraju.] – vadcseresznye, népies
nevén madárcseresznye v. egyszerűen
cseresznyefa
(Prunus
avium)
[egész
Európában elterjedt, de az északi területeken,
ritkábban fordul elő. Díszfaként, telt virágú
fajtáit termesztik is.]
Czereśnia dzika (Trześnia) – Cerasus avium
(Prunus avium L.) – cseresznye (Prunus
avium L.)
czereśnia wczesna – korai cseresznye
czereśnie, czereśnia – cseresznye
czereśniowy, -a, -e – cseresznye-, cseresznyés
-
Wersja 01 01 2017.
czereśniowy sad – cseresznyéskert
czereśniówka – cseresznyepálinka
Czerkies
[członek
ludu
kaukaskiego
zamieszkującego Karaczajo-Czerkiesję w
Rosji] – cserkesz
czerkies [1. koń z Kaukazu i terenów
przyległych; 2. koń czerkieski północnego
Kaukazu] – kaukázusi ló
Czerkieska1 [stolica Karaczajo-Czerkiesji] –
Karacsáj- és Cserkeszföld fővárosa
Czerkieska2 [członkini ludu kaukaskiego
Rosji] – cserkesz (lány, nő)
czerkieska [1. członkini ludu kaukaskiego
Rosji; 2. długie, wcięte w pasie okrycie bez
kołnierza noszone przez Czerkiesów,
później też przez żołnierzy rosyjskich;
3. czapka futrzana z jedwabnym denkiem;
4. moda pojawiła się za Augusta III. Były
to kontusze i żupany krótkie, tylko do
kolan, bez fałdów z tyłu] – katonazubbony
czerkieski, -a, -ie – cserkeszCzermień błotna (Calla palustris) [to bylina
dorastająca do wysokość 15-30 cm, o
walcowatym, pełzającym kłączu, z
którego wyrastają liście oraz bezlistny
pęd kwiatostanowy. Kwiaty czermieni
błotnej nie posiadają okwiatu, a rolę
powabni dla zapylaczy, odgrywa pochwa
liściowa. Kwiaty mają niezbyt przyjemny
zapach, który przywabia głównie drobne
muchówki, ale pyłek mogą przenosić
także pełzające po kolbach ślimaki.
Owocem
jest
kulista,
czerwona,
połyskująca jagoda. Kwitnie od maja do
lipca.] – sárkánygyökér v. mocsári kála
(Calla palustris) [(Ecsedi-lápon honos) 3040 cm magas növény. Mészmentes,
állandóan nedves talajt igényel. Fehér
virágaival kora nyártól virít. Optimális
ültetési mélység: 0-5 cm]
czernica – fekete áfonya
Czernica, kaczka czernica, kaczka czubata,
kaczka czarnoczuba (Aythya fuligula)
[gatunek średniego ptaka wodnego z
rodziny kaczkowatych (Anatidae)] –
kontyos réce (Aythya fuligula) [a lúdalakúak
rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae)
családjába és az Aythya nembe tartozó
vízimadár]
1005
czernić [1. malować na czarno, czynić czarnym;
2.
zob.
grafitować]
–
feketíteni,
befeketíteni; feketére festeni
czernić sobie brwi – szempilláját feketére festeni
czernić się [1. odbijać się ciemną barwą od
jaśniejszego tła, 2. przybierać czarną
barwę; 3. malować sobie na czarno włosy,
zarost, brwi] – feketíti magát; feketedik,
megfeketedik, befeketedik
Czernidłak kołpakowaty (Coprinus comatus)
[jadalny grzyb należący do rodzaju
czernidłak, o nietrwałych, smukłych,
białych owocnikach] – gyapjas tintagomba
(Coprinus comatus) [az osztatlan bazídiumú
gombák (Homobasidiomycetes) osztályának
a kalaposgombák (Agaricales) rendjéhez,
ezen belül a csiperkefélék (Agaricaceae)
családjához tartozó faj]
czernidło – fekete máz; fekete festő; fekete
festékanyag
czernidło drukarskie – nyomdafesték
Czerniec (Actaea L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny jaskrowatych. W tradycyjnym
ujęciu obejmował 4 gatunki, w tym jeden
występujący w Ameryce Północnej, dwa w
Eurazji i jeden obejmujący zasięgiem
Eurazję i Amerykę Północną. Według
nowszych ujęć taksonomicznych do
rodzaju Actaea włączone zostały również
wszystkie gatunki zaliczane w innych
opracowaniach do rodzaju pluskwica
(Cimicifuga) i Souliea] – Békabogyó (Actoea
L.) [növ., farkasszőllő, farkasbab Benkő,
takta
Diósz.,
a
boglárkafélék
basarózsanemüinek
génusza,
hogy
bogyógyümölcse, melyet Diószegiék szerint
a varas béka szeret, valamennyi rokonától
megkülönbözteti. Erdei fű, fürtös, apró fehér
virágokkal.
Európában,
Ázsiában és
Amerikában 2 faja van. Nálunk az A. spicata
L. terem. Levele kétszer hármas vagy
hármasan kétszer szárnyalt, bogyója
borsónagyságu, kissé hosszas gömbölyded,
fekete, füvével és gyökerével együtt
narkotikus-mérges, hányást és hasmenést
okoz; régen orvosságnak használták.
Gyökerét a fekete hunyoréval könnyen
-
Wersja 01 01 2017.
összetéveszthetni. Svájcból ezen a néven
szokás küldözni, s az állatorvosok
használják. Bogyóiból timsóval főzve fekete
tinta lesz. Régen a hazajáró lelkek elleni
varázsló
szernek
(Christofskraut,
Christofeln) is használták.]
Czerniec gronkowy (Actaea spicata L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny jaskrowatych.
Występuje w stanie dzikim w prawie całej
Europie oraz w umiarkowanej strefie
Azji, sięgając na wschód po Chiny. W
Polsce rozpowszechniony w znacznej
części kraju, rzadszy na Mazowszu, Ziemi
Lubuskiej
oraz
na
wybrzeżu
zachodniopomorskim] – Fekete békabogyó
(Actaea spicata) [erősen mérgező növény]
Czerniec gronkowy (Actaea spicata L.)
czernieć [przybierać czarną barwę] – feketedni,
feketélleni, sötétleni
czernienie – feketítés, befeketítés; feketedés,
befeketedés, megfeketedés
czernina [1. polewka z „juszki” prosięcia, gęsi
lub kaczki, z kawałkami tegoż prosięcia,
dróbkami, kluskami krajanymi i śliwkami
lub gruszkami suszonemi zgotowana. Dla
smaku dodawano do czerniny: pieprz,
imbier, cynamon, gwoździki i sok
wiśniowy. Była to polewka niegdyś
ulubiona zarówno na stołach panów, jak
szlachty
średniej,
zagrodowej
i
możniejszych kmieci. Gdy chciano
zalotnikowi dać do poznania, że nie
otrzyma ręki panny, podawano na obiad,
gdy przyjechał do jej domu, czerninę. 2.
zupa na bazie zwierzęcej krwi (przeważnie
kaczej lub gęsiej); czarnina, czarna
polewka] – feketeleves, vérleves (a czarny,
fekete szóból) [lengyel húslevesféle, ami
színét a belefőtt kacsavértől kapja. Számos
különböző változatban készítik, ecettel,
cukorral, mézzel vagy körtéből vagy
szilvából készült gyümölcssziruppal ízesítve.
A
19.
századig
Lengyelországban
szimbolikus jelentése volt: ezt a levest
tálalták fel a lány kezét megkérő ifjúnak, ha
a szülők nem egyeztek bele a lánykérésbe.
Szerepel
Adam
Mickiewicz
Pan
Tadeuszában is.]
czerń
1006
[1. czarny kolor; 2. czarne ubranie,
tkanina; 3. ciemność; 4. czarny barwnik]–
feketeség, sötétség; horda
czerń platynowa [czarny osad platyny
metalicznej stosowany w elektrochemii;
też:
proszek
platyny
otrzymany
chemicznie] – platinaszürke
czerń rzepakowa [1. choroba rzepaku i innych
roślin z rodziny krzyżowych wywoływana
przez grzyby Alternaria; objawia się
plamistością liści, niedorozwojem nasion,
przedwczesnym
pękaniem
łuszczyn,
brunatnieniem róż kalafiora i zgnilizną
korzeni rzepy; 2. choroba roślin
powodująca niedokształcenie ziarna] –
alternariás levél és szárfoltosság; Alternaria
brassicae,
Káposztafélék
alternáriás
betegsége
czerń tatarska – tatár horda
czerń zbożowa [choroba zbóż objawiająca się
ciemnym nalotem na kłosach oraz
niedorozwojem ziarna] – üszög [A gabonát
fôképpen gombák teszik beteggé. Elsôsorban
a rozsdagombák és az üszögfélék szoktak
nagy kárt okozó betegségeket elôidézni.]
czerpaczka [zob. pogłębiarka] – kotrógép,
kotróhajó
czerpać
(czerpie)
[1. wydobywać
czymś
substancje
płynne
lub
sypkie;
2. zaopatrywać się w coś; 3. korzystać z
czegoś] – merni, meríteni
czerpać dochód z czego – jövedelmet, hasznot húz
vmiből
czerpać odwagę – bátorságot merít
czerpać pełną garścią – két kézzel markolni
czerpać temat z czegoś – témát meríteni vmiből
czerpać wiadamości – híreket szerezni
czerpać wiedze z książek – tudást meríteni a
könyvekből
czerpać wodę – vizet meríteni
czerpać wodę przetakiem – kanállal akarja a vizet
kimeríteni
czerpać z materiałów źródowych – merít a
forrásanyagokból
czerpać zysk z czegoś – nyereséget v. hasznot
húzni vmiből
-
Wersja 01 01 2017.
czerpadło [1. urządzenie czerpiące ciecz z
dolnego zbiornika i podnoszące ją do
zbiornika położonego wyżej; 2. rodzaj
przenośnika cieczy i zawiesin stosowanego
już od starożytności, jednak niektóre z
nich stosowane są również obecnie] –
cserpák; merőedény, merítőedény; fából való
nyeles vízmerítő edény
czerpak [1. część robocza niektórych maszyn
służąca do czerpania i przenoszenia
materiałów; 2. rodzaj świdra; 3. etn.
naczynie z trzonkiem lub uchem do
czerpania cieczy lub ciał sypkich] –
cserpák; merőedény, merítőedény; fából való
nyeles vízmerítő edény, kis ivóbögre;
merőkanál, merítőkanál
czerpalny, -a, -e – meríthető, merítési, merítéssel
kapcsolatos
czerpalne roboty przy fundamentowaniu –
földkiemelési munkák
czerpanie – merítés
czerpany, -a, -e – merített
czerpany papier [patrz papier czerpany] –
merített papír
czerparka [1. maszyna do urabiania i czerpania
np. piasku, węgla; 2. zob. pogłębiarka] –
kotrógép
czerstwieć [o pieczywie: stawać się czerstwym] –
1. szikkadni, megszikkadni; száradni,
kiszáradni, megszáradni; megkérgesedni; 2.
megerősödni, összeszedi magát, erőre kapni
czertwienie
–
kiszáradás,
megszikkadás;
megerősödés
czerstwo – élénken, üdén, frissen
czerstwo wyglądać – jó színben lenni; üde
czerstwość – száradtság, szikkadtság; erőteljesség,
fisseség
czerstwość umysłu – a gondolkodás frissesége;
friss gondolkodás, szellemi frisseség
czerstwy, -a, -e [1. o pieczywie: suchy, nieświeży,
2. zdrowy, krzepki] – (péksüteménynél,
wyschły) szikkadt, száraz öreg, kemény;
(embernél) friss, erős, erőteljes
czerstwy chleb – szikkadt kenyér, száraz kenyér
czerstwy staruszek – jó erőben lévő öregember;
erőteljes öregember
czerw [1. beznoga larwa wielu muchówek i
błonkówek;
2. stadium
rozwojowe
pszczoły, 3. daw. larwa – pasożyt toczący
drzewa, owoce itp.; też: zbiorowo o takich
larwach] – hernyó, kukac, nyű, féreg
czerwiowy, -a, -e – hernyó-, kukac-, nyű-, féregczerw drzewny – szú [a bogarak rendjének egyik
családját alkotják. Apró termetű állatok,
testük rövid, hengeres, ásólábaik vannak.
Legtöbb fajuk fák és ágak belsejében él, és
ott jellegzetes járatokat fúr. A nőstény a
1007
kéreg alatt egyenes járatot rág, és itt petézik,
a fejlődő lárvák pedig erre merőlegesen
készítik mindinkább táguló aknáikat.]
czerwić [o matkach pszczół: składać jaja do
komórek plastra] – petét rakni
czerwcowy, -a, -e – júniusi
czerwiec [1. nazwa miesiąca pochodzi od słowa
czerw oznaczającego 'larwę pszczoły. Inne
źródła wywodzą nazwę miesiąca i nazwę
koloru czerwonego od owada czerwca
polskiego, z którego wyrabiano czerwony
barwnik do tkanin i zbierano w czerwcu
na korzeniach rośliny czerwiec trwały.
Polska przez kilka wieków była głównym
dostarczycielem czerwców do Europy.
Inne nazwy używane dawniej to: ugornik
bądź zok; 2. szósty miesiąc roku
kalendarzowego; 3. roślina o wąskich
liściach i drobnych kwiatach bez płatków;
4. owad tropikalny, którego larwy i samice
odżywiają się sokami roślin.] – június
(jún.); (dawno) Szent Iván hava – Rák hava –
Nyárelő hó (w czerwcu: júniusban); (áll.)
bíbortetű, bíborbogár; tetű
czerwiec
koszenilowy
(Dactylopius)
[zob.
koszenila w zn. 1.] - bíbortetű, ill. népies
nevein bíborbogár v. pirék (Dactylopius
coccus, régebben Coccus cacti) [a
pajzstetvek
(Coccoidea)
közé,
a
Dactylopiidae családjába tartozó rovarfaj.
Cochinelle-tetűnek is nevezik.]
czerwiec lakowy (Fachordia) [1. azjatycki
gatunek czerwca – owada, wydzielający
substancję – szelak; 2. owad wytwarza
szelak] – lakktetű (váladéka a sellák)
czerwiec polski (Porphyrophora polonica)
[gatunek czerwca – owada, hodowany
dawniej w Polsce ze względu na samice
dostarczające czerwonego barwnika–
gatunek owada z rzędu pluskwiaków] Porphyrophora polonica (tetűfajta)
czerwiec trwały (Scleranthus perennis) [czerwiec,
na którego korzeniach żyje owad,
czerwiec polski – wieloletnia roślina z
rodziny
goździkowatych]
–
(növ.)
Scleranthus perennis
czerwienić (czerwieni) – pirosítani, pirosra festeni
czerwienić się, czerwienieć się [zmieniać kolor na
czerwony] – pirulni; piroslani (piroslik);
pirosodni; kipirulni, elpirulni; vörösödni,
kivörösödni,
elvörösödni;
vörösleni
(vöröslik)
czerwienić się (ze wstydu) – irul-pirul
czerwieniuchny, -a, -e; czerwieniutki, -a, -ie –
tűzpiros, tulipánpiros; lángvörös
czerwienny, -a, -e – piros, vörös; körczerwień [1. czerwony kolor; 2. czerwony
barwnik, czerwona farba; 3. czerwona
-
Wersja 01 01 2017.
tkanina, przędza, czerwone ubranie; 4.
Płótno bielone i wełna ufarbowana
czerwcem, były to dwie farby panujące w
ubiorze całego narodu, więc też zostały
panującemi i na tarczach jego władców i
jego mężnego rycerstwa. Lud ubierał się
przeważnie w białe płótno, szlachta
rycerska w czerwień. Starowolski (w
„Reformacyi
obyczajów
polskich”)
powiada, że czerwona suknia szlachtę i
rycerstwo od ludu wyróżniała. Jest dawna
gra dziecinna, w której czworgu dzieciom
rozdaje się cztery „maści kart”. Jedno
więc niech będzie wino, drugie czerwień,
trzecie żołądź, czwarte dzwonka] – piros
szín, pirosság, vörös, vörösség; pír; piros
czerwień [zob. kier] – kör (kártyában)
czerwień kadmowa [zob. purpura kadmowa] –
vörös színű pigment
czerwień kongo [organiczny barwnik stosowany
w analizie chemicznej jako wskaźnik] –
kongo vörös
Czerwiński przywilej; Przywilej czerwiński [1.
nadał 23 lipca 1422 roku polskiej szlachcie
król Władysław Jagiełło w Czerwińsku
nad Wisłą w zamian za udział w wojnie z
zakonem krzyżackim. 2. R. 1422, podczas
wyprawy na Krzyżaków, gdy Władysław
Jagiełło z rycerstwem ziem: Krakowskiej,
Ruskiej i Podolskiej przybył z Wolborza
nad Wisłę i gdy po złączeniu się z
rycerstwem wielkopolskiem przeprawił się
przez Wisłę do Czerwińska po moście na
statkach zbudowanym, gdzie niebawem
nadciągnął z ludem litewskim wielki
książę Aleksander Witold, wówczas to
(nazajutrz po św. Małgorzacie d. 23 lipca)
w kole obozowem nad Wisłą, blizko
klasztoru czerwińskiego, na prośbę panów
i za wstawieniem się obecnego Witolda,
wydał król Władysław przywilej z 9-ciu
artykułów złożony.] – (hist.) Czerwiński
privilégium (1422. július 22.) [Jagelló
Ulászló adta a keresztesek elleni háborúban
résztvevő lengyel nemeseknek]
Czerwona Armia [ros. Красная Армия, pełna
nazwa
Robotniczo-Chłopska
Armia
Czerwona
Рабоче-Крестьянская
Красная Армия, RKKA), od 23 lutego
1946 r. Armia Radziecka (ros. Советская
армия, stosowane również tłumaczenie
Armia Sowiecka) – siły zbrojne Rosji
radzieckiej i Związku Radzieckiego,
istniejące
do
grudnia
1991
(przemianowana m.in. na Siły Zbrojne
Republiki
Białorusi,
Siły
Zbrojne
Federacji Rosyjskiejoraz Siły Zbrojne
każdej z pozostałych republik ZSRR).] –
(dawno) Vörös Hadsereg, teljes nevén a
Munkás-Paraszt Vörös Hadsereg (oroszul:
1008
Рабочая-Крестьянская Красная Армия –
Rabocsaja-Kresztyanjszkaja
Krasznaja
Armija) [rövidítése, a Szovjetunió fegyveres
erőinek elnevezése 1918 és 1946 között.
1946. február 25-étől a Vörös Hadsereg
hivatalos megnevezése Szovjet Hadsereg
lett.]
Czerwona Gwardia [komunistyczne bojówki
działające w Rosji, składające się z
robotników przemysłowych.] – Vörös
Gárda
czerwona gwiazda [1. pięcioramienna gwiazda,
symbol
komunizmu;
2.
symbol,
pięcioramienna gwiazda barwy czerwonej
obok
sierpa
i
młota
symbol
komunistyczny, spopularyzowany po
rewolucji październikowej na całym
terytorium tworzącej się Rosji Radzieckiej
późniejszego
ZSRR.
Wraz
z
rozpowszechnianiem
się
wpływów
radzieckich w świecie, znak czerwonej
gwiazdy
przyjmowały
do
swoich
emblematów partie komunistyczne na
całym świecie, pojawiał się też w godłach i
na flagach państw realnego socjalizmu (z
wyjątkiem PRL i NRD).] – vörös csillag
[Az ötágú (pentagramma) vörös csillag (a
Büntető
Törvénykönyvben
és
az
Alkotmánybíróság
döntésében
„vöröscsillag”) vörös színnel kitöltött
szabályos ötágú csillag, a 20. századi
történelem egyik meghatározó politikai
jelképe. Magyarországon a Btk. 269/B. § (1)
bekezdése szerint tiltott a vöröscsillagnak
mint önkényuralmi jelképnek a használata. A
strasbourgi bíróság döntése (Vajnai kontra
Magyar Köztársaság) és a Legfelsőbb
Bíróság felmentő ítélete alapján változás
következik, "jogalkotási helyzet van".
Tömegesen az 1910-es évek végén tűnt fel,
amikor az első világháború Európa több
országában kommunista forradalmakba
torkollott.]A Vörös Hadsereg, a Magyar
Tanácsköztársaság
és
a
Bajor
Tanácsköztársaság
egyenruházatának
legjellemzőbb internacionalista szimbóluma
volt. Később a szocialista világrendszer
országainak zászlóiban, címereiben, katonai
jelzéseiben kapott szerepet.]
Czerwona Jałowica [zabijano ją poza obozem i
jej krwią kapłan pokrapiał miejsce przed
namiotem zgromadzenia siedem razy.
Potem całe ciało jałowicy spalano, a popiół
wsypywano do naczynia z wodą i tak
otrzymywano wodę oczyszczenia, którą
oczyszczano zanieczyszczone sprzęty,
namioty i ludzi. Oczyszczanie grzechu
wodą tą nie jest obmywaniem z grzechu,
co
uczyniła
już
przedtem
krew
-
Wersja 01 01 2017.
Chrystusa.] – Vörös Üsző [Mózes Negyedik
könyve 19. fejezet]
czerwona papryka – pirospaprika
czerwone ciałko krwi (zob. erytrocyt) –
vörösvérsejtek
czerwone mięso – vöröshús
czerwonak [zob. flaming] – flamingó
czerwonany, -a, -e – vöröses, pirosas, vörhenyes
[Czerwonany obraz na ekranie laptopa:
vöröses kép a laptop képernyőjén]
czerwonawy, -a, -e [w kolorze podobnym do
czerwonego] – vöröses, pirosas, vörhenyes
czerwoniec [1. gatunek mchu liściastego;
2. dawny radziecki banknot wartości 10
rubli; też: dawna moneta rosyjska;
3. dawna złota moneta, bita w Europie od
XIII w.] – cservonyec (10 rubel) [a SZUban, 1922-ben, a NEP elején döntés született
az aranyalapra helyezett új pénzegység, a
cservonyec bevezetéséről; SZU-ban 1922ben bevezették az aranyalapú pénzt, a
"cservonyec"-et,
amely
a
papírrubel
rohamosan devalválódott]
czerwoniutki, -a, -ie – piros [samochodzik
czerwoniutki: piros kisautó v. autócska]
czerwonka [dyzenteria; choroba zakaźna] –
vérhas
Czerwonka [10 miejscowości w Polsce] –
Czerwonka (lengyel települések)
czerwonka – orbánc (erysipelas) [a bőr hevenyen
fellépő gyulladása, amelyet leggyakrabban
gennykeltő Streptococcus, ritkábban egyes
Staphylococcus baktériumfajok okoznak]
czerwono – vörösen, pirosan
czerwonoarmista [żołnierz Armii Czerwonej] –
(dawno) (wojsko) vöröskatona
czerwono-biało-zielony – piros-fehér-zöld
czerwonogardł – (ptaki) vörösbegyű; tüzesbegyű;
vérzőbegyű
czerwonolicy, -a, -e – pirospozsgás, pirosarcú
czerwononosy, -a, -e – rezes orrú, vörös orrú
czerwonoskóry, -a, -e – vörös bőrű v. vörösbőrű,
rézbőrű (indián)
czerwoność – vörösség, pirosság
czerwonowłosy, -a, -e – vörös hajú
czerwony [pogard.
socjalista,
komunista]
szocialista, kommunista, vörös ffi
czerwony, -a, -e [1. koloru krwi; 2. pogard.
socjalistyczny, komunistyczny] – vörös,
piros; borvirágos (orr); (pol.) szocialista,
kommunista, vörös
czerwone berety [1. pot. brytyjskie wojska
powietrzno-desantowe; 2. pot. w wojsku
polskim:
6.
Pomorska
Dywizja
Powietrzno-Desantowa] – vörös színű
desszantos sapka
1009
Czerwone porzeczki [zob. Porzeczka zwyczajna,
p. pospolita, p. czerwona] – vörös ribiszke
v. kerti ribiszke (Ribes rubrum)
czerwone krwinki; czerwone ciałka krwi – vörös
vérsejtek
czerwone wino – vörösbor
czerwona gwiazda [pięcioramienna gwiazda,
symbol komunizmu] – vörös csillag
czerwona kapusta [kapusta głowiasta o
liliowoczerwonych liściach] – vörös
káposzta v. lila káposzta (Brassica oleracea
convar. capitata var. rubra) [a vadkáposzta
(Brassica
oleracea)
egy
termesztett
változata]
Czerwona Księga [spis gatunków zwierząt i
roślin zagrożonych wyginięciem] – Vörös
Könyv
czerwony cedr [jałowiec rosnący w Ameryce
Południowej] – vörös cédrus
czerwony dąb [dąb o liściach czerwieniejących
jesienią] – Vörös tölgy (Quercus rubra)
czerwony gwadzysta – vörösgárdista
czerwony, jak burak – vörös, mint a cékla v. rák
czerwony jak ćwik – vörös, mint a róka
czerwony jak krew [zob. krwisty] – vérvörös
czerwony jak mak – pipacsvörös
czerwony jak rak – vörös, mint a rák; rákvörös
czerwony jak rydz – vörös, mint a rák
Czerwony Kapturek [baśniowa postać, mała
dziewczynka nosząca wciąż czerwony
kaptur, opisana po raz pierwszy przez
Charlesa Perrault lub Braci Grimm.] –
Piroska (Vörös Csuklya)
czerwony kolor – vörös szín
czerwony koral – (piros) kalária
-
Wersja 01 01 2017.
Czerwony Krzyż [organizacja społeczna o
charakterze
międzynarodowym]
–
Vöröskereszt (VK) [Międzynarodowy Ruch
Czerwonego
Krzyża
i
Czerwonego
Półksiężyca]
Czerwony
Półksiężyc
–
Vörösfélhold
[Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża
i Czerwonego Półksiężyca]
czerwony kur – (átv.) vörös kakas, páva; tűz
czerwony płancz – piros bunda
czerwony
sztandar
[sztandar
koloru
czerwonego,
międzynarodowe
godło
ugrupowań
komunistycznych,
socjalistycznych, lewicowych] – vörös
zászló
czerwony złoty [staropolskie określenie monety
złotej, florena, dukata, odróżniające
monetę obiegową (ok. 3,5 g złota) od
ówczesnej jednostki obrachunkowej, czyli
złotego polskiego; floren.] – (történeti)
rézarany
Czerwony złoty gdański 1577r
czerwony żagielek kwiatka – (növ.) a virág piros
vitorlája
czesać (czesze) [1. przygładzać włosy, sierść
grzebieniem lub szczotką; 2. robić komuś
fryzurę; 3. oczyszczać włókno lnu lub
konopi z resztek paździerzy; też: oddzielać
włókno lepsze od gorszego] – fésülni;
kártolni (gyapjút)
czesać konia zgrzebłem – vakarja a lovát
czesać kosę – hajat fésülni, fésüli a haját
czesać len – lent gerebenezni
czesać wełnę – gyapjút fésülni
czesać włosy; czesać włosy szczotką – hajat
fésülni, fésüli a haját
czesać się (czesze się) [1. przygładzać sobie włosy
grzebieniem lub szczotką; 2. poddawać się
zabiegowi układania fryzury; 3. nosić
pewien rodzaj uczesania] – fésülködni
czesać się grzebieniem – fésűvel hajat rendezni,
fésülködni
1010
czesak [wałek opatrzony szczotkami, część
składowa gręplarki, czesarki] – gereben
(növényi rostok fésülésére és tisztítására való
fohazott eszköz)
czesalnia
[1. zakład
przemysłowy,
pomieszczenie, w którym odbywa się
czesanie włókien roślinnych; 2. maszyna
do czesania włókien roślinnych] – kártoló
műhely
czesalniczy, -a, -e – kártoló műhelyi
czesanie – fésülés; kártolás (kócos, csomós
nyersanyag fellazítása, szálakra bontása)
czesanie się – fésülködés
czesanka
[1. taśma
z
długich
włókien
wełnianych,
uzyskiwana
podczas
przędzenia wełny; 2. tkanina wełniana z
przędzy czesankowej] – fésűs gyapjú v.
fésűsgyapjú (szövet); kigerebenezett len v.
kender; kifésült haj v. anyag; kártolt gyapjú
czesankowy, -a, -e – fésülési, fésűs-,
czesarka [maszyna do czesania surowców
włókienniczych] – fésülőgép
Czesia, Cześka – a Czesława beceneve
Czesiek, Czesio – a Czesław beceneve
czeski, -a, -ie [dotyczący Czechów, związany z
Czechami] – cseh (po czesku: csehül)
czeski [język czeski; lekcja tego języka] – cseh
nyelv
czeska biżuteria [ozdoby z metalu i szklanych
imitacji kamieni] – üveg v. fém bizsuk
Czasław, Czesław [staropolskie imię męskie.
Składa się z członu Cza- ("spodziewać się,
oczekiwać") i -sław ("sława"). Mogło
oznaczać "tego, który oczekuje sławy".
Inną hipotezą pochodzenia tego imienia
jest powstanie członu Cza-, Cze- w wyniku
skrócenia członu Czści-. Byłby to wówczas
jeden z wariantów imienia Czcisław.
Spotykane także inne dawne formy:
Czach, Czasz, Czaszek, Czaszko, Czesz,
Czeszek, Czeszko, Czeszk, Czeszka, Czak,
Czakan.] – Czesław (hírnevét védő)
Czesława, Czasława [staropolskie imię żeńskie,
w czasach staropolskich notowane
wyłącznie w formie Czasława. Składa się z
członu Cza- ("spodziewać się, oczekiwać")
i -sława ("sława"). Mogło oznaczać "tę,
która oczekuje sławy". Inną hipotezą
pochodzenia tego imienia jest powstanie
członu Cza- w wyniku skrócenia członu
Czści-. Byłby to wówczas wariant
nienotowanego imienia Czcisława. Jej
męskie odpowiedniki to Czasław i
Czesław.] – Czesława (hírnevét védő)
czesne [1. opłata dla sędziego za sądzenie
sprawy, uporządkowana przez statut
wiślicki i znana odtąd pod mianem
pamiętnego; 2. dawn. opłata za naukę] –
-
Wersja 01 01 2017.
(prawo) bírói díj; (dawno) egyetemi
beiratkozási díj; tandíj
czesucza [1. czesucza, czesuncza, chiń., homan,
szantung, tkanina chińska z surowego
jedwabiu w barwach od kremowej do
brązowej; 2. Surówka jedwabna z przędzy
dzikich
jedwabników,
o
splocie
płóciennym. Zwykle w naturalnym
kremowym kolorze, z widocznymi na
powierzchni zgrubieniami nitek. Ceniona
przez konfekcję typu casual. Bez
dodatkowych
zabiegów
gwarantuje
„niedbałą szlachetność” i aluzję do
„wiecznie żywego” stylu kolonialnego. Tu
czesucza
jest
traktowana
jako
konkurentka
płócien
lnianych
i
bawełnianych.]
–
(homokszínű
kínai
selyemszövet)
czeszę się z przedziałkiem – választékot hordok,
elválasztom a hajam
Czeszka – cseh nő, cseh leány
cześć [1. szacunek, chwała, uznanie, poważanie,
kult; 2. dobre imię, godność, honor; 3.
Każdy miał prawo do części, ale jeżeli
dopuścił się czynu zagrożonego utratą
honoru, tracił ją i nazywany był
„bezecnym” czyli „infamisem”. Z infamją
łączyło się „wywołanie z kraju”] –
becsület, megbecsülés, hírnév; tisztelet,
hódolat [na cześć, ku czci +B.: vkinek a
tiszteletére]
cześć! – szia!, szervusz!, tiszteletem!, heló! (do
grupy osób) sziasztok! szervusztok! heló!
helkósztok! [cześć Robert!, cześć, Zosia!]
cześć bohaterów – a hősök tiszteletére
cześć ich pamięci! – dicsőség emlékezetének!
cześć zdania – mondatrész
cześć! czołem! serwus! – szervusz! szervusztok!
tisztelet!
cześnia [czereśnia] (zrr) – [Słowniczek języka
śląskiego] cseresznye; cseresznyefa
cześnik [1. dawny urzędnik dworski usługujący
królowi przy stole; później urząd tylko
tytularny; 2. po łacinie pincerna, jeden z
najdawniejszych urzędów na dworach
piastowskich. Kronikarz Gallus powiada,
że Masław był cześnikiem Mieczysława II.
Obowiązkiem cześników było podawać
królowi przy biesiadach puhary z winem.
Gdy powstały urzędy piwniczych i
podczaszych, miało być obowiązkiem
cześnika podane przez krajczego potrawy
stawiać przed biesiadującym królem. Z
czasem, gdy posługi przy osobie
królewskiej dworzanie odbywać zaczęli,
wszystkie obowiązki cześników ustały i
tylko tytuł dla pamiątki i świetności
majestatu król nadawał. Na dworze
1011
Kazimierza Wielkiego, obok cześnika
widzimy podcześnika (subpincerna), czyli
podczaszego
(pocillator).
Między
cześnikiem a podczaszym ta miała być
różnica, iż podczaszy powinien był
podawać królowi czaszę, a cześnik
nalewać do niej napój. Cześników
wielkich było dwuch: koronny i litewski
(istniejący od r. 1494), mianowani zawsze
przez króla.] – (történelmi) pohárnok,
főpohárnok
cześnikowicz – pohárnok, főpohárnok fia
cześnikówna – pohárnok, főpohárnok leánya
często – gyakran, gyakorta, sokszor; sűrűn
często gęsto – igen sűrűn, igen sűrűn
często robię zakupy w tym sklepie – gyakran
vásárolok ebben az üzletben
często wspominam miłe dni spędzone razem –
Sokszor eszembe jutnak az együtt töltött
kellemes napok
często zdejmowany widok lasu – gyakran
lefényképezett kilátás az erdőre
Częstochowa (czeski Čenstochová, hebr. ‫צ'נסטוחובה‬,
niem. Tschenstochau, rus. Ченстохова)
[miasto w południowej Polsce, miasto na
prawach powiatu (powiat grodzki),
siedziba
powiatu
ziemskiego
częstochowskiego. Chociaż historycznie
jest częścią Małopolski, to po reformie
administracyjnej w 1999 została włączona
do województwa śląskiego.] – Częstochowa
(németül
Tschenstochau)
város
Lengyelországban a Sziléziai Vajdaságban.
1975 és 1998 között a korábbi Częstochowa
Vajdaság székhelye. Elsősorban híres pálos
monostoráról, Jasna Góráról (Fényes Hegy)
és a benne levő híres fekete madonna képről
ismert. A kegyképhez minden évben a világ
minden részéről zarándokok ezrei érkeznek.
częstochowski, -a, -ie – Częstochowából való,
częstochowai
częstokół [daw. «ogrodzenie z drewnianych pali,
zaostrzonych u góry] – cölöpzet, cölöpsor
częstokroć [często, niejednokrotnie] – sokszor,
gyakorta, gyakran, sokszor, sokszorosan,
ismételten
częstokroć bardziej suknię, niż człowieka
szanuja – (közm.) (sokkal inkább a ruhát,
mint az embert becsülik) ruha teszi az embert
częstokrotnie – sokszorosan, ismételten, többször,
többszörösen
częstokrotny, -a, -e [częsty, niejednokrotny] –
sokszor ismételt, többszörös, sokszori,
többszöri, gyakori
częstość [zob. częstotliwość w zn. 1, 2.] –
gyakoriság; (fiz.) frekvencia
częstość kursów – járatsűrűség
-
Wersja 01 01 2017.
częstość zanikania – fadingfrekvencia
częstotliwościowa charakterystyka modulacji –
modulációs feszültség-frekencia-jellegörbe
częstotliwościowa charakterystyka tłumienia –
csillapítás-frekcenciajelleggörbe
częstotliwość [1. częste powtarzanie się jakiejś
czynności, jakiegoś zjawiska; 2. fiz. liczba
zdarzeń lub cyklów zjawiska okresowego
w jednostce czasu; 3. długość fal
elektromagnetycznych wyzyskiwanych w
telekomunikacji i radiokomunikacji; 4.
Odnosi się do zjawisk okresowych lub
występujących cyklicznie, takich jak fala
dźwiękowa.
Częstotliwość
takiego
zjawiska określa ile razy powtarza się ono
w ciągu jednej sekundy. Jednostką
częstotliwości
jest
Hertz
(Hz)
odpowiadający 1 cyklowi na sekundę.] –
frekvencia [1. időben periodikusan ismétlődő
folyamatokban az ismétlődések gyakorisága
8száma); jele: f; mértékegység: Hz, rad/s; 2.
a másodpercenkénti rezgésszám. Egysége a
hertz (Hz). A hangtechnikában használatos
egységei még a kilohertz (kHz=ezer Hz), a
megahertz (MHz=millió Hz) és a gigahertz
(GHz=milliárd
Hz)]
–
gyakoriság;
rezgésszám
częstotliwość charakterystyka zapisu – felvevőfrekvenciajelleggörbe
Częstotliwość cyklu zegarowego (ang. clock rate)
[podstawowa szybkość w cyklach na
sekundę, z jaką komputer wykonuje
podstawowe operacje, jak dodawanie
dwóch liczb czy przenoszenie wartości z
jednego
rejestru
do
drugiego.
Częstotliwość
cyklu
zegarowego
komputera jest normalnie określana przez
częstotliwość
generatora
sygnału
zegarowego, stabilizowaną zazwyczaj
rezonatorem kwarcowym. Pierwszy IBM
PC z 1981 r. miał częstotliwość cyklu
zegarowego 4,77 MHz (prawie 5 mln cykli
na sekundę). W 1995 r. Intel Pentium
pracował z szybkością 100 MHz (100 mln
cykli na sekundę), pod koniec 2004 r. (a
więc w niemal ćwierć wieku później)
szybkość
niektórych
procesorów
przekroczyła wyraźnie 3 GHz (3 mld cykli
na sekundę), czyli 700 razy więcej. W 2006
roku firma IBM opracowała układ, który
może być taktowany z prędkością 500
GHz
przy
temperaturze
bliskiej
absolutnemu zeru (w temperaturze
pokojowej częstotliwość spada do 350
GHz). Częstotliwość cyklu zegarowego jest
przydatna jedynie przy dokonywaniu
porównywań
między
chipami
komputerowymi z tej samej rodziny. IBM
PC z procesorem Intel Pentium
1012
pracującym z częstotliwością 3 GHz jest w
przybliżeniu trzykrotnie szybszy niż
komputer z taką samą jednostką
centralną i pamięcią pracujący z zegarem
1 GHz. Jest jednak wiele innych
czynników, które należy uwzględniać przy
porównywaniu różnych komputerów.
Szybkość zegara nie powinna być
stosowana przy porównywaniu różnych
komputerów
czy
różnych
rodzin
procesorów. Powinno się raczej stosować
specjalne testy (benchmarki). Szybkość
zegara może być bardzo myląca, gdyż
ilość obliczeń, jaką mogą wykonać różne
chipy komputerowe w jednym cyklu, jest
zróżnicowana. Przykładowo, jednostki
centralne typu RISC mają prostsze
instrukcje niż jednostki typu CISC (ale
większą częstotliwość), a procesory
przetwarzania potokowego wykonują
więcej niż jedną instrukcję w cyklu.] –
clock (-rate) - órajel (-ütem) [számítógépek
egyik szünet nélkül működő eleme egy
digitális óramű; üteme az adatfeldolgozás
sebessségét
jellemzi;
napjaink gyors
jelfeldolgozói (mikroprocesszor- lapkái)
olykor
már
100-500
MHz
ütemű
adatfeldolgozásra
képesek,
az
ezredfordulóra
1000
MHz-es
adatfeldolgozás is várható]
częstotliwość dominująca [częstotliwość, której
odpowiada
globalne
maksimum
energetycznego lub amplitudowego widma
drgań o różnych częstotliwościach] –
dominánsfrekvencia, alaphang
częstotliwość
drgań
–
rezgésszám,
rezgésfrekvencia, rezgési frekvencia
częstotliwość drgań gasnących – csillapítási
frekvenciák
częstotliwość drgań własnych nietłumionych –
csillapítatlan sajátfrekvencia
częstotliwość dudnień – lebegés frekvenciája
częstotliwość dźwiękowa; częstotliwość dźwięku,
częstotliwość dźwięków – hangfrekvencia
[1. minden olyan frekvencia, amelynek
másodpercenkénti rezgésszáma legalább 20
és legfeljebb 20000, tehát amelyet elvileg az
emberi fül is érzékelni tud; 2. valamilyen
eszköz által okozott rezgés, amelynek
frekvenciája a hangfrekvenciás sávba
tartozik]
częstotliwość dźwięku instrumentów – hangszerek
hangfrekvenciája
częstotliwość głosowa – beszédfrekvencia (5002000 Hz)
częstotliwość graniczna – határfrekvencia [az a
frekvencia
(sarokfrekvencia),
amelytől
kezdve valamely szűrő működni kezd]
-
Wersja 01 01 2017.
częstotliwość graniczna fazy (modulacja) – fázishatárfrekvencia
częstotliwość grupowa – csoportfrekvencia
częstotliwość heterodyny – helyi rezgés
(oszcillátor) frekvenciája
częstotliwość infradźwiękowa [częstotliwość
niesłyszalna] – infrahangfrekvencia
częstotliwość kątowa – körfrekvencia
częstotliwość krytyczna – kritkus frekvencia
częstotliwość lustrzana – tükörfrekvencia
częstotliwość modulująca – modulációs frekvencia
częstotliwość nadsłyszalna (ultradźwiękowa) –
ultrahangfrekvencia
częstotliwość
odbieranego
sygnalu
–
bejövőfrekvencia
częstotliwość odchylania w pionie - vertical
frequency - Vertical Frequency; Függőleges
frekvencia [Hányszor képes a monitor
megjeleníteni a képet egy másodperc
alatt.\r\n\r\n]
częstotliwość odchylania w poziomie (parametr
pracy monitora komputerowego) –
(kat.: informatyka) Horizontal Frequency,
Vizszintes
frekvencia,
más
néven
sorfrekvencia [ennyi soron képes végigfutni
az elektronsugár másodpercenként. Jól
használható a monitor teljesítményének
leírására.]
częstotliwość pierwotna – alaphang frekvenciája
częstotliwość podstawowa – alapfrekvencia (az
összetett rezgés legkisebb frekvenciájú
alkotója)
częstotliwość pośrednia – középfrekvencia
częstotliwość
powtarzania
–
ismétlődési
frekvencia, követési frekvencia
częstotliwość prądu zmiennego – a váltóáram
frekvenciája v. periódusa
częstotliwość przejściowa – átmeneti frekvencia
częstotliwość przerywania – megszakítási
frekvencia
częstotliwość przy której występuje zanikanie –
fading frekvencia
częstotliwość przydźwięku – zajfrekvencia,
búgásfrekvencia
częstotliwość rezonansowa [częstotliwość przy,
której zachodzi rezonans drgańn układu]
– rezonanciafrekvencia (az a frekvencia,
amellyel valamely csillapítatlan elektromos
vagy mechanikai rendszer rezeg, ha
gerjesztik)
częstotliwość rezonansu podharmonicznego –
alsóharmónikus-rezonancia-frekvencia
częstotliwość rozgraniczająca – keresztezési
frekvencia (hangváltó), vágási frekvencia
częstotliwość różnicowa – különbségi frekvencia
częstotliwość składowa – frekvenciaösszetevő
1013
częstotliwość słyszalna – hallható frekvencia,
hangfrekvencia
częstotliwość sumacyjna – összegfrekvencia
częstotliwość środkowa – középfrekvencia
częstotliwość
środkowa
pasma
–
sávközépfrekvencia
częstotliwość ultradźwiękowa (nadsłyszalna) –
ultrahangfrekvencia
częstotliwość wibrowania – üvöltőhang-frekvencia
częstotliwość własna – sajátfrekvencia
częstotliwość własna drgań giętnych – hajlítási
hullám sajátfrekvenciája
częstotliwość własna drgań giętnych –
hajlítórezgés-sajátfrekvencia
częstotliwość
woblowania
–
vobulációs
(modulációs) frekvencia
częstotliwość wybierania – ismétlődési frekvencia
(megvilágítás, gerjesztés)
częstotliwość wzorcowa – normálfrekvencia,
etalonfrekvencia
częstotliwość wzorcowa strojenia – etalon
hangolófrekvencia,
normál
á
hang
[nemzetközileg szabványosított a1 = 440 Hz
frekvenciájú hang, amelyet elsősorban a
hangszerek hangolásakor használnak]
częstotliwość zakazana – lezárási frekvencia,
határfrekvencia
częstotliwość zerowa – zérusfrekvencia
częstotliwości sygnału mowy – beszédfrekvencia
częstotliwości uboczne (pasożytnicze) – idegen
hang
częstotliwość odniesienia – vonatkoztatási
frekvencia [valamely kitüntetett, rögztett
frekvenciaérték, pl. 1000 Hz]
częstotliwość podstawowa – alapfrekvencia
częstotliwość składowej zmiennej – lüktetési
frekvencia
częstotliwość stroika – rezgőnyelv frekvenciája
częstotliwy, -a, -e [następujący raz po raz,
wielokrotny] – többszörös, sokszoros,
gyakori; (czasownik) gyakorító (nyelvtan)
częstować (częstuje) [1. dawać komuś coś do
jedzenia, picia, palenia przez uprzejmość,
gościnność; 2. iron. robić komuś coś
nieprzyjemnego;
3. opowiadać
coś,
fantazjując]
–
kínálni,
megkínálni,
kínálgatni;
(traktować)
vendégelni,
megvendégelni; vendégül látni
częstować kogo kijem – bottal megverni
częstować kogoś czymś – megvendégelni vkit
vmivel
częstować kogoś (winem / wódką) – tölteni vkinek
(bort, pálinkát)
częstować się [1. ugaszczać się nawzajem;
2. przyjmować coś jako poczęstunek;
3. iron. mówić sobie nawzajem coś
-
Wersja 01 01 2017.
nieprzyjemnego; 4. przekazywać sobie
wzajemnie
jakieś
wiadomości]
–
megvendégelik egymást; megkínálja magát,
vesz magának
częstować się papierosem – megkínálják egymást
cigarettával; rágyújt, rágyújtanak
częstowanie – kínálás, megkínálás; kínálgatás,
megvendégelés, lakoma
częstunek – kínálás, megvendégelés
częsty, -a, -e [zachodzący wiele razy lub obecny
w wielu przypadkach] – gyakori, sokszor,
sokszori; sűrű
częste tętno – szapora érverés
częsty gość – gyakori vendég
części – tartozékok; alkatrészek; kellékek
części maszyn – gépalkatrészek
części mowy [klasy wyrazów, np. rzeczowniki,
czasowniki, przymiotniki] – szófajok;
beszédrészek
części płciowe – nemiszervek
części
rowerowe –
kerékpáralkatrész
v.
kerékpáralkatrészek
części samochodowe – gépkocsialkatrészek,
autóalkatrészek; az autó részei
części świata [masywy lądowe: Europa, Azja
itp.] – földrészek, világrészek
części ubrania – az öltözet (ruha) részei,
ruharészek
części wymienne – pótalkatrészek
części zamienne – cserealkatrészek, pótalkatrészek
części zapasowe – cserealkatrészek, pótalkatrészek;
tartalékalkatrészek
częściej – gyakrabban, többször; sűrűbben
częściowo – részben, egyrészt, részint
częściowo przyznać się do winy – részlegesen
beismeri a bűnösségét
częściowy, -a, -e [niezupełny, niecałkowity] –
részleges, rész-, parciális
częściowe zaćmienie (Księżyca a. Słońca) –
részleges fogyatkozás
część [1. jeden z elementów, na które dzieli się
jakaś całość, pewna ilość z całości;
2. przedmiot stanowiący jakiś dający się
samodzielnie wyodrębnić element większej
całości] – rész (po większej części:
nagyobbrészt, többnyire), ráeső rész; darab
(część pierwszy, drugi); alkatrész [część I.:
első rész; część II.: második rész]; részvétel,
rész; hányad
część budynku, części budynku – épületrész,
épületrészek
część ciała – porcika
część (utworu muzycznego) – tétel (zenei)
część maszyny – gépalkatrész
część miasta – városrész
1014
część mieszkania – lakrész
część mowy [to specyficzna dla danego języka,
wyróżniona
głównie
na
podstawie
kryteriów składniowych i fleksyjnych
klasa wyrazów (zobacz też klasyfikacja
części mowy)] – szófaj, beszédrész;
szóosztály [a szóosztályok elkülönítésének
kritériumai
lehetnek
fonológiaiak,
morfológiaiak,
szintaktikaiak
és
szemantikaiak, illetve az utóbbi időben
pragmatikai
szempontok
is
alapul
szolgálhatnak szófaji besorolásnál]
część (odzieży) [jako podstawowa część
garderoby na górną lub dolną część ciała.
Powierzchnia i podszewka wyrobu są
różne.] – rész (a ruházat egy darabja) [Az
öltözet egyik darabja, mely az alak alsó vagy
felső részét takarja; ezek anyaga különböző
is lehet.]
część przednia (zob. przód) – előrész
część robocza maszyny [część maszyny
spełniająca
czynności
związane
bezpośrednio z wykonywaniem określonej
pracy] – a gép munkavégző része
część rufowa statku – a hajó farrésze
część składowa – alkotórész, alkatrész
część składowa czego – alkatrésze vminek
część ściany – falrész
część świata – világrész, földrész
część ubrania – ruhadarab
część utworu muzycznego – (zenei) tétel
część zamienna – cserealkatrész, pótalkatrész
część zapasowa – pótalkatrész
część zdania – mondatrész
część zysku – nyereségrész
część zapasowa, zamienna [element, którym
można w maszynie zastąpić element
zepsuty, zużyty] – pótalkatrész; alkatrész
Czcisław, Cisław [staropolskie imię męskie,
złożone z członów Czci- ("cześć", ale też
"honor, dobre imię, cnota, zaszczyt") i sław ("sława"). Imię to mogło oznaczać
"ten, który sławi dobre imię" lub in. Tu
może też należy Czasław i Czesław; por.
Czesbor.]
–
Czcisław
(Czesław
névváltozata)
czkawka [urywane odgłosy wydawane w
następstwie wdechów spowodowanych
nagłymi skurczami przepony] – csuklás
czknąć
—
czkać
[wydać
ustami
charakterystyczny dźwięk na skutek
skurczów przepony] – (czkać) csuklani;
(czknąć) felcsuklani; fel-felcsuklani
człap-człap [wykrzyknik nazywający dźwięki,
jakie powstają podczas chodzenia w zbyt
luźnym obuwiu] – klapp-klapp
-
Wersja 01 01 2017.
człapać [1. iść krokiem powolnym; 2. idąc,
klapać obuwiem spadającym z nóg] –
szuszogni; csoszogni, csattogni
człapać się – kullogni
człapak [koń poruszający się w wolnym tempie]
– poroszkáló mén; (átv.) papucs, ócska cipő,
öreg cipő
człeczek [z politowaniem o człowieku mizernym,
małym, niepozornym], człeczyna [człowiek
przeciętny, mały, wątły, mizerny] –
emberke; szegény ördög
człeczyna baryłkowaty – hordó alakú emberke v.
lény
człeczysko [ze współczuciem o człowieku] – nagy
darab ember
człek [I. poufale lub lekceważąco o człowieku; II.
pot. «w funkcji zaimka osobowego: ja, lub
w funkcji zaimków nieokreślonych: ktoś,
ktokolwiek] – ember; tag
człekokształtny, -a, -e – ember alakú, ember
formájú
człekokształtna małpa – emberszabású majom
Człekokształtne
(Hominoidea)
[nadrodzina
naczelnych, w której skład wchodzą
człowiekowate
(hominidy)
oraz
gibonowate.
Według
obecnych
przypuszczeń ostatni wspólny przodek tej
grupy żył 15-20 mln lat temu, kiedy to
linia
ewolucyjna
prowadząca
do
gibonowatych oddzieliły się od linii
człowiekowatych.] – emberszerűek v.
emberszabásúak (Hominoidea) [a főemlősök
(Primates) rendjének egy öregcsaládja. Az
ide tartozó fajokat a Homo nem, azaz az
emberek, kivételével az emberszabású
majmok névvel is illetik.]
człon [jedna z szeregu podobnych lub
identycznych jednostek składających się
na większą całość] – vminek a része, eleme,
tagja; (wojsko) tag, rész
człon demodulacyjny – demodulátorfokozat
człon kolumny marszowej – menetoszlop része
człon mostu – hídtag
człon podwajacza – kettőző fokozat
człon rozumowania – az érvelés egy része
człon tłumiący, tłumik – csillapítótag
człon utożsamiający wyrazu [część wyrazu
będąca
wykładnikiem
pojęcia
nadrzędnego w treści znaczeniowej
wyrazu jako całości] – a jelentést
meghatározó rész v. tag
człon zdania – mondatrész; mondategység
członek [1. osoba lub jednostka prawna należące
do jakiejś grupy, organizacji; 2. część
ciała, zwłaszcza ręka, noga; 3. męski
narząd płciowy; inaczej prącie, penis] –
1015
(szervezeté) tag; (testrész) tag; rész, íz;
(ciała) testrész; (pénisz) férfitag, hímvessző
członek Akademii – akadémiai tag; akadémikus
członek ambasady – a nagykövetség tagja
członek bandy; członek gangu – bandatag
członek (ciała) – testrész
członek czynny, rzeczywisty, nadzwyczajny,
zwyczajny; członek korespondent, członek
tytularny [w towarzystwach naukowych:
tytuły pracowników naukowych] –
tudományos munkatársak címe (tényleges,
címzetes, levelező, rendkívüli stb. tag)
członek dyrekcji a. zarządu – igazgatóság tagja
członek giełdy – tőzsdetag
członek grupy – csoporttag
członek honorowy (jakiegoś towarzystwa,
stowarzyszenia itp.) [tytuł nadawany
wybitnym osobom, przyjmowanym do
danego towarzystwa, stowarzyszenia itp.]
– tiszteletbeli tag
członek jury – zsűritag
członek klubu – klubtag
Członek Komitetu Centralnego – a Központi
Bizottság tagja
członek korespondent – levelező tag
członek męski – hímvessző, hímtag
członek nadzwyczajny – kültag
członek partii; członek partyjny – párttag;
pártember
członek Rady Narodowej – (dawn) tanácstag; a
Nemzeti Tanács tagja
członek reprezentacji – sp válogatott játékos; a
válogatott tagja
członek Reprezentacji Narodowej – a Nemzeti
Válogatott tagja
członek reprezentacji polski w piłce nożnej – a
lengyel labdarúgó válogatott tagja
członek rodziny – családtag
członek rzeczywisty – rendes tag
członek sekty – szektatag; a szekta tagja
członek społeczeństwa – a közösség tagja
członek spółdzielni – szövetkezeti tag
członek tytularny – tiszteletbeli tag
członek zarządu – vezetőségi tag, igazgatósági tag
członek związku zawodowego a. członek
związków zawodowych – szakszervezeti tag
członek zwyczajny (czł. zwycz.) – rendes tag (r. t.)
członki palców – ujjperecek
członki zdrętwiałe – megmerevedett tagok
członkini [kobieta uczestnicząca w np.
zawodach, konkursach itp.] – női tag,
tagtársnő
członkostwo
[przynależność
do
jakiejś
organizacji, partii itp.] – tagság
-
Wersja 01 01 2017.
członkostwo honorowe – tiszteletbeli tagság
członkowanie – tagolás; csuklós kapcsoló;
(távközlésnél) érthetőség
członkowaty, -a, -e – tagolt, ízelt, tagozott
członkowie rodziny – családtagok
członkowski, -a, -e – tagsági, tagczłonować, członkować [dzielić na części] –
tagolni, feldarabolni, tagokra osztani
członowie – tagság
członowy, -a, -e – tag-; tagi
człowieczek [z politowaniem lub żartobliwie o
małym, niepozornym człowieku albo o
dziecku] – emberke
człowieczeństwo
[natura
ludzka,
istotne
pozytywne cechy człowieka] – (ludzkość)
emberiség; emberiesség, emberség, emberi
természet
człowieczy, -a, -e – emberi, emberies
człowieczyna [z politowaniem lub żartobliwie o
człowieku
małym,
niepozornym],
człeczyna – emberke; szegény ördög
człowiek [I. 1. istota żywa wyróżniająca się
najwyższym stopniem rozwoju psychiki i
życia
społecznego;
2. reprezentant
najlepszych cech ludzkich; 3. osoba
dorosła; 4. pot. pracownik fizyczny - II.
pot. w funkcji zaimka osobowego: ja, lub
w funkcji zaimków nieokreślonych: ktoś,
ktokolwiek] – ember, sebezhető (ember)
człowiek aspołeczny – aszociális ember
człowiek bez ambicji – becsvágy nélküli ember
człowiek bez czci i wiary – becsületét és hitelét
vesztett ember
człowiek bez jutra – a jövő nélküli ember
człowiek bez kręgosłupa – (átv.) gerinctelen
ember
człowiek bez nogi – lábnélküli ember, féllábú
ember
człowiek bez określonego zającia – meghatározott
foglalkozás nélküli ember
człowiek bez przygany – feddhetetlen ember
człowiek bez serca – szívtelen ember
człowiek bez skazy – hiba nélkül való, kifogástalan
ember
człowiek bez zajęcia – foglalkozásnélküli v.
munkanélküli ember
człowiek bez zarzutu – kifogástalan ember
człowiek bez zasad – elvek nélküli ember, elvtelen
ember
człowiek bez zmazy – gáncsnélküli ember
człowiek bez żółci [człowiek łagodny, nigdy nie
wybuchający gniewem] – galambszívű
ember
człowiek bezceremonialny – tartózkodás v.
formaságok nélküli, fesztelenül viselkedő
ember
1016
człowiek bezinteresowny – önzetlen, nagylelkű,
bőkezű ember
człowiek beztroski – gondtalan ember
człowiek bezwolny – akarat nélküli, gyenge
akaratú ember
człowiek będący w letargu – tetszhalott
człowiek biblijny – biblikus ember; a Bibliával
foglalkozó egyén
człowiek by się (tego) nie spodziewał! – nem is
hinné az ember!
człowiek bystry – gyors felfogású ember
człowiek bosy – mezítlábas ember
człowiek choć do rany przyłożyć – olyan jó
ember, hogy a kenyérre lehet kenni
człowiek chory na cukrzycę – cukorbeteg;
cukorbajos; diabéteszes, cukros (ember)
człowiek chory na gruźlicę – tüdőbajos
człowiek cywilizowany – civilizált ember
człowiek czynu – a tettek embere
człowiek do niczego – haszontalan, semmirekellő,
mihaszna ember
człowiek do rzeczy – rendes, ügyes, talpraesett
ember
człowiek do wszytkiego – ezermester
człowiek dobrej konduity – jó magaviseltű ember
człowiek dobrze zbudowany – jóalakú ember
człowiek dorzeczny – értelmes, eszes, jófejű ember
człowiek dostatni – jómódú, gazdag ember
człowiek dzisiejszy – mai ember
człowiek ekscentryczny – különc ember
człowiek flegmatyczny – flegmatikus, közönyös
ember
człowiek gadatliwy – beszédes ember
człowiek gorzknieje wśród niepowodzeń – az
embert elkeseríti a (sok) balsiker
Człowiek Grzechu [O ile Symbole wiary są
bardzo oszczędne w mówieniu o grzechu,
to w Piśmie Świętym wyraz „grzech” jest
chyba jednym ze słów i pojęć najczęściej
używanych. Świadczy to, że Pismo Święte,
choć jest księgą Boga i o Bogu, jest
równocześnie wielką księgą o człowieku,
która ukazuje go takim, jakim jest w
swojej kondycji egzystencjalnej, jawiącej
się na podstawie doświadczenia. Grzech
bowiem należy do człowieka i jego
dziejów. Na nic by się zdały próby
ignorowania grzechu lub nadawania tej
mrocznej rzeczywistości innych nazw,
innych interpretacji, tak jak to się działo
w przypadku prądów oświeceniowych i
sekularystycznych. Jeśli się przyjmuje
istnienie grzechu, uznaje się równocześnie
dogłębną więź człowieka z Bogiem, gdyż
poza tą więzią zło grzechu nie ukazuje się
w swoim prawdziwym wymiarze, choć
-
Wersja 01 01 2017.
oczywiście nie przestaje być obecne w
życiu człowieka i w jego dziejach. Grzech
tym bardziej zagraża człowiekowi jako
mroczna i zgubna rzeczywistość, im mniej
jest poznawany i uznawany, im mniej
zostaje zidentyfikowany w swej istocie
odrzucenia i sprzeciwu wobec Boga.
Podmiotem i sprawcą tego wyboru jest
oczywiście
człowiek,
który
może
postępować wbrew własnemu sumieniu,
nawet jeśli czyni to bez wyraźnego
odniesienia do Boga. Jednakże ten
szaleńczy i zgubny akt nabiera całkowicie
negatywnej wymowy tylko na gruncie
stosunku człowieka do Boga.] * Trójca
Szatańska. – Bűn Embere, Antikrisztus
[Legjobb, ha e célból elolvassuk Szent
Pálnak a thesszaloniki hívekhez írt 2.
levelének
néhány
sorát.
E levél előzménye az volt, hogy e város
keresztényei között Kr. u. 52-ben lábrakapott
az a hiedelem, hogy Krisztus második
eljövetele egészen közel van.]
„…Míg ő maga földi életében szelíd, alázatos
volt, minden földi
hatalomtól távol tartotta magát, mindenkinek jót
tett, és az
igazságot hirdette, addig a bűn embere gonosz,
kevély,
kegyetlen, hatalomra törő, zsarnok, vérontó és
hazug lesz…”
człowiek grzeszny – bűnös ember
człowiek
heidelberski
(zob.
Homo
heidelbergensis) – heidelbergi ember (Homo
heidelbergensis)
człowiek honorowy – tiszteletre méltó ember
człowiek inteligentny – értelmes ember
człowiek interesu – üzletember, kereskedő
człowiek infantylny – infantilis ember
człowiek jadowity – rosszmájú v. mérges ember
człowiek jak bania – hordó, háj gombóc ember;
potrohos, gömböc (bezgłoweteg)
człowiek jak dąb – jól megtermett; tagbaszakadt
ember
człowiek jaskiniowy, pierwotny [człowiek z
okresu przedhistorycznego] – barlanglakó;
ősember, barlanglakó ember
człowiek jest miarą wszechrzeczy (gr. πάντων
χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος panton
chrematon metron anthropos)] (Protagoras
z Abdery (gr. Πρωταγόρας σ ‘Aβδηρίτης
Protagoras ho Abderites, ur. ok. 480 p.n.e.,
zm. ok. 410 p.n.e.) [grecki filozof,
zaliczany do sofistów]– minden dolog
mértéke az ember
człowiek jest omylny – az ember téved v. nem
tévedhetetlen
1017
człowiek kilkudziesięcioletni – néhány x-et
számláló
ember;
harminc-negyvenéves
ember
człowiek kołkowaty – tuskó ember
człowiek kostyczny – epés v. csipkelődő v.
rosszmájú ember
człowiek krewki – szangvinikus, heves v.
ingerlékeny ember
człowiek krępej budowy – köpcös v. tagbaszakadt
ember
Człowiek kromanioński, człowiek z Crô-Magnon
(Homo sapiens diluvialis) [przedstawiciel
gatunku Homo sapiens żyjący w Europie,
którego szczątki odkryto m.in. w 2.
połowie XIX w. w Crô-Magnon we
Francji. Kromaniończyk cechował się
wzrostem sięgającym 180 cm oraz
objętością mózgu ok. 1600 cm3, wydłużoną
szczęką i żuchwą, silnie zaznaczoną
brodą.] – Crô-Magnon-i előember
człowiek, który minął się z powołaniem –
pályatévesztett ember
człowiek kulturalny – kultúrált ember
człowiek lojalnie działający – lojálisan cselekvő
ember
człowiek lubieżny – kéjenc, kéjelgő, élvhajhászó
ember
człowiek ma dwoje oczu – az embernek két szeme
van
człowiek małego serca – kishitű, félénk, bátortalan
ember
człowiek miły w obcowieniu – jómodorú ember
człowiek neandertalski (Homo neanderthalensis)
[zob. neandertalczyk: 1. człowiek żyjący
w okresie plejstocenu, uważany za
poprzednika homo sapiens; 2. o kimś
nieokrzesanym
lub
brutalnym]
–
neandervölgyi ősember;
Neander-völgyi
ember [a németországi Düsseldorf mellett
lévő Neanderthalról elnevezett ősembertípus.
Az utolsó eljegesedés korai szakaszaiban élt,
nagy területeken elterjedt, hiszen megtalálták
maradványait Európában, Észak-Afrikában
és a Levantén is. A nyugat-európai erőteljes
arccsontú egyedeket tekintik klasszikus
Neander-völgyieknek. Kelet-Európában és a
Levantén ezek a sajátságok nem annyira
hangsúlyozottak, de ez inkább területi és
nem fejlődéstani különbség lehet. Korábban
úgy vélték, hogy a Neander-völgyiek a mai
ember közvetlen elődei voltak, és tőlük azzal
különböztették meg, hogy önálló nembe
sorolták őket (genus Neanderthaliensis). Ma
a Homo sapiens egyik alfajának tartják.
Hasonló
embermaradványokra
DélAfrikában, Rhodéziában, valamint Jáván is
rábukkantak,
és
koruk
nagyjából
-
Wersja 01 01 2017.
megegyezett az európaiakéval. Az utolsó, ma
is
ismert
Neander-völgyi
csoportok
Európában valószínűleg 45 000 és 40 000
között éltek.]
człowiek nerwowy – ideges, ideges természetű
ember
człowiek niedelikatny – tapintatlan ember
człowiek niedotykalny – érzékeny ember,
nebántsvirág
człowiek nienasycony [chce wiedzieć więcej niż
umysł ludzki ogarnia, żyć dłużej niż życia
starcza, będąc starcem mieć siły
młodzieńca] – kapzsi, mohó ember
człowiek nieobyty w towarzystwie – társaságban
járatlan ember
człowiek nieotarty w świecie – a világban járatlan
ember
człowiek
nieprzystępny
–
zárkózott,
megközelíthetetlen ember
człowiek nierozumny – oktalan v. botor ember
człowiek niespełna rozumu – eszetlen, nem
tökéletesen épeszű ember
człowiek niskiej kondycji – alacsony állású v.
helyzetű ember
człowiek nowego typu – újtípusú ember
człowiek o chorobliwym wyglądzie – feteges
külsejű ember
człowiek o ciasnym horyzoncie, człowiek o
ciasnych horyzontach – szűk látókörű
ember
człowiek o dobrych manierach – jómodorú ember
człowiek o dobrej postawie – szép termetű; jó
testalkatú ember
człowiek o dobrych manierach – jómodorú
ember, jólnevelt ember
człowiek o dobrym sercu – jószívű ember
człowiek o miedzianym czole – (átv.)
szemérmetlen, szemtelen ember
człowiek o miłym wyglądzie – kellemes külsejű
ember
człowiek o młodzieńczym wyglądzie – fiatalos
külsejű ember
człowiek o nie skaźonym honorze – feddhetetlen
becsületű ember
człowiek o przyjemnej powierzchowności –
kellemes külsejű ember
człowiek o siwiejących skroniach – őszülő
halántékú ember
człowiek o usposobieniu ekstatycznym – rajongó
természetű v. egzaltált ember
człowiek o wstrętnym charakterze – undok
jellemű ember
człowiek o wybitnich zdolnościach – kiváló v.
kitűnő tehetségű ember
człowiek
o
zmiennych
nastrojach
–
hangulatember
1018
człowiek obdarty – lerongyolódott, lezüllött ember
człowiek obojętny – közönyös ember
człowiek oczytany – olvasott ember
człowiek oderwany od pracy – a munkától elvont
ember
człowiek odizolowany od świata – a világtól
elszigetelt ember
człowiek odpychający – visszataszító, undort keltő
ember
człowiek ofiarny – adakozó v. jótékony ember
człowiek paleolityczny – paleolit ember [azon
ősemberfajok neve, melyek csontleletei
mellett pattintott kőszerszámokat találtak, ill.
melyekről megállapítható volt, hogy e
korszakban éltek]
Człowiek pekiński, dawniej też: sinantrop
(Homo erectus pekinensis, chin. Běijīng
rén) [człowiek z gatunku Homo erectus,
wcześniej
klasyfikowany
jako
Sinanthropus pekinensis. Jego szczątki po
raz pierwszy odkryto w trakcie
wykopalisk prowadzonych w latach 19231927 w zespole jaskiń Zhoukoudian
niedaleko Pekinu w Chinach.] – pekingi
ember [a Peking közelében lévő Csoukoutien
mészkőbányáiban bukkantak rá 1921-ben.
Először a Sinanthropus pekinensis nevet
adták neki, ma már azonban a jávai emberrel
együtt a Homo erectusok közé számítják. Ezt
a csoportot tartják a mai ember elődjének. A
Csoukoutienben talált embercsontleletek a II.
világháború idején elvesztek, megmaradtak
azonban gipszből készített másolataik, és
azóta újabb leletek is napvilágot láttak.]
człowiek pierwotny – ősember (homo primigenius)
*hominidy - pierwsi zblizeni przodkowie są
sprzed 5-6mln lat;
*australopitek (2-4mln)
*homo habilis (zręczny) 2,5-1,8mln narzędzia
otoczakowe; poj mózgoczaszki-ok700cm3
* homo erectus (wyprostowany)poj800-11003 narzędzia: pięściaki
*neandertalczyk-gatunek przyg do warunków
lodowcowych;zam Euro i zach Azje 230-28tys –
wydatne wały nadoczodołowe –zajm się
zbieractwem i łowiectewm; narz-ostrza i
przekłuwacze
*homo sapiens (rozumny)-ok. 200-150 tys lat
tamu; 100 tys dotarł na BliskiWsch, 60 do
Australii,40 w Eurpie.
człowiek pobłażliwy – engedékeny v. elnéző ember
człowiek podejmujący odpowiedzialność –
felelősséget vállaló ember
człowiek podeszły w latach – előrehaladott v.
tisztes korú ember
człowiek podeszłym wieku – előrehaladott v.
tisztes korú ember, idős férfi; kenyere javát
már megette
-
Wersja 01 01 2017.
człowiek pojętny – gyors felfogású ember
człowiek postronny – idegen ember
człowiek poturczony – eltörökösödött ember
człowiek poważny – komoly ember
człowiek pracy – dolgozó ember; dolgos ember; a
munka embere
człowiek prostolinijny – egyenes, igazságos ember
człowiek prywatny – magánember; magánzó
człowiek przesądny – babonás ember
człowiek reklamy – reklámember
"człowiek rodezyjski" [Niektórzy naukowcy do
tego gatunku zaliczają również pewne
okazy odkopane w Azji np. te z Dali
(opisywane
także
jako
człowiek
archaiczny). Przedstawiciele tego gatunku
żyli mniej więcej 600 do 250 tys. lat temu.]
– rhodéziai ember [a zambiai Broken Hillen
[ma Kabve] előkerült Homo sapiens
rhodesiensisnek is nevezett maradványok. A
koponyára ólom- és horganybányászat során
bukkantak rá. Csaknem ép, a bal oldala
kiváló állapotban maradt meg, az alsó
állkapocs viszont hiányzik. Vele együtt egy
kar- és egy combcsontot, valamint a
medence egy darabját is megtalálták. A zárt
együttesben középső kőkori eszközök is
voltak, és a távolabb délre feltárt
leleteksegítségével 40 000 és 35 000 közé
keltezhetők. Ez megfelel az európai
Neandervölgyi korszak végének.]
człowiek rozległej wiedzy – nagytudású ember
człowiek rozumny [zob. homo sapiens] – értelmes
ember (homo sapiens)
człowiek schnie – az ember fogy v. sorvad
człowiek silnej kompleksji – erős szervezetű v.
fizikumú ember
człowiek słabej konstytucji – gyenge testalkatú
ember
człowiek starego autoramentu – régivágású
ember, konzervatív
człowiek starego pokroju – régi vágású ember
człowiek starej daty – (átv.) régimódi v.
régivágású ember
człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi – [az ember
céloz v. lő, de az Isten hordja a golyót v.
golyókat] ember tervez, Isten végez
człowiek surowych zasad – merev v. kemény
alapelvek embere
człowiek sympatyczny – szimpatikus ember
człowiek średniego wzrostu – középtermetű ember
człowiek szybko pojmujący – gyors felfogású
ember
człowiek tchórzliwy – félénk v. gyáva ember
człowiek tej miary nie powienien się ośmieszać –
ilyen
kaliberű
ember
nem
válhat
nevetségessé
1019
człowiek ten jest bardzo oczytany – ez nagyon
olvasott ember
człowiek trunkowy – (tréf.) borissza
człowiek tuzinkowy – tucatember, átlagember
człowiek ucziwy w każdym calu – (átv.) talpig v.
minden porcikájában becsületes ember
człowiek ułomny – nyomorék (fn.)
człowiek umarły – halott ember
człowiek unikający pracy – munkakerülő ember
człowiek w latach [człowiek w podeszłym wieku]
– éltes v. idős v. koros ember
(człowiek) w okularach – szemüveges (ember)
człowiek w społeczeństwie – az ember a
társadalomban
człowiek w rodzine i w społeczeństwie – az ember
a családban és a társadalomban
człowiek w społeczeństwie – az ember a
társadalomban
człowiek w średnim wieku – középkorú ember
człowiek wybitnie zdolny – kiváló tehetségű
ember
człowiek wykolejony [wykolejeniec] – züllött
ember
człowiek wyrobiony – (a másokkal való
érintkezésben) ügyes, járatos ember
człowiek z charakterem – jellemes ember
człowiek z cyganerii – bohém ember
człowiek z doświadczeniem – tapasztalt ember
człowiek z epoki brązu – bronzkori ember
człowiek z gminu – a nép egyszerű fia; ember a
köznépből
człowiek z Jawy – (hist.) jávai előember
człowiek z krwi i kości – hús-vér ember
Człowiek z Piltdown (Piltdown Man, Eoanthropus
dawsoni) [jedno z najbardziej znanych
oszustw naukowych, którego autorem był
prawdopodobnie
Charles
Dawson,
przedstawione w 1912, zdemaskowane
ostatecznie w 1953. Człowiek z Piltdown
stał się presapiens, bezpiecznym buforem
pomiędzy homo [sapiens] neandertalensis
a [myślącym] człowiekiem współczesnym.]
– Eoanthropus dawsoni (hajnalkori ember)
[A
piltdowni
koponya
tudományos
elnevezése. A faj neve a koponya
megtalálójára, Charles Dawsonra utal. Ma
már tudjuk, hogy a koponya hamisítvány
volt, és a nevet nem is használják többé.]
człowiek z pod ciemnej gwiazdy – sötét gazember
człowiek z wykształceniem – jó nevelésben
részesült ember
człowiek za burtą – [ember a hajókorláton túl!]
ember a vízben !
człowiek zaradny – élelmes ember
człowiek, zastanów się! – ember, fontold meg!,
légy észnél!
-
Wersja 01 01 2017.
człowiek złej woli – rosszakaró
człowiek zmiennego charakteru – változó
természetű ember
człowiek zręczny (Homo habilis) – Homo habilis
(magyarul: „ügyes ember”) [a Homo nembe
tartozó faj, amelyet köznapi kifejezéssel az
előemberek közé sorolnak]
Człowiekowate, hominidy (Hominidae) [rodzina
ssaków naczelnych obejmująca największe
wśród naczelnych gatunki wykazujące
dużą
inteligencję,
skłonność
do
przyjmowania spionizowanej, dwunożnej
postawy oraz zdolność do wytwarzania i
używania narzędzi. Gatunkiem typowym
rodziny jest Homo sapiens Linnaeus, 1758.
Najstarszy znany z zapisów kopalnych
hominid
Sahelanthropus
tchadensis
pochodzi z miocenu, 7 mln lat temu.] emberfélék v. hominidák (Hominidae) [a
főemlősök egyik családja, amelynek ma élő
tagjai egyrészt az emberi nem (Homo),
másrészt a, a csimpánz, a gorilla és az
orangután. A hominidák családjába korábban
csak a mai embert (Homo sapiens) és a
Homo nem kihalt fajait, a Homo habilis-t,
Homo erectus-t, a heidelbergi embert (Homo
heidelbergensis), Homo rhodesiensis-t és
neandervölgyi
embert
(Homo
neandertalensis), illetve az emberi nem
közvetlen elődeit, az Australopithecina
csoportot sorolták. A „nagy emberszabású
majmok”
három
nemét
ugyanakkor
Pongidae néven különálló családnak
tekintették. Mára azonban a legkorszerűbb
genetikai alapú osztályozás alapján az
embert, a csimpánzt, a bonobót, a gorillát és
az orangutánt egymáshoz sokkal közelebb
állóknak tekintik, mint korábban, és ezért
egységes rendszertani családban tárgyalják
őket. A hominidák korábbi felfogásának
(csak az ember és elődei) a legújabb
rendszerezés szerint a Hominina öregnem
felel meg.]
A ma élő hominidák a legújabb genetikus alapú
rendszertan alapján a következőképpen
osztályozhatók:
 Alcsalád: Ponginae
o Nem: Pongo – orangután
 Borneói orangután (Pongo pygmaeus)
 Pongo pygmaeus pygmaeus
 Pongo pygmaeus morio
 Pongo pygmaeus wurmbii
 Szumátrai orangután (Pongo abelii)
 Alcsalád: Homininae
o Nemzetség: Gorillini
 Nem: Gorilla
 Nyugati gorilla (Gorilla
1020
gorilla)
 Gorilla gorilla gorilla
 Gorilla gorilla diehli
 Keleti gorilla (Gorilla beringei)
 Gorilla beringei beringei
 Gorilla beringei graueri
o Nemzetség: Hominini
 Öregnem: Panina
 Nem: Pan – csimpánz
 Közönséges csimpánz
(Pan troglodytes)
 Pan troglodytes
troglodytes
 Pan troglodytes verus
 Pan troglodytes
vellerosus
 Pan troglodytes
schweinfurthii
 Bonobó (Pan paniscus)
 Öregnem: Hominina
 Nem: Homo – ember
 Mai ember (Homo
sapiens)
A régészek, paleontológusok és antropológusok
számos kihalt hominida maradványait
tanulmányoztak azzal a céllal, hogy jobban
megértsék a mai ember és az emberszabású
majmok közötti kapcsolatot. A családba többek
között az alábbi kihalt nemek tartoznak:
 Alcsalád: Ponginae
o Gigantopithecus
o Sivapithecus
o Lufengpithecus
o Ankarapithecus
 Alcsalád: Homininae
o Nemzetség: Hominini
 Ouranopithecus
 Sahelanthropus
 Orrorin
 Ardipithecus
 Kenyanthropus
 Öregnem: Hominina
 Csoport: Australopithecina
 Australopithecus – előemberek
 Paranthropus
 Alcsalád: Dryopithecinae
czmychnąć — czmychać [opuścić jakieś miejsce
nagle, szybko] – (czmychać) elillanni,
elosonni; (czmychnąć) illanni, elillanni, (átv.)
elpárologni; elosonni, elszökni, megszökni;
kámforrá változik
czochra [reg. narzędzie do oddzielania główek
nasiennych od łodyg lnu i konopi] –
lenfésű
czochrać [1. targać włosy, sierść; 2. ocierać ciało
o coś twardego; 3. reg. oddzielać główki
-
Wersja 01 01 2017.
lnu i konopi od łodyg za pomocą czocher]
– kaparni, vakarni, fésülni
czochrać len – lent szöszölni
czochrać włosy, sierść – (hajat, szőrt) felborzolni
czochrać się [1. targać sobie włosy; 2. trzeć
ciałem o coś twardego] – (dawno) dörzsöli
magát; vakaródzani; borzolja a haját;
felborzolódni; rántgatni, cibálni
czołdar [1. używane dawniej długie okrycie
konia; 2. z tureckiego czułdar, pokrowiec
długi wełniany na konia, dziś jeszcze w
Turcyi używany z deseniem w kostki i
strefy czerwone] – hosszú gyapjú lópokróc
czółeczko (tkackie) [zob. łódka] – vetélő [általában
csónakformájú, arasznyi hosszú eszköz,
amivel a szövésnél a keresztfonalat a
láncfonalak közé bevetik. A régibb szabályos
csónakforma mellett újabban elterjedt a
teljesen áttört közepű takácsvetélő is. A
vetélő közepén, vékony pálcára fűzve, kis
nád- vagy bodzafa csévén (csörlő) van a
fonal, amelyről az a láncfonalak között
történő átvetés alkalmával a kellő
hosszúságban lebomlik. A vetélő a lábítós →
szövőszékhez kapcsolódik, mert csak itt van
olyan vízszintes fonalsík, amelyen a
csónakformájú eszköz siklani tud.]
czołem – előre, egyenest, szembe
czołem [oficjalne pozdrowienie używane w
wojsku, a także poufale wśród osób bliżej
z sobą zżytych] – üdvözlöm!, üdvözöllek!,
tiszteletem! (csak búcsúzáskor); szervusz!
erőt!, egészséget! (katonai) erőt, egészséget!
czołg [opancerzony wóz bojowy na gąsienicach, z
uzbrojeniem wmontowanym w obrotową
wieżę] – harckocsi, tank
czołg amfibia – kétéltű harckocsi
czołg ciężki – nehéz harckocsi
czołg lekki – könnyű harckocsi
czołg towarzyszący – kísérő harckocsi
czołg wodnoziemny [wojsk] – kétéltű harcjármű v.
tank v. harckocsi
czołgać się (czołga się) [1. posuwać się naprzód w
pozycji na brzuchu, na czworakach;
2. poniżać się przed kimś; 3. o mgle, dymie
itp.: snuć się nisko nad ziemią] – kúszni,
mászni, csúszni, csúszik-mászik
czołgać się po ziemi – földön kúszni
czołganie się – kúszás, mászás
czołgista – páncéloskatona, tankos
czołgowy, -a, -e – tank-, harckocsiczółko, czółeczko (albo stroik, podwstążnik)
[1. zdr. od czoło w zn 1.; 2. niewieści ubiór
głowy, noszony w Polsce powszechnie w w.
XVIII, stanowiący rodzaj półkolistej
opaski nad czołem. Wówczas, kiedy panny
rodzin szlacheckich ubierały się do ślubu
1021
w
takie
czółka,
matka
przy
błogosławieństwie, gdy wyjeżdżano do
kościoła, zakładała córce za czółko chleb,
sól i cukier, aby zamożność gościła zawsze
w jej domu.; 3. regionalny strój głowy,
wysoki diadem przybrany wstążkami i
kwiatami; 4. opaska służąca dawniej jako
ozdoba głowy kobiecej] – homlokocska;
(dawno) homlokpánt, homlokdísz; párta [1. a
leányok fejét a szüzesség jelképeként övező
pánt. A párta merevségét biztosító vasvázat
vagy kéregpapírt finom textíliával vonták be
és bélelték, islóggal, drágakőutánzatokkal,
ezüst-, aranycsipkével (sík aranyos párta a
Felvidéken), aranyhímzéssel (Hajdúság),
gyöngyökkel díszítették 2. a leányok fejét a
szüzesség jelképeként övező pánt, melyet a
lakodalomig viseltek. Pártában maradt a vén
lány, akinek nem jutott férj és így nem volt
módjában, hogy a pártát letegye]
Kobieta w czółku, Albrecht Dürer
Párta
Tadeusz i Zosia (Pan Tadeusz)
-
Wersja 01 01 2017.
czoło [1. górna część twarzy powyżej oczu; u
zwierząt: część głowy pomiędzy skrońmi;
2. przód, front czegoś] – homlok, (szczyt,
przód) él [na czele: az élen, elől; na czele
delegacji: a küldöttség élén; pot lał mu się z
czoła: ömlött róla a verejték]
czoło burzy [pas prądów wznoszących przed
chmurami
nadciągającej
burzy]
–
vigarfront
czoło fali [fiz. powierzchnia falowa najbardziej
odległa od źródła] – hullámfront [a hullám
kezdeti, emelkedő szakasza]; hullámhomlok
(a haladással szemben megfigyelhető első
hullámfelület)
czoło mu się fałdowało – a homloka
összeráncolódott v. ráncos lett v. ráncba
borult
czoło niskie – alacsony homlok
czoło oblane potem – izzadt, verejtékes v.
izzadtságtól csurgó homlok
czoło wysokie – magas homlok
czołobitnie – alázatosan, alázatoskodóan; alázatos
módon
czołobitność – megalázkodás, engedékenység,
szolgalelkűség; hajlongás
czołobitny, -a, -e [pełen pokorny, uniżony] –
alázatos,
alázatoskodó;
hódolatteljes,
szolgalelkű
czołobitny ukłon – mély meghajlás, alázatos
meghajlás
czołowy, -a, -e [1. odnoszący się do czoła – części
głowy; 2. główny, przodujący; 3. przedni,
frontowy] – (przedni) elülső; homlokra
vonatkozó, homlok-; (wybitny) élenjáró, fő-,
vezető-; él; élvonalbeli; (wojsko) front-,
frontális
czołowa rola – főszerep
czołowy atak – frontális támadás; az arcvonal
egész hosszát érintő támadás
czołowy oddział – élcsapat
czołowy pisarz – élenjáró író
czołowy sportowiec – élsportoló
czołówka [1. pierwsze szeregi, czoło czegoś;
2. grupa ludzi przodujących w jakiejś
dziedzinie;
3. wysunięta
grupa
zawodników w biegu lub rajdzie; 4. w
wojsku: wysunięta do przodu jednostka
specjalna; 5. naczelna wiadomość lub
artykuł w gazecie; 6. wstępna część filmu
zawierająca m.in. tytuł, dane dotyczące
twórców; 7. płaska latarka do zakładania
na czoło] – előcsapat, él, élvonal, élmezőny,
előosztag, élcsapat (politika)
czołówka amunicyjna – előretolt lőszerraktár
czołówka bazy lotniczej – mozgó repülőgépszertár
czołówka chirurgiczna – sebészeti segélykocsi
1022
czołówka sanitarna – előrevont sebesültszállító
vonat
czołówka w filmie – főcím (filmé)
czop [1. stożkowata zatyczka otworu zbiornika,
naczynia itp.; 2. przedmiot stożkowatego
kształtu; 3. stożek ropny w uchyłkach
migdałków podczas anginy; 4. część
przedmiotu umożliwiająca połączenie go z
innym przedmiotem] – csap, csapszek;
ereszték; csapolás; balek
czopek [1. «mały czop – zatyczka; 2. mały
przedmiot stożkowatego kształtu; 3. zob.
czop w zn. 3., 4.; 4. lek w kształcie stożka,
stosowany doodbytniczo; 5. ogr. kawałek
przyciętego dziczka nad zokulizowanym
oczkiem odmiany szlachetnej] – csap,
dugó, (orvosi) kúp; (bonctan) nyelvcsap
czopek dopochowy – hüvelykúp
czopek doodbytniczy – végbélkúp
czopek stolcowy – végbélkúp
czopki siatkówki [1. wrażliwe na barwy komórki
nerwowe w siatkówce oka; 2. komórki
zmysłowe siatkówki tworzące obok
pręcików
jej
warstwę
nerwowonabłonkową. Przypominają kształtem
butelkę. Od ich czynności zależy ostrość
wzroku (plamka siatkówki zbudowana
jest prawie wyłącznie z czopków) oraz
widzenie barw.] – retinacsap
czopować [zatykać czopem] – csapozni,
összecsapozni;
bedugaszolni,
betömni,
csapot verni vmibe
czopowe [Czopowe, nazwa podatku akcyznego w
dawnej Polsce, pobieranego od piwa,
miodu, gorzałki i wina, uformowana od
czopa, którym zatykano beczki i kufy, a
który należało wyjąć przed rozlewaniem
do mniejszych naczyń, co wskazuje, że
pierwotnie czopowe płacone było przez
szynkarzy.]
–
(dawno)
csappénz;
italárusítási adó
czopownica; piła czopowa [piła do wycinania
czopów z drewna] – csapoló fűrész
czopowy, -a, -e – csap-, dugóczorny abo zmaraszony [brudny, czarny] –
[Słowniczek języka śląskiego] fekete, sötét
czort [1. diabeł; 2. pot. o człowieku złym,
dokuczliwym;
3. żart.
o
człowieku
energicznym, sprytnym] – ördög; manó
Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M.
Bieb.) Cavara et Grande = A. officinalis)
[gatunek rośliny należącej do rodziny
kapustowatych. Jedyny przedstawiciel
monotypowego
rodzaju
czosnaczek
Alliaria. Występuje na obszarze Europy i
Azji Zachodniej, na Półwyspie Indyjskim i
w Afryce Północnej (Algieria, Maroko,
Tunezja). W Polsce jest bardzo pospolity.
-
Wersja 01 01 2017.
Czosnaczek występuje także w Ameryce
Północnej
(USA),
gdzie
został
introdukowany w 1850 r. Z powodu braku
naturalnych szkodników i szybkiego
rozprzestrzeniania się roślinę uznano za
gatunek inwazyjny] – kányazsombor
(Alliaria petiolata) [a keresztesvirágúak
(Brassicales) rendjébe, a káposztafélék
(Brassicaceae) családjába tartozó növényfaj]
czosnek
[roślina
warzywna
o
charakterystycznym
zapachu;
też:
cebulka tej rośliny używana jako
przyprawa] – fokhagyma
Czosnek dęty (Allium fistulosum L.), nazywany
także cebulą siedmiolatką [gatunek byliny
należący do rodziny czosnkowatych. Jego
pochodzenie jest nieznane, przypuszcza
się, że pochodzi z Chin. W stanie dzikim
nie jest spotykany. Prawdopodobnie został
wyselekcjonowany z cebuli ałtajskiej
(Allium
altaicum),
z
którą
jest
spokrewniony] – Sarjadékhagyma (Allium
fistulosum
L.);
csöveshagyma,
téli
sarjadékhagyma, negi [japán], cong, da cong
[kínai] [Csak hosszúkás, hengeres szárat
fejleszt, külön hagymafejet nem növeszt. A
fehér és a zöld része is felhasználható
főzéskor. Őshazája tőlünk keletre - a Bajkáltó környékén - található. Az ottani zord
körülmények miatt, kitűnően alkalmazkodott
a szélsőséges éghajlati feltételekhez, így
bártan
próbálkozhatunk
házikerti
termesztésével is.]
Czosnek główkowaty (Allium sphaerocephalon L.)
czosnkowatych.
Gatunek
wokółśródziemnomorski. Występuje na
terenie Europy, Afryki Północnej i Azji
Zachodniej.] – Bunkós hagyma (Allium
sphaerocephalon L).
Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.)
1023
Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.)
[gatunek
rośliny
z
podrodziny
czosnkowych z rodziny amarylkowatych.
Rośnie dziko na terenie Europy oraz w
Turcji i na Kaukazie, jest też uprawiany w
innych regionach. Element łącznikowy
subatlantycko-śródziemnomorski.
W
Polsce występuje na całym terenie,
głównie jednak w Sudetach, Karpatach,
na Pogórzu i na przyległym obszarze
(Kotlina Sandomierska i wyżyny), gdzie
jest dość pospolity. Na niżu jest dużo
rzadszy] – medvehagyma (Allium ursinum)
[az egyszikűek (Liliopsida) osztályának,
spárgavirágúak (Asparagales) rendjébe, a
amarilliszfélék (Amaryllidaceae) családjába
tartozó faj. Nevét arról kapta, hogy a
barnamedvék előszeretettel fogyasztják
terméseit, és még a föld alól is gyakran
kiássák, de hasonlóképp kedvelik a
vaddisznók is.]
Czosnek pospolity, czosnek zwyczajny (Allium
sativum L.) [gatunek byliny (w uprawie
jako roślina dwuletnia lub jednoroczna)
należący do rodziny amarylkowatych
(podrodzina
czosnkowych).
Jest
warzywem, przyprawą i rośliną leczniczą
znaną zwykle tylko pod nazwą rodzajową,
jako czosnek. Pochodzi z Azji Środkowej,
skąd rozprzestrzeniony został jako roślina
uprawna do Europy i północnej Afryki, z
czasem trafił na inne kontynenty.
Rozprzestrzeniany
w
postaci
rozmnażanych wegetatywnie kultywarów,
pochodzących od dziko rosnących w Azji
południowo-zachodniej
roślin,
opisywanych
jako
gatunek
Allium
longicuspis Rgl] – fokhagyma (Allium
sativum) [1. az amarilliszfélék családjába
tartozó faj. Gyógy-, és fűszernövény,
melynek
hagymagumója
fogyasztható;
felvágva erőteljes aromával (egyesek szerint
illattal, mások szerint szaggal) rendelkezik.
Népies neve „foghagyma” vagy „büdös
hagyma”. 2. gaarikku, ninniku [japán], suan,
da suan tou (garlic bulb) [kínai]
Sajátos, átható illatú, csípős ízű, gerezdekből
(fiókhagymákból) összetevődő hagymája
számos
nemzet
konyhájának
nélkülözhetetlen fűszere. Gyógyhatása miatt
a fokhagymát már az ókorban és a
középkorban is sokra becsülték, az emberek
babonából hordták magukkal vámpírok és
egyéb
gonosz
szellemek
ellen.
Érelmeszesedés
ellen,
vérnyomáscsökkentőként,
bélfertőtlenítésre,
az
emésztés segítésére ma is sokan fogyasztják.
E növény Közép-Ázsiában őshonos, de
-
Wersja 01 01 2017.
világszerte sokfelé termesztik. Az egész
fokhagymafejet beborító vékony, hártyás
burok alatt akár 20 gerezd is kifejlődhet.
Néha virágszárat is hoz, ennek csúcsán apró
léghagymák
és
terméketlen
virágok
fejlődnek. A gerezdek vagy a léghagymák
elültetésével (duggatásával) szaporítható, a
vöröshagymához (Allium cepa) hasonló
módon egyéves kultúrában termesztik. Kb.
0,1% olajat tartalmaz, fő összetevői a diallildiszulfid, a diallil-triszulfid és az allil-propildiszulfid. ]
Czosnek siatkowaty (Allium victorialis L.)
czosnkowatych. Rośnie dziko w Azji, w
środkowej, zachodniej, wschodniej i
południowej Europie oraz na Alasce. W
Polsce na naturalnych siedliskach jest
rzadki, występuje tylko w południowowschodniej części kraju] – győzedelmes
hagyma v. havasi hagyma (Allium
victorialis) [védett reliktum faj és egyben
gyógynövény. A neve nem a győzelemből,
hanem a Mons Victoralis (Mont St. Victoire
Provence-ban)
hegyről,
eredeti
termőhelyéből ered.]
czosnek szalotka (Allium ascalonicum) –
Mogyoróhagyma (Allium ascalonicum);
salotta, aszkalóni hagyma (a palesztin
Askalon városból hozták a keresztesek);
scallion, échalote.
1024
Hagymáját a vöröshagymához hasonlóan
ételízesítésre, főleg húsételek és mártások
készítéséhez használják. A vörös- és a
fokhagyma közeli rokona, valószínűleg
Ázsiából származik. Rövid, hengeres levelei
üregesek. Levendulakék vagy piros virágai
sűrű ernyőben állnak. Télálló hagymái aprók
- hosszúságuk nem éri el az 5 cm-t,
átmérőjük 2,5 cm -, hosszúkásak, a
fokhagymához
hasonlóan
csoportosan
fejlődnek egy közös tönkön. A növény
zsenge levelei is fogyaszthatók. Tavasszal
ültetik, minden jó kerti talajban szépen
fejlődik. A hagymákat ősszel szedik fel. A
tavasszal nagy mennyiségben piacra kerülő
újhagymát nem a mogyoró-, hanem a
vöröshagyma
hajtatásával
termesztik.
Természetesen a mogyoróhagymából is
többféle létezik. A képen is különböző
mogyoróhagymák láthatók, a hosszúkás a
banánhagyma, a kerekded pedig a francia
mogyoróhagyma. Mindkettőre jellemző a
viszonylag kisebb méret, illetve az, hogy egy
fejen belül több gerezdre bonthatók.
Aromájuk finomabb a többi hagymánál,
valószínű a francia séfek ezért is részesítik
előnyben a salotta fajtákat.
A mogyoróhagymát a legtöbb helyen
salottaként ismerik, de hívják nemes
hagymának is, mert az íze kifinomultabb,
lágyabb és komplexebb, mint a rendes
hagymáé. Van gömbölyűbb és hosszúkásabb
fajta, de az igazit mindig hagymáról
szaporítják, ilyenkor az anyagumón több
leánygumó nő. Franciaországban tilos
salotta néven árulni a magról szaporított
hagymafajtákat, melyek ugyan hasonlóan
nézhetnek ki, de ízre, minőségre jóval
gyengébbek. Theophrastus görög író már a
Krisztus előtti harmadik században leírta ezt
a hagymát, s ascolonionnak nevezi. Később
Plinius ezért arra a következtetésre jutott,
hogy a közel-keleti Askalon városából
származik, de tévedett. A mogyoróhagyma
távolabbról érkezett: Közép-Ázsiában és
Indiában előbb ismerték, mint a Földközitenger partjain. Délkelet-Ázsiában ma is
hegyekben áll a piacokon. Különösen nagy
mennyiségben
fogyasztják
Indiában,
-
Wersja 01 01 2017.
Kínában,
Vietnámban,
Thaiföldön.
Európában a franciák kedvelték meg a
leghamarabb: már a Karolingok idején
termesztették, s hamar elterjedt Bordeaux-tól
Normandiáig. A dél-francia konyhákon
gyakran párosítják fokhagymával, az északi
és
keleti
területeken
inkább
vöröshagymával. Mindig nagyon finomra és
egyenletesre vágják, s jobb konyhákon
gézbe csomagolják, hideg vízbe mártják,
enyhén kinyomkodják. A mosás által a
hagyma elveszíti nyers keserűségét, s
lassabban oxidálódik. A legtöbb mártáshoz
megpárolják, hideg mártásba, ecetolajos
öntetbe pedig nyersen hintik bele.
Thaiföldön egyébként gyakran vágják ketté
hosszanti irányban, majd szeletekre. Így
hosszú csíkokra esik szét, amit úgy
neveznek,
„természetes
julien”.
Ne tegyük hűtőszekrénybe: tároljuk száraz,
hűvös helyen, lehetőleg kosárban. A
hámozását megkönnyíti, ha a gyökér
részénél kereszt alakban bevágjuk, 10-20
másodpercre lobogva forró vízbe mártjuk,
majd hidegbe. Sokféleképpen elkészíthető:
lehet tepsiben vagy olajban sütni, szokták
főzni és savanyítani is.]
Czosnek szczypiorek, nazywany w skrócie
szczypiorkiem (Allium schoenoprasum L.)
[aromatyczna
bylina
z
rodziny
czosnkowatych] – metélőhagyma v. snidling
(Allium schoenoprasum) [a hagymafélék
legkisebb méretű faja, a tavasz első zöldülő
hírnöke]
Czosnek wężowy (Allium scorodoprasum L.)
czosnkowatych. Występuje w Turcji oraz
północnej, środkowej, wschodniej i
południowej Europie. Na niektórych
obszarach uprawiany i zadomowiony.] –
magvas hagyma v. kígyófoghagyma (Allium
scorodoprasum); Kígyóhagyma (Allium
scorodoprasum ssp. rotundum)
1025
czosnek zielonawy (Allium oleraceum) – Érdes
hagyma (Allium oleraceum)
czosnkować – fokhagymázni, megfokhagymázni
czosnkowy, -a, -e – fokhagymás, fokhagymaczółeczko – homlokocska
czółenka – körömcipő
czółenko [1. małe czółno; 2. pantofel damski
głęboko wycięty; 3. przyrząd do robienia
ręcznych koronek lub siatek; 4. element
krosna w postaci łódeczki zawierającej i
przerzucającej nici; 5. część maszyny do
szycia, w której mieści się szpulka z nićmi]
– kis csónak
czółenko tkackie – vetélő (szövés)
czółenko tkackie z lignofolu – prespán vetélő
czółko (albo stroik, podwstążnik) [1. zdr. od
czoło w zn 1.; 2. regionalny strój głowy,
wysoki diadem przybrany wstążkami i
kwiatami; 3. opaska służąca dawniej jako
ozdoba głowy kobiecej; 4. lub czółenko,
ubiór przystrajający czoło i przód głowy.
Jako czapeczka lub opaska, ozdobiona
wstążkami i kwiatami, występuje do
dzisiaj w wielu strojach ludowych. 5.
zwane też stroikiem lub podwstążnikiem;
opaska na głowę noszona przez
dziewczęta. Znana od średniowiecza,
zwykle zdobiona. Czółko występowało w
różnych formach, od prostej, dosyć
wąskiej przepaski aż do wyszywanej
perłami lub haftowanej zlotem sztywnej
opaski.] – homlok, (szczyt, przód) él; főkötő,
párta, pántlika; homlokpánt
-
Wersja 01 01 2017.
czółno, czyli łódka rybitwia (Linde) [1. łódź
wydrążona z jednego pnia; 2. wyrobione z
jednej kłody drzewa, zwykle sosnowego,
czasem topolowego lub bukowego, jest
pierwotnym typem statków rybackich na
rzekach, jeziorach i stawach polskich; 3.
łódź wykonana z jednego pnia drzewa;
wypalona lub wydłubana, płaskodenna,
poruszana wiosłami lub drągiem.] –
(dawno) egy fatörzsből kivájt halászcsónak;
csónak, ladik
czterdziestnica, czterdziesiątnica; czyli czas
czterdziestodniowego postu [stara nazwa
postu czterdziestodniowego; że zaś
dawniej nietylko post Wielki, ale i adwent
trwał dni 40, więc czterdziestnica lub
czterdziesiątnicą nazywano nietylko post
Wielki, ale i adwent.] – (dawno)
negyvennapos böjt [A hamvazószerdától
húsvétig
tartó
időszakot
nevezzük
nagyböjtnek. Negyven napig tart, és Jézus
negyvennapos böjtölésére, kínszenvedésére
és halálára emlékeztet.]
czterdziestka [1. liczba 40; 2. całość składająca
się z czterdziestu części lub jednostek;
3. to, co jest oznaczone liczbą 40; 4. pot. o
wieku: czterdzieści lat; 5. pot. kobieta
mająca czterdzieści lat] – negyvenes,
negyven; negyven éves nő
czterdziestogodzinny, -a, -e [mający lub
trwający
czterdzieści
godzin]
–
negyvenórás
czterdziestogodzinny na podróż – negyvenórás
utazás
czterdziestodniowy, -a, -e [mający lub trwający
czterdzieści dni] – negyvennapos
czterdziestolatek [mężczyzna mający czterdzieści
lub czterdzieści kilka lat; też: zwierzę,
roślina lub przedmiot mające tyle lat] –
negyvenéves v. negyvenes férfi
czterdziestolatka – negyvenéves v. negyvenes nő
1026
czterdziestolecie [1. okres czterdziestu lat;
2. czterdziesta rocznica] – negyven év
(időtartam); negyvenéves évforduló
czterdziestoletni, -ia, -ie [mający lub trwający
czterdzieści lat] – negyvenéves
czterdziestowieczny, -a, -e – tizennegyedik
századból való; XIV. századi
czterdziestowieczny zamek – XIV. századi kastély
czterdziestu – negyven (hímnemű élőlényekre
vonatkozóan)
Czterdziestu męczenników z Sebasty, cs. Sorok
muczenikow siewastijskich (zm. 9 marca 320
w Sebaście w ówczesnej Armenii) [żołnierze
XII
legionu
rzymskiego
zwanego
Błyskawicą
(Legio XII Fulminata),
męczennicy chrześcijańscy i święci
Kościoła katolickiego, ewangelickiego,
koptyjskiego,
ormiańskiego
oraz
prawosławnego.] – szebasztei negyven
vértanú [A II. századtól számos keresztény
tartozott a római XII. légióhoz. Constantinus
császár idejében a pogány Licinius
kezdetben türelmet tanúsított a keresztények
iránt, Constantinusszal történt szakítása után
azonban üldözni kezdte a keresztényeket. Az
általa elrendelt számonkérés idején a légió
negyven katonája is kereszténynek vallotta
magát; sem a kitüntetések, előléptetések
ígérete, sem a fenyegetések nem tántorították
el őket hitüktől. ― A helytartó szokatlanul
kegyetlen halálnemet választott a negyven
„engedetlen" katona számara: fagyhalálra
ítélte őket. Egy különösen hideg éjszakán át
meztelenül kitették őket
az egyik
városfalakon belüli befagyott tóra. Egy ott
található fürdőházban, amelynek a romjai
fennmaradtak, meleg fürdőt készíttetett
azoknak, akik hajlandóak a hittagadásra. Az
elítéltek bátran vállalták a halált; egyikük
megingott, de amint bevitték a melegre,
meghalt. Helyét a kivégzőosztag egyik
katonája önként töltötte be. Haláluk után
testüket máglyán elégették, hamvaikat a
vidék folyóiba szórták. Ennek ellenére
maradtak fönn ereklyéik. A történet a
magyar néphitben is ismert volt; a negyven
vértanú ünnepe az időjósló szentek
ünnepeihez is kapcsolódik. Az időjárásjósló
regula szerint: ha fagy a negyven vértanú
napján, még negyven napig várhatjuk a zord
időt.]
czterdziesty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z czterdziestu
jednostek lub jedną z czterdziestu części,
na które można coś podzielić] –
negyvenedik
czterdzieści (czterdziestu) [liczebnik główny
oznaczający liczbę 40] – negyven
-
Wersja 01 01 2017.
czterdzieścioro
[liczebnik
zbiorowy
odpowiadający liczbie 40] – negyven,
negyvenen (gyűjtőszámnév)
czterech – négy (hímnemű élőlényre vonatkozik) (a
cztery B., T., H. esete)
czterech jeźdźców Apokalipsy [zaraza, głód,
wojna
i
śmierć
symbolicznie
przedstawione w postaci czterech konnych
rycerzy] – az Apokalipszis négy lovasa
czterechsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z czterystu
jednostek lub jedną z czterystu części, na
które można coś podzielić] – négyszázadik
czterej panowie – négy férfi
Czterej Jeźdźcy Apokalipsy [postacie z
Apokalipsy św. Jana. Mają wyruszyć na
koniach przed Sądem Ostatecznym.
Według tradycji imiona czterech jeźdźców
to: 1. Wojna, 2. Zaraza, 3. Głód i 4.
Śmierć. Według innej interpretacji
pierwszy jeździec to Jezus Chrystus, a
pozostali symbolizują nieszczęścia w
dniach końca: wojnę (2), głód (3) i
przedwczesną śmierć (4). Apokalipsa
wymienia z imienia tylko czwartego
jeźdźca – Śmierć i jego towarzyszkę
Otchłań (Hades, piekło).] – apokalipszis
lovasai, más néven Az Apokalipszis négy
lovasa [a végítélet egyik előjeleként szerepel
a
bibliai
Jelenések könyvében.
A
középkorban a kereszténység egyik fontos
apokaliptikus motívuma. A Négy Lovas
későbbi nevükön a Háború vagy Hódítás, a
Halál, a Viszály és az Éhínség vagy Pestis. A
Jelenések könyve szerint halált és pusztulást
hoznak a világra. A Biblia lapjain úgy
jelennek meg, mint Isten küldöttei, akik az ő
parancsára pusztítanak a világban.]
Fragment z Apokalipsy: I widziałem, gdy otworzył
Baranek jedną z owych pieczęci, i słyszałem jedno ze
czterech zwierząt mówiące, jako głos gromu: Chodź, a
patrzaj!
Zwycięzca: I widziałem, a oto koń biały, a ten, który
na nim siedział, miał łuk, i dano mu koronę, i
wyszedł jako zwycięzca, ażeby zwyciężał.
Wojna: A gdy otworzył wtórą pieczęć, słyszałem
wtóre zwierzę mówiące: Chodź, a patrz!
I wyszedł drugi koń rydzy; a temu, który na nim
siedział, dano, aby odjął pokój z ziemi, a iżby
jedni drugich zabijali, i dano mu miecz wielki.
1027
Głód: A gdy otworzył trzecią pieczęć, słyszałem
trzecie zwierzę mówiące: Chodź, a patrzaj! I
widziałem, a oto koń wrony, a ten, co na nim
siedział,
miał
szalę
w
ręce
swojej.
I słyszałem głos z pośrodku onych czworga
zwierząt mówiący: Miarka pszenicy za grosz, a
trzy miarki jęczmienia za grosz; a nie szkodź
oliwie i winu.
Śmierć: A gdy otworzył czwartą pieczęć, słyszałem
głos czwartego zwierzęcia mówiący: Chodź, a
patrzaj! I widziałem, a oto koń płowy, a tego,
który siedział na nim, imię było Śmierć, a Otchłań
mu towarzyszyła; i dana im jest moc nad czwartą
częścią ziemi, aby zabijali mieczem i głodem, i
morem,
i
przez
zwierzęta
ziemskie.
(Ap 6, 1-8)
Czterej pancerni i pies [1. powieść Janusza
Przymanowskiego; 2. serial telewizyjny w
reżyserii Konrada Nałęckiego, według
scenariusza Janusza Przymanowskiego na
podstawie książki tegoż autora pod tym
samym tytułem. Fabuła przedstawia
wojenne losy załogi czołgu Rudy i psa
Szarika.] - A négy páncélos és a kutya,
(Czterej pancerni i pies) [egy 1966-os
fekete-fehér lengyel televíziós sorozat]
czternastka [1. liczba 14; 2. całość składająca się
z czternastu części lub jednostek; 3. to, co
jest oznaczone liczbą 14] – tizennégyes
czternastodniowy, -a, -e [mający lub trwający
czternaście dni] – tizennégynapos, kéthetes
-
Wersja 01 01 2017.
czternastolatek [chłopiec mający czternaście lat;
też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające
tyle lat] – tizennégyéves fiú
czternastolatka – tizennégyéves lány
czternastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający
czternaście lat] – tizennégyéves
czternastu – tizennégy (hímnemű élőlény)
czternasty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z czternastu
jednostek lub jedną z czternastu części, na
które można coś podzielić] – tizennegyedik
(Ludwik Czternasty: XIV. Lajos)
czternasty [czternasty
dzień
miesiąca]
–
tizennegyedike, 14-e
czternasta [godzina druga po południu] –
tizennégy óra, 14.00 óra
czternaście (czternastu) [liczebnik główny
oznaczający liczbę 14] – tizennégy
czternaścioro
[liczebnik
zbiorowy
odpowiadający liczbie 14] – tizennégyen
cztero- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący, że to, co jest wymienione w
drugiej części złożenia, występuje cztery
razy lub składa się z czterech jednostek] –
négyczteroaktowy, -a, -e [o utworze scenicznym:
składający się z czterech aktów] –
négyfelvonásos
czteroaktowa sztuka – négyfelvonásos színdarab
czteroaktówka – négyfelvonásos
czteroboczny, -a, -e – négyoldalú
czterochlorek węgla [niepalna, trująca ciecz o
słodkawym zapachu] – szén-tetraklorid
(CCl4) [a szerves szintetikus kémiában
elterjedt anyag és korábban tűzoltásra és
hűtőanyagnak is használták]
czterocifrowy, -a, -e – négyjegyű (szám)
czterocifrowa liczba – négyjegyű szám
czterocylindrowy, -a, -e [techn. mający cztery
cylindry] – négyhengeres (autó)
czterodniowy, -a, -e [mający lub trwający cztery
dni] – négynapos, négynapi
czterogłoskowy, -a, -e – négybetűs, négyszótagú
(np. dź-a-dź-o)
czterogłosowy, -a, -e [śpiewany lub mówiony na
cztery głosy] – négyhangú, négyszólamú
czterogłosowy, -a, -e; na cztery głosy –
négyszólamú
czterogodzinny, -a, -e [mający lub trwający
cztery godziny] – négyórás, négyórai
czterokanałowy, -a, -e – négycsatornás
czterokanałowa
głowica
magnetyczna
–
négycsatornás magnetofonfej
czterokanałowy
wzmacniacz
mocy
–
négycsatornás teljesítményerősítő
1028
czteroklasowy, -a, -e [1. złożony z czterech klas;
2. mieszczący cztery klasy] – négyosztályos
czterokołowy, -a, -e [mający cztery koła] –
négykerekű
czterokonny, a-, -e [1. zaprzężony w cztery
konie; 2. złożony z czterech koni]
–
négylovas
czterokonny karawan – négylovas gyászkocsi
czterokrotnie – négyszeresen
czterokrotny, -a, -e [1. powtarzający się cztery
razy; 2. taki, który osiągnął coś cztery
razy; 3. cztery razy większy lub mniejszy
od czegoś] – négyszeres, négyszeri
czterolampowy, -a, -e – négylámpásos
czterolatek [chłopiec mający cztery lata; też:
zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle
lat] – négyéves (gyermek v. kisfiú)
czterolatka – négyéves (kislány)
czterolecie [1. okres czterech lat; 2. czwarta
rocznica] – négyéves évforduló
czteroletni, -ia, -ie [mający lub trwający cztery
lata] – négyéves-, négyesztendős
czteroletnia kadencja – 4 éves időszak
czterolistny, -a, -e [mający liść złożony z czterech
małych listków] – négylevelű
Czterolistna koniczna [dość rzadkowystępująca
mutacja pospolitej koniczyny, najczęściej
koniczyny białej (Trifolium repens L.),
posiadająca cztery listki zamiast zwykle
występujących trzech. W cywilizacji
zachodniej uważana jest za przynoszący
szczęście przedmiot, często szukają jej
dzieci, a jej znalezienie to według
przesądu dobry znak] – négylevelű lóhere
[a pillangósvirágúak családjába tartozó
fehérhere (Trifolium repens) viszonylag ritka
négylevelű változata. Hagyományosan a
szerencse szimbólumának tekintik az európai
kultúrkörben (így a Kárpát-medencében is).]
czteromasztowiec – négyárbócos, négyárbócoshajó
czteromasztowy [o statku: mający cztery
maszty] – négyárbócos (hajó)
czteromiesięczny, -a, -e [mający lub trwający
cztery miesiące] – négyhónapos, négyhavi
-
Wersja 01 01 2017.
czteronożny, -a, -e [mający cztery nogi] –
négylábú
czteroodcinkowy, -a, -e – négyrészes
czteroosobowy, -a, -e [1. przeznaczony dla
czterech osób; 2. składający się z czterech
osób] – négyszemélyes, négyüléses
czteropalczasty, -a, -e [mający cztery palce] –
négyujjas
czteropasmowa droga; czteropasmówka –
négysávos út
czteropiętrowy, -a, -e [mający cztery piętra] –
négyemeletes
czteropłaszczyznowy, -a, -e – négysíkú
czteroprocentowy, -a, -e [stanowiący cztery
procent czegoś] – négyszázalékos
czteroraczkowy, -a, -e – négyrákos
czteroręki, -a, -ie [posiadający cztery ręce] –
négykezes; (áll.) négylábú
czterosiedzeniowy, -a, -e – négyüléses
czterosiedzeniowy samochód – négyüléses autó
czterosilnikowy, -a, -e – négymotoros
czterosilnikowy ciężki samolot bombowy
dalekiego zasięgu – négymotoros, nagy
hatótávolságú nehézbombázó
czteroskibowiec – négyeseke
czteroskibowy, -a, -e [1. o pługu: odkładający
jednocześnie cztery skiby; 2. mający
cztery skiby] – négyekés
czteroskibowy pług – négyeseke
czterostronny, -a, -e – négyoldalas, négyoldalú
czterotaktowy, -a, -e – négyütemű, négyütemes
czterotomowy, -a, -e [składający się z czterech
tomów] – négykötetes
czterotygodniowy, -a, -e [mający lub trwający
cztery tygodnie] – négyhetes, négyheti
czterowartościowość – négyvegyértékűség
czterowartościowy, -a, -e [zdolny do wiązania się
z czterema atomami jednowartościowego
wodoru lub równoważnej liczby atomów
innego pierwiastka] – négyvegyértékű
czterowartościowy atom węgla – négyvegyértékű
szénatom
czterowiersz [tekst składający się z czterech
wersów] – négysoros (versszak); négysoros
vers
czterowierszowy, -a, -e – négysoros
czterowiosłowy, -a, -e [poruszany za pomocą
czterech wioseł] – négyevezős
czterowiosłówka – négyevezős (csónak)
czterowymiarowy, -a, -e – négykiterjedésű,
négydimenziójú, négydimnziós
czterowymiarowa
czasoprzestrzeń
[czterowymiarowa rozciągłość powstała w
wyniku zespolenia czasu i przestrzeni] –
négydimenziós téridő
1029
czterozgłoskowy, -a, -e – négyszótagú
cztery, -a, -e [liczebnik główny oznaczający
liczbę 4] – négy [po cztery: négyesével; w
cztery oczy: négyszemközt]
cztery [ocena dobra w szkolnym systemie ocen] –
négyes
cztery całe trzy dziesiąte - négy egész három tized
cztery deski – koporsó
cztery działania (arytmetyczne) – a négy
(számtani) alapűvelet
cztery kąty, a piec piąty – [négy sarok, ötödik a
kemence] a csupasz négy fal
cztery kółka – (közb.) négykerék (autó)
cztery mile za piec – sehol távolban
cztery mocne herbaty proszę – négy erős teát
kérek
cztery razy – négyszer
cztery siódme – 4/7 (négy heted)
cztery strony świata – a világ négy tája; négy
világtáj
cztery ściany – rozzant viskó; sivár szoba; négy
üres fal
cztery tysiące – négyezer
cztery żywioły (ogień, ziemia, powietrze i woda)
– a négy elem (tűz, föld, levegő és víz)
czterykroć [cztery razy] – négyszer
czterysta
(czterystu)
[liczebnik
główny
oznaczający liczbę 400] – négyszáz
czterystu- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący, że to, co jest wymienione w
drugiej
części
złożenia,
występuje
czterysta razy lub składa się z czterystu
jednostek] – négyszázczub [1. kępka sterczących piór na głowie ptaka;
też: kępka sierści na głowie innego
zwierzęcia; 2. wysoko upięte włosy;
3. szpiczaste zakończenie czegoś; 4. zob.
czubek w zn. 1, 5.], czubek – üstök, tincs,
konty, dús fürt [brać się za czuby:
hajbakapni]; (madárnál) búb, bóbita; (szczyt)
csúcs, tető, orom (z czubem: csordultig tele,
színültig tele); sörény; ráadás, púp
czub góry – hegyorom, a hegy csúcsa
Czubajeczka (Lepiota) [rodzaj grzyba z rodziny
pieczarkowatych]
–
őzlábgomba [a
csiperkefélék
(Agaricaceae)
családjába
-
Wersja 01 01 2017.
tartozó Lepiota és Macrolepiota nembe
tartozó gombafajok nem rendszertani
gyűjtőneve. A legismertebb ilyen faj a nagy
őzlábgomba (Macrolepiota procera).]


































Niektóre gatunki:
Czubajeczka biała (Lepiota alba)
Czubajeczka brązowoczerwonawa (Lepiota
brunneoincarnata)
Czubajeczka pomarańczowobrzega (Lepiota
calcicola)
Czubajeczka karpacka (Lepiota carpacita)
Czubajeczka kasztanowata (Lepiota castanea)
Czubajeczka cuchnąca (Lepiota cristata)
Czubajeczka jeżowata (Lepiota echinacea)
Czubajeczka rzodkiewkowata (Lepiota erminea)
Czubajeczka czarnołuskowa (Lepiota felina)
Czubajeczka brązowożółta (Lepiota fulvella)
Czubajeczka winna (Lepiota fuscovinacea)
Czubajeczka niebieskozielonawa (Lepiota grangei)
Czubajeczka szarozielonawa (Lepiota griseovirens)
Czubajeczka czarnoostrzowa (Lepiota hystrix)
Czubajeczka ognista (Lepiota ignicolor)
Czubajeczka czerwonopochwowa (Lepiota
ignivolvata)
Czubajeczka winnobrązowa (Lepiota josserandii)
Czubajeczka brązowawa (Lepiota langei)
Czubajeczka liliowa (Lepiota lilacea)
Czubajeczka rdzawobrązowa (Lepiota
ochraceofulva)
Czubajeczka łysiejąca (Lepiota oreadiformis)
Czubajeczka drobna (Lepiota pallida)
Czubajeczka drobnopierścieniowa (Lepiota
parvannulata)
Czubajeczka żółtobrązowa (Lepiota perplexa)
Czubajeczka orzechowa (Lepiota pseudofelina)
Czubajeczka różowobrązowa (Lepiota
pseudohelveoa)
Czubajeczka szczeciniastołuskowata (Lepiota
setulosa)
Czubajeczka białokremowa (Lepiota subalba)
Czubajeczka ziarnistołuskowata (Lepiota
subgracilis)
Czubajeczka różowawa (Lepiota subincarnata)
Czubajeczka zamszowata (Lepiota tomentella)
Czubajeczka brzuchatozarodnikowa (Lepiota
ventriosospora)
Czubajeczka szorstka (Lepiota aspera)
Czubajeczka wełnista (Lepiota clypeolaria)
Czubajka kania (Macrolepiota procera, (Skorp.
ex Fr.) Sing., pot. Sowa) [gatunek grzyba
należący do rodziny pieczarkowatych.
Dość pospolity na terenie całej Polski,
gdzie występuje od lipca do listopada.] –
nagy őzlábgomba (Macrolepiota procera) [a
gombákhoz
(Fungi),
ezen belül a
kalaposgombák (Agaricales) rendjébe, és a
csiperkefélék
(Agaricaceae)
családjába
tartozó faj. Ritkás erdők és erdőszélek
lakója. Nagy termetű, feltűnő megjelenésű
-
Wersja 01 01 2017.
gomba .Csak a kalapja fogyaszható, mivel a
tönk húsa kemény, rostos. A procera szó
jelentése a faj latin nevében karcsú, magasra
nőtt. Rántott gombaként elkészítve a
legízletesebb.]
1030
ozdobiona haftem, noszona przez górali;
cucha, czuha, gunia, guńka; 4. przejęty od
Tatarów płaszcz z rękawami. U polskich
górali czucha jest krótką narzutką zwaną
także guńką.] – (táj) (góral) ködmön
[odbiór bodźców przez narządy
zmysłowe] – érzés, érzékelés, érzék [bez
czucia: érzéketlen, érzéketlenül]; érzelem,
érintés, tapintás; eszmélet
czuciowy, -a, -e – érzékeny, érzésbeli
czuć (czuje) [1. doznawać wrażeń zmysłowych; 2.
doznawać
uczuć,
przeżywać
coś
wewnętrznie; 3. przewidywać, domyślać
się, przeczuwać; 4. czuć się - być w
pewnym
stanie
fizycznym
lub
psychicznym (np. czuć się dobrze); mieć
świadomość tego stanu (np. czuć się
silnym)] – érezni, érzékelni; érzéssel
viseltetni; megérezni, kitalálni vmit
czuć abominację do kogo/czego – undort érezni,
elfogja az undor (vmi/vki iránt)
czuć afekt do kogo/czego – beleszeretni
vkibe/vmibe
czuć ból – fájdalmat érezni
czuć coś – érezni vmit
czuć czym – bűzlik vmi, szaga van vminek
czuć do kogoś/czegoś nienawiść – utálni (vkit/vmit)
czuć do kogo/czego odrazę – idegenkedni,
undorodni vkitől/vmitől
czuć do kogo urazę – megbántva érzi magát vkitől
czuć do kogoś niechęć – idegenkedni vkitől
czuć (do kogo) sympatię – szimpatizálni
czuć dotknięcie – érintést érezni; érzi, hogy
megérintették
czuć gazem – gázszag van
czuć głód – éhséget érezni
czuć miłość do kogoś – szerelmet érezni vki iránt
czuć niebezpieczeństwo – veszélyt érezni
czuć niepokój – nyugtalanságot érezni
czuć niesmak w ustach – kellemetlen a szájíze
czuć pismo nosem – (írásban közelgő) veszélyt
szimatolni
czuć pociąg – vonzódni vkihez; vonzalmat érezni
czuć powagę chwili – átérezni a perc komolyságát
czuć powołanie do czegoś – hivatást érezni vmire
czuć przez skórę – bőrén érzi; ösztönösen
megérezni (vmit)
czucie
czubatka [1. kura należąca do rasy
charakteryzującej się ozdobnym czubem z
piór; 2. potocznie: kura; 3. sikorka
czubatka - gatunek sikorki] – bóbitás tyúk
czubaty, -a, -e; czubiasty, -a, -e [1. napełniony z
naddatkiem;
2. ostro
zakończony;
3. mający na głowie kępkę sterczących
piór, kępkę sierści lub sterczący grzebień]
– bóbitás
czubek [1. najwyżej wysunięta, wystająca część
czegoś; 2. szpiczaste zakończenie czegoś
małego; 3. zob. czub w zn. 1.;
4. nastroszona, wysoko upięta fryzura;
5. posp. chory psychicznie] – csúcs, hegy;
késhegy; (med) pszichikai betegség
czubek nosa – orrhegy
czubek palca (u nogi) – lábujjhegy
czubiasto – púpozottan; színültig
czubiasty, -a, -e – dúshajú, dúsfürtű; sörényes;
bóbitás, búbos; tetézett, púpozott
czubić się [1. o ptakach: dziobać się wzajemnie;
2. bić się, targać się nawzajem za
czupryny; 3. kłócić się] – hajbakapni,
veszekedni,
civakodni;
ingerkedni,
pajzánkodni
czubki [lekcew. szpital dla chorych psychicznie]
– pszichiátria; lelki betegségek kezelését
folytató állami intézmény
czuby drzew – a fák csúcsa
czucha, czuha, czujka [1. luźna kurtka z
wełnianego
samodziału,
ozdobiona
haftem, noszona przez górali; gunia,
guńka; 2. obszerny płaszcz męski szyty z
brązowego samodziału długi do pół łydki.
Noszono go zarzucany na ramiona,
rękawy służyły raczej jako wielkie
kieszenie i były zszyte u dołu. Długi
kołnierz w razie niepogody zarzucano na
głowę. Czucha była ważnym elementem
stroju łemkowskiego, Po zdobieniach i
kroju czuchy można było rozpoznać do
której grupy lokalnej należy jej właściciel.
3. luźna kurtka z wełnianego samodziału,
1031
czuć senność – álmosságot érezni; álmosnak érzi
magát
czuć skąd wiatr wieje – megy az árral, sodródni
czuć spalenizna – pörzsszagot v. égésszagot érezni
czuć tu cebulę – érezni a hagyma szagát
czuć tu swąd – itt bűzlik vmi
czuć w sobie powołanie do czego – hajlamot v.
hivatottságot éreni vmihez
czuć wolę bożą – (tréf.) érettnek érzi magát a
házasságra
czuć wstręt (do czego) – utálni (vmit), undorodni,
irtózni (vmitől)
czuć wstręt (do kogo/czego) – iszonyodni
(vkitől/vmitől)
czuj duch! – várj!, vigyázz!, figyelj!, gyorsan!,
mozgás!, élénkebben (czuwaj)
czuj się jak u siebie w domu! – érezd magad
otthon!
czuje pies sadło – (szimatolja a kutya a szalonnát)
jót sejteni
czuje się obco – idegenül érzi magát
czuję ból, tutaj (Autor: Charles de Gaulle) – Itt
érzek fájdalmat. [Charles de Gaulle, francia
elnök utolsó szavai.]
czuję do niego sympatię – rokonszenvet érzek
iránta
czuję, że się spóżnię na pociąg – érzem, hogy
lekésem a vonatról
czuć się [1. być w jakimś stanie fizycznym lub
psychicznym i mieć świadomość tego
stanu; 2. uważać się za kogoś] – vhogy
érez; vhogy érzi magát; [Jak się Pan/Pani
czuje? Hogy érzi magát?]
czuć się dobrze – jól érzi magát
czuć się dotkniętym – érintve érzi magát; találva
érzi magát
czuć się gdzieś jak w domu – otthon érzi magát
vhol
czuć się jak pies w studni – kutyaszorítóban lenni;
csávába kerülni
czuć się jak ryba w wodzie – úgy él, mint hal a
vízben
czuć się jak u siebie – úgy érzi magát, mint otthon
czuć się jak u siebie w domu – otthonosan érzi
magát
czuć się jak w raju – mennyországban érzi magát
czuć się na siłach – elegendő erőt érezni vmihez
czuć się na siłach coś wykonać – erőt érezni
vminek az elvégzésére
czuć się niedobrze – nem jól v. rosszul érzi magát
-
Wersja 01 01 2017.
czuć
się nieswojo a. nieprzyjemnie –
kényelmetlenül érzi magát [Czuć się
nieswojo we własnym ciele: kényelmetlenül
érzi magát saját testében]
czuć się niewyraźnie – bizonytalanul érzi magát,
gyengélkedni
czuć się okropnie; czuć się coraz gorzej –
borzasztóan rosszul érzi magát; egyre
rosszabbul érzi magát
czuć się obowiązanym do czego – kényszerítve
érzi magát vmire
czuć się pochlebionym – megtisztelve érzi magát;
hízelgő reá nézve
czuć się pod psem – kutyául, rohadtul v. kutya
rosszul érzi magát; dögrováson lenni
czuć się skrępowanym – feszélyezve érzi magát
czuć się słabo – gyengélkedni; gyengének érzi
magát
czuć się słabym – gyengének érzi magát
czuć się strasznie samotnym – rettenetesen
egyedül v. magányosnak érzi magát
czuć się źle – rosszul érzi magát
czuję się bardzo dobrze – nagyon jól érzem
magam
czuję się nieswojo – rosszul (feszélyezve,
kellemetlenül) érzem magam
czuję się niezbyt dobrze – nem igen vagyok jól;
nem érzem magam túl jól
czuję się niezdrów – rosszul érzemmagam
czuję się pokrzywdzony – sértve érzem magam [ja
się też czuję troszkę pokrzywdzony: én is egy
picit sértve érzem magam ]
czuję się tak, jakbym dostał obuchem w łeb –
(átv.) úgy érzem magam, mintha letaglóztak
volna v. doronggal ütöttek volna fejbe
czuję się źle – rosszul vagyok
czujący, -a, -e – érző
czujący do kogo sympatię – szimpatizáló; vonzódó
czujka [1. żołnierz lub oddział pełniący straż lub
wysłany w teren w celach zwiadowczych;
2. samoczynne urządzenie ostrzegające,
czułe na zmiany określonych wielkości
fizycznych] – őrszem, előőrs, őrjárat; őrhely,
őrs, figyelőpont; (köpenyféleség)
czujka gazowa – gázrisztóhely, gázfigyelőőrs
czujka jazdy – lovas őrjárat
czujnie – éberen, óvatosan, szemfülesen
czujnie spać – éberen aludni
czujnik
[część
urządzenia
pomiarowego
reagująca na impulsy spowodowane
zmianami mierzonej wielkości] – indikátor,
jelző,
mutató,
jelzőkészülék,
jelzőberendezés, tapintómérce, érzékelő
elem, szonda
czujnik
(adapter)
przyspieszeniowy
–
rezgésfelvevő, rezgésérzékelő
1032
czujnik
ciśnienia
akustycznego
–
hangnyomásérzékelő
czujnik drgań – rezgésérzékelő, rezgésfelvevő
czujność – éberség, ébrenlét, óvatosság
czujność – zob. Dzień Pański – keresztény éberség
(Pál apostol)
czujność demokratyczna – demokratikus éberség
czujność partyjna – pártéberség
czujność polityczna – politikai éberség
czujność argusowa – árgus figyelem
czujny, -a, -e [1. zwracający na wszystko baczną
uwagę; 2. łatwo coś wyczuwający] – éber,
óvatos
czujny sen – éber álom
czule – gyengéden, finoman, érzékenyen, érzéssel
czulenie się – érzelmeskedés, hízelkedés
czulić się [okazywać czułość] – kedveskedni,
kényeztetni, becézni
czuł niewymowany pociąg do muzyki –
kimondhatatlan vonzalmat érzett a zene iránt
czuł się tym niemile dotknięty – kellemetlenül
érintette a dolog
czułem się (czułam się) u państwa jak u siebie w
domu – igazán otthon érzem magam
önöknél; otthonosan érzem magam önöknél
czułek [1. zob. mimoza w zn. 1.; 2. u wielu
niższych zwierząt: ruchliwy wyrostek
pełniący rolę narządu chwytnego] – (növ.)
mimóza; szemérmes érzőke; (csiga) tapogató
(szarv); csáp
czułki
czułki [pończochy noszone przez zamożne
kobiety w XVII wiecznej Rosji. Czułki
wytwarzane były z atłasu lub jedwabiu w
kolorze czerwonym lub żółtym i podszyte
podszewką. Jedwabne czułki ozdabiano
jeszcze na linii zszycia złotą koronką. W
zimie noszono pończochy sukienne
podbite od spodu futrem.] – (daw) női
harisnya
czułostka [czułe słówko, czuły zwrot] – túlzott
gyöngédség
czułostkowość
–
érzékenykedés,
túlságos
érzékenység, érzelmesség, érzelmeskedés,
érzelgősség
-
Wersja 01 01 2017.
czułostkowy, -a, -e [1. przesadnie czuły, skłonny
do roztkliwiania się; 2. sentymentalny,
rzewny]
–
érzelgős,
érzelmes,
szentimentális, túlságosan gyöngéd, kényes
czułościomierz – fénymérő, fényérzékenységmérő
czułość [1. bycie czułym, tkliwość; 2. zdolność
precyzyjnego (właściwego) reagowania na
bodźce
zewnętrzne]
–
érzékenyég;
finomság,
gyengédség;
gyengeség;
érzelmesség,
figyelmesség;
(műsz.)
érzékenység [az, hogy valamilyen hang
zavaró-e, a megítélő személyétől függ, sőt a
megítélés is időről időre változhat.
Befolyásolja az ember egészségi állapota,
tevékenysége, a zajt okozóhoz való viszonya,
továbbá egész életének korábbi „hangi
tapasztalata”.], átviteli tényező
czułość graniczna – határérzékenység
czułość
papieru
fotograficznego,
błony
fotograficznej
itp.
[cecha
emulsji
światłoczułej
pokrywającej
papier
fotograficzny, błonę fotograficzną itp.
określająca, jakie naświetlenie jest
potrzebne w danych warunkach] –
fotópapír érzékenysége
czułość słuchu – hallásélesség, hallásérzékenység
czułość wejściowa – bemeneti érzékenység
[rádióvevők és erősítők jellemzője. Rádiókon
az a legkisebb antennafeszültség µV-ban,
amelyet valamely rádióvevő éppen fogadni
képes,
és
elfogadható
jel-zaj-arányt
eredményez. Minél kisebb ez az érték, annál
jobb a készülék. Az érzékenység monó
üzemmódban
körülbelül
20dB-lel
alacsonyabb, mint sztereóban. Erősítőkön
érzékenység gyanánt inkább a bemeneti
feszültséget definiálják: ez az a millivoltban
(mV) megadott feszültség, amely az erősítőt
névleges kimeneti teljesítményig vezérli, ha
a hangerőszabályozóját max. állásba
hozzuk.]
czułość zadziałania (progowa) – ráfelelési
érzékenység
czuły, -a, -e [1. odnoszący się do kogoś z tkliwą
miłością, serdecznością; też: będący
wyrazem takich uczuć; 2. wrażliwy,
wyczulony na coś; 3. «o mechanizmach:
precyzyjny; 4. «o organizmach lub
narządach: szybko reagujący na bodźce
zewnętrzne] – érzékeny, fogékony, gyengéd,
figyelmes; érzelmes; finom
czułe miejsce – érzékeny pont, érzékeny hely
czuły na światło – fényérzékeny
czuły na zimno – érzékeny a hidegre
czuły papier fotograficzny – fényérzékeny papír
czumak [dawny chłop ukraiński przewożący
towary na wozach zaprzężonych w woły] –
ukrán kocsi
1033
czupiradło [pot. ktoś wyglądający śmiesznie,
nieporządnie,
zwłaszcza
mający
dziwaczną fryzurę] – madárijesztő
czupryna [1. krótkie, bujne włosy; 2. Czupryna.
Czupryny strzyżono po polsku, z
czerkieska, po szwedzku. Kto głowę
strzygł nizko, jak benedyktyni, pudrem ją
posypawszy, zwało się to: po szwedzku.] –
üstök; homlokfürt
czupryna jak u Absalomona [długie, bujne włosy
(2 Krl 14,25-26)] – hosszú, dús haj (2 Kir
14,25-26)
czupryna polska [tradycyjna fryzura polska,
wprowadzona do mody sarmackiej już w
pierwszej połowie XVI wieku. Mężczyźni
nosili wysoko podgolone w kształt koła
włosy. Moda ta dotarła do nas z Węgier i
utrzymała się do końca XVIII wieku, gdy
narodowy strój polski został ostatecznie
zastąpiony przez wzory zachodnie.] –
(daw) hagyományos lengyel hajviselet (XVIXVIII. sz.)
czupryna polska
czuprynka – üstököcske
czupurnie – hevesen, heveskedőn; indulatosan,
kötekedve
czupurność – izgágaság, kötekedő természet;
indulatosság,
hevesség,
önfejűség,
haragtartás; hetykeség
czupurny, -a, -e [zawadiacki, wojowniczy] –
kötkedő, izgága, hetvenkedő, felfortyanó,
indulatos, heves, hetyke
czupurny kogucik – (átv.) kakas; veszekedő
kiskakas
czupurzyć się [zachowywać się czupurnie] –
hetvenkedni,
kötekedni,
felfortyanni,
feldühödni, hirtelen megharagudni
czurynga (instrument muzyczny) [instrument
muz., drewn. brzęczek, kostka, wirująca
pod wpływem rozkręcania się sznurka, na
którym jest umocowana] – zúgattyú,
búgattyú
czuwać (czuwa) [1. być czujnym; 2. pilnować
kogoś, czegoś; 3. nie spać] – (nie spać)
-
Wersja 01 01 2017.
virrasztani, őrködni, résen lenni, vigyázni,
ügyelni; fennmaradni; strázsálni
czuwać nad kim/czym – őrködni vki/vmi felett,
ébren
vigyázni
vkire/vmire;
törődni
vkivel/vmivel; figyelemmel kísérni vkit/vmit;
virrasztani vki/vmi mellett
czuwać nad przebigiem prac – ügyelni a munka
menetére
czuwać przy chorym – virrasztani a beteg mellett;
beteget ápolni
czuwaj! – légy résen! (lengyel czerkész köszöntés)
Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny
(Mt 25,13) - Mát. 25,13 Vigyázzatok azért
[legyetek hát éberek, virrasszatok], mert sem
a napot, sem az órát nem tudjátok [nem
ismeritek], amelyen az embernek Fia eljő*
Czuwaliczka jadalna (Catha edulis (Vahl) Forssk.
ex Endl.; arab. ‫ ق ات‬qāt) [gatunek
zimozielonej
rośliny
z
rodziny
dławiszowatych (Celastraceae). Występuje
w Afryce Wschodniej i Arabii. Jest
również uprawiana.] – Kat v. Khat v. arab
tea (Catha edulis Vahl Forssk)
czuwanie – ébrenlét, virrasztás, őrködés, felügyelet
czwarta [godzina czwarta: rano lub po południu]
– négy óra (4.00 v. 16.00 óra)
czwartak [1. żołnierz czwartego pułku piechoty
liniowej Królestwa Polskiego; 2. pot. uczeń
czwartej klasy] – negyedikes (diák);
negyedik (emelet); (történelem) négyes (a
híres
4.
lengyel
ezred
katonája);
(csillagászat) kvadráns, negyedidő
czwartek [czwarty dzień tygodnia. W tradycji
biblijnej – chrześcijańskiej i żydowskiej,
gdzie za pierwszy dzień tygodnia
uznawana jest niedziela, czwartek jest
dniem piątym. Polska nazwa, wspólna z
innymi językami słowiańskimi, pochodzi
od liczby cztery; por. czes. čtvrtek, ros.
четверг (czetwierg), chorw. četvrtak.
Podobnie w językach bałtyckich: lit.
ketvirtadienis < ketvirta ‛czwarta’ + diena
‛dzień’. Od liczby pięć wywodzą się
natomiast port. quinta-feira i gr. πέμπτη] –
csütörtök [w czwartek: csütörtökön]
czwartkowy, -a, -e – csütörtöki
Czwartkowe Obiady [Stanisław Poniatowski,
który obok wielkich, wad, płynących z
miękkości
jego
charakteru
i
kosmopolitycznego
wychowania,
odznaczał
się
cywilizacyjnemi
dążnościami,
pragnąc
się
zbliżyć
towarzysko do ludzi naukowych i być
opiekunem literatury, zapraszał do siebie
uczonych i poetów na tak zwane „obiady
czwartkowe”.] – Csütörtöki Ebédek
(Stanisław Poniatowski által rendezett
társasági összejövetelek)
1034
czwartnik [drobny materiał justunkowy,
charakteryzujący się szerokością równą
stopniowi pisma, stosowany w typografii
do oddzielania czcionek; firet] –
(nyomdászat) negyedrét
czwartoklasista [uczeń czwartej klasy] –
negyedikes, negyedik osztályos
czwartorzęd [młodszy okres ery kenozoicznej] –
(földtan) negyedkor; negyedidőszak
czwartorzędny, -a, -e [mający niską wartość,
mierny, lichy]; czwartorzędowy, -a, -e –
negyedrendű;
(földrajz)
negyedkori,
negyedkorból való, pleisztocén
czwartorzędowy,
-a,
-e
–
negyedkori,
negyedidőszaki
czwartorzędowe
pluwiały
[w
sterfie
międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej i
ich związek ze zmianami termicznymi w
wyższych szerokościach geograficznych] –
negyedidőszaki pluviálisok
[pluviális: a
trópusi és szubtrópusi területeken az esős
korszakok neve. E nedves időszakokat
szárazabbak választották el egymástól, az
interpluviálisok.]
czwarty, a-, -e [I. będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z czterech
jednostek lub jedną z czterech części, na
które można coś podzielić; II. 1. «czwarty
dzień miesiąca; 2. czwarty partner w
brydżu] – negyedik [pół / wpół do czwartej:
fél négy; o czwartej: négy órakor]
czwarta część – negyedrész
czwarta figura kontredansa – a négyes negyedik
figurája
czwartego kwietnia – április 4-én
czwarty grosz, czyli czwarcizna [W prawie
spadkowem polskiem, jeżeli pozostawali
synowie i córki, to te ostatnie nie
dziedziczyły ziemi, tylko otrzymywały
spłatę w pieniądzach. Statut litewski już w
roku 1529 przepisał córkom czwarty grosz
czyli czwarciznę wartości pozostałych
dóbr ziemskich.] – (dawno, prawo) négy
garas [A lengyel jogban olyan az öröklési
forma, ha a végrendelkezőnek fiai és leányai
maradtak, az utóbbiak nem öröklik a földet,
csak a pénzbeli juttatást kapnak.]
czwarty raz – negyedszer
czwarty wymiar [w teorii względności: czas,
obok trzech wymiarów przestrzeni] negyedik domenzió v. mérték (idő)
czworaczki, -a, -ie [czworo dzieci urodzonych
podczas jednego porodu»] – négyesikrek,
négyesikerczworaczny, -a, -e – cselédházczworak [budynek o czterech mieszkaniach
przeznaczony
dla
stałej
służby
-
Wersja 01 01 2017.
folwarcznej] – cselédház; mezőgazdasági
munkások négylakásos háza
czworaki [występujący w czterech formach,
odmianach] – négyféle, négyfajta
czworako – négyféleképpen
czworo [liczebnik zbiorowy odpowiadający
liczbie 4] – négy-; négyen (gyűjtőszámnév)
czworoboczny, -a, -e – négyoldalú, négyoldalas;
négyszögletű
czworobok [1. zob. czworokąt; 2. szyk bojowy
oddziałów piechoty, stosowany do XIX w.]
– négyszög [A négyszög olyan sokszög,
amelynek négy oldala, négy csúcsa és négy
szöge van.]
A négyszögek belső szögeinek összege 360°.
α + β + γ + δ = 360°
czworobok
przegubowy
[czworobokiem
przegubowym nazywa się łańcuch
zamknięty, złożony z czterech ogniw
połączonych przegubowo] – csuklós
négyszög
czworograniasty,
-a,
-e
[czworoboczny,
czworokanciasty] – négyszögletes
czworokąt [1. wielokąt płaski o czterech kątach;
2. kształt zbliżony do tej figury; też:
przedmiot tego kształtu; 3. to wielokąt
płaski o czterech bokach. Odcinek łączący
dwa niesąsiednie wierzchołki czworokąta
nazywamy przekątną czworokąta. Każdy
czworokąt ma dwie przekątne.] – négyszög
Wśród czworokątów można wyróżnić m.in.:
 trapezy – trapézok
 równoległoboki – egyenlőoldalú négyszögek
paralelogrammák
 prostokąty – négyszögek, téglalapok
 deltoidy – deltoidok
 romby – rombuszok
 kwadraty (czyli czworokąty foremne) –
négyzet
czworokątny, a-, -e – négyszögű, négyszögletes
1035
Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) [jest
rośliną
z
rodziny
liliowatych
o
charakterystycznych, najczęściej czterech
- rzadziej więcej, liściach z siatkowatym
unerwieniem.
Szerokojajowate
liście
osiągają do 12 cm długości, a na szczycie
łodygi zakwita jeden kwiat o 8 płatkach
okrywy. Występuje w lasach liściastych i
mieszanych, niekiedy na łęgach i w
borach.] – Farkasszőlő v. Négylevelű
farkasszőlő (Paris quadrifolia L.) [a
legszélesebb körben elterjedt faj: Európa,
Oroszország (Szibéria), Mongólia és néhány
kínai tartomány: Észak-Hejlungcsiang és
Észak-Hszincsiang.]
czworonogi, -ia, -ie; czworożny, -a, -e [o
zwierzętach: mający cztery nogi, chodzący
na czterech nogach] – négylábú
czworonożny, -a, -e [posiadający cztery nogi] –
négylábú
czworonóg – négylábú
czworościan [ostrosłup o podstawie trójkątnej] –
(gör.) tetraéder; négy egyenlő oldalú
háromszög által határolt test
czworościan foremny [czworościan, którego
wszystkie
ściany
są
trójkątami
równobocznymi] – (szabályos) tetraéder
czworościenny, -a, -e [mający cztery ściany] –
tetraéderes, tetraéder alakú
czwóra (dobry) – négyes, jó (osztályzat)
czwórka [1. cyfra oznaczająca liczbę 4; 2. całość
składająca się z czterech części lub
jednostek; 3. szereg złożony z czterech
osób, samochodów itp. wchodzących w
skład kolumny; 4. to, co jest oznaczone
liczbą 4; 5. pomieszczenie dla czterech
osób; 6. zob. ocena dobra; 7. cztery punkty
na kostce do gry, cztery oczka na kostce
domina; 8. cztery prawidłowe skreślenia w
totolotku; 9. karta oznaczona cyfrą 4;
-
Wersja 01 01 2017.
10. zaprzęg z czterech koni; 11. łódka
wiosłowa lub bobslej dla czterech
zawodników;
też:
ci
zawodnicy;
12. obsada typowego biegu sztafetowego;
13. czwarta część arkusza złożonego z
szesnastu kolumn] – négyes (szám,
osztályzat, villamos, stb.) [w czwórkę:
négyesben]; (zaprząg) négyesfogat; (sport)
négyevezős (csónak)
czwórkami – négyesével
czwórkowy, -a, -e – négyes sorokban; négyesrendű
czwórkowy uczeń – négyes tanuló; négyesrendű
tanuló
czwórnik [1. przyrząd elektryczny o dwóch
parach końcówek; 2. zob. krzyżak w zn. 3]
– négypólus [egy bemeneti és egy kimeneti
kapocspárral rendelkező hálózat. A bemeneti
oldalt primer oldalnak, a kimeneti oldalt
szekunder oldalnak nevezik]; négyágú
csőelágazás
czwórnik aktywny – aktív négypólus
czwórnik bierny – passzív négypólus (passzív
kétpólusok összekapcsolásából keletkező
négypólus)
czwórnik dopasowany obustronnie – két irányban
illesztett kétkapu
czwórnik mostkowy – keresztag-négypólus,
hídkapcsolás
czwórnik odwracalny – megfordítható négypólus
czwórnik symetryczny – szimmetrikus négypólus
czwórnik szumiący – zajnégypólus
czwórnik wszechprzepustowy – mindent áteresztő
áramkör
- czwórniki aktywne i pasywne [Czwórnik
nazywamy aktywnym, jeśli wewnątrz
znajdują się nieskompensowane źródła
energii.] – aktív és passzív négypólusok [Ha
csak passzív elemekből épül fel (ellenállás,
kondenzátor, induktivitás stb.), passzív
négypólusnak nevezik. Ha pedig aktív
elemeket
is
tartalmaz
(pl.
feszültséggenerátor, áramgenerátor), aktív
négypólusról beszélünk]
- czwórniki liniowe i nieliniowe [Jeśli
chociaż jeden z elementów czwórnika jest
nieliniowy, to nie jest spełniona zasada
superpozycji i czwórnik jest nieliniowy.] –
lineáris vagy nemlineáris (alineáris v.
nonlineáris) négypólusok [Ha csak lineáris
elemekből áll, akkor lineáris négypólusnak ;
ha nemlineáris elemeket is tartalmaz, akkor
nemlineáris négypólusnak nevezik.]
- czwórniki
odwracalne
[Czwórnik
nazywamy odwracalnym, jeśli spełnia on
zasadę wzajemności, np. czwórnik liniowy
pasywny.] – (megfordított) négypólusok
- czwórniki
równoważne
[Przez
równoważność
dwóch
czwórników
1036
mających różną strukturę wewnętrzną
rozumie się możliwość ich wzajemnej
zamiany w obwodzie bez zmiany prądów i
napięć w pozostałej części obwodu.] –
egyenértékű négypólusok
- czwórniki stacjonarne i parametryczne [
Czwórnik nazywamy parametrycznym,
jeśli jeden z jego elementów zmienia się w
czasie, np. C(t) = C0 + C1cos(w 1t).] –
stacionárius (állandó jellegű) és parametrikus
négypólusok
- czwórniki
symetryczne
[Czwórnik
nazywamy symetrycznym, gdy wzajemna
zamiana
miejscami
jego
zacisków
wejściowych i wyjściowych nie zmienia
prądów i napięć w pozostałej części
obwodu, do którego włączony jest
czwórnik.] – szimmetrikus négypólusok [A
geometriailag szimmetrikus négypólusok
villamosan is szimmetrikusok. (Geometriai
szimmetria egy függőleges tengelyre való
szimmetriát jelent.)]
czwórporozumienie – négyhatalmi egyezmény
czy [I. partykuła rozpoczynająca zdanie pytajne
lub ekspresywne, mające formę zdania
pytajnego, np. Czy pada deszcz?; — II.
1. spójnik
zdań
podrzędnych
o
charakterze pytajnym, np. Nie wiem, czy
to by się udało. 2. spójnik łączący zdania
równorzędne lub ich części, wyrażający
wymienność lub wyłączanie się członów,
np. Był smutny czy też znudzony.] – vajon, e; (lub) vagy; vagy…, vagy…
czy? – vajon; -e?
czy będą jeszcze taksówki przed dworcem? –
lesz még taxi a pályaudvar előtt?
czy bilet lotniczy, miejscówkę na pociąg można
zamówić również przez internet? –
interneten is lehet repülőjegyet, vasúti
helyjegyet foglalni?
czy był szczepiony? – be volt oltva?
czy był już pan (była już pani) w Warszawie? –
járt már Varsóban?
czy byłeś u niego/u niej? – nála voltál?
czy byłby pan tak miły… – lenne olyan kedves…
czy byłby pan tak uprzejmy… – lenne olyan
szíves…
czy byłby pan uprzejmy mi pomóc? – lenne
szíves segíteni nekem?
czy byłeś w teatrze? – voltál színházban?
czy chcesz lody? – kérsz fagylaltot?
czy chcesz pospacerować po mieście, czy
pojedziemy autobusem na wycieczkę po
mieście – gyalog akarsz sétálni a városban,
vagy menjünk autóbusszal városnézésre?
czy chciałby się pan czegoś napić? – nem
szomjas?
-
Wersja 01 01 2017.
czy chory dobrze się czuję? – vajon a beteg jól
érzi magát?
czy ci przeszkadzam? – zavarlak?
czy ci życie niemiłe? – nem kedves az életed?
czy coś jeszcze? – még valamit?
czy czegoś szukasz? – keresel valamit?
czy daleko jedziemy? – messze megyünk?
czy daleko pan (pani) jedzie? – messzire utazik?
czy daleko stąd? – messze van innen?
czy deszcz już nie pada? – vajon az eső már nem
esik?
czy dla osoby z ciemną czy z jasną karnacją –
sötét vagy világos bőrűnek lesz?
czy długo muszę czekać? – sokat kell várni?
czy długo tam będziemy? – sokáig leszünk ott?
czy długo trzeba czekać? – soká kell rá várni?;
sokat kell várnom?
czy do centrum miasta/do muzeum jest daleko?
– messze van a városközpont/múzeum?
czy do mnie mówisz? – hozzám beszélsz?
czy dobrze mówię po polsku? – jól beszélek
lengyelül?
czy dobrze siedzicie? – jól ültök?
czy dostałem jakieś listy( jakąś depeszę, paczkę,
pocztę)? – kaptam-e levelet (valamilyen
táviratot, csomagot, postát)?
czy dostanę prasę zagraniczną? – kaphatok itt
külföldi újságot?
czy dostanę rakietę tenisową – kaphatok
teniszütőt?
czy dostanę słownik polsko-węgierski? –
kaphatok lengyel-magyar szótárat?
czy dostanę suchą kiełbasę? – van szárazkolbász?
czy dostanę u pana (pani) kubki fajansowe? –
kaphatok cserépbögrét?
czy dostanę u pana w komplecie kolczyki i
broszkę? – kaphatok fülbevalót hozzáillő
brossal?
czy dostanę w tym sklepie surowe mięso? –
árulnak ebben az üzletben tőkehúst?
czy dzieci są już duże? – nagyok már a gyerekei?
czy gruszki są miękkie? – puha a körte?
czy innych pociągów już nie ma? – már nincs
több vonat?
czy interesuje pana (panią) grafika? – érdekli önt
a grafika?
czy interesuje się pan (pani) sportem? – érdekli
önt a sport?
czy interesuje się tobą? – vajon érdekel téged?
czy ja wiem? – hát én tudom?, honnan tudjam?,
tudom is én!
czy jadę w dobrym kierunku? – jó irányba
megyek?
czy jajka są świeże? – friss a tojás?
1037
czy jego praca jest ciekawa? – érdekes-e a
munkája?
czy jest atrament do wiecznych piór? – van
töltőtolltinta?
czy jest centralne ogrzewanie? – van központi
fűtés?
czy jest chłeb? – vajon van kenyér?
czy jest ciepła woda? – van meleg víz?
czy jest dostępna dla publiczności? – nyitva van
a közönség számára?
czy jest dzisiaj coś ciekawego w telewizji? – van
ma valami érdekes a televízióban?
czy jest dżem truskawkowy i kompot
brzoskwiniowy? – van szamócadzsem és
őszibarackbefőtt?
czy jest jakaś wiadomość dla mnie? – van
számomra üzenet?
czy jest jeszcze miejsce na kempinu? – van még
hely a kempingben?
czy jest/masz/ma pan dla mnie coś ważnego
(specjalnego)? – van valami fontos
(különös) nekem (számomra)?
czy jest on/ona (pan/pani) – van ő?
czy jest pan bardzo zajęty/pani bardzo zajęta? –
nagyon elfoglalt?
czy jest pan ubezpieczony (pani ubezpieczona)
od wypadku? – van balesetbiztosítása?
czy jest pan uczulony (pani uczulona) na jakieć
lekarstwo?
–
érzékeny
valamilyen
gyógyszerre?
czy jest pan zadowolony (pani zadowolona)? –
meg van elégedve?
czy jest papier do drukarski, kserokopiarki? –
van nyomtatóba és fénymásolóba való papír?
czy jest plan Warszawy (Gdańska, Krakowa,
Poznania, Wrocławia)? – van Varsó(Gdańsk-, Krakkó-, Poznań-, Wrocław-)
térkép?
czy jest
płyn do mycia naczyń? – van
mosogatószer?
czy jest ryba (kurczak)? – van hal (csirke)?
czy jest słownik polsko-angielski? – vajon van
lengyel-angol szótár?
czy jest ta książka? – megvan ez a könyv?
czy jest tam mama? – ott van anya?
czy jest tańszy (tańsza, tańsze)? – van-e olcsóbb?;
vajon van olcsóbb?
czy jest to dosyć jasne? – elég világos ez?
czy jest tu bar, lokal nocny? – van a közelben bár,
éjszakai szórakozóhely?
czy jest tu camping? – van erre egy kemping?
czy jest tu gdzieś w okolicy hipermarket? – van a
környéken hipermarket?
czy jest tu gdzieś w pobliżu automat
fotograficsny?
–
van
a
közelben
fotóautomata?
-
Wersja 01 01 2017.
czy jest tu gdzieś w pobliżu bufet, bar mleczny?
– van itt a közelben büfé, tejbár?
czy jest tu gdzieś w pobliżu kawiarnia
internetowa? – van a közelben internetkávézó?
czy jest tu telewizja kablowa, satelitarna? – van
itt kábel TV, műholdas TV?
czy jest tu tłumacz? – van itt tolmács?
czy jest tu w pobliżu kemping? – van a közelben
kemping?
czy jest tutaj skrzynka pocztowa? – van itt
postaláda?
czy jest w okolicy … gwiazdkowy hotel? – van a
közelben … csillagos szálloda?
czy jest w tym jaki sens? – van ennek vmi
értelme?
czy jest w tym pociągu wagon restauracyjny? –
van ezen a vonaton étkezőkocsi?
czy jesteś cudzoziemcem (cudzoziemką)? –
külföldi vagy?
czy jesteś dzisiaj zajęty/zajęta? – vajon ma
elfoglalt vagy?, el vagy ma foglalva?
czy jesteś studentem (studentką)? – egyetemista
(főiskolás) vagy?
czy jesteś zadowolony z mieszkania? – elégedett
vagy a lakással?
czy jesteś zmęczony? – fáradt vagy
czy jesteście zadowoloneni? – meg vagytok
elégedve?
czy jeszcze coś? – még valamit?, más egyebet?
czy jeszcze długo potrwa? – soká tart még?
czy jeszcze nie przejechaliśmy ulicy … (placu
….)? – még nem hagytuk el a .. utcát/teret?
czy już nie pamiętasz? – már nem emlékszel?
czy już? – lehet már? kész már?
czy już się znacie? – ismerik már egymást?
czy każdy z was ma dosyć miejsca? –
mindenkinek
meg
van
a
helye?
(mindenkinek elég helye van?)
czy kogoś szukasz? – kit keresel?, keresel valakit?
czy koniecznie trzeba zęba wyrwać? –
mindenképpen ki kell húzni?
czy ktoś puka? – valaki kopog?, kopog valaki?
czy ktoś rozumie po polsku? – ért valaki
lengyelül?
czy ktoś wyjdzie po pana (panią) na stację? –
kijön valaki önért az állomásra?
czy ktoś został ranny? – megsérült valaki?
czy lotnisko jest daleko? – messze van a
repülőtér?
czy lubi pan (pani) słuchać radia? – szeret rádiót
hallgatni?
czy lubi pan (pani) tańczyć? – szeret táncolni?
czy ma być dla osoby młodej czy starszej? –
fiatalnak vagy idősebbnek lesz?
1038
czy ma ktoś jezcze pytania? – van-e még
valakinek kérdése?
czy ma pan/pani…? – kapható…?
czy ma pan (pani) bagaż podręczny? – van
kézipoggyásza?
czy ma pan (pani) chwilę czasu? – van egy
perce?, van egy perce számomra?
czy ma Pan (Pani) coś do oclenia? – van-e vmi
elvámolnivalója?
czy ma pan (pani) części zamienne? – vannak
alkatrészei?
czy ma pan czas na rozrywki? – (vajon) van
Önnek ideje a szórakozásra?
czy ma pan/pani czas dziś po południu
(przedpołudniem, wieczorem)? – ráér ma
délután (délelőtt, esete)?
czy ma pan (pani) czas jutro rano? – ráér holnap
reggel?
czy ma pan (pani) drobne? – van önnek
aprópénze?, van aprója?
czy ma pan (pani) gorączkę? – van láza?
czy ma pan (pani) jeszcze bilety na dzisiejszy
recital? – van még jegy a mai szólóestre?
czy ma pan polskie pieniądze? – van az úrnak
lengyel pénze?
czy ma pan/pani dobry aparat radiowy
(telewizor)? – jó rádiója (televíziója) van?
czy ma pan/pani dokładny czas? – pontos az
órája?
czy ma pan/pani dzieci? – vannak gyermekei?
czy ma pan/pani jakieś dobre perfumy lub wodę
kolońską – van valamilyen jó parfüm vagy
kölnivíz?
czy ma pan/pani jakieś waluty? – van önnél
valuta?
czy ma pan (pani) krewnych za granicą? –
vannak külföldön rokonai?
czy ma pan (pani) ładną parasolkę dla młodej
dziewczyny? – van valamilyen csínos ernyő
fiatal lány számára?
czy ma pan (pani) mapę turystyczną okolic
Zakopanego (Pojezierza Mazurskiego)? –
van tusristatérképe Zakopane (a Mazuri
tavak) környékéről?
czy ma pan olej silnikowy? – van motorolaja?
czy ma pan (pani) papierosy? – van cigarettája?
czy ma pan (pani) prawo jazdy? – van
jogosítványa?
czy ma pan (pani) rodzinę? – van családja?
czy ma pan (pani) rodzeństwo? – van testvére?
czy ma pan (pani) stolik dla trzech osób? – van
egy asztal három személyre?
czy ma pan (pani) telewizor? – van televíziója?
czy ma pan trochę czasu? – van egy kis ideje?
-
Wersja 01 01 2017.
czy ma pan/pani wolne pokoje? – van üres
szobájuk?
czy ma pan/pani wolną chwilę? – van egy perce?
czy ma pan/pani zapałki? – van gyufája?
czy ma pani ochotę na …? – van-e kedve …?
czy macie coś do oclenia? – van valami
elvámolnivalótok?
czy macie dużo klientek? – sok vendégetek van?
czy macie jakiś dobry lakier? – van valami jó
körömlakkjuk?
czy macie już bilet? – van már jegyetek?
czy macie nowe żurnale mód? – vannak új
divatlapjaik?
czy macie państwo jakieś pytania? – van
valakinek
valamilyen
kérdése?
Van
kérdésetek?
czy macie w domu centralne ogrzewamie? – van a
házban központi fűtés?
czy macie wolne pokoje? – vannak szabad
szobáitok?
czy
mają
płyty
jazzowe?
–
vannak
dzsesszlemezeik?
czy mamy opóźnienie? – van késésünk?
czy masz brata (siostrę)? – van-e fiútestvéred
(lánytestvéred)?
czy masz czas? – van-e időd?
czy masz dobre miejsce – jó helyed van?
czy masz dosyć pieniędzy? – van elég pénzed?,
elég pénzed van?
czy masz dzisiaj czas? – Van ma időd?
czy masz książkę i słownik? – van könyved és
szótárad?
czy masz prawo jazdy? – van vezető engedélyed
(jogosítványod)?
czy masz przy sobie rozkład jazdy? – van nálad
menetrend?
czy masz teraz czas? – ráérsz most?
czy masz trochę czasu? – van egy kis időd?
czy masz zamiar pójść jutro do kina? –
szándékozol-e holnap moziba jönni?
czy makowiec jest świeźy? – friss a mákoskalács?
czy mąż pani dużo pracuje? – sokat dolgozik a
férje?
czy miał pan / miała pani już w tym roku urlop?
– volt már az idén szabadságon?
czy miał pan (miała pani) przyjemną podróż? –
kellemes útja volt?
czy
miesliście
dobry
plon
kukurydzy
(ziemniaków, lnu, konopi)? – jó kukorica(burgonya-, len-, kender) termésük volt?
czy mogą być jakieś gry towarzyskie? – lehet
valamilyen társasjáték?
czy mogą być w innym kolorze? – más színű is
lehet?
czy mogę coś powiedzieć? – mondhatok valamit?
1039
czy mogę dojechać do międzynarodowego portu
lotniczego? – mivel juthatok el a nemzetközi
repülőtérre?
czy mogę dostać drugie śniadanie / podwieczorek?
– kaphatok tízórait / uzsonnát?
czy mogę dostać jakiś dobry krem do twarzy? –
kaphatok valami jó arckrémet?
czy mogę dostać kajutę na pokładzie? – kaphatok
egy kajütöt a fedélzeten?
czy mogę dostać mapę miata (prospekt,
katalog)? – kaphatok egy várostérképet
(prospektust)?
czy mogę dostać parę czarnych rękawiczek? –
kaphatok egy pár fekete kesztyűt?
czy mogę dostać powieści węgierskie w
przekładzie połskim? – kaphatok magyar
regényeket lengyel fordításban?
czy mogę je przymierzyć? – felpróbálhatom?
czy mogę jeszcze dostać bilet na dziś? – kaphatok
mér mára jegyet?
czy mogę jeszcze nalać filiżankę kawy (szklankę
mleka, szklankę herbaty)? – önthetek még
egy csésze kávét (pohár tejet, pohár teát)?
czy mogę korzystać z radia, telewizora, telefonu,
lodówki, odkurzacza, żelazka, suszarki do
włosów,
maszyny do pisania?
–
használhatom a rádiót, a televíziót, a telefont,
a hűtőszekrényt, a porszívót, a vasalót, a
hajszárítót, az írógépet?
czy mogę nalać? – tölthetek?
czy mogę obejrzeć te płyty? – megnézhetem
ezeket a lemezeket?
czy mogę obejrzeć te portmonetki? –
megnézhetném ezeket a pénztárcákat?
czy mogę obejrzeć te sukienki? – megnézhetném
ezeket a ruhákat?
czy mogę otworzyć okno? – kinyithatom az
ablakot?
czy mogę pana (Panią, panów, panie, państwa) o
coś prosić? – kérhetek valamit?
czy mogę pana zaprosić na kawę? – meghívhatom
egy kávéra?
czy mogę pana (panią) poczęstować węgierskim
papierosem? – megkínálhatom egy magyar
cigarettával?
czy mogę pana/panią poprosić? – megkérhetném
önt?
czy mogę pana (panią)/panów (panie)/państwa o
coś prosić? – megkérhetem önt/ököket
(uraim v. hölgyeim)/ önöket valamire?
czy mogę panią odprowadzić? – hazakísérhetem?
czy mogę poczekać? – megvárhatom?
czy mogę poczęstować pana/panią? – szabad
megkínálnom önt?
czy mogę poczęstować pana piwem? –
megkínálhatom sörrel?
-
Wersja 01 01 2017.
czy mogę położyć walizkę na półkę – feltehetem a
csomagomat (bőröndömet a polcra)?
czy mogę pomóc? – segíthetek?
czy mogę pożyczyć ołówek? – kölcsönözne nékem
egy ceruzát?
czy mogę prosić? – szabad kérnem?
czy mogę prosić do tańca? – szabad egy táncra?
czy mogę prosić o kawałek chleba? – kérhetek
egy szelet kenyeret?
czy mogę prosić X.Z.? – szabad kérnem X.X.-t?;
X.Y.-nal szeretnék beszélni.
czy mogę przymierzyć ten garnitur? felpróbálhatom ezt az öltönyt?
czy mogę przynieść coś do picia? – hozhatok
valamit inni?
czy mogę się dowiedzieć? – szabad megtudnom?
czy mogę się wprowadzić jutro? – beköltözhetek
már holnap?
czy mogę się zapytać? – szabad kérdeznem?
czy mogę służyć wodą kolońską? – kölnit
parancsol?
czy mogę to przymierzyć tę bluzkę (spodnie)? –
felpróbálhatom ezt a blúzt (nadrágot)?
czy mogę to przymierzyć ten płaszcz? –
felpróbálhatom ezt a kabátot?
czy mogę to przymierzyć? – felpróbálhatom?
czy mogę to zobaczyć? – megnézhetem ezt?
czy mogę tu coś kupić? – tudok-e itt valamit
vásárolni (venni)?
czy mogę tu coś kupić? – tudok-e itt valamit
vásárolni (venni)?
czy mogę tu umieścić moje rzeczy? – szabad ide
tenni a csomagomat?
czy mogę umyć ręce? – megmoshatom a kezemet?
czy mogę włączyć (wyłączyć) radio? –
bekapcsolhatom (kikapcsolhatom) a rádiót?
czy mogę wydrukować kilka stron z intwernetu?
– nyomtathatok egy pár oldalt az internetről?
czy mogę wypożyczyc namiot / matrac? –
kölcsönöznek sátrat / matracot?
czy mogę zabrać się z państwem do Gdańska? –
elvinnének Gdańskba?
czy mogę zamknąć okno? – becsukhatom az
ablakot?
czy mogę zapalić? – szabad rágyújtanom?,
rágyújthatok?
czy mogę zaproponować ci obiad? – ajánlhatok
neked ebédet?
czy mogę zaproponować pani (panu) obiad? –
tudod ajánlani önnek egy ebédet?
czy mogę zobaczyć ten płaszcz? – megnézhetem
ezt a kabátot?
czy moglibyśmy się spotkać? – találkozhatnánk?
czy moglibyśmy zjeść razem obiad? –
ebédelhetnénk együtt?
1040
czy mogłaby pani wyprasować tę koszulę? – ki
tudná vasalni ezt az inget?
czy moja książka jest u ciebie? – nálad van a
könyvem?, az én könyvem van nálad?
czy może mi pan (pani) naprawić buty? – meg
tudja javítani a cipőmet?
czy może mi pan (pani) odsprzedać bilet? – tudna
adni egy jegyet?
czy może mi pan (pani) pokazać ten złoty
pierścionek? – meg tudná mutatni ezt az
aranygyűrűt?
czy może mi pan (pani) pokazać tę chustkę? –
meg tudná mutatni azt a kendőt?
czy może mi pan (pani) polecić jakiś dobry
hotel? – tud ajánlani egy jó szállást?
czy może mi pan (pani) powiedzieć, gdzie jest
najbliższa stacja metra? – meg tudná
mondani, hol a legközelebbi metróállomás?
czy może mi pan (pani) powiedzieć, jak dojść
stąd do placu Mickiewicza (na dworzec,
do hotelu)? – meg tudná mondani, hogyan
menjek inne a Mickiewicz térre (a
pályaudvarra, a szállodához)?
czy może mi pan (pani) powiedzieć, jakim
autobusem mogę dojechać do placu
Kopernika? – meg tudná mondani, melyik
autóbusszal mehetek a Kopernikusz térre?
czy może mi pan (pani) powiedzieć, która
dokładnie jest godzina? – meg tudja
mondani a pontos időt?
czy może mi pan (pani) powiedzieć, która jest
godzina? – meg tudná mondani, hány óra
van?
czy może mi pan (pani) rozmienić sto złotych? –
fel tud nekem váltani száz zlotyt?
czy może mi pan (pani) to pozakać? –
megmutatná ezt nekem?
czy może mi pan (pani) to zważyć? – megmérné
ezt nekem?
czy może pan powtórzyć? – megismételné?
czy może pan to zrobić? – megtenné ezt?
czy może (pani) skasować mój bilet? – kezeltetné
a jegyemet?
czy możesz to zrobić? – megtennéd ezt?
czy możliwy jest dostęp do internetu? hozzáférhető az internet?
czy można? – szabad?; lehet?, lehetséges?
(czy) można zamknąć drzwi? – be lehetne csukni
az ajtót?
czy
można
(ciebie/pana)
prosić…
–
megkérhetném/megkérhetnélek
(arra),
hogy…
czy można dojechać bez przesiadki? – lehet
átszállás nélkül menni oda?
-
Wersja 01 01 2017.
czy można doładować telefon komórkowy przez
internet? – a mobilt fel lehet tölteni
interneten keresztül?
czy można dopompować powietrza do kół? –
lehet levegőt fújni a kerékbe?
czy można dostać katalog (obiad firmowy)? –
lehet kapni katalógust (menüt)?
czy można kupić bilet u konduktora w pociągu?
– lehet-e a kalauznál jegyet venni a vonaton?
czy można liczyć na każdego człowieka? – vajon
mindenkire számítani lehet?
czy można o coś zapytać? – kérdezhetek valamit?
megkérdezhetnék valamit?
czy można oddać bieliznę do prania? – ki lehet
mosatni a fehérneműmet?
czy można pana (pani) nalać jeszcze trochę? –
tölthetek még?
czy można pana (pani) popilnować moich
bagaży? – vigyázna a csomagjaimra?
czy można pana (panią) prosić o zgaszenie
światła? – megkérhetem, hogy oltsa el a
villanyt?
czy można podłączyć przyczepę do sieci
elektrycznej? – rá lehet kapcsolni a
lakókocsit az elektromos hálózatra?
czy można płacić kartą? – lehet bankkártyával
fizetni?
czy można płacić w euro? – euróval is lehet
fizetni?
czy można prosić? – szabad?
czy można prosić o sól? – szabad a sót, kérem?
czy można się zapisać do biblioteki? – be lehet
iratkozni a könyvtárba?
czy można stąd dzwonić?
– lehet innen
telefonálni?
czy można tu gotować i prać? – lehet is főzni és
mosni?
czy można tu przenocować? – kaphatnánk szállást
éjszakára?
czy można tu robić namiot? – szabad itt
sátorozni?
czy można tu tańczyć? – lehet itt táncolni?
czy można tu umyć samochód? – lehet itt kocsit
mosatni?
czy można tu wymienić węgierskie pieniądze? –
lehet itt magyar pénzt beváltani?
czy można tutaj zeskanować kilka dokumentów?
– be lehet itt szkennelni egy pár
dokumentumot?
czy można u pana dostać płyn do chłodnicy? –
kaphatok önnél hűtőfolyadékot?
czy można u państwa zamówić książki przez
internet? – lehet önöktől könyveket rendelni
interneten keresztül?
1041
czy można wiedzić dlatego nie ma (nie było, nie
będzie)? – meg lehet tudni, hogy miért nincs
(volt, lesz)?
czy można wiedzić? – szabad tudnom?
czy można wynająć domek kempingowy? –
bérelhetnék egy bungallót?
czy można wypożyczyć koc? – lehet takarót
bérelni?
czy można wypożyczyć materac nadmuchiwany?
– lehet gumimatracot bérelni?
czy można wypożyczyć namiot? – lehet sátrat
bérelni?
czy można wypożyczyć płyty kompaktowe,
wideokasety, płyty DVD? – lehet
kölcsönözni CD-ket, videokazettákat, DVDlemezeket?
czy można wypożyczyć przewodniki? –
útikönyveket lehet kölcsönözni?
czy można wypożyczyć śpiwór? – lehet hálózsákot
bérelni?
czy można zamówić książki? – lehet könyvet
rendelni?
czy można zapytać, kto to jest? –
megkérdezhetem, ki ez?
czy można zarezerwować pokój? – vállalnak
szobafoglalást?
czy można zęba jeszcze zaplombować? – be lehet
még tömni?
czy mógłby pan/pani polecić mi jakiś pensjonat?
– tudna ajánlani egy panziót?
czy mógłby pan (mógłaby pani) przyjść trochę
później (wcześniej)? – tudna egy kicsit
később (korábban) jönni?
czy mógłby pan powtórzyć? – megismételné?
czy mógłby pan to zrobić? – meg tudná (ezt)
tenni?
czy mógłby pan (mogłaby pani) wskazać mi
dobrego dentystę? – tud ajánlani egy jó
fogorvost?
czy mógłby się pan uciszyć? – nem maradna
csendben?
czy mógłbym (mogłabym) zobaczyć to z bliska?
– megnézhetném ezt közelebbről?
czy mógłbym prosić o program kina? – kaphatok
egy moziműsort?
czy mógłbym/mogłabym zobaczyć się z panem
kowalskim/z
panią
kowalską?
–
beszélhetnék kowalski úrral/asszonnyal?
czy mógłbyś to zrobić? – meg tudnád ezt tenni?
(czy) mógłbyś zamknąć drzwi! – becsuknád az
ajtót!
czy mój bagaż pojedzie tym samym pociągiem?
– a poggyász ugyanezzel a vonattal jön?
czy mówi pan/pani po angielsku? – beszél (Ön)
angolul?
czy mówisz po polsku? – beszélsz lengyelül?
-
Wersja 01 01 2017.
czy mówisz serio? – komolyan beszélsz?
czy muszę się zameldować? – be kell
jelentkeznem?
czy na kogoś jeszcze czekamy? – várunk még
valakire?
czy na poczcie można wysłać faks? – lehet a
postán faxot feladni?
czy na tej drodze jest dużo zakrętów – sok kanyar
van ezen az úton
czy na tej ulicy jest jakiś sklep spożywczy? – van
ebben az utcában élelmiszerüzlet?
czy nadjeżdża już pociąg z Krakowa? – jön már a
krakkói vonat?
czy należy płacić za przejazd autostradą – kell
fizetni az autópályákon?
czy napije się pan piwa? – iszik egy sört?
czy nie chce pan (pani) zostać tu jeszcze tydzień?
– nem akar még egy hétig itt maradni?
czy nie da się jakoś uratować? – már nem lehet
valahogy megmenteni?
czy nie jest ci zimno? – nem fázol? (Nie, raczej
jest mi ciepło – nem, inkább melegem van)
czy nie jest panu (pani) zimno? – nem fázik?
czy nie jesteś go ciekaw? – nem vagy rá kíváncsi?
czy nie ma czegoś w lepszym gatunku? – nincs
valami jobb minőségű anyaga?
czy nie ma do mnie listu? – nem kaptam levelet?,
nincs levelem?
czy nie ma jakiegoś odcienia jaśniejszego
(ciemniejszego)? – világosabb (sötétebb)
árnyalat nincs?
czy nie ma jeszcze ojca (matki, gościa / pana
dyrektora)? – vajon nincs még apa (anya, a
vendég, az igazgató úr)?
czy nie ma już dla nas pracy? – vajon nincs már
nekünk munka?
czy nie ma już dla niego/niej nadziej? – vajon
nincs már remény neki?
czy nie ma już dla niego/niej wolnego pokoju? –
vajon nincs már szabad szobája?
czy nie ma pan (pani) bardziej cichego pokoju? –
nincs egy csendesebb szobájuk?
czy nie ma przypadkowo tańszych? – nincs
véletlenül olcsóbb?
czy nie masz gorączki? – nincs lázad?
czy nie moglibyście spędzić z nami tego
wieczoru? – nem töltené velünk az estét?
czy nie przeszkadzam (panu (pani)/państwu /
panom / paniom)? – nem zavarok?, nem
zavarom (önöket, uraim/hölgyeim)?
czy nie szkoda tego ładnego wozu? – vajon nem
kár ezért a szép autóért?
czy nie spóźnimy się do teatru? – nem késünk el a
színházból?
czy nie tak? – vajon nem így van?; ugye?
1042
czy nie weźmie pan (pani) z tych pięknych
malin? – nem visz ebből a szép málnából?
czy nie wrzuciłby pan (wrzuciłaby pani) tego
listu do skrzynki po drodze do domu? –
bedobná hazafelé ezt a levelet?
czy nie wstyd ci? – nem szégyenled magad?
czy nie wybralibyśmy się na przechadzkę? – ne
sétáljunk egy kicsit?
czy nie wypiłby pan kieliszka wina? – nem iszik
v. inna egy pohár bort?
czy nie za długo tam siedziałeś? – nem ültél ott
sokáig?
czy nie zechciałby pan (zechciałaby pani)
zamienić się miejscami? – nem cserélne
velem helyet?
czy nikt mnie nie szukał? – nem keresett valaki
(senki)?, senki sem keresett?
Czy nikt nie rozumie? [Does nobody understand?
(ang.); Autor: James Joyce] – Senki sem
ért engem? (James Joyce)
czy nos dla tabakiery, czy tabakiera dla nos? –
az orr van a tubáktartóért, vagy a tubáktartó
az orrért?
czy obudzić pana (panią)? – ébresszük önt?
czy odprowadzić pana (pani) na dworzec? –
kikísérjem az állomásra?
czy on czeka na mnie (na ciebie, na was)? – vajon
ő vár engem v. rám (rád, rátok)?
czy on czeka na Petera (na Agnieszkę)? – vár-e
Péterre (Ágneskára)?
czy on jest teraz tam? – ő most vajon ott van?
czy on musi być jutro u ciebie? – vajon neki
holnap nálad kell mlennie?
czy on teraz żartuje? – vajon most tréfálkozik?,
most tréfál?
czy on też jest w domu? – ő is itthon van?
czy on żałuje, że jest już koniec roku? – vajon
sajnálja, hogy már év vége van?
czy on zna Polskę? – vajon ismeri ő
Lengyelországot?
czy on zna Warszawę? – vajon ő ismeri Varsót?
czy on/ona pisze (czyta) po polsku? – vajon ő ír
(olvas) lengyelül?
czy ona łubi śpiewać? – szeret ő énekelni?
czy ona ma 20 lat? – vajon ő húsz éves?
czy on/ona umiał/umiała przeczytać twój list? –
vajon el tudta olvasni a leveledet?
czy ono (dziecko) lubi się bawić? – szeret ő
(gyerek) játszani?
czy organizują państwo grupowe wyjazdy do
…? – szerveznek társasutazást X.-be?
czy pan Andrzej Busko? – ön Buskó András úr?
czy pan Busko/pani Busko jest w domu? – itthon
van Buskó úr/asszony?
-
Wersja 01 01 2017.
czy pan Busko/pani Busko w tym domu
mieszka? – Buskó úr /asszony ebben a
házban lakik?
czy pan jest cudzoziemcem? – ön külföldi?
czy pan już był (pani już była) na Węgrzech? –
volt már Magyarországon?
czy pan (pani) mieszka w mieście, czy na wsi? –
városban vagy falun lakik?
czy pan (pani) mówi po angielsku? – beszél
angolul?
czy pan (pani) nie rozumie? – ért engem?
czy pan przyjął (przyjęła) zaproszenie? –
elfogadta a meghívást?
czy pan (pani) sobie życzy? – parancsol (vmit)?
czy pan (pani) też wysiada? – ön is leszáll?
czy pan (pani) umie prowadzić samochód? – tud
autót vezetni?
czy pana dom jest duży? – nagy-e az úr háza?
czy pan dyrektor Wolski jest w domu? – Wolski
igazgató úr itthon van?
czy pan gra w brydża? – szokott bridzselni?
czy pan jest Polakiem? – ön lengyel?
czy pan jest studentem? – vajon az úr
egyetemista?
czy pan jest żonaty? – nős?, nős Ön?
Czy pan mnie pamięta? – emlékszik rám?
czy Pan nie jest go ciekaw? – az úr nem kíváncsi
rá?
czy Pan nie pamięta? – nem emlészik rám?
czy Pan słyszał, że…? – hallotta, hogy…?
czy Pan też uczy polskiego? – vajon az úr is
lengyelt tanít?
czy pan umie mówić po polsku? – az úr tud
beszélni lengyelül?
czy pan Wolski mieszka tu, czy tam? – vajon
Wolski úr itt, vagy ott lakik?
czy
pan
wziął
kąpielówki?
–
hozott
fürdőnadrágot?
czy pan zna tę ulicę? – ismeri ezt az ucát?
czy pan zarezerwował (pani zarezerwowała)
pokój przez internet czy telefonicznie? – emailben vagy telefonon foglalt szobát
czy Pan życzy sobie mycia włosów? – hajmosást
parancsol?
czy Pan/Pani czytał(a) ten felieton (reportaż, tę
wiadamość, ten komunikat, wywiad,
artykuł występny, tę wzmiankę, to drobne
ogłoszenie) w gazecie? – olvasta ezt a tárcát
(riportot,
hírt,
közleményt,
interjút,
vezércikket, rövid hírt, apróhirdetést) az
újságban?
czy Pan/Pani dobrze widzi? – jól lát?
czy Pan/Pani gra na jakimś instrumencie? –
játszik valamilyen hangszeren?
czy Pan/Pani gra w karty? – tud kártyázni?
1043
czy Pan/Pani jest bardzo zajęty/zajęta? – nagyon
el van foglalva?
czy Pan/Pani jest zadowolony (zadowolona) ze
swojej posady? – elfoglalt-e a saját
állásától?
czy Pan/Pani już lepiej się czuje? – jobban érzi
már magát?
czy Pan/Pani już odbył(a) dłuższą podróż
statkiem (okrętem)? – tett már hosszabb
utat hajón?
czy Pan/Pani lubi swoją pracę? – szereti a
munkáját?
czy Pan/Pani lubi tango, polkę, czardasza? –
szereti ön a tangót, polkát, csárdást?
czy Pan/Pani ma chwilkę wolnego czasu? – van
egy perc szabad ideje?
czy Pan/Pani ma rodzeństwo? – vannak testvérei?
czy Pan/Pani ma skierowanie na wczasy? –
beutalása van?
czy Pan/Pani mnie rozumie? – ért engem?
czy Pan/Pani mnie pamięta? – emlékszik rám?
czy Pan/Pani mówi po polsku (po węgiersku)? –
beszél ön lengyelül (magyarul)?
czy Pan/Pani mówi po polsku? – beszél Ön
lengyelül?
czy Pan/Pani mówi po węgiersku? – beszél
magyarul?
czy Pan/Pani nie boi się piorunów? – nem fél a
villámlástól?
czy Pan/Pani nie miałby/miałaby chcęci uczyć
mnie polskiego? – nem volna kedve tanítani
engem lengyelül?
czy Pan/Pani nie usiądzie? – nem tetszik leülni?;
nem ül le?
czy Pan/Pani nie wie…? – nem tudja…?
czy Pan/Pani nie wie, gdzie mogę kupić
gazety/czasopisma? – tudja-e, hogy hol
tudok újságot vásárolni?
czy Pan/Pani pali? – dohányzik?
czy Pan/Pani pozwoli? – megengedi?
czy Pan/Pani rozumie, co ja mówię? – érti, amit
mondok?
czy pan/pani rozumie co mówię? – érti-e Ön, amit
mondok?
czy Pan/Pani się nie dudzi? – nem unatkozik?
czy Pan/Pani stąd pochodzi? – ön idevalósi?
czy Pan/Pani trafi stąd do hotelu (do domu)? –
eltalál innen a szállodába (haza)?
czy pan umie po angielsku a. po niemiecku? – tud
angolul v. németül?
czy Pan/Pani umie po węgiersku? – tud
magyarul?
czy Pan/Pani uprawia jakiś sport? – sportol?
czy Pan/Pani wie, że…? – tudja, hogy…?
-
Wersja 01 01 2017.
czy Pan/Pani wysiadać? – le tetszik szállni?
leszáll?
czy Pan/Pani zna język polski? – Michel ismeri-e
a lengyel nyelvet?
czy
Pan/Pani
zna
tego
kompozytora
(dyrygenta)? – ismeri ezt a zeneszerzőt
(karmestert)?
czy pani jest cudzoziemką? – ön külföldi?
czy pani Ewa jest zakochana? – vajon Éva
asszony szerelmes?
czy pani jest mężatką?; czy pani jest zamężna? –
férjezett?, férjnél van?
czy pani jest Polką? – ön lengyel?
czy pani jest sama?, czy pan jest sam? - Egyedül
van asszonyom (uram)?
czy Pani jest studentką? – vajon a hölgy
egyetemista?
czy Pani jest tego pewna? – biztos ön ebben?
czy Pani marianna szatai. - ön szatai marianna
asszony?
czy Pani mnie nie pamięta? – emlékszik még
rám? Megismer?
czy Pani nie myślała o zmianie fryzury? – nem
óhajtana egy új frizurát?
czy Pani słyszała, że…? – hallotta, hogy…?
czy Pani też mieszka w Detroit? – a hölgy is
Detroitban lakik?
czy pani wzięła ze sobą kostium kąpielowy? –
hozott fürdőruhát?
czy Pani życzy sobie manicure? – parancsol
manikűrt?
czy panowie/panie/państwo już się znają? –
ismerik már egymást uraim/hölgyeim/önök?
czy pańska żona też pracuje? – a felesége is
dolgozik?
czy państwo dostali mój mail w sprawie dwóch
jednoosobowych pokoi? – megkapták az emailemet a két egyágyas szobáról?
czy państwo płacą razem czy oddzielnie – együtt
vagy külön fizetnek?
czy państwo są Polakiem? – önön lengyelek?
czy Panu/Pani nie zimno? – nem fázik?
czy Peter studiował język polski? – Vajon Péter
tanul lengyelül?
czy Peter zna język polski? – Péter tud-e
lengyelül?
czy pociąg do Lublina zatrzymuje się w
Puławach? – a lublini vonat megáll
Puławyban?
czy pociąg już wjechał na peron? – bejött már a
vonat?
czy podoba się panu (pani) ta piosenka? – tetszik
ez a szám?
czy podobają się panu (pani) takie guziki? –
tetszenek önnek ezek a gombok?
1044
czy podobały się panu pani te obrazy? –
tetszettek önnek ezek a képek?
czy podzielasz moją opinię? – osztod a
véleményemet?
czy pokój można już zająć? – el lehet már foglalni
a szobát?
czy pokroić panu (pani), czy zważyć w kawałku?
– felszeleteljem, vagy egyben mérjem le?
czy posiadają państwo zdrową żywność? –
tartanak
biotermékeket
és
reformélelmiszereket?
czy pójdzie pan (pani) dziś ze mną do teatru? –
eljönne ma velem színházba?
czy pójdzie pan (pani) ze mną potańczyć? – eljön
velem táncolni?
czy prosi pan (pani) fakturę VAT? – kér ÁFÁ-s
számlát?
czy prosi pan (pani) jeszcze? – kér még?
czy prosi pan (pani) o bilet powrotny? – a
visszaútra is kér (parancsol) jegyet?
czy przyjemuje pan/pani karty kredytowe?
elfogadnak bankkártyát?
czy przyszedł list poste-restante na nazwisko
Kovács? – érkezett Kovács névre posterestante levél?
czy przywieziono już pieczywo? – megjött már
pékáru?
czy Robert ma dziewczynę? – Vajon Robertnek
van barátnője?
czy rodzice jeszcze żyją – élnek még a szülei?
czy rodzice Pana/Pani żyją. – élnek a szülei?
czy rozumiesz po polsku? – értesz lengyelül?
czy są bilety? – van jegy?, vajon van jegy?
czy są brązowe w tym samym fasonie? – barna
nincs ebben a fazonban?
czy są dżinsy? – van farmernadrág?
czy są jakieś buty płócienne na lato? – van
valamilyen nyári vászoncipő?
czy są jakieś pisma sportowe? – van valamilyen
sportújság?
czy są jeczcze bilety na dziś? – van még jegy
mára?
czy są już kostiumy kapielowe? – kapható már
fürdőruha?
czy są tu jeszcze wolne miejsca? – van itt még
szabad hely?
czy są koperty? – vajon annak borítékok?
czy są książki w językach obcych? – vannak
idegen nyelvű könyvek?
czy są książki węgierskie lub książki w
przekładzie na język węgierski? – vannak
magyar könyvek vagy magyar fordítások?
czy są kurtki popelinowe bez podszewki? – van
béleletlen ballondzseki?
-
Wersja 01 01 2017.
czy są lody śmietankowe, waniliowe, kawowe,
czekoladowe, truskawkowe? – van tejszín-,
kávé-, csokoládé-, eperfagylalt?
czy są papierosy? – vajon van cigaretta?
czy są ranni? – vannak sebesültek?
czy są spinki do mankiewtów? – mandzsettagomb
van?
czy są tu sprzedawane bilety na pociąg (do
teatru)? – árusítanak itt vonat / színház
jegyet?
czy są zupy, pierogi? – van leves, pirog?
czy się podoba, czy nie – ha tetszik, hanem
„Będzie, co jest, nic mnie nie obchodzi, czy
się podoba czy nie!”: „Lesz ami lesz, engem
semmi nem érdekel, ha tetszik, hanem!”]
czy smakuje paniu (pani)? – ízlik?
czy spodziewasz się jego dzisiaj? – várod
(reméled) őt?
czy słyszałeś coś nowego? – hallottál vmi újat?
czy smakuje panu (pani) ten napój? – ízlik önnek
ez az ital?
czy studentom z obszaru Unii Europejskiej
przysługuje bilet ulgowy? – az európai
uniós egyetemi hallgatóknak is jár a
kedvezményes jegy?
czy synka może być tłusta? – lehet zsíros a sonka?
czy ta droga prowadzi do Krakowa? – ez az út
vezet Krakkóba?
czy ta pani to twoja matki? – az a hölgy a te
anyád?
czy ta woda nadaje się do picia? – ez ivóvíz?
czy tak nie jest? – nem így van?
czy tak, czy owak? – így vagy úgy?, igen vagy
nem?
czy tak, czy siak – vagy így, vagy úgy
czy te buty są na podeszwie skórzanej? – bőrtalpú
ez a cipő?
czy te jabłka słodkie? – édes ez az alma?
czy te komputery mają zabezpieczenia? – védve
vannak ezek a számítógépek?
czy te torebki są ze skry? – bőrtáskák ezek?
czy ten lokal nie jest za drogi? – nem nagyon
drága hely ez?, ez a lokál nem túl drága?
czy ten pokój odpowiada Panu/Pani? – megfelel
ez a szoba Önnek?
czy ten przedział jest dla niepalących? – ez
nemdohányzó szakasz?
czy ten przedział jest zarezerwowany? – foglalt
ez a fülke?
czy ten stolik jest wolny?, czy ten stół jest wolny?
– szabad ez az asztal?
czy ten śpiwór jest wystarczająco ciepły i
nieprzemakalny? – elég meleg és vízhatlan
ez a hálózsák?
1045
czy ten telefon jest na kartę, czy na żetony? érmével vagy kártyával működik ez a
telefon?
czy ten termin jest dla Ciebie dogodny, czy też
nie? – vajon ez az időpont számodra
kedvező lesz, vagy sem?
czy ten tramwaj jedzie na/do …. ? - ez a villamos
megy… -ba?
czy ten wazon jest z kryształu? – ez kristályváza?
czy tędy jeździ piątka? – erre jár az ötös?
czy to ciekawe? – érdekes ez?
czy to, czy to? – ezt vagy azt?
czy to daleko? – messze van?
czy to dobra jakość? – vajon ez jó minőségű?
czy to jest chleb? – mi ez, kenyér?, vajon ez
kenyér?
czy to jest czysta wełna? – ez tiszta gyapjú?
czy to jest córka tej pani? – vajon annak a nőnek a
kisleánya ő?
czy to jest dla mnie? – vajon ez nekem
(számomra)?
czy to jest dobra droga do Sopotu? – vajon ez jó
út sopotba? / jól megyek Sopot felé?
czy to jest dobra sztuka? – jó darab ez?
czy to jest droga do Warszawy? – ez a varsói út?
czy to jest hol, czy łażienka (pokój)? – ez a hall,
vagy a fürdőszoba (szoba)?
czy to jest jego piwo? – ez az ő söre?
czy to jest jego zegarek? – vajon ez az ő órája?
czy to jest mieszkanie państwa Kowalskich? –
(tel.) halló, Kowalski lakás?
czy to jest ostateczna cena? – ez a végleges ár?
czy to jest ostatni numer gazety? – ez a legújabb
szám?
czy to jest pana (pani) krewny?; czy to jest
pańska (pani) krewna?– az úr (a hölgy) az
ön rokona?
czy to jest pierwszy gatunek? – elsőosztályú?
czy to jest pociąg bezpośredni? – közvetlen vonat
ez?
czy to jest podręcznik języka węgierskiego, czy
polskiego? – vajon ez magyar, vagy lengyel
nyelvkönyv?
czy to jest pokój tutaj? – ez itt a szoba?
czy to jest polski piosenkarz/ polska
piosenkarka? – ki ez a lengyel énekes?
czy to jest samochód tego pana? – vajon annak az
úrnak az autója ez?
czy to jest trudny język? – vajon ez nehéz nyelv?
czy to jest twój chleb? – ez a te kenyered?
czy to jest twój mąż? – vajon ő a te férjed?
czy to jest ulica Świętojańska? – ez a
Świętojańska utca?
czy to jest wagon bezpośredni? – közvetlen vonat
ez?
-
Wersja 01 01 2017.
czy to jest wasze wino? – ez a te borod?
Czy to Ktawic można jechać dalej tą drogą? –
tovább lehet menni ezen az úton
Katowicébe?
czy to ma być przesyłka zagraniczna? – külföldi
küldemény?
czy to miasto (ten hotel, ta instytucja) na swoją
własną stronę internetową? – van a
városuknak
(szállodájuknak,
intézményüknek) saját honlapja?
czy to miejsce jest wolne? – szabad ez a hely?
czy to mieszkanie jest duże? – vajon nagy ez a
lakás?
czy to moja wina? – tehetek én róla?, ez az én
hibám?
czy to naprawdę? – csakugyan így van? valóban?
czy to nie będzie się gniotło? – nem fog ez
gyűrődni?
czy to nie będzie za póżno (wcześnie)? – nem lesz
nagyon későn (korán)?
czy to nie zblaknie w praniu (od słońca)? – nem
fakul ki a mosásban (a napon)?
czy to prawda? – igaz ez?; vajon igaz-e?
czy to prawda, że…? – igaz, hogy…?
czy to są spodnie damskie? – ezek női nadrágok?
czy to się dobrze pierze? – jól mosható?
czy to się nie zbiegnie (skurczy) w praniu? – nem
megy össze a mosásban?
czy to też jest krzesło (pokój)? – ez is szék
(szoba)?
czy to twoja koszula? – vajon az a te inged?
czy to urocze dziecko to jej córka? – vajon ez a
bájos gyermek, ez az ő lánya?
czy to wam odpowiada? – megfelel ez nektek?
czy to ważne? – fontos ez?
czy tu mieszka pan Andrzej Nagy? – itt lakik
Nagy András úr?
czy tu się można kąpać? – lehet itt fürdeni?
czy twoja koleżanka już zdrowa? – a kolléganőd
már egészséges?
czy ty często spotykasz go tam? – vajon te
gyakran fogadod őt ott?
czy ty jesteś Ania? – te vagy Ania?
czy ty lubisz uczyć się? – szeretsz-e tanulni?
czy ty studiujesz język polski? – tanulsz-e lengyel
nyelvet?
czy ty też czegoś szukasz? – te is keresel valamit?
czy ty też mieszkasz w Krakowie? – vajon te is
Krakkóban laksz?
czy ty to rozumiesz? – te érted ezt?
czy (ty) znasz? – ismered? (tak, znam + Ac.;
znam + Ac. – igen, ismerem)
czy (ty) znałaś tę historię? – ismerted ezt a
történetet?
1046
czy u niego jest mój podręcznik języka
polskiego? – nála van-e a lengyel
nyelvkönyvem?
czy u państwa są też książki o muzyce i nuty? –
zenei könyvek és kották is kaphatók
önöknél?
czy udało się? – niby ‒ sikerült a dolog? – ahogy
vesszük
czy umie pan (pani) grać w karty? – tud
kártyázni?
czy w cenę biletu wliczono również wyżywienie?
– az ellátás is benne van a jegy árában?
czy w hotelu jest fryzjer? – van a szállodában
fodrászüzlet?
czy w innych kolorach nie ma? – más színű
nincs?
czy w tym pociągu obowiązują miejscówki? –
helyjegy kötelező erre a vonatra?
czy według pana (pani) telewizja węgierska jest
lepsza od polskiej? – véleménye szerint a
magyar tévé jobb, mint a lengyel?
czy wiecie, że…? – tudjátok, hogy…?
czy wiecie…? – tudjátok-e…?
czy widzisz tamten dom? – látod-e azt a házat?
czy wierzyć a. uwierzyć czy nie – akár hiszed, akár
nem
czy wiesz, kiedy dokładnie urodził się on? –
tudod-e pontosan, hogy ő mikor született?
czy wiesz, kiedy odjeżdżamy? – tudod, mikor
indulunk?
czy wiesz, kto to jest? – vajon tudod-e, hogy
kicsoda ő?
czy wiesz, co znaczą te wyrazy? – tudod-e, hogy
mit jelentenek ezek a kifejezések?
czy wiesz, że…? – tudod-e, hogy…?, tudod,
hogy…?
czy winda jest czynna? – működik a lift?
czy woli pan (pani) w banknotach czy w
drobnych? – nagy címleteket vagy
aprópénzt parancsol?
czy wolno? – szabad?; szabad kérem?
czy wolno tu palić? – szabad itt dohányozni?
czy wolno wejść? – be szabad jönni? szabad
bemenni?
czy wrócisz? tak, odrzucił niechętnie –
visszajössz? igen, válaszolta kedvetlenül
czy wsiadłem (wsiadłam) do innego pociągu –
másik vonatra szálltam?
Czy wszyscy inni są cali? [Autor: Robert F.
Kennedy zaraz po zamachu na niego.] –
Mindenki sértetlen? (Robert F. Kennedy
szavai rögtön a merénylet után)
czy wszystko widzisz? – mindent látsz?
czy wszystko zabraliście ze sobą? – mindent
magatokkal hoztatok?
czy wszyszcy już przyszli? – mindenki itt van?
-
Wersja 01 01 2017.
czy wszyszcy pasażerowie z Warszawy już
wyszli? – kijött már minden varsói utas?
czy wszyszcy są obecni? – mindannyian itt vannak
most?
czy wy macie po 20 lat? – vajon ti húszévesek
vagytok?
czy wy znacie Roberta? – ismeritek-e Robertet?
czy wybiera się pan (pani) z nami na wycieczkę?
– velünk jön a kirándulásra?
czy wygląd odzwierciedła charakter człowieka?
– tükrözi-e az ember külseje a jellemét?
czy wykonujecie państwo odbitki ksero? –
készítenek fénymásolatot?
czy wystawy można zwiedzać indywidualnie, czy
z przewodnikiem? – egyénileg is
megtekinthetők a kiállítások, vagy csak
vezetővel?
czy wyślesz do mnie telegram? – küldesz nekem
táviratot?
czy z pokoju mogę dzwonić do innej
miejscowości lub za granicę? – vidékre és
külföldre is tudok telefonálni a szobámból?
czy za przybranie też się płaci? – a zöldért is kell
fizetni?
czy za te rzeczy trzeba płacić cło? – kell vámot
fizetnem ezekért a dolgokért?
czy zajmujecie się hodowlą zwierząt (uprawą
ziemi)? – foglalkoznak állattenyésztéssel
(földműveléssel)?
czy zapakować panu (pani)? – becsomagoljam
önnek?
czy zastałem w domu pana Kowalskiego (panią
Kowalską) – itthon találom Kowalski urat
(Kowalskinét)?
czy zastałem (zastałam) właściciela (gospodarza)
domu? – itthon találom a ház tulajdonosát
(gondnokát)?
czy zdążę jeszcze kupić gazetę? – van még időm
újságot venni?
czy zdążę jeszcze na pociąg do Budapesztu? –
elérem még a budapesti vonatot?
czy zdjąć walizkę (paczkę) ? – levegyem a
bőröndjét (csomagját)?
czy zechce mi Pan łaskawie powiedzieć, gdzie
jest …? – legyen szíves, mondja meg, hol
van …?
czy znacie pana profesora? – vajon ismeritek a
professzor urat?
czy znacie się? – ismeritek egymást?
czy znacie się państwo? – önök ismerik egymást?
czy znasz Agnieszkę Nowak (moją koleżankę)? –
ismered-e Novák Ágnest (a kolléganőmet)?
czy znasz dobrze tę ulicę? – jól ismered ezt az
utcát?
czy znasz Jana Nowak (mój kolegę)? – ismered-e
Novák János (a kollégámat)?
1047
czy znasz język polski/literaturę polską? –
ismered a lengyel nyelvet/lengyel irodalmat?
czy znasz Polskę (Warszawę, Kraków)? – vajon
ismered Lengyelországot (Varsót, Krakkót)?
czy zwiedzimy jeszcze Rynek Starego Miasta? –
megnézzük még az Óvárosi Piacteret?
czy żona sąsiada jest ładna? – vajon a szomszéd
felesége szép?
czy życzą sobie Państwo deser? – esetleg
valamilyen desszertet?
czy życzy sobie pan (pani) kieliszek koniaku? –
parancsol egy pohár konyakot?
czy życzy sobie pan (pani) materiał gładki czy
wzorzysty? – egyszerű vagy mintás anyagot
parancsol?
czyhać [1. czekać na kogoś w ukryciu z
zamiarem napaści; 2. zagrażać; 3. czekać
na coś, starając się tego nie przeoczyć] –
leselkedni, lesben állni
czyhać na kogo – leselkedni vkire/vki után
czyha (na kogo) niebezpieczeństwo – (vkire)
veszély leselkedik
czyhanie – leselkedés, les, lesben állás
czyj? czyja? czyje? [zaimek przymiotny o
znaczeniu dzierżawczym wprowadzający
pytanie, np. Czyj to głos?, lub
przyłączający pytanie zależne do zdania
nadrzędnego, np. Nie mam pojęcia, czyj to
podpis.] – kié? [nie wiem, czyje to pioro:
nem tudom, kié ez a toll, nem tudom, kinek a
tolla ez]; kinek a…; akinek a…; valaki (más)
czyj chleb jesz, temu kadź – akinek a kenyerét
eszed, azt dicsérd
czyj jest ten/ta/to…? – kié ez a …?
czyj jest ten dom? – kié ez a ház?
czyj jest ten samochód? – kié ez az autó?
czyj to (jest)…? – kinek a…?
czyj to jest długopis? – kié ez a töltőtoll
czyj to jest dom? – kié ez a ház? kinek a háza ez?
czyj to jest pomnik? – kinek a szobar ez?
czyj to portret? – kit ábrázol ez az arckép?
czyj to sweter? – kié ez a pulóver?
czyj tu jest …? – kinek a …. van itt ?
czyja jest ta tablica? – kié az a tábla?
czyja jest ta teczka? – kié ez a táska?
czyja to jest książka? – kié ez a könyv?
czyja wina?; czyja to wina? – kinek a hibája?;
kinek a hibája ez?, ki a hibás?, ki a bűnös?,
ki az oka?
czyja zguba? – kié az elveszett tárgy?
czyjaś śmierć przybiła kogoś – nagyon megviselte
v. lesújtotta vkinek a halála
czyje jest to dziecko? – kinek a gyereke?, kié ez a
gyerek?
czyje to jest pióro? –kié ez a toll?
-
Wersja 01 01 2017.
czyje to ubranie? – kié ez a ruha?
czyjkolwiek – akárkié, bárkié
czyjś, czyjaś, czyjeś [zaimek przymiotny
dzierżawczy: odnoszący się do kogoś,
należący do innej osoby] – valakié, idegené
czyjś wygląd budzi zaufanie – bizalmat ébresztő
külseje van
czyli [spójnik przyłączający zdanie lub
wyrażenie wyjaśniające, np. Ola, czyli
moja siostra.] – azaz, vagyis, avagy;
(dawno) (czy helyett)
czyliż – (kötőszó) vagyis; hát nem…
czym – mivel, amivel; minél, mennél
czym? – mivel?
czym chata bogata, tym rada – [amiben gazdag a
kunyhó, azzal boldogul] szívesen megosztjuk
a vendéggel azt, amink van
czym jedziesz do Warszawy? – mivel mégy
Varsóba?
czym jest twoja niedola przy mojej? – mi a te
bajod v. szerencsétlenséged az enyémhez
képest
czym jeżdzisz do…? - mivel utazol ….?
czym jeździsz do akademika (do centrum)? –
mivel utazol a diákszállóra (központba)?
czym mogę dojechać na ulicę Czerniakowską? –
mivel mehetek a Czernikowska utcába?
czym mogę jeszcze służyć? – mivel szolgálhatok
még?
czym mogę poczęstować? – megkínálhatom
valamivel?
czym mogę służyć? – mivel szolgálhatok?, mit
tehetek?, mivel szabad szolgálnom?, mi
tetszik?; parancsoljon!
czym mogę służić Panu? – mivel szolgálhatok?
czym on się interesuje? – mi érdekli?
czym on się właściwie zajmuje? – mi
tulajdonképpen a foglalkozása; voltaképpen
mivel is foglalkozik? mivel is foglalkozik ő?
czym pan (pani) interesuje? – mi érdekli önt?
czym pan (pani) jedzie? – mivel megy (utazik)?
czym Pan/Pani jedzie? – mivel utazik?
czym pojedziecie? – mivel mentek?
czym pojedziesz? – mivel mész?
czym prędzej – mielőbb, minél előbb
czym się Pan/Pani zajmuje? – mivel foglalkozik?,
mit dolgozik?
czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na
starość trąci – (közm.) [amivel fiatalkorban
teleszívja magáta kéreg v. a héj, olyan szagú
marad vénkorában is] amely új fazékban
faggyú volt, faggyúszagú marad; az új fazék
megtartja első szagát
czym tam można dojechać – hogy jutok el oda?
1048
czym woli pan (pani) bardziej podróżować
samolotem czy pociągem? – repülővel vagy
vonattal szeret jobban utazni?
czyn [postępek, uczynek] – tett, cselekedet,
cselekvés; felajánlás
czyn bohaterski – hőstett
czyn hajducki – betyárfogás
czyn haniebny – gyalázatos tett
czyn karalny – bűncselekmény
czyn karygodny – büntett, gonosztett
czyn lipcowy – (dawno) felszabadulási felajánlás
(július 22-re)
czyn nierządny [1. czyn zaspokajający popęd
płciowy, uznany za przestępstwo; 2. każda
czynność mająca na celu pobudzenie lub
zaspokojenie swego popędu płciowego w
okolicznościach
zabronionych
przez
kodeks karny (wbrew woli osoby, z
osobami
pozbawionymi
zdolności
rozpoznawania znaczenia czynu lub
kierowania
swoim
postępowaniem,
nieletnimi, krewnymi w linii prostej).] –
erkölcstelenség
czyn nieśmiertelny – halhatatlan tett
czyn orężny – haditett, fegyvertény
czyn październikowy – (történelem) októberi
munkaverseny (a Nagy Októberi szocialista
Forradsalom emlékére)
czyn pierwszomajowy – (dawno) május 1-jei
munkaverseny
czyn przestępczy – bűncselekmény
czyn ten urąga uczciwości – ez a tett v. cselekedet
meghaladja a tisztaság fogalmát; ez a tett
becstelenség; ez már több a soknál, ennek
már a fele sem tréfa
czynele [zob. talerze] – cintányér
Czyngis-chan, Dżyngis-chan, do 1206 Temudżyn
(ur. między 1155 a 1167 Deliün Bołdak,
rejon obecnej Czyty w Rosji - zm. 18
sierpnia 1227) [władca mongolski, twórca
i
długoletni
władca
Imperium
Mongolskiego.] – Dzsingisz kán, eredeti
nevén Temüdzsin (kb. 1162 – 1227.
augusztus 18.) [mongol nagykán és katonai
vezető, aki egyesítette a mongol törzseket és
megalapította
a
Mongol
Birodalmat
elfoglalva Ázsia legnagyobb részét, beleértve
Kínát, Oroszországot, Perzsiát, a KözelKeletet és Kelet-Európát is.]
czynić
(czyni)
[1. robić
coś,
działać;
2. postępować, zachowywać się; 3. być
przyczyną czegoś; 4. stanowić, wynosić] –
csinálni,
művelni;
cselekedni,
tenni,
megtenni; alkotni, foganatosítani, intézkedni;
rúg vmire, kitesz valamennyit
czynić co przez bojaźń – félelemből tenni vmit
-
Wersja 01 01 2017.
czynić co z wyrachowania – számításból tenni
vmit
czynić cuda – csodát tenni v. művelni
czynić czary – bájolni, elbájolni; bűvölni,
elbűvölni; igézni, megigézni vkit
czynić dobrze – jót tesz; jót cselekszik
czynić kogo odpowiedzialnym za co – felelőssé
tenni v. felelősségre vonni vkit vmiért
czynić komu dobrze – jót tenni vkivel
czynić komu oskomę – hosszú fogat csinálni
vkinek
czynić komu wstręty – kellemetlenségeket v.
nehézségeket okozni vkinek
czynić komuś nadzieje – reményeket kelteni
vkiben; reményekkel kecsegtetni vkit
czynić (komu) nadzieję (na co) – kilátásba helyezni
(vmit)
czynić kroki – lépéseket tesz
czynić obstrukcję przeciw czemu – vmit
agyonbeszélni, megakasztani
czynić odpowiednie kroki (w jakiejś sprawie) –
megfelelő v. kellő lépéseket tenni vmilyen
ügyben
czynić podboje – hódítani, hódítást tenni
czynić pogróżki – fenyegetőzni
czynić słyszalnym – jól hallhatóvá tenni
czynić sobie nawzajem docinki – csipkelődnek,
piszkálódnak egymással; sértegetik egymást
czynić sobie rum – helyet csinál magának
czynić starania – lépéseket tenni, megkísérelni
kijárni vmit
czynić trudności – nehézségeket okozni,
akadályokat gördíteni
czynić uwagi – megjegyzéseket tenni
czynić uwagi (w zwiazku z czym) – megjegyzést fűz
(vmihez)
czynić wrażenie – benyomást tenni, hatást kelteni
czynić wysiłki – erőfeszítéseket tenni; igyekezni,
törekedni, mindent elkövetni
czynić zadość – eleget tesz
czynić zadość czyjemu żądaniu – eleget tesz vki
követelésének
czynić zadość obowiązkom – eleget tesz
kötelezettségeinek; kötelezettségének teljes
mértékben eleget tesz
czynić się [1. czynić kimś samego siebie; 2. być
czynionym; 3. dokonywać się] – önmagával
teszi; véghez visz vmit
czynienie – cselekvés, tett, tennivaló
czynnie – tettleg, aktívan, cselekvően
czynnie występować – aktívan fellépni
czynnik [1. jedna z przyczyn wywołujących
skutek; 2. każda z liczb, które mnożymy
przez siebie] – szorzandó, tényező, faktor;
szorzó (matematika)
1049
czynnik cenotwórczy – árképző tényező
czynnik chłodzący, chłodniczy [zob. chłodziwo] –
– hűtőfolyadék v. koncentrátum
czynnik czasu – időtényező
czynnik efektywności – hatékonysági tényező
czynnik nadrzędny – felsőbb tényező
czynnik
nadzmysłowy
–
érzékfeletti,
transzcendentális tényező
czynnik pracy – munkatényező
czynnik produkcji – termelési tényező
czynnik rakotwórczy, czynnik onkogenny,
karcynogen, kancerogen [czynnik, który
powodując
mutację
materiału
genetycznego, przyczynia się do rozwoju
choroby nowotworowej.] – rákkeltő faktor;
rákkeltő tényező
czynnik Rh [substancja występująca w
czerwonych ciałkach krwi, mająca
charakter silnego antygenu] – Rh faktor
czynnik rozwoju, ekonomiczny – gazdasági
fejlődés tényezője
czynnik społeczny – társadalmi tényező, társadalmi
szerv
czynniki – közegek, szervek [odpowiednie
czynnik:
illetékes
szervek,
illetékes
hatóságok]; tényezők
czynniki
abiotyczne
[czynniki
przyrody
nieożywionej działające na organizmy
danego środowiska] – abiotikus tényezők v.
élettelen tényezők [a biológiában az
ökológiai
értelemben
vett
környezet
élettelen, de az élethez szükséges fizikai és
kémiai
elemeinek,
jelenségeit
jelölő
kifejezés.]
czynniki atmosferyczne – légköri tényezők
czynniki
autogeniczne
[wewnętrzne
siły
organizmów wpływające na ich ewolucję
niezależnie od zewnętrznych czynników
środowiska] – autogén tényezők
czynniki biotyczne [czynniki przyrody ożywionej
wywierające w danym ekosystemie wpływ
na siebie nawzajem i na środowisko
abiotyczne] – biotikus tényezők [az élő
környezet által okozott hatások; az
élőlényekre ható környezeti hatás]
czynniki ekologiczne [elementy przyrody
ożywionej i nieożywionej oddziałujące na
życie populacji i biocenoz] – ökológiai
(környezeti) tényezőket [három fő csoportba
sorolják: klimatikus tényezők, edafikus
tényezők, biotikus tényezők]
czynniki ektogeniczne [zewnętrzne czynniki
środowiska
decydujące
o
rozwoju
organizmu, mogące wywoływać zmiany
dziedziczne] – ektogén tényezők
czynniki miarodajne – mértékadó tényezők
czynniki osobnicze – egyéni tényezők
-
Wersja 01 01 2017.
czynniki partyjne
i związkowe – párt és
szakszervezeti tényezők
czynności bankowe – bankműveletek
czynności biurowe – hivatali munka; hivatali
tevékenység, hivatali elfoglaltság
czynność
[1. wykonywanie
czegoś;
2. funkcjonowanie, działanie czegoś] –
működés, tevékenység, tennivaló, ténykedés;
teendő, munka, dolog; történés
czynność bankowa – banktevékenység
czynność dokonana – (nyelvtan) befejezett
cselekvés
czynność finansowa – pénzügyi tevékenység
czynność handlowa – kereskedelmi tevékenység
czynność informacyjna – információs tevékenység
czynność niedokonana – (nyelvtan) folyamatos v.
befejezetlen cselekvés
czynność planistyczna – tervező munka, tervező
tevékenység
czynność prawna [1. oświadczenie woli w celu
wywołania skutków prawnych; 2. jest to
taka czynność osoby fizycznej i prawnej w
skład, której wchodzi oświadczenie woli w
celu wywołania skutku prawnego każda
czynność prawna przekraczająca 2000,złotych powinna być zawarta na piśmie] –
jogi tevékenység; jognyilatkozat
czynność procesowa – percselekmények, perbeli
cselekmények
czynność produkcyjna – termelési tevékenység
czynność prawna [oświadczenie woli w celu
wywołania skutków prawnych] – jogi
tevékenység; jogi eljárás
czynny, -a, -e [1. wykonujący jakąś czynność;
2. skłonny do działania, aktywny; też:
świadczący
o
takich
cechach;
3. wypełniony działaniami, wydarzeniami;
4. funkcjonujący, uruchomiony] – aktív,
tevékeny, cselekvő; serény; működő (być
czynnym: működik, működésben van);
nyitva (jest czynny: nyitva van); üzemben
lévő; tényleges; tettleges
czynna
znajomość
języka
[umiejętność
posługiwania się językiem obcym w mowie
i w piśmie] – aktív nyelvtudás
czynne – nyitvatartás
czynne prawo wyborcze [prawo do udziału w
głosowaniu] – aktív választójog
czynny od… - do … – nyitva …-tól …-ig
czynny udział – tevékeny részvétel
czynny wulkan [wulkan w czasie wybuchu lub
wybuchający okresowo] –
működő
tűzhányó v. vulkán
czynsz [1. opłata za wynajem lokalu lub innej
nieruchomości, wnoszona w określonych
terminach; 2. forma renty gruntowej, w
Polsce rozpowszechniona od XII w.; 3.
1050
Czynsz, czynszownik. Z łacińskiego
wyrazu census – szacunek majętności
utworzyli Niemcy wyraz Zins – czynsz,
komorne,
odsetek
czyli
dochód
procentowy z nieruchomości. Czynsz albo
kanon – powiada Libicki – oznacza opłatę,
jaką otrzymuje właściciel (dominus
directus), od użytkownika (dominus utilis)
za prawo użytkowania z gruntu.] – bér,
bérösszeg; házbér, lakbér
czynsz dzierżawny – haszonbér, bérösszeg
czynsz gruntowy – földbér, földhaszonbér
czynsz lokatorski – lakbér
czynsz mieszkaniowy – lakbér, házbér
czynsz obroczny – (földesúrnak járó) jobbágyi
szolgáltatás, dézsma, földbér, haszonbér
czynsz za mieszkanie – lakbér
czynsz zaległy – lakbérhátralék
czynszownik [1. w okresie pańszczyźnianym:
chłop dzierżawiący grunt, zwolniony od
odrabiania pańszczyzny za roczną opłatą;
2. daw. osoba płacąca czynsz; 3. daw.
właściciel kamienicy czynszowej]
–
bérbeadó
czynszowy, -a, -e – bér-, bérfizető
czynszowy dom – bérház
czynszowa kamienica – bérház
czyrak [zapalenie ropne torebki włosa i
przylegającego do niej gruczołu łojowego]
– kelés, furunkulus (szőrtüsző környékének
gennyes gyulladása)
czyrak
mnogi
[zakażenie
kilku
lub
kilkudziesięciu
sąsiednich
torebek
włosowych] – hajtüsző gyulladás
Czystek (Cistus Incanus) [to jedna z
najbogatszych w polifenole roślin w
Europie. Polifenole należą do grupy
substancji
roślinnych
o
działaniu
antyoksydacyjnym i wspierającym nasz
system immunologiczny.] – Borzas szuhar
(Cistus incanus) [Terméke a ladángyanta . A
növény mirigyszőrös levelein cseppek
formájában keletkezik, majd megmerevedik.
A levelekről kecskeszőrrel vagy gereblyével
szedték le. A mézgából aranysárga olajat
készítettek, ami bélhurut, vérhas gyógyszere
volt. A ladángyanta ma illatszer.]
-
Wersja 01 01 2017.
czystka [usuwanie niewygodnych osób z jakichś
środowisk metodami nacisków, szantażu
itp.] – tisztogatás, rostálás, megrostálás;
kiválogatás; (politikai) szűrés
czystka etniczna [Według rezolucji Komisji
Praw Człowieka obejmuje deportację i
przymusowe, masowe usuwanie lub
wypędzanie osób z ich domów, jawne
naruszanie praw tych osób w celu
przemieszczenia lub zniszczenia grup
narodowych, etnicznych, rasowych lub
religijnych. Stanowi formę ludobójstwa.] –
etnikai tisztogatás
czystka etniczna w Małopolsce Wschodniej
[czystki etniczne ludności polskiej i jej
eksterminacja o znamionach ludobójstwa,
dokonane
przez
nacjonalistów
ukraińskich na terenie województw
tarnopolskiego,
stanisławowskiego
i
lwowskiego II Rzeczypospolitej podczas
okupacji wojskowej tych ziem przez III
Rzeszę i ZSRR w latach 1943-1945.
Zbrodni
na Polakach
dokonywały
oddziały
UPA,
politycznie
podporządkowane OUN-B, a następnie
UHWR, pod naczelnym dowództwem
Romana Szuchewycza, a także oddziały
SKW, Służby Bezpieczeństwa OUN-B i
ukraińska ludność cywilna. W kilku
przypadkach doszło do współpracy
pomiędzy
wymienionymi
wyżej
formacjami a niemieckimi jednostkami
policyjnymi, w których służyli Ukraińcy
(Ukraińską Policją Pomocniczą i 4
pułkiem policji SS).] – etnikai tisztogatás
Kelet-Kislengyelországban
czystka szeregów partyjnych – a párttagság
felülvizsgálata, párttisztogatás, párttisztítás;
tagfelülvizsgálat
czysto – tisztán; szabályosan, helyesen; teljesen,
egyedül; világosan
czysto mówić po węgiersku – tisztán beszélni
magyarul
czysto ubrany – tisztán öltözött; rendesen öltözött
czysto węgierski – színmagyar
czystopis [poprawiony tekst przepisany na
czysto] – tisztázat
czystość – tisztaság (lásd tisztasági fogadalom)
czystość brzmienia (dźwięku) – hangtisztaság,
átlátszóság
czystość dziewicza – szűzi tisztaság; szüzesség
czystość języka – nyelvtisztaság, nyelvhelyesség,
nyelvszabatosság
czystość obyczajów – erkölcsi tisztaság
czystość powietrza – a levegő tisztasága
czystość publiczna (np. nieuprzątnięte śmieci) –
köztisztaság
czystość serca – a szív tisztasága
1051
czystość tonu – hangtisztaság
czysty, –a, -e [1. niezabrudzony; 2. niezamglony,
przejrzysty; 3. zawierający składniki sobie
tylko właściwe, z niczym niezmieszany,
wolny od zniekształceń; 4. wyrazisty,
regularny; 5. zachowujący powściągliwość
płciową;
6. szlachetny,
prawy;
7. dźwięczny, wyraźny w brzmieniu;
8. niezadłużony;
9. pot.
oczywisty,
zupełny] – tiszta, színtiszta, vegyítetlen;
tisztességes, igaz, makulátlan; helyes, zengő,
teljes, szín-; nyilvánvaló; (kereskedelem)
tiszta, nettó
czysta biel [popularne określenie subiektywnego
wrażenia ładnej, białej barwy. Wrażenie to
powstaje przy niewielkim odcieniu
niebieskawym białej powierzchni.] – tiszta
fehér (papír)
czysta bielizna – tiszta fehérnemű
czysta intonacja – tiszta intonáció
czysta polszczyzna – tősgyökeres lengyelség,
legtisztább lengyelség, helyes lengyelség
czysta prawda – színtiszta igazság; színigazság;
tiszta igazság
czysta robota – tiszta munka; rendes munka
czysta wełna – tiszta gyapjú
czyste dziewczę – szűz lány, tiszta szűz
Czyste <> Nieczyste [pojęcie występujące w
wielu religiach starożytnych i u ludów
pierwotnych. Nieczyste jest to, co plami
człowieka zewnętrznie lub wewnętrznie i
naraża na niebezpieczeństwo. Nieczystymi
są więc ludzie chorzy, np. na trąd,
nieczyste
są
pokarmy,
zwierzęta
(nieczystość rytualna).] – (bibl.) tiszták és
tisztátalanok
-
Wersja 01 01 2017.
czysty rozum [według koncepcji Kanta: to, co
jest w umyśle a priori i nie pochodzi z
doświadczenia] – tiszta ész v. értelem
(Immanuel Kant)
czysty spirytus – tiszta szesz
czysty ton serca [ton serca bez szmerów] – tiszta
szívhang
czysty ton serca [ton serca bez szmerów] – tiszta
szívhang
czysty zysk – tiszta nyereség v. haszon
czyszczalnia [1. zakład, w którym się oczyszcza
nasiona; 2. maszyna do czyszczenia
nasion] – tisztító üzem, tisztító szerkezet
czyszczalnia lnu – lenmosó
czyszczalnia nasion – magtisztító
czyszczący, -a, -e – tisztító
czyszczenie – tisztítás, letisztítás, megtisztítás;
tisztogatás, letisztogatás, megtisztogatás;
arctisztítás
czyszczenie chemiczne – vegytisztítás
czyszczenie dywanu – szőnyegtisztítás
czyszczenie mebli – bútortisztítás
czyszczenie odzieży, pranie – ruhatisztító,
patyolat, mosoda
czyszczenie ultradźwiękowe – ultrahangos tisztítás
czyszczenie się – tisztálkodás
czyś oszalał? – megbolondultál?
czyś przytomny? – észnél vagy?
czyś zgłupiał!? – megbolondultál?
czyś zwariował? – megőrültél? megbolondultál?
czyścica lekarska (Calamintha sylvatica = C.
officinalis) – Erdei pereszlény, (Calamintha
sylvatica Bromf.)
Czyste i Nieczyste Zwierzęta. * Zwierzęta Czyste i
Nieczyste. – (bibl.) Tiszta és tisztátalan
állatok
czyste pole – nyílt tér v. mezőny
czyste srebro – színezüst; tiszta ezüst
czyste sumienie – tiszta lelkiismeret
czyste zamiary – tisztességes szándék
czyste złote – színarany
czystej krwi – vérbeli, vértiszta; telivér
czystej krwi arab – arab telivér
czysty dochód, zysk [dochód po potrąceniu
wydatków] – tiszta jövedelem v. haszon;
tiszta bevétel
czysty duch – tiszta szellem
czysty głos – tiszta hang
czysty jak łza – tiszta, mint a patyolat v.
könnycsepp
czysty papier – tiszta papír
czysty przypadek – tiszta véletlen
czyścica storzyszek, klinopodium pospolite
(Clinopodium vulgare = Calamintha
vulgare) – Borsfű (Clinopodium vulgare)
czyściciel
[1. człowiek
zajmujący
się
czyszczeniem czegoś; 2. zob. kastrator] –
tisztító;
kutyapecér,
sintér,
püűöcegödörtisztító
czyściciel butów – cipőtisztító
czyścić (czyści) [1. sprawiać, że coś staje się
czyste;
2. powodować
rozwolnienie;
3. kastrować zwierzęta] – tisztítani,
letisztítani,
megtisztítani;
tisztogatni;
1052
meghajtani, purgálni; fényesíteni; (medret,
árkot) kotorni
czyścić buty – cipőt tisztítani
czyścić coś – tisztítani vmit
czyścić filtr – szűrőt tisztítani
czyścić konia – csutakolni a lovat
czyścić meble – bútort tisztítani v. fényesíteni
czyścić plamę – foltot tisztítani
czyścić szczotką – kefélni
czyścić tylko chemicznie – csak vegyileg
tisztítható
czyścić zęby – fogat mosni
czyścić się [1. czyścić samego siebie; 2. być
czyszczonym] – tisztálkodni
czyście powariowali? – hát megbolondultatok?
czyściec (łac. purgatorium) [1. według Kościoła
katolickiego bolesne dochodzenie duszy do
absolutnie doskonałej miłości, koniecznej
do osiągnięcia szczęścia Nieba; 2. według
religii katolickiej: miejsce, gdzie dusze
zmarłych
odbywają
pokutę
przed
pójściem do nieba; 3. przen. stan
dotkliwych przykrości, cierpień] –
purgatórium (vagy tisztítótűz, tisztítóhely, vö.
lat. purificatio = megtisztulás) [a katolikus
egyház tanításában azok ideiglenes helye
vagy állapota, akik a megszentelő kegyelem
állapotában haltak meg, de még tisztulásra
van szükségük ahhoz, hogy beléphessenek a
mennyei boldogságba]
Czyściec błotny (Stachys palustris L.) [1. gatunek
rośliny należący do rodziny jasnotowatych
(Lamiaceae). Występuje w całej niemal
Europie i na obszarach Azji o klimacie
umiarkowanym, a częściowo również
tropikalnym (Indie, Pakistan). W Polsce
pospolity. 2. Miękko owłosiona bylina o
pojedynczych, wzniesionych łodygach
wysokości 30-100 cm i kłączu z rozłogami.
Liście podługowatolancetowate, dolne
krótkoogonkowe,
górne
siedzące,
przechodzące w zwisające podsadki, z
kątów których wyrastają 6-kwiatowe
niby-okółki; kwiaty fioletowe, rzadko
białe; na wardze dolnej ciemniejszy deseń.
Rozmnaża się również wegetatywnie za
pomocą rozłogów nad- i podziemnych; w
jesieni końce rozłogów podziemnych
bulwkowato grubieją; bulwki te są
jadalne. Rośnie na mokrych łąkach,
polach, w rowach, zaroślach; u nas
pospolity w całym kraju po regiel dolny.
Kwitnie VII-IX.] – Mocsári tisztesfű
(Stachys palustris L.) [A tisztesfű fajok
régóta ismert gyógynövények.]
-
Wersja 01 01 2017.
czyściec lekarski (Stachys officinalis = Betonica
officinalis) [zob. Bukwica zwyczajna,
bukwica lekarska] – bakfű v. betonikafű
(Stachys officinalis, Betonica officinalis)
Czyściec leśny (Stachys sylvatica L.) [Gęsto,
miękko owłosiona bylina leśna o łodydze
górą gałęzistej, wysokości 40-90 cm. Liście
jaskrawozielone,
cienkie,
ogonkowe,
sercowate, piłkowane; niby-okółki 6kwiatowe;
podsadki
lancetowate,
krótkoogonkowe; tylko dolne podsadki
dłuższe od kwiatów, pozostałe tej samej
długości lub krótsze; korona 2 razy
dłuższa od kielicha, warga dolna 3dzielna. Rośnie w lasach liściastych i
mieszanych; u nas pospolity w całym
kraju, w górach po regiel dolny. Kwitnie
VI-IX.] – Erdei tisztesfű (Stachys sylvatica
L.)
Czyściec prosty (Stachys recta L.) [gatunek
rośliny
należący
do
rodziny
jasnotowatych (Lamiaceae). Występuje w
Europie i na obszarach Azji zachodniej.
W Polsce stanowiska koncentrują się w
pasie wyżyn, poza tym na Dolnym Śląsku,
Pomorzu Zachodnim, Kujawach i w
dolinie
dolnej
Wisły.
Tylko
na
pojedynczych stanowiskach notowany był
w górach oraz w Polsce północnowschodniej i na Pomorzu Środkowym.] –
hasznos tisztesfű [az ajakosvirágúak
(Lamiales) rendjébe és az árvacsalánfélék
(Lamiaceae) családjába tartozó faj.]
-
Wersja 01 01 2017.
byzantina) [Szép szegélynövény gyapjas
levelei miatt. Kora nyáron virágzik, ez
visszacsíphetjük, hogy fokozzuk a növény
növekedését de, csak ha nem akarunk
gyönyörködni virágjaiban.]
1053
Czyściec roczny (Stachys annua L.) [1. gatunek
rośliny z rodziny jasnotowatych; 2.
Rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych,
występujących
w
strefach
umiarkowanych i ciepłych obydwu półkul
z wyjątkiem Azji i Australii. Rośliny
zielne
lub półkrzewy. Grzbieciste,
dwuwargowe, zebrane w nibyokółki.
Roślina jednoroczna, jara, owadopylna i
samopylna. Kwitnie od czerwca do
października. Wysokość roślin 13- 35 cm.
Łodyga prosta lub rozgałęziona. Korona
biało- żółta. Nasiona kiełkują z głębokości
nie większej niż 6 cm. Preferuje gliniaste i
wapienne gleby. Rozsiewana przy udziale
wiatru i zwierząt. W Polsce występuje na
polach,
przydrożach,
miejscami
zawleczony. Roślina lecznicza. Trujący
dla zwierząt domowych. Ciekawostki:
Gatunek ten notowany był w Europie w
epoce brązu.] – egynyári tisztesfű v.
tarlóvirág
(Stachys
annua)
[az
ajakosvirágúak
rendjébe
és
az
árvacsalánfélék
családjába
tartozó
növényfaj]
Czyściec wełnisty (Stachys byzantina L.) [gatunek
wieloletniej rośliny. Pochodzi z Azji
Mniejszej, Kaukazu oraz Iranu. Jest
uprawiany w wielu krajach świata.] –
Gyapjas tisztesfű, nyuszifül (Stachys
czyściec, bukwica (Stachys L.) [rodzaj roślin z
rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.).
Liczy ok. 300 gatunków, występujących w
strefach umiarkowanych i ciepłych
obydwu półkul z wyjątkiem Azji i
Australii. W strefie tropikalnej spotykany
tylko w górach. Gatunkiem typowym jest
Stachys sylvatica L.. 2. roślina zielna
rosnąca
w
strefie
umiarkowanej,
stosowana jako lek przeciw biegunce]
Stachys fajok: Tarlóvirág, (Stachys annua
L.), Havasi tisztesfű (Stachys alpina), erdei
tisztesfű (Stachys sylvatica) stb.
czyścioch [pot. ten, kto bardzo dba o czystość] –
kínosan tiszta ember
czyściocha [1. pot. kobieta bardzo dbająca o
czystość; 2. pot. wódka czysta] – kínosan
tiszta nő, leány v. asszony; tiszta vodka
czyścioszek – kínosan tiszta emberke
czyścioszka – kínosan tiszta nő, leány v. asszony
czyściuchny, -a, -e; czyściutki, -a, -ie – kínosan
tiszta,
igen
tiszta,
nagyon
tiszta,
patyolattiszta
czyśćcowy, -a, -e – (egyházi) a tisztítótűzben
szenvedő
czytać (czytam, czytasz, czytają) 1. śledząc
wzrokiem napisane lub wydrukowane
litery, zapoznawać się z treścią tego, co
jest napisane lub wydrukowane; 2. mieć
umiejętność odbioru tekstu pisanego;
3. przen. przepowiadać coś, domyślać się
czegoś na podstawie jakichś znaków; 4. o
komputerze: odnajdywać i odtwarzać
dane zapisane na nośniku informacji
+Ac=T. – olvasni (czyta i czeka – olvas és
vár; czytamy i piszemy – olvasunk és írunk);
jósol
czyta książkę – könyvet olvas
czytać bajkę – mesét olvasni
czytać co w oryginale – eredetiben olvasni vmit
czytać głośno – fennhangon olvasni
czytać
1054
jednym ciągiem – egyfolytában,
egyhuzamban olvasni
czytać klasyków – klasszikusokat olvasni
czytać literę po literze – betűzni (szót)
czytać między wierszami – a sorok között olvasni
czytać na głos – felolvasni; fennhangon v.
hangosan olvasni
czytać pracę domową – felolvassa a leckét v. a
házi feladatot
czytać prasę – sajtót olvasni
czytać sylabę po sylabie [syn. sylabizować] –
szótagolni
czytać w czyichś oczach – olvasni vki szeméből;
tekintetéből olvasni
czytać w kimś jak w ksiązce – nyitott könyvként
olvasni vkinek a gondolataiban
czytać wyjątki przemówienia – szemelvényeket
olvas a beszédből
czytać z ręki – kézből olvasni; tenyérből jósolni
czytam polską gazetę – lengyel újságot olvasok
czytam sobie – olvasok, olvasgatok (magamban)
czytam tekst – szöveget olvasok
czytam teraz polskie czasopismo – most lengyel
folyóiratot olvasok
czytam z książki – könyvből olvasok
czyta się – (személytelen alak) az ember olvas;
olvassák
czytaj – olvasd, olvass
czytadło [pot. książka, którą się łatwo,
przyjemnie czyta, ale o niewielkiej
wartości literackiej] – olvasmányos könyv
czytający, -a, -e – olvasó
czytanie [1. w parlamencie: zaznajamianie
członków parlamentu z tekstem ustawy i
dyskusja nad nią; 2. w czasie mszy św.:
odczytywanie
fragmentów
Pisma
Świętego; 3. element liturgii słowa w
czasie mszy świętej.] – olvasás [coś do
czytanie:
olvasnivaló];
(parlamentben)
interpelláció, felolvasás; olvasottság; (mise)
Szentírás felolvasása
Czytanie [pierwszą wzmiankę o czytaniu
spotykamy w II Moj. 24;7. Mojżesz czytał
Księgę
Przymierza.
Zakon
także
nakazywał
przyszłemu
królowi
przygotować zwój z odpisem Prawa
(Zakonu), który miał czytać 'po wszystkie
dni żywota swego'. Zauważ także wyraźny
nakaz czytania (Iz. 34;16). Pan czytał w
bożnicy. Czytano także w bożnicach w
sabat.
Paweł
polecał
czytanie
Tymoteuszowi. Warto wiedzieć o tym, że
w okresie pierwotnych chrześcijan
czytano już niektóre części Nowego
Testamentu.] – (rel.) Olvasmány
-
Wersja 01 01 2017.
czytanie (dźwięku) – lejátszás, visszaadás
[magnószalagra, lemezre v. filmszalagra
rögzített
hangkép
visszaalakítása
hangjelekké]
czytanie drugie [część "Liturgi słowa" we Mszy
Świętej. Jest to odczytanie fragmentu
Pisma Świętego (najczęściej z listów i
Dziejów
Apostolskich).
Występuje
zazwyczaj w niedziele i ważniejsze święta
po psalmie responsoryjnym. Czytane jest
zazwyczaj przez lektora, ale także księdza
i diakona.] – szentlecke (a lat. lectio,
'olvasmány' szóból) [a II. Vatikáni Zsinatig
az előmisében, 1969-: a szentmise
igeliturgiájában az evangélium előtt olvasott
szentírási rész. Az Újszövetség apostoli
leveleiből olvasott szentlecke az epistola. - 3
olvasmányos szentmisében az 1. az
olvasmány, a 2. a szentlecke, a 3. az evang.
2006: a lekcionáriumok minden olvasmányt
tartalmaznak.]
czytanie z warg, rozumienie mowy z ruchów
warg – szájról olvasás
czytanie ze Starego Testamentu – olvasmány az
Ószövetségi Szentírásból
czytanka [krótki tekst z podręcznika szkolnego;
też: podręcznik zawierający takie teksty]
– olvasmány, olvasókönyv
czytany, -a, -e – olvasott
czytelnia [1. sala przeznaczona do czytania
książek, czasopism itp.; 2. wypożyczalnia
książek] – olvasóterem, olvasó
czytelnia czasopism – folyóirat-olvasó
czytelniany, -a, -e – olvasótermi
czytelnictwo [czytanie publikacji drukowanych,
ujmowane jako zjawisko społeczne] –
olvasótábor; olvasók köre, olvasóközönség;
olvasómozgalom
czytelniczka – nőolvasó, (női) olvasó
czytelniczy, -a, -e – olvasói, olvasó
czytelnie – olvashatóan
czytelnicy – olvasók; olvasóközönség, olvasótábor
czytelniczka – olvasó nő
czytelnik [1. ten, kto czytuje książki, czasopisma
itp.; 2. ten, kto wypożycza książki z
biblioteki] – olvasó; (férfi) olvasó
czytelność – olvashatóság, érthetőség
czytelny, -a, -e [1. łatwy do odczytania;
2. zrozumiały] – olvasható; megérthető
czytelny charakter pisma – olvasható kézaláírás
czytnik
[1. aparat
powiększający
mikroreprodukcje do czytelnej wielkości;
2. nadajnik
automatyczny
sygnałów
dalekopisowych;
3. urządzenie
odczytujące informację zapisaną w sposób
tradycyjny znakami graficznymi lub
1055
zakodowaną w specjany sposób] – olvasó
berendezés, leolvasó berendezés; leolvasó
czytnik CD – CD-olvasó
czytnik CD-ROM (ang. CD-ROM reader)
[urządzenie
wejściowe
komputera
umożliwiające
czytanie
informacji
zapisanych na płytach CD-ROM, CD-R
oraz CD-RW, popularnie nazywanych
płytami kompaktowymi.] – CD-ROM
olvasó
czytnik kart pamięci [to urządzenie przenośne
umożliwiające odczyt kart pamięci typu
Flash.] − CR Card Reader (kártya olvasó)
czytnik optyczny – optikai leolvasó berendezés
czytywać (czytuje) [czytać od czasu do czasu] –
olvasgatni, olvasni
czytywanie – olvasgatás
czyż, czyliż [partykuła wprowadzająca pytanie
retoryczne, zaprzeczająca komunikowanej
w nim treści, np. Czyż można było
przyglądać się temu z obojętnością.] –
vajon, vagy, avagy; ugyan
czyż, czyżyk (Carduelis spinus) [mały ptak
śpiewający o zielonawożółtym upierzeniu]
– csíz (madár)
Czyż zwyczajny, czyż pospolity, czyżyk
(Carduelis spinus) [mały ptak z rodziny
łuszczaków] – csíz (Carduelis spinus) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a pintyfélék
(Fringillidae) családjába tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
to, co zostało powiedziane, np. Czyżby pani
miała zamiar wyjechać? II. wykrzyknik o
intonacji
pytania
wyrażający
powątpiewanie w prawdziwość tego, co
zostało powiedziane] – hátha, vajon, avagy
czyżby? – tényleg?, valóban?, igazán?, komolyan?;
ugyan?
czyże [z niem. Zause, w domowem staropolskiem
tkactwie, dwie szerokie, druciane szczotki
do
„czyżowania”
czyli
czesania
(gremplowania)
wełny
przed
jej
przędzeniem. Na jedną z tych szczotek
nakłada się wełna, a drugą, mającą dwie
rączki, grempluje się po niej, aby uczynić
zdatną do przędzenia.] – kártolás; a szálas
anyagok lazítását s párhuzamosítását végző
munka; gyapjútépés [a mosott gyapjú
(gyapjúmosás)
fellazítása,
szálasítása.
Először kézzel csipdesik, szaggatják kis
csomócskákra az összetapadt gyapjút, majd
ezeket megfésülik a
gerebenen, ill.
mesteremberek megtépik a kézi kártolón,
hogy a gyapjú szálas, laza, pihés legyen. A
kártoló a gerebenből alakult ki: működési
elvük
azonos,
de
ez
kimódoltabb
mesterember-szerszám. A kézi kártoló is
páros eszköz, az egyikkel rögzítve, a
másikkal kézbe fogva dolgoznak. Ennek
azonban nem két szegsora van csak, mint a
gerebennek, hanem nyeles tábláján 25–30
sorban 5–600 villás, acéldrótból készült foga,
rugalmasan bőrlapba ágyazva. A kis
gyapjúcsomókat
a
tépőpadra
szerelt
kártolótábla fogaira teszik, s a másik táblával
tépik, szálasítják. Körömpőnek, hörömpőnek,
ritkán fésülőnek is nevezik.]
Czyże (białorus. Чыжы, Czyży) [wieś w Polsce
położona w województwie podlaskim, w
powiecie hajnowskim, w gminie Czyże] –
Czyże (belorusz falu)
czyżby [I. partykuła wprowadzająca pytanie
retoryczne, zaprzeczająca komunikowanej
w nim treści lub podająca w wątpliwość
-
Wersja 01 01 2017.
Ć
ć
[1. litera odpowiadająca spółgłosce ć;
2. spółgłoska
środkowojęzykowa,
bezdźwięczna, miękka] – (vesszős c;
zöngétlen lágy mássalhangzó és jele)
ćma [1. motyl nocny; 2. daw. chmara, ciżba;
3. daw. ciemność] – (dawno) (mrok) homály,
sötétség; tömeg, sokaság; éjjeli lepke; pille;
árny, lidérc
Ćmy, motyle nocne [grupa motyli prowadząca
nocny tryb życia] – éjjeli lepke
1056
ćma [ciemność] – [Słowniczek języka śląskiego]
sötétség
ćmawy [ciemny] – [Słowniczek języka śląskiego]
sötét
ćmawomodry [granatowy] – [Słowniczek języka
śląskiego] sötétkék, tengerészkék
ćmi mu się w głowie – megzavarodni
ćmić [1. osłabiać widoczność; 2. palić się, świecić
się słabo; 3. pobolewać; 4. pot. palić
papierosa, fajkę] – elsötétíteni; szürkülni,
sötétedni, besötétedni; (cigretta) füstölni,
füstöt eregetni
ćmić fajkę – pöfékelni, pipázni, pipálni
ćmić papierosy – cigarettázni, dohányozni, füstölni
ćmić się [zob. ćmić w zn. 1, 2.; ściemnia się] –
lobbanni; elsötétülni, káprázni; sötétedni,
besötétedni, elsötétedni
ćmić się w oczach – káprázik a szeme
ćmok, cima, cimok, ćma [ciemno, ciemność. Ale
z ciebie ćmiok – Ale z ciebie ciemnota.] –
[Słowniczek języka śląskiego] sötét, sötéten,
sötétség
Ćmy, motyle nocne [grupa motyli prowadząca
nocny tryb życia] – éjjeli lepkék
ćpać [1. pot. jeść żarłocznie; 2. pot. brać
narkotyki] – tömi magába az ételt, habzsol;
narkotikumot fogyasztani
ćwiartka [1. czwarta część całości; 2. połowa
tylnej lub przedniej części zabitego
zwierzęcia; 3. miara będąca czwartą
częścią litra, kilograma itp.; też: naczynie
o takiej pojemności; 4. pot. ćwierć litra
wódki;
5. czwarta
część
arkusza
drukarskiego; 6. format książki wielkości
czwartej części arkusza; też: książka tego
formatu] – negyed, negyedrész; egy negyed
liter vodka
ćwiartka cielęciny – negyed borjú
ćwiartka losu – negyed sorsjegy
ćwiartka losu loteryjnego – negyed sorsjegy
ćwiartka papieru – negyed ív papír
ćwiartka wołowa – negyedmarha
ćwiartka wódki – egynegyed liter pálinka
ćwiartkować, ćwiartować [1. dzielić, rozcinać na
ćwierci lub inne kawałki; ćwiartować
(częściej, rzadziej); 2. dawniej: zadawać
cierpienia
polegające
na
krajaniu
żywcem]
– felnégyelni, negyedelni,
felnegyedelni
ćwiartkowy, -a, -e [drukarstwo: mający wymiar
czwartej części arkusza drukarskiego] –
negyedrét alakú
ćwiartować mięso – feldarabolni a megölt állatot
ćwiartowanie – negyedelés, felnégyelés
ćwiartuchna [pot. ćwierć litra wódki] – (tréf.) egy
negyed liter vodka
ćwiczebny, -a, -e [1. używany przez wojsko przy
ćwiczeniach; 2. wykonywany w wojsku dla
nabrania w czymś wprawy] – gyakorló,
gyakorlatozó
ćwiczenia [czynności wykonywane w celu
utrwalenia wiedzy, lub poprawienia
kondycji fizycznej] – fogyasztó torna
ćwiczenia aerobowe [ćwiczenia pobudzające
pracę serca i płuc przez okres
wystarczający do wywołania korzystnych
zmian w organizmie] – aerob gyakorlatok
ćwiczenia bojowe – (wojsko) gyakorlatok,
hadgyakorlatok
ćwiczenia cielesne – testedzés
ćwiczenia dowolna – szabadon választott
gyakorlatok
ćwiczenia duchowne (exercitia spiritualia) – (lat.)
exercitia spiritualia, elkigyakorlatok; a lelki
élet felfrissítésére szolgáló ájtatossági
gyakorlatok
Ćwiczenia
duchowne
(hiszp.
Ejercicios
Espirituales, łac. Exercitia spiritualia)
[książka św. Ignacego Loyoli, na której
opiera się zespół ćwiczeń rekolekcyjnych
(duchowość ignacjańska), opartych na
głębokim rachunku sumienia (rozeznaniu
duchowym) i rozmyślaniach, znany jako
ćwiczenia
ignacjańskie,
rekolekcje
ignacjańskie, medytacje ignacjańskie itp.
Stworzona przez św. Ignacego podczas
jego pobytu w Manresie (1522-1523).
Zatwierdzone przez papiestwo w 1548.] –
EXERCITIA
SPIRITUALIA
[Loyolai
Ignác-nak, a jezsuita rend alapítójának híres
könyve.]
ćwiczenia gimnastyczne – tornagyakorlatok
1057
ćwiczenia izometryczne [ćwiczenia polegające na
statycznym
napinaniu
mięśni
bez
wykonywania ruchów kończynami] izometriás gyakorlatok
ćwiczenia marszowe – menetgyakorlat
ćwiczenia na koniu (z łękami) – lólengés
ćwiczenia
na
mięśnie
brzucha
–
hasizomgyakorlatok
ćwiczenia oddechowe – légzőgyakorlatok
ćwiczenia rozluźniające [ćwiczenia powodujące
rozprostowanie
mięśni]
–
lazító
gyakorlatok
ćwiczenia
seminaryjna
–
szemináriumi
gyakorlatok
ćwiczenia siłowe [ćwiczenia wyrabiające siłę] –
erősítő gyakorlatok, edzés
ćwiczenia sprawnościowe ćwiczenia wyrabiające
sprawność
ruchową]
–
ügyességi
gyakorlatok
ćwiczenia w formie zabawowej – játékos
gyakorlatok
ćwiczenia
wojskowe
–
hadgyakorlat;
fegyvergyakorlat
ćwiczenia wolne [ćwiczenia gimnastyczne bez
przyrządów] – szabad gyakorlatok [azok a
gyakorlatok, amelyeket vagy egészen szer
nélkül vagy kézi szerekkel, súlyzókkal,
botokkal vagy rudakkal végeznek]
ćwiczenia zaprawowe – edzőgyakorlatok
ćwiczenia zręcznościowe – ügyességi gyakorlatok
ćwiczenie
[1. czynność
wykonywana
i
powtarzana w celu opanowania jakiejś
umiejętności;
2. krótki
tekst
do
przepisania lub przeczytania, służący jako
zadanie
szkolne;
też:
podręcznik
zawierający takie teksty; 3. zajęcia
uniwersyteckie;
4. utwór
muzyczny
wykonywany dla uzyskania biegłości w
grze] – gyakorlat, gyakorlás, gyakorlatozás;
feladat, lecke, dolgozat; gyakorlatok
Ćwiczenie (grec. gumnazo) [po narodzeniu się na
nowo, tzn. gdy człowiek stał się
prawdziwym chrześcijaninem, przychodzi
okres wzrostu w znajomości dróg Bożych i
wprawianie się w dzieło Pańskie.] –
[gimnasztika < görög: gümnasztikosz
(testedzési) < gümnazo (edz < "meztelenül
edz") < gümnosz (meztelen)] vallási
gyakorlat
ćwiczenie cielesne – testgyakorlat
ćwiczenie gimnastyczne – tornagyakorlat
ćwiczenie
językowe
–
nyelvgyakorlat,
beszédgyakorlat
-
Wersja 01 01 2017.
ćwiczenie muzyczne – zenegyakorlat
ćwiczenie na koniu (z łękami) – lólengés
ćwiczenie na przyrządach – szertorna, gyakorlat v.
gyakorlatok a szeren
ćwiczenie napisane – sok hibával megírt lecke v.
dolgozat
ćwiczenie oddechowe, ćwiczenie oddechu –
légzési gyakorlat
ćwiczenie pobożne – lelkigyakorlat
ćwiczenie rekrutów – újoncképzés
ćwiczenie robi mistrza – közm. gyakorlat teszi a
mestert
ćwiczenie rózgą – megvesszőzés, ostorozás
ćwiczenie sportowe – sportgyakorlat
ćwiczenie wyczynowe – ügyességi szám v.
gyakorlat
ćwiczenie wolne – szabadgyakorlat
ćwiczenie z czytania – olvasási gyakorlat
ćwiczeniowy, -a, -e – gyakorlati
ćwiczony, -a, -e – beegyakorolt, gyakorlott,
begyakorlott; ügyes
ćwiczony głos – iskolázott hang
ćwiczyć (ćwiczy) [1. zaprawiać do czegoś;
2. doskonalić w czymś; 3. powtarzać jakąś
czynność
dla
osiągnięcia
wprawy;
4. chłostać; 5. wykonywać czynności
utrwalające wiedzę, lub poprawiające
kondycjię
fizyczną]
–
gyakorolni;
gyakoroltatni, begyakoroltatni; tornáztatni;
(hangszeren) skálázni
ćwiczyć coś – gyakorolni vmit
ćwiczyć batem – megostorozni, ostorral verni
ćwiczyć gamy – skálázni
ćwiczyć gimnastykę – tornázni, tornászni
ćwiczyć nogi – tornáztatja a lábát
ćwiczyć rózgą – megvesszőzni, botozni,
megbotozni, elverni
ćwiczyć się [1. doskonalić się w czymś przez
ćwiczenie; 2. chłostać samego siebie] –
begyakorolja magát, tornázni, gyakorolni,
gyakorlatozni; edzi magát; gyakorolja magát
(vmiben)
ćwieczek [1. nieduży ćwiek – gwóźdź; 2. zob.
ćwiek w zn. 2.] – szegecske, ékecske; kis ék
ćwiek [1. gwóźdź z szeroką główką; 2. szewska
szpilka
drewniana
do
przybijania
podeszew] – ék [zabić (komu) ćwieka w
głowę: szöget üt (vkinek) a fejébe]
ćwiek szewski – cipészszeg
ćwiekować [1. nabijać ćwiekami; 2. ozdabiać
świeży mur kamykami, kawałkami szkła
itp.] – ékelni; (ép) a falat (vakolatot) kővel v.
üvegdarabokkal díszíteni
ćwierciok lub ćwiara
[ćwiartka wódki lub
naczynie o takiej pojemności] –
[Słowniczek języka śląskiego] negyed vodka
1058
ćwierciowy, -a, -e – nyegyedćwierć [I. liczebnik oznaczający jedną z czterech
części danej całości; II.
ćwiartka] –
negyed, (vminek) negyede, negyedrész
ćwierć (ćwiartka) fali – negyedhullám
ćwierć kilo (kilograma) – negyed kiló
ćwierć litra – negyed liter
ćwierć taktu – negyedütem
ćwierć wołowa – negyedmarha
ćwierć- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczający czwartą część tego, co wyraża
drugi człon złożenia] – negyedćwierćfinalista, ćwierćfinalistka – elődöntös
(ffi/nő)
ćwierćfinał [jeden z końcowych etapów
rozgrywek eliminacyjnych, w którym
bierze udział ośmiu przeciwników] –
elődöntő
ćwierćfinałowy, -a, -e – elődöntőćwierćinteligent
[pogard.
człowiek
mało
wykształcony, mało inteligentny] –
[negyedintelligens] félművelt
ćwierćnuta [czwarta część całej nuty; też: znak
graficzny oznaczający tę wartość] – (zene)
negyedhang; negyedhangjegy
ćwierćroczny, -a, -e – negyedévi, évnegyedi
ćwierćton [muz. «interwał wynikający z podziału
oktawy na 24 równe części] – (zene)
negyedhangúság, tetratónia
ćwierćtonowy, -a, -e [ważący ćwierć tony] –
(zene) tetratónikus
ćwierćwiecze [okres dwudziestu pięciu lat] –
negyedszázad
ćwierćwiekowy, -a, -e – negyedszázados
ćwierknąć — ćwierkać (ćwierka) [1. o ptakach,
świerszczach: wydać krótki, wysoki
-
Wersja 01 01 2017.
dźwięk; 2. ćwierkać: o dzieciach, młodych
kobietach: szczebiotać] – csivitelni,
cirpelni, csiripelni, csipogni
ćwierkanie – ciripelés, csiripelés, csipogás,
csivitelés
ćwiertować, ćwiartować – felnégyelés
ćwiertowanie [Do liczby okrutnych kar, które w
wiekach średnich w powszechnem były
użyciu w Europie całej i w Polsce, a miały
cel przerażenia tłumów i powstrzymania
złych ludzi od zbrodni, należało
„ćwiertowanie”.
Przestępcę,
po
pozbawieniu go życia przez powieszenie
lub ścięcie, ćwiertowano, t. j. rozcinano
zwykle na 4 części, które zawieszano na
słupach i szubienicach w okolicy, gdzie
zbrodnia była spełniona.] – felnégyelés;
kalodába zárás
ćwik1 [I. daw. człowiek doświadczony,
przebiegły; II. daw. istota nierozwinięta
płciowo; III. Ćwik, znaczy ćwiczony,
wyćwiczony,
czyli
doświadczony,
szczwany, przebieglec, nienowak, niefryc,
bywalec, wyjadacz, weteran, kuty na
cztery nogi, karmiony szpakami.] –
tapasztalt ember, vén róka; nemileg fejletlen
v. viszamaradt lény
2
ćwik [w XVI w. worek, sakwa na pieniądze] –
(daw) pénzeszsák
ćwikła [buraki ćwikłowe zmieszane z tartym
chrzanem i octem] – cékla; a) megfőzött
cékla reszelve, ecetből, köménymagból,
tormából és citromléből készült öntettel
ízesítve; b) céklapüré liszttel, ecettel,
cukorral, olajjal, tejföllel elkészítve
ćwikłowy, -a, -e – cékla-

SZÓTÁR 1

Transkrypt

Podobne dokumenty

VÁROSNÉZÉS / ZWIEDZANIE MIASTA

1. Közvetítés magyarról idegen nyelvre Maximális pontszám: 20

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár