rynek energii - portugalia - Rynek energii elektrycznej

RYNEK ENERGII - PORTUGALIA
Autor: Tomasz Fornalczyk
(„Polska Energia” – nr 9/2009)
Iberyjski rynek energii, tzw. Mibel, miał funkcjonować juŜ od 2002 r. o przygotowaniach do
jego powstania mówiło się jeszcze wcześniej. Do dziś jednak rynki energii w Hiszpanii i
Portugalii funkcjonują jako niezaleŜne organizmy i wygląda na to, Ŝe wciąŜ więcej je dzieli niŜ
łączy.
Mibel miał być drugim co do wielkości wspólnym rynkiem energii elektrycznej, po funkcjonującym
w Skandynawii Nordpoolu. Oficjalne uruchomienie iberyjskiego rynku było juŜ przekładane kilka
razy. Jako główny powód opóźnień podaje się wciąŜ niezakończoną liberalizację rynku energii w
Portugalii. DuŜym problemem jest teŜ brak połączeń sieciowych między Hiszpanią a Portugalią. W
kaŜdym razie o jednorodnym rynku energii na Półwyspie Iberyjskim na razie mówić nie moŜna.
DOMINACJA PAŃSTWA
Architektura portugalskiego rynku energii pozornie nie wygląda na skomplikowaną. Jednak
wzajemne powiązania firm, które na nim działają, czynią go wyjątkowo nieprzejrzystym. Dominuje
Energias de Portugal SA (EDP) - narodowy operator zajmujący się wytwarzaniem, dystrybucją i
dostawą energii elektrycznej. Właścicielem EDP w 30 proc. (pośrednio lub bezpośrednio) jest Skarb
Państwa. W 1994 r. ze struktur EDP wydzielono spółkę Rede Electrica Nacional SA (REN).
Zarządza ona portugalską ogólnokrajową siecią elektroenergetyczną. Skarb Państwa kontroluje (bezpośrednio lub pośrednio) 70 proc. REN. Faktycznie jednak zdecydowanie więcej, gdyŜ pozostałe 30
proc. spółki REN naleŜy do EDP. Ciekawy jest status REN. Pełni on między innymi funkcję wyłącznego nabywcy hurtowego dla duŜych elektrowni pracujących na rzecz tzw. segmentu publicznego
rynku energii w Portugalii.
SYSTEM PUBLICZNY I NIEZALEśNY
Handel energią w Portugalii odbywa się w systemie publicznym (Sistema Electrico de Servico
Publico) oraz w systemie niezaleŜnym (Sistema Electrico Independente). Handel w obu systemach
wykorzystuje tę samą ogólnokrajową sieć przesyłową i dystrybucyjną eksploatowaną przez REN.
Praca elektrowni działających w ramach systemu publicznego podlega centralnemu planowaniu, a
energia elektryczna przez nie wyprodukowana sprzedawana jest w ramach kontraktów długoterminowych spółce REN według określonej formuły cenowej. Co ciekawe, większość elektrowni
systemu publicznego naleŜy do spółki EDP (spółka-matka REN). Prócz niej działa jeszcze w tej
części sektora dwóch duŜych producentów: Tejo Energia i Turbogas. Większość energii elektrycznej
w Portugalii (ok. 80 proc.) jest przedmiotem obrotu w systemie publicznym.
W ramach systemu niezaleŜnego działają wytwórcy podlegający tzw. specjalnym warunkom pracy
oraz producenci nieregulowani.
Do pierwszej grupy zaliczają się farmy wiatrowe, elektrownie wodne z mocą zainstalowaną poniŜej
10 MW, jednostki produkujące energię w skojarzeniu z produkcją ciepła (elektrociepłownie),
autoproducenci oraz inne jednostki wykorzystujące odnawialne źródła energii. Energię wytworzoną
w tych jednostkach ma obowiązek zakupić po cenach urzędowych operator sieci, czyli spółka REN.
Mechanizmy cenowe działają tak, by dawać pewne zachęty dla tych producentów, w stosunku do
cen energii pochodzącej z tzw. źródeł konwencjonalnych. Producenci nieregulowani to inni
wytwórcy działający na wolnorynkowych zasadach.
SIECI ELEKTROENERGETYCZNE
W Portugalii sieć przesyłowa jest eksploatowana przez spółkę REN. Jako operator systemu
przesyłowego, REN odpowiedzialna jest za planowanie i prowadzenie ruchu w sieci przesyłowej,
projektowanie i rozbudowę infrastruktury oraz jej utrzymanie. Sieć dystrybucyjna stanowi własność
EDP i władz miejskich (w niewielkiej części). Zarządza nią firma kontrolowana przez EDP Distribuicao Energia SA. Z operatorem sieci dystrybucyjnej naleŜy powiązać równieŜ tzw.
regulowanego sprzedawcę energii elektrycznej, sprzedającego energię elektryczną do klientów,
którzy nie zdecydowali się na wolny rynek. PoniewaŜ istnieje jedna sieć dystrybucyjna - istnieje
jeden taki sprzedawca w Portugalii. Ceny stosowane przez sprzedawcę regulowanego aprobowane są
przez portugalskiego regulatora Entidade Reguladora dos Se-rvicos Energeticos (ERSE).
Sieć przesyłowa i dystrybucyjna pracuje na rzecz obydwu systemów: publicznego i niezaleŜnego. A
zatem umoŜliwia zakup energii klientom zarówno korzystającym z taryf regulowanych (system
publiczny), jak i korzystającym z moŜliwości wyboru sprzedawcy energii (system niezaleŜny).
Stawki za korzystanie z sieci przesyłowej i dystrybucyjnej podlegają zatwierdzeniu przez ERSE.
RYNEK NIE-RYNEK
Mimo realizacji postanowień unijnych dyrektyw dotyczących porządku na europejskich rynkach
energii, tj. istnienia niezaleŜnych prawnie producentów, operatorów przesyłowych i dystrybucyjnych
czy organów kontrolujących rozwój tego rynku, łatwo dostrzec, Ŝe za wszystkie sznurki pociąga
państwowy monopolista, Energias de Portugal (EDP). Jako właściciel spółek Rede Electrica
Nacional (REN) i Distribuicao Energia (EDPD), zarządzających sieciami przesyłową i dystrybucyjną
oraz znacznego potencjału wytwórczego, pozycja EDP na rynku portugalskim jest nie do
podwaŜenia. Ponadto wygląda na to, Ŝe jeszcze długo taką pozostanie. Planowane zmiany w
prawodawstwie portugalskim spowodują, Ŝe po wygaśnięciu kontraktów długoterminowych na
zakup energii od elektrowni będących w większości własnością EDP, wdroŜony zostanie system
dopłat, który wyrówna elektrowniom ewentualną stratę pomiędzy cenami rynkowymi a kosztami ich
pracy. EDP otrzyma zatem większość przewidzianych na ten cel środków, co umoŜliwi ochronę
przedsiębiorstwa przed przyszłą konkurencją.
Gdzie w tym wszystkim wolny rynek? Całkowicie rynek energii otwarto we wrześniu 2004 r. Od
tego czasu wszyscy konsumenci energii elektrycznej w Portugalii mogą wybierać sprzedawców
energii. Jednak, jak wynika ze statystyk opracowanych dla Komisji Europejskiej, EDP sprzedaje ok.
90 proc. energii elektrycznej odbiorcom przemysłowym i blisko 100 proc. energii dla tzw. małych
klientów, w tym gospodarstw domowych.