I ACz 1079/10 - W gruncie rzeczy

Wartość przedmiotu sporu w sprawach o roszczenia negatoryjne dotyczące nieruchomości
Postanowienie
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 10 sierpnia 2010 r.
I ACz 1079/10
Teza
W sprawach o roszczenia negatoryjne dotyczące nieruchomości wartość przedmiotu sporu określa art. 23[2] KPC
stosowany odpowiednio.
- Przeg. Sąd. 2010 nr 3, poz. 6, str. 78, Legalis
- Kodeks postępowania cywilnego, Art. 23[2]
- Kodeks cywilny, Art. 222 § 2
Numer 282461
Skład sądu
SSA Ewa Giezek (przewodniczący)
SSA Dorota Gierczak
SSA Roman Kowalkowski (sprawozdawca)
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie jest zasadne.
W pierwszej kolejności trzeba rozważyć, czy na obecnym etapie sprawy dopuszczalne jest rozpoznanie przez
Sąd Apelacyjny postanowienia Sądu Rejonowego o ustaleniu wartości przedmiotu sporu. Przesłankami
zastosowania regulującego tę kwestię art. 380 KPC (w zw. z art. 397 § 2 KPC) są: rozstrzygnięcie danej kwestii
postanowieniem, niezaskarżalność tego orzeczenia, jego wpływ na wynik sprawy oraz wniosek strony o jego
rozpoznanie. Analiza sprawy prowadzi do wniosku, że wszystkie te warunki zostały spełnione, w szczególności
dlatego, że wymiar opłaty jest funkcją wartości przedmiotu sporu. Dodać można, że podobny pogląd w omawianej
kwestii wyraził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w postanowieniu z dnia 25.02.2009 r., I ACZ 31/09, stwierdzając, iż
niedopuszczalność zwalczania postanowienia określającego wartość przedmiotu sporu w trybie art. 380 KPC
prowadziłaby do faktycznego pozbawienia strony możliwości kontroli instancyjnej orzeczenia dotyczącego jej
istotnych praw podmiotowych.
Przechodząc zatem do meritum wskazać należy, że zgodnie z art. 19 § 2 KPC, w sprawach majątkowych o
roszczenia niepieniężne powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu,
uwzględniając postanowienia zawarte w kolejnych przepisach.
Tak zdefiniowane pojęcie wartości przedmiotu sporu ma niejednolity charakter. Zasadą jest bowiem, że odnosi
się ono do wartości prawa, którego ochrony domaga się powód w postępowaniu sądowym, a zatem wartość
przedmiotu sporu powinna odpowiadać obiektywnym kryteriom oraz uwzględniać co jest przedmiotem roszczenia
(por. uzasadnienia postanowień SN z dnia 03.10.2002 r., I CZ 129/02, oraz z dnia 12.01.2007 r., IV CZ 105/06).
Z drugiej jednak strony, przepisy art. 22-24 KPC określają wartość przedmiotu sporu w pewnych kategoriach
spraw w sposób szczególny i odrębny do powyższej reguły. Celem takiego zabiegu jest przede wszystkim chęć
zapobieżenia wątpliwościom, jakie mogą pojawić się w tych sprawach (por. art. 22 KPC), należy jednak zauważyć,
że ich konsekwencją jest także ułatwienie dostępu do sądu.
Przedmiotem niniejszej sprawy jest roszczenie oparte na przepisach o ochronie własności, wśród których
wyróżnia się powództwo windykacyjne (art. 222 § 1 KC) i powództwo negatoryjne (art. 222 § 2 KC). Pierwsze z
nich przysługuje właścicielowi w razie pozbawienia go faktycznego władztwa nad rzeczą, drugie zaś w przypadku
naruszenia jego prawa własności w inny sposób (np. bezprawnego przechodzenia przez nieruchomość, wycinania
roślin, czy wreszcie umieszczenia na niej innej rzeczy). Roszczenie windykacyjne ma więc podstawę w odjęciu
właścicielowi elementarnego atrybutu własności, tj. prawa do korzystania z rzeczy (art. 140 KC) i jest reakcją na
najpoważniejsze naruszenie tego prawa. Wartość uprawnienia do władania rzeczą jest więc z natury rzeczy
wyższa niż wartość prawa do zaniechania "innych" naruszeń prawa własności, jak to ma miejsce w przypadku
żądań negatoryjnych.
W świetle art. 232 KPC, wartość przedmiotu sporu w sprawach o wydanie nieruchomości posiadanej bez tytułu
prawnego, została natomiast określona w sposób szczególny. Zgodnie z tym przepisem, stanowi ją suma
odpowiadająca trzymiesięcznemu czynszowi najmu lub dzierżawy należnemu od danego rodzaju nieruchomości.
Chodzi tu więc nie o wartość nieruchomości, jak miałoby to miejsce na zasadach ogólnych, a o sumę
nieporównywalnie niższą związaną z wynagrodzeniem za czasowe oddanie rzeczy innej osobie do korzystania.
Skoro zatem roszczenia windykacyjne mają najwyższą wartość wśród środków ochrony własności, to nie sposób
przyjąć, że wartość przedmiotu sporu w sprawach o roszczenia negatoryjne, może być wyższa niż w sprawach o
wydanie. W konsekwencji należy przyjąć założenie, że górną granicą wartości przedmiotu sporu w sprawach tego
rodzaju co niniejsza, jest suma odpowiadająca trzymiesięcznemu czynszowi najmu lub dzierżawy nieruchomości.
Przechodząc do poszukiwania szczegółowych kryteriów wartości przedmiotu sporu w sprawach o roszczenia
negatoryjne wskazać należy, że rysują się w tym zakresie dwa możliwe rozwiązania. Pierwsze z nich związane
jest z ogólną definicją tego pojęcia i polega na każdorazowym określaniu wartości roszczenia powoda w
konkretnej sprawie, drugie zaś polega na zastosowaniu analogii z art. 232 KPC.
Jeśli chodzi o pierwszą ewentualność, to już na pierwszy rzut oka widać, że jest ona obarczona poważnymi
wadami. Różnorodność stanów faktycznych będących podstawą roszczeń negatoryjnych jest bardzo duża, zaś
określenie wartości tych roszczeń niełatwe. Przykładowo, nieuniknione byłyby spory odnośnie wartości żądania o
zakazanie immisji pośrednich, czy też o zaniechanie przechodzenia przez nieruchomość. Nadto, dla spójności
systemowej, wartość przedmiotu sporu w każdym z tych przypadków musiałaby być korygowana do kwoty
określonej w art. 232 KPC.
Problemy te nie powstałyby w razie opowiedzenia się za stosowaniem analogii do powyższego przepisu.
Analogia taka jest dopuszczalna, gdyż przedmiotowa kwestia nie jest uregulowana wprost, a jej przedmiot jest
istotnie zbliżony do hipotezy art. 232 KPC. Tak więc przyjęcie, że w sprawach o roszczenia negatoryjne dotyczące
nieruchomości wartość przedmiotu sporu określa art. 232 KPC sprawiłoby, że jej obliczanie byłoby stosunkowo
proste i jednolite, a także podobne we wszystkich sprawach o ochronę własności. Takie rozwiązanie byłoby
również zgodne z ratio legis wprowadzenia art. 23 2 KPC do kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten został
dodany ustawą z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594
ze zm.), a jego efektem było odejście od dotychczasowej praktyki określania wartości przedmiotu sporu w
sprawach o wydanie na poziomie wartości nieruchomości. Jednym z celów nowej ustawy o kosztach sądowych
była chęć obniżenia ich wysokości, albowiem przyjęto, że nadmierny fiskalizm nie służy sprawności wymiaru
sprawiedliwości, a wysokie koszty stanowią istotną barierę dostępu do sądu (porównaj uzasadnienie projektu
ustawy - druk 2582 Sejmu IV Kadencji, www.sejm.gov.pl). Jeśli przyjąć, że również art. 232 KPC wyraża tę ideę, to
stosowanie go również w sprawach o roszczenia negatoryjne pozwoliłoby na efektywniejszą ochronę
konstytucyjnego prawa własności.
Reasumując, przyjąć należy, że w sprawach o roszczenia negatoryjne dotyczące nieruchomości wartość
przedmiotu sporu określa art.art. 232 KPC. W konsekwencji, postanowienie Sądu Rejonowego, a także oparte na
nim zarządzenie Przewodniczącego w Sądzie Okręgowym, były błędne. Podejmując dalsze czynności Sąd
Okręgowy powinien albo uznać za prawidłową wartość przedmiotu sporu podaną w pozwie albo dokonać w tej
mierze sprawdzenia mając na uwadze poglądy wyrażone w niniejszym uzasadnieniu. Dodać jeszcze należy, że w
tym drugim wypadku Sąd I instancji powinien rozważyć, czy wartość czynszu powinna dotyczyć całej
nieruchomości, czy też tylko jej części, gdyż roszczenia negatoryjne - tak jak windykacyjne - mogą mieć miejsce w
obu przypadkach.
Z powyższych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 KPC w zw. z art. 397 § 2 KPC i art. 398
KPC, orzekł jak w sentencji.