Herby i pieczęcie Pogorzeli

NOWA gazeta gostyñska 31/09
HISTORIA
Herby i pieczêcie Pogorzeli
9
Jedn¹ z najwiêkszych zagadek Pogorzeli jest herb miejski, którego powstanie i symbolika nie s¹ do koñca wyjaœnione. Dzisiejszy
herb przedstawia z³otego lwa z zadartym ogonem, krocz¹cym za bia³¹ wie¿¹ forteczn¹. Ca³oœæ osadzona jest na czerwonym tle.
Pierwszy zachowany wizerunek herbu miejskiego pochodzi z XVI XVII wieku.
Diametralne zmiany w herbie zasz³y na pocz¹tku XIX wieku,
wieku. Trudno jednak okreœliæ jak powsta³, poniewa¿ nie zachowa³y
wraz
z powstaniem Ksiêstwa Warszawskiego w 1807 roku, w sk³ad
siê ¿adne materia³y Ÿród³owe na ten temat.
którego
wesz³a Pogorzela. Pieczêæ miejska w tym okresie mia³a herb
Za pierwszych poœwiadczonych Ÿród³owo w³aœcicieli miasta uwa¿a
sasko-polski
pod koron¹ i napis:
siê ród Pogorzelskich herbu Wczele. Jednak w herbie miejskim nie
PIECZÊÆ MIASTA POGORZELI
wystêpuj¹ ¿adne elementy zwi¹zane z herbem rodziny PogorzelPieczêcie
przesta³y
byæ u¿ywane zapewne wraz z upadkiem Ksiêskich. Uwagê nale¿y jednak zwróciæ w stronê wsi Bu³aków, która
stwa
Warszawskiego
w
1815 roku.
by³a pierwotnym siedliskiem rodziny Bu³akowskich, stanowi¹cych
Dokumenty
z
5
czerwca
1820 r. i 1824 r. posiadaj¹ pieczêæ z
odga³êzienie rodziny Pogorzelskich.
lampartem
i
wie¿¹.
Napisy
na
pieczêci z 5 czerwca 1820 r. s¹ ca³koBu³akowscy pocz¹tkowo posiadali herb Zaremba, a nastêpnie
wicie
nieczytelne.
Na
dokumencie
z 1824 roku odczytujemy napis:
Prawdzic. Herby Zaremba i Prawdzic s¹ bardzo podobne i czêsto ze
CIVITAT..
*
POGO....
* ....... ....... *)
sob¹ mylone. Bu³akowscy pos³ugiwali siê herbem Zaremba ju¿ w
Krótki
okres
czasu
trwania
Ksiêstwa
Warszawskiego i wprowaXV wieku i u¿ywali go do XVII stulecia. Herb Zaremba zosta³ jeddzenie
herbu
sasko-polskiego
nie
spowodowa³o
usuniêcia t³oków
nak z biegiem czasu wyparty przez herb Prawdzic. Herb Zaremba
pieczêtnych
i
nast¹pi³o
ponowne
wprowadzenie
wzorców
z XVI i
posiada liczne elementy, które powtarzaj¹ siê w herbie miejskim –
XVII
wieku.
m.in. lew wspiêty na z³otym polu, który wystaje zza czerwonego
Na dokumencie z 1825 roku widnieje pieczêæ przedstawiaj¹ca
muru, na którym widniej¹ trzy kostki. Zarówno lew i mur z herbu
herb
z napisami w jêzyku polskim, a nie jak dotychczas ³aciñskim,
Zaremba przypomina lwa i wie¿ê z herbu miasta. Mo¿liwe, ¿e pierktóre
by³y obecne na pieczêciach XVI- i XVII-wiecznych. Na piewotnie Pogorzela nie nale¿a³a do Pogorzelskich, tylko do Bu³akowczêci
widnieje
napis:
skich. Móg³ nast¹piæ podzia³ maj¹tku pomiêdzy te dwie rodziny, z
*
P:
MAGISTRATU MIASTA POGORZELI
tym ¿e herb miejski pozosta³ bez zmian. Bu³akowscy pisali siê „z
Identyczna
pieczêæ
znajduje siê na dokumencie z 3 wrzeœnia 1826
Pogorzeli”, sami nazywali siebie te¿ Pogorzelskimi. Równie¿ Bu³ar.
Z
tego
okresu
pochodzi
te¿ druga pieczêæ z napisem
ków, jako wioska le¿¹ca obok Pogorzeli, czêsto wchodzi³ w sk³ad
*
PIECZÊÆ
MAGISTRATU
MIASTA POGORZELI
maj¹tku rodziny Pogorzelskich.
Jednak
zmiany
w
pieczêciach
nie
zasz³y na sta³e, gdy¿ ju¿ na
Symbolika herbu odzwierciedla przes³anie, jakie ze sob¹ niesie.
dokumencie
z
13
paŸdziernika
1835
r.
widnieje nowa pieczêæ. ZaKa¿dy element zawarty w herbie ma znaczenie, które informuje o
miast
wizerunku
lamparta
i
wie¿y
znajduje
siê orze³ pruski i napis w
statusie i historii miasta. Lew w heraldyce miejskiej jest czêstym
jêzyku niemieckim:
symbolem oznaczaj¹cym odwagê, walecznoœæ oraz w³adzê królew* AMT * POGORZELLE * ..... ......
sk¹. Wie¿a przedstawia element miasta, którym by³y obwarowania
W³adze pruskie wykona³y cztery t³oki pieczêtne**). Dopiero piemiejskie sk³adaj¹ce siê z murów, bram oraz wie¿. Kolor czerwony
czêæ z koñcówki XIX wieku ma z powrotem dawny herb oraz napis
jest najczêœciej wystêpuj¹cym kolorem w heraldyce. Jako kolor krów jêzyku niemieckim:
lewski przedstawia donios³oœæ i si³ê.
DER MAGISTRAT * ZU POGORZELA *
W dzisiejszym herbie Pogorzeli g³ówn¹ rolê odgrywa z³oty lew.
Tak samo wygl¹da kolejna pieczêæ, tak¿e z koñca XIX wieku,
Taki wizerunek utkwi³ w pamiêci mieszkañców. Jednak po analizie tylko ¿e z polskimi napisami.
wszystkich opisów, dokumentów oraz zachowanych wizerunków
W ksi¹¿ce poœwiêconej heraldyce miejskiej pt. „Wappen der Städte,
herbu okazuje siê, ¿e lew w herbie pojawi³ siê dopiero w 2. po³owie Flecken und Dörfer: Ostpreußen, Westpreußen, Brandenburg, PomXX wieku. ¯aden wizerunek herbu do tego czasu nie przedstawia mern, Posen, Schlesien”, wydanej w 1893 roku, autorstwa Otto Hucpa,
zwierzêcia podobnego do lwa, lecz do lamparta lub gryfa. W mental- znajduje siê pierwszy zachowany w kolorze herb miasta, na którym
noœci mieszkañców lew utar³ siê przez nadane mu cechy, którymi s¹ przedstawiony jest ¿ó³ty lew krocz¹cy za bia³¹ wie¿¹, stoj¹c¹ na
si³a, dostojnoœæ i królewskoœæ. Dlatego te¿ lew sta³ siê najbardziej zielonym pagórku. Wszystko osadzone jest na czerwonym tle. Jest
rozpoznawalnym symbolem miasta.
to pierwszy herb, na którym widnieje dodatkowy element w postaci
Najstarszy wizerunek herbu miejskiego zachowa³ siê na pieczêci pagórka. Herb autorstwa Otto Huppa odnajdujemy m.in. na rekla³awniczej pochodz¹cej z XVI wieku. Ma ona napis
mie firmy Hag z Bremy z 1915 roku w formie znaczka pocztowego
* S * SCABINORUM * CIVITAS * POGORSEL
z herbami miast Wielkopolski oraz w „Atlasie Ziem Polskich”.
Pieczêæ wyciœniêta jest na trzech dokumentach z 1777, 1781 i
Zagadk¹ jest herb miasta, umieszczony w Powiatowym Banku
1825 roku. Z XVI wieku pochodzi te¿ druga pieczêæ, ale z innym Spó³dzielczym w Pogorzeli. Herb jest bardzo podobny do autornapisem:
stwa Ottona Huppa. Uwagê zwraca napis pod wizerunkiem herbu:
SIGILLUM NOVUM CIVITATIS POGORSEL
„Herb miasta Pogorzeli z XIII wieku”. Prawdopodobnie wizerunek
Pieczêæ odciœniêta jest na aktach z 1774 i 1776 roku. Obydwie herbu umieszczonego w ksi¹¿ce Ottona Huppa sta³ siê wzorem dla
pieczêcie przedstawiaj¹ lamparta stoj¹cego za wie¿¹.
twórcy herbu, znajduj¹cego siê w banku. Podobieñstwo wystêpuje
Jeœli chodzi o XVII-wieczny wizerunek herbu, zachowa³a siê pie- nie tylko w zakresie graficznym, ale tak¿e w dodatkowym elemenczêæ, która posiada identyczny napis co pieczêæ z XVI wieku:
cie, którym jest pagórek.
* S * SCABINORUM * CIVITATIS * POGORSEL
WIKTOR BOGUS£AWSKI
Ró¿nice pomiêdzy XVI- a XVII-wieczn¹ pieczêci¹ polegaj¹ na *) Miejsca wykropkowane oznaczaj¹ nieczytelne i prawdopodobne
wielkoœci pieczêci oraz znakach oddzielaj¹cych napisy.
litery lub znaki
Brak jest pieczêci i ich opisów z XVIII wieku. Mo¿na sugerowaæ **) T³oki pieczêtne znajdowa³y siê w 1932 roku w Urzêdzie Miejsiê tym, ¿e brak spowodowany by³ u¿ywaniem pieczêci z XVI i
skim w Pogorzeli