Natalia LL. Secretum et Tremor, przewodnik po wystawie, PDF

SECRETUM
ET
TREMOR
23.1—19.4.2015
Przewodnik
po wystawie
CSW Zamek Ujazdowski
Wystawa Natalia LL. Secretum et Tremor (Tajemnica i drżenie)
zderza prace powstałe po 1989 roku z wybranymi ikonicznymi
dla twórczości artystki dziełami z lat 70. Późne z wczesnymi.
Konfiguracja prac i architektonicznie skonstruowana przestrzeń,
po której prowadzą kolor i muzyka Richarda Wagnera, odsłaniają
przeoczone czy przegapione znaczenia.
Natalia Lach-Lachowicz od 1971 roku podpisuje się jako
Natalia LL, zastępując własne „ja” imieniem w trzeciej osobie.
To „oddzielenie” artystki od dzieła, także od własnej twarzy
i wreszcie twarzy od nas, widzów, jest ważnym rysem twórczości
tej legendarnej artystki
1
Sala 1
Cykl fotografii Sztuka konsumpcyjna (1972) to najbardziej rozpoznawalna praca artystki. Najczęściej interpretowana w kontekście
kobiecej zmysłowej przyjemności, renegocjacji ról płciowych,
ale też ironicznej aluzji do sztuki pornograficznej czy wreszcie
tytułowej konsumpcji, co wobec deficytu dóbr konsumpcyjnych
w epoce realnego socjalizmu i otwarcia na Zachód lat 70. odbierano jako krytykę systemu.
Banany to fetyszystyczny rekwizyt Natalii LL.
Widz, poruszający się między fotografiami rejestrującymi kolejne
sekwencje autoerotycznego, ekshibicjonistycznego performansu
(modelka scenę odgrywa przed obiektywem kamery filmowej/
/aparatu), sam gra rolę podglądacza (voyeura).
2
Głowa jest nie tylko zacną siedzibą mózgowia. Jest to także twór posiadający jamę,
która wchłania zewnętrzność, a więc różne
pokarmy stałe i płynne, zapachy i dźwiękowe odgłosy. (…) cała moja sztuka od 1972
roku była związana z konceptualną zabawą
konsumpcją. Oczywista przewrotność sztuki
konsumpcyjnej była rodzajem kpiny ze świata
dojrzałej konkretności, a więc banany w uległych i czarujących ustach mogły się zamienić
za przyczyną naszej przewrotnej wyobraźni
w penisy spragnione pieszczot. (…) Być może
dlatego sztuka konsumpcyjna jest manifestacją
radości życia z pełną świadomością trwogi
i eschatologicznego końca człowieka.
Natalia LL, Teoria głowy
16 marca 1991
3
Sala 2
Wkraczamy w krąg mitologii germańskiej i współczesnych
dzieł artystki. Odyna, nordyckiego boga wojny i wojowników,
mądrości, poezji i magii, współtwórcę świata, zwanego też
„Chytrookim”, przedstawiano zwykle jako starca z dwoma
krukami siedzącymi na jego barkach, z wilkiem u stóp i włócznią
w dłoni. Odyn Natalii LL — nagi, piersiasty, w karnawałowo-­
-kiczowatym przebraniu — ma wymiar ludzki. Nie jest ani
nim, ani nią. Spod maski pośmiertnej z uszminkowanymi
ustami, w słonecznych okularach, zaczepnie przygląda się nam
Natalia LL. Mitologiczne bóstwo, pochwycone przez wyobraźnię
pop, teatralizuje przed obiektywem swoją ziemską obecność,
pozując jak do queerowej pośmiertnej fotografii. Malutkie postaci
w rogach zdjęć przypominają barokowe putta na epitafiach
nagrobnych.
W Transpolacji Odyna (2009) modelem jest Andrzej Lachowicz,
artysta konceptualny i wieloletni partner Natalii LL w życiu
zawodowym (grupa Permafo) i prywatnym. W scenerii jak
w XIX-wiecznym fotograficznym atelier, ze zmieniającymi się
rekwizytami (przemieszane symbole władzy — buzdygan, tarcza
— i śmierci — czaszka, zgaszona świeca), Odyn pozuje, zniedołężniały. Ukrywane przez współczesną kulturę starzejące się ciało
jest dla widza obsceniczne (bo „poza sceną” niewidoczne, nieoglądane), ale i pociągające.Przed widzami rozgrywa się „sztuczny”,
steatralizowany, prawie miłosny rytuał.
4
Tytułowe Secretum et Tremor, wyklejone z wydruków prac
Natalii LL, to rodzaj poezji wizualnej. Litery złożone są z motywów vanitatywnych na wzór barokowych ornamentów: czaszki,
anturium i… banana.
baszta 1
Ciasną wieloboczną przestrzeń rozrywa drażniąca, opresyjna
muzyka Wagnera, ulubionego kompozytora artystki; na sześciokątnym ekranie kołysze się rytmicznie kwiat wiecznie zielonego
anturium, rekwizyt wielu prac i inscenizacji.
Niemiecki kompozytor wiąże się z traumatycznym doświadczeniem z dzieciństwa artystki.
W 1945 roku odłamek bomby zrzuconej przez sowiecki samolot na Stary Zamek w Żywcu, gdzie stacjonowały oddziały
Wehrmachtu, zasłuchane w Wagnera, zniszczył dwa porcelanowe
koty w domu jej rodziców. Mięsiste anturium, przypominające
jednocześnie kobiece i męskie narządy płciowe, narzuca erotyczne skojarzenia, które może rozładować jedynie śmiech. Kwiat
filmowany jest niezdarnie, jak przez amatora, szukającego sławy
na YouTube. Patos muzycznego tła, Marsza żałobnego Zygfryda
z III aktu opery Zmierzch bogów, zaburza tę zmysłowo-ironiczną aurę domowej roboty wideo sprzed epoki internetu i brzmi
jak memento mori.
5
Sala 3
Spotykają się tu nordycka mitologia i muzyka Wagnera. Patos,
teatralne inscenizacje i groteska. Zmysłowe pożądanie z egzystencjalną refleksją o przemijaniu. Kobiece ciało niepogodzone
z upływem czasu i marzenie o nieśmiertelności. Wysublimowana
zmysłowość i domowa pornografia. Perfekcyjne kadry i niedbały
montaż. Kultura wysoka i pop. Natalia LL i Andrzej Lachowicz.
Odyn i Brunhilda.
W dodatku w najbardziej znanej arii Ho jo to ho z Wagnerowskich
Walkirii. Ekstatyczny śpiew wybucha w tle filmu Marzenia
Brunhildy (1994) w zainscenizowanej małej sali kinowej. Artystka
— Brunhilda-kusicielka, w wieńcu anturium jak kwietniku-kapeluszu, opuszcza własne mieszkanie, wchodząc w „sztuczną
rzeczywistość” sztuki. Atrybuty władzy i siły mogą już tylko
zmienić erotyczny fetysz w lepką i odrażającą papkę.
Oprawione jak precjoza prace z motywami vanitas wyglądają
jak sygnatura. Wśród nich tanatyczny symbol, zdetronizowany,
erotyczny fetysz: czarno-biały banan.
W każdym z nas jest szczypta trwogi
i ­nadziei, rozpaczy i radości,
i transfigurującego Odyna
— mówi Natalia. Kolisty cykl śmierci i odrodzenia (motyw koła
znajdziemy we wszystkim pracach artystki) w pełni dokonuje się
w dwóch cyklach fotografii Transfiguracji Odyna (2009).
6
Odyn jest echem odwiecznych tęsknot ludzkości do nieśmiertelności, reinkarnacji
i transfiguracji, czyli zjawisk ze sfery ducha,
a nie materii. Zdeterminowana zasadą przyczyny i skutku materia, z której zbudowany
jest człowiek, ciąży ołowiem dosłowności,
a człowiecza materialna powłoka gnije
po śmierci w oparach cuchnącego smrodu.
Odyn, z jego niezwykłą transfiguracją,
jest promykiem nadziei, że ludzkie dokonania i codzienna krzątanina mają głębszy,
nieroz­poznany sens. Sen o Walhalli, Edenie
walecznych Zygfrydów, narzuca inny ogląd,
odmienną perspektywę na codzienność.
To, że Odyn przybiera różne postacie,
jest jednak niczym wobec jego transfiguracji
ze starca w młodzieńca, gdzie odwrócony
i zaprzeczony jest czas. To jakaś paradoksalna
7
bifurkacja, której doświadczał Dionizos,
a którą ­poprzez moją sztukę ­proponuję
odbior­cy. Bowiem w każdym z nas jest
szczypta trwogi i nadziei, rozpaczy i radości,
i trans­figurującego się Odyna.
Natalia LL
3 marca 2008
W mitycznych inscenizacjach Natalii LL — co zauważyła krytyka
— nie znajdziemy żadnych odniesień do Bogini Matki (podobnie seksualność kobieca nigdy w jej sztuce nie była sprzężona
z macierzyństwem). Natalię LL widzimy z mieczem, w wysokich
czarnych butach na obcasie, w hełmie czy spiczastym (fallicznym)
kapeluszu z kwiatów — pozuje przed obiektywem, inscenizując
parateatralne spektakle (performans), jako kobieta pełna władzy,
równa Odynowi, falliczna.
8
loża
Jedyna przestrzeń wystawy, gdzie można wyjrzeć przez okno
— wzrok biegnie ponad geometrycznym planem Agrykoli
poza miasto.
Lustrzana tafla poniżej Tęczy-Europy (2007), to ingerencja
scenografki, Małgorzaty Szczęśniak. Artystka zgodziła się
na ten synonim wody, w erze Wodnika.
Chciałabym stać w tęczy i alfabetem semaforowym, odpornym na zakłócenia elektroniczne, dawać ludziom znaki, że życie ma sens.
(…) A nawet po śmierci nasza energetyczna
sprawność nie zostanie zapomniana.
Natalia LL
Michałkowa, wrzesień 2010
9
Sala 4
Fragment prozy Cypriana Kamila Norwida Menego. Wyjątek
z  pamięt­nika (pierwodruk 1850), w którym zawarta gra słów
Menego (imię własne) i me nego (toniemy) zainspirowała artystkę
po powodzi na Dolnym Śląsku w 1987 roku. Podtytuł performansu brzmi: „Męka w sześciu konwulsjach na dnie suchego Jeziora
Bystrzyckiego po powodzi 1987 r.”. Powódź, wielki i nieprzewidywalny kataklizm, dotknęła przede wszystkim sfery materii,
nie ducha. Na ten aspekt naszego życia zwraca uwagę artystka,
od początku swojej twórczości przekraczając ograniczenia „banal­
nej codzienności” poprzez sztukę. „Wiązanie sztuki z życiem”
i ironia łączą ją Norwidem. Przed wystawą w CSW w 2014 roku
napisała:
Sztuka jawi się dla mnie jako wielka tajemnica drżenia i wątpliwości, intuicji artysty
w równoległą do materialnej rzeczywistości
sferę duchowego świata idei.
10
Baszta 2
Banan, motyw-fetysz, w czarno-białym wydruku, znany
z wcześniej­szych instalacji artystki, zamienia się w symbol
­vanitas. Zamkowa baszta — w barokową kaplicę.
sala 5
Nakładające się na siebie wizerunki nagiej modelki-artystki,
oplecionej żółtą plastikową rurą, rekwizytem technologicznym,
to w sztuce Natalii LL rzadki motyw. Bliski kadr i zwielokrotnienie pozy Erotyzmu trwogi (2004) znamy z wczesnych cykli.
Teraz pełne, dojrzałe ciało rozlewa się jak w autoerotycznym
transie. Trwoga jest realna, ciało w erotycznym uścisku splecione z nieożywioną materią. Figura koła sugeruje narcystyczne
samospełnienie.
W monumentalnych srebrzystych Ptakach wolności, zainspirowanych wydarzeniami 11 września 2001 roku, pojawia się częsty
w latach 2000 motyw maski. Głowa to już nie „twór posiadający
jamę, która wchłania zewnętrzność, a więc różne pokarmy stałe
i płynne, zapachy i dźwiękowe odgłosy”, ale znak alienacji.
Głowa zawodzi; jedyne, co nie zdradza, to ciągle zmysłowe ciało.
11
Sala 6
Powrót do „ciała jako najuczciwszej drogi wyrazu artystycznego”
i artystycznych początków. Filmy Impresje (1973) i Sztuczna
rzeczywistość (1976) przywracają świat zmysłowej przyjemności.
Konceptualne ramy obiektywnego zapisu rozsadza nieświadome.
W Rejestracji intymnej (Orno) (1968/2013), fotograficznym fryzie
— minimalistycznej odysei intymności, odnajdywano „ekshibicjonistyczne akty odwagi, które naruszają schematy obyczajowe
w społeczeństwie polskim przełomu lat 60. i 70”.
Topologia ciała (1967), wielkoformatowe portrety i autoportrety
nagich, młodych Natalii Lach-Lachowicz i Andrzeja Lachowicza,
znaczy początek. Możemy teraz wyjść z wystawy albo wrócić:
przez erotyczne sublimacje poprzez sztukę, inscenizowane zapisy
samoafirmującego się młodego czy starzejącego ciała, „trwogi
panicznej” przemijania czy pełen nadziei, intymny spektakl
Transfiguracji Odyna.
wwwwwwwwwwwww
12
Intymność pozwala mieć nadzieję,
że w ­bezsensownej szamotaninie najważniejsza staje się miłość. MIŁOŚĆ. Tylko ona
przetrwa. Tylko ona jedna ma znaczenie.
Natalia LL
maj 2013
wwwwwwwwwwwww
13
sala 1
Sztuka konsumpcyjna, 1972
fotografia analogowa, czarno-biała;
20 fotografii, 250×240 cm;
Zachęta Sztuki Współczesnej, Szczecin
Sztuka konsumpcyjna, 1972
wideo;
dzięki uprzejmości galerii lokal_30,
Warszawa
Sala 2
Chichot Odyna, 2009
dwie fotografie barwne (dyptyk),
100×100 cm, oraz wideo;
Muzeum Współczesne, Wrocław
­(depozyt artystki)
Transpolacja kruka, 2009
fotografia barwna, wydruk pigmentowy,
61×120 cm;
Galeria EGO, Poznań
Transpolacja kruka, 2009
Baszta 1
Ruchliwy kwiat, 1994
wideo
Sala 3
Kruk (Kruk Odyna), 2009
fotografia barwna, druk pigmentowy,
300×300 cm (9 elementów 100×100 cm);
Muzeum Narodowe, Gdańsk
Brunhilda I (Czarownica), 1993
fotografia barwna, 300×300 cm (9 elementów 100×100 cm.);
Muzeum Współczesne, Wrocław
(depozyt artystki)
Brunhilda II (Seans), 1993
fotografia barwna, 300×300 cm (9 elementów 100×100 cm);
Muzeum Współczesne, Wrocław
(depozyt artystki)
Brunhilda III (Biada), 1995
trzy fotografie barwne, wydruk pigmentowy, 22,5×22,5 cm;
Galeria EGO, Poznań
zapis fotograficzny performansu, fotografia barwna, 300×300 cm (9 elementów
100×100 cm);
Galeria EGO, Poznań
Transpolacja Odyna, 2014
Transfiguracje Odyna, 2009
trzy fotografie barwne, 100×130 cm;
archiwum artystki
trzy fotografie barwne (tryptyk),
wydruk na piance;
Galeria Bielska BWA, Bielsko-Biała
14
Transfiguracje Odyna, 2009
trzy fotografie barwne (tryptyk),
wydruk na papierze, 100×133 cm;
Galeria EGO, Poznań
Rima, 1967/1968
dwadzieścia dwa rysunki, papier,
­akwarela, kredka, 20,5×14,8 cm każdy;
archiwum artystki
Bez tytułu, 1995
technika własna, papier, 29,7×21 cm;
Galeria EGO, Poznań
Marzenia Brunhildy, 1994
wideo
Loża
Tęcza-Europa, 2007
dwie fotografie barwne (dyptyk) c-print,
na płycie dibond, 120×120 cm, edycja: 1/1,
film wideo;
Muzeum Narodowe, Gdańsk
Sala 4
Bez tytułu, 1995
Menego, 1997
Brunhilda, 2009
Baszta 2
technika własna, papier, 29,7×21 cm;
Galeria EGO, Poznań
akryl na płótnie, 30×30 cm;
Galeria EGO, Poznań
Czaszka, 2009
akryl na płótnie, 30×30 cm;
Galeria EGO, Poznań
Czaszka III, 2009
akryl na płótnie, 20×20 cm;
Galeria EGO, Poznań
Banan II, 1995/2009
wydruk na płótnie, 20×20 cm;
Galeria EGO, Poznań
Sztuka i wolność, 1993
performans wideo
15
wideo performans
Banan, 2014
wydruk czarno-biały, instalacja
Sala 5
Ptaki wolności — głowa podwójna,
2002
trzy z pięciu fotografii barwnych,
100×100 cm;
Muzeum Współczesne, Wrocław
(depozyt artystki)
Erotyzm trwogi, 2006/2014
fotografia barwna, 300×300 cm
(9 fotografii 100×100 cm);
CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
Erotyzm trwogi, 2004
trzy fotografie barwne, druk pigmentowy,
100×100 cm;
archiwum artystki
Sala 6
Topologia ciała, 1967/2014
pięć fotografii czarno-białych, druk
pigmentowy;
lokal_30, Warszawa; CSW Zamek
Ujazdowski, Warszawa
Rejestracja intymna (Orno), 1968
fotografia czarno-biała;
lokal_30
Sztuczna rzeczywistość, 1976
(fragmenty)
wideo
Impresje, 1973
wideo
16
Program towarzyszący wystawie:
Oprowadzania kuratorskie:
25 stycznia
g. 15:00
18 kwietnia
g. 15:00
21 marca
g. 15:00
Edukacyjne spotkania dla publiczności:
19 lutego
5 marca
g. 17:00
g. 17:00
Promocja katalogu i spotkanie z artystką:
21 marca
g. 18:00
Program filmowy: kinolab.art.pl
Więcej informacji o wydarzeniach towarzyszących
wystawie na stronie: csw.art.pl
17
Natalia LL. Secretum et Tremor
24 stycznia – 19 kwietnia 2015
Kuratorka:
Ewa Toniak
Współpraca:
Romuald Demidenko
Scenografia wystawy: Małgorzata Szczęśniak
Współpraca scenograficzna: Łukasz Kwietniewski
Projekt graficzny:
Błażej Pindor
Współpraca:
Aleksandra Berłożecka
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski dziękuje
za udostępnienie prac na wystawę Artystce oraz:
Galerii Bielskiej BWA, Bielsko-Biała
Galerii Ego, Poznań
Galerii lokal_30, Warszawa
Kolekcji Regionalnej Zachęty Sztuki Współczesnej w Szczecinie
Muzeum Narodowemu w Gdańsku
Muzeum Współczesnemu Wrocław
Partner wystawy
18
Przewodnik po wystawie
Redakcja:
Korekta:
Tłumaczenie:
Projekt i skład:
Ewa Toniak
Romuald Demidenko, Jan Koźbiel
Bogumiła Piętak
Błażej Pindor
ISBN 978-83-61156-90-1
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
ul. Jazdów 2, 00-467 Warszawa
csw.art.pl
Patroni medialni wystawy:
Patroni medialni CSW:
19
Plan pomieszczeń (I piętro)
A 1
S
BA Z
SALA 1
SALA 3
WEJŚCIE
NA WYSTAWĘ
SALA
4
SALA 6
S
BA ZT
SALA
2
T
A 2
LOŻA
SALA
5