Wzmocnienie wymiaru sprawiedliwoœci w Europie

Wzmocnienie wymiaru sprawiedliwości w Europie
Manifest Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Europy CCBE w związku z
wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku.
Niniejszy manifest jest przewodnikiem po problemach europejskiego wymiaru
sprawiedliwości i został przygotowany na nadchodzące wybory do Parlamentu Europejskiego
celem wsparcia instytucji Unii Europejskiej w przygotowaniu i wdrożeniu programu dla
wymiaru sprawiedliwości, praw podstawowych i praworządności.
Rada Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE) reprezentuje adwokatury i
stowarzyszenia prawnicze z 32 Krajów Członkowskich, a ponadto organizacje prawnicze z
kolejnych 12 krajów stowarzyszonych i obserwatorów. Poprzez swoich członków CCBE jest
głosem ponad miliona prawników europejskich.
Kluczowe propozycje zawarte w niniejszym dokumencie na nadchodzącą kadencję instytucji
europejskich są następujące:
1. Zakończenie elektronicznego śledzenia danych obywateli europejskich;
2. Poprawienie dostępności do wymiaru sprawiedliwości dla obywateli;
3. Zabezpieczenie odpowiednich gwarancji proceduralnych w prawie karnym;
4. Zapewnienie dostępu obywateli i biznesu do e-sprawiedliwości.
Jesteśmy przekonani, że do priorytetów Unii Europejskich powinno należeć tworzenie
odważnych, wizjonerskich projektów w obszarze wymiaru sprawiedliwości i praw człowieka
idących w przyszłość, które wskazywałyby Państwom Członkowskim i innym podmiotom
kierunek działań w tych obszarach. Z uznaniem przyjmujemy utworzenie Dyrekcji Generalnej
Sprawiedliwość zgodnie z naszym postulatem zawartym w Manifeście przygotowanym na
poprzednie wybory europejskie.
Oczekujemy współpracy ze strony instytucji europejskich celem wsparcia naszych propozycji
po tegorocznych wyborach.
CCBE jest uznanym reprezentantem europejskich zawodów prawniczych zarówno przez
krajowe adwokatury i stowarzyszenia prawnicze, jak i instytucje europejskie. Działa jako
podmiot zapewniający współpracę między Unią Europejską a krajowymi organizacjami
prawniczymi. CCBE utrzymuje regularne kontakty instytucjonalne z urzędnikami Komisji
Europejskiej oraz posłami i urzędnikami Parlamentu Europejskiego działającymi w sprawach
leżących w sferze zainteresowania zawodów prawniczych. Dalsze informacje o działaniach
CCBE, jego strategii i organizacji znajdują się na stronie www. ccbe.eu
1. Zakończenie elektronicznego śledzenia danych obywateli europejskich
Tajemnica zawodowa, poufność korespondencji i komunikowania się pomiędzy prawnikiem i
jego klientem są fundamentem niezależności wymiaru sprawiedliwości i rządów prawa.
Są one podstawową gwarancją dla uczciwego i bezstronnego postępowania w sądzie,
wspierają równość uczestników postępowań sądowych i umożliwiają obywatelom kontrolę
władzy wykonawczej poprzez władzę sądowniczą.
Zasady te są uznawane we wszystkich Państwach Członkowskich UE oraz przez
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej który jasno stwierdził w swojej decyzji w
sprawie AM&S (C-155/79), że „tajemnica zawodowa jest uznana za istotną gwarancję we
wszystkich Państwach Członkowskich zapewniając każdej osobie nieograniczoną możliwość
porozumiewania się z prawnikiem, który zapewnia niezależną poradę prawną dla wszystkich
potrzebujących”; zachowanie poufności „przyczynia się do zapewnienia praworządności”.
Niestety te fundamentalne wartości zawodu prawnika znajdują się pod presją instytucji
rządowych wyposażonych w szerokie uprawnienia wywiadowcze, używających
wyspecjalizowanych środków technicznych i posiadających zaplecze finansowe służące do
śledzenia prywatnej korespondencji. W obecnych czasach prawnicy powszechnie używają
współczesnej technologii dla prowadzenia korespondencji i komunikowania się z klientami,
sądami i kolegami. Naruszanie poufności komunikowania się między prawnikiem i klientem
powoduje erozję zaufania obywateli i biznesu do praworządności oraz zdolność
demokratycznego państwa prawnego do rozwiązywania sporów i zapewniania
odpowiedzialności wobec prawa.
Dlatego CCBE wzywa instytucje Unii Europejskiej do podjęcia następujących działań
zapewniających ochronę i wzmocnienie tajemnicy komunikowania się prawnika z
klientem przy użyciu narzędzi elektronicznych:

Bez względu na fakt, że rządowe programy śledzenia danych prowadzone w imię
zapewnienia bezpieczeństwa narodowego pozostają poza kompetencją instytucji
europejskich, Unia powinna ustanowić wspólne minimalne standardy będące punktem
odniesienia w dwóch obszarach: zapewnienie jednolitego poziomu ochrony prawnej
dla tajemnicy zawodowej wobec elektronicznego systemu śledzenia danych przez
rządy oraz przygotowanie wytycznych dotyczących ochrony prywatności w tym
obszarze. Wytyczne te powinny stworzyć rozsądne ograniczenia dla sytuacji
wyjątkowych dotyczących bezpieczeństwa narodowego.

Należy prowadzić działania w obszarze standardów technicznych (na przykład
tworzenie kont poczty elektronicznej, które korzystałyby z większej ochrony przed
dostępem do danych). Działania takie mogłyby być prowadzone również w obszarze
prawa międzynarodowego i dotyczyć na przykład wzmocnienia zasad „bezpiecznych
przystani”, stworzenia dodatkowych protokołów do artykułu 17 Międzynarodowego
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, przyjęcie szczegółowych odstępstw
dotyczących tajemnicy zawodowej zgodnie z art. 9 Konwencji Nr 108 o Ochronie
Osób Fizycznych w Związku z Automatycznym Przetwarzaniem Danych Osobowych.
Należy rozważyć wprowadzenie wyższych standardów dla przetwarzania danych
przez instytucje rządowe, jednolity kompleksowy system ochrony danych oraz
ustanowienie lepszych zabezpieczeń dla używania technologii chmury.

Zadania opisane w poprzednim punkcie powinny być realizowane przez specjalnie
wyznaczoną do tego celu instytucję europejską mającą kompetencje dla wydawania
opinii w tym obszarze i sprawowania kontroli.
2. Poprawienie dostępności wymiaru sprawiedliwości dla obywateli
W większość krajów europejskich środki przeznaczane na wymiar sprawiedliwości i na
pomoc prawną finansowaną przez państwo zostały zamrożone lub zmniejszone w związku z
polityką oszczędności i zmniejszeniem wydatków rządowych. Z drugiej strony wzrosły
koszty i opłaty sądowe, co przyniosło efekt zniechęcający obywateli do wnoszenia spraw do
sądów. W Unii Europejskiej nie widać końca obecnego kryzysu ekonomicznego, a
zwiększone koszty są zbyt dużym ciężarem dla obywateli grożącym utratą podstawowego
prawa jakim jest dostęp do wymiaru sprawiedliwości.
CCBE wzywa Unię Europejską do stanowczego działania we wspieraniu powszechnego
dostępu do niezależnego wymiaru sprawiedliwości m.in. poprzez ograniczanie barier
finansowych dla obywateli i przedsiębiorców.
Zagwarantowanie odpowiedniego poziomu pomocy prawnej jest kluczowe dla zapewnienia
równości stron przed sądem. Pomoc prawna finansowana ze środków publicznych jest
prawem podstawowym i powinna być dostępna dla wszystkich osób w sprawach cywilnych
i karnych. Środkiem prowadzącym do tego celu powinno być ustanowienie odrębnej linii
budżetowej na poziomie UE gwarantującej rozwój europejskiego systemu pomocy prawnej
lub wsparcie dla systemów krajowych w Państwach Członkowskich. Co do zasady pomoc
prawna powinna obejmować wszystkie obszary prawa i wszystkie jurysdykcje, włączając w
to alternatywne metody rozstrzygania sporów, reprezentację prawnika na wszystkich etapach
postępowania, powoływanie biegłych, tłumaczenia pisemne i ustne oraz inne koszty
postępowania. Szczególne wsparcie powinno być zapewnione dla najsłabszych grup
społecznych oraz dla postępowań transgranicznych, gdzie należy ustanowić wspólne
europejskie minimalne standardy w zakresie przyznawania pomocy prawnej.
By ułatwić obywatelom korzystanie z instrumentów w tym obszarze należy organizować
kampanie informacyjne dotyczące sposobów otrzymania pomocy prawnej, także za
pośrednictwem wniosków on-line znajdujących się w interoperacyjnych systemach
gwarantujących wymianę informacji między instytucjami publicznymi odpowiedzialnymi za
pomoc prawną. Należy również zapewnić kształcenie dla prawników świadczących usługi w
ramach systemu pomocy prawnej co zwiększy efektywność postępowań i ich jakość.
Prawnicy odgrywają kluczową rolę w realizowaniu prawa do pomocy prawnej również
poprzez nadzór nad zasadami etyki zawodowej i inne działania realizowane przez
adwokatury i stowarzyszenia prawnicze.
3. Zabezpieczenie odpowiednich gwarancji proceduralnych w prawie karnym
CCBE dostrzega postęp działań Unii Europejskiej w obszarze prawa karnego, osiągnięty w
ramach Programu Sztokholmskiego dla wymiaru sprawiedliwości na lata 2009 – 2014. CCBE
wzywa instytucje europejskie do wdrożenia środków zaproponowanych w 2013 roku,
dotyczących prawa do milczenia oraz zasady domniemania niewinności. Prawa osób
podejrzanych i oskarżonych zbyt długo były marginalizowane, a Państwa Członkowskie
wciąż nie wdrożyły w pełni zestawu minimalnych gwarancji proceduralnych opracowanego
przez Komisję.
CCBE postuluje implementację następujących zasad:

Efektywna pomoc prawna zapewniana przez profesjonalnego prawnika, która w
praktyce jest najlepszą metodą umożliwiającą obywatelom efektywne korzystanie ze
swoich praw. Pomoc ta powinna być zapewniona osobom objętym śledztwem w
sprawach karnych, a w sytuacji, gdy nie są one w stanie ponieść jej kosztów,
finansowanie powinno gwarantować państwo.

Podwójna reprezentacja w sprawach transgranicznych czyli korzystanie z pomocy
prawnika w państwie stałego pobytu jak i w państwie, w którym toczy się
postępowanie. Podwójna reprezentacja powinna być objęta pomocą prawną
finansowaną ze środków publicznych celem zapewnienia sprawiedliwego
postępowania.

Kształcenie ustawiczne prawników podejmujących się obron karnych w obszarze
zmian i nowych uregulowań prawa karnego celem zapewnienia równości stron w
postępowaniach karnych.

Harmonizacja definicji przestępstw w Unii Europejskiej w tych obszarach, które
podlegają regulacjom wspólnotowym. Zapewni to równe i sprawiedliwe traktowanie
uczestników postępowań karnych i pozwoli na uniknięcie dowolnego wyboru definicji
przestępstwa w zależności od okoliczności.

Wspieranie współpracy między profesjonalnymi obrońcami w sprawach karnych
przez odpowiednie programy wspólnotowe.

Łatwy dostęp do informacji o prawach ofiar przestępstw oraz o prawach osób
aresztowanych lub oskarżonych w dowolnym Państwie Członkowskim UE oraz
zapewnienie informacji w jaki sposób i gdzie można uzyskać pomoc prawną celem
efektywnego korzystania z praw podstawowych przez obywateli.
4. Zapewnienie dostępu obywateli i biznesu do e-sprawiedliwości.
W nadchodzących dekadach będziemy obserwować rozwój narzędzi e-zarządzania w
instytucjach publicznych, prowadzący do zwiększenia efektywności i obniżenia kosztów oraz
oszczędzania czasu i energii obywateli i przedsiębiorców. Częścią tych przedsięwzięć będą esprawiedliwość i sądy elektroniczne, które potencjalnie mogą przyspieszyć działanie
wymiaru sprawiedliwości, zwiększyć jego efektywność i dostępność przyczyniając się tym
samym do wyjścia gospodarki z kryzysu.
Jakkolwiek narzędzia elektroniczne w wymiarze sprawiedliwości będą używane przede
wszystkim na poziomie krajowym, Unia Europejska powinna rozwijać standardy dla
zapewnienia jakości postępowań transgranicznych i integracji systemów e-sprawiedliwości
umożliwiających sprawną obsługę rosnącej liczby tych postępowań. Standardy te powinny
skupiać się na zapewnieniu takiego funkcjonowania e-sprawiedliwości, które zmniejszy
obciążenie sądów, zwiększy dostęp obywateli do wymiaru sprawiedliwości i spowoduje
oszczędność czasu i kosztów dla małych przedsiębiorstw.
CCBE wzywa Komisję i Parlament do ustanowienia minimalnych zharmonizowanych
standardów dla krajowych i transgranicznych systemów e-sprawiedliwości. Ze względu
na fakt, że prawnicy są kluczowymi użytkownikami tych systemów, należy w szczególności
podkreślić następujące elementy:

Sądy elektroniczne muszą zapewnić zasadę równości stron poprzez zagwarantowanie
użytkownikom tych samych praw, które obowiązują w postępowaniu tradycyjnym,
włączając w to zasady dotyczące gromadzenia i postępowania z dowodami w sprawie.

By zapewnić sprawiedliwy dostęp do wymiaru sprawiedliwości, zastosowane
technologie muszą zapewniać prawnikom i ich klientom niezakłócony udział w
postępowaniu.

Prawnicy muszą być włączeni w proces tworzenia i wdrażania systemów esprawiedliwości oraz korzystać z takiego samego zakresu kształcenia, jaki jest
przewidziany dla sędziów i pracowników sądów w tym obszarze celem
niedopuszczenia możliwego przerzucenia obciążeń administracyjnych na prawników.

Szczególna uwaga powinna być poświęcona zmniejszeniu zjawiska wykluczenia
cyfrowego by nowe technologie nie zniechęcały obywateli do korzystania z wymiaru
sprawiedliwości w związku z nierównym dostępem do infrastruktury i narzędzi
elektronicznych.