Piaskowce kunowskie i dolskie

Kamieniarstwo
Minimonografie Polskich kamieni budowlanych
Piaskowce kunowskie i dolskie
K
unów jest niewielką miejscowością u podnóża Gór Świętocałkiem przewożeniem obrobionych już kamieni do Piotrowina nad
krzyskich, przy drodze krajowej nr 9 Warszawa – Rzeszów,
Wisłą, naprzeciw Solca, zatrudniają się”.
8 km na zachód od Ostrowca Świętokrzyskiego.
Znaczne zapotrzebowanie na kamień stymulowały znaczące rody
W numerze 35 „Nowego Kamieniarza” zamieszczono ogólną charakmagnackie, w tym Braniccy, budujący m.in. pałac w Warszawie na
terystykę piaskowców szydłowieckich, lecz należy uważać za słuszne
Podwalu i rezydencję w Białymstoku. Materiał kamieniarski w formie
wyodrębnienie piaskowców okolic Kunowa – przede wszystkim ze
bloków i gotowych wyrobów spławiano z Kunowa rzeką Kamienną
względu na rolę, jaką odegrały w przeszłości. Niniejsza minimonograi następnie Wisłą. Przy niskich stanach Kamiennej wożono podwofia dotyczy kilku kamieniołomów piaskowca położonych na niewielkim
dami nad Wisłę i tam odbierały je galary królewskie. Warszawa była
obszarze odcinka rzeki Kamiennej i jej dopływu Świśliny. Są to: Nienie tylko punktem docelowym, lecz także przeładunkowym.
tulisko, Nietulisko Małe, Kunów i Doły Biskupie. Występującą tam na
W końcu XVIII wieku łomy kunowskie były głównym źródłem piapowierzchni skałą są drobno- i średnioziarniste piaskowce o spoiwie
skowców do budowy i wystroju architektonicznego stanisławowskiej
krzemionkowym. Odznaczają się dobrą blocznością; miąższość ławic
Warszawy. Klasycystyczna moda czarno-białych zestawień kolorywynosi do kilku metrów. Stosowane są do
stycznych zwiększyła popyt na kamień
Cechy fizyczne*
wyrobu okładzin, cokołów, elementów arz Kunowa. Przy obróbce pracowało kilchitektonicznych, rzeźb. Piaskowce z Kukudziesięciu kamieniarzy w tym Włosi,
Kunów
nowa i Nietuliska są wieku dolnojurajskieNiemcy, Czesi, nie licząc rzemieślników
3
Gęstość pozorna (g/cm )
1,98
go, podobnie jak piaskowce szydłowieckie.
polskich. Po upadku kamieniarstwa
Nasiąkliwość wagowa (%)
9,2 (9,1-9,5)
Wytrzymałość na ściskanie w stanie
Piaskowce z Dołów Biskupich, zwane też
eksploatację wznowiono w Kunowie na
powietrzno-suchym (MPa)
45,5 (32,7-56,9)
piaskowcami witulińskimi, są starsze, reprzełomie XVIII i XIX wieku. W okresie
Ścieralność na tarczy Boehmego (cm)
prezentują najwyższą część dolnego triasu
działalności Komisji Dobrego Porządku
3,00 (2,28-4,20)
– ret. Różnią się też od piaskowców kurozbudowywano miasta Królestwa PolNietulisko
nowskich litologicznie. Są średnioziarniste,
skiego, stawiano zakłady przemysłowe
Gęstość pozorna (g/cm3)
1,89 (1,80-1,98)
nieco trudniejsze w obróbce.
w dolinie rzeki Kamiennej, a także ruszyNasiąkliwość wagowa (%)
11,9 (9,1-14,1)
Eksploatacja piaskowców w rejonie Kunoło budownictwo obronne. Na rzece KaWytrzymałość na ściskanie w stanie
wa jest historycznie wcześniejsza niż w remiennej budowano śluzy. Z tego czasu
powietrzno-suchym (MPa)
14,2 (6,9-22,2)
Ścieralność na tarczy Boehmego (cm)
jonie Szydłowca. W Nietulisku, starożytnej
pochodzą wykonane w Kunowie rzeźby
3,55 (2,11-4,29)
osadzie, początkowo wykonywano żarna
Ogrodu Sakiego i kamieniarka warszawi osełki, później budowano z miejscowych
skiego Pałacu Ostrogskich. W połowie
Doły Biskupie (Witulin)
piaskowców kościoły. Kamieniarski ośroXIX stulecia następuje jednak powolny
Gęstość pozorna (g/cm3)
2,10 (2,05-2,19)
Nasiąkliwość wagowa (%)
6,6 (5,7-6,9)
dek kunowski jest znany od XVI wieku, kieupadek ośrodka kunowskiego. EksploWytrzymałość na ściskanie w stanie
dy to impulsem był rozwój renesansowego
atacja została wznowiona od 1895 roku
powietrzno-suchym (MPa)
35,5 (22,1-52,0)
w Dołach Biskupich, kontynuowana była
budownictwa rezydencjalnego i barokoweŚcieralność na tarczy Boehmego (cm)
także w okresie międzywojennym. Ożygo budownictwa sakralnego. Kilka kilome0,95 (0,83-1,38)
wienie nastąpiło w okresie powojennej
trów na południe od Kunowa w pobliskich
* Analizy: Nietuliska - Woliński W.: Dokumentacja złoża, 1980;
odbudowy kraju mniej więcej do przeDołach Biskupich wydobywano i obrabiano
Kunowa (Bukowskiej Góry) i Dołów Biskupich - „Monografia złóż
materiałów kamiennych w Polsce”, 1966
łomu lat 50. i 60. ub. wieku. Piaskowce
białe i jasnokremowe piaskowce. Tereny
z Nietuliska są łatwe w obróbce, mają
Kunowa i Dołów Biskupich należały kiedyś
znaczną porowatość i nasiąkliwość. Po wydobyciu są miękkie,
do biskupów krakowskich (stąd nazwa). Poszczególne łomy oddawano w dzierżawę warsztatom kamieniarskim. Liczni kamieniarze kunowz biegiem czasu twardnieją.
scy swymi dziełami wzbogacili wiele obiektów, a ich prace ozdabiają
W Kunowie nie wznowiono już eksploatacji po II wojnie światowej.
miejscowe cmentarze i – jako przydrożne figury – lokalne drogi. Julian
Po kilkunastu latach przerwy wznowione zostało natomiast w 2007
Ursyn Niemcewicz w diariuszu swej podróży napisał: „Skarby miasta
r. niewielkie wydobycie w złożu Nietulisko. Prowadzi je firma Piatego [Kunowa – przypis autora] są w głazach, w pobliższych skałach
skowce Jurajskie Nietulisko SC. W Nietulisku zaś, w obrębie ruin
gródka tego zawartych. Pan Hagen i pan Czerwiński, burmistrz miejzakładów metalowych z pierwszej połowy XIX w., odbywają się
scowy nayzwyczajnieysze mają wykowy. Zatrudniają oni do piętnastu
corocznie plenery rzeźbiarskie. Artystycznym tworzywem jest nietuliski piaskowiec.
czeladzi, którzy od 2 do 3 i 5 złotych podług zdatności pobierają na

dzień, czterdziestu zapewne pomocników liczyć można. Mieszczanie
Henryk Walendowski
82
NK 45 (2/2010)
www.RynekKamienia.pl