docInfekcje u dzieci a stan odporności Zastosowanie leków
download 
Reklamacja Transkrypt
Infekcje u dzieci a stan odporności Zastosowanie leków
Międzynarodowe czasopismo dotyczące zagadnień terapii i badań biomedycznych przygotowywane we współpracy z Polskim Towarzystwem Homeopatii i Homotoksykologii styczeń-marzec 2010 Zeszyt 1 (5-22) ISSN 1232-5295 1 Infekcje u dzieci a stan odporności Zastosowanie leków immunostymulujących Z Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków Czynniki psychogenne w patologiach układu pokarmowego Nabłonek nosa a złożoność procesów fizjopatologicznych w nim zachodzących Przewlekły stres Moda na probiotyki Akupunktura a oś podwzgórze-przysadkanadnercza Profilaktyka i leczenie grypy Spis treści Doniesienia naukowe Infekcje u dzieci a stan odporności Zastosowanie leków immunostymulujących 5 Prof. dr hab. n. med. Maria Korzon Rekomendacje ekspertów Z Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków 9 Autorzy: zespół specjalistów Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków, pod przewodnictwem prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego 2009 – OSTRE ZAPALENIE UCHA ŚRODKOWEGO Opracowano przez lek. med. Anita Bania Homotoksykologia w praktyce Czynniki psychogenne w patologiach układu pokarmowego 10 Bruno Van Brandt Przewlekły stres. Stosowanie bioregulacji w nowotworach neuroendokrynnych 15 Jesùs Agudo, MD Akupunktura a oś podwzgórze – przysadka – nadnercza oraz jej interakcje ze współczulnym i przywspółczulnym układem nerwowym 23 Butch Levy, MD, LAc Ciekawostki naukowe Moda na probiotyki 14 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: Agnieszka Woźniak Kosek, Probiotyki – konieczność stosowania czy modny temat?; Medycyna i Życie, vol. 2/Nr 3(5)/2009 Profilaktyka i leczenie grypy w sezonie zwiększonej zachorowalności 20 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: W. Paul Glezen, Prevention and Treatment of Seasonal Influenza, N Engl J Med 2008;359;2579-85 Nabłonek nosa a złożoność procesów fizjologicznych i patologicznych w nim zachodzących 22 Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie A.A. Cruz, A. Togias; Upper Airways Reactions to Cold Air; Current Allergy and Astma Reports 2008;8;111-117 Rada Naukowa: Redaktor Naczelna: Rada Redakcyjna: Adres redakcji i wydawcy: prof. dr Hartmut Heine, Baden-Baden; dr farm. Wilfried Stock, Sinzheim Anita Bania dr Izabela Fołta, dr Witold Wandel, dr Mieczysław Bąkowski, Aneta Żebrowska, Anna Legun, Katarzyna Miler – Matuszewska, Katarzyna Mitrowska. Heel Polska Sp. z o.o., 02-822 Warszawa, ul. Poleczki 21, tel.: (22) 545 07 15; fax: (22) 545 07 18. „Medycyna Biologiczna” jest kwartalnikiem ukazującym się od 1994 r. MB zamieszcza prace autorów polskich i zagranicznych, prowadzi wymianę artykułów z „Journal of Biomedical Therapy”. Prace są recenzowane. ISSN 1232-5295 Drodzy Czytelnicy, Zbliżają się Święta Narodzenia Pana, koniec roku 2009 jest już tuż, tuż, nadchodzi najpiękniejszy czas, nieco magiczny, nostalgiczny, uduchowiony, piękny, cytując za Janem Kasprowiczem ”Z pierwszą na niebie gwiazdą Bóg w waszym domu zasiędzie. Sercem Go przyjąć gorącym, Na ścieżaj otworzyć wrota – Oto, co czynić Wam każe Miłość, największa cnota.” Kolejną naszą cnotą jest pragnienie ciągłego doskonalenia się. I chociaż jest to cnota na wskroś egoistyczna, to naszym pacjentom wychodzi ona na zdrowie. Zgłębiając tę właśnie cnotę, przygotowaliśmy dla Państwa pierwszy w roku 2010 numer Medycyny Biologicznej. Zawartość tego numeru jest zróżnicowana i zbalansowana tak, aby każdy znalazł w nim interesujący go artykuł. Zachęcam do przeczytania opracowania autorstwa profesor Marii Korzon, poświęconego infekcjom u dzieci, kondycji dziecięcego układu odpornościowego i zastosowaniu leków immunokorekcyjnych. Opanowanie codziennych, klasycznych infekcji, nękających nasze pociechy na co dzień jest coraz bliższe, ale ciągle piętrzą się przed nami coraz to nowe trudności. Odsyłam Państwa do zapoznania się z rekomendacjami zespołu Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków odnośnie ostrego zapalenia ucha środkowego. Bardzo ciekawy artykuł autorstwa Bruno Van Brandt’a poświęcony jest czynnikom psychologicznym w patologiach układu pokarmowego. Porusza on kwestie wpływu stresu na funkcjonowanie przewodu pokarmowego i regulację jego czynności za pośrednictwem osi mózg-jelita. Nasze środowisko naturalne jest coraz mniej naturalne i niestety coraz mniej przyjazne człowiekowi. Dysponując najnowszą wiedzą o negatywnym wpływie stresu, którego źródłem jest cywilizacja, rozpędu nabiera nowa dziedzina medycyny, jaką jest psychoneuroimmunologia. Podajemy Państwu możliwości postępowania terapeutycznego, bioregulacyjnego w leczeniu stresu za pomocą leków antyhomotoksycznych. Dla osób stosujących w swojej praktyce klinicznej akupunkturę, przygotowaliśmy artykuł dotyczący regulacji osi podwzgórze – przysadka – nadnercza właśnie za pomocą akupunktury. W imieniu całego Zespołu Redakcyjnego składam Państwu z okazji nadchodzących Świąt Bożego Narodzenia serdeczne życzenia zdrowia, radości, spokoju ducha, uroczych chwil spędzonych w gronie najbliższych. Życzę także, aby NOWY 2010 ROK obfitował w radości i sukcesy, był rokiem wzajemnego szacunku i zrozumienia. Z wyrazami szacunku, Redaktor Naczelna Anita Bania 0 1 20 Temat numeru Infekcje u dzieci a stan odporności Zastosowanie leków immunostymulujących Prof. dr hab. n. med. Maria Korzon Opanowanie codziennych, klasycznych infekcji nękających dzieci na co dzień jest bliskie. Ta nadzieja zasadza się na postępie w trzech dziedzinach: 1. Konstruowanym coraz to nowym antybiotykom, na które bakterie nie mają jeszcze mechanizmów obronnych. 2. Pozyskiwanym nowym szczepionkom produkowanym z zastosowaniem nowoczesnych metod biotechnologii, w których działania uboczne są zminimalizowane. 3. Konstrukcji i zastosowaniu leków immunomodulujących i immunostymulujących. Coraz częściej spotykamy populacje bakterii (enterokoków czy prątków kwasoodpornych) niereagujących na żaden antybiotyk. Wobec postępu nauki, nowych metod leczenia pojawiają się nowe problemy. Wskutek rozszerzenia stosowania leków immunosupresyjnych w wielu chorobach, a zwłaszcza w transplantologii, wytwarzamy jatrogennie całą populację ludzi bardziej podatnych na zakażenia. Rozprzestrzenienie się nowych zakażeń dokonuje się poprzez ogromną migrację w obecnej rzeczywistości. Wpływ na odporność człowieka ma rozwój cywilizacji: – używanie • środków ochrony roślin, • nowych środków chemicznych w budownictwie, • środków chemicznych konserwujących żywność. Wszystko to wpływa negatywnie na stan odporności człowieka, na produkcję komórek immunokompetentnych. Zaburzenia systemu odporności u dzieci to duża grupa patologii klinicznych o różnych objawach i różnych przyczynach powstawania. Ogólnie stany te charakteryzuje częstsza zapadalność na infekcje o długim i cięższym niż u innych dzieci przebiegu. W złożonych niedoborach odporności u dzieci występują objawy ze strony różnych narządów i układów. Znajomość faktu istnienia odporności była już znana w starożytności. Burzliwy rozwój immunologii nastąpił jednak dopiero w ostatnich 25 latach. W tym czasie poznano elementy układu odpornościowego, a odkrycie szeregu cytokin wyjaśniło współdziałanie poszczególnych części składowych systemu między sobą. System odpornościowy dysponuje całym szeregiem anatomicznych i fizjologicznych barier, zapobiegających wtargnięciu patogenu do organizmu. Taką barierą jest przede wszystkim ciągłość skóry – stanowiącej płaszcz ochronny, łącznie z wydzielanym potem, łojem oraz kwaśnym pH. Podobne znaczenie mają błony śluzowe, gdzie warstwa śluzu pełni funkcję ochronną. Bierze tu udział również lizozym oraz elementy komórkowe układu odpornościowego, jak również IgA wydzielnicza. Dopiero pokonanie tych barier umożliwia wtargnięcie patogenu i rozpoczęcie działania układu immunologicznego. Pierwszym objawem potwierdzającym walkę z antygenem jest powstanie odczynu zapalnego, którego cechami są ból, zaczerwienienie, obrzęk, ocieplenie, ograniczenie funkcji. Przekrwienie, zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych powoduje nasilenie napływu komórek układu odpornościowego do miejsca zakażenia. Nasilenie fagocytozy powoduje nie tylko usunięcie części patogenu, ale również odsłonięcie na ich powierzchni białek antygenowych. Umożliwia to dalszą interwencję limfocytom T i włączenie elementów odporności swoistej do walki z zakażeniem. Dochodzi także do aktywacji limfocytów B, które przekształcając się w komórki plazmatyczne, tworzą i wydzielają przeciwciała. W reakcjach odpornościowych ustroju biorą udział: wątroba, śledziona, szpik kostny, węzły chłonne, migdałki, układ chłonny błon śluzowych oraz układ limfatyczny. Poznanie cytokin, antygenów zgodności tkankowej, procesów różnicowania limfocytów T, dojrzewania i funkcji Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 5 Temat numeru limfocytów B, układu dopełniacza etc. sprawiło, że immunologia stała się obecnie odrębną specjalnością medyczną, bardzo skomplikowaną, o wielkiej przyszłości. Lekarz pediatra i lekarz pierwszego kontaktu powinien wiedzieć, kiedy podejrzewać i jak szybko zdiagnozować niedobory immunologiczne u swojego pacjenta. U dzieci z dysfunkcją układu odpornościowego istnieje przede wszystkim zwiększona predyspozycja do występowania zakażeń. Dobre zebranie wywiadu jest tu bardzo istotne w ustalaniu rozpoznania. Rodzaj defektu immunologicznego może dawać skłonność do zakażeń określonymi patogenami. W zaburzeniach produkcji przeciwciał oraz fagocytozy, górują zakażenia bakteryjne ze skłonnością do częstego nawracania. W zaburzeniach odporności komórkowej przeważają zakażenia wirusowe. W złożonych typach dysfunkcji układu immunologicznego obserwuje się zakażenia grzybicze, pasożytnicze oraz wirusowe. Wczesne rozpoznanie zaburzeń odporności ma podstawowe znaczenie dla dalszego leczenia dziecka. Pozwala zapobiec trwałym uszkodzeniom, np. tkanki płucnej w przebiegu nieustannych zakażeń. Nawracające zakażenia dotyczą nie tylko płuc, oskrzeli, ale także ucha i zatok. Częste zapalenia płuc o przewlekłym przebiegu mają tendencję do pozostawiania trwałych następstw w postaci rozstrzeni oskrzeli, zwłóknienia tkanki płucnej z niewydolnością oddechową. Wtórne niedobory immunologiczne ujawniają się w różnym wieku. Przemijający spadek odporności obserwujemy u dzieci po przechorowaniu różnych chorób zakaźnych (odra, ospa, szkarlatyna), w czasie długotrwałego przyjmowania antybiotyków, po długotrwałych zabiegach operacyjnych z zastosowaniem ogólnej narkozy. Choroba nowotworowa, a zwłaszcza choroby rozrostowe układu krwiotwórczego powodują znaczny spadek odporności ze skłonnością do infekcji oportunistycznych. U dzieci długotrwale gorączkujących z różnych przyczyn hiperkatabolizm białka doprowadza do spadku produkcji przeciwciał. Usunięcie śledziony, zespół nerczycowy doprowadzający do znacznej utraty białka z moczem, to również przyczyny wtórnych zespołów niedoborów immunologicznych. Należy również pamiętać o wszelkich typach niedożywienia u dzieci (jakościowego, jak również ilościowego). Wobec oporności wielu szczepów bakteryjnych planowanie terapii jedynie w oparciu o antybiotyki jest błędem. Coraz więcej zwraca się uwagę na inne możliwości walki z zakażeniem, tu główną rolę odgrywa wzrost odporności człowieka. Najważniejsza – w walce z zakażeniem wobec narastają- 6 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 cej odporności na antybiotyki, jest mobilizacja sił odpornościowych organizmu. Stąd rozwój metod leczenia ingerujących w odporność immunologiczną. Istnieje obecnie cała gama leków immunostymulujących, które stanowią nadzieję na skuteczną walkę z zakażeniami, drogę mobilizacji sił odpornościowych organizmu. Najczęstszą grupą pacjentów pediatrycznych są dzieci z infekcją (60%). Częstość infekcji u konkretnego dziecka jest odzwierciedleniem równowagi między zagrożeniami ze strony środowiska a mechanizmami obronnymi organizmu. W większości przypadków rodzaj i ciężkość infekcji jest ściśle powiązana: – ze złym odżywianiem, – zanieczyszczeniem środowiska (woda, powietrze), – niedostateczną odpornością organizmu. Przystępując do leczenia dziecka z nawracającymi infekcjami, niezbędne jest stwierdzenie, czy u ich podstaw nie leżą wrodzone lub nabyte nieprawidłowości mechanizmów obronnych. W chwili obecnej jest to pierwsza wiedza, którą musimy posiąść. W okresie noworodkowym układ immunologiczny jest bardzo mało aktywny (niedojrzałość komórek prezentujących antygen oraz słaba interakcja limfocytów B i T). Brak gorączki jako objawu infekcji, skłonność do jej uogólniania się. We wczesnym dzieciństwie drobne infekcje są bardzo powszechne. Połowa dzieci ma przeciętnie 9 lub więcej infekcji pomiędzy 3 – 4 rokiem życia, tj. w okresie nasilających się kontaktów z innymi dziećmi. Około 85% tych infekcji dotyczy górnych dróg oddechowych i jeśli są one skupione w miesiącach zimowych, to przeciętnie trzyletnie dziecko może mieć infekcję co 2 tygodnie. Potem ich częstość ulega obniżeniu. Starsze dzieci i dorośli mogą oczekiwać 4 – 5 drobnych infekcji w ciągu roku. Nie ma dotąd badań populacyjnych dotyczących częstości infekcji u dzieci. Lecząc dziecko z częstymi nawracającymi infekcjami o ciężkim przebiegu, lekarz powinien zadać sobie pytania: czy ma ono zaburzenia odporności? Kiedy i jakie badania wykonać? Do wykonania badań dodatkowych w celu ustalenia odporności dziecka skłaniają nas następujące fakty: kiedy ma miejsce duża częstotliwość infekcji, przebieg infekcji jest bardzo ciężki, przewlekłość infekcji upośledza rozwój dziecka. Infekowanie się patogenami o małej inwazyjności, współistniejące nieprawidłowości sugerujące niedobory immunologiczne, a także dodatni wywiad Temat numeru rodzinny dotyczący pierwotnych niedoborów immunologicznych. Objawy sugerujące istnienie niedoborów odpornościowych u dzieci: – nadmierna reakcja na podanie szczepionek zwłaszcza żywych (BCG, polio, odra); – tendencja do przewlekłego utrzymywania się na błonach śluzowych pleśniawek lub aft opornych na leczenie; – występujące przewlekłe biegunki, uporczywe robaczyce przewodu pokarmowego, nietypowy przebieg chorób infekcyjnych, brak lokalizacji zakażenia, brak bólu, podwyższonej temperatury, leukocytozy; – przewlekłość przebiegu infekcji, ciężkie powikłania w chorobach takich jak odra, ospa; – zakażenia wirusem cytomegalii, pneumocystis carini, toksoplazmozą o przebiegu septycznym; – brak reakcji węzłów chłonnych na zakażenie. W celu poprawy funkcji układu immunologicznego u dzieci w toku infekcji możemy stosować preparaty immunomodulujące i immunostymulujące. Najdawniejsze z nich to preparaty zawierające wyciągi z aloesu wykazujące działanie biostymulujące. Inna grupa to preparaty będące lizatami bakteryjnymi (bronchovaxon, ribomu- nyl, luivac, IRS 19). Są to najczęściej lizaty patogenów, które powodują zapalenia dróg oddechowych. W celu immunostymulacji stosowane są także preparaty roślinne (echinacea). Wobec ogromnego zainteresowania lekarzy, aby leczyć lżejsze infekcje bez zastosowania antybiotyków, które powodują dalsze osłabienie odporności chorego dziecka, konstruowane są nowej generacji preparaty immunostymulujące. Takim preparatem jest Engystol składający się z ciemiężyka białokwiatowego i siarki. Ciemiężyk powoduje pobudzenie odporności poprzez działanie na naczynia i układ współczulny. Siarkę stosowano we wszelkich chorobach przewlekłych, jest bowiem katalizatorem procesów w komórce. W dotychczas nierandomizowanych badaniach wykazano, że preparat zwiększa ilość limfocytów i stężenie immunoglobulin. Porównywano leczenie infekcji Engystolem oraz lekami alopatycznymi (paracetamol, ibuprofen, mukolityki, niesterydowe leki przeciwzapalne). Stwierdzono, że znacząco wiecej pacjentów otrzymujących Engystol wcześniej zgłaszało poprawę niż w grupie kontrolnej. (77% vs 61%). (A complex homeopathic preparation for the symptomatic treatment of upper respiratory infections associated with the common cold: an observational study” Explore, 03. 2006, vol. 2; nr 2; pp109-114) Zasady przygotowania prac przeznaczonych do publikacji w „Medycynie Biologicznej” 1. O bjętość materiału nie może przekraczać 15 stron maszynopisu formatu A4, po 1800 znaków na stronie (tj. 30 wierszy po 60 znaków). Marginesy 3 cm po obu stronach. 2. N azwisko autora/ autorów wraz z nazwą ośrodka i nazwiskiem jego kierownika oraz tytuł pracy w języku polskim i angielskim zamieszcza się na osobnej stronie (nie wlicza się jej do sumy stron akceptowanych do druku). W prawym dolnym rogu strony tytułowej należy zamieścić adres do korespondencji pierwszego autora. Praca powinna być zaopatrzona w streszczenia polskie i angielskie oraz zawierać słowa kluczowe w obu tych językach. 3. R yciny, podpisy pod rycinami i tabele powinny być sporządzone na osobnych kartkach; 1 rycina lub 1 tabela są traktowane jak 1/2 strony maszynopisu - co jest wliczane do całkowitej objętości materiału (liczby stron) akceptowanego do druku. 4. P iśmiennictwo zamieszcza się na końcu w kolejności cytowania w tekście bądź alfabetycznie. Należy podać nazwisko i pierwsze litery imion autora/ współautorów, tytuł pracy, tytuł czasopisma, rok, numer strony cytowanego artykułu. Numer pozycji piśmiennictwa powinien być zamieszczony w tekście w odpowiednim miejscu. Od redakcji: P race są przesyłane do anonimowych recenzentów bez strony tytułowej, zawierającej nazwisko i inne dane autora (obustronne utajnienie). Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 7 Rekomendacje ekspertów Z Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków Opracowano przez lek. med. Anita Bania Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego 2009 – OSTRE ZAPALENIE UCHA ŚRODKOWEGO. Autorzy: zespół specjalistów Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków, pod przewodnictwem prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz. Fot. 1 Rekomendacje zespołu specjalistów Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków dotyczące ostrego zapalenia ucha środkowego. Rekomendacja pierwsza mówi o małej swoistości objawów podmiotowych w ostrym zapaleniu ucha środkowego. Rozpoznanie ostrego zapalenia ucha środkowego powinno być stawiane na podstawie równoczesnego wystąpienia ostrych objawów chorobowych oraz na potwierdzeniu w badaniu otoskopowym zmian sugerujących omawianą jednostkę chorobową. Rekomendacja druga wskazuje, iż ostre zapalenie ucha środkowego, któremu towarzyszą dolegliwości bólowe, w okresie początkowym powinno być leczone ibuprofenem lub paracetamolem. Rekomendacja wskazuje na brak wystarczających danych na temat skuteczności miejscowego leczenia przeciwzapalnego i przeciwbólowego. Rekomendacja trzecia definiuje chorych, u których jest zalecane natychmiastowe zastosowanie antybiotyków. Dotyczy to: • dzieci poniżej 6 miesiąca życia, • dzieci z wysoką gorączką i wymiotami, • dzieci poniżej 2 roku życia z obustronnym zapaleniem ucha środkowego, • chorych z wyciekiem z ucha. W pozostałych przypadkach niepowikłanego ostrego zapalenia ucha środkowego obowiązuje zasada czujnego wyczekiwania bez podania antybiotyku. Rekomendacja czwarta wskazuje, iż amoksycylina jest w ostrym zapaleniu ucha środkowego antybiotykiem z wyboru. Wskazuje także na czas trwania kuracji antybiotykiem. I tak w przypadku niepowikłanego zapalenia ucha środkowego czas kuracji można skrócić do 5 dni u dorosłych i dzieci powyżej 2 roku życia, natomiast u dzieci poniżej drugiego roku życia powinien on wynosić 10 dni. Rekomendacja piąta traktuje o sytuacji wystąpienia reakcji uczuleniowej typu późnego na amoksycylinę i wskazuje antybiotyki, po które wówczas należy sięgnąć. Natomiast rekomendacja szósta opisuje sytuację braku odpowiedzi na amoksycylinę lub wczesnego nawrotu zakażenia (do 7 dni od zakończenia kuracji). Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 9 Homotoksykologia w praktyce Czynniki psychogenne w patologiach układu pokarmowego Bruno Van Brandt Czy pół szklanki wody należy określić jako szklankę w połowie pełną czy w połowie pustą? Wprawdzie rzeczywistość pozostaje taka sama, to sposób jej postrzegania zdecydowanie zmienia stan emocjonalny danej osoby. „W połowie pełna” czy „w połowie pusta” to różnica między pozytywizmem a negatywizmem, pomiędzy stresem a spokojem wewnętrznym, pomiędzy czynnikami psychogennymi, które – według ideomotorycznej teorii woli w psychologii* poprawiają lub osłabiają stan fizyczny lub siłę. We współczesnej medycynie bardzo dobrze znane są emocjonalne czynniki wywołujące zaburzenia immunologiczne, szczególnie w przypadkach, w których obserwuje się, że efekty psycho-neuro-endokrynno-immunologiczne (PNEI) stanowią istotny czynnik wywołujący zaburzenia psychosomatyczne1. Serotonina, adrenalina, dopamina i kwas glutaminowy są ważnymi neuroprzekaźnikami ośrodkowego układu nerwowego. Serotonina i adrenalina są wydzielane szczególnie w odpowiedzi na stres i emocje. Wszystkie cztery wymienione neuroprzekaźniki występują również w innych, prawie prehistorycznych i często zapominanych strukturach nerwowych określanych jako „mózg wegetatywny”. Ten wegetatywny układ nerwowy, zlokalizowany w przewodzie pokarmowym (a dokładniej w błonie śluzowej wyścielającej przełyk, żołądek oraz jelito cienkie i grube), stanowi istotny element w dziedzinie neurogastroenterologii i odgrywa ważną rolę w zespole jelita drażliwego. Według niektórych naukowców, aż 95% serotoniny dostępnej w organizmie znajduje się w przewodzie pokarmowym; z czego 90% znajduje się w komórkach srebrochłonnych jelita, a pozostałe 10% – w neuronach wegetatywnych. Serotonina odgrywa kluczową rolę w inicjalizacji odruchów perystaltycznych i wydzielniczych2. Wprawdzie wegetatywny układ nerwowy opisuje się jako część obwodowego układu nerwowego, to określa się go także jako „drugi mózg”3, poza głównym mózgiem ośrodkowym. Ośrodkowy układ nerwowy może wpływać na układ wegetatywny i odwrotnie3. Stanowi to ewentu- alne wyjaśnienie przyczyny, dla której emocjonalny czynnik stresogenny lub niepokój może pośrednio wywołać zespół jelita drażliwego. Podczas stresu – mózg – za pośrednictwem osi mózg-jelito – indukuje degranulację komórek tucznych w przewodzie pokarmowym. Degranulacja ta powoduje uwolnienie dużej ilości histaminy i fosfolipidów, co uruchamia szlaki zapalne. Aktywacja układu odporności przewodu pokarmowego może zaburzyć prawidłową motorykę jelit, prowadząc do często występujących objawów, takich jak biegunka, ból brzucha czy wzdęcia4. Proces zapalny tkanek powoduje nadmierną wrażliwość i aktywność neuronów wegetatywnych, rozregulowując wytwarzanie serotoniny. Zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie stężenie serotoniny może prowadzić do zaburzeń. Ta sama cząsteczka dostępna w zbyt małej lub zbyt dużej ilości może prowadzić do tego samego objawu klinicznego: bólu brzucha. Jak już wieki temu stwierdził Paracelsus: „to dawka czyni truciznę”. Niskie stężenie serotoniny wiąże się nie tylko z obniżeniem nastroju, utratą pamięci krótkotrwałej i niedoborem koncentracji uwagi, ale także – na poziomie wegetatywnego układu nerwowego – z zaburzeniami jelita grubego, jak np. zespół jelita drażliwego z zaparciem. Stres emocjonalny może zatem, za pośrednictwem układu psycho-neuro-endokrynno-immunologicznego, wywoływać zmiany stężenia serotoniny na poziomie układu pokarmowego, powodując powstanie bolesnych skurczów (ryc. 1). Stan zdenerwowania czy niepokoju związany ze stresem zwiększy częstość występowania lub nasilenie skurczów jelit przy udziale osi mózg-jelito5. Zwiększenie stężenia serotoniny wiąże się również z zaburzeniami jelitowymi, np. tymi obserwowanymi w zespole jelita drażliwego z biegunką6. W treści ulotek z opakowań wybiórczych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny często wymienia się oba objawy jako możliwe zdarzenia niepożądane ze względu na fakt, że leki te wywołują zmniejszenie wychwytu zwrotnego serotoniny, a zatem zwiększają dostępność serotoniny i poziom jej aktywności. * Każda myśl lub pomysł działania powoduje, że ciało podświadomie dąży do spełnienia tej myśli lub pomysłu. William James, The Principles of Psychology (1890) 10 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 Homotoksykologia w praktyce Konwencjonalne medyczne podejście do zespołu jelita drażliwego często polega na stosowaniu środków spazmolitycznych, jak np. butylobromek hioscyny, przeciw bolesnym skurczom jelit. Badania naukowe w dziedzinie medycyny konwencjonalnej wskazują też na objawowe działanie benzodiazepin u pacjentów z zespołem jelita drażliwego7,8, co wskazuje na to, że czynniki psychogenne nasilają objawy fizyczne poprzez oś mózg-jelito. Leczenie skojarzone za pomocą leku spazmolitycznego z benzodiazepiną wydaje się wywierać synergistyczny efekt terapeutyczny w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego9. Obecnie trwają prace rozwojowe dotyczące leków ukierunkowanych na oś mózg-jelito, choć ich określenie napotyka pewne trudności, które związane są z występowaniem zdarzeń niepożądanych10. Leczenie bioregulacyjne Ciekawe jest zatem spojrzenie na tych pacjentów ze strony podejścia bioregulacyjnego. W badaniu porównawczym stwierdzono, że preparat Nervoheel nie ustępuje lorazepamowi (benzodiazepinie stosowanej na całym świecie) w leczeniu łagodnych zaburzeń nerwowych11. Spascupreel to bioregulacyjny lek spazmolityczny wywołujący ustąpienie objawów w schorzeniach przebiegających z bolesnymi skurczami przewodu pokarmowego. W badaniu porównawczym wykazano, że lek ten nie ustępuje bromkowi hioscyny pod względem działania terapeutycznego w leczeniu skurczów jelit12. To działanie preparatu Spascupreel można wykorzystać w schorzeniach takich jak zespół jelita drażliwego, a jeśli lek stosuje się w połączeniu z psychogennym preparatem przeciwnapięciowym Nervoheel, nie można wykluczyć synergistycznego działania na oś mózg-jelito. W ten sposób można zaoferować pacjentom bioregulacyjną alternatywę do konwencjonalnego leczenia skojarzonego stosowanego w zespole jelita drażliwego za pomocą leku spazmolitycznego i uspokajającego. Biorąc pod uwagę związek psycho-neuro-endokrynnoimmunologiczny pomiędzy ośrodkowym i wegetatywnym układem nerwowym oraz doświadczenie medycyny konwencjonalnej (tj. leki spazmolityczne w skojarzeniu ze środkami uspakajającymi silniej znoszą objawy w zespole jelita drażliwego), można stwierdzić, że Nervoheel może odgrywać ważną rolę terapeutyczną dzięki biore- Ryc. 1 Stres zmienia funkcjonowanie przewodu pokarmowego za pośrednictwem osi mózg-jelito. STRES Zaburzenia nastroju • Niepokój • Obniżenie nastroju Ośrodkowy układ nerwowy (mózg) Autonomiczny układ nerwowy Wegetatywny układ nerwowy Jelita Mięśnie gładkie Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 11 Homotoksykologia w praktyce gulacyjnemu znoszeniu objawów zespołu jelita drażliwego. Wprawdzie o niektórych benzodiazepinach wiadomo, że powodują uzależnienie13, to – według wiedzy autora – takiego zagrożenia nigdy dotychczas nie zgłoszono dla preparatu Nervoheel. Preparat ten stanowi zatem bezpieczną alternatywę dla benzodiazepin. Na tej samej zasadzie Spascupreel stanowi bezpieczną i skuteczną alternatywę dla butylobromku hioscyny pod względem znoszenia objawów u pacjentów z zespołem jelita drażliwego. Do znanych działań niepożądanych butylobromku hioscyny należą zaparcia, suchość w ustach, trudności przy oddawaniu moczu i nudności. Do innych zdarzeń niepożądanych, które mogą wystąpić bardzo rzadko, lecz zgłaszano ich występowanie, należą wysypka, świąd, obrzęki rąk i stóp, trudności z oddychaniem, przyspieszone tętno, zawroty głowy, biegunka, zaburzenia widzenia i ból oczu. Według stanu wiedzy autora żadnego z tych zdarzeń niepożądanych nigdy dotychczas nie zgłoszono dla preparatu Spascupreel. Podsumowując, terapia bioregulacyjna może stanowić realną alternatywę w leczeniu schorzeń, w których oś mózg-jelito jest przyczyną rozregulowania wegetatywnego układu nerwowego – „drugiego naszego mózgu”. Piśmiennictwo: 1.Sivik T, Byrne D, Lipsitt D, Christodoulou G, Dienstfrey H, eds. Psycho-Neuro-Endocrino-Immunology (PNEI). Amsterdam, the Netherlands: Elsevier; 2002. Excerpta Medica International Congress Series 1241. 2.Grider JR, Kuemmerle JF, Jin JG. 5-HT released by mucosal stimuli initiates peristalsis by activating 5-TH4/5HT1p receptors on sensory CGRP neurons. Am J Physiol. 1996;270(5 pt 1):G778-G782. 3.Gershon MD. The enteric nervous system: a second brain. Hosp Pract (Minneap). 1999;34(7):31-32, 35-38, 41-42 passim. 4.Törnblom H, Lindberg G, Nyberg B, Veress B. Fullthickness biopsy of the jejunum reveals inflammation and enteric neuropathy in irritable bowel syndrome. Gastroenterology. 2002;123(6):1972-1979. 5.Taché Y. Stress and irritable bowel syndorme: unravelling the code. International Foundation for Gastrointestinal Disorders Web site. http://www.iffgd. org/store/viewproduct/211. Accessed July 14, 2009. 6.Singh RK, Pandey HP, Singh RH. Correlation of serotonin and monoamine oxidase levels with anxiety level in diarrhea-predominant irritable bowel syndrome. Indian J Gastroenterol. 2003;22(3):88-90. 12 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 7.Tollefson GD, Luxenberg M, Valentine R, Dunsmore G, Tollefson SL. An open label trial of alprazolam in comorbid irritable bowel syndrome and generalized anxiety disorder. J Clin Psychiatry. 1991;52(12):502-508. 8.Leventer SM, Raudibaugh K, Frissora CL, et al. Clinical trial: dextofisopam in the treatment of patients with diarrhoea-predominant or alternating irritable bowel syndrome. Aliment Pharmacol Ther. 2008;27(2):197-206. 9.Ritchie JA, Truelove S.C. Treatment of irritable bowel syndrome with lorazepam, hyoscine butylbromide, and ispaghula husk. Br Med J. 1979’1(6160):376-378. 10.Sanger GJ. 5-Hydroxytryptamine and the gastrointestinal tract: where next? Trends Pharmacol Sci. 2008;29(9):465-471. 11.van den Meershaut L, Sünder A. The homeopathic preparation Nervoheel N can offer an alternative to lorazepam therapy for mild nervous disorders. Evid Based Complement Alternat Med. Published October 25, 2007. doi:10.1093/ecam/nem144. 12.Müller-Krampe B, Oberbaum M, Klein P, Weiser M. Effects of Spascupreel versus hyoscine butylbromide for gastrointestinal cramps in children. Pediatr Int. 2007;49(3):328-334. 13.Cappell H, Busto U, Kay G, Naranjo CA, Sellers EM, Sanchez-Craig M. Drug deprivation and reinforcement by diazepam in a dependent population. Psychopharmacology (Berl). 1987;91(2):154-160. Ciekawostki naukowe Moda na probiotyki Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: Agnieszka Woźniak Kosek, Probiotyki – konieczność stosowania czy modny temat?; Medycyna i Życie, vol. 2/Nr 3(5)/2009. Probiotyk ma swój źródłosłów w grece. Z greckiego pro bios – znaczy dla życia. Probiotykami są drobnoustroje, zdecydowanie najczęściej są to bakterie, które wywierają korzystny wpływ na organizm ludzki. Wszystko zaczęło się od teorii Ilia Miecznikowa, który udowodnił, iż odpowiednio duża ilość bakterii fermentacji mlekowej w przewodzie pokarmowym bardzo korzystnie wpływa na organizm ludzki. Słowo probiotyk po raz pierwszy zostało użyte przez Parkera w 1974 roku przy rekonstrukcji pożądanej modelowej flory jelitowej. Natomiast w 1989 roku powstała jedna z pierwszych akceptowalnych definicji probiotyku. Definicja probiotyku, którą obecnie władamy została ustalona w 2002 roku przez grupę ekspertów działających przy FAO/WHO. Obecnie terminem probiotyk określa się wyselekcjonowane mikroorganizmy, które spożyte żywe, w odpowiednio dużej dawce, mają zdolność przeżycia pasażu jelitowego oraz wywierania korzystnego wpływu na zdrowie człowieka. Inne naturalne substancje, biologicznie czynne, stosowane profilaktycznie lub leczniczo możemy podzielić dodatkowo na prebiotyki oraz synbiotyki. I tak prebiotyki, są składnikami żywności odpornymi na trawienie enzymatyczne przez enzymy zawarte w przewodzie pokarmowym człowieka, nie są wchłaniane w jelicie cienkim i docierają do okrężnicy w stanie niezmienionym. Działają one na zasadzie stymulacji rozwoju korzystnej mikroflory jelita grubego. Do prebiotyków zalicza się błonnik pokarmowy, inulinę, fruktooligosacharydy, galaktooligosacharydy itp. Natomiast połączenie probiotyku z prebiotykiem nazywa się synbiotykiem. Cechą synbiotyków jest działanie ochronne prowadzące do polepszenia rozwoju szczepów probiotycznych podawanych w żywności, np. w jogurcie. Drobnoustrojami probiotycznymi są przede wszystkim bakterie kwasu mlekowego. Mają one zdolność zamiany laktozy i innych cukrów prostych w kwas mlekowy. Główne rodzaje tych bakterii to Lactobacillus i Bifidobacterium. Wciąż jednak wiedza z zakresu mechanizmów działania probiotyków jest niewystarczająca. Wylicza się, iż działają one poprzez współzawodnictwo o miejsce adherencji do nabłonka przewodu pokarmowego, sugeruje się, iż konkurują one o substancje odżywcze oraz produkują sub- 14 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 stancje antybakteryjne. Tym samym ochraniają jelita przed wieloma zakażeniami. Wysnuto wniosek, jeśli dochodzi do kolonizacji to probiotyk zajmuje w niszy ekologicznej i ekosystemie miejsce, które teoretycznie mógłby zająć patogen. Lactobacillus sp. ma zdolność wytwarzania substancji bakteriobójczych, takich jak: nizyna, reuteryna, acidolona, bulgaricyna. Niektórzy badacze uznają nizynę za swoisty bakteryjny antybiotyk, gdyż istnieje olbrzymie podobieństwo jej budowy do antybiotyków polipeptydowych. Reuteryna natomiast wykazuje właściwości hamujące w stosunku do rozwoju grzybów. Z ostatnich podsumowań, doniesień naukowych wynika, iż na polskim rynku tylko trzy szczepy probiotyczne dają korzystne prozdrowotne efekty: Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces boulardii i Bifidobacterium lactis Bb12. Pamiętajmy o tym, że probiotyki nie są całkowicie bezpieczne, mogą dawać pewne typy działań niepożądanych, które w piśmiennictwie zostały opisane. Są to: zakażenia układowe, szkodliwa działalność metaboliczna, nadmierna stymulacja immunologiczna oraz transfer genów. Tak jak we wszystkim, także w stosowaniu probiotyków winniśmy zachować zasadę złotego środka, czyli pewnej dozy umiarkowania. Z każdym rokiem wiemy na temat probiotyków coraz więcej i możemy w sposób celowany wykorzystywać pozytywy wynikające z ich stosowania. Homotoksykologia w praktyce Przewlekły stres. Stosowanie bioregulacji w nowotworach neuroendokrynnych Jesùs Agudo, MD Przewlekły stres, któremu ulega większość ludzi żyjących w XXI w., często stanowi reakcję na bodźce z mniej lub bardziej nieprzyjaznego środowiska. Coraz wyraźniej widać, że przewlekły stres jest przyczyną licznych chorób, szczególnie tych o charakterze neuroendokrynnym. Obecnie w wyniku narastającej ilości szczegółowych danych dotyczących biologicznych podstaw związku pomiędzy stresem i różnorodnymi chorobami, wyłania się nowa interdyscyplinarna specjalizacja medyczna – psychoneuroimmunologia. W historii medycyny występowała stała walka między monizmem i dualizmem, pomiędzy tymi naukowcami, którzy uznawali człowieka jako jedność a tymi, którzy widzieli w człowieku dwie zlane ze sobą odrębne domeny: fizyczną i duchową, materialną i niematerialną, metaboliczną i emocjonalną, ciało i duszę. Około 2600 lat temu już Hipokrates stwierdził, że zdrowie jest stanem właściwym organizmowi, który został obdarzony przez naturę zdolnością do samouzdrawiania. Ponadto zdrowie osoby żyjącej w harmonii z naturą utrzymuje się, a gdyby zostało utracone, można by je łatwo odzyskać. Chorobę widział on jedynie jako zaburzenie równowagi wynikające z nieprzestrzegania praw Higiei. Misją lekarza byłoby zatem pomaganie ludziom w odzyskiwaniu utraconej równowagi i nauczanie życia w zgodzie z prawami natury (vis medicatrix naturae). Dla porównania uczniowie szkoły Asklepiosa (Eskulapa) wierzyli, że każda choroba ma określoną przyczynę, odrębny sposób leczenia i dotyczy konkretnych narządów lub układów, a także, że najbardziej prestiżowym lekarzem jest ten, kto postawił trafne rozpoznanie i przepisał właściwe leczenie. Ta właśnie wizja, zakładająca podział organizmu na kompartmenty oraz uznająca szczegółową specjalizację, dominuje w „nowoczesnej” medycynie, która, nietrafnie, nie uznaje organizmu za niepodzielną całość, za odrębną Ryc. 1 Zależności pomiędzy korą mózgu, podwzgórzem, przysadką i nadnerczami (na podstawie Lack and Wright1) STRES MÓZG Ach+ 5-HT+ IL-1+ CRH+ GABA- NA+/- IL-1 RA - Podwzgórze CRH+ IL-1, IL-6, TNF-a AVP+ - Przysadka NA/A+ Monocyty Makrofagi ACTH+ Nadnercza Kortyzol +/– A adrenalina NA noradrenalina ACh` acetylocholina GABA kwas gamma -aminomasłowy 5-HT 5-hydroksytryptamina, serotonina IL-1 RA antagonista receptora dla interleukiny 1 TNF czynnik martwicy nowotworów IL interleukina ACTH kortykotropina AVP wazopresyna argininowa CRH kortykoliberyna Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 15 Homotoksykologia w praktyce jednostkę o pojedynczej składowej materialnej i drugiej – ewidentnie niematerialnej. Na szczęście w drugiej połowie XX w. rozwój tej wysoce wyspecjalizowanej i podzielonej medycyny, o imponującej zdolności docierania do sedna najsubtelniejszych procesów fizjologicznych zlał się z drugim, bardziej humanistycznym aspektem medycyny wywodzącym się od Hipokratesa, zwracającym uwagę na psychiczno-emocjonalne aspekty człowieka. Można powiedzieć, że bardziej kartezjańsko-redukcjonistyczny i bezwzględnie materialny aspekt medycyny odkrył wpływ duszy ludzkiej na procesy patofizjologiczne. Całkowicie fascynujący jest zatem fakt, iż ponad 2000 lat temu Galen opisał szyszynkę, przypisując jej zdolność do regulacji toku myśli; a w XVII w. Kartezjusz uznał szyszynkę za siedzibę duszy racjonalnej. Zaskakujące jest przeświadczenie starożytnych, że ta okolica stanowi bramę pomiędzy ciałem a duszą oraz to, jak bardzo ten opis odpowiada obecnemu stanowi wiedzy na temat wzajemnego związku między uczuciami a ich fizycznymi przejawami. Badanie zależności między umysłem i ciałem określa się mianem psychoneuroimmunologii, a w rzeczywistości mamy tu do czynienia z najczystszym holistycznym konceptem nauk medycznych. Układ podwzgórze – przysadka – nadnercza Bodźce generowane w korze mózgowej w wyniku nieprzychylnych sytuacji, jak np. stres czy różne patologiczne procesy mózgowe, wywołują odpowiedź w układzie limbicznym, co powoduje uwolnienie neuroprzekaźników (np. acetylocholiny, serotoniny, interleukiny 1 [IL-1], kortykoliberyny [CRH], kwasu gamma-aminomasłowego [GABA] oraz noradrenaliny). Neuroprzekaźniki te aktywują ostatecznie oś podwzgórze-przysadka-nadnercza w opisanej poniżej kaskadzie reakcji (ryc. 1). Kortykoliberyna i wazopresyna argininowa powstają w jądrach przykomorowych podwzgórza. Substancje te docierają do przysadki, gdzie regulują wydzielanie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH, kortykotropina). Kortykotropina dostaje się z prądem krwi do kory nadnerczy, gdzie pobudza syntezę i uwalnianie glikokortykoidów. Glikokortykoidy z kolei hamują zwrotnie kilka gruczołów dokrewnych, w tym korę nadnerczy – hamując własne wydzielanie; szyszynkę – hamując wytwarzanie ACTH; a nawet samo podwzgórze – hamując uwalnianie ACTH i wazopresyny argininowej. Glikokortykoidy działają także na podwzgórze przez wytwarzanie GABA, który ostatecznie hamuje podwzgórzową syntezę kortykoliberyny i wazopresyny argininowej. Kolejny, pośredni przejaw sprzężenia zwrotnego dotyczący uwalniania kortykoliberyny w tym 16 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 procesie obejmuje działanie na neurony noradrenergiczne i serotoninergiczne2. Nie można też zapominać o tym, że mózg także wywiera wpływ na układ współczulny i endokrynowy za pośrednictwem kortykoliberyny, która reguluje współczulny układ nerwowy. Zakończenia nerwów współczulnych znajdują się w szpiku kostnym, grasicy i śledzionie, gdzie zachodzi produkcja komórek odpowiedzialnych za odporność komórkową i humoralną. Psychoneuroimmunologiczne działanie stresu Jasne jest obecnie, że kortykoliberyna odgrywa decydującą rolę w odpowiedzi na stres. Podawanie kortykoliberyny wywołuje ogólną supresję funkcji odpornościowych podobną do tej, obserwowanej w depresji lub przewlekłym stresie. Kortykoliberyna reguluje funkcje odpornościowe za pośrednictwem szlaku ośrodkowego i obwodowego. Na szlaku ośrodkowym hormon ten hamuje, co istotne, namnażanie limfocytów i fagocytozę przez granulocyty obojętnochłonne, przy jednoczesnym zwiększaniu liczby tych granulocytów i nasilaniu agregacji komórkowej. Hormon ten zmniejsza też liczbę i aktywność komórek NK oraz miano przeciwciał IgG. Działanie kortykoliberyny na szlaku obwodowym opiera się na obecności receptorów dla kortykoliberyny na powierzchni makrofagów, monocytów i limfocytów pomocniczych. Kortykoliberyna zmniejsza replikację i czas przeżycia komórek śledziony, sprzyjając jednocześnie migracji monocytów. Powyższy opis przedstawia, w jaki sposób stres aktywuje produkcję kortykoliberyny bezpośrednio w podwzgórzu i pośrednio – przez neurony noradrenergiczne i serotoninergiczne. Jednakże stres aktywuje także autonomiczny układ nerwowy. Wymaga to pośrednictwa takich czynników jak acetylocholina, IL-1 i serotonina. Dla zrównoważenia tego procesu, obecne są jednocześnie substancje hamujące stres, takie jak GABA, peptydy opioidowe (neurony wytwarzające je są ściśle związane z neuronami wytwarzającymi kortykoliberynę dla ustalenia stanu równowagi) i trzecia grupa czynników (np. adrenalina/noradrenalina), które działają na różne zmysły. Odnośnie do współczulnego układu nerwowego można powiedzieć, że w sytuacjach stresowych ulega on aktywacji za pośrednictwem kortykoliberyny, w wyniku czego dochodzi do wytwarzania adrenaliny i noradrenaliny. Obwodowo hormony te wywołują serię działań, jak np. wzrost ciśnienia krwi, zwiększenie stężenia glukozy we krwi, częstości rytmu serca, nasilenie uwagi i czujności oraz zmniejszanie poczucia głodu i hamowanie wzrostu przez supresję hormonu wzrostu. Homotoksykologia w praktyce Wpływ stresu na organizm: Układ odpornościowy Według przeprowadzonych niedawno badań rola kortyzolu w hamowaniu układu odpornościowego wydaje się polegać na supresji zdolności komórek odpornościowych do aktywowania własnej telomerazy w celu odtwarzania telomerów przy każdym podziale komórkowym. Telomery ulegają zatem skracaniu, co obserwuje się w warunkach patologicznych, jak np. zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności, osteoporoza, choroba wieńcowa, a nawet w procesie starzenia3. Choroby nowotworowe Stres znacznie zmniejsza aktywność komórek NK4. W doświadczeniach laboratoryjnych na zwierzętach poddawanych stresowi stwierdzono dwukrotnie zwiększoną częstość występowania przerzutów raka piersi do płuc wywołanego eksperymentalnie. Ponadto w badaniach prowadzonych u kobiet poddanych resekcji raka piersi wykazano znaczne zmniejszenie liczby komórek NK u pacjentek z dużym poziomem stresu związanym z niepewnością dotyczącą leczenia lub rokowania w porównaniu z tymi pacjentkami, które kontrolowały poziom odczuwanego stresu5. Choroby zakaźne W doświadczeniach laboratoryjnych na zwierzętach poddawanych stresowi obserwowano znaczne zmniejszenie odpowiedzi na zakażenie wirusem grypy. Równolegle z wysokim stężeniem kortykosteronu w osoczu stwierdzono zmniejszenie populacji komórek jednojądrowych oraz zmniejszenie o 60–95% wytwarzania IL-2 w narządach limfatycznych. U dzieci w wieku przedszkolnym poddawanym różnym sytuacjom stresowym w środowisku stwierdzono kilka zmian liczebności limfocytów CD4, CD8 i NK, co korelowało z występowaniem chorób układu oddechowego4. W ramach innego doświadczenia przeprowadzonego u astronautów stwierdzono, że podczas okresów stresu występuje zmniejszenie miana przeciwciał przeciw antygenom jądrowym wirusa Epsteina-Barr wraz ze zwiększeniem stężenia adrenaliny i noradrenaliny w moczu oraz zmniejszeniem liczby swoistych dla tego wirusa limfocytów T. U 11 z 28 astronautów doprowadziło to do reaktywacji wirusa Epsteina-Barr6. Gojenie się ran Dane z badań in vitro wydają się również wskazywać na mniejszą skuteczność fibroblastów w naprawianiu substan- cji międzykomórkowej po urazach i ranach w sytuacji stresu psychicznego, właśnie ze względu na obecność w tkankach wysokiego stężenia kortykosteroidów. W jednym badaniu z udziałem studentów-ochotników, u których wykonano niewielkie nacięcia błony śluzowej, czas gojenia był o 40% dłuższy w czasie sesji egzaminacyjnej niż podczas wakacji. To wydłużenie czasu gojenia wiązano ze zmniejszeniem stężenia IL-1 o 30% w okresie sesji egzaminacyjnej7. Stres a alergie Lekarze i psychologowie badali we wspólnym doświadczeniu związek pomiędzy sytuacjami stresowymi a zwiększeniem występowania najczęstszych objawów alergii (nieżyt błony śluzowej nosa, kichanie, kaszel i zapalenie spojówek) oraz ciekawe zjawisko polegające na nasilaniu się objawów alergicznych w ciągu kolejnych dni przy nieustającym wpływie bodźca stresowego. Z analitycznego punktu widzenia przekłada się to na znaczne zwiększenie stężenia IL-6 i katecholamin we krwi pacjentów odczuwających stres z objawami alergicznymi. U dzieci odczuwających silny stres (zazwyczaj odseparowanie od rodziców) odkryto zwiększone stężenie jeszcze jednego mediatora – naczynioruchowego polipeptydu jelitowego, który wiąże się ściśle z sensytyzacją i początkiem odczynów alergicznych9. W innym badaniu przeprowadzonym niedawno w Kanadzie10 stwierdzono, że stres matki w ciągu pierwszych 7 lat życia dziecka ma znaczący wpływ na częstość występowania astmy w dzieciństwie, ponieważ istnieje mniejsze prawdopodobieństwo, że matki w tej sytuacji będą zajmować się i okazywać uczucie swoim dzieciom. Sytuację tę wyczuwa układ odpornościowy dziecka, co można uznać jako „afektywne” przekazywanie stresu. Stres a toczeń rumieniowaty układowy i depresja U pacjentów z zespołami depresyjnymi o różnych stopniach nasilenia i obrazach klinicznych odkryto charakterystyczne zaburzenia immunologiczne11. W przeciwieństwie do zdrowych osób z grupy kontrolnej, u pacjentów z zespołem depresyjnym obserwuje się zwiększenie liczby limfocytów B, miana przeciwciał przeciwjądrowych i immunoglobulin w osoczu. Można zatem wykazać pewien związek pomiędzy chorobami przebiegającymi z obniżeniem nastroju a autoimmunizacją. Ponadto wiele chorób autoimmunologicznych, np. toczeń rumieniowaty układowy, charakteryzuje się występowaniem epizodów nasilonego obniżenia nastroju, niezależnie od leczenia za pomocą glikokortykosteroidów. Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 17 Homotoksykologia w praktyce W przypadku ogólnego obniżenia nastroju długotrwała aktywność kory nadnerczy jest czynnikiem wyraźnie utrudniającym powrót do zdrowia. U niektórych pacjentów podawanie kortykosteroidów nie zmniejsza zwrotnie stężenia endogennego kortyzolu12. Stres a wzrost Jak wspomniano wcześniej, utrzymujący się stres powoduje zwiększenie się stężenia kortykoliberyny, co z kolei hamuje hormon wzrostu i insulinopodobny czynnik wzrostu1. Kortykosteroidy obecne w krążeniu także hamują zwrotnie wytwarzanie hormonu wzrostu w przysadce2. Stres a sen U pacjentów odczuwających stres stwierdza się zaburzenia snu, będące przyczyną i skutkiem stresu5,13. Nieprzestrzeganie rytmu dobowego ze względu na brak snu zmniejsza stężenie melatoniny we krwi do wartości mniejszych niż zalecane. Zakłada się zatem brak jej przeciwutleniającego działania. Ponadto ograniczone jest prawdopodobne działanie melatoniny sprzyjające odporności poprzez hamowanie wytwarzania gonadotropin1,14. Postępowanie bioregulacyjne wobec stresu Otwarta pozostaje fascynująca możliwość ustalenia bioregulacyjnych schematów leczenia za pomocą preparatów regulujących układ odpornościowy (np. Echinacea compositum i Engystol), podtrzymujących funkcje mózgowe (np. Cerebrum compositum, Thalamus compositum, Ypsiloheel, Neuro-Injeel, Tonico-Injeel, Nervoheel i IgnatiaHomaccord) oraz klasycznych preparatów regulujących czynność narządów, jak np. Ovarium compositum, Pulsatilla compositum, Coenzyme compositum, Hepar compositum, Testis compositum, Thyreoidea compositum, Galium-Heel i Ubichinon compositum. Niedawno wykazano we wstępnych badaniach, że preparat Neurexan stosowany w leczeniu nerwowości i bezsenności może mieć zastosowanie w leczeniu lęku antycypacyjnego15. Piśmiennictwo 1.Lack LC, Wright HR. Chronobiology of sleep in humans. Cell Mol Life Sci. 2007;64(10):1025-1215. 2.Rosales Estrada M. Síndrome de inflamación de las mucosas: tratamiento antihomotóxico. Colombia: M. Rosales Estrada; 2005. 3.Choi J, Fauce SR, Effros RB. Reduced telomerase activity in human T lymphocytes exposed to cortisol. Brain Behav Immun. 2008;22(4):600-605. 4.Song C, Leonard BE. Fundamentals of Psychoneuro- 18 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 immunology. Chichester, England: Wiley & Sons; 2000. 5.Andersen BL, Farrar WB, Golden-Kreutz D, et al. Stress and immune responses after surgical treatment for regional breast cancer. J Natl Cancer Inst. 1998;90(1):30-36. 6.Stowe RP, Pierson DL, Barrett AD. Elevated stress hormone levels relate to Epstein-Barr virus reactivation in astronauts. Psychosom Med. 2001;63(6);891-895. 7.Glaser R, Kiecolt-Glaser JK. Stress-induced immune dysfunction: implications for health. Nat Rev Immunol. 2005;5(3):243-251. 8.Stress, anxiety can make allergy attacks even more miserable and last longer. ScienceDaily Website. h t t p : / / w w w. s c i e n c e d a i l y. c o m / r e l e a s e s /2008/08/080814154327.htm. Published August 17, 2008. Accessed July 14, 2009. 9.Stress during childhood increases the risk of allergies. e! Science News Web site. http://esciencenews.com/ articles/2008/06/18/stress.during.childhood.increases. risk.allergies. Published June 18, 2008. Accessed July 14, 2009. 10.Kozyrskyj AL, Mai XM, McGrath P, Hayglass KT, Becker AB, Macneil B. Continued exposure to maternal distress in early life is associated with an increased risk of childhood asthma. Am J Respir Crit Car Med. 2008:177(2):142-147. 11.Eiguchi K, Soneira SG. Psiconeuroinmunoendocrinologia en enfermedades autoinmunes (LES). Archivos de Alergia e Inmunología Clíníca. 2002;33(suppl 2):S8-S16. 12.McEwen BS. Physiology and neurobiology of stress and adaptation: central role of the brain. Physiol Rev. 2007;87(3):873-904. 13.Zisapel N. Sleep and sleep disturbances: biological basis and clinical implications. Cell Mol Life Sci. 2007;64(10):1174-1186. 14.Plant TM. Hypothalamic control of the pituitary-gonadal axis in higher primates: key advances over the last two decades. J Neuroendocrinol. 2008;20(6):719-726. 15.Dimpfel W. Psychophysiological effects of neurexan on stress-induced etropsychograms: a double blind, randomized, placebo-controlled study in human volunteers. NeuroCode-AG Web site. http://www.neurocode -ag.com/Poster%20Stresskongress%20 Teil%20A.pdf and http://www.neurocode-ag.com/Poster%20Stresskongress%20Teil%20B.pdf. Accessed July 14, 2009. Ciekawostki naukowe Profilaktyka i leczenie grypy w sezonie zwiększonej zachorowalności Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie: W. Paul Glezen, Prevention and Treatment of Seasonal Influenza, N Engl J Med 2008;359;2579-85 Leczenie przeciwwirusowe grypy jest najskuteczniejsze, jeśli rozpocznie się je w okresie 48 godzin od momentu wystąpienia objawów. Zalecenia przygotowane przez ACIP, American Academy of Pediatrics, American Academy of Family Physisians mówią, że terapii wymagają wszyscy, u których grypa może mieć groźne następstwa. Z drugiej jednak strony trudno jest przewidzieć, u kogo, jak będzie ona przebiegać. Zalecenia terapii komplikuje także fakt niepomiernej zdolności wirusa grypy do mutacji. Otóż, wszystkie ortomyksowirusy charakteryzują się dużą zdolnością do mutacji, co prowadzi do częstych zmian czasu wystąpienia i trwania oraz ciężkości epidemii. Wiąże się to z narastającą gęstością zaludnienia i szybszym szerzeniem się zakażenia głównie w związku z podróżami lotniczymi. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na zmiany właściwości antygenowych, które niestety mogą zniweczyć działanie szczepionki, jak też na szybki rozwój oporności na leki przeciwwirusowe. 20 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 Autor zwraca uwagę na konieczność stałej, prowadzonej na całym świecie obserwacji wirusa w celu szybkiego aktualizowania składu szczepionek i ciągłego monitorowania oporności na leki przeciwwirusowe. Co roku największe zagrożenie wiąże się z pojawieniem się szczepów, które mogą wywołać pandemię grypy. Autor zdaje sobie sprawę, że aby ją powstrzymać, wymagana jest odpowiednia infrastruktura. Nigdy wcześniej nie była dostępna tak duża liczba szczepionek jak w tym sezonie. Szczepionka zawiera trzy nowe antygeny najczęstszych typów wirusa grypy. Wdrożenie leczenia przeciwwirusowego na wczesnym etapie choroby może zmniejszyć ryzyko powikłań i zgonu w przebiegu grypy. Wszystkim pozostałym pozostaje odpowiednio wczesne wdrożenie leczenia prewencyjnego i utrzymywanie naszego układu immunologicznego w takiej kondycji, aby sprawnie poradził sobie ze skomasowanym atakiem wirusa grypy i nie tylko. Ciekawostki naukowe Nabłonek nosa a złożoność procesów fizjologicznych i patologicznych w nim zachodzących Opracowano przez lek. med. Anita Bania na podstawie A.A. Cruz, A. Togias; Upper Airways Reactions to Cold Air; Current Allergy and Astma Reports 2008;8;111-117 Zapalenie błony śluzowej nosa, znane jako nieżyt nosa, może wystąpić jako efekt ekspozycji na zimne powietrze. Głównymi objawami tego nieżytu są wyciek z nosa oraz przekrwienie błony śluzowej nosa, którym często towarzyszy uczucie pieczenia wewnątrz jamy nosowej. Objawy te bardzo często pojawiają się u osób podczas jazdy na nartach czy też sankach. Mówi się nawet o tzw. „nosie narciarza”. Częstość występowania tego schorzenia nie została dokładnie ustalona. Badania jakie przeprowadzono na początku lat 80. minionego stulecia sugerują, iż nieżyt nosa wywołany zimnym powietrzem występuje częściej u osób z innymi chorobami błony śluzowej nosa. Powstawanie nosa narciarza jest konsekwencją zaburzenia mechanizmów kompensacyjnych, mających na celu utrzymanie homeostazy, a więc odpowiedniej temperatury i nawilżenia błony śluzowej nosa. Tak więc indywidualna wrażliwość na zimne powietrze zależy od wydolności mechanizmów utrzymujących wilgotność i temperaturę błony śluzowej nosa. Okazuje się, iż w gęstej, podnabłonkowej sieci naczyń włosowatych znajdują się fenestracje skierowane do światła dróg oddechowych, których rola nie została w pełni dotychczas poznana. Prawdo- 22 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 podobnie stanowią one źródło ciepła i wody. Na zdolności nosa jako klimatyzatora może wykazywać też wpływ układ żylny zatok obocznych nosa, który wypełniając się krwią, zwiększa powierzchnię wymiany ciepła i wody. Można pokusić się o stwierdzenie, iż wywołany zimnym powietrzem nieżyt nosa jest rodzajem nieswoistej nadreaktywności ze strony błony śluzowej nosa. Długotrwałe oddychanie zimnym powietrzem prowadzi do wysychania błony śluzowej nosa, jej złuszczania, a w konsekwencji do wzmożonej penetracji antygenów. Dla organizmu niebezpieczne są długotrwałe skutki dysfunkcji błony śluzowej nosa, gdyż mogą one prowadzić do zmian odporności nieswoistej i przewlekłego procesu zapalnego. W świetle powyższych danych problem ten należy traktować jako jeden z etapów toczącego się procesu immunologicznego, w który zaangażowany jest czuciowy i autonomiczny układ nerwowy. Daje nam to podstawy do wyjaśnienia zagadnień związanych z nadreaktywnością dróg oddechowych. Pozostaje wierzyć, iż badania nad tym zagadnieniem będą kontynuowane, gdyż pozwoliłoby to poszerzyć naszą wiedzę na temat czynników leżących u podłoża astmy. Homotoksykologia w praktyce Akupunktura a oś podwzgórze – przysadka – nadnercza oraz jej interakcje ze współczulnym i przywspółczulnym układem nerwowym Butch Levy, MD, LAc Przygotowując niniejszy artykuł, znalazłem możliwość powiązania medycyny chińskiej oraz homotoksykologii z zachodnią ideologią anatomiczno-fizjologiczną oraz włączenia tego podejścia do tejże ideologii. Układ współczulny/ przywspółczulny, czyli autonomiczny układ nerwowy, można przełożyć na paradygmat czynności i interakcji za pomocą orientalnej techniki akupunktury tsubo, wykorzystującej szczególne punkty na ciele, oraz za pomocą łączenia preparatów homeopatycznych w ramach leczenia. To połączone leczenie nosi nazwę homeosiniatrii*. W amerykańskiej percepcji akupunktury anatomiczne miejsca wkłuwania igieł odpowiadają określonym punktom na ciele. Rotacja igły stanowi metodę nasilania lub zmniejszania działania (tj. zgodnie z ruchem wskazówek zegara oznacza tonizację, a przeciwnie do ruchu wskazówek zegara – uspokajanie). Japońskie podejście do techniki nakłuć polega na postrzeganiu punktów nakłuć w akupunkturze jako konkretnych otworów. Igłę wprowadza się wzdłuż wektora, w określonym kierunku i na określoną głębokość. Procedura ta wymaga niezwykłej bystrości podczas badania palpacyjnego, co przekłada się na precyzyjne połączenie z pożądanym kanałem przepływu (meridianem). Substancja międzykomórkowa stanowi wspólne ogniwo terapii, czy to polegającej na fizjologicznej stymulacji układu nerwowego – energie Yin i Yang medycyny azjatyckiej – czy na cechach elektrycznych naturalnych cząsteczek obserwowanych w homeopatii1. Substancja międzykomórkowa posiada cechy biologiczne pozwalające na wysyłanie impulsów nerwowych i przekazywanie informacji dotyczących homeostazy. Na tej podstawie opierają się podobne założenia teorii Yin i Yang, w której cylindryczne spirale punktów nakłucia w akupunkturze działają jako system pośredniczący – poprzez system meridianów – w przekazywaniu podobnych informacji na temat równowagi w organizmie2. W tym orientalnym systemie substancja międzykomórkowa stanowi równoważny koncept, wyrażony jako potrójny ogrzewacz, o którym mówi się, że powoduje on przepływ energii Qi, co jest niezbędne w transformacji energetycznej i metabolizmie. Uważa się, że substancja międzykomórkowa jest płynnym łączem otaczającym komórki; we współczesnej interpretacji uznaje się ją za zewnątrzkomórkowe środowisko komórek. Znaczenie tych stwierdzeń polega na tym, że stanowią one punkt wyjścia dla leczenia pacjentów z zaburzeniami układu współczulnego/przywspółczulnego, umożliwiając kreatywne działanie w oparciu o ocenę pacjenta przez lekarza. Często dochodzi do sytuacji, gdzie pojedynczy schemat leczenia nie jest wystarczający z uwagi na złożoność procesów zachodzących w organizmie. Dotyczy to szczególnie wpływów układu współczulnego/przywspółczulnego na organizm. Połączenie tych unikalnych sposobów leczenia wymaga krótkiego przeglądu powiązań, dzięki którym są one kompatybilne w leczeniu zaburzeń równowagi autonomicznego układu nerwowego. Fot. 1 Igły do akupunktury wprowadza się w konkretne punkty na ciele w celu uśmierzenia bólu i/lub przywrócenia zdrowia i dobrego samopoczucia. Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 23 Homotoksykologia w praktyce Autonomiczny układ nerwowy Częścią układu nerwowego, będącą tematem niniejszej dyskusji, jest autonomiczny układ nerwowy. Szlaki nerwowe biorące swój początek w różnych jądrach podwzgórza (np. przyśrodkowych, bocznych, przednich) biegną od podwzgórza do śródmózgowia i przez tyłomózgowie zstępują do rdzenia kręgowego, łącząc się po drodze z wieloma innymi jądrami. Jądra te także dostarczają informacji niezbędnych do regulacji autonomicznego układu nerwowego. Szlaki te określa się mianem drogi podwzgórzowo-rdzeniowej. Przenosi ona impulsy aktywacji, stymulacji, hamowania lub równoważenia sygnałów współczulnych i przywspółczulnych. Podczas aktywności w organizmie dominuje układ współczulny, który pochłania dużo energii. Układ przywspółczulny dominuje wtedy, gdy organizm jest w fazie spoczynku, włączając trawienie i cykle snu. Współczulny układ nerwowy pozostaje pod bezpośrednią kontrolą kortykoliberyny podwzgórza. Pobudzenie powoduje reakcję stymulującą układ współczulny przy jednoczesnym wyłączeniu reakcji przywspółczulnych, co stanowi przygotowanie do odruchu walki, strachu lub ucieczki. Niektóre z bezpośrednich efektów obserwowane przy zwiększeniu stężenia norepinefryny (adrenaliny) to pobudzanie mięśnia sercowego, zwiększenie częstości rytmu serca i oddechu, wzrost glikemii, potliwość i skurcz naczyń. W międzyczasie dochodzi do zwiększenia objętości krwi przez aktywację układu renina-angiotensyna-aldosteron przez kortykoliberynę. W sytuacjach przewidywanego zagrożenia gotowość antycypacyjna wyraża się także zwiększoną aktywnością mięśni i reakcją zaskoczenia w odpowiedzi na nagły bodziec wzrokowy lub słuchowy, mniejszym łaknieniem oraz naturalną gotowością do szybkiego opuszczenia danego miejsca. Sprzyjając tym przygotowaniom, aktywność trzewi uspokaja się, aż do czasu minięcia zagrożenia. Układ przywspółczulny rdzenia kręgowego składa się z części czaszkowej (nerwy czaszkowe III, VII, IX i X) oraz krzyżowej (S2–S4). Wspomniane nerwy czaszkowe łączą się z włóknami drogi podwzgórzowo-rdzeniowej za pośrednictwem jąder śródmózgowia, mostu i rdzenia przedłużonego. Do głównych czynności przywspółczulnych drogi podwzgórzowo-rdzeniowej należy regulacja źrenicy i soczewki, wydzielanie śliny, częstość rytmu serca, perystaltyka i wydzielanie przewodu pokarmowego, oddawanie moczu i kału oraz wzwód. Konkretnie, IX nerw czaszkowy wpływa na kłębek szyjny, zatokę tętnicy szyjnej i błonę śluzową gardła. Nerw czaszkowy X (nerw błędny) unerwia krtań i tchawicę oraz trzewia klatki piersiowej i jamy brzusznej do poziomu zgięcia lewego okrężnicy. Splot krzyżowy unerwia okrężnicę (dystalnie od zgięcia lewego), odbytnicę i pęcherz moczo- 24 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 wy. Współczulna część drogi podwzgórzowo-rdzeniowej ciągnie się od poziomu T1 do L2/3. Włókna wychodzą z rdzenia kręgowego w postaci neuronów przedzwojowych uwalniających acetylocholinę, która oddziałuje na receptory neuronów zazwojowych (w pobliskich węzłach przed aortalnych i przykręgowych), które następnie uwalniają norepinefrynę. Te neuroprzekaźniki wywierają działanie na źrenice, gruczoły potowe, naczynia krwionośne, płuca, trzewia jamy brzusznej i przewód pokarmowy. Autonomiczny układ nerwowy pomaga w koordynacji i regulacji bodźców pochodzących ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Medycyna azjatycka Rozważane z punktu widzenia medycyny azjatyckiej, te pozornie przeciwne części autonomicznego układu nerwowego wykorzystują energie wspólnej zależności. Są to Yin i Yang, które uznaje się jako podstawę ruchu i bezruchu, nocy i dnia, światła i ciemności, przy czym każdy z tych aspektów ma sens jedynie w porównaniu do swojego przeciwieństwa. Wprawdzie ostatecznym etapem naszych rozważań o homeosiniatrii jest wstrzykiwanie preparatów w konkretne punkty tsubo, to istnieją kluczowe aspekty praktyki azjatyckiej, które same w sobie mogą wywoływać wzmocnienie energii lub przeciwnie – powodować zmniejszanie lub osłabianie efektu energetycznego. Uważa się, że przepływ energii Qi w normalnych warunkach jest jednokierunkowy i zachodzi wzdłuż poszczególnych kanałów (meridianów). Nakłucia punktów tsubo w kierunku przepływu uważa się za tonizujące, czyli pobudzające układ współczulny. Techniki nakłuć w kierunku przeciwnym, wbrew ustalonemu przepływowi meridianowemu, zmniejszające lub spowalniające przepływ energii, uważa się za uspokajające lub hamujące ten układ i działanie ich można uznać jako przywspółczulne. W protokołach dotyczących stymulacji elektrycznej działanie współczulne lub przywspółczulne można uzyskać za pomocą stosowanych obwodów. Ładunek elektryczny przemieszcza się od bieguna ujemnego (srebrna igła lub czarny uchwyt) do dodatniego (złota igła lub czerwony uchwyt), a przepływ elektryczny można stosować do nasilenia lub osłabienia energii, zmieniając jedynie kierunek przepływu prądu. Lekarze mogą także wpływać na aktywację układu współczulnego za pomocą stymulacji elektrycznej prądem o małej częstotliwości w zakresie 2-10 Hz. Ten zakres częstotliwości stosuje się np. w porażeniu nerwu twarzowego, a w przeszłości stosowano go w terapiach mających na celu wzmocnienie, tzw. niskoenegretycznych układów organizmu. W celu uzyskania przepływu przywspółczulnego moż- Homotoksykologia w praktyce na stosować stymulację prądem o dużej częstotliwości, w zakresie od 100200 Hz w miejscowym urazie powięzi mięśniowej do 1500 Hz w celu znieczulenia ośrodkowego układu nerwowego, usposabiając w ten sposób wyższe ośrodki mózgu do regulacji bólu (oraz hamowania przewodzenia bólu). Miejsca nakłuć Ryc. 1 BL 13 Płuco BL 14 Osierdzie BL 15 Serce Do wybieranych typowo w akupunktuBL 16 Naczynie rządzące rze punktów nakłuć, które mogą wykaBL 17 Naczynie koncepcji zywać działanie synergistyczne w dzieBL 18 Wątroba BL 19 Pęcherzyk żółciowy dzinie homeosiniatrii może należeć BL 20 Śledziona 8 kanałów (meridianów) dodatkowych, BL 21 Żołądek punkty zgodności tylnej Shu (ryc. 1) BL 22 Potrójny ogrzewacz BL 23 Nerka oraz punkty źródłowe i położone na małżowinie usznej. Meridiany dodatkoBL 25 Jelito grube we Yin/Yang Wei (osierdzie 6 i potrójny BL 27 Jelito cienkie ogrzewacz 5) łączą się i rozprowadzają, odpowiednio, całą energię Yin i Yang. Meridiany Yin/Yang Qiao (nerka 6 i pęcherz moczowy 62) równoważą całą energię Yin i Yang dla koordynacji mięśniowej organizmu. Ponadto można nasilić kanał Du Mai, źródło całej energii Yang Qi, czyli energii współczulnej, nakłuwając go od dołu kręgosłupa w górę, lub uciszyć go czy uspokoić, nakłuwaPunkty zgodności tylnej Shu stosowane w leczeniu schorzeń obejjąc od głowy ku dołowi. Z perspektywy mujących oś podwzórze-przysadka-nadnercza-układ współczulny/ współczulnej oznaczałoby to zwiększeprzywspółczulny. nie ruchów narządów Yang; z perspektywy przywspółczulnej, energia Qi zwiększyłaby się w narządach Yin. Punkty zgodności tylnej Shu reprezentują poziom wzajemWykorzystanie punktów nakłuć na małżowinie usznej za- nego oddziaływania, które można wykorzystać do działania pewnia niezbędny synergizm dla zapewnienia równowagi na poszczególne narządy znajdujące się pod wpływem ukław obrębie mózgu i autonomicznego układu nerwowego. du podwzgórze-przysadka-nadnercza-włókna współczulne/ Przyrząd do lokalizacji punktów umożliwia precyzyjne usta- przywspółczulne. Pierwsza linia wiąże się z zaburzeniami lenie punktów nakłuć. Tradycyjne interpretacje wskazywa- narządowymi, a druga daje ogromne korzyści pod wzglęły na to, że podczas aktywacji jednej części autonomiczne- dem kwestii emocjonalnych, które mają wpływ na przylego układu nerwowego druga część pozostawała nieaktywna. gły narząd. Nasze dzisiejsze społeczeństwo generuje stałe działanie stresorów i ta nieustanna presja na obie części autonomicz- Zastosowanie praktyczne nego układu nerwowego często powoduje zaburzenia, któ- Poniżej podano kilka praktycznych przykładów homeosire nie odpowiadają konwencjonalnym zasadom. Stosowa- niatrii, które można zastosować w klinice. Jeśli chodzi nie takiego urządzenia testującego, pozwala zbadać o podwzgórze, to idealnie byłoby wpływać na jego czynność i wykorzystać w terapii struktury, takie jak przysadka, pod- bezpośrednio! Preparat Tonsilla compositum może działać wzgórze, neurony przedzwojowe i zazwojowe, nerw błędny, w sposób bezpośrednio ukierunkowany na poziomie podwzgórza. Działanie tego preparatu mogłoby więc rozprzewłókna przywspółczulne i jądra migdałowate. Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 25 Homotoksykologia w praktyce Fot. 2 W homeosiniatrii leki bioregulacyjne wstrzykuje się w punkty akupunkturowe. strzenić się na cały organizm. Preparat należy wstrzykiwać w punkty o działaniu ogólnie regulacyjnym, jak np. żołądek 36 czy śledziona 6. Częściej leczenie trzeba zaplanować tak, aby wpływ na dany układ był pośredni, na poziomie pętli sprzężenia zwrotnego podwzgórza lub na poziomie danego narządu. Ze względu na fakt, że kortykoliberyna podwzgórza reguluje wytwarzanie kortyzolu, do zwrotnego hamowania wydzielania kortykoliberyny dochodzi wtedy, gdy podwzgórze rejestruje zwiększenie stężenia kortyzolu. Dlatego też, stosowanie leków zawierających kortyzol zmniejszy wytwarzanie kortykoliberyny i spowolni lub wyreguluje odruch walki lub ucieczki (tj. wypływ sygnałów współczulnych). Preparaty Tonsilla compositum (służący do ogólnej stymulacji układu odpornościowego), Thyreoidea compositum (regulujący metabolizm tkanki łącznej) oraz Pulsatilla compositum (działający wspomagająco w przewlekłych stanach zapalnych) zawierają kortyzon w rozcieńczeniu i można je stosować w celu zmniejszenia wydzielania kortykoliberyny, a co za tym idzie – aktywności współczulnej. Główne narządy, które pobudza stymulacja współczulna to serce, płuca i związany z nimi układ krążenia. W celu wywarcia wpływu na te narządy, szczególnie w chorobach przewlekłych, preparaty można wstrzykiwać w punkty zgodności tylnej Shu. Ze względu na to, że odruch walki lub ucieczki jest stanem nadmiaru, punkty obrane na meridianie pęcherza moczowego (pęcherz moczowy 14, osierdzie; oraz pęcherz moczowy 15, serce) są zwarte i napięte, co oznacza nadmierną aktywność. W przewlekłym osłabieniu mięśnia sercowego lub problemach wieńcowych można stosować preparat Cactus compositum. Preparat Cor compositum znajduje zastosowanie w kołataniu serca, a Cralo- 26 Medycyna Biologiczna, styczeń-marzec 2010, zeszyt 1 nin można stosować w bólach klatki piersiowej. Działanie przeciw skurczowi oskrzeli w obszarze płuc (punkt 13 meridianu pęcherza moczowego), można wywierać za pomocą preparatów Mucosa compositum na świsty oskrzelowe i kaszel, Traumeel na stany zapalne lub Engystol na pobudzanie odporności. Dla porównania, wyciszenie się aktywacji współczulnej prowadzi w idealnych warunkach do aktywacji układu przywspółczulnego. Unerwienie to powoduje głównie skurcz mięśni gładkich i ruchy wielu narządów mających światło. Uznaje się, że punkt mistrzowski meridianu Yin Qiao, nerka 6, reguluje nerw błędny, a preparat Atropinum compositum jest bardzo przydatny w bolesnych skurczach i zaburzeniach perystaltyki jelit. Do wybranych punktów mogą także należeć punkty źródłowe lub punkty zgodności tylnej Shu dla jelita grubego i cienkiego, śledziony i żołądka oraz pęcherza moczowego i pęcherzyka żółciowego. Spascupreel jest skuteczny w bolesnych skurczach jelit oraz skurczach i nadpobudliwości pęcherza moczowego. Podsumowując, w rzeczywistości należałoby napisać obszerne rozdziały na temat osi podwzórze – przysadka – nadnercza – autonomiczny układ nerwowy, aby w sposób wiarygodny wyjaśnić każdy z tematów poruszonych w tym artykule. Pisząc ten artykuł, chciałem wskazać na fakt, który mówi o złożoności procesów chorobowych i szybkich postępach technologicznych, które z kolei stworzyły potrzebę spojrzenia poza poszczególne obszary skupienia i przyjęcia nowego, całościowego podejścia do opieki nad pacjentami. Uzyskanie pomyślnych wyników wymaga połączenia wielu dyscyplin, założeń i wyobrażeń. Piśmiennictwo 1.Oschman J. Energy Medicine. Dover, NH: Churchill Livingstone; 2008:141. 2.Pischinger A. The Extracellular Matrix and Ground Regulation. Berkeley, CA: North Atlantic Books; 2007:106. MIĘDZYNARODOWA AKADEMIA HOMOTOKSYKOLOGII KURS SKRÓCONY Kurs internetowy, 40 godzinny, wprowadzający w zagadnienia homotoksykologii i pozwalający uzyskać certyfikat Międzynarodowej Akademii Homotoksykologii. 1. Wejdź na stronę internetową www.iah-online.com. Wybierz język. 2. Kliknij Login i zarejestruj się. 3. Przejdź do Programu Edukacyjnego. 4. Przejdź do IAH Kurs Skrócony. 5. Kiedy zakończysz kurs przejdź do Egzamin. Po zdanym pozytywnie egzaminie otrzymasz certyfikat pocztą. Kurs przeznaczony dla lekarzy medycyny. www.iah-online.com Kurs jest bezpłatny.
