FULL TEXT - Medycyna Sportowa

113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 1
Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med
© MEDSPORTPRESS, 2016; 1(4); Vol. 32, 23-31
DOI: 10.5604/1232406X.1202552
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Justyna Czeladzka(A,B,C,D,E,F,G), Maria Jezior(A,B,C,D,E,F,G),
Krzysztof Zimmer(A,D,E,G)
Zakład Medycyny Sportowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Polska
Department of Sport Medicine, University School of Physical Education in Wroclaw, Poland
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA TRIADY
SPORTSMENKI W POLSKIM KOBIECYM
SPORCIE WYCZYNOWYM
THE PREVALENCE OF THE FEMALE ATHLETE TRIAD
IN WOMEN’S PROFESSIONAL SPORTS IN POLAND
Słowa kluczowe: triada sportsmenki, wtórny brak miesiączki, osteoporoza,
zaburzenia odżywiania
Key words: Female Athlete Triad syndrome, amenorrhea, osteoporosis,
disordered eating
Streszczenie
Wstęp. Intensywnie trenujące zawodniczki są predysponowane do wystąpienia specyficznych
problemów zdrowotnych: zaburzeń miesiączkowania, zaburzeń odżywiania, deficytu energetycznego
i osteoporozy. Wszystkie elementy są ze sobą ściśle powiązane i wspólnie nazwane triadą sportsmenki. Badanie miało na celu ocenę częstości występowania objawów triady sportsmenki wśród wyczynowo trenujących polskich zawodniczek, podkreślenie wagi problemu oraz zwrócenie uwagi
na znaczenie profilaktyki i wczesnego wykrywania pierwszych symptomów triady.
Materiał i metody. Praca została oparta na 126 autorskich ankietach wypełnionych przez intensywnie trenujące polskie zawodniczki.
Wyniki. Ponad 24,6% zawodniczek nie jest zadowolona ze swojej figury i chciałaby zmniejszyć
swoja masę ciała, pomimo że średnia wartość indeksu BMI w tej grupie wynosi 20,44, a 29,03% ma
niedowagę. Tylko 37,30% posiada akceptowalną wiedzę na temat swojego zapotrzebowania kalorycznego, 50% stosuje ograniczenia żywieniowe, 7,93% odżywia się według specyficznej diety. Tyko
21,43% współpracuje z dietetykiem. 42,86% zmagało się z anemią w trakcie kariery sportowej.
Wśród 73,81% zawodniczek występują zaburzenia miesiączkowania, u 55% były one wielokrotne,
u 26,88% wystąpił wtórny brak miesiączki. 15,87% doznało złamań w trakcie kariery sportowej.
Wnioski. Znaczący procent kobiet wyczynowo uprawiających sport w Polsce prezentuje cechy
zespołu triady sportsmenki. Wykrycie u zawodniczki jednej ze składowych triady powinno być wskazaniem do wykluczenia pozostałych oraz otoczenia zawodniczki profesjonalną, wielodyscyplinarną
opieką uwzględniającą trenera, lekarza, dietetyka oraz psychologa. Priorytetem powinna być profilaktyka pierwotna, czyli edukacja zdrowotna zawodniczek i środowiska sportowego. Wczesne wykrywanie objawów triady pozwoli uniknąć poważnych, często nieodwracalnych konsekwencji zdrowotnych.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
3598
2
3
52
Background. Professional female athletes are exposed to the multifactorial health syndrome,
connected with high-performance training, known as Female Athlete Triad. It comprises three interrelated components: menstrual disorders, energy deficit, disordered eating and osteoporosis. The aim of the
study was to evaluate the prevalence of the symptoms of Triad among Polish female high-performance
athletes, emphasize the importance of the problem and note the possibility of early prevention.
Material and methods. The research was carried out on a group of 126 high performance competitors involved in different sports disciplines, with the use of the author’s tailored questionnaires.
Results. The results indicate that more than 24.60% of athletes are willing to lose weight although
the mean BMI of this group is 20.44 and 29.03% are underweight. Just 37.30% have knowledge about
their caloric intake needs, 50% have certain dietary restrictions and 7.93% follow specific diets. Only
21.43% consult diet with dietitian. 42.86% have suffered from anaemia. Among all the surveyed athletes 73.81% have experienced menstrual disorders, 55% have experienced multiples episodes and
in the case of 26.88% it was amenorrhea. 15.87% have suffered from bone fractures.
Conclusions. A significant percentage of Polish high-performance female athletes show at least
one of the symptoms of the Female Athlete Triad, which predisposes them to the development of
other Triad symptoms. Those athletes require intervention via a multidisciplinary healthcare team in
order to prevent severe health consequences. Primary prophylaxis such as dietary education as well
as early recognition of symptoms (via screening) should play an important role in the prevention of
the female athlete triad.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Justyna Czeladzka
32-300 Olkusz, Bohaterów Westerplatte 22
Tel. +48 881 968 010, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
05.11.2015 r.
18.03.2016 r.
23
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 2
Czeladzka J. i wsp., Triada sportsmenki
Wstęp
Background
Ostatnie stulecie charakteryzuje się bardzo intensywnym rozwojem sportu kobiet, co niestety nie idzie
w parze z zapewnieniem im właściwej opieki medycznej. Kobiety wyczynowo uprawiające sport napotykają na specyficzne problemy zdrowotne, które
nie występują w sporcie męskim. Wynika to ze znaczących różnic fizycznych i psychicznych występujących pomiędzy płciami. Jednym z niebezpiecznych
zjawisk w sporcie kobiecym jest tzw. zespól triady zawodniczki. Zespół ten został nazwany i opisany po
raz pierwszy przez American College of Sport Medicine (ACSM) w roku 1993 r. [1]. Triada zawodniczki
to wieloczynnikowe zaburzenie, w którego skład wchodzą: niedobory energetyczne z zaburzeniami odżywiania lub bez nich, zaburzenia miesiączkowania,
a w konsekwencji spadek gęstości kości, osteoporoza i wtórne złamania przeciążeniowe. Zespół może
być poważnym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia zawodniczki, jak również może znacząco determinować karierę sportową.
W ostatnich 20 latach ukazało się wiele publikacji
na temat triady sportsmenki [2-10], w tym kilka polskich
[11,12]. Okazuje się, że znaczna liczba zawodniczek
narażona jest na wystąpienie jednego lub wszystkich
objawów triady. Brak wystarczających danych na temat częstości występowania tego zespołu wśród polskich zawodniczek uniemożliwia ocenę sytuacji
w kraju i sprawia, że problem ten jest często bagatelizowany w polskim sporcie kobiecym.
Badanie miało na celu ocenę częstości występowania objawów triady sportsmenki wśród wyczynowo
trenujących polskich zawodniczek, podkreślenie wagi problemu, zwrócenie uwagi na profilaktykę pierwotną i znaczenie wczesnego wykrywania pierwszych symptomów triady.
The present century is characterized by a very intensive development of involvement in sports among
females, however the female athletes are not provided adequate medical care. Female competitors encounter specific health-related problems which do
not concern their male counterparts. This fact is due
to significant physical and mental differences between males and females. The female Athlete Triad
syndrome is a dangerous phenomenon, affecting female athlete population. This syndrome has been
named and described for the first time by the researchers from the American College of Sport Medicine
(ACSM) in 1993 [1]. The female athlete Triad is
a multifactorial disorder comprising: energy deficits
with disordered eating, menstrual disorders and their
consequences, a decrease in bone density, osteoporosis and secondary stress fractures. The syndrome
can pose a serious threat for the patient’s health and
can be even life-threatening. It can also have a significant impact on female athletes’ careers.
During the last 20 years many publications, including several Polish papers, were written on Female
Athlete Triad [2-12]. The authors report that a large
number of female competitors is at risk of one or all
Triad symptoms. The lack of adequate data on the
prevalence of this syndrome makes it impossible to
assess this phenomenon in Poland and is the reason
of neglecting this problem quite often in Polish female
athlete population.
The goal of this study was to assess the prevalence of Female Athlete Triad in Polish female competitors, emphasize the importance of this problem
and focusing attention on primary prevention and
early diagnosis of Triad symptoms.
Materiał i metody
Material and methods
Przeanalizowano wyniki autorskich ankiet rozprowadzonych wśród polskich zawodniczek. Ankieta zawierała pytania dotyczące treningu, stanu zdrowia,
sposobu odżywiania, samooceny, relacji z trenerem
i opieki zdrowotnej. Do analizy wykorzystano 126 ankiet. Przedział wiekowy badanych zawodniczek: 14-39
The results of tailored questionnaires, distributed
among Polish female competitors were analyzed. The
questions concerned the training, health condition,
nutrition, self-esteem, the relations with the coach
and health care. 126 questionnaires were analyzed.
The age of the studied female competitors ranged
Tab. 1. Liczba jednostek treningowych realizowanych przez badane zawodniczki w tygodniu
Tab. 1. Number of training sessions carried out by surveyed athletes during the week
24
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 3
Czeladzka J. et al. Female Athlete Triad syndrome
Tab. 2. Liczebność zawodniczek poszczególnych dyscyplin sportowych w badanej grupie
Tab. 2. The distribution of athletes involved in various sport disciplines in the studied sample
lat, średnia wieku: 21 lat (SD 3,89). Wszystkie zawodniczki to osoby trenujące regularnie z dużą intensywnością (Tab. 1). Wśród nich 35% to zawodniczki
szczebla międzynarodowego, a 65% szczebla krajowego. Średnia liczba dni w roku spędzanych na obozach sportowych to 43,74 (min. 7, max 150; SD 29,36).
Badane zawodniczki to przedstawicielki różnych dyscyplin sportowych (Tab. 2). U 65% badanych zawodniczek przeważa trening o charakterze wydolnościowym, a u 35% z nich przeważa trening techniczny.
Dane zostały opracowane w programie Statistica.
from 14 to 39 years, the mean age was 21 years
(SD 3.89). All the competitors trained with high intensity (Tab. 1). 35% of the sample were international
competitors and 65% of the sample were national
competitors. The mean number of days the female
competitors spent at sport camps was 43.74 (min. 7,
max 150; SD 29.36). The studied competitors were
involved in various sport disciplines (Tab. 2). 65% of
the sample fitness participated in fitness training
while 35% participated in technical skill training. The
data were analyzed using Statistica program.
Wyniki
Results
Ocena wartości BMI i stosunku
do własnego ciała
82,54% ankietowanych zawodniczek mieści się
w zakresie prawidłowych wartości współczynnika BMI
(norma 18,5-24,99 kg/m2), z czego większa część
w dolnych jej wartościach. 16,67% znajduje się poniżej dolnej granicy normy (Ryc. 1). Ponad 24,60% zawodniczek nie jest zadowolona ze swojej figury i chciałaby zredukować masę ciała, wśród nich średnia BMI
wynosi 20,44kg/m2, a 29,03% ma niedowagę. 84,13%
ankietowanych uważa, że dieta ma znaczący wpływ
na wynik sportowy, a 77,78%, że masa ciała znacząco wpływa na osiągane wyniki sportowe. 46,83% zawodniczek deklaruje, że była namawiana przez trenera do zmniejszenia masy ciała, z czego współ-
Evaluation of BMI values and self-esteem
in the studied sample
82.54% of the respondents had normal BMI values (norm – 18.5-24.99 kg/m2), predominantly within
the lower limits of this index. 16.67% were found to
have BMI values below the lower limit of the normal
range (Fig. 1). More than 24.60% of the studied competitors were found to be dissatisfied with their
figures and reported their desire to reduce their body
mass. The mean BMI value in this group was 20.44
kg/m2 and 29.03% of the participants were found to
be underweight. 84.13% of the respondents believed
that the diet had a significant impact on athletic
performance. 46.83% admitted that the trainer advised them to reduce their body mass. In this group the
25
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 4
Czeladzka J. i wsp., Triada sportsmenki
Ryc. 1. Histogram wartości indeksu BMI badanych zawodniczek
Fig. 1. Histogram of values of Body Mass Index among surveyed athletes
czynnik BMI 25,42% w tej grupie kobiet jest poniżej
dolnej granicy normy (Ryc. 2).
mean BMI value, 25.42% was below the lower limit
of the normal range (Fig. 2).
Zachowania żywieniowe
W subiektywnej ocenie zawodniczek 89,68%
twierdzi, że odpowiednio dostosowuje dietę do prowadzonej aktywności fizycznej. Mimo to 50,79% deklaruje, że nie zna swoich zapotrzebowań kalorycznych. 50% przyznaje, że ogranicza się w jedzeniu,
a 7,93% stosuje specyficzne diety. Z dietetykami
współpracuje zaledwie 21,43%.
Nutritional behaviors
The subjective assessment of the studied female
competitors revealed that 89.68% reported that their
diet matched their physical activity level. Despite this
fact, 50.79% admitted they did not know their caloric
demand while 50% admitted they tried to limit their
caloric intake. 7.93% reported being on special diets.
Only 21.43% reported cooperation with their
dietitians.
Zaburzenia miesiączkowania
Zaburzenia miesiączkowania występują wśród
73,81% zawodniczek, z czego 26,88% prezentuje
Menstrual disorders
Menstrual disorders were found in 73.81% of the
studied athletes. 26.88% of this group were diagnos-
Ryc. 2. Rozrzut współczynnika BMI wśród zawodniczek namawianych do obniżenia masy ciała
Fig. 2. Dispersion of Body Mass Index among athletes persuaded to lose weight
26
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 5
Czeladzka J. et al. Female Athlete Triad syndrome
Ryc. 3. Zależność występowania anemii względem współczynnika BMI
Fig. 3. Presence of anemia in relations to Bpdy Mass Index
wtórny brak miesiączki (amenorrhea), 60,21% oligomenorrhee, a 12,91% polimenorrhee. 14,29% deklaruje występowanie stałych zaburzeń miesiączkowania, u 55% zaburzenia wystąpiły wielokrotnie, a tylko 30,77% deklaruje występowanie pojedynczych epizodów zaburzeń cyklu menstruacyjnego.
ed with secondary cessation of menses (amenorrhea),
60.21% reported having oligomenorrhea and 12.91%
reported having polimenorrhea. 14.29% reported chronic menstrual disorders and 55% reported multiple
episodes of such disorders. Only 30.77% reported
single episodes of menstrual cycle disorders.
Inne problemy zdrowotne
15,87% zawodniczek doznało złamań w trakcie kariery sportowej. 42,86% zawodniczek przyznaje, że
w trakcie kariery sportowej przynajmniej raz wystąpiła
u nich anemia (Ryc. 3). Można zaobserwować, że dyscypliny o przewadze treningu wydolnościowego predysponują do anemii. Objawy zespołu przewlekłego
zmęczenia obecne są u 35,71% zawodniczek.
Other health-related problems
15.87% of the studied female competitors sustained injuries during their athletic career. 42.86% admit they had anemia at least once during their career
(Fig. 3). It is of note that the disciplines with the
dominant endurance training predispose athletes to
anemia more than other sport disciplines. The symptoms of chronic fatigue were reported by 35.71% of
the surveyed female competitors.
Specyfika sportu kobiecego
91,27% zawodniczek jest trenowana przez trenera płci męskiej.
Specificity of female sports
91.27% of the studied female competitors reported having male coaches.
Dyskusja
Discussion
W pogoni za rekordami, trenerzy często lekceważą problemy zdrowotne kobiet, dopóki mogą one realizować odgórnie zaplanowany trening. Posługując
się schematami wypracowanymi w sporcie męskim,
nie uwzględniają oni istotnych różnic między płciami.
Tak krótkowzroczne postępowanie jest nieprofesjonalne, zagraża zdrowiu zawodniczki, a także może negatywnie odbić się na wynikach sportowych.
Okazuje się, że duża grupa badanych zawodniczek
prezentuje przynajmniej jedną z cech triady sportsmenki. Należy podkreślić, że występowanie jednego
komponentu triady predysponuje do występowania
kolejnych, a to może mieć poważne konsekwencje
zdrowotne.
In their pursuit of success the coaches often neglect health-related problems in female competitors
as long as they can participate in the pre-planned
training. Using the schemes developed in male sports,
they do not consider significant differences between
the two sexes. Such negligent behaviors not only are
unprofessional, but also they pose a threat to the
competitor’s health and can negatively affect athletic
performance.
The study revealed that a large group of the
studied female athletes presented with at least one
symptom of Female Athlete Triad. It is of note that the
occurrence of one Triad component predisposes to
the development of next Triad components which can
have serious health-related consequences.
27
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 6
Czeladzka J. i wsp., Triada sportsmenki
Ocena zaburzeń odżywiania
zawodniczek
Osobowość sportowca cechuje często perfekcjonizm, duży poziom motywacji, konsekwencja w dążeniu do celu i kompulsywność [13]. Istnieją dowody, że
wszystkie te cechy mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania [14,15]. Kobiety należą do
grupy osób szczególnie narażonych na tego typu
problemy, a sport wydaje się dodatkowo zwiększać
to ryzyko. Wśród ankietowanych kobiet znaczna
większość prezentuje nieprawidłowe zachowania żywieniowe. Ocena współczynnika BMI zawodniczek
pokazuje, że duża grupa badanych prezentuje wartości poniżej dolnej granicy normy. Zawodniczki mylnie
postrzegają swoje ciało. Pomimo posiadania prawidłowej bądź zbyt niskiej masy ciała, część z nich pragnie jej obniżenia, posuwając się przy tym do ograniczania częstotliwość i objętości posiłków oraz stosowania diet. Należy zwrócić uwagę, że zarówno obniżona wartość współczynnika BMI (<17,5 kg/m2), jak
również chęć obniżenia wagi, pomimo jej prawidłowych wartości, to kryteria diagnostyczne dla poważnych zaburzeń odżywiania DSM IV [16,17]. Chęć posiadania smukłej sylwetki, z którą zawodniczki wiążą
osiągane przez siebie dobre wyniki sportowe, stwarza olbrzymią presję psychiczną. Presja ta jest potęgowana dodatkowo przez środowisko sportowe i niekompetentne podejście wielu trenerów, nakłaniających swoje podopieczne do zmniejszenia masy ciała. Interesującym jest fakt, że większość kobiet pozostaje pod opieką trenerów płci męskiej, co może wpływać na brak zrozumienia przez nich mechanizmów
i specyfiki sportu kobiecego.
Kolejnym negatywnym zjawiskiem zaobserwowanym w trakcie badania jest brak wiedzy zawodniczek
na temat swoich zapotrzebowań kalorycznych. Stawia to pod znakiem zapytania świadome zaspokajanie zwiększonych potrzeb organizmu oraz stwarza
warunki do występowania niedoborów energetycznych. Obserwacje tę potwierdza wiele publikacji na
temat zaburzeń odżywiania u sportowców [18,19,20,
21,22,23]. Zwiększona częstość występowania anemii wśród badanych kobiet również może być potwierdzeniem występowania nieprawidłowości w diecie sportsmenek. W badanej grupie zawodniczek
częstość występowania anemii jest znacznie wyższa
niż w ogólnej populacji kobiet [24]. Należy podkreślić,
że nieprawidłowe odżywianie obniża zarówno potencjał zdrowotny zawodniczki, jak również jej zdolności
wysiłkowe. Badanie pokazało, że nawet wśród zawodniczek wysokiego szczebla sportowego, tak podstawowa sprawa jest zaniedbywana. Przyczyny tej
sytuacji należy upatrywać w zbyt małym poświęceniu
uwagi zagadnieniu diety w sporcie, braku edukacji żywieniowej oraz braku współpracy z dietetykami. Udowodniono, że stosowanie programów prewencyjnych
może zapobiegać występowaniu zaburzeń odżywiania wśród sportowców [25]. Istotnym problemem jest
także brak objęcia zawodniczek programem badań
przesiewowych skierowanych w stronę wykrycia zaburzeń odżywiania. Badania takie nie są prowadzone, pomimo że istnieją wytyczne światowych organizacji sportowych podkreślające ich znaczenie [26].
W polskim sporcie wyczynowym zarówno prewencja,
jak i profilaktyka wtórna zaburzeń odżywiania przedstawia się niesatysfakcjonująco. Należałoby zadbać
o rozpowszechnienie edukacji żywieniowej, w celu
28
Assessment of nutritional disorders in female
competitors
Athlete’s personality is often characterized by perfectionism, a high level of motivation in attempts to
achieve the desired goal and compulsiveness [13].
There is evidence that all these features can increase
the risk of eating disorders among this population
[14,15]. The females belong to the population especially exposed to such problems and participation in
sports can even increase this risk. Among the questioned females a vast majority reported having bad
eating habits. The assessment of BMI index values in
the studied sample showed the values below the
lower limit of the normal range. Their perception of their
bodies is disturbed. Despite having a normal body
mass or being underweight, some of them want to
reduce their body mass through dietary restrictions. It
is of note that both the reduced BMI value (<17.5
kg/m2) and the desire for weight reduction despite
having a normal weight, the diagnostic criteria of this
disorder correspond to a severe eating disorder –
DSM IV [16,17]. The desire to have a slender silhouette and to excel in sports causes an enormous mental pressure. This pressure is additionally enhanced
by athletes’ world and the incompetent attitudes of
many coaches, suggesting that the female athletes
should decrease their body mass. Interestingly, the
majority of females have male coaches, who often do
not understand the mechanisms and specificity of
female sports.
The next negative phenomenon observed during
the study is the lack of the knowledge of caloric intake demands among female athletes. This is the
reason of questioning the fact that they consciously
meet their increased caloric intake demands and the
reason of frequent energy deficits among this population. These observations are confirmed by numerous publications on eating disorders among athletes
[18,19,20,21,22,23]. The increased prevalence of
anemia among the studied sample of female athletes
may also confirm the dietary abnormalities in female
athlete population. In the studied sample, the prevalence of anemia is significantly higher compared with
that in the general female population [24]. It should
be emphasized that inadequate nutrition decreases
both the athlete’s health potential and their exercise
capacity. The study revealed that even among high
performance female athletes this basic problem is
neglected. This is probably due to neglecting the problem of athletes’ diet, the lack of nutritional education
and cooperation with dietitians. It has been proved
that preventive programs can prevent eating disorders in athletes [25]. Besides, the athletes are not
screened for eating disorders despite the recommendations by the world sport organizations, emphasizing
the significance of such screening [26]. In Polish competitive sports, both prevention and secondary prophylaxis of eating disorders are unsatisfactory. Nutritional education should be propagated to prevent
eating disorders and female athletes should be monitored for detection of the already existing problems.
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 7
Czeladzka J. et al. Female Athlete Triad syndrome
prewencji występowania zaburzeń odżywiania, jak
również o zwiększenie monitoringu zawodniczek pod
kątem wykrywania istniejących już problemów.
Ocena zaburzeń miesiączkowania
Występowanie zaburzeń miesiączkowania u kobiet
wyczynowo trenujących jest zagadnieniem powszechnie znanym, jednak wciąż bagatelizowanym. Etiologia zaburzeń miesiączkowania u trenujących kobiet
jest wieloczynnikowa i nie została do końca zbadana [27,28]. Sugeruje się, że wiele mechanizmów może być za to odpowiedzialnych. Wśród nich najbardziej znana jest teoria niskiej zawartości tkanki tłuszczowej [29], hipoteza niedostatecznej dostępności
energii [30], hipoteza zaburzeń osi przysadkowo-gonadalnej, wywołanych zbyt intensywnym treningiem
[31,32], hipoteza nadmiernej utraty wagi czy nadmiernego narażenia na stres. Wiele publikacji sugeruje, że kluczowym problemem wydaje się być nie
sam poziom tkanki tłuszczowej, a właśnie zaburzenia
odżywiania [33,34].
Wśród ankietowanych zawodniczek zdecydowana większość prezentuje zaburzenia miesiączkowania. Najczęściej podawanymi zaburzeniami były: oligomenorrhea i rozregulowanie cykli. Częstość występowania wtórnego braku miesiączki, który sugeruje
poważne zaburzenia hormonalne, powinna budzić
duży niepokój. Warto podkreślić, że wystąpienie amenorrhea jest jednym z głównych kryteriów dla anorexia
nervosa [35].
Wczesne wystąpienie zaburzeń miesiączkowania
i ich długotrwałe występowanie jest objawem poważnych zaburzeń hormonalnych, a to predysponuje
do wystąpienia osteopenii [36]. Zaburzenia miesiączkowania, pomimo że powodują poważne konsekwencje zdrowotne, mogą być odwracalne [37]. Udowodniono, że wzrost wagi, obniżenie intensywności treningu, zwiększenie podaży kalorii oraz zredukowanie
stresu przywracają normalne cykle menstruacyjne trenujących kobiet i zapobiegają dalszym negatywnym
konsekwencjom zdrowotnym [38]. W związku z powyższym, zaburzenia miesiączkowania u trenujących kobiet powinny być sygnałem alarmującym, skłaniającym
do szybkiego podjęcia działań prewencyjnych.
Assessment of menstrual disorders
Menstrual disorders in high performance female
athletes is a widely recognized problem, however, it
is often neglected. The etiology of menstrual disorder
is multifactorial and requires further studies [27,28]. It
is suggested that multiple underlying mechanisms
are responsible for this disorder. These include the
most popular theory of low fat tissue body content
[29], the hypothesis of insufficient energy resources
available [30], the hypothesis of the disturbances of
the pituitary-gonadal axis due to excessively intense
training [31,32] and the hypothesis of excessive
weight loss or excessive exposure to stress. Numerous publications suggest that it is not the content of
fat tissue itself, but nutritional disorders that are of
key importance [33,34].
The majority of the surveyed high performance
female athletes present with menstrual disorders.
The most frequent disorders reported by the respondents were oligomenorrhea and deregulated cycles.
The prevalence of secondary amenorrhea, suggesting severe endocrine disorders is alarming. It is worth
emphasizing that the development of amenorrhea is
one of the major criteria for anorexia nervosa [35].
An early development of menstrual disorders and
their chronic nature is the manifestation of severe
endocrine disturbances, predisposing to osteopenia
[36]. Despite their severe health-related consequences, menstrual disorders can be reversible [37]. It
has been proved that body weight increase and training intensity limitation, an increased caloric supply
and stress reduction restore normal menstrual cycles
in training female athletes and prevents negative
health-related consequences [38]. Given the above,
menstrual disorders in training females should be
alarming and motivate to immediate implementation
of prevention measures.
Ocena ryzyka osteoporozy
Pomimo że badanie nie uwzględniło oceny gęstości kości u zawodniczek, fakt powszechnego występowania u nich cech triady sportsmenki pozwala na
zakwalifikowanie badanych kobiet do grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia osteoporozy. Kobiety
narażone są na osteoporozę ponad 8-krotnie bardziej niż mężczyźni. Dodając do tego czynniki ryzyka
uwarunkowane sportem (niski poziom estrogenów,
niska masa ciała, zaburzenia odżywiania i miesiączkowania), ryzyko to wzrasta. Istnieje korelacja między
zaburzeniami miesiączkowania oraz zaburzeniami
odżywiania a wskaźnikiem gęstości kości [39,40,41,
42,43,44]. Udowodniono, że bardzo istotnym momentem dla tkanki kostnej, warunkującym podatność
na osteoporozę i złamania, jest okres osiągania szczytowej masy kostnej [42,43,45,46]. Szczyt wzrostu mineralnej gęstości kości u kobiet przypada na drugą
dekadę życia [47,48]. Większość badanych zawodniczek znajduje się właśnie w tej grupie wiekowej. Nieprawidłowo dostosowana dieta i zwiększone obciążenia fizyczne organizmu w tym ważnym dla budowy
Assessment of osteoporosis risk
Although the study did not comprise assessment
of bone density in the studied sample, the proven
common development of the symptoms of female
athlete Triad in this sample indicates that the subjects
should be assessed as the group of elevated osteoporosis risk. Females are at risk of osteoporosis eight
times more than males. Additional risk factors due to
the involvement in sports, such as low estrogen level,
low body mass, and eating and menstrual disorders,
significantly increase this risk. There is a correlation
between menstrual disorders, disordered eating and
bone mineral density index [39,40,41,42,43,44]. It is
proven that the period when peak body mass is accumulated, determining the proneness to osteoporosis
and fractures, is the most important period for bone
tissue [42,43,45,46]. The second decade of life is the
period of the peak of body mineral density increase in
females [47,48]. Most of the studied females are in
this age group. Bad dietary habits and increased
physical loads exerted on the body during the period
which is most important for bone tissue building may
29
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 8
Czeladzka J. i wsp., Triada sportsmenki
tkanki kostnej czasie, mogą stanowić przeszkodę
w osiągnięciu odpowiedniego poziomu szczytowej masy kostnej w czasie kariery sportowej, jak również jej
utrzymaniu na odpowiednim poziomie po zakończeniu kariery [42,49]. W świetle tych danych niezwykle
ważne wydaje się zwrócenie uwagi na stan kośćca
zawodniczek. Zawodniczki prezentujące cechy triady
powinny być objęte profesjonalną opieką najwcześniej jak to możliwe, gdyż zmiany w kościach po okresie ich przebudowy mogą być nieodwracane [50,51].
Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Sportowej sugeruje poszerzenie badań zawodniczek o badania
densytometryczne kości [52]. W związku z wynikami
naszego badania, rozsądne wydaje się zwrócenie
szczególnej uwagi na profilaktykę osteoporozy i złamań przeciążeniowych w grupie sportowców, zwłaszcza płci żeńskiej, oraz rozważenie przeprowadzenia
specjalistycznego monitorowania zmian kośćca wśród
zawodniczek prezentujących objawy triady.
hinder the increase of bone mass, obtaining peak
values during sport career and maintaining the bone
mass at a desired level after finishing sport career
[42,49]. In the light of the data obtained from this study,
caring about the bone condition of high performance
female athletes seems to be extremely important.
The competitors with Female Athlete Triad symptoms
require medical care as early as possible as the changes in bone mass after the period of its rebuilding can
be irreversible [50,51]. The American Society of
Sports Medicine suggests adding bone densitometry
to the tests applied to female athletes [52]. Given the
results of this study it seems reasonable to pay special attention to the prophylaxis of osteoporosis and
stress fractures in athlete (especially female athlete)
population and to consider specialist monitoring of
changes in bone mass among the female competitors with Triad syndrome.
Wnioski
Conclusions
1. Cechy zespołu triady sportsmenki występują zaskakująco często wśród polskich kobiet wyczynowo uprawiających sport.
2. Wykrycie u zawodniczki jednego objawu triady
powinno być wskazaniem do wykluczenia jej pozostałych symptomów oraz otoczenia zawodniczki
profesjonalną, wielodyscyplinarną opieką uwzględniającą trenera, lekarza, dietetyka oraz psychologa.
3. W grupie kobiet intensywnie uprawiających sport
powinny być przeprowadzane badania przesiewowe w kierunku zaburzeń odżywiania.
4. Wystąpienie wtórnego braku miesiączki powinno
być sygnałem alarmowym do objęcia zawodniczki specjalistyczną opieką medyczną.
5. Powinno zwrócić się szczególną uwagę na stan
kośćca zawodniczek, zwłaszcza tych, które prezentują zaburzenia odżywiania lub miesiączkowania.
6. Priorytetem powinna być profilaktyka pierwotna,
tzn. edukacja zdrowotna zawodniczek i środowiska sportowego.
7. Wczesne wykrywanie objawów triady pozwoli na
uniknięcie poważnych, często nieodwracalnych
konsekwencji zdrowotnych.
1. The symptoms of Female Athlete Triad are surprisingly frequent among Polish high performance
female athletes.
2. One symptom of Female Athlete Triad recognized
in the female competitor should be an indication
for excluding the remaining symptoms in this patient and providing professional,multidisciplinary
medical care by the trainer, physician, dietician
and psychologist.
3. In the population of intensively training females
screening for disordered eating should be carried
out.
4. Secondary amenorrhea should be alarming and
indicative of the need of specialist medical care.
5. Special attention should be paid to the condition
of the female athletes’ bones, especially in the athletes with disordered eating or menstrual disorders.
6. Primary prophylaxis should be the priority. It involves pro-health education of female competitors
and the athltetes’ population.
7. Early recognition of Female Athlete Triad symptoms allows avoiding severe, often irreversible
health-related consequences.
Piśmiennictwo / References
1. Yeager KK, Agostini R, Nattiv A, et al. The female athlete triad. Med Sci Sports Exerc 1993; 25: 775-7.
2. West RV. The female athlete. The triad of disorder eating, amenorrhea and osteoporosis. Sport Medicine 1998;
26(2): 63-71.
3. Beals KA, Brey RA, Gonyou JB. Understanding the female athlete triad: eating disorders, amenorrhea and osteoporosis. J Sch Health 1999; 69(8): 337-40.
4. Brunet M. Female athlete triad. Clinics in sports medicine 2005; 24(3): 623-36.
5. Nattiv A, Loucks AB, Manore MM, Sanborn CF, Sundgot-Borgen J, Warren MP. The female athlete triad. Americane College of Sports Medicine; 2007.
6. Javed A, Tebben PJ, Fischer PR, Lteif AN. Female athlete triad and its components: toward improved screening
and management. Mayo Clinic Proceedings 2013; 88(9): 996-1009.
7. Márquez S, Molinero O. Energy availability, menstrual dysfunction and bone health in sports; an overview of the
female athlete triad. Nutricion Hospitalaria 2013; 28(4): 1010-17.
8. Horn E, Gergen N, McGarry KA. The female athlete triad. Rhode Island Medical Journal 2014; 97(11): 18-21.
9. Joy E, De Souza MJ, Nattiv A, et al. 2014 female athlete triad coalition consensus statement on treatment and
return to play of the female athlete triad. Current Sports Medicine Reports 2014; 13(4): 219-32.
10. Matzkin E, Curry EJ, Whitlock K. Female Athlete Triad: Past, Present and Future. The Journal of the American
Academy of Orthopaedic Surgeons 2015; 23(7): 424-32.
11. Skrzypulec V. Zaburzenia miesiączkowania u sportsmenek. [In Polish] Menstruation disorders among female
athletes. [In:] Skrzypulec V, Lindert O, Morawiec M, et al. Ginekologia Praktyczna 2005; 5: 29-31.
30
113 CZeladzka1:Layout 1 2016-06-08 14:04 Strona 9
Czeladzka J. et al. Female Athlete Triad syndrome
12. Szyguła Z, Strzała M, Rolski Z. Triada zaburzeń u kobiet uprawiających sport – nieprawidłowe łaknienie, brak miesiączki i osteoporoza. [The female athlete triad – eating disorders, menorrhoea, osteoporosis] Med Sport Practica
2010; 11(1): 1-7.
13. Hopkinson RA, Lock J. Athletics, perfectionism, and disorder eating. Eat Weight Disorders 2004; 9(2): 99-106.
14. Bulik CM, Tozzi F, Anderson C, et al. The relation between eating disorders and components of perfectionism.
American Journal of Psychiatry 2003; 111: 315-20.
15. Sundgot-Borgen J, Torstveit MK. Prevalence of eating disorders in elite athletes is higher than in the general population. Clinical Journal of Sport Medicine 2004; 14(1): 25-32.
16. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th Ed.) United States of
America: American Psychiatric Association 1994.
17. Hebebrand J, Wehmeier PM, Remschmidt H, et al. Weight criteria for diagnosis of anorexia nervosa. The American
Journal of Psychiatry 2000; 157(6): 1024.
18. Torstveit MK, Sundgot-Borgen J. Disordered Eating and Eating Disorders in Female Athletes. Handbook of Sports
Medicine and Science: The Female Athlete 2014; 42-55.
19. Sundgot-Borgen J. Eating disorders in female athletes. Sports Medicine 1994; 176-88.
20. Beals KA, Manore MM. The prevalence and consequences of subclinical eating disorders in female athletes.
International Journal of Sport Nutrition 1994; 175-95.
21. Zhi Y, Qiang W. Eating Disorders and Female Athlete. Zhejiang Sport Science 2009; 2: 29.
22. Raczyńska B. Zaburzenia żywieniowe u zawodniczek. [W:] Sport Wyczynowy 2001; 5-6.
23. Leonkiewicz M, Gacek M, Frączek B. Wiedza i zachowania żywieniowe młodzieży uprawiającej sport – konieczność
edukacji; [W:] Wolska-Adamczyk A (red.) Znaczenie recjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej; Warszawa 2015.
24. Worldwide prevalence of anaemia 1993-2005: WHO global database on anaemia. Edited by Bruno de Benoist,
Erin McLean, Ines Egli and Mary Cogswell.
25. Martinsen M, et al. Preventing eating disorders among young elite athletes: A randomized controlled trial. Medicine
& Science in Sports & Exercise 2014; 435-47.
26. Knapp J, Aerni G, Anderon J. Eating Disorders in Female Athletes: Use of Screening Tools. Current sports medicine reports 2014; 214-8.
27. Marshall LA. Clinical evaluation of amenorrhea in active and athletic women. Clinics in sports medicine 1994;
13(2): 371-87.
28. Donaldson MC. The female athlete triad. Orthopus Nurs 2003; 22(5): 322-4.
29. Frisch RE, McArthur JW. Menstrual cycles: fatness as a determinant of minimum weight for height necessary for
their maintenance or onset. Science 1974; 185(4155): 949-51.
30. Loucks AB, Verdun M, Heath EM. Low energy availability, not stress of exercise, alters LH pulsatility in exercising
women. Journal of Applied Physiology 1988; 84(1): 37-46.
31. Loucks AB, Mortola JF, Girton L, et al. Alterations in the Hypothalamic-Pituitary-Ovarian and the HypothalamicPituitary-Adrenal Axes in Athletic Women. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 1989; 68(2): 402-11.
32. Laughlin GA, Yen SSC. Hypoleptinemia in women athletes: absence of a diurnal rhythm with amenorrhea. The
Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 1997; 82(1): 318-21.
33. Williams NI, Young JC, McArthur J, et al. Strenuous exercise with caloric restriction: effect on luteinizing hormone
secretion. Medicine and Science in Sports and Exercise 1995; 27(10): 1390-8.
34. Pirke KM, Schweiger U, Strowitzki T, et al. Dieting causes menstrual irregularities in normal weight young women
through impairment of episodic luteinizing hormone secretion. Fertility and Sterility 1989; 51(2): 263-8.
35. American Psychological Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 4th edition. Washington, DC: American Psychological Association; 2000.
36. Biller BM, Saxe V, Herzog DB, et al. Mechanisms of Osteoporosis in Adult and Adolescent Women with Anorexia
Nervosa. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 1989; 68(3): 548-54.
37. Stager JM, Ritchie-Flanagan B, Robertshaw D. Reversibility of Amenorrhea in Athletes. N Engl J Med; 1984. p. 51-2.
38. Diddle AW. Athletic activity and menstruation. Southern Medical Journal 1983; 76(5): 619-24.
39. Cobb KL, Bachrach LK, Greendale G, et al. Disordered eating, menstrual irregularity, and bone mineral density in
female runners. Medicine & Science in Sports & Exercise 2003; 35(5): 711-9.
40. Ishimi Y, Yana K, Higuchi M. Association between exercise and diet on maintaining bone health in postmenopausal
women and female athletes. [In:] Physical Activity, Exercise, Sedentary Behavior and Health. Springer Japan;
2015. p. 273-90.
41. Gibbs JC, et al. Evaluation of Female Athlete Triad-Related Factors to Identify Low Bone Mineral Density in
Exercising Women. Medicine and Science in Sports and Excercise; 2013. p. 655.
42. Raczyńska B. Wpływ żywienia na mineralizację tkanki kostnej u zawodniczek w okresie kariery sportowej i po jej
zakończeniu. Medycyna Sportowa 2007; 2: 113-7.
43. Skorupa E, et al. Wpływ czynników żywieniowych na wytrzymałość mechaniczną tkanki kostnej i gospodarkę
wapniowo-fosforanową. Twój Mag Med 2003, 6: 24-48.
44. Drenjancevic I, Cvetko ED. Influence of physical activity to bone metabolism. Med Glas; 2012.
45. Szkop I. Czynniki żywieniowe a metabolizm tkanki kostnej. Żywienie Człowieka i Metabolizm 2001. p. 71-85.
46. Matkovic V, Visy D. Nutrition and Bone Health During Skeletal Modeling and Bone Consolidation of Childhood and
Adolescence. Nutrition and Bone Health. Springer New York 2015; 199-216.
47. Rubin K, Schirduan V, Gendreau P, et al. Predictors of axial and peripheral bone mineral density in healthy children
and adolescents, with special attention to the role of puberty. The Journal of Pediatrics 1993; 123(6): 863-70.
48. Smith R, Harrison J, Cooper C. Osteoporoza. Medycyna Praktyczna; 2000.
49. Raczyńska B, et al. Bone mineralisation (BMC) and density (BMD) in eumenorrheic ex-athletes. Biol Sport; 2007.
p. 241-54.
50. Drinkwater BL, Nilson K, Ott S, et al. Bone mineral density after resumption of menses in amenorrheic athletes.
Jama, 256(3), 1986; 380-2.
51. Drinkwater BL, Bruemner B., Chesnut, CH. Menstrual history as a determinant of current bone density in young
athletes. Jama 1990; 263(4): 545-8.
52. Yeager KK, et al. The female athlete triad: disordered eating, amenorrhea, osteoporosis. Medicine & Science in
Sports & Exercise; 1993.
31