S L A J D Y - Wszechnica Żywieniowa w SGGW

S L A J D Y - Wszechnica Żywieniowa w SGGW

Witamina D – dla kogo i kiedy?
Dariusz Włodarek
Katedra Dietetyki
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
SGGW w Warszawie
Trochę historii
• Pierwsza połowa XIX wieku
– J. Śniadecki ( 1768–1838) - ekspozycja na działanie
promieni słonecznych jest skuteczna w leczeniu
krzywicy
• Początek XX wieku
– E. Mellanbe - przyczyną krzywicy mogą być niedobory
substancji rozpuszczalnych w tłuszczach
• Lata 30. XX wieku
– Wykazano, że substancją rozpuszczalną w tłuszczach
jest związek, który nazwano witaminą D
Witamina D
• Główne znaczenie w zaspokajaniu zapotrzebowania na
witaminę D ma jej wytwarzanie w skórze
– promieniowanie UVB o długość fali 290-315 nm
– Pokrywa nawet do 90% potrzeb organizmu
– czynniki wpływające na syntezę
•
•
•
•
•
•
•
szerokość geograficzna,
pora roku,
pora dnia,
czynniki środowiskowe (smog, mgła)
ilość melaniny w skórze
powierzchnia odsłoniętego ciała
stosowanie kremów z filtrem ochronnym przed promieniowaniem
UVB
• Magazynowana jest głownie w wątrobie
• W Europie Środkowej w okresie od października do marca
nie ma optymalnych warunków słonecznych do
powstawania wystarczającej ilości witaminy D
• Najlepszy czas do syntezy skórnej kwiecień –wrzesień.
– osoby o jasnej karnacji
• Codzienna ekspozycja na promieniowanie słoneczne 15 minut,
• między godziną 10.00 a 15.00,
• minimum 18% odsłoniętej powierzchni ciała (przedramiona i
podudzia),
• bez używania filtrów ochronnych.
• Ryzyko raka skóry
– dotyczy szczególnie osób o jasnej karnacji
– dotyczy niemowląt poniżej 6. miesiąca życia,
– nie zaleca się ekspozycji na słońce
Źródła pokarmowe wit. D
•
•
•
•
Tran
Ryby
Jaja
Żywność fortyfikowana (mleko, margaryny,
jogurty, ser, płatki śniadaniowe, odżywki dla
dzieci)
Zawartość witaminy D w produktach
[µg/ 100g produktu]
• Nie zawierają, lub śladowe ilości
– Pieczywo
– Oleje, oliwa, słonina, smalec
– Mąki, kasza, ryż, makaron, płatki
– Warzywa
– Ziemniaki
– Owoce
– Orzechy, nasiona, pestki
• Wiele badań epidemiologicznych sugeruje, że stężenie
we krwi 25(OH)D większe niż 30 ng/ml może mieć
dodatkowe korzyści zdrowotne
– wpływać na zmniejszenie ryzyka wystąpienia
•
•
•
•
•
nowotworów,
chorób autoimmunologicznych,
chorób układu sercowo-naczyniowego,
chorób zakaźnych
cukrzycy typu 2.
• Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA,
Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, Murad MH,
Weaver CM; Endocrine Society. Evaluation,
treatment, and prevention of vitamin D
deficiency: an Endocrine Society clinical
practice guideline. J Clin Endocrinol Metab.
2011 Jul;96(7):1911-30
Normy żywienia
• Ostania nowelizacja polskich norm żywienia
ukazała się w 2012 roku pod redakcją prof. M.
Jarosza
• Dla witaminy D, rekomendacje w nich znajdują
odwołują się do zaleceń Institute of Medicine
(USA) z 2010 roku
Normy żywienia (2012)
podaż witaminy D
• niemowląt do 1. roku
– poziom AI: 10 µg (400 IU)/dobę
• dla osób od 1. do 70. roku życia, oraz dla
kobiet ciężarnych i karmiących
– poziom EAR: 10 µg (400 IU)/dobę
– poziom RDA: 15 µg (600 IU)/dobę
• dla osób po 70. roku życia
– poziom EAR: 10 µg (400 IU)/dobę
– poziom RDA: 20 µg (800 IU)/dobę
Witamina D: Rekomendacje dawkowania w
populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka
deficytów - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r
Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, Carter G, Chlebna-Sokół D, Czech-Kowalska J, Dębski R, Decsi T, Dobrzańska A, Franek E, Głuszko P, Grant WB, Holick
MF, Yankovskaya L, Konstantynowicz J, Książyk JB, Księżopolska-Orłowska K,
Lewiński A, Litwin M, Lohner S, Lorenc RS, Lukaszkiewicz J, Marcinowska-Suchowierska E, Milewicz A, Misiorowski W, Nowicki M, Povoroznyuk V, Rozentryt
P, Rudenka E, Shoenfeld Y, Socha P, Solnica B, Szalecki M, Tałałaj M, Varbiro S,
Zmijewski MA. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób
zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów - wytyczne dla Europy Środkowej
2013 r. Standardy Medyczne /Pediatria 2013, 10, 573-578
Noworodki i niemowlęta do 12
miesięcy
• suplementacja witaminy D powinna rozpocząć się od
pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu żywienia
noworodka.
• suplementacja w dawce 400 IU/dobę (10 µg/dobę) do
6 miesiąca życia,
– niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym powinny
otrzymać dawkę 400 IU/dobę (10,0 µg/dobę) łącznie z
diety oraz suplementów (zalecenia z 2009r)
• od 6 miesiąca do 12 miesiąca życia suplementacja w
dawce 400-600 IU/dobę (10,0-15,0 µg/dobę), zależnie
od podaży witaminy D w diecie.
Dzieci i młodzież (1-18 lat)
• suplementacja w dawce 600-1000 IU/dobę
(15,0-25,0 µg/dobę), zależnie od masy ciała, w
miesiącach wrzesień –kwiecień
• suplementacja w dawce 600-1000 IU/dobę
(15,0-25,0 µg/dobę), zależnie od masy ciała,
przez cały rok, jeśli nie jest zapewniona
efektywna synteza skórna witaminy D w
miesiącach letnich
Dorośli powyżej 18 roku życia i
seniorzy
• suplementacja w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0
µg/dobę), zależnie od masy ciała, w miesiącach
wrzesień –kwiecień
• suplementacja w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0
µg/dobę), zależnie od masy ciała, przez cały rok, jeśli
nie jest zapewniona efektywna synteza skórna
witaminy D w miesiącach letnich
• seniorzy (65+ lat) powinni otrzymywać suplementację
w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę)
zależnie od masy ciała, przez cały rok, ze względu na
obniżoną efektywność skórnej syntezy witaminy D
Otyłe dzieci i otyła młodzież
• suplementacja w dawce 1200-2000 IU/dobę
(30,0-50,0 µg/dobę), zależnie od stopnia
otyłości, w miesiącach wrzesień –kwiecień
• suplementacja w dawce 1200-2000 IU/dobę
(30,0-50,0 µg/dobę), zależnie od stopnia
otyłości, przez cały rok, jeśli nie jest
zapewniona efektywna synteza skórna
witaminy D w miesiącach letnich
Otyli dorośli i otyli seniorzy
• suplementacja w dawce 1600-4000 IU/dobę
(40,0-100,0 µg/dobę), zależnie od stopnia
otyłości, przez cały rok
• racjonalna ekspozycja skóry na
promieniowanie słoneczne jest bezpieczna i
poprzez syntezę skórną stanowi dodatkowe
źródło witaminy D.
Pracownicy nocnych zmian oraz
ciemnoskóre osoby dorosłe
• suplementacja w dawce 1000-2000 IU/dobę
(25,0-50,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała, przez
cały rok dla osób dorosłych o ciemnej skórze
• suplementacja w dawce 1000-2000 IU/dobę
(25,0-50,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała, przez
cały rok dla osób pracujących na nocnych
zmianach, z wyraźnie ograniczoną aktywnością
dzienną (tj. zmniejszoną szansą ekspozycji na
promieniowanie UVB)
Maksymalne dopuszczalne dobowe dawki
witaminy D dla populacji osób zdrowych
Grupa osób
Maksymalna dopuszczalna dobowa dawka
witaminy D
IU/dobę (µg/dobę)
Noworodki i niemowlęta
1000 (25,0)
Dzieci w wieku 1-10 lat
2000 (50,0)
Dzieci i młodzież w wieku 11-18 lat
4000 (100,0)
Dorośli i seniorzy z prawidłową masą ciał
4000 (100,0)
Otyli dorośli oraz otyli seniorzy
10 000 (250,0)
Kobiety ciężarna i karmiące piersią
4000 (100,0)
Ocena stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę D na
podstawie stężenia 25(OH)D w surowicy dla wszystkich
grup wiekowych
Stężenie 25(OH)D w
Działanie do rozważenia
surowicy
nmol/l (ng/ml)
Deficyt
0-50 (0-20)
Terapia deficytu
Stężenie suboptymalne
>50-75 (>20-30)
Zwiększenie/ utrzymanie suplementacji
witaminą D
Stężenie optymalne
>75-125 (>30-50)
Utrzymanie suplementacji witaminą D
Stężenie wysokie
>125 -250 (>50-100)
Utrzymanie/ obniżenie dawek witaminy D
Stężenie potencjalnie toksyczne
>250 (>100)
Powstrzymanie się od przyjmowania
witaminy D do mementu uzyskania
stężenia 25(OH)D w zakresie normy
Poziom toksyczny
>500 (>200)
Leczenie potencjalnych efektów
toksycznych
Wskazania do przynajmniej jednorazowego
oznaczenia 25(OH)D w surowicy krwi
• krzywica, osteomalacja, bole stawowo-mięśniowe, idiopatyczna lub
wtórna osteoporoza, przebyte złamanie niskoenergetyczne,
• zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej,
• niedoczynność przytarczyc,
• przewlekła steroidoterapia, terapia ketokonazolem,
• terapia lekami przeciwdrgawkowymi, lekami antyretrowirusowymi,
• zespół upośledzonego trawienia lub wchłaniania (również
mukowiscidoza), długotrwałe stosowanie diety eliminacyjnej,
zaburzenia odżywiania, żywione pozajelitowe,
• przewlekła choroba nerek (stadium 3-5), stan po przeszczepieniu
nerki,
• przewlekła niewydolność wątroby, cholestaza,
• choroba ziarniniakowa, choroba nowotworowa, choroby układu
krążenia (zwłaszcza nadciśnienie tętnicze),
• choroby autoimmunologiczne, niektóre infekcje, choroby
alergiczne.
Osoby ze zdiagnozowanym deficytem
witaminy D (25(OH)D <20 ng/ml)
• powinni otrzymywać lecznicze dawki witaminy
D aż do uzyskania stężenia 30-50 ng/ml,
• terapia powinna trwać nie krócej niż 1 miesiąc
(optymalnie 1-3 miesięcy)