Wybarwianie złogów nazębnych

Wybarwianie złogów nazębnych
(Higienistka Stomatologiczna 2000, 4, 10-11)
Niemal natychmiast po wyczyszczeniu zębów zaczynają odkładać się na ich
powierzchni miękkie złogi. Są to: bezkomórkowa, przezroczysta nabyta osłonka zębowa oraz
-złożona głównie z drobnoustrojów - płytka nazębna. Odkładająca się stale płytka nazębna
jest niewidoczna dla oka. Dopiero grube złogi nazębne pokryte luźnym osadem resztek
pożywienia, stają się zauważalne. Aby uwidocznić płytkę nazębną, stosuje się najczęściej jej
wybarwianie różnymi związkami chemicznymi. Jest to bardzo praktyczny sposób kontroli
higieny jamy ustnej, pozwalający ocenić zaniedbania pacjenta lub jego postępy w nauce i
stosowaniu różnych metod higieny uzębienia. Wybarwianie złogów można wiec stosować
przy pierwszym kontakcie z pacjentem w celu orientacji w stanie higieny jego jamy ustnej i
jako punkt wyjścia dla porównań w późniejszym czasie. Przeprowadzone podczas
instruktażu higieny wybarwienie złogów może być wykorzystane dla różnych celów: jest
bardzo silnym elementem motywującym dla pacjenta wykazującym mu „czerwono na białym”
stan higieny; pozwala uwidocznić miejsca szczególnego odkładania płytki, a przez to
uświadomić mu konieczność zwrócenia większej uwagi na te właśnie obszary; wybarwienie
po zwyczajnym (dotychczas stosowanym przez pacjenta sposobem) umyciu zębów –
zademonstrować i udowodnić małą skuteczność takiego zabiegu. Wybarwianie może być
wreszcie sposobem udowodnienia wyższości nowej metody oczyszczania zębów, a także
wykazania niedociągnięć podczas nauki tej metody. Wybarwianie złogów pozwala też
personelowi stomatologicznemu ocenić jakość stosowanych profesjonalnych zabiegów
usuwania osadów i polerowania zębów, sprawdzać skuteczność środków przeciw złogom
nazębnym oraz kontrolować stan higieny używanych protez i aparatów ortodontycznych.
Najprostszymi środkami wybarwiającymi mogą być roztwory na bazie
mieszaniny jodu z gliceryną, 1% roztwór fioletu krystalicznego lub 1% alkoholowy roztwór
gencjany. Najbardziej popularnym środkiem jest jednak fuksyna. Przygotowuje się ją w
następujący sposób: 6 gram zasadowej fuksyny rozpuszcza się w 100 ml 95% alkoholu
etylowego, a następnie 5-10 kropli tego płynu wlewa się do pół kubka wody. Dopiero tak
przygotowanym roztworem poleca się pacjentowi dokładnie płukać jamę ustną przez ok. 30
sekund. Następnie płyn ten należy wypluć, a usta przepłukać jeszcze zwykłą ciepłą wodą.
Złogi nazębne wybarwiają się na kolor fioletowoczerwony. Mechanizm wybarwiania przez
fuksynę polega na łączeniu się jej z polisacharydami płytki. Zabarwienie zanika po około
godzinie lub utrzymuje się nieco dłużej. Może to być trochę kłopotliwe dla niektórych
pacjentów, być przyczyną niezadowolenia i zniechęcać do tego rodzaju testów w przyszłości.
Są też gotowe płyny do wybarwiania złogów, np. Red Cote, Carietest i in. Stosuje się je
najczęściej podobnie jak fuksynę. Oryginalnym środkiem jest preparat Carietest. Jest to
roztwór na bazie błękitu patentowego i żółcieni tetrazynowej. Po wypłukaniu jamy ustnej
wodą, posługując się nasączonym wacikiem, nanosimy barwnik na zęby. Po ponownym
przepłukaniu jamy ustnej wodą w celu usunięcia nadmiaru barwnika, czynność smarowania i
płukania można powtórzyć. Płytka nazębna barwi się wtedy na kolor zielony. Zabarwienie to
utrzymuje się tylko pół godziny, co - jak wspomniałem wyżej - nie jest bez znaczenia. Istnieje
również preparat (nosi on nazwę Mira-2-tone) pozwalający na rozróżnienie osadów liczących
sobie więcej niż 24 godziny (zabarwiają się na niebiesko) od osadów świeżych (zabarwiają
się na czerwono). Pozwala to na udowodnienie pacjentowi jego dłuższych zaniedbań
higienicznych. Nieco innym sposobem wybarwiania jest zastosowanie fluoresceinianu sodu.
Preparat o nazwie Plaque Test daje niebieskie wybarwienie zębów i żółte złogów nazębnych,
ale widoczne staje się to dopiero po zastosowaniu specjalnej lampy z urządzenia zwanego
Broxo-test emitującego światło fioletowe o długości fali 470-510 nm.
Używanie środków wybarwiających w roztworach polecane jest przede
wszystkim w gabinetach stomatologicznych przez fachowy personel oraz do oceny stanu
higieny protez i aparatów ortodontycznych. Do samokontroli płytki nazębnej, wykonywanej
przez pacjenta na bieżąco w warunkach domowych, dobrze nadają się tabletki z erytrozyną.
Jest ich przynajmniej kilka rodzajów. Można wyróżnić np. Plaquefärbetabletten (prod. RFN),
Red Cote (prod.USA) lub Plakk-fertö (Węgry). Tabletkę należy rozgryźć, zmieszać ze śliną, i
tak trzymać w ustach ok. pół minuty. Potem ślinę można połknąć lub wypluć, a następnie
przepłukać jamę ustną wodą. Złogi wybarwiają się na kolor czerwony. Użycie lusterka
pozwala pacjentowi na lepsze dojrzenie wybarwionej płytki od strony języka lub
podniebienia. Stosowanie tabletek co pewien czas przed umyciem zębów pozwala na
uwidocznienie miejsc szczególnego odkładania płytki nazębnej. Dokładne wyszczotkowanie
zębów z już wcześniej wybarwioną płytką ujawnia nam miejsca, gdzie szczoteczka nie
dociera. Pacjent może sam dzięki temu bądź to skorygować stosowaną technikę
oczyszczania zębów, bądź też użyć środków pomocniczych (nitki, wykałaczki) w tych
miejscach, które okazały się niedostępne tradycyjnemu szczotkowaniu.
Stosując wybarwianie złogów nazębnych którymś z omawianych sposobów,
możemy uzyskać liczbowe, a więc bardziej obiektywne określenie stanu higieny jamy ustnej.
Ocenę wykonujemy obliczając tzw. wskaźnik fuksynowy. Wymaga to dokładnego zbadania
rozległości pokrytych wybarwioną płytką nazębną powierzchni zębów. Badanie całego
uzębienia nie jest konieczne. Dla ułatwienia badamy tylko sześć zębów - po jednym z każdej
grupy położonych przeciwstawnie, a więc: pierwszy siekacz, przedtrzonowiec i trzonowiec
prawe górne i analogiczne zęby po stronie lewej w żuchwie. Dla każdego z tych zębów
określamy zabarwienie osobno po stronie policzkowej i językowej. Kryteria oceny są
następujące: 0 - brak osadu, 1 - osad pokrywający nie więcej niż 1/3 korony zęba, 2 - między
1/3 a 2/3 powierzchni korony, 3 - powyżej 2/3. Uzyskane wartości liczbowe sumuje się i dzieli
przez liczbę badanych zębów, czyli w tym wypadku przez 6. Jest to tzw. uproszczony
wskaźnik fuksynowy higieny jamy ustnej, opracowany przez Sobolewskiego. Można określić
to wzorem:
F=
x+y
n
gdzie: F - wskaźnik fuksynowy;
x - suma wartości po stronie policzkowej;
y - suma wartości po stronie językowej;
n - liczba badanych zębów (6).
Pomocne podczas badania może okazać się zapisanie wyników w tabelce:
Zęby
11
14
16
34
31
36
Suma
Powierzchnia
policzkowa (wargowa)
[x]
x=
Powierzchnia
podniebienna
(językowa) [y]
y=
Wskaźnik
x + y
6
Wskaźnik może osiągać zasięg w granicach od 0 do 6. Stan higieny określa
się jako dobry, dostateczny i zły, gdy wartości wskaźnika wynoszą odpowiednio: 0 - 2 , 2 - 4 i
4 - 6.
Wybarwianie złogów nazębnych jest pomocne również przy określaniu
wskaźnika higieny jamy ustnej OHI wg Greena i Vermilliona. Składa się on z dwóch części:
wskaźnika osadu i kamienia. Dla naszych potrzeb najczęściej stosuje się wskaźnik OHI
uproszczony (zawężony do 6 zębów) oraz ograniczony jedynie do wskaźnika osadu. Bada
się następujące zęby:
16 11
46
26
31
36
W górnych zębach trzonowych ocenia się powierzchnie policzkowe, w dolnych - językowe, a
w siekaczach - powierzchnie wargowe. Zasada przeprowadzania pomiaru oraz kryteria
oceny są takie same.
Wybarwianie złogów jest zabiegiem bardzo pomocnym w całym procesie nauczania
właściwej higieny jamy ustnej oraz niezwykle przekonującym sposobem motywacji i
kontroli. Powinno być stosowane częściej, zarówno wśród dzieci jak i dorosłych.