Kryteria konwergencji polskiej gospodarki jako wyznacznik tempa

Transkrypt

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO
NR 756
FINANSE, RYNKI FINANSOWE, UBEZPIECZENIA NR 57
2013
WAWRZYNIEC MICHALCZYK
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu
KRYTERIA KONWERGENCJI POLSKIEJ GOSPODARKI
JAKO WYZNACZNIK TEMPA INTEGRACJI WALUTOWEJ
Streszczenie
Celem artykuu jest prezentacja wyników analizy wypeniania przez Polsk kryteriów zbienoci i wpywu procesów konwergencji na celowo
oraz tempo integracji ze
stref euro. Autor dokona przegldu literatury z zakresu przesanek i istoty kryteriów
konwergencji nominalnej i realnej. Nastpnie przeprowadzone zostao badanie poziomów
wskaników decydujcych o konwergencji w okresie 2004–2012. Ustalono, e ich wartoci w polskiej gospodarce odbiegaj od puapów w strefie euro, szczególnie w drugiej
czci analizowanego okresu. Wci niski w porównaniu ze redni unijn jest poziom
PKB na mieszkaca. W zwizku z tym wydaje si, e na pocztku 2013 roku Polska pod
wzgldem konwergencji nie jest jeszcze gotowa do przyjcia euro.
Sowa kluczowe: kryteria konwergencji, konwergencja, integracja walutowa, euro
Wprowadzenie
Europejski kryzys finansów publicznych obnay istotne saboci strefy euro
i procesów integracji walutowej. Negatywne zjawiska z nim zwizane znacznie
osabiy, z jednej strony, denia kolejnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej do przyjcia wspólnego pienidza, a z drugiej – wol krajów posugujcych
si euro do dalszego rozszerzania unii walutowej. Tym niemniej, w obecnym stanie prawnym pastwa nalece do struktur europejskich, poza Wielk Brytani
i Dani, zobowizane s do prowadzenia dziaa ukierunkowanych na spenienie
374
Wawrzyniec Michalczyk
kryteriów konwergencji i docelowe przyjcie wspólnej waluty. Polska nie jest tu
wyjtkiem.
Celem niniejszego artykuu jest przedstawienie wyników analizy jednego
z aspektów, który istotnie wpywa na moliwe tempo integracji monetarnej polskiej gospodarki ze stref euro, jakim jest jej konwergencja. W pierwszej czci
przypomniano przesanki i istota kryteriów konwergencji, ze wskazaniem na do
du swobod interpretacyjn organów UE w tym zakresie, a nastpnie skupiono
si na wyznacznikach nominalnej i realnej konwergencji gospodarki polskiej
z europejsk. Jako metody badawcze wykorzystano analiz literatury (pierwsza
cz
artykuu) oraz analiz statystyczn (druga cz
). Jako okres badawczy
przyjto lata 2004–2012.
1. Kryteria konwergencji i ich interpretacja
Na podstawowe znaczenie konwergencji (zbienoci, podobiestwa) pomidzy gospodarkami krajów, które zamierzaj przyj
wspóln walut czy tylko
usztywni
wzajemne kursy swoich rodków patniczych, wskazuje teoria optymalnych obszarów walutowych i jej rozwinicie w postaci tak zwanej teorii konwergencji. Wskazuj one gówne obszary, na których gospodarki powinny by
zbiene (podobne), tak aby zagwarantowa
stabilizacj kursu czy brak wstrzsów
asymetrycznych. Obszarami tymi s stopy procentowe (dysparytet stóp jest fundamentaln przyczyn waha kursów, przepywu kapitau i ewentualnych szoków),
finanse publiczne (odmienne podejcia do polityki fiskalnej mog indukowa
rónice w stopach procentowych), inflacja (dywergencje w zakresie inflacji skutkuj
wahaniami poziomu konkurencyjnoci), cykl koniunkturalny (nierównomierne
wahania popytu i poday mog skutkowa
trudnoci w dopasowaniu jednolitej
polityki monetarnej do potrzeb wszystkich krajów tworzcych obszar walutowy)
oraz struktura gospodarki (specjalizacja wewntrzgaziowa, elastyczno
cenowa
i dochodowa w handlu midzynarodowym)1.
W literaturze wyrónia si dwa zasadnicze rodzaje konwergencji – tak
zwan realn i nominaln. Pierwsza dotyczy faktycznego („realnego”) podobie1
Por. W. Michalczyk, Ewolucja polityki walutowej w Polsce po roku 1989 w perspektywie przystpienia do strefy euro, Wydawnictwo UE, Wrocaw 2012, s. 121; J. Borowiec, Unia ekonomiczna
i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, praktyka, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2001, s. 46–
48; J. Borowski, Polska i UGW: optymalny obszar walutowy?, „Materiay i Studia” nr 115, NBP,
Warszawa 2000, s. 25 i n.
Kryteria konwergencji polskiej gospodarki...
375
stwa gospodarek, a do jej podstawowych wyznaczników naley zaliczy
symetri szoków gospodarczych (zbieno
cykli), porównywaln struktur, a take
zblion wydajno
czynników produkcji, dochody per capita czy poziomy cen
towarów2. Z kolei na zbieno
nominaln skada si wycznie podobny poziom
podstawowych mierników makroekonomicznych, takich jak stopa inflacji, stopy
procentowe, dug publiczny, saldo budetowe, i jest ona w istocie jedynie warunkiem wstpnym konwergencji realnej i zdolnoci gospodarki jednowalutowej do
samoregulacji oraz zachowania i przywracania równowagi3.
W prawodawstwie europejskim odzwierciedlenie znajduje wanie
wymóg zbienoci nominalnej gospodarek krajów aspirujcych do strefy euro.
Dodatkowo przyjte w traktacie z Maastricht kryteria konwergencji dotycz
jedynie kilku wskaników makroekonomicznych i na skutek tego s tylko
orientacyjnym punktem odniesienia analizy celowoci czy moliwoci wczenia danego kraju w proces europejskiej integracji walutowej – ich spenienie
nie daje gwarancji niezakóconego udziau danego kraju w unii gospodarczej
i walutowej. Aby tak byo, musiayby one obj
o wiele szerszy zakres zjawisk
zachodzcych w gospodarce danego kraju, w tym zwaszcza na paszczynie
mikroekonomicznej4.
Naley przypomnie
, e kryteria w obecnej postaci dotycz inflacji (nie moe
ona przekracza
o wicej ni 1,5 pkt proc. redniego tempa wzrostu cen w trzech
krajach o najbardziej stabilnych cenach w Unii Europejskiej), dugoterminowych
stóp procentowych (rentowno
dziesicioletnich rzdowych papierów wartociowych nie moe by
wysza o wicej ni 2 pkt proc. od redniej w trzech krajach o najniszej inflacji), finansów publicznych (w uproszczeniu ujmujc, dug
publiczny nie moe przekracza
60% rocznego PKB, a deficyt budetowy – 3%
PKB) oraz polityki kursowej (kraj musi przynalee
do mechanizmu stabilizowa-
2
J.A. Frankel, Real Convergence and Euro Adoption in Central and Eastern Europe: Trade and
Business Cycle Correlations as Endogenous Criteria for Joining EMU, w: Euro Adoption in Central
and Eastern Europe: Opportunities and Challenges, red. S. Schadler, IMF, Washington 2005, s. 9;
por. take G. Tchorek, Konwergencja realna krajów peryferyjnych strefy euro, w: Polska w strefie
euro. Szanse i zagroenia, red. J. Ostaszewski, SGH, Warszawa 2008, s. 33.
3
4
W. Michalczyk, Ewolucja..., s. 123.
W. Michalczyk, The Nominal Convergence Criteria and the European Union Member States
Outside the Euro Area, w: Economic Policy in European Union Member Countries, red. D. Dluhošová, Slezská univerzita, Opava 2012, s. 399.
376
nia kursów ERM2 i utrzymywa
przez dwa lata relacj rynkow wasnej waluty
wobec euro w przedziale ±15%, bez dewaluacji)5.
W kontekcie konstrukcji kryteriów konwergencji warto wskaza
na pewne
ich specyficzne czy wrcz kontrowersyjne rozwizania. Co istotne, przy wyborze
trzech krajów o najbardziej stabilnych cenach w celu obliczenia wartoci referencyjnej inflacji i stopy procentowej s brane pod uwag wszystkie pastwa Unii
Europejskiej, a wic nie tylko nalece do strefy euro, a nawet nie wycznie te,
które zamierzaj do niej w ogóle przystpi
. Trudno znale
racjonalne wytumaczenie, dlaczego na przykad tempo wzrostu cen w Wielkiej Brytanii ma decydowa
o moliwoci przyjcia euro przez kolejne kraje UE. Przy kalkulacjach
odrzucane s pastwa o znacznie niszym wskaniku inflacji, zwaszcza, jeli
jest on ujemny. Oficjalne wykadnie organów europejskich, zawarte w Raportach
o konwergencji, s jednak czsto uznaniowe, na przykad przed wybuchem globalnego kryzysu uznawano, e kraje z nawet niewielk deflacj automatycznie
nie s zaliczane do pastw o najbardziej stabilnych cenach, póniej w wyniku
wszechobecnego ujemnego tempa wzrostu cen doranie zmodyfikowano t
zasad, uznajc, e jest ono dopuszczalne, jeli nie odbiega istotnie od redniego
poziomu w UE6.
Do innych arbitralnych decyzji organów unijnych naley zaliczy
na przykad uznanie w roku 2012, e Czechy nie speniaj kryterium inflacyjnego ze
wzgldu na prognozowan (!) moliwo
przekroczenia wartoci referencyjnej,
pomimo utrzymywania tempa wzrostu cen w gospodarce przez cay czas na odpowiednio niskim poziomie7. Dodatkowo, w tym samym roku wadze UE uznay,
e przy obliczaniu wartoci odniesienia dla poziomu stóp procentowych naley
wyeliminowa
kraje, które stawiaj czoa istotnym zjawiskom kryzysowym na
rynku dugoterminowych obligacji (Grecja, Irlandia)8. Z kolei konstrukcja kryterium kursowego zawiera moliwe do interpretacji na wiele sposobów pojcie
5
Protokó w sprawie kryteriów okrelonych w artykule 121 traktatu ustanawiajcego Wspólnot Europejsk oraz protokó w sprawie procedury dotyczcej nadmiernego deficytu, doczone do
Traktatu ustanawiajcego Wspólnot Europejsk, OJ C 321, 29.12.2006, s. 37.
6
Convergence Report 2004, Komisja Europejska, Bruksela 2004, s. 20; Convergence Report
May 2004, Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2004, s. 8; Convergence Report 2010, Komisja Europejska, Bruksela 2010, s. 36; Convergence Report May 2010, Europejski Bank Centralny,
Frankfurt 2010, s. 9–10; por. take A. Torój, Raporty o konwergencji 2010: zmiany w sposobie kalkulacji wartoci referencyjnej dla kryterium stabilnoci cen, www.mf.gov.pl (16.01.2013), s. 1–3.
7
8
Convergence Report 2012, Komisja Europejska, Bruksela 2012, s. 9.
Convergence Report 2012..., s. 40; Convergence Report May 2012, Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2012, s. 16; por. take D. Witkowski, Dyskrecjonalno
w zakresie interpretacji
377
„powane napicia”, których wystpienie zasadniczo uniemoliwia danemu pastwu przystpienie do strefy euro. Oceniajc zmiany kursu i klasyfikujc napicia na rynku walutowym jako „powane”, organy UE – poza rozmiarami waha
– bior pod uwag take ksztatowanie czynników determinujcych poziom kursu
oraz skal i skuteczno
interwencji walutowych9.
Szczególnym rozwizaniem jest take mao kategoryczny sposób sformuowania kryterium fiskalnego. Moe ono bowiem by
(i czsto jest) uznawane za
spenione, nawet po przekroczeniu przez dug publiczny czy deficyt dopuszczalnych puapów, jeli organy UE uznaj, e istnieje tendencja spadkowa w zakresie tych mierników lub wysokie ich wartoci s przejciowe bd incydentalne10.
Wskutek tego, w momencie narodzin strefy euro tylko w trzech krajach poziom
dugu publicznego by niszy od 60% PKB11. Cho
globalny kryzys doprowadzi do jeszcze wikszej eskalacji nierównowagi fiskalnej, to prawo europejskie
pozwala uzna
„pogorszenie koniunktury gospodarczej” za zjawisko o wyjtkowym i tymczasowym charakterze12, co znów pozostawia duy margines do
subiektywnej decyzji o wypenieniu (bd nie) kryteriów konwergencji przez
kraje o wysokim poziomie dugu i deficytu spowodowanym recesj.
Na krytyk zasuguj wysoki stopie niestabilnoci zasad, uznaniowo
, brak
jednolitej wykadni ilociowej i nieprzejrzysto
oceny wypeniania kryteriów konwergencji przez kraje aspirujce do czonkostwa w strefie euro. Taka sytuacja sprawia, e w zalenoci od potrzeb politycznych podejcie do ewaluacji pastw pod
tym ktem moe by
agodzone lub zaostrzane, a determinanty pozagospodarcze
mog mie
istotny wpyw na moliwo
dalszego rozszerzania strefy euro13.
Podkreli
naley jeszcze inn, istotn sabo
kryteriów monetarnych, która
uwidocznia si szczególnie w obliczu globalnego kryzysu finansowo-gospodarczego. Paradoksalnie bowiem utrudniaj one akcesj do unii gospodarczej i walutowej krajom, które s bardziej odporne na zjawiska recesyjne (np. Bugaria, Rumunia,
Sowacja, Polska). W ich przypadku spadek tempa wzrostu gospodarczego okaza
wybranych zasad koordynacji polityk gospodarczych w UE – wnioski dla Polski, www.mf.gov.pl
(16.01.2013), s. 2.
9
Convergence Report May 2008, Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2008, s. 12.
10
Traktat..., srt. 104, pkt 2.
11
Convergence Report, European Monetary Institute, Frankfurt 1998, s. 25.
12
Art. 2 pkt 1 Rozporzdzenia Rady nr 1467/97 z dnia 7 lipca 1997 r. w sprawie przyspieszenia
i wyjanienia procedury nadmiernego deficytu, OJ L 209, 02.08.1997, s. 6, z pón. zm.
13
W. Michalczyk, The Nominal..., s. 400.
378
si, jak si wydaje, zbyt saby, by istotnie obniy
inflacj czy stopy procentowe,
przynajmniej w pocztkowej fazie. W tym kontekcie wskaza
naley jeszcze dodatkowo na rozbieno
midzy interpretacj traktatowego pojcia „stabilne ceny”
w stosunku do krajów nalecych do unii walutowej (cel inflacyjny Europejskiego
Banku Centralnego) i pastw UE spoza strefy euro (kryterium konwergencji).
W pierwszym przypadku jest to poniej, ale blisko 2%14, w drugim – rednio 1–4%.
To zrónicowanie wydaje si nie mie
ekonomicznego uzasadnienia.
2. Gospodarka polska a nominalne kryteria konwergencji
W duej czci analizowanego okresu (2004–2012) tempo wzrostu cen
w Polsce przekraczao poziom dopuszczalny przez kryterium konwergencji. Jeli
uwzgldni si wskazania organów Unii Europejskiej i wyeliminuje z listy krajów o najbardziej stabilnych cenach te, których stopa deflacji znacznie odbiega
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
warto
referencyjna
lipiec 2012
lipiec 2011
stycze 2012
lipiec 2010
stycze 2011
lipiec 2009
stycze 2010
lipiec 2008
stycze 2009
lipiec 2007
stycze 2008
lipiec 2006
stycze 2007
lipiec 2005
stycze 2006
lipiec 2004
stycze 2005
stycze 2004
0,0
gospodarka polska
Z uwagi na znaczn rozbieno
midzy ujemn stop inflacji a redni w UE w obliczeniach wartoci referencyjnej pominito do sierpnia 2004 r. – Litw, od listopada 2009 roku do maja 2011 roku – Irlandi i od
czerwca 2010 roku do stycznia 2011 roku – otw.
Rysunek 1. Wypenianie kryterium inflacyjnego przez Polsk w latach 2004–2012 (rednioroczna stopa inflacji; w %)
ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu, http://epp.eurostat.ec.europa.eu
(16.01.2013).
14
The Definition of Price Stability, www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/pricestab/html/index.
en.html (16.01.2013).
379
od redniej europejskiej, to gospodarka polska wypeniaa kryterium inflacyjne
w okresach: I–VII 2004 r., XI 2005 r. – IX 2008 r. oraz I i III–V 2011 r. (rys. 1).
Za zwikszenie tempa wzrostu cen na przeomie lat 2004 i 2005 odpowiada efekt
akcesyjny, natomiast gówn przyczyn trudnoci z utrzymaniem inflacji na waciwym poziomie po 2008 roku by wspomniany znaczny spadek wartoci referencyjnej kryterium w wyniku powszechnej wówczas w gospodarce europejskiej
deflacji, a take okresy deprecjacji zotego, która wpywaa dodatnio na stop
inflacji, sukcesywny wzrost cen ywnoci i podwyka stawki podatku od towarów i usug15.
11,0
9,0
7,0
5,0
warto
referencyjna
lipiec 2012
stycze 2012
lipiec 2011
stycze 2011
lipiec 2010
lipiec 2009
stycze 2010
lipiec 2008
stycze 2009
lipiec 2007
stycze 2008
stycze 2007
lipiec 2006
lipiec 2005
stycze 2006
lipiec 2004
stycze 2005
stycze 2004
3,0
gospodarka polska
Z uwagi na znaczn rozbieno
midzy ujemn stop inflacji a redni w UE w obliczeniach wartoci referencyjnej
pominito do sierpnia 2004 roku – Litw, od listopada 2009 roku do maja 2011 roku – Irlandi, i od czerwca 2010
roku do stycznia 2011 roku – otw. Ze wzgldu na istotne zaburzenia funkcjonowania rynków finansowych
w obliczeniach wartoci referencyjnej pominito równie od czerwca 2011 roku – Irlandi, i od maja 2012 roku
– Grecj.
Rysunek 2. Wypenianie kryterium stóp procentowych przez Polsk w latach 2004–2012
(rednioroczna rentowno
dugoterminowych papierów rzdowych; w%)
ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu, epp.eurostat.ec.europa.eu,
(16.01.2013).
Jeli chodzi o konwergencj dugoterminowej stopy procentowej, to sytuacja wyglda tu tylko nieco bardziej korzystnie. Wynika to gównie ze znacznych
15
Por. np. Raport o inflacji – marzec 2012 r., NBP, Warszawa 2012, s. 6; Raport o inflacji – listopad 2011 r. NBP, Warszawa 2011, s. 6; Raport o inflacji – lipiec 2011 r., NBP, Warszawa 2011,
s. 5.
380
waha wartoci referencyjnej po 2009 roku w efekcie cigych przeszacowa
w skadzie grupy trzech krajów o najbardziej stabilnych cenach oraz z istotnych
trudnoci w jej rzetelnym obliczaniu, bdcych skutkiem przyjtych przez organy
UE zasad interpretacji postanowie traktatowych. Co wicej, po wyeliminowaniu
pastw, w których kryzys finansów publicznych nie pozwala uzna
, e rentowno
ich dugoterminowych obligacji jest miarodajna do oceny konwergencji ze
wzgldu na jej znaczne odbieganie od redniej europejskiej, w ostatnim okresie,
czyli od poowy 2012 roku, warto
referencyjna tego kryterium jest ustalana
wycznie na podstawie danych ze Szwecji. Jest ona bowiem jedynym krajem
o najbardziej stabilnych cenach, który nie dowiadcza kryzysu. W analizowanym
okresie poziom dugoterminowej stopy procentowej w Polsce by zasadniczo do
stabilny i nie wykracza poza przedzia od 5% do 7% (rys. 2) Jednak w wyniku
istotnych waha wartoci referencyjnej to kryterium konwergencji byo spenione
w nastpujcych okresach: I–V 2004 r., X 2005 r. – XI 2009 r., I–XI 2010 r.,
II–IV 2011 r. i III–IV 2012 r.
Oba wskaniki fiskalne decydujce o wypenieniu kryterium konwergencji
ksztatoway si w analizowanym okresie na dopuszczalnych puapach jedynie
w 2007 roku, kiedy deficyt sektora finansów publicznych by na rekordowo niskim
poziomie, czyli 1,9% PKB (rys. 3). W pozostaych latach, mimo e dug publiczny
nie przekracza limitu 60% PKB, saldo budetowe wahao si w przedziale od –7,9%
do –3,4%, co sprawiao, e kryterium fiskalne nie mona byo uzna
za spenione.
Jednak prognozy Komisji Europejskiej wskazuj na kontynuacj trwajcej od 2010
roku tendencji spadkowej w zakresie deficytu finansów publicznych i osignicie
w 2014 roku przez ten wskanik akceptowanego poziomu16.
Zoty w badanym okresie nie uczestniczy w mechanizmie ERM2 i z tej
przyczyny kursowego kryterium konwergencji nie mona uzna
za wypenione.
Jednak wahania kursu zotego równie s znaczne, zwaszcza od 2009 roku. Na
przykad w latach 2009–2010, zmiany relacji EUR/PLN w okresie poprzedzajcych 24 miesicy (minimalny okres utrzymywania stabilnego kursu, konieczny
do wypenienia kryterium kursowego) osigay rozmiar a okoo ±20% wzgldem
kursu redniego17. Uywajc jako miary zmiennoci kursu wskanik ERV, stosowany przez Europejski Bank Centralny, mona zaobserwowa
jego gwatowny
wzrost od momentu rozpoczcia si kryzysu w gospodarce wiatowej (rys. 4).
16
General Government Data – Autumn 2012, http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/gen_gov_data/documents/2012/autumn2012_country_en.pdf (16.01.2013), s. 111.
17
Obliczenia wasne na podstawie danych NBP, www.nbp.pl (16.01.2013).
60,0
381
9,0
7,9
7,4
8,0
7,0
55,0
5,4
6,0
5,0
50,0
5,0
4,1
3,7
3,4
4,0
3,6
45,0
3,0
1,9
2,0
45,7
47,1
47,7
45,0
47,1
50,9
54,8
56,4
55,5
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012*
40,0
1,0
dug publiczny (lewa skala)
deficyt finansów publicznych (prawa skala)
*
Prognoza.
Rysunek 3. Wypenianie kryteriów fiskalnych przez Polsk w latach 2004–2014 (w %
PKB)
ródo: opracowanie wasne na podstawie General Government Data – Autumn 2012, http://ec.
europa.eu/economy_finance/db_indicators/gen_gov_data/documents/2012/autumn2012_
country_en.pdf (16.01.2013), s. 111 i 113.
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
lipiec 2012
stycze 2012
lipiec 2011
lipiec 2010
stycze 2011
lipiec 2009
stycze 2010
stycze 2009
lipiec 2008
lipiec 2007
stycze 2008
lipiec 2006
stycze 2007
stycze 2006
lipiec 2005
lipiec 2004
stycze 2005
stycze 2004
0,0
Rysunek 4. Zmienno
kursu zotego wzgldem euro w latach 2004–2012 mierzona
wskanikiem ERV
ródo: obliczenia wasne na podstawie danych NBP, www.nbp.pl (16.01.2013).
382
Póniejszy okres nie przynosi jednak stabilizacji i kurs zotego wzgldem euro
ulega co pewien czas istotnym napiciom i rozchwianiu (np. w drugiej poowie
2011 r. i 2012 r.). Poziom wskanika ERV na tle innych krajów UE o pynnych
kursach równie jest do
wysoki. Przykadowo, podczas ostatniego w badanym
przedziale okresu wikszych waha na europejskim rynku walutowym, czyli od
VI do IX 2012 r., miesiczny ERV dla leja wynosi od 1,9 do 7,3, dla funta – od
5,3 do 6,3, dla korony czeskiej – od 5,5 do 8,5, dla korony szwedzkiej – od 6,0 do
10,0, dla forinta – od 7,1 do 10,5, a dla zotego od 8,5 od 10,318.
Podsumowujc analiz wypeniania kryteriów nominalnych przez polsk gospodark, warto jeszcze przytoczy
konkluzje opublikowanych w 2012
roku przez Komisj Europejsk i Europejski Bank Centralny Raportów o konwergencji. Komisja podkrela w swoim raporcie, e Polska spenia wycznie
kryterium stóp procentowych, poniewa w marcu 2012 roku, który przyjto za
punkt odniesienia, warto
stóp w Polsce bya przez krótki czas równa puapowi
referencyjnemu (rys. 2). Niemniej jednak prognozy przytaczane w tej publikacji
wskazuj na moliwo
wypenienia w perspektywie kilku lat równie kryterium
inflacyjnego i fiskalnego19. Do podobnych, optymistycznych wniosków dochodz
autorzy raportu wydanego przez Europejski Bank Centralny, zwracajc uwag na
moliwo
obnienia tempa wzrostu cen w Polsce w kolejnych latach20.
3. Konwergencja realna gospodarki polskiej wzgldem europejskiej
Pewne wnioski przynosi równie analiza podstawowych wyznaczników
konwergencji realnej gospodarki polskiej wzgldem krajów strefy euro. Charakterystycznym zjawiskiem w badanym okresie jest dua zmienno
tempa wzrostu PKB w poszczególnych pastwach, a take jego istotna rozbieno
. O ile
w okresie 2004–2012 w Polsce realny przyrost PKB waha si w przedziale od
1,6% w 2009 roku do 6,8% w 2007 roku, co dao stop wzrostu w caym okresie
na poziomie 46,6%, o tyle w krajach tak zwanego trzonu strefy euro wyniki te
byy zupenie odmienne (tab. 1). Na przykad w Niemczech przedzia ten wynosi od –5,1% do 4,2%, a cakowity przyrost PKB w analizowanym okresie by
równy 13,3%, a we Francji wynosi od –3,1% do 2,5% oraz 9,8%. Co wicej,
18
Monitor konwergencji nominalnej, www.mf.gov.pl (16.01.2013).
19
Convergence Report 2012..., s. 19–22.
20
Convergence Report May 2012..., s. 59–60.
383
Polska w 2009 roku bya jedynym krajem, którego PKB si nie zmniejszy,
mimo spadku cakowitego produktu strefy euro na poziomie 4,4%.
Tabela 1. Tempo przyrostu realnego PKB w krajach Unii Europejskiej
w latach 2004–2012 (%)
Kraj
Sowacja
Polska
Bugaria
Litwa
Rumunia
Estonia
Czechy
otwa
Luksemburg
Szwecja
Cypr
Malta
Sowenia
Austria
Irlandia
Finlandia
Belgia
Niemcy
Holandia
Hiszpania
Francja
Wlk. Brytania
Wgry
Dania
Portugalia
Wochy
Grecja
EUR-17
UE-27
*
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*
5,1
6,7
5,3
3,6
6,7
6,4
7,4
7,8
8,5
4,2
6,3
8,9
4,7
6,8
8,9 10,1
4,4
5,3
4,2
3,2
4,2
3,9
–0,3 3,6
4,4
4,0
2,6
2,4
4,4
5,9
4,1
2,9
3,3
1,8
1,2
0,7
2,2
2,0
3,3
3,6
2,5
1,8
2,9
2,8
4,8
4,0
2,3
2,4
1,6
0,8
1,7
0,9
4,4
2,3
2,2
1,7
2,5
2,1
8,3
6,2
6,5
7,8
7,9
10,1
7,0
11,2
4,9
4,3
4,1
2,6
5,8
3,7
5,4
4,4
2,7
3,7
3,4
4,1
2,5
2,6
3,9
3,4
1,4
2,2
5,5
3,2
3,3
10,5
6,8
6,4
9,8
6,3
7,5
5,7
9,6
6,6
3,3
5,1
4,1
7,0
3,7
5,4
5,3
2,9
3,3
3,9
3,5
2,3
3,6
0,1
1,6
2,4
1,7
3,5
3,0
3,2
5,8
5,1
6,2
2,9
7,3
–4,2
3,1
–3,3
–0,7
–0,6
3,6
3,7
3,4
1,4
–2,1
0,3
1,0
1,1
1,8
0,9
–0,1
–1,0
0,9
–0,8
0,0
–1,2
–0,2
0,4
0,3
–4,9
1,6
–5,5
–14,8
–6,6
–14,1
–4,5
–17,7
–4,1
–5,0
–1,9
–2,4
–7,8
–3,8
–5,5
–8,5
–2,8
–5,1
–3,7
–3,7
–3,1
–4,0
–6,8
–5,7
–2,9
–5,5
–3,1
–4,4
–4,3
4,4
3,9
0,4
1,5
–1,1
3,3
2,5
–0,9
2,9
6,6
1,3
2,7
1,2
2,1
–0,8
3,3
2,4
4,2
1,6
–0,3
1,7
1,8
1,3
1,6
1,9
1,8
–4,9
2,0
2,1
3,2
4,3
1,7
5,9
2,2
8,3
1,9
5,5
1,7
3,7
0,5
1,6
0,6
2,7
1,4
2,7
1,8
3,0
1,0
0,4
1,7
0,9
1,6
1,1
–1,6
0,4
–7,1
1,4
1,5
2,6
2,4
0,8
2,9
0,8
2,5
–1,3
4,3
0,4
1,1
–2,3
1,0
–2,3
0,8
0,4
0,1
–0,2
0,8
–0,3
–1,4
0,2
–0,3
–1,2
0,6
–3,0
–2,3
–6,0
–0,4
–0,3
2004–
2012*
49,3
46,6
32,9
32,9
32,4
29,3
28,4
26,8
23,0
22,3
19,7
17,7
16,6
16,5
14,8
14,8
13,5
13,3
12,3
10,6
9,8
9,4
8,4
6,4
0,4
–0,6
–6,3
9,2
10,6
Prognoza.
ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu, http://epp.eurostat.cec.eu.int
(16.01.2013).
384
Warto take zauway
, e waciwie oprócz 2009 roku, gdy we wszystkich
gospodarkach w Unii Europejskiej odnotowano spowolnienie, mona wymieni
pastwa czonkowskie zarówno o rosncej, jak i zmniejszajcej si stopie wzrostu.
Wydaje si to wiadczy
o niskiej konwergencji polskiego cyklu koniunkturalnego wzgldem krajów strefy euro. Jednak jeli przeanalizuje si wspóczynniki
korelacji midzy kwartalnymi przyrostami realnego PKB w Polsce i w strefie
euro dla okresów picioletnich, to mona zaobserwowa
– paradoksalnie – okresy
istotnej tendencji wzrostowej (rys. 5). Po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej wartoci wspóczynników obniyy si, co byo, jak si wydaje, skutkiem
efektu akcesyjnego. Póniej mona byo zauway
okoo dwuletni okres zwikszania si skali korelacji, a w okresie wybuchu globalnego kryzysu znów zacza
ona spada
. Jednak w ostatniej czci badanego przedziau ponownie odya tendencja wzrostowa, która sprawia, e warto
wspóczynnika korelacji midzy
przyrostami realnego PKB w Polsce i w strefie euro (i analogicznie, w caej Unii
Europejskiej) w latach 2008–2012 ustabilizowaa si na wysokim poziomie, równym okoo 0,8.
0,90
0,80
0,70
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
2012Q4
2012Q1
2011Q2
2010Q3
2009Q4
2009Q1
2007Q3
2006Q4
2006Q1
2005Q2
2004Q3
2003Q4
UE-27
2008Q2
ostatni kwarta picioletniego okresu
0,10
EU-17
Rysunek 5. Wspóczynniki korelacji midzy kwartalnym tempem wzrostu realnego PKB
w Polsce a jego zmianami w caej Wspólnocie i w strefie euro w picioletnich
okresach lat 1999–2012
ródo: obliczenia wasne na podstawie danych Eurostatu, http://epp.eurostat.ec.europa.eu
(16.01.2013).
385
70
64,5
65
62,4
60,4
60
56,4
54,4
55
50,7
51,1
51,9
2004
2005
2006
50
2007
2008
2009
2010
2011
Rysunek 6. PKB per capita w Polsce mierzone w PPS w latach 2004–2011 (wzgldem
redniej w 27 krajach UE; w %)
ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu, http://epp.eurostat.ec.europa.eu
(16.01.2013).
Istniejce rozbienoci w tempach wzrostu PKB przyczyniaj si take do
wzrostu skali efektu doganiania. Produkt per capita (mierzony w PPS) w gospodarce polskiej zwikszy si bowiem z poziomu okoo 51% redniej unijnej w 2004
roku do ponad 64% w roku 2011 (rys. 6; dane za 2012 r. nie byy dostpne). Jeli
zatem konwergencj realn mierzy
za pomoc tego wskanika, to równie tutaj
wida
wyran tendencj wzrostow, cho
gospodarce krajowej jeszcze daleko
do redniego europejskiego poziomu. Gdyby utrzymao si rednie tempo przyrostu PKB per capita z analizowanego okresu (dla Polski – okoo 5,5%, a dla caej
UE – okoo 2,0%), to poziom UE zostanie osignity dopiero w 2024 roku21.
Podsumowanie
Jak mona zaobserwowa
na podstawie wyników analizy wskaników konwergencji nominalnej i realnej, wartoci mierników charakteryzujcych polsk
gospodark odbiegaj od poziomów w strefie euro. Zwaszcza w drugiej czci
analizowanego okresu tempo wzrostu cen i dugoterminowa stopa procentowa
byy zbyt wysokie w porównaniu z wymogami okrelonymi przez kryteria z Maastricht. Podobne zjawisko dotyczy stopnia zmiennoci kursu walutowego, a take
naley odnotowa
wci wystpujce problemy ze zrównowaeniem finansów
21
Obliczenia wasne na podstawie danych Eurostatu, http://epp.eurostat.ec.europa.eu (16.01.
2013).
386
publicznych. Tego niezbyt optymistycznego obrazu dopenia wci niski w porównaniu ze redni unijn poziom PKB na mieszkaca.
Na podstawie spostrzee dotyczcych jednego z aspektów wpywajcych
na tempo integracji walutowej Polski ze stref euro logiczne wydaje si stwierdzenie, e obecnie (pocztek 2013 r.) gospodarka naszego kraju nie jest jeszcze
gotowa do zastpienia zotego przez wspólny pienidz. Niemniej jednak prognozy
wskazuj na popraw w cigu kilku lat sytuacji w zakresie konwergencji, co moe
oznacza
, e wkrótce warto rozpocz
starania o akcesj do mechanizmu ERM2,
tak by po utrzymywaniu w nim zotego przez wymagane dwa lata speni
wszystkie kryteria zbienoci i przyj
euro. Nie mona jednak zapomina
, e decydujcy wpyw na celowo
i moliwo
akcesji do strefy wspólnej waluty mog
mie
i inne zjawiska. W tym kontekcie szczególnie istotny jest dalszy przebieg
trwajcego w unii walutowej kryzysu finansów publicznych. Wana jest równie
sytuacja polityczna zarówno w Polsce – poniewa wpywa na moliwo
dokonania koniecznej zmiany konstytucji – jak i w caej Unii Europejskiej, gdy jest
silnie skorelowana z motywacj krajów czonkowskich i wadz wspólnotowych
do dalszego rozszerzania strefy euro.
Literatura
Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, praktyka,
Wydawnictwo AE, Wrocaw 2001.
Borowski J., Polska i UGW: optymalny obszar walutowy?, „Materiay i Studia” nr 115,
NBP, Warszawa 2000.
Convergence Report 2004, Komisja Europejska, Bruksela 2004.
Convergence Report May 2004, Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2004.
Convergence Report May 2008, Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2008..
Convergence Report, European Monetary Institute, Frankfurt 1998.
epp.eurostat.ec.europa.eu.
Frankel J.A., Real Convergence and Euro Adoption in Central and Eastern Europe:
Trade and Business Cycle Correlations as Endogenous Criteria for Joining EMU,
387
w: Euro Adoption in Central and Eastern Europe: Opportunities and Challenges,
red. S. Schadler, IMF, Washington 2005.
General Government Data – Autumn 2012, http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/gen_gov_data/documents/2012/autumn2012_country_en.pdf.
Michalczyk W., Ewolucja polityki walutowej w Polsce po roku 1989 w perspektywie przystpienia do strefy euro, Wydawnictwo UE, Wrocaw 2012.
Michalczyk W., The Nominal Convergence Criteria and the European Union Member
States Outside the Euro Area, w: Economic Policy in European Union Member
Countries, red. D. Dluhošová, Slezská univerzita, Opava 2012.
Monitor konwergencji nominalnej, www.mf.gov.pl.
Raport o inflacji – lipiec 2011 r., NBP, Warszawa 2011.
Raport o inflacji – listopad 2011 r., NBP, Warszawa 2011.
Raport o inflacji – marzec 2012 r., NBP, Warszawa 2012.
Rozporzdzenie Rady nr 1467/97 z dnia 7 lipca 1997 r. w sprawie przyspieszenia i wyjanienia procedury nadmiernego deficytu, OJ L 209, 2.08.1997, z pón. zm.
Tchorek G., Konwergencja realna krajów peryferyjnych strefy euro, w: Polska w strefie
euro. Szanse i zagroenia, red. J. Ostaszewski, SGH, Warszawa 2008.
The Definition of Price Stability, www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/pricestab/html/index.
en.html.
Torój A., Raporty o konwergencji 2010: zmiany w sposobie kalkulacji wartoci referencyjnej dla kryterium stabilnoci cen, www.mf.gov.pl.
Traktat ustanawiajcy Wspólnot Europejsk, OJ C 321, 29.12.2006.
Witkowski D., Dyskrecjonalno
w zakresie interpretacji wybranych zasad koordynacji
polityk gospodarczych w UE – wnioski dla Polski, www.mf.gov.pl.
www.nbp.pl.
THE CONVERGENCE CRITERIA OF POLISH ECONOMY
AS AN INDICATOR OF THE PACE OF MONETARY INTEGRATION
Summary
The article aims at the presentation of the results of the analysis of the convergence
criteria fulfilment by Polish economy and of the impact of convergence processes on the
rationality and the pace of monetary integration with the euro zone. The author made
a review of the literature on the determinants and the essence of nominal and real convergence criteria. Then there was a research made, on the levels of the indicators which
388
determine the convergence, in the period of 2004–2012. It was observed that their values
in Polish economy diverge from the euro zone levels, especially in the second part of the
analysed period. GDP per capita is still low when compared with the EU’s average. Consequently, at the beginning of 2013, Poland – in the context of the convergence – seems
to be not ready to adopt euro.
Keywords: convergence criteria, convergence, monetary integration, euro

Kryteria konwergencji polskiej gospodarki jako wyznacznik tempa

Transkrypt

Podobne dokumenty

„Kobieta na siłowni” - Wydawnictwo akademickie i profesjonalne

PROBLEMY KONWERGENCJI MEDIÓW

Dom Kultury „Stokrotka” serdecznie zaprasza w miesiącu Lipcu na:

z03 zza.cdr

Ferie zimowe 2016