docEkspertyza „Modele wsparcia przedsiębiorczości – doświadczenia
download 
Reklamacja Transkrypt
Ekspertyza „Modele wsparcia przedsiębiorczości – doświadczenia
MODELE WSPARCIA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI – DOŚWIADCZENIA MIĘDZYNARODOWE Maciej Dzierżanowski Gdańsk 2014 r. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Spis treści Streszczenie ................................................................................................................................ 2 I. Wprowadzenie – kontekst krajowy dla rozwiązań regionalnych........................................ 4 II. Model podażowy vs. model popytowy ........................................................................... 6 III. Ewolucja systemu wspierania przedsiębiorczości w Wielkiej Brytanii ........................ 10 IV. Wnioski i rekomendacje ................................................................................................ 13 Metodologia i źródła informacji ............................................................................................... 15 Streszczenie Ekspertyza została przygotowana na potrzeby dyskusji w ramach Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiej efektywności przedsiębiorstw dotyczącej sposobu ukształtowania systemu wspierania przedsiębiorczości w województwie pomorskim na lata 2014-2020. Kontekstem dla tej dyskusji są generalne rozstrzygnięcia dotyczące kształtu systemu wspierania przedsiębiorczości w Polsce, które idą w kierunku finansowania usług i podejścia popytowego oraz decentralizacji. Doświadczenia międzynarodowe wskazują, iż można wyróżnić dwa główne modele wspierania przedsiębiorczości – podażowy (dedykowany) i popytowy. W podejściu podażowym usługi wsparcia są kontraktowane przez administrację i świadczone przez wybraną grupę wyspecjalizowanych podmiotów – tzw. instytucji otoczenia biznesu (zazwyczaj non-profit, czyli nie działających dla zysku). Z kolei w przypadku modelu popytowego usługi kontraktowane są przez beneficjentów (np. poprzez vouchery czy matching funds) spośród stosunkowo szerokiej palety usługodawców, w tym także komercyjnych firm doradczych, konsultingowych itp. Oba modele posiadają pewne wady i zalety. W pierwszym z nich istnieje ryzyko niedopasowania usług do potrzeb beneficjentów oraz ryzyko wypierania komercyjnych usługodawców przez instytucje otoczenia biznesu finansowane ze środków publicznych. W podejściu popytowym występuje natomiast ryzyko braku pewnych usług (których świadczenie może być mało atrakcyjne dla działających rynkowo podmiotów), a także ryzyko niskiej jakości i rozproszenia dostępnych usług (co może prowadzić do dezorientacji i zniechęcenia beneficjentów). Ciekawym punktem odniesienia dla kształtowania systemu wspierania przedsiębiorczości jest przykład ewolucji brytyjskiego systemu Business Link. Funkcjonujący od 1993 roku system jednego okienka (one stop shop), posiadający jednolitą markę (format) i wielu operatorów, przechodził różne fazy rozwoju. Wyrazem jego ewolucji była między innymi decentralizacja kontraktowania usług na poziom Regionalnych Agencji Rozwoju (RDA). Od roku 2004 system Business Link funkcjonował według tzw. modelu brokerskiego (IDB – Information, 2 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Diagnosis and Brokerage) polegającego na tym, że operatorzy systemu udzielali podstawowych informacji oraz diagnozowali potrzeby beneficjentów i kierowali ich do wyspecjalizowanych usługodawców. Na fali krytyki wskazującej, że utrzymywanie zorganizowanych w ten sposób prostych usług informacyjnych jest stosunkowo kosztowne i niewspółmierne do uzyskiwanych efektów, w roku 2011 system Business Link został zlikwidowany. Zastąpiła go specjalnie dedykowana dla przedsiębiorców sekcja w ramach platformy internetowej rządu brytyjskiego www.GOV.UK, która pozwala na wyszukiwanie usług wsparcia i instrumentów finansowych dostosowanych – poprzez system filtrów i sortowania – do potrzeb zainteresowanego beneficjenta. Zamknięcie systemu Business Link nie oznaczało oczywiście likwidacji całego systemu wsparcia przedsiębiorczości – kreowanego zarówno na poziomie centralnym i regionalnym (lokalnym), ale jedynie rezygnację z instytucji brokera i szyldu w postaci Business Link. Wspomniana wyszukiwarka usług dostępna na stronie www.GOV.UK wskazuje na ponad 640 różnego rodzaju usług wsparcia, przy czym niektóre z nich są w sposób szczególny wyróżnione. Są to wyspecjalizowane usługi świadczone pod określoną marką (brandem), zakontraktowane centralnie u danego wykonawcy (lub konsorcjum wykonawców), ale w praktyce świadczone w sposób zdecentralizowany. Należą do nich m.in.: Design Leadership Programme, Growth Vouchers Programme, Growth Accelerator, Manufacturing Advisory Service i Start-up Loan. Wydaje się, że województwo pomorskie może realizować scenariusz stworzenia własnej platformy integrującej usługi wsparcia dla przedsiębiorców, które mają być finansowane ze środków EFS (i mają funkcjonować w ramach krajowego Rejestru Usług Rozwojowych) oraz ze środków z EFRR. Zapewniłoby to stworzenie i wypromowanie jednego „adresu” dla przedsiębiorców z województwa pomorskiego poszukujących instrumentów wsparcia, przy czym wsparcie to mogłoby być kontraktowane także u usługodawców spoza regionu. Generalnie uzasadnione wydaje się przyjęcie modelu popytowego bazującego na rozwiązaniach typu voucher, zwłaszcza w tych obszarach, gdzie określone usługi są dość powszechnie obecne na rynku i mogą być świadczone także przez podmioty stricte komercyjne. Niezależnie należałoby także rozważyć stworzenie systemu dedykowanych usług wsparcia, zwłaszcza w obszarach, w których obserwujemy brak takich usług oferowanych na rynku lub niewielkie zainteresowanie przedsiębiorców wynikające m.in. z braku uświadomionej potrzeby. Odrębną kategorię dedykowanych usług wsparcia mogłoby stanowić dofinansowanie tzw. koordynatorów klastrów, którzy mogliby pełnić także istotną rolę w animowaniu rozwoju regionalnych inteligentnych specjalizacji. Kształtując regionalny system wspierania przedsiębiorczości należałoby także rozważyć, czy wzorem rozwiązań brytyjskich nie zrezygnować z utrzymywania systemu świadczenia podstawowych usług informacyjnych i brokerów, którzy mieliby definiować potrzeby przedsiębiorców, a następnie kierować ich do wyspecjalizowanych usługodawców. 3 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego I. Wprowadzenie – kontekst krajowy dla rozwiązań regionalnych Kontekstem dla dyskusji odnośnie rozwiązań regionalnych w zakresie systemu wspierania przedsiębiorczości są generalne rozstrzygnięcia dotyczące kształtu tego systemu w Polsce. Zasadniczo zakładają one przesunięcie akcentu z finansowania infrastruktury otoczenia biznesu na poprawę i wspieranie usług dla biznesu. Wsparcie instytucjonalne dla instytucji otoczenia biznesu (IOB) ma być incydentalne! Zmiany idą także w kierunku decentralizacji. Jest to powodowane zarówno regionalizacją funduszy unijnych, jak również przekonaniem, że władze regionalne są w stanie lepiej zdefiniować i dostosować (zróżnicować) zakres usług wsparcia potrzebnych na danym terenie. Umowa partnerstwa przyjęta przez polski rząd i Komisję Europejską przewiduje, że w ramach 3 celu tematycznego (‘Wzmacnianie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw …’) rozwijane będą zaawansowane, wyspecjalizowane i udoskonalone usługi doradcze IOB (w tym inkubatorów przedsiębiorczości), dostosowane do potrzeb przedsiębiorstw, poprzez zastosowanie mechanizmów popytowych, takich jak vouchery dla MŚP. W związku z potrzebą przejścia IOB do prowadzenia działalności na zasadach rynkowych, większość wsparcia dla IOB będzie udzielana przez mechanizmy popytowe. W incydentalnych i uzasadnionych przypadkach, gdy w wyniku realizacji krajowej i regionalnych strategii inteligentnych specjalizacji nastąpi silna koncentracja przedsiębiorstw z kluczowej branży/branż, o konkretnym zapotrzebowaniu na wsparcie dotyczące lokalizacji firmy, czynności związanych z organizacją działalności gospodarczej, obsługi księgowej, logistycznej, telekomunikacyjnej, dopuszcza się wsparcie infrastrukturalne IOB (przy spełnieniu szeregu ograniczających warunków). Interwencja w ramach CT 3 będzie w znaczącym stopniu realizowana na poziomie regionalnym. Pozwoli to lepiej dopasować wsparcie do potrzeb rozwojowych przedsiębiorstw, efektywniej wykorzystać istniejący potencjał i uzyskać efekt synergii. Umowa partnerstwa przewiduje także, iż wsparcie przedsiębiorstw w zakresie działalności badawczo‐rozwojowej i innowacyjnej (B+R+I) realizowane będzie przez wyspecjalizowane IOB (m.in. parki naukowo‐technologiczne, centra transferu technologii, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, brokerów innowacji itp.) – czyli 1 celu tematycznego ‘Wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji’. Wsparcie instytucjonalne tych IOB będzie incydentalne i będzie udzielane jedynie wówczas, gdy inwestycje infrastrukturalne stanowią uzupełnienie istniejących zasobów oraz są niezbędne do realizacji wysokiej jakości usług proinnowacyjnych i są uwarunkowane zapotrzebowaniem firm technologicznych na podobną infrastrukturę B+R. 4 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego O ile wsparcie finansowe udzielane w ramach CT3 ma być ukierunkowane na rozwój potencjału i innowacyjności funkcjonujących przedsiębiorstw, to w ramach 8 celu tematycznego (‘Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników’) przewiduje się działania polegające na finansowaniu tworzenia i zakładania nowych przedsiębiorstw przez osoby fizyczne (przy zastosowaniu instrumentów zwrotnych, bezzwrotnych i mieszanych). W ramach CT 8 finansowane będą działania w zakresie wspierania adaptacyjności przedsiębiorców i pracowników – czyli inwestycje w kapitał ludzki oraz rozwijanie kompetencji i kwalifikacji przedsiębiorców i pracowników. System dystrybucji środków EFS przeznaczonych na wspieranie adaptacyjności przedsiębiorców i pracowników zostanie oparty na podejściu popytowym (demand driven approach), zgodnie z którym to przedsiębiorca a nie rynek instytucji szkoleniowych (strona podażowa) będzie decydować o zakresie udzielanego wsparcia. Mechanizmy popytowe – w zależności od rozwiązań przyjętych w danym regionie – mogą zostać oparte m.in. na systemie bonów szkoleniowych lub refundacji kosztów usługi połączonej z promesą. Zakłada się również możliwość realizacji projektów kompleksowych, połączonych z diagnozą potrzeb rozwojowych przedsiębiorstw. Przyjęcie podejścia popytowego umożliwi również efektywną realizację strategicznych kierunków interwencji EFS w obszarze adaptacyjności. Zastosowany mechanizm preferencji zakłada, że poziom dofinansowania usług będzie zróżnicowany w zależności od przyjętych celów polityki regionalnej (np. powiązanie konkretnych branż, sektorów, typów działalności gospodarczej, kategorii odbiorców wsparcia z preferencyjnymi poziomami dofinansowania). Podejście popytowe zostanie uzupełnione o system zapewniania jakości usług rozwojowych realizowany na poziomie ogólnopolskim. Centralnym elementem krajowego systemu zapewniania jakości usług rozwojowych będzie Rejestr Usług Rozwojowych (RUR). Rejestr będzie zawierał informację nt. podmiotów świadczących usługi edukacyjne oraz ich oferty ‐ zarówno finansowanej ze środków EFS, jak też finansowanej ze środków prywatnych. Istotne jest, że narzędzie to będzie miało uniwersalny charakter i nie będzie wykorzystywane wyłącznie na potrzeby wdrażania projektów EFS, ale będzie gwarantowało trwałość i powszechność stosowanych rozwiązań w szeroko rozumianym obszarze kształcenia ustawicznego. System rejestracji podmiotów szkoleniowych w RUR zostanie oparty na weryfikacji ich wiarygodności i potencjału (merytorycznego i organizacyjnego) do świadczenia usług. System zakłada szereg rozwiązań pozwalających na efektywną ocenę jakości wsparcia na etapie świadczenia usług (np. wymóg dokonania oceny usługi przez uczestnika projektu pod kątem osiągnięcia zakładanego celu usługi, audyty przeprowadzane przez administratora Rejestru). 5 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego II. Model podażowy vs. model popytowy Kreując regionalny system wspierania przedsiębiorczości należy się zastanowić czy ma on mieć charakter systemu podażowego, czy popytowego lub też stanowić jakąś hybrydę tych modeli. Podstawowa różnica pomiędzy tymi modelami polega na tym, iż w modelu podażowym usługi wsparcia są co do zasady kontraktowane przez administrację, podczas gdy w modelu popytowym są one kontraktowane przez ostatecznych beneficjentów (tj. firmy lub osoby zainteresowane założeniem firmy). W modelu popytowym wykorzystywane są więc mechanizmy takie jak bony (vouchers), czy fundusze uzupełniające (matching funds) – w uproszczeniu administracja dofinansowuje usługę kupowaną przez zainteresowany podmiot. Z kolei w modelu podażowym w uproszczeniu można powiedzieć, iż zainteresowany podmiot współfinansuje usługę dostarczaną przez zakontraktowaną przez administrację instytucję otoczenia biznesu. W modelu podażowym możliwe jest podmiotowe wsparcie dla instytucji otoczenia biznesu ukierunkowane na zakup infrastruktury, zdobycie niezbędnych kompetencji itp. W modelu popytowym wszystkie tego typu inwestycje z założenia powinny być finansowane z przychodów uzyskiwanych z tytułu świadczenia usług. Model podażowy bazuje z reguły na mniejszej liczbie wyspecjalizowanych instytucji otoczenia biznesu, najczęściej o charakterze non-profit. W uproszczeniu można powiedzieć, że jest to model wsparcia budowany odgórnie (top-down), w którym w oparciu o finansowanie publiczne tworzone są nowe/wyspecjalizowane instytucje otoczenia biznesu. Model popytowy bazuje z kolei na szerokiej palecie podmiotów świadczących usługi wsparcia, w tym także komercyjnych (firmy konsultingowe, doradcze itp.). Można go także określić jako model tworzony oddolnie (bottom-up) w oparciu o istniejące już instytucje (w tym także izby przemysłowo-handlowe1). Podażowy model wsparcia przedsiębiorczości jest co do zasady bardziej zamknięty – często występuje w nim system akredytacji podmiotów świadczących usługi (które muszą spełnić określone kryteria – np. posiadać normę ISO) oraz monitorowania jakości świadczonych usług. System popytowy może także zawierać powyższe rozwiązania, ale może być także zdecydowanie bardziej otwarty. W skrajnym przypadku ocena usług i usługodawców może być dokonywana przez beneficjentów w podobny sposób jak dzieje się to na platformach transakcyjnych typu e-bay, czy allegro2. W modelu podażowym mamy najczęściej do czynienia z precyzyjnym zdefiniowaniem świadczonych i kontraktowanych usług. W skrajnym modelu popytowym można wyobrazić 1 Warto zauważyć, że w niektórych krajach – np. w Niemczech – przynależność do izb i organizacji samorządu biznesowego jest obligatoryjna, co rozwiązuje kwestie podmiotowego finansowania tego typu instytucji otoczenia biznesu. 2 Taki kierunek ewolucji brytyjskiego systemu wspierania przedsiębiorczości został zarysowany w tzw. Raporcie Richarda: Small Business and Government, 2008. 6 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego sobie sytuację, iż firma (lub innego rodzaju beneficjent) otrzymuje określoną kwotę wsparcia, którą swobodnie wykorzystuje na zakup najbardziej pożądanej usługi. Często jednak wsparcie w modelu popytowym jest również precyzyjnie zdefiniowane – vide bon na innowacje. Z kolei można sobie także wyobrazić sytuację, iż czynnik publiczny kontraktuje usługę wsparcia, która co do zakresu (i określenia grupy docelowej) jest definiowana przez instytucję otoczenia biznesu ubiegającą się o wsparcie (kontrakt). Generalnie w modelu podażowym może pojawić się bardziej dedykowane wsparcie (w wymiarze instytucjonalnym) skierowane do określonej grupy podmiotów – np. funkcjonujących w określonym klastrze lub inteligentnej specjalizacji. Szczególnym przypadkiem jest m.in. wsparcie dla tzw. koordynatorów klastrów, czy też organizacji klastrowych, które można uznać za wyspecjalizowane/dedykowane instytucje otoczenia biznesu. W swoim podstawowym wymiarze może ono obejmować działania związane z sieciowaniem i stymulowaniem współpracy podmiotów działających w ramach danej specjalizacji. Może jednak iść także dalej i obejmować pewne wyspecjalizowane usługi – np. obsługę transferu wiedzy i technologii, wsparcie w zakresie internacjonalizacji itp3. Co do zasady przyjmuje się, że działalność koordynatorów klastrów powinna być współfinansowana przez podmioty prywatne. Wsparcie publiczne powinno być limitowane w czasie (np. przez okres 5 lat) i może mieć charakter degresywny (wyższa intensywność wsparcia w początkowym, rozruchowym okresie funkcjonowania koordynatora i niższa w późniejszym okresie). W większości przypadków wsparcie dla koordynatorów klastrów ma charakter zdecentralizowany (czyli jest kierowane do podmiotów obsługujących poszczególne klastry), jakkolwiek w Górnej Austrii funkcjonuje rozwiązanie, iż jeden podmiot (Clusterland) świadczy usługi dla kilku klastrów i sieci tematycznych. Zakres wsparcia oferowanego przez koordynatora klastra na przykładzie EcoWorld Styria Koordynator klastra EcoWorld Styria pełni istotną rolę w branży ekoenergetycznej w regionie koncentrując swoją działalność na stymulowaniu kontaktów pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami B+R. Jest on przykładem instytucji otoczenia biznesu dedykowanej danej specjalizacji gospodarczej regionu. W zakresie działalności koordynatora klastra EcoWorld Styria znajduje się m.in: - poszukiwanie inwestorów pod kątem komercjalizacji nowych technologii, wdrożenia nowych produktów i usług, - kojarzenie partnerów (dopasowanych do indywidualnych potrzeb) w ramach danego obszaru technologii, 3 Zakres usług świadczonych przez koordynatora klastra będzie w dużym stopniu zależał od obecności zróżnicowanych instytucji otoczenia biznesu. Co do zasady zaleca się raczej wykorzystanie i koordynację tych instytucji i świadczonych przez nie usług, a nie koncentrowanie ich wszystkich w jednym podmiocie – tj. koordynatorze klastra. 7 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - identyfikowanie przyszłościowych tematów badawczych o dużym potencjale oraz wsparcie budowania wokół nich partnerstw, - wsparcie organizacyjno-doradcze przy realizacji projektów partnerskich. Koordynator klastra oferuje także wsparcie dla pilotażowych projektów wdrożeniowych, które demonstrują możliwości członków klastra (np. system chłodzenia osuszającego wykorzystujący ciepło z biomasy i energii słonecznej, czy projekt przedszkola Thannhousen w Weiz, którego budynek będzie wymagał jedynie od 10% do 20% energii potrzebnej do ogrzania standardowego budynku). Działania koordynatora klastra mają zasięg międzynarodowy. Duża część realizowanych wspólnych projektów łączy partnerów z różnych krajów świata. EcoWorld Styria angażuje się również we współpracę z innymi inicjatywami klastrowymi na świecie czego przykładem jest udział w INNOVA Project EcoCluP, który umożliwia współpracę z 13 partnerami z 10 krajów. Koordynator klastra oferuje bezpośrednie wsparcie finansowe oraz doradztwo w zakresie finansowania. Elementem jego oferty jest comiesięczny biuletyn zawierający informacje nt. możliwości rynkowych, wydarzeń oraz propozycji realizacji wspólnych projektów. Biuletyn jest dystrybuowany również w skali międzynarodowej. W powyższym kontekście należy zauważyć, że w podażowym modelu wsparcia mogą pojawiać się korzyści związane z funkcjonowaniem wyspecjalizowanych, czy też dedykowanych instytucji otoczenia biznesu, które rozwijając relacje z ostatecznymi beneficjentami wsparcia są w stanie dostosować zakres świadczonych usług do zmieniających się potrzeb, a także generować nowe usługi. W modelu popytowym relacje między dostawcami usług i ich odbiorcami są bardziej relacyjne. Oczywiście w modelu podażowym istnieje także ryzyko niedopasowania świadczonych usług do potrzeb, zwłaszcza jeżeli instytucje otoczenia biznesu ustawiają się pod źle zdefiniowane wsparcie publiczne. Pojawia się także ryzyko wypychania z rynku podmiotów prywatnych świadczących podobne usługi. W modelu popytowym mamy z kolei natomiast ryzyko, że pewne usługi, na które zapotrzebowanie jest małe lub słabo uświadomione, nie będą świadczone. W modelu tym może pojawiać się także problem rozproszenia i nieprzejrzystości dostępnych usług, a także ich jakości. Należy także zauważyć, że w modelu podażowym pojawia się często schemat funkcjonowania pośredników (brokerów), którzy udzielają beneficjentom podstawowych informacji, definiują ich potrzeby i kierują do wyspecjalizowanych usługodawców (tzw. model IDB – information, diagnosis, brokerage). 8 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 1. Modele wsparcia przedsiębiorczości Podażowe (dedykowane) Popytowe usługi kontraktowane przez administrację usługi kontraktowane przez / wsparcie podmiotowe beneficjentów mniejsza liczba wyspecjalizowanych vouchery, matching funds podmiotów (non-profit) szeroka paleta usługodawców, także komercyjnych dedykowane wsparcie – klastry, inteligentne specjalizacje (efekty ocena usług i usługodawców przez zewnętrzne bliższych relacji) użytkowników (model e-bay, allegro) (relacje transakcyjne) usługi brokerskie (model IDB) akredytacja, standardy itp. platformy internetowe z podstawową informacją ryzyko niedopasowania i jakości usług oraz wypychania ryzyko braku pewnych usług, a także ryzyko niskiej jakości i rozproszenia (zagubionego beneficjenta) Źródło: opracowanie własne. 9 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego III. Ewolucja systemu wspierania przedsiębiorczości w Wielkiej Brytanii Dla rozważań nt. kształtowania systemu wspierania przedsiębiorczości użyteczne wydaje się prześledzenie doświadczeń Wielkiej Brytanii w tym zakresie, a w szczególności systemu Business Link, który został powołany do życia w roku 1993 i zakończył funkcjonowanie w roku 2011. Business Link był pomyślany jako zunifikowany system wsparcia przedsiębiorczości – tzw. one stop shop dla przedsiębiorców poszukujących wsparcia. Jego marka została zbudowana centralnie, jakkolwiek usługi były świadczone przez różnych operatorów rozrzuconych po całym kraju. W szczytowym okresie było to 89 instytucji prowadzących ok. 240 punktów doradztwa. W początkowym okresie system był budowany w oparciu o istniejące podmioty, w tym izby gospodarcze, jakkolwiek jedną z przesłanek dla jego powołania było przekonanie, że na rynku brakuje podstawowych usług wsparcia dla małych i średnich firm. Jednym z istotnych elementów systemu Business Link było funkcjonowanie tzw. indywidualnych doradców biznesowych (tzw. Personal Business Advisors), których w szczytowym okresie było ok. 650. Zadaniem tych doradców było odpowiednie zdefiniowanie potrzeb zainteresowanych firm i dostarczenie im odpowiedniej usługi. W 1999 roku system Business Link został przeorganizowany – liczba jego operatorów została zmniejszona z 85 do 45; powołano także centralną jednostkę zarządzającą – Small Business Service (SBC). W roku 2004 miała miejsce kolejna reorganizacja, która doprowadziła do częściowej decentralizacji systemu – mianowicie kompetencje w zakresie kontraktowania jego operatorów zostały przeniesione na Regionalne Agencje Rozwoju (RDA). Reorganizacja polegała także na wprowadzeniu tzw. modelu brokerskiego (IDB – Information, Diagnosis and Brokerage), zgodnie z którym zadaniem doradców biznesowych stało się przede wszystkim zdiagnozowanie potrzeb przedsiębiorstw i przekierowanie ich do wyspecjalizowanych podmiotów świadczących określone usługi. Jednocześnie uruchomiono także stronę internetową i infolinię, która przekierowywała zapytania do lokalnego operatora systemu. Ewaluacja funkcjonowania systemu Business Link, której elementem był m.in. raport „Small Business and Government: the Richard Report” z 2008 r., prowadziła do konstatacji, iż koszt utrzymywania systemu, który w dużym stopniu pełni funkcje przekierowania przedsiębiorców do finalnych dostawców usług, jest zbyt wysoki. Ostatecznie w roku 2011 nastąpiło zamknięcie systemu Business Link (wcześniej zlikwidowano także Regionalne Agencje Rozwoju). 10 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Powyższe nie oznaczało jednak likwidacji systemu wspierania przedsiębiorczości, a jedynie rezygnację z brokera i szyldu w postaci Business Link. Obecnie funkcję informowania o wsparciu dostępnym dla przedsiębiorców pełni wydzielona sekcja (Business and SelfEmployed) w ramach ogólnego serwisu rządowego www.GOV.UK. Zawiera ona zarówno elementy informacyjno-edukacyjne (dot, między innymi zakładania firmy, podatków, zatrudniania, standardów, upadłości itp.), jak i wyszukiwarkę dostępnych usług wsparcia i źródeł finansowania przedsiębiorstw. Wyszukiwarka usług dla MSP zawiera ponad 640 programów wsparcia, które można sortować według różnych przekrojów – w tym wielkości zatrudnienia i typu podmiotu poszukującego wsparcia (pre-start, start-up, growth and sustain), a także rodzaju usługi (finance, equity, grants, loan & guarantees, expertise and advice, recognition award). Ponadto na wspomnianej stronie oddzielnie wymienionych jest kilka – jak można przyjąć – wiodących usług wsparcia, które warto krótko przybliżyć. Są to wyspecjalizowane usługi świadczone pod określoną marką (brandem), zakontraktowane centralnie u danego wykonawcy (lub konsorcjum wykonawców), ale w praktyce świadczone w sposób zdecentralizowany. Należą do nich m.in.: Design Leadership Programme, Growth Vouchers Programme, Growth Accelerator, Manufacturing Advisory Service i Start-up Loan. Wybrane programy wsparcia dla MSP w Wielkiej Brytanii Design Leadership Programme jest programem oferującym maksymalnie 10 dniowy mentoring w zakresie projektowania (design’u) i wdrażania innowacji w tym zakresie. Program jest realizowany przez Design Council będącą instytucją działającą jako charity i operującą przy pomocy sieci niezależnych projektantów (Design Associates) i ekspertów (Built Environment Experts). Sponsorem programu jest Department for Business, Innovation and Skills. Program jest dostępny dla brytyjskich przedsiębiorstw (przede wszystkim małych i średnich), uniwersytetów oraz podmiotów z sektora publicznego. Mentoring o wartości od 2 do 10 tys. £ może być realizowany na przestrzeni od 6 do 18 miesięcy. Dofinansowanie wynosi 50%, czyli od 2 do 5 tys. £. Growth Vouchers Programme oferuje strategiczne doradztwo biznesowe dla małych i średnich przedsiębiorstw zatrudniających do 249 pracowników i mających obrót mniejszy niż 50 milionów euro) w zakresie: finansów i przepływu środków pieniężnych rekrutacji i rozwoju pracowników poprawy umiejętności zarządzania marketingu, przyciągnięcia i utrzymania klientów zastosowania technologii cyfrowych (digitalizacji) Wysokość wsparcia wynosi 2 tys. £. Voucher przydzielany jest losowo i może pokryć do 50% 11 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kosztów. O wypłatę środków z tytułu vouchera występuje beneficjent usługi lub usługodawca w zależności od ustaleń. Growth Accelerator jest skierowany wyłącznie do małych i średnich przedsiębiorstw (od 10 do 249 pracowników) mających duży potencjał wzrostu i obroty nie większe niż 40 mln £. Aplikujący muszą wykazać, że mają potencjał i determinację, aby się dalej rozwijać i wprowadzać firmę w kolejną fazę wzrostu. W ramach programu oferowane są usługi doradcze i coachingowe w zakresie dostępu do finansowania, sporządzania biznesplanów, innowacyjności oraz zarządzania. Są one finansowane przez Department for Business, Innovation and Skills i świadczone przez konsorcjum podmiotów (Grant Thornton, Pera, Oxford Innovation i Winning Pitch) posiadające sieć 120 ekspertów z praktycznym doświadczeniem w zakresie zakładania, zarządzania i rozwijania biznesu/firmy. Koszt usługi jest wyceniony na kwotę 4,2 tys. £ brutto - firmy w zależności od wielkości płacą odpowiednio 1,3 tys. £ (od 1 do 4 pracowników), 2,2 tys. £ (od 5 do 49 pracowników) i 3,7 tys. £ (od 50 do 249 pracowników). Ponadto firma może otrzymać 2 tys. £ dopłaty do przeszkolenia kluczowych menedżerów (senior managers). Manufacturing Advisory Service – usługa dostępna dla małych i średnich firm przemysłowych (do 249 zatrudnionych). Pozwala uzyskać pomoc doradczą w zakresie uproszczenia i zwiększenia efektywności procesów produkcyjnych, redukcji odpadów i zużycia energii oraz rozwijania biznesu. Wstępna ocena biznesu i potrzeb jest bezpłatna, zaś wartość dalszego wsparcia doradczego jest wyceniona na kwotę od 3 do 5 tys. £ przy założeniu finansowania 50% kosztów eksperta. Wsparcie może w szczególności dotyczyć strategii, wprowadzenia innowacji, zwiększenia efektywności procesowej oraz wchodzenia i tworzenia łańcuchów wartości (w tym kwestie zarządzania jakością, standardów itp.). Usługi są finansowane przez Department for Business, Innovation and Skills, zaś ich świadczeniem zajmuje się konsorcjum podmiotów (Grant Thornton, Pera Consulting, The West Midlands Manufacturing Consortium i SWMAS) posiadające sieć 80 ekspertów z praktycznym doświadczeniem przemysłowym/produkcyjnym. Start-up Loan jest programem dostępnym dla osób fizycznych, które chcą założyć działalność gospodarczą lub zaczęli ją prowadzić w okresie ostatnich 12 miesięcy, mają ukończone 18 lat i żyją w Wielkiej Brytanii. Doradca w ramach programu pomaga przygotować biznes plan na podstawie, którego można uzyskać niezabezpieczoną pożyczkę w wysokości do 6 tys. £ na okres 5 lat oprocentowaną na poziomie 6%. Ponadto beneficjent otrzymuje wsparcie mentora i szkolenia. Program prowadzony jest przez specjalnie powołaną spółkę celową Start-up Loan Company, która posiada sieć kilkudziesięciu partnerów dostarczających opisaną usługę wsparcia (tzw. delivery partners). 12 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego IV. Wnioski i rekomendacje Przeprowadzone analizy wskazują, że niekoniecznie musimy mieć w Polsce do czynienia z funkcjonowaniem 16 zupełnie odrębnych systemów wsparcia przedsiębiorczości, jakkolwiek nie można wykluczyć i takiego rozwiązania. Możliwe wydaje się z pewnością rozwiązanie pośrednie, które polegałoby na tworzeniu krajowego systemu wsparcia (tj. platformy systemowej i marki), który byłby wypełniany usługami definiowanymi i finansowanymi na poziomie regionalnym. Punktem odniesienia dla takiego rozwiązania jest m.in. opisany powyżej i funkcjonujący przez wiele lat brytyjski system Business Link, który w różnych okresach działał zarówno w modelu zcentralizowanym, jak i zdecentralizowanym – przy zachowaniu jednej marki identyfikowanej przez przedsiębiorców. Innym punktem odniesienia są funkcjonujące dotychczas w Polsce: Krajowy System Usług (KSU) i Krajowy System Innowacji (KSI), a także trwające prace nad stworzeniem krajowego Rejestru Usług Rozwojowych (tzw. RUR’a). KSU, KSI i RUR’a w pigułce Krajowy System Usług jest systemem promocji przedsiębiorczości, który został uruchomiony przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w październiku 1996 roku. Ośrodki działające w ramach KSU świadczą na rzecz przedsiębiorców usługi doradztwa biznesowego w zakresie: innowacji, ochrony środowiska, zarządzania finansami, zarządzania energią, wykorzystania technologii informacyjnych, a dla osób z branży przetwórstwa również w zakresie marketingu i sprzedaży. Ponadto, przedsiębiorcy mogą liczyć na pomoc w uzyskaniu pożyczki lub poręczenia. Do 31 grudnia 2013 r. finansowane były także Punkty Konsultacyjne KSU świadczące usługi informacyjne oraz doradcze na rzecz przedsiębiorców oraz osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą. W sumie ponad 200 podmiotów zarejestrowanych w KSU świadczy usługi na rzecz polskich przedsiębiorców. Wszystkie ośrodki współpracujące z PARP w ramach KSU działają na podstawie wypracowanych Standardów Usług. System podlega stałemu monitoringowi ze strony PARP, która dodatkowo wspiera ośrodki poprzez działania promocyjne i informacyjne oraz system cyklicznych szkoleń dla doradców. Wiele organizacji tworzących KSU współpracuje jednocześnie z innymi znanymi sieciami, takimi jak Enterprise Europe Network (konsorcja dawnych Centrów Euro Info, EIC i Ośrodków Przekazu Innowacji, IRC). Krajową Sieć Innowacji Krajowego Systemu Usług tworzą podmioty – usługodawcy, specjalizujący się w świadczeniu usług wspierających innowacyjność w MŚP. Są to m.in. akademickie centra transferu technologii, samodzielne instytuty badawcze, agencje rozwoju regionalnego, ośrodki innowacji Naczelnej Organizacji Technicznej, parki przemysłowo13 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego technologiczne, akademickie inkubatory przedsiębiorczości. Usługa w zakresie doradztwa proinnowacyjnego składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap to audyt innowacyjności, zaś drugi, to doradztwo we wdrażaniu innowacji wskazanych w rekomendacjach z audytu innowacyjności. Usługi takie świadczy 18 podmiotów. Rejestr Usług Rozwojowych to narzędzie planowanego nowego systemu opartego na podejściu popytowym, który ma wspierać przedsiębiorców w wyborze usług wsparcia (głównie szkoleń i miękkiego doradztwa) finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Rejestr będzie zawierał informację nt. podmiotów świadczących usługi edukacyjne oraz ich oferty ‐ zarówno finansowanej ze środków EFS, jak też finansowanej ze środków prywatnych. System rejestracji podmiotów szkoleniowych w RUR’ze zostanie oparty na weryfikacji ich wiarygodności i potencjału (merytorycznego i organizacyjnego) do świadczenia usług. System zakłada szereg rozwiązań pozwalających na efektywną ocenę jakości wsparcia na etapie świadczenia usług (np. wymóg dokonania oceny usługi przez uczestnika projektu pod kątem osiągnięcia zakładanego celu usługi, audyty przeprowadzane przez administratora Rejestru). Wątpliwości (i dyskusje) odnośnie ostatecznego kształtu systemu wsparcia przedsiębiorczości w Polsce i na Pomorzu jednak pozostają, ponieważ projektowany krajowy Rejestr Usług Rozwojowych ma obejmować usługi finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), czyli głównie szkolenia i miękkie doradztwo. Usługi wsparcia finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) nie wchodzą na dzień dzisiejszy do systemu RURy. Możliwe są zatem różne scenariusze, a mianowicie: krajowy Rejestr Usług Rozwojowych zostanie poszerzony na usługi wsparcia finansowane z EFRR, powstanie podobna krajowa platforma dla usług wsparcia finansowanych z EFRR, która będzie inkorporować KSU i KSI, województwo pomorskie stworzy własną platformę integrującą usługi dostępne w krajowej RUR’ze i usługi finansowane regionalnie z EFRR. O ile nie nastąpią pierwsze dwa scenariusze, pożądana wydaje się realizacja trzeciego odwołująca się do doświadczeń brytyjskich. Zapewniłoby to stworzenie i wypromowanie jednego „adresu” dla przedsiębiorców z województwa pomorskiego poszukujących instrumentów wsparcia, przy czym wsparcie to mogłoby być kontraktowane także u usługodawców spoza regionu. 14 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Generalnie uzasadnione wydaje się przyjęcie modelu popytowego bazującego na rozwiązaniach typu voucher, zwłaszcza w tych obszarach, gdzie określone usługi są dość powszechnie obecne na rynku i mogą być świadczone także przez podmioty stricte komercyjne. Wydaje się, że można wówczas rozważyć dość szerokie otwarcie systemu jeżeli chodzi o dopuszczanie usługodawców do świadczenia wsparcia. System akredytacji i kontroli jakości można byłoby wówczas sprowadzić do obligatoryjnego systemu generowania ocen otrzymanych usług wsparcia i świadczeniobiorców przez podmioty korzystające z tych usług. Niezależnie należałoby także rozważyć stworzenie systemu dedykowanych usług wsparcia, zwłaszcza w obszarach, w których obserwujemy brak takich usług oferowanych na rynku lub niewielkie zainteresowanie przedsiębiorców wynikające m.in. z braku uświadomionej potrzeby. Pomijając fazę stricte pilotażową usługi takie mogłyby być świadczone w modelu kontraktowania ich przez administrację, także od podmiotów komercyjnych. Tego typu działanie pozwoliłoby na zbudowanie odpowiedniej masy krytycznej kompetencji i skoncentrowanie strumienia usług. Z czasem ich finansowanie mogłoby przejść na model stricte popytowy. Odrębną kategorię dedykowanych usług wsparcia mogłoby stanowić dofinansowanie tzw. koordynatorów klastrów, którzy mogliby pełnić także istotną rolę w animowaniu rozwoju regionalnych inteligentnych specjalizacji. Nie wydaje się jednak, żeby uzasadnione było koncentrowanie różnych usług wsparcia „pod jednym dachem” wspomnianych koordynatorów. Co do zasady ich działalność powinna koncentrować się na sieciowaniu oraz animowaniu współpracy i wspólnych przedsięwzięć. Pozostałe usługi powinny być realizowane przez wyspecjalizowane podmioty – np. centra transferu technologii. Oczywiście koordynatorzy klastrów mogliby także świadczyć tego typu usługi, ale nie powinni być w tym zakresie uprzywilejowani. Kształtując regionalny system wspierania przedsiębiorczości należałoby także rozważyć, czy wzorem rozwiązań brytyjskich nie zrezygnować z utrzymywania systemu świadczenia podstawowych usług informacyjnych i brokerów, którzy mieliby definiować potrzeby przedsiębiorców, a następnie kierować ich do wyspecjalizowanych usługodawców. 15 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Metodologia i źródła informacji Ekspertyza została przygotowana w oparciu o analizę danych zastanych (desk research). W analizie wykorzystano następujące publikacje i pierwotne źródła informacji: Atkinson D. Robert, Stephen J. Ezell, Benchmarking of Countries’ Policies and Programs Supporting SME Manufacturers, The Information Technology & Innovation Foundation, September 2011 Badanie klientów i usługodawców usługi Punktów Konsultacyjnych KSU. Raport końcowy, PARP, grudzień 2013 Garncarczyk Marta, System wsparcia dla przedsiębiorców – doświadczenia brytyjskie, Gospodarka Narodowa Nr 5-6/2010 Mark Hart, Kevin Mole, Stephen Roper and David Saal, Broader or deeper? Exploring the Most Effective Intervention Profile for Public Small Business, Support, The University of Warwick, Working Paper no 105, August 2009 Review of the International Best Practice in SME State Support, OECD Segmenting the SME Market and Implications for Service Provision. A Literature Rewiev, ACAS Research Paper, 09/12 Small Business and Government: the Richard Report, Doug Richard, Submission to Shadow Cabinet, 2008 Umowa Partnerstwa. Programowanie perspektywy finansowej na lata 2014-2020, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 23 maja 2014 www.ksu.parp.gov.pl www.gov.uk www.growthaccelerator.com www.startuploans.co.uk www.mymas.org www.designcouncil.org.uk 16 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
