Magiczne runy Wikingów

Mannaz - cz³owiek, laguz - woda, czyli...
Magiczne runy Wikingów
Wznosz¹c kamienie runiczne, Wikingowie upamiêtniali odwagê i mêstwo poleg³ych w walce towarzyszy.
Obok wspania³ych scen pe³nych bogów, wojowników i okrêtów na kamieniach pojawia³y siê - napisy
runiczne.
Runy ze wzglêdu na
prost¹ formê znaków by³y
³atwe do wykonania
zarówno w drewnie, jak i w
kamieniu.Warto wiedzieæ,
¿e ka¿da runa mia³a swoj¹
w³asn¹ nazwê, która oznacza³a tak¿e coœ jako s³owo.
Niestety tak¹ pewnoœæ mamy tylko w odniesieniu do
materia³ów póŸniejszych,
czyli 16 liter futharku skandynawskiego. Mo¿na jedynie domniemywaæ, ¿e podobnie by³o w przypadku
pozosta³ych 8 liter pierwotnego alfabetu.
Zwykle nazwa runy rozpoczyna³a siê od dŸwiêku,
który ona przedstawia³a. I
tak pierwsza litera alfabetu
(f) mia³a w staroangielskim
nazwê feoh - pieni¹dze, posiadanie. Runa nr 11 (i) to
staronordyckie iss, w znaczeniu lód. Runa nr 2 (u)
okreœlana mianem ur oznacza dzikiego bawo³a. Z kolei 3. runa futharku (p/th)
ma w staronordyckim nazwê purs, co oznacza giganta, potwora, demona.
Lista znaczeñ poszczególnych liter futharku wygl¹da nastêpuj¹co:
1. *fehu - pieni¹dze, byd³o, dobrobyt
2. *uruz - dziki (?) bawó³
3. *purisaz - olbrzym,
potwór
4. *ansuz - bóg
5. *raido - konna jazda,
powóz
6. *staroangielskie cen
(?)- pochodnia, staronordyckie kaun - wrzód
7. *gebo - prezent
8. *wunjo - radoϾ
9. *hagalaz - pozdrowienie
10. *naudiz - potrzeba,
koniecznoϾ, ostatecznoϾ
11. *isa - lód
12. *jera - rok, owocna
czêœæ roku
j¹ one kluczowe wyobra¿enia lub cechy germañskiego wizerunku œwiata oraz
mówi¹ co nieco o naturze
jego dawnych spo³eczeñstw
run z ich nazw¹ jest zjawisko
znane jako zmiana dŸwiêku.
¯aden jêzyk nie pozostaje
sta³y w wymowie przez wiele lat. Standardowe sposoby
Saga o Sigurdzie wyryta na skale w Ramsund w Szwecji
cis
mo
13. *i(h)waz / *eihwaz 14. *perp (?)- nie wiado-
15. *algiz - nie wiadomo
16. *sowilo - s³oñce
17. *tiwaz/teiwaz - bóg
Tiw jego imiê przetrwa³o w
s³owie Tuesday
18. *berkanan - ga³¹zka
brzozy
19. *ehwaz - koñ
20. *mannaz - cz³owiek
21. *laguz - woda
22. *ingwaz - bóg Ing
23. *opila / *opala - w³asnoœæ, ojcowizna
24. *dagaz - dzieñ
W komentarzu do tej
listy R. I. Page zapisa³ z³oœliwie; Runolodzy, obdarzeni wyobraŸni¹, przyjmuj¹
tê listê z zadowoleniem. Argumentuj¹, ¿e nazwy run magicznego czy kultowego, jak s¹dz¹ pisma,- blisko ³¹cz¹ siê z pogañsk¹
religi¹ germañskich ludów,
a wiêc oczekuj¹, ¿e zapisu-
Angielska para ma³¿eñska Gillian i Terry Warren na
stanowisku Gesithas (56) z pasj¹ przekazuj¹ wiedzê
dotycz¹c¹ powstawania wyrobów z we³ny
fot. Jacek Mielcarzewicz
i ich œwiecie idei. Aby im w
tym pomóc, nadaj¹ niektórym runom symboliczne lub
rozszerzone znaczenie. Nazwa runy u, dok³adnie dziki
bawó³, otrzymuje symboliczny dodatek si³a mêska,
mêskoœæ. Nazwa runy l,
je¿eli wierzyæ angielskiej i
nordyckiej tradycji pisanej,
znaczy woda, lecz niektórzy woleliby od s³owa *laguz lub *laukaz, które, jak
ju¿ widzieliœmy, u¿ywane
jest na amuletach p³odnoœci,
oznaczaj¹c plennoœæ warzyw
(jest pokrewne naszemu
wspó³czesnemu s³owu leek =
por). Runy u i l okreœlaj¹
wspólnie dwa typy p³odnoœci: ludzkiej i zwierzêcej oraz
roœlinnej, od której zale¿a³y
losy Germanów. Takie podejœcie jest dobr¹ zabaw¹ dla
tych, którzy to lubi¹.
Jest oczywiste, ¿e runê i
jej nazwê uwa¿ano za œciœle
ze sob¹ powi¹zane. Efektem
takiego œcis³ego powi¹zania
wymawiania poszczególnych
s³ów s¹ podatne na zmiany,
zwykle nawi¹zuj¹c w tym do
rozpoznanych wzorów zwanych prawami g³osowymi. S¹
to zmiany zachodz¹ce ci¹gle i
nie sposób przewidzieæ, w którym kierunku siê rozwin¹.
W Anglii wymyœlono
now¹ wersjê futharku, rozszerzon¹ do 26 liter i okreœlan¹ wpó³czeœnie mianem
anglofryzyjskiego. PóŸniej
angielscy mistrzowie wycinania run rozszerzyli swój
futhark do 31 liter u¿ywanych w napisach, jak i kilku
innych, znanych tylko z
wczesnych tekstów rêkopiœmiennych i przypuszczalnie nieprzeznaczonych nigdy do wycinania. Coœ zupe³nie innego sta³o siê w przypadku dawnego futharku w
Skandynawii. Klasyczny futhark by³ tam stosowany do
ok. 700 r. Dok³adnie z VII
w. pochodz¹ stamt¹d oznaki
zmian w runach; litery s¹
upraszczane, adaptowane lub
zwyczajnie porzucane w trakcie rozwoju, który mia³ siê
zakoñczyæ przed IX stuleciem. Efektem by³o zredukowanie u¿ywanych liter z
24 do 16 i zmiany kszta³tów
wielu z nich. To da³o tak
zwany m³odszy futhark, który by³ u¿ywany w okresie
wikiñskim. Ale, dok³adniej
rzecz ujmuj¹c, powinno siê
mówiæ o m³odszych futharkach, gdy¿ zaraz od pocz¹tku istnia³y dwa g³ówne typy, tradycyjnie zwane runami duñskimi (lub zwyczajnymi) oraz szwedzko-norweskimi (lub krótkoga³êziastymi). Nazwy geograficzne s¹ myl¹ce, gdy¿ futharki nie by³y ograniczone
jedynie do tych rejonów. Nie
by³y one równie¿ rygorystycznie oddzielane; formy jednego futharku mog³y siê przystosowaæ do drugiego.
Warto przy tym zauwa¿yæ, ¿e okres wikiñski, w
którym wprowadzone zosta³y do u¿ytku runy futharku
m³odszego jest w Skandynawii i w jej jêzykach epok¹
donios³ych zmian fonetycznych. To w³aœnie wtedy w
miarê jednolity jêzyk staronordycki zacz¹³ siê dzieliæ
na dwie g³ówne odmiany:
zachodnionordyck¹ (norweski) i wschodnionordyck¹
(duñski i szwedzki).
Na marginesie mo¿na jeszcze dodaæ, ¿e pod koniec
okresu wikiñskiego, kiedy
runy zaczê³y praktycznie
rzecz bior¹c wychodziæ ju¿
z obiegu, w wielu czêœciach
Skandynawii (Gotlandia)
rozwija siê system tzw. run
Gazeta Biskupiñska, Adres redakcji: Biskupin, pó³wysep, tel. (052) 30-25-280; Wydawca: Wydawnictwo
Dominika Ksiêskiego "Wulkan", Pa³uki, pismo lokalne, ¯nin, pl. Wolnoœci 7; Redaktor naczelny:
Dominik Ksiêski; Anio³ Stró¿: Roksana Chowaniec. Sekretarz redakcji: Stanis³aw Tyrakowski.
Reporterzy: Sara Matuszewska, Rafa³ Tr¹bski, Tomasz Rogacz, Jacek Mielcarzewicz. Sk³ad i ³amanie:
Leszek Adamczyk; Korekta: Antonina Olewicz-JóŸwiak. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.