Program Edklacyjno-Leczniczy - Otyłość Dzieci

Transkrypt

Program Edukacyjno – Leczniczy na Rzecz Zmniejszenia Częstości Występowania Nadwagi i Otyłości u Dzieci
i MłodzieŜy w Województwie Kujawsko – Pomorskim
Program Edukacyjno – Leczniczy na Rzecz
Zmniejszenia Częstości Występowania
Nadwagi i Otyłości
u Dzieci i MłodzieŜy
w Województwie Kujawsko – Pomorskim
Departament Zdrowia
Toruń, 2012 r.
Autorzy programu:
dr n. med. Małgorzata Leźnicka
dr n. med. Danuta Kurylak
Spis treści
1. Opis problemu zdrowotnego …………………………………………………………..4
a) problem zdrowotny ……………………………………………………………4
b) epidemiologia …………………………………………………………………6
c) populacja podlegająca jednostce samorządu terytorialnego i populacja
kwalifikująca się do włączenia do programu ………………………………….7
2. Obecne postępowanie w omawianym problemie zdrowotnym ze szczególnym
uwzględnieniem gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych ………………………………………………………………….8
3. Uzasadnienie potrzeby wdraŜania programu ………………………………………….9
4. Cele programu …………………………….………………………………………… 12
5. Oczekiwane efekty ………………………………………………………………….. 12
6. Mierniki efektywności odpowiadające celom ………………………………………..13
7. Adresaci programu …………………………………………………………...………13
8. Tryb zapraszania do programu ……………………………………………………… 15
9. Okres realizacji programu ……………………………………………………………15
10. Organizacja programu ………………………………………………………………. 15
11. Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników ………………………………………….18
12. Zasady udzielania świadczeń w ramach programu …………………………………..18
13. Sposób powiązania działań programu ze świadczeniami finansowanymi ze środków
publicznych ………………………………………………………………………......18
14. Sposób zakończenia udziału w programie i moŜliwości kontynuacji otrzymanych
świadczeń zdrowotnych przez uczestników programu ………………………………18
15. Bezpieczeństwo planowanych interwencji …………………………………………..19
16. Kompetencje/warunki niezbędne do realizacji programu ……………………………19
17. Dowody skuteczności planowanych działań …………………………………………25
18. Zalecenia, wytyczne, standardy dotyczące postępowania w problemie zdrowotnym,
którego dotyczy wniosek ………………………………………………………...…..26
19. Efektywność kosztowa ……………………………………………………………….26
20. Informacje na temat podobnych programów zdrowotnych wykonywanych w
zgłaszającej program jednostce samorządu terytorialnego …………………………..29
21. Koszty programu ……………………………………………………………………..33
22. Źródła finansowania, partnerstwo ……………………………………………………35
23. Argumenty przemawiające za tym, Ŝe wykorzystanie dostępnych zasobów jest
optymalne …………………………………………………………………………….35
24. Monitorowanie i ewaluacja …………………………………………………………..35
Piśmiennictwo ……………………………………………………………………………37
Załączniki ………………………………………………………………………………...38
1. Opis problemu zdrowotnego
a) Problem zdrowotny
Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieŜy szkolnej, mimo Ŝe wiąŜą się z powaŜnymi
zagroŜeniami dla zdrowia, nie są postrzegane w społeczeństwie jako istotne problemy
zdrowotne skutkujące równieŜ wysokimi kosztami społecznymi. W rezolucji Parlamentu
Europejskiego pn. „W sprawie białej księgi na temat zagadnień zdrowotnych związanych
z odŜywianiem, nadwagą i otyłością” (2007/2285(INI) z dnia 25 września 2008 r.
stwierdzono m.in., Ŝe nadwaga, otyłość i choroby związane z nieprawidłowym odŜywianiem
stanowią jedną z głównych przyczyn umieralności i chorób w Europie. Otyłość jest
najczęściej występującą współczesną chorobą cywilizacyjną. Niepohamowany wzrost
występowania nadmiernej masy ciała upowaŜnia by rozwaŜać problem otyłości w kategorii
epidemii. Z danych opublikowanych przez Instytut śywności i śywienia w Warszawie
wynika, Ŝe częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci w europejskich krajach
wysokorozwiniętych po 2000 roku przekroczyła 20%, a w USA odsetek ten sięga aŜ 35%.
W ostatnich trzydziestu latach niepokojąca jest dynamika narastania otyłości u dzieci
w Polsce. Wśród dziewcząt obserwuje się dziesięciokrotny wzrost (z 0,35% do 3,4%),
u chłopców trzykrotny (z 1% do 2,8%). W tym samym czasie w USA nastąpił trzykrotny
wzrost częstości otyłości (z 4% do 15%). W Polsce w 2009 roku częstość występowania
nadwagi i otyłości u u dziewcząt w wieku od 1 do 18 roku Ŝycia wynosiła około 14,5%,
a u chłopców 19,9%. Leczenie otyłości i jej powikłań, przedwczesne wykluczenie
ze świadczenia pracy w związku z niepełnosprawnością, a takŜe wczesna umieralność są
powodem istotnego obciąŜenia budŜetów państw całego świata (1). W USA koszty leczenia
osób z nadwagą i otyłością stanowią około 6% wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną,
jest to około 100 mld dolarów rocznie, zaś w Anglii 6 mld funtów (2, 3, 4) . Szacuje się,
Ŝe w innych krajach bezpośrednie koszty leczenia związanego z otyłością stanowią od 1
do 10% wszystkich wydatków w ochronie zdrowia. W Polsce nie są znane całkowite koszty
profilaktyki oraz leczenia otyłości jak i jej powikłań. KrzyŜanowska-Świniarska szacuje,
Ŝe mogą stanowić 21% budŜetu ochrony zdrowia – około 11 mld zł (5). W województwie
lubelskim wyliczono, Ŝe leczenie 1mln pacjentów pochłania 250 mln zł. W Instytucie
śywności i śywienia na podstawie ogólnopolskich badań pacjentów szpitali stwierdzono,
Ŝe u 25% chorych hospitalizacja jest związana z nadmierną masą ciała (około 1,5 mld przyjęć
do szpitala) (6, 7). Bergson i wsp. na podstawie porównania kosztów leczenia dwóch grup
pacjentów z otyłością, z których w jednej zastosowano program leczenia otyłości, druga
stanowiła grupę kontrolną stwierdzili, Ŝe koszty leczenia osób z grupy pierwszej zaczęły
systematycznie spadać, a po 7 latach były one niŜsze o 33,8% w porównaniu z grupą
kontrolną (8). Nadwaga i otyłość są skutkiem braku równowagi pomiędzy energią
przyjmowaną z poŜywienia i wydatkowaną. WzmoŜone działania w zakresie promocji
prawidłowego Ŝywienia i aktywizacji ruchowej oraz leczenia nadwagi i otyłości zarówno
wśród dzieci jak i dorosłych są niezbędne, poniewaŜ powikłania otyłości stanowią główną
przyczynę wszystkich zgonów w tym równieŜ przedwczesnych. W tej grupie istotne
znaczenie mają schorzenia układu krąŜenia.
Ryzyko wystąpienia zawału serca u kobiet otyłych jest trzykrotnie większe niŜ u kobiet
z prawidłową masą ciała. Hiperlipidemia w postaci podwyŜszonego w surowicy stęŜenia
trójglicerydów i obniŜenia poziomu frakcji cholesterolu HDL zwiększa ryzyko rozwoju
miaŜdŜycy. Osoby otyłe zarówno w młodym wieku jak i ludzie starsi częściej chorują
na naciśnie tętnicze. Współistnienie nadciśnienia tętniczego lub hiperltrójglirydemii sprzyja
nadkrzepliwości krwi, która z kolei zwiększa ryzyko zawału mięśnia sercowego i udaru
mózgu. Otyłość zwiększa 3 – 7 krotnie ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, a uosób
z BMI powyŜej 35 ryzyko to jest 20 krotne większe w stosunku do osób z prawidłową masą
ciała. Cukrzyca zaś potęguje rozwój chorób układu krąŜenia. ObniŜenie masy ciała jest
głównym zaleceniem leczniczym w tej chorobie dzięki czemu zmniejsza się ryzyko
wystąpienia powyŜej opisanych powikłań. Zaburzenia metaboliczne, hormonalne wywołane
przez otyłość sprzyjają rozwojowi chorób przewodu pokarmowego włącznie z chorobami
nowotworowymi. Osoby z nadwagą i otyłością częściej chorują na stłuszczenie wątroby,
kamicę pęcherzyka Ŝółciowego, raka przełyku i pęcherzyka Ŝółciowego. W przypadku
wymienionych nowotworów ryzyko to sięga do 40%. Wykryto, Ŝe insulinooporność u otyłych
i nadmiar estrogenów uwalnianych z obfitej tkanki tłuszczowej odpowiedzialne są
za powstanie szereg zaburzeń, w konsekwencji, których powstają atypowe komórki
nowotworowe, które w prawidłowych warunkach powinny ulec eliminacji – apoptozie.
W badaniach kobiet i męŜczyzn Cancer Prevention Study I stwierdzono, Ŝe umieralność
z powodu większości chorób nowotworowych u osób otyłych jest wyŜsza (9).
Główną przyczyną otyłości są złe nawyki Ŝywieniowe i mała aktywność ruchowa.
Nieprawidłowe zachowania prozdrowotne najczęściej dotyczą całej rodziny. Dlatego
obserwuje się otyłość u rodziców i dzieci. Zaledwie 10 – 13 % przypadków otyłości trudnej
w leczeniu dietetycznym jest skutkiem wyłącznie zaburzeń genetycznych. U pozostałych
chorych równieŜ obciąŜonych genetycznie otyłością zdrowa dieta i odpowiednia aktywność
fizyczna pozwala zachować prawidłową masę ciała. Powikłania kliniczne otyłości są takie
same zarówno u pacjentów z obciąŜeniami genetycznymi jak i ze środowiskowymi
nieprawidłowościami w zakresie diety i ruchu. Dlatego korzystne jest wczesne zastosowanie
działań edukacyjno – leczniczych, które wywierają korzystny wpływ na zdrowie otyłych
dzieci i pozostalych członków rodziny. Istotne jest włączenie leczenia jak najwcześniej,
by nie dopuścić do powikłań. Nie kaŜde otyłe dziecko skazane jest na otyłość w wieku
dorosłym, szczególnie jeśli w rodzinie nie ma otyłości, a nadmierna masa ciała dziecka
pojawiła się przed okresem dojrzewania płciowego. JeŜeli jednak otyłość utrzymuje się przez
cały okres dzieciństwa i dojrzewania, to ponad 30% chłopców i 40% dziewcząt jest
zagroŜonych otyłością w wieku dorosłym. Problemy zdrowotne wywołane otyłością u dzieci
i dorosłych obejmują: cukrzycę typu I, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemię, udar mózgowy,
niewydolność serca, chorobę niedokrwienną serca (chorobę wieńcową), kamicę pęcherzyka
Ŝółciowego, stłuszczenie wątroby, zmiany zwyrodnieniowe stawów, nowotwory macicy,
sutka, pęcherzyka Ŝółciowego, jelita grubego, prostaty, zaburzenia oddychania w czasie snu,
Ŝylaki kończyn dolnych, zaburzenia hormonalne i powikłania ciąŜy, zespół metaboliczny.
W grupie pacjentów otyłych cukrzyca i choroby nowotworowe występują 3,5 – krotnie
częściej niŜ u osób z prawidłową masą ciała. Destruktywny wpływ na komfort Ŝycia pacjenta
otyłego mają częste problemy natury psychologicznej: obniŜone poczucie własnej wartości,
wycofanie ze środowiska rówieśników - izolacja, depresja.
b) Epidemiologia
Szponar L., Sekuła W., Rychlik E. i wsp. Badania indywidualnego spoŜycia Ŝywności i stanu
odŜywienia w gospodarstwach domowych, Iśś, Warszawa 2003
Wykr.1. Dzieci i młodzieŜ w wieku 0-18 lat będący pod opieką lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej
w województwie kujawsko-pomorskim u których stwierdzono otyłość. (wskaźniki na 10 tys. ludności w wieku
0-18 lat)
500
400
Województwo
300
p.sępoleński
p.tucholski
200
p.rypiński
p.brodnicki
100
0
2006
2007
2008
2009
2010
W latach 2006 – 2010 w województwie kujawsko-pomorskim obserwowany jest wzrost
wskaźnika dzieci i młodzieŜy w wieku 0-18 lat będących pod opieką lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej z powodu otyłości. Z danych Kujawsko – Pomorskiego Centrum Zdrowia
Publicznego przedstawiających stan na dzień 31.12.2010 roku wynika, Ŝe najwięcej dzieci
i młodzieŜy otyłych jest w Bydgoszczy i powiecie bydgoskim – 1336 - 1391osób, w Toruniu
i powiecie Toruńskim – 1157 – 1223 osób, w Grudziądzu i powiecie grudziądzkim – 960 841osób. Od 2006 roku nastąpił znaczny wzrost bezwzględnej liczby osób otyłych
w powiecie inowrocławskim (434 – 520), tucholskim (356 – 487), włocławskim (388 – 496)
oraz w miastach Bydgoszczy (683 – 917) i w Toruniu (655 – 886 osób). Z analizy
wskaźników na 10 tys. Ludności w wieku 0 – 18 lat wynika, Ŝe w województwie kujawsko –
pomorskim w latach 2006 – 2010 nastąpił wzrost liczby osób otyłych o około 19% z 175,5
do 209,3. Najwięcej osób otyłych na 10 tys. ludności jest w powiecie sępolińskim – 439,4
i tucholskim – 432,4. W Bydgoszczy i powiecie bydgoskim liczba ta wynosi 161,3,
a w Toruniu i powiecie toruńskim 204,9.
c) Populacja podlegająca jednostce samorządu terytorialnego i populacja
kwalifikująca się do włączenia do programu
Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego - w dniu 31 grudnia 2009 r. na obszarze
17.972 km2 województwa kujawsko-pomorskiego (5,7% ogólnej powierzchni Polski
zamieszkiwało 2 069 083 osób (5,4% ludności Polski). W roku 2008 liczba ludności
województwa kujawsko-pomorskiego wynosiła 2 067 918, co oznacza minimalny, 0,06%
wzrost liczby mieszkańców. Zarówno pod względem liczby ludności jak i powierzchni
województwo kujawsko-pomorskie zajmuje 10 miejsce w Polsce. 37,7% ludności
zamieszkiwało w czterech największych miastach regionu: Bydgoszczy (17,3%), Toruniu
(9,9%), Włocławku (5,7%) i Grudziądzu (4,8%). Średnia gęstość zaludnienia województwa
wynosiła w 2009 r. 115 osób na 1 km2 ( w Polsce 122 osoby na 1 km2 ) – 8 pozycja
w kraju. W 2009 r. w ruchu naturalnym ludności województwa zanotowano 23 059
urodzenia Ŝywe i 20 389 zgonów , w tym 147 zgonów niemowląt. Na koniec 2009 r.
w strukturze wiekowej ludności województwa odsetek dzieci i młodzieŜy w wieku 0-17 lat
wyniósł 19,6%. Ludność w wieku produkcyjnym stanowiła 64,7%, natomiast w wieku
poprodukcyjnym 15,7%.1
Tab. 3. Ludność według edukacyjnych grup wieku w podziale na powiaty województwa kujawskopomorskiego – stan w dniu 31.12.2010 r.
Lp.
Powiaty
Województwo
aleksandrowski
brodnicki
1.
2.
Dzieci i
młodzieŜ
ogółem
547616
14488
22383
Z tego w wieku lat
3-6
7-12
82214
2273
3447
123604
3386
5078
13-15
71952
1957
2950
16-18
82446
2027
3444
19-24
187400
4845
7464
1
Biuletyn Statystyczny. Ochrona zdrowia w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku, Wydział
Zdrowia -Kujawsko- Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego, Urząd Wojewódzki, Bydgoszcz 2011
7
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22,
23.
bydgoski
chełmiński
Golub. -dobrzyński
grudziądzki
inowrocławski
lipnowski
mogileński
nakielski
radziejowski
rypiński
sępoleński
świecki
toruński
tucholski
wąbrzeski
włocławski
Ŝniński
Bydgoszcz
Grudziądz
Toruń
Włocławek
30408
14638
13368
11651
42473
19910
13192
24847
11490
12604
11940
27110
28738
14213
9711
23665
19310
80890
24275
48829
27483
4682
2268
1933
1805
6043
2979
1880
3819
1591
1950
1844
4200
4533
2060
1390
3278
2865
12257
3743
7322
4052
7448
3357
3129
2758
9275
4617
2920
5646
2466
2871
2736
6298
7102
3216
2253
5455
4472
17221
5390
10247
6263
4120
1937
1896
1560
5723
2924
1765
3357
1596
1709
1604
3727
3808
1934
1419
3317
2620
9813
3024
5606
3586
4613
2155
2018
1721
6644
3043
2167
3760
1873
1939
1643
3909
4192
2259
1441
3774
2931
12031
3610
6949
4303
9545
4921
4392
3807
14788
6347
4460
8265
3964
4135
4113
8976
9103
4744
3208
7841
6422
29568
8508
18705
9279
Obecne postępowanie w omawianym problemie zdrowotnym ze szczególnym
uwzględnieniem gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych
2.
W latach 2006 – 2011 w województwie kujawsko-pomorskim realizowany był Regionalny
Program Zwalczania Otyłości u Dzieci i MłodzieŜy. Program został przyjęty do realizacji
uchwałą Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego Nr XLIX/770/06 z dnia 25
Wojewódzki Szpital Dziecięcy
września 2006 r. Realizatorem Programu był
im. dra Brudzińskiego w Bydgoszczy i Wojewódzki Szpital Dziecięcy w Toruniu. Celem
programu było zmniejszenie w województwie kujawsko - pomorskim liczby dzieci
i młodzieŜy z otyłością, obniŜenie we krwi stęŜenia trójglicerydów u wszystkich pacjentów
z otyłością prostą i hyperlipidemią nabytą w wyniku stosowania diety niskotłuszczowej,
wykrycie i wczesne włączenie leczenia u dzieci nadciśnienia tętniczego oraz stanu
przedcukrzycowego, rozpoznanie i włączenie leczenia specjalistycznego innych chorób
np. endokrynopatii przebiegających z otyłością, ograniczenie zaburzeń ortopedycznych
(płaskostopia, skrzywienia kręgosłupa) u dzieci objętych programem, zwiększenie
świadomości zdrowotnej i zmiana zachowań zdrowotnych w grupie dzieci objętych
programem i ich rodziców. W ramach programu u dzieci z podwyŜszonym BMI - ≥ 25
(wskaźnik masy ciała) wykonywane były następujące badania – stęŜenie we krwi cholesterolu
całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy, w wybranych przypadkach leptyny. Dzieci
objęte były kompleksową specjalistyczną opieką medyczną, w ramach której realizowano:
porady lekarskie, porady dietetyka, porady psychologa. U kaŜdego dziecka podczas
pierwszej wizyty przeprowadzone było wstępne badanie ankietowe dotyczące stylu Ŝycia na
podstawie którego identyfikowano błędy i opracowywano zalecenia terapeutyczne, których
realizację kontrolowano podczas kolejnych wizyt. W ramach programu w trakcie pierwszego
spotkania prowadzona była edukacja dla pacjentów, rodziców, pielęgniarek szkolnych
i nauczycieli wychowania fizycznego w zakresie prawidłowych zachowań zdrowotnych, która
obejmowała informacje na temat przyczyn i powikłań otyłości, zasad zdrowego Ŝywienia,
zaleceń dietetycznych, wskazówki i porady dotyczące rodzaju ruchu wskazanego u pacjentów
8
z otyłością. W sześcioletnim programie uczestniczyło 3 568 dzieci. W 2010 r. w ramach
realizacji programu udzielono 1555 porady lekarskie 1555 porad psychologicznych, 1555
porad dietetycznych, 2371 osób wzięło udział w zajęciach edukacyjnych. W roku 2011
udzielono 1856 porad lekarskich, 1856 porad psychologicznych,. U przebadanych pacjentów
średni wskaźnik BMI wynosił 30,5. Statystycznie kaŜde dziecko średnio schudło 1,9 kg
w ciągu miesiąca. W 2010 r. program realizowały 32 samorządy terytorialne, w 2011 –
19 samorządów terytorialnych. Kwota dofinansowania z budŜetu województwa w latach 2006
-2011 wynosiła 871.141 zł.
− Na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r.
w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej
(Dz. U. 139, poz. 1139,z pózn. zm.) u dzieci i młodzieŜy wykonywane są:testy
przesiewowe, profilaktyczne badanie lekarskie (bilans zdrowia). Procedury te
obejmują, miedzy innymi: pomiary wysokości i masy ciała, określenie
współczynnika masy ciała (Body Mass Index – BMI) – od 2010 r.,pomiar
ciśnienia tętniczego krwi, ocenę zaburzeń układu ruchu (w tym bocznego
skrzywienia kręgosłupa), kwalifikacje do grup na zajęcia wychowania fizycznego
i sportu szkolnego, określenie ewentualnych problemów zdrowotnych,
poradnictwo w zakresie prozdrowotnego stylu Ŝycia. Wśród zadań pielęgniarki
środowiska nauczania i wychowania wskazano: doradztwo dla dyrektora szkoły
w sprawie warunków bezpieczeństwa uczniów, organizacji posiłków i warunków
sanitarnych w szkole, udział w planowaniu, realizacji i ocenie edukacji
zdrowotnej.
− Program „Owoce i warzywa w szkole” – w województwie kujawsko-pomorskim
w programie udział wzięło około 570 szkół.
− Program edukacyjny „Trzymaj formę”- w województwie kujawsko-pomorskim
w programie udział wzięło około 380 szkół.
3. Uzasadnienie potrzeby wdroŜenia programu
Otyłość jest chorobą cywilizacyjną XXI wieku i stanowi istotny problem społeczny.
Patologiczny nadmiar masy ciała u dzieci i młodzieŜy szkolnej, mimo Ŝe wiąŜe się
z powaŜnymi zagroŜeniami dla zdrowia, nie jest postrzegany w społeczeństwie jako istotny
problem zdrowotny skutkujący równieŜ wysokimi kosztami społecznymi.
Wobec powyŜszych faktów niezmiernie istotne jest propagowanie w społeczeństwie
prawidłowego stylu Ŝycia i leczenie osób otyłych.
Temu celowi słuŜył „Regionalny Program zwalczania otyłości u dzieci i młodzieŜy
województwa kujawsko – pomorskiego” realizowany w latach 2006 - 2011. W badanych
rodzinach przywiązywano raczej małą wagę do zachowań sprzyjających zdrowiu (takich jak
przestrzeganie zdrowej diety, prowadzenie aktywnego trybu Ŝycia, preferowanie odpoczynku
czynnego).Wyniki przeprowadzonych badań ankietowych w trakcie realizacji programu
wśród pacjentów i ich rodziców wskazują równieŜ, Ŝe w kwestii Ŝywienia przewaŜa
kierowanie się własnym doświadczeniem i zwyczajami przekazywanymi z pokolenia
na pokolenie. Wiedza specjalistyczna ma słabszy wpływ na kształtowanie nawyków
Ŝywieniowych. Nadmierne jedzenie u dzieci jest uwarunkowane przewaŜnie sytuacyjnie
9
(nuda, niewłaściwie zorganizowany czas wolny) (10, 11). Dlatego w czasie zajęć
edukacyjnych uświadamiano dzieciom i ich opiekunom, którzy często równieŜ mieli
nadwagę, Ŝe otyłość jest chorobą a nie defektem, czy jedynie odstępstwem od prawidłowej
masy ciała. Rodzice na pytanie o swój stan zdrowia odpowiadali często „dobry” – mimo
widocznej otyłości. Jedzenie i mała aktywność jest dla niektórych osób dorosłych i dzieci
istotnym elementem dobrostanu psychicznego. Najlepszym tego dowodem jest wypowiedź
naszego jedenastoletniego pacjenta o oczekiwaniach wobec rodziców; „mają mi pozwolić
grać w komputer bez ograniczeń, jeść chipsy, leŜeć i nic nie robić, przygotowywać obiady
takie jak ja chcę.”
Osoby otyłe trzy i półkrotnie częściej chorują na cukrzycę i choroby nowotworowe np. raka
jelita grubego, nadciśnienie tętnicze, miaŜdŜycę, która prowadzi do choroby niedokrwiennej
serca – zawałów, czy udarów mózgu. Powikłania nie leczonej otyłości mogą mieć skutek
śmiertelny. Nadmierna masa ciała obciąŜa stawy, kręgosłup powoduje wady postawy i jest
przyczyną dolegliwości bólowych. Nie bez znaczenia jest zarówno u dzieci jak i osób
dorosłych złe samopoczucie psychiczne, brak akceptacji siebie i przez otoczenie, prowadzące
do izolacji od rówieśników, a nawet depresji. Osoby z nadwagą często są wycofane
w aktywności szkolnej lub w pracy i przez to osiągają gorsze wyniki. Z naszych obserwacji
wynika, Ŝe uzmysłowienie pacjentom zagroŜeń wynikających z nadmiernej masy ciała jest
istotnym i niezbędnym dopełnieniem w utrzymaniu motywacji do leczenia na dłuŜszy
dystans czasu. Ze względu na złoŜoność problemów z jakimi boryka się pacjent z otyłością
niezbędna okazała się kompleksowość działań leczniczych zespołu medycznego: lekarza,
dietetyka i psychologa. DuŜym obciąŜeniem psychicznym dla dzieci i młodzieŜy w podjęciu
decyzji o odchudzaniu i utrzymaniu motywacji do leczenia na wysokim poziomie była
otyłość ich rodziców (11). Obawiając się, Ŝe wynika ona u nich wyłącznie z dziedziczności
często wcześniej przerywali terapię odchudzającą i nie chcieli podejmować kolejnych prób.
Jest to błędne myślenie. Najczęściej otyłość w rodzinie bo w 75% przypadków wynika
z nieprawidłowych nawyków dietetycznych i braku aktywności fizycznej, a zaledwie 25%
z „nieprawidłowych genów”. Jednak ta druga grupa pacjentów nie jest skazana na poraŜkę.
Muszą oni rozpocząć leczenie jak najwcześniej, najlepiej przed okresem pokwitania.
Korzystne wyniki leczenia otyłości przyniosły w programie działania skierowane do całej
rodziny. Zmiana zasad Ŝywienia i aktywności fizycznej w wielu przypadkach dotyczyła
nie tylko pacjenta ale i pozostałych członków rodziny. NajwyŜszy spadek masy ciała – 30 kg
w ciągu 2 lat terapii osiągnięto u 16 letniego chłopca, u rodziców od 10- 26 kg. Pierwsze
pozytywne efekty wzmacniały u wszystkich motywację do dalszego leczenia. Analiza
zachowań zdrowotnych pacjentów biorących udział w programie wskazuje, Ŝe wszyscy
odchudzali się dla poprawy własnego wyglądu. 96% z nich przed przystąpieniem
do programu popełniało błędy dietetyczne ilościowe, jakościowe lub w zakresie
nieprawidłowej techniki jedzenia, 75% zgłaszało brak aktywności fizycznej. Najczęstsze
popełniane błędy Ŝywieniowe dotyczyły niejedzenia śniadań, spoŜywania tylko dwóch
posiłków dziennie, w tym szczególnie obfitych kolacji po godzinie 20.00, nadmiar słodyczy,
unikanie warzyw, nadmiar pieczywa jasnego, ziemniaków, napojów gazowanych
smakowych, „fast fordów”(11). Częstym błędem dietetycznym, którego niekorzystnym
efektem jest nadwaga utrwalona na lata okazało się spoŜywanie nadmiernej ilości tłustego
mleka 2-3,4% zawartości tłuszczu (powyŜej 500 ml dziennie) podobnie jak wysoko
słodzonych soków owocowych, syropów.
Z naszego doświadczenia wynika, Ŝe 78% dzieci i młodzieŜy sięga po przekąski z powodu
nudy. Niestety aŜ 77% rodziców Ŝywiąc dziecko kieruje się wyłącznie własnym
doświadczeniem i przyzwyczajeniami z domu - często nieprawidłowymi nawykami
Ŝywieniowymi, a zaledwie 8% wskazówkami lekarza, dietetyka czy publikacjami
medycznymi. 90% pacjentów nie przywiązuje wagi do diety i ma za mało czasu
10
na przygotowanie racjonalnych posiłków. 78% dzieci i młodzieŜy, nie prowadzi aktywnego
trybu Ŝycia. 100% pacjentów przebywa co najmniej 2 godziny przed telewizorem
lub komputerem, a wśród nich aŜ 27% spędza 4 godziny przed komputerem lub TV (10).
Kwintesencją niezdrowego stylu Ŝycia preferowanego przez dzieci i młodzieŜ jest
wypowiedź naszego jedenastoletniego pacjenta o oczekiwaniach wobec rodziców; „mają mi
pozwolić grać w komputer bez ograniczeń, jeść chipsy, leŜeć i nic nie robić, przygotowywać
obiady takie jak ja chcę.” Osoba o prawidłowej masie ciała powinna być aktywna ruchowo
około 1 godz. dziennie.
W związku z tym naleŜy wykorzystać kaŜdą okazję
do zwiększonego wydatku energetycznego na ruch. Na przykład intensywny marsz
do szkoły i z powrotem, dodatkowe ćwiczenia wykonywane codziennie w domu
i na świeŜym powietrzu. Z naszych doświadczeń wynika, Ŝe u większości osób codziennie
powtarzane ćwiczenia (poza lekcjami gimnastyki w szkole) w wymiarze 15 min przynoszą
korzystny skutek. Odchudzanie w okresie rozwojowym nie moŜe być nadmiernym
obciąŜeniem. Nie powinno kojarzyć się z czymś przykrym, z wyrzeczeniami a jedynie
z urozmaiceniem diety w kierunku rozszerzenia ilości i rodzaju warzyw oraz większą
aktywnością fizyczną (12). Na pytanie; co pomogło? dziewczyna – uczestniczka naszego
programu, która pozbyła się nadwagi powiedziała: „mniejsze porcje, duŜo chodzenia, trochę
jazdy na rowerze”. NaleŜy pamiętać równieŜ o tym, Ŝe osoby z nadwagą mają więcej
komórek tłuszczowych w stosunku do osób szczupłych i dlatego moŜe zdarzyć się, Ŝe jedzą
od nich mniej a tyją. Taka tendencja do tycia zazwyczaj utrzymuje się przez całe Ŝycie.
Dlatego osoby te szczególnie powinny dbać o prawidłowy styl Ŝycia.
U dzieci objętych „Regionalnym Programem Zwalczania Otyłości u Dzieci i MłodzieŜy”
w latach 2006 -2011 stwierdzono równieŜ niedoczynność tarczycy, zaburzenia gospodarki
węglowodanowej ze znacznym hiperinsulinizmem, zaburzenia emocjonalne wymagające
systematycznej terapii psychologicznej, zaburzenia miesiączkowania. U większości dzieci
w trakcie trwania programu zaobserwowano spadek masy ciała (około 70% dzieci, a u innych
zahamowanie tempa przyrostu masy ciała, tylko u 10% dzieci nie zaobserwowano
poŜądanego efektu. Na podstawie analizy wieku dzieci, czasu trwania otyłości oraz wyników
badań krwi zarysowuje się wyraźna zaleŜność miedzy wiekiem dziecka a nasileniem zaburzeń
gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej. Im dłuŜej trwa otyłość, tym nieprawidłowości
w wynikach badań laboratoryjnych są częstsze.
Tab. Nr 4. Wykryte nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych u dzieci będących pod opieką
Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego w Toruniu
Przedział wiekowy
Liczebność grupy
Hiperglikemia
Hipercholesterolemia
Hipertriglicerydemia
2-6
28
2
(7,14%)
9
(32,14%)
4
(14,29%)
7-10
82
9
(10,98%)
32
(39,02%)
33
(40,24%)
11-14
134
6
(4,48%)
54
(40,30%)
51
(38,06%)
15-18
56
5
(8,93%)
22
(39,29%)
14
(25,00%)
Razem
300
22
(7,33%)
117
(39,00%)
102
(34,00%)
Z otyłością powiązane są róŜnorakie dolegliwości: cukrzyca, nadciśnienie, choroby serca,
zwyrodnienia stawów i inne. Badania potwierdziły równieŜ, Ŝe osoby z nadmierną masą ciała
o wiele bardziej naraŜają się na: udar mózgu, nowotwory, bezpłodność, kamicę pęcherzyka
Ŝółciowego. Stwierdzono teŜ, Ŝe otyłość skraca Ŝycie.
11
4. Cele programu
a. Cel główny
Zmniejszenie częstości występowania nadwagi i otyłości u
i młodzieŜy w województwie kujawsko-pomorskim.
dzieci
b. Cele szczegółowe
a. zwiększenie świadomości Ŝywieniowej społeczeństwa,
b. prozdrowotna modyfikacja modelu spoŜycia Ŝywności,
c. zmniejszenie częstości Ŝywieniowych czynników ryzyka
chorób dietozaleŜnych,
d. wypracowanie modelu postępowania zwiększającego
aktywność fizyczną i wzrost świadomości społecznej
o roli ruchu w zachowaniu optymalnego stanu zdrowia
i sprawności fizycznej,
występowania,
e. zmniejszenie
częstości
hipercholesterolemii, hipertriglicerydemii,
f. poprawa Ŝywienia i aktywności fizycznej dzieci
i młodzieŜy,
g. obniŜenie częstości występowania przedwczesnej
niepełnosprawności fizycznej,
h. zmniejszenie kosztów leczenia przewlekłych chorób
niezakaźnych
oraz
skutków
ekonomicznych
niepełnosprawności i przedwczesnej umieralności,
i. wdroŜenie do systemu podstawowej i specjalistycznej
opieki zdrowotnej metodologii oceny stanu odŜywienia,
jako jednego z podstawowych narzędzi wczesnej
diagnostyki nadwagi i otyłości
5. Oczekiwane efekty
− Przeprowadzenie edukacji nauczycieli, lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej, pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania, dzieci
u których stwierdzono nadwagę i otyłość oraz ich rodziców,
− Przeprowadzenie kompleksowego programu wsparcia dla dzieci
ze stwierdzoną nadwagą i otyłością,
− Przeprowadzenie kursu szkoleniowego dla pielęgniarek środowiska
nauczania i wychowania w województwie kujawsko-pomorskim,
− Edukacja około 500 lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej,
− WdroŜenie standardu postępowania z dzieckiem u którego
stwierdzono nadwagę i otyłość,
12
6. Mierniki efektywności odpowiadające celom programu
i.
ii.
iii.
iv.
v.
vi.
vii.
viii.
ix.
x.
xi.
xii.
xiii.
xiv.
Liczba szkoleń dla nauczycieli
Liczba nauczycieli biorących udział w szkoleniach
Liczba szkoleń dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej
Liczba lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej biorących udział
w szkoleniach
Liczba zrealizowanych kursów dla pielęgniarek środowiska nauczania
i wychowania
Liczba pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania
uczestniczących w szkoleniach
Liczba szkoleń dla rodziców dzieci u których stwierdzono nadwagę
i otyłość
Liczba rodziców uczestniczących w szkoleniach
Liczba dzieci i młodzieŜy u których stwierdzono nadwagę i otyłość,
Liczba dzieci i młodzieŜy uczestniczących w programie, u których
wskaźnik BMI uległ obniŜeniu
Liczba dzieci i młodzieŜy uczestniczących w programie u których
stwierdzono hipercholesterolemię
stęŜenie cholesterolu całkowitego, LDL we krwi uległa poprawie
stwierdzono hipertriglicerydemię
stwierdzono triglicerydemię i u których stęŜenie TG we krwi uległo
obniŜeniu
5. Adresaci programu
a. oszacowanie populacji, której włączenie do programu jest moŜliwe
Programem objęte zostaną dzieci i młodzieŜ województwa kujawsko-pomorskiego
w wieku 0- 18 lat, u których stwierdzona zostanie nadwaga i otyłość.
13
Tab.5 Dzieci i młodzieŜ w wieku 0-18 lat będący pod opieką lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej
w województwie kujawsko-pomorskim – stan 31.12.2010 r.
Rozpoznanie Osoby u
Z tego w wieku
których
stwierdzono
0-2
3-4
5-9
10-14
15-18
Osoby u
schorzenia
których
ogółem
stwierdzono
schorzenia
po raz
pierwszy w
danym roku
Otyłość
8972
283
678
2073
3355
2583
1536
(E65-E68)
w województwie kujawsko-pomorskim u których stwierdzono otyłość. (liczby bezwzględne)
Powiat
2006
2007
2008
2009
2010
Aleksandrowski
313
322
337
281
237
Brodnicki
171
270
295
360
288
Bydgoski
416
540
507
513
474
Chełmiński
314
302
216
219
245
Golub.-dobrzyń
242
325
259
204
305
Grudziądzki
287
349
370
427
312
Inowrocławski
434
478
462
474
520
Lipnowski
320
339
339
361
352
Mogileński
237
288
321
215
198
Nakielski
485
403
485
478
463
Radziejowski
223
193
218
217
211
Rypiński
68
73
94
103
97
Sępoleński
383
384
374
435
414
Świecki
629
511
471
473
522
Toruński
316
329
349
357
337
Tucholski
356
347
405
455
487
Wąbrzeski
85
152
148
157
161
Włocławski
388
417
428
438
496
śniński
411
348
384
385
210
Bydgoszcz
683
742
752
823
917
Grudziądz
470
496
607
553
529
Toruń
675
670
801
800
886
Włocławek
214
231
285
350
311
Województwo
8120
8509
8907
9078
8972
w województwie kujawsko-pomorskim u których stwierdzono otyłość. (wskaźniki na 10 tys. ludności w wieku
0-18 lat)
Powiat
2006
2007
2008
2009
2010
Aleksandrowski
Brodnicki
Bydgoski i m.
Bydgoszcz
Chełmiński
Golub.-dobrzyń
Grudziądzki i
m. Grudziądz
Inowrocławski
Lipnowski
Mogileński
Nakielski
253,1
88,9
119,6
266,2
142,9
142,0
285,0
158,9
141,6
243,4
197,8
152,6
207,9
161,3
161,3
251,1
209,2
247,0
246,6
288,3
283,2
179,3
234,7
332,7
185,4
188,6
340,3
211,1
289,1
297,6
119,9
185,0
211,6
227,6
135,6
200,4
262,6
192,9
134,6
204,2
300,1
235,9
141,4
220,8
205,6
237,0
159,0
220,2
193,8
234,3
14
Radziejowski
Rypiński
Sępoleński
Świecki
Toruński i m.
Toruń
Tucholski
Wąbrzeski
Włocławski i m.
Włocławek
śniński
Województwo
224,5
61,4
371,8
271,9
158,9
201,0
67,6
381,7
225,3
162,7
231,9
88,8
379,8
211,1
189,0
237,4
100,2
450,1
215,2
192,4
238,3
96,1
439,4
241,1
204,9
290,5
100,7
136,3
290,9
184,9
150,7
342,7
184,2
169,6
396,9
197,3
192,2
432,4
208,1
201,0
248,8
175,6
215,1
188,1
242,3
200,3
247,7
208,0
137,4
209,3
8. Tryb zapraszania do programu
Program realizowany będzie we współpracy z samorządami terytorialnymi, które
zobowiązane zostaną do prowadzenia kampanii medialnej na terenie swojej
działalności. Pacjenci informowani będę poprzez lokalne media, lekarzy i pielęgniarki
podstawowej opieki zdrowotnej, poradni specjalistycznych, szpitali, kościół.
Wykorzystane zostaną broszury informacyjne, ulotki, spoty reklamowe.
9. Okres realizacji programu
Rok 2013- 2014
10.Organizacja programu
Organizacja programu jest wieloetapowa i wielopoziomowa. NaleŜy ją rozpatrywać
z perspektywy jednego (dwóch)
wiodącego ośrodka realizującego główne zadania
oraz ośrodków współpracujących na poziomie powiatów i gmin. Do osiągnięcia załoŜonych
efektów realizacji programu celowym jest zaangaŜowanie jak największej liczby jednostek
samorządu terytorialnego. Pośrednikiem w kontaktach między poszczególnymi etapami,
a takŜe bezpośrednim opiekunem dziecka ze stwierdzoną nadwagą i otyłością będzie
przygotowany edukator zdrowotny. Do roli edukatorów zdrowotnych organizator programu
planuje zaangaŜować odpowiednio przeszkolone pielęgniarki środowiska nauczania
i wychowania. Program zakłada 6 miesięczną współpracę między pacjentem a edukatorem
zdrowotnym, której celem będzie wypracowanie odpowiednich zachowań zdrowotnych
u pacjenta – w zakresie aktywności fizycznej, diety oraz indywidualnych zaleceń.
a. części składowe, etapy i działania organizacyjne
Etap 1 – przygotowanie struktur
15
1. Zaproszenie
do
współpracy
jednostek
samorządów
terytorialnych
2. Podpisanie porozumienia o współpracy
3. Wybór realizatorów programu i koordynatora programu
4. Przygotowanie materiałów informacyjnych i edukacyjnych
Etap 2 – działania medyczne i edukacyjne
1. Przeprowadzenie kampanii medialnej
2. Przygotowanie standardu postępowania z dzieckiem u którego
występuje nadwaga lub otyłość dla lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej oraz pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania
3. Przeprowadzenie szkoleń dla lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej
4. Przeprowadzenie szkoleń dla pielęgniarek środowiska nauczania
i wychowania
5. Nabór uczestników do programu
6. Przeprowadzenie szkoleń dla rodziców dzieci u których
stwierdzono nadwagę i otyłość
7. Badania diagnostyczne dzieci objętych programem (BMI w oparciu
o siatki centylowe, RR – siatka centylowa uwzględniająca wiek,
stęŜenie glukozy we krwi, stęŜenie cholesterolu całkowitego, LDL,
HDL, triglicerydów)
8. Edukacja dzieci ze stwierdzoną nadwagą i otyłością
9. Zajęcia ruchowe
10. Porady specjalistyczne (porada lekarza specjalisty, dietetyka,
psychologa)
Etap 3 – monitoring i ewaluacja
1. Rozliczenie finansowe
2. Sprawozdanie merytoryczne
3. Podsumowanie realizacji programu
b. planowane interwencje
i.
ii.
iii.
iv.
v.
vi.
vii.
viii.
ix.
x.
xi.
pomiar masy ciała
pomiar wzrostu
określenie BMI - siatka centylowa
pomiar ciśnienia tętniczego krwi – siatka centylowa
stęŜenie glukozy we krwi
Cholesterol całkowity
LDL
HDL
Triglicerydy
Porada lekarska
Porada dietetyka
16
xii. Porada psychologa
Program realizowany będzie w trzech modułach:
a) wojewódzkim
b) powiatowym
c) gminnym
Moduł wojewódzki
Moduł wojewódzki obejmuje:
− Koordynacja programu (nadzór merytoryczny, ewaluacja programu, opracowanie
systemu współpracy pomiędzy poszczególnymi specjalistycznymi ośrodkami,
poradniami specjalistycznymi oraz lekarzami POZ, materiały edukacyjne).
− Opracowanie standardu postępowania z dzieckiem u którego stwierdzono nadwagę
i otyłość w podstawowej opiece zdrowotnej
− Szkolenia dla lekarzy i pielęgniarek pracujących w podstawowej opiece
zdrowotnej
− Działania medialne (kampanie społeczne, spoty reklamowe itp.)
− Porady specjalistyczne dla dzieci objętych programem, u których po trzech
miesiącach udziału w programie nie nastąpiła poprawa oraz dla dzieci u których
stwierdzono BMI>30
− Wykonanie badań (stęŜenie we krwi leptyny)
Moduł powiatowy
Moduł powiatowy obejmuje:
− Szkolenia dla nauczycieli
− Szkolenia dla rodziców dzieci u których stwierdzono nadwagę i otyłość
− Działania medialne
Moduł gminny
Moduł gminny obejmuje:
− Nabór uczestników programu
17
− Badania (BMI, RR, stęŜenie glukozy we krwi, stęŜenie cholesterolu, LDL, HDL,
TG
− Edukacja dzieci i młodzieŜy z nadwagą i otyłością
− Zajęcia ruchowe dla dzieci i młodzieŜy uczestniczących w programie
11.Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników
Do programu zakwalifikowane zostaną dzieci i młodzieŜ u których wskaźnik
BMI ≥ 25. Dzieci kwalifikowane będą do programu przez pielęgniarki środowiska
nauczania i wychowania, które będą pełniły równieŜ rolę indywidualnych edukatorów
i będą utrzymywały kontakt z dzieckiem podczas jego udziału w programie.
12.Zasady udzielania świadczeń w ramach programu
Świadczenia udzielane będą dobrowolnie i bezpłatnie.
13.Sposób powiązania działań programu ze świadczeniami zdrowotnymi
finansowanymi ze środków publicznych
Świadczenia udzielane w ramach programu powiązane będą ze świadczeniami
udzielanymi w podstawowej opiece zdrowotnej. Kwalifikacja dziecka do programu
odbywała się będzie za pośrednictwem pielęgniarek środowiska nauczania
i wychowania. Dziecko będzie pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.
Podczas pierwszej wizyty otrzyma skierowanie na badania (stęŜenie poziomu glukozy
we krwi, cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i TG) finansowane przez NFZ.
Badania kontrolne (powtórne) finansowane będą w ramach programu. W ramach
realizowanych zadań planowane są głównie działania edukacyjne, nie finansowane
w tak szerokim zakresie przez płatnika publicznego. Pacjenci kwalifikowani
do programu będą pod stałą opieką, zgodną z procedurą NFZ (opieka lekarza
specjalisty oraz lekarza POZ). Działalność programu nie powoduje dodatkowych
obciąŜeń dla płatnika publicznego.
14.Sposób zakończenia udziału w programie i moŜliwości kontynuacji
otrzymanych świadczeń zdrowotnych przez uczestników programu
W przypadku braku poprawy po 3 miesiącach udziału w programie na poziomie
gminnym dziecko kierowane będzie do placówki z modułu wojewódzkiego.
Kontynuacja otrzymanych świadczeń realizowana będzie w podstawowej opiece
zdrowotnej.
18
15.Bezpieczeństwo planowanych interwencji
Realizatorem programu będą podmioty lecznicze
przepisami prawa.
spełniające wymogi określone
16.Kompetencje/ warunki niezbędne do realizacji programu
Moduł gminny realizowany będzie przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej
(lekarze rodzinni, pediatrzy) oraz pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania.
Moduł wojewódzki realizowany będzie przez podmiot leczniczy, który posiada
doświadczenie w realizacji programów zwalczania otyłości u dzieci i młodzieŜy,
zatrudnia lekarza chorób metabolicznych lub lekarza endokrynologa.
•
U kaŜdego dziecka, którego BMI ≥ 30 - 35 lub po 3 miesiącach nieskutecznej terapii
odchudzającej na szczeblu wojewódzkim zostanie przeprowadzone badanie ankietowe
dotyczące sposobu odŜywiania, aktywności fizycznej, wywiadu psychologicznego.
Pierwsze spotkanie będzie miało charakter edukacyjny, rodzicom i ich dzieciom
w formie interaktywnego wykładu zostaną przekazane informacje na temat
epidemiologii, przyczyn, powikłań otyłości, najczęstszych błędów dietetycznych,
zaleceń Ŝywieniowych, wskazówki i porady dotyczące rodzaju ruchu z zalecanego
u pacjentów z otyłością, ogólnej aktywności fizycznej, przyczyn psychologicznych
oraz metod wzmacniania i podtrzymywania u pacjentów potrzeby odchudzania.
Zostaną równieŜ przedstawione efekty odchudzania i opinie uczestników
„Regionalnego Programu Zwalczania Otyłości u Dzieci i MłodzieŜy” realizowanego
w latach 2006–2011. Następnie będą wykonane wyjściowe badania antropometryczne:
masa ciała wzrost, obwód pasa, bioder. W czasie wizyty u lekarza zajmującego się
leczeniem chorób metabolicznych lub lekarza endokrynologa na podstawie badań
ankietowych, wywiadu, wyników stęŜenia we krwi: cholesterolu całkowitego, HDL,
LDL, trójglicerydów, glukozy, leptyny, badania przedmiotowego odbędzie
kwalifikacja do dalszego etapu leczenia - rozpoznana otyłość prosta lub podejrzenie
otyłości związanej z innymi zaburzeniami np. endokrynopatiami, które będą
wymagały innych specjalistycznych badań, leczenia w poradniach specjalistycznych
i tym samym wykluczenia z programu. Lekarz, dietetyk, psycholog
na indywidualnych spotkaniach z pacjentem i jego rodzicami udzielą porad w zakresie
własnych specjalizacji. Pacjenci otrzymają materiały edukacyjne. Po 3, 6 kolejnych
miesiącach w trakcie wizyt u wymienionych specjalistów będą kontrolowane efekty
leczenia i uwzględniające je zalecenia. Porada psychologiczna dostosowana będzie
do osiągnięć terapeutycznych pacjenta i w razie konieczności zastosowane zostaną
techniki wzmacniające motywacje do dalszego odchudzania. Po 6 miesiącach
u chorych, u których na pierwszej wizycie stwierdzono nieprawidłowe wyniki badań
krwi zostaną przeprowadzone badania kontrolne.
19
Konsultacja psychologiczna - wsparcie procesu wychodzenia dziecka z otyłości.
Zadania
1. Charakterystyka sytuacji psychologicznej dziecka dotkniętego otyłością
(w zakresie samopoczucia fizycznego i psychicznego, obrazu siebie,
podatności na wpływy otoczenia, motywacji do zmiany, posiadanych zasobów,
sytuacji rodzinnej i rówieśniczej).
2. Diagnoza sytuacji rodzinnej dziecka z otyłością w celu określenia związku
otyłości dziecka z wybranymi elementami sytuacji rodzinnej, takimi jak:
relacje i atmosfera w rodzinie, poczucie własnej skuteczności rodziców,
otwartość na wpływy zewnętrzne, sytuacja materialna rodziny.
3. Przekazanie wiedzy sprzyjającej kształtowaniu zamiaru i pozytywnego
nastawienia do kształtowania nowych zachowań zdrowotnych.
4. Wzbudzenie refleksji inicjującej proces zmian (w sferze poznawczej,
emocjonalnej i behawioralnej) u dzieci i rodziców.
5. Przekazanie rodzicom i dzieciom (ustnie i w postaci opracowanych
materiałów)
praktycznych
wskazówek
na
temat
podejmowania
i podtrzymywania zaplanowanych działań.
1. Część diagnostyczna
W części diagnostycznej skoncentrowano się na zachowaniach zdrowotnych.
Oparto się tu na kompetencyjnym modelu zmiany zachowań zdrowotnych,
nawiązującym do procesualnego ujęcia działań zdrowotnych Schwarzera (1996)
oraz teorii woli Kuhla (1985). Zamiar wykonania pewnej czynności dotyczącej
zachowań zdrowotnych moŜe polegać na wprowadzeniu zupełnie nowych lub teŜ
zmianie dotychczasowych zachowań. W formułowaniu zamiaru i jego realizacji mamy
do czynienia z dwojakiego rodzaju procesami: motywacyjnym – prowadzącym
do powstania zamiaru, oraz wolicjonalnym – związanym z podjęciem działania i jego
podtrzymywaniem (za: Juczyński, 2001).
Rys. 1. Zamiar jako podstawowy wyznacznik zmiany zachowania
Rys. 2. Spostrzegane zagroŜenie oraz bilans zysków i strat jako wyznaczniki
zamiaru
20
Rys. 3. Kompetencyjny model zachowań zdrowotnych
(Juczyński, 2001).
Autor procesualnego podejścia do działań zdrowotnych, R. Schwarzer, podkreśla
nadrzędną rolę poczucia własnej skuteczności w przewidywaniu działań
zapobiegawczych, zmienianiu ryzykownych nawyków i utrzymywaniu korzystnych
21
dla zdrowia zachowań. W swojej teorii, wyróŜniając fazę podejmowania decyzji
(motywacyjną) oraz fazę utrzymywania zachowania (wolicjonalną), stosuje
perspektywę czasową do rozróŜnienia obu tych faz (za: Heszen-Niejodek, 1997).
W niniejszym Programie Zwalczania Otyłości u Dzieci i MłodzieŜy skoncentrowano
się na fazie pierwszej (motywacyjnej), dąŜąc do scharakteryzowania jej elementów
dystynktywnych w grupie dzieci/młodzieŜy objętej Programem. Uwzględniono rolę
rodziców w kształtowaniu zachowań zdrowotnych dzieci. PoniŜej wyszczególniono
czynniki psychologiczne, które będą charakteryzowane w niniejszych badaniach. Ich
dobór wynika z modelu kompetencyjnego oraz posłuŜy do opisu sytuacji
emocjonalnej, rodzinnej i społecznej dzieci objętych Programem.
Tab.8.
CZYNNIK
DZIECKO
Umiejscowienie poczucia kontroli
x
zdrowia
Uogólnione poczucie własnej
x
skuteczności w radzeniu sobie z
trudnościami
Postawy osobiste względem zdrowia x
i otyłości
X
Postawy normatywne względem
zdrowia i otyłości
Subiektywne spostrzeganie zagroŜeń x
związanych z otyłością i własnej
podatności na nie
Ocena bilansu zysków i strat
x
(atrakcyjność zysku) w przypadku
podjęcia zachowań redukujących
otyłość
Oczekiwanie co do skuteczności
x
wprowadzanych zmian zachowania
Oczekiwanie dalszych konsekwencji x
zmiany zachowań
Poczucie kompetencji co do podjęcia x
pozytywnego zachowania lub
porzucenia zachowania
negatywnego
Samopoczucie fizyczne
x
Samopoczucie psychiczne
x
Nastrój i emocje
x
Obraz samego siebie
x
Podatność na wpływ otoczenia
x
Zewnętrzne warunki dokonywania zmian zachowania :
śycie domowe i relacje rodzinne
x
Akceptacja społeczna
x
Wsparcie społeczne
x
Sytuacja szkolna i rówieśnicza
x
Sytuacja materialna
x
RODZIC
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
22
Diagnozie psychologicznej posłuŜą następujące narzędzia badawcze:
 HLC – Skala Umiejscowienia Kontroli Zdrowia dla Dzieci (The Health
Locus of Control Scale - G.S. Parcel, M.P.Meyer) w adaptacji polskiej
Z. Juczyńskiego
 GSES – Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności (dla dorosłych) (Generalized Self – Efficacy Scale - R. Schwarzer, M. Jerusalem) –
wersja polska
 KIDSCREEN (U. Ravens – Sieberer) - kwestionariusz do badania
jakości Ŝycia w odniesieniu do zdrowia (health - related quality of life)
u dzieci i młodzieŜy
 Ankieta dla Pacjenta – opracowana dla potrzeb Programu
 Ankieta dla Rodziców – opracowana dla potrzeb Programu
2. Część terapeutyczna
Z uwagi na ograniczenia czasowe realizacji Programu, praca psychologiczna
z pacjentami mającymi zmieniać zachowania zdrowotne nie obejmie w pełnym
zakresie fazy wolicjonalnej (czyli - w odniesieniu do przyjętego modelu
kompetencyjnego – fazy podjęcia i podtrzymywania działania). Pacjentom zostaną
udzielone wskazówki dotyczące efektywnego planowania działania skierowanego na
likwidację otyłości oraz podtrzymywania poŜądanych zachowań zdrowotnych. Będzie
to element terapii, w którym zakłada się:
 próbę określenia, które elementy nastawienia do siebie słuŜą
samozadowoleniu, a które mają negatywne konsekwencje
dla samopoczucia i powinny zostać zastąpione bardziej
konstruktywnymi
 określenie, w jakim stopniu obraz własnej osoby dziecka
oraz nastawienie do siebie zaleŜą od wagi i wyglądu
 odwołanie się do zasobów (wewnątrzosobowych i środowiskowych),
mogących przyczynić się do podtrzymywania poŜądanych zachowań
zdrowotnych
 udzielenie wsparcia emocjonalnego, pokazanie korzyści z podjęcia
wysiłku w kierunku schudnięcia lub poprawy samopoczucia.
PowyŜsze załoŜenia będą realizowane w trakcie spotkań indywidualnych
z pacjentami oraz w formie pogadanek podczas zorganizowanych spotkań w grupach
na terenie szkoły. Pacjenci otrzymają przygotowane materiały na temat:
efektywnego planowania i podtrzymywania działania
rozwijania pozytywnego nastawienia do siebie
budowania pozytywnego obrazu siebie
rozwijania zasobów
utrzymywania dobrego samopoczucia emocjonalnego.
23
W przypadku stwierdzenia konieczności objęcia pacjenta szczególną opieką
lub terapią psychologiczną – uwzględniono moŜliwość (w porozumieniu z lekarzem)
kierowania pacjentów do Pracowni Psychologicznej Wojewódzkiego Szpitala
Dziecięcego w Bydgoszczy.
3. Praca z Rodzicami
Biorąc pod uwagę fakt włączenia dziecka w system rodzinny, zaplanowano takŜe
element poradnictwa dla rodziców.
W rodzinie, poprzez funkcję socjalizacyjno – wychowawczą, następuje
kształtowanie podstawowych nawyków higienicznych i zachowań dotyczących
zdrowia i choroby, ponadto przekaz wiedzy medycznej oraz przygotowanie do roli
chorego. Rodzina pełni podstawową rolę w promocji i umacnianiu zdrowia. W ramach
rodziny następuje wychowanie zdrowotne i kształtowanie postaw wobec zdrowia,
przekazywanie pewnych elementów wiedzy dotyczących zdrowia i choroby,
wyrabianie emocjonalnego stosunku do zdrowia jako wartości, uczenie podstawowych
nawyków higienicznych i pielęgnacyjnych, zachowań pro- i antyzdrowotnych,
zachowań w chorobie, itd. (za: Tobiasz – Adamczyk 1998).
Zwrócono takŜe uwagę na istotną rolę modelowania w kształtowaniu poŜądanych
zachowań. Modelowanie zachowań to proces uczenia się poprzez obserwację
i naśladowanie zachowań innych ludzi. Czynnikami sprzyjającymi uczeniu przez
modelowanie są między innymi: pozycja modelu w hierarchii społecznej, inteligencja,
większa sprawność oraz dysponowanie sankcjami – szeroko rozumianymi karami
i nagrodami. U podstaw naśladowania zachowań takich osób moŜe leŜeć podziw,
szacunek dla nich, poczucie nadrzędności i zwierzchnictwa, zazdrość, zaufanie do ich
kompetencji i wiele innych uczuć. (za: Ostrowska 1999).
Elementy rozmowy z rodzicami:
 omówienie sprzyjających postaw rodzicielskich, wspomagających
dziecko w realizacji celu
 wzmacnianie motywacji dziecka oraz pomoc w kształtowaniu
zachowań zdrowotnych dziecka
 modelująca rola zachowań rodzicielskich
 wzmacnianie motywacji rodzica do wspierania dziecka w wychodzeniu
z otyłości
 rola adekwatnego wsparcia emocjonalnego
 pomoc dziecku w rozwijaniu pozytywnego i bogatego obrazu siebie.
Zapoznanie rodziców z powyŜszymi treściami odbędzie się podczas
zaplanowanych pogadanek, zorganizowanych, podobnie jak w przypadku dzieci,
na terenie szkoły. Rodzice otrzymają przygotowane materiały.
4.
Organizacja spotkań
ZałoŜeniem i celem części psychologicznej Programu jest wsparcie procesu
wychodzenia dziecka z otyłości. W naturalny sposób wiąŜe się to ze współpracą
z pozostałymi realizatorami Programu – lekarzami i dietetykiem. Wymiana informacji
24
dotyczyć będzie stopnia realizacji załoŜeń psychologicznych – nie naruszając dobra
pacjenta oraz jego prawa do ochrony danych. Ankiety są kodowane – co jest
wymagane do identyfikacji osoby badanej podczas spotkania indywidualnego.
Ocena:
Ocena realizacji programu dokonywana będzie po 6 miesiącach, stopień realizacji
celów na podstawie w/w wskaźników oceniony zostanie po zakończeniu programu.
Prowadzony będzie równieŜ bieŜący monitoring.
Dane o spodziewanych korzyściach leczniczych i poznawczych oraz ewentualnie
innych przewidywanych korzyściach dla osób poddanych eksperymentowi
medycznemu. Spodziewamy się, Ŝe u dzieci zastosowana terapia dietetyczna, ruchem
i psychotorapia odniosą pozytywny skutek w postaci zmniejszenia odetka dzieci
i młodzieŜy z otyłością. Działania edukacyjne spowodują zmianę nieprawidłowych
nawyków Ŝywieniowych i poprawę higieny Ŝycia, co w konsekwencji zmniejszy
społeczne i ekonomiczne konsekwencje otyłości. Badania dowodzą, Ŝe dzieci spędzają
więcej czasu przed ekranem telewizora, jeśli pochodzą z uboŜszych rodzin i jeśli
nie mają alternatywy spędzania wolnego czasu. Z kolei istnieją dane wskazujące,
Ŝe im dłuŜej dziecko ogląda telewizję, tym bardziej prawdopodobne, Ŝe będzie otyłe.
Oprócz wymienionych wyŜej medycznych skutków otyłości nie moŜna ignorować
narastających problemów społecznych:
•
otyłe dzieci i młodzieŜ cechuje z reguły niska samoocena, w związku z czym
słabiej radzą sobie w kontaktach z ludźmi oraz są często izolowane społecznie;
•
jest bardziej prawdopodobne, Ŝe otyłe dzieci i młodzieŜ będą gorzej się uczyć,
a ich perspektywy na dobrą pracę maleją;
•
otyłe dzieci mają duŜe predyspozycje do otyłości w okresie dorosłości,
•
niska jakość Ŝycia bardzo otyłych dzieci jest porównywana z poziomem
jakości Ŝycia dzieci chorych na choroby nowotworowe.
17. Dowody skuteczności planowanych działań
- opinie ekspertów klinicznych
Najlepszych efektów na rzecz zmniejszenia występowania nadwagi i otyłości moŜna
spodziewać się po programach wielokierunkowych, które obejmują działania
w zakresie poprawy sposobu Ŝywienia jak i aktywności fizycznej. Narodowy Program
Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym
poprzez Poprawę śywienia i Aktywności fizycznej POL-Health zatwierdzony przez
Ministerstwo Zdrowia do wdroŜenia w latach 2007 – 2011 zakładał zmniejszenie
częstości występowania nadwagi i otyłości w Polsce, zachorowalności, umieralności
na przewlekle choroby niezakaźne oraz wydatków na ochronę zdrowia związanych
z leczeniem tych chorób i skutków ekonomicznych niepełnosprawności
i przedwczesnej umieralności. Zgodnie z postulatami w Europejskiej Karcie Walki
z Otyłością szczególne znaczenie ma zapobieganie otyłości wśród dzieci i młodzieŜy.
Wielokierunkowe działania mają dotyczyć diety jak i poziomu aktywności fizycznej.
Te załoŜenia zamierzamy w całości realizować w naszym programie.
25
Jarosz M, Rychlik E. : Epidemia otyłości – jaka przyszłość nas czeka?, Gastroenterol.
Pol., 2010,Vol.17, 1,47-52.
Jarosz M., Respondek W., Leczenie otyłości, Farm Pol, 2011,67(9), 614-621
18. Zalecenia, wytyczne, standardy dotyczące postępowania w problemie
zdrowotnym, którego dotyczy wniosek
Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 – 2015 w celu operacyjnym 3 - „Poprawa
sposobu Ŝywienia ludności i jakości zdrowotnej Ŝywności oraz zmniejszenie
występowania otyłości” zawiera, informację na temat wzrostu występowania
przewlekłych chorób niezakaźnych w tym głównie układu krąŜenia, niektórych
rodzajów nowotworów złośliwych i cukrzycy typu 2. W 2001 roku przyczyną prawie
60% ogółu zgonów na świecie oraz 47% wszystkich chorób. NajwaŜniejszymi
czynnikami ryzyka okazały się: wysokie ciśnienie krwi, wysokie stęŜenie cholesterolu
w surowicy. Spowodowane jest to między innymi zbyt małym spoŜyciem owoców,
warzyw, nadwagą i otyłością, brakiem aktywności fizycznej i paleniem tytoniu.
WHO opracowała dokument „ Global strategy on diet, physical activity and health”,
na podstawie którego kraje członkowskie zobowiązały się do określenia, wdroŜenia
i ewaluacji działań promujących zdrową dietę i aktywność fizyczną oraz zmniejszenia
ryzyka występowania przewlekłych chorób niezakaźnych. W uzasadnieniu wyboru
celu operacyjnego 4 – „ Zwiększenie aktywności fizycznej ludności” wykazano,
Ŝe zaledwie około 30% dzieci i młodzieŜy i 10% dorosłych uprawia formy ruchu
zaspakajające potrzeby fizjologiczne człowieka. Aktywność fizyczna Polaków jest
sporadyczna i niesystematyczna. Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze
i Otyłości oraz przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę śywienia
i Aktywności Fizycznej – POL-HEALTH. Zarówno edukacja jak i leczenie pacjentów
zakwalifikowanych do naszego programu będą uwzględniały w realizacji załoŜenia
i cele: dobór zbilansowanej diety pod względem jakości, ilości poŜywienia, rozkładu
czasu posiłków w ciągu dnia oraz rodzaju, ilości i pory wykonywania ćwiczeń.
Inne międzynarodowe porozumienia w tym zakresie to: Europejska Karta Walki
z Otyłością, Biała Księga Komisji Europejskiej „Strategia dla Europy w Sprawie
śywienia, Nadwagi i Otyłości w Aspekcie Zdrowia”.
19. Efektywność kosztowa
- efektywność ekonomiczna
Prowadzenie skoordynowanych działań w zakresie profilaktyki przewlekłych chorób
niezakaźnych poprzez zapobieganie nadwadze i otyłości przyniesie korzyści finansowe.
Dotyczą one, w aspekcie zachorowalności, chorobowości, inwalidztwa i przyczyn
przedwczesnych zgonów około połowy populacji w Polsce. W wyniku realizacji programu
wydaje się w pełni moŜliwe obniŜenie kosztów funkcjonowania systemu ochrony zdrowia.
W Polsce około 20% ludności dorosłej, a w grupie dzieci i młodzieŜy około 10% populacji
w wieku szkolnym, ma problemy zdrowotne z powodu otyłości. Przy zmniejszeniu liczby
osób otyłych o połowę, koszty opieki zdrowotnej mogłyby ulec znacznemu obniŜeniu.
Niedostatek aktywności ruchowej i zaniedbania w zakresie szkolnego wychowania
fizycznego powodują, Ŝe duŜy odsetek młodzieŜy powinien być kierowany na zajęcia
26
korektywno – rehabilitacyjne oraz jest ryzykiem rozwoju chorób niezakaźnych w dorosłym
Ŝyciu. Z Raportu Ministerstwa Zdrowia z grudnia 2004 roku „Finansowanie ochrony zdrowia
w Polsce – Zielona Księga” oraz doświadczeń Instytutu śywności i śywienia w Warszawie
wynika, Ŝe szacunkowe koszty leków stosowanych w leczeniu chorób Ŝywieniowo zaleŜnych
stanowią 40% wartości rocznej sprzedaŜy leków (bez aptek szpitalnych), co daje kwotę ponad
6 mld zł w skali roku. Według Instytutu śywności i śywienia w Warszawie, na drodze
Ŝywieniowej poprzez stosowanie diet i suplementów diety o właściwym składzie
oraz Ŝywności bezpiecznej dla zdrowia i wspomaganiu części przypadków odpowiednią
farmakoterapią, moŜna by istotnie obniŜyć koszty leczenia chorób Ŝywieniowo zaleŜnych.
Tab.9. Analiza opłacalności:
Koszty związane z otyłością
Program zwalczania
otyłości u dzieci i młodzieŜy
w województwie kujawskopomorskim
1.825. 000 zł
W Polsce nie są znane
Koszt udziału jednego
całkowite koszty profilaktyki
dziecka 228 zł
oraz leczenia otyłości jak i
jej powikłań. KrzyŜanowskaŚwiniarska szacuje, Ŝe mogą
stanowić 21% budŜetu
ochrony zdrowia – około 11
mld zł (5). W Instytucie
śywności i śywienia na
podstawie ogólnopolskich
badań
pacjentów szpitali
stwierdzono, Ŝe u 25%
chorych hospitalizacja jest
związana z nadmierną masą
ciała (około 1,5 mld przyjęć
do szpitala) (6, 7). Bergson i
wsp. na podstawie
porównania kosztów leczenia
dwóch grup pacjentów z
otyłością, z których w jednej
zastosowano program
leczenia otyłości, druga
stanowiła grupę kontrolną
stwierdzili, Ŝe koszty
leczenia osób z grupy
pierwszej zaczęły
systematycznie spadać, a po
7 latach były one niŜsze o
33,8% w porównaniu z grupą
kontrolną (8). W 2010 roku
Koszty świadczeń
zdrowotnych w
województwie kujawsko-
Skutki nie wdroŜenia
programu
W przypadku otyłości, która
utrzymuje się przez cały
okres dzieciństwa
i dojrzewania, to ponad 30%
chłopców i 40% dziewcząt
jest zagroŜonych otyłością
w wieku dorosłym. Problemy
zdrowotne wywołane
otyłością u dzieci i dorosłych
obejmują: cukrzycę,
nadciśnienie tętnicze,
hiperlipidemię, chorobę
niedokrwienną serca
(chorobę wieńcową), udar
mózgowy, niewydolność
serca, kamicę pęcherzyka
Ŝółciowego, stłuszczenie
wątroby, zmiany
zwyrodnieniowe stawów,
nowotwory macicy, sutka,
pęcherzyka Ŝółciowego,
jelita grubego, prostaty,
zaburzenia oddychania
w czasie snu, Ŝylaki kończyn
dolnych, zaburzenia
hormonalne i powikłania
ciąŜy, zespół metaboliczny.
W grupie pacjentów otyłych
cukrzyca i choroby
nowotworowe występują 3-7
– krotnie częściej niŜ u osób
z prawidłową masą ciała.
Częste problemy natury
psychologicznej: obniŜone
27
pomorskim wynosiły
2 948 260,00 PLN. Szacuje
się, Ŝe 21 % wydatków –
691 134,6 PLN dotyczyło
leczenia chorób związanych
z otyłością.
poczucie własnej wartości,
wycofanie ze środowiska
rówieśników - izolacja,
depresja.
Niepełnosprawność,
przedwczesna umieralność.
28
20. Informacje nt. podobnych programów zdrowotnych wykonywanych
w zgłaszającej program lub w innych jednostkach samorządu terytorialnego
Samorząd Województwa Kujawsko – Pomorskiego podejmuje wiele działań na rzecz
poprawy zdrowia mieszkańców regionu. W latach 2006-2011 realizowane były
regionalne programy zdrowotne, które opracowane zostały na podstawie analizy
sytuacji epidemiologicznej województwa. Miały one charakter wieloletni
i realizowane były w partnerstwie z samorządami terytorialnymi oraz zakładami
opieki zdrowotnej. W regionie w latach 2006-2011 realizowane były następujące
programy zdrowotne:
1. Regionalny Program Aktywności Fizycznej Seniorów
Realizator programu - Wojewódzka Przychodnia Sportowo – Lekarska
w Bydgoszczy. Celem programu były
poprawa sprawności fizycznej
oraz wykształcenie nawyków systematycznych ćwiczeń fizycznych wśród
uczestników programu, zwiększenie wiedzy uczestników programu dotyczącej
wpływu aktywności fizycznej na zdrowie, przygotowanie trenerów do pracy z ludźmi
po 50 r.Ŝ., dzięki ćwiczeniom ruchowym uczestnicy programu mogli zachować
sprawność fizyczną i samowystarczalność do późnej starości.
W ramach programu organizowane były szkolenia dla trenerów, zajęcia ruchowe
oraz szkolenia dla osób powyŜej 50 roku Ŝycia w zakresie nowoczesnych zasad
treningu dla poprawy sprawności krąŜeniowo - oddechowej i wytrzymałości
mięśniowej, uczestnicy kwalifikowani byli do programu przez zespół specjalistów
z Wojewódzkiej Przychodni Sportowo – Lekarskiej w Bydgoszczy. W 2010 roku
w programie uczestniczyło 1013 seniorów w 61 grupach. Wiek uczestników 50-83
lata, średnia wieku 61 lat. Przeszkolono 13 trenerów. Program realizowało
20 samorządów terytorialnych. W roku 2011 program realizowały 23 samorządy
terytorialne. Kwota dofinansowania z budŜetu województwa w roku 2010 wynosiła
112.426,89 zł, a 2011 r. – 138.968,82. W latach 2007 – 2011 w programie
uczestniczyło 4 862 seniorów. Łączna kwota dofinansowania z budŜetu województwa
wynosiła 576.913 zł.
2. Regionalny
Program
Wczesnego Wykrywania Nowotworów Skóry –
Realizator - Katedra i Klinika Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową
i Immunodermatologii w Bydgoszczy. Celem programu było zwiększenie wczesnej
wykrywalności nowotworów skóry, stanów przedrakowych, zwiększenie świadomości
zdrowotnej mieszkańców województwa w zakresie nowotworów skóry
i odpowiedniego zabezpieczania jej przed promieniowaniem słonecznym i infekcjami
HPV, wyleczenie infekcji HPV przed transformacją złośliwą. W 2011 roku
przebadano 2637 mieszkańców województwa. Wykryte nieprawidłowości:
podejrzenie 26 czerniaków, podejrzenie 41 raków skóry, 49 osób zostało
skierowanych do Poradni Dermatoskopii w Katedrze i Klinice Dermatologii Chorób
Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii celem regularnej kontroli
znamion, 81 osób zostało skierowanych do Poradni Dermatochirurgii, 38 osób
skierowano do Centrum Onkologii w Bydgoszczy. Program w 2011 r. realizowały
34 samorządy terytorialne. Kwota dofinansowania z budŜetu województwa w 2011 r.
wynosiła 375 zł. W latach 2007 -2011 przebadano 10 643 osoby. Łączna kwota
dofinansowania z budŜetu województwa wynosiła 85.505 zł.
29
3. Regionalny Program Przeciwnowotworowej Edukacji MłodzieŜy Szkół
Ponadgimnazjalnych
Realizatorem było Centrum Onkologii im. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy. Celem
programu było zmniejszenie umieralności z powodu chorób nowotworowych
w województwie kujawsko – pomorskim poprzez zwiększenie świadomości
zdrowotnej młodzieŜy, wytworzenie prawidłowych nawyków zdrowotnych,
umiejętności dostrzegania niepokojących objawów, zminimalizowanie lęku
przed rakiem, pokazanie moŜliwości wczesnej diagnostyki i skuteczności leczenia.
W ramach programu realizowane były spotkania edukacyjne stacjonarne i wyjazdowe.
W roku 2011 zorganizowanych zostało 400 spotkań edukacyjnych, w których
uczestniczyło 9601 uczniów. Program realizowało 20 samorządów terytorialnych.
Kwota dofinansowania z budŜetu województwa w 2011 r. wynosiła 64.000 zł.
Przeprowadzono badanie ankietowe wśród uczestników programu. W badaniu wzięło
udział 9168 uczniów. 55% badanych stanowiły dziewczęta. Cztery i więcej porcji
owoców w ciągu dnia (porcja to 1 owoc/ warzywo lub kubek drobnych owoców)
spoŜywało tylko 3% badanych, 2-3 porcje – 41%, 1 porcję – 38%, nie spoŜywa
owoców codziennie 18% badanych. Ciemne pieczywo spoŜywa tylko 5%
ankietowanych Tylko 37% badanych nie pali papierosów, alkohol kilka razy
w miesiącu spoŜywa 51% badanych. Intensywnie opala się na słońcu lub w solarium
– 4% ankietowanych. WspółŜycie z więcej niŜ jednym partnerem/partnerką deklaruje
19% badanych. 66% badanych stosuje środki antykoncepcyjne. W latach 2007 - 2011
w ramach realizacji programu działaniami edukacyjnymi objęto 46 772 uczniów.
Kwota dofinansowania wynosiła łącznie 312.000 zł.
4. Regionalny Program Edukacyjny w Zakresie Profilaktyki Raka Jelita Grubego
i Prostaty
Realizatorem było Centrum Onkologii im. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy. Celem
programu byłó obniŜenie umieralności z powodu chorób nowotworowych poprzez
zwiększenie świadomości zdrowotnej społeczeństwa, wytworzenie prawidłowych
nawyków zdrowotnych, umiejętności dostrzegania niepokojących objawów,
zminimalizowanie lęku przed rakiem, pokazanie moŜliwości wczesnej diagnostyki
i skuteczności leczenia. W ramach realizacji programu w roku 2011 przeprowadzono
400 spotkań edukacyjnych, w których uczestniczyło 9 514 osób. Program realizowały
22 samorządy terytorialne. Kwota dofinansowania z budŜetu województwa w roku
2011 wynosiła 64.000 zł. Osoby uczestniczące w spotkaniach zostały zapoznane
z czynnikami ryzyka i czynnikami rakotwórczym oraz znaczeniem badań
profilaktycznych a takŜe z techniką stosowania testu na wykrywanie krwi utajonej
w stolcu. W 2011 r. w wyniku działań edukacyjnych wykonano 35 badań
kolonoskopowych. W tymŜe roku przeprowadzono badanie ankietowe wśród
uczestników programu. W badaniu wzięło udział 8932 mieszkańców województwa.
53% badanych stanowiły kobiety. 67% badanych to osoby z wykształceniem średnim,
24% z zawodowym, 5% z wyŜszym i 4% z podstawowym. Informacje o tym jak dbać
o własne zdrowie uczestnicy programu najczęściej uzyskiwali od pracowników
zakładów opieki zdrowotnej – 48%, z czasopism i ulotek - 28%, radia, telewizji –
11%, z innych źródeł 12%, nie posiada takich informacji – 1% badanych. Cztery
porcje owoców w ciągu dnia (porcja to 1 owoc/ warzywo lub kubek drobnych
owoców) spoŜywa tylko 10% badanych, 2-3 – porcje – 57%, 1 porcję – 27%,
nie spoŜywa owoców codziennie 7% badanych.
30
Czerwone mięso (wołowina, wieprzowina, baranina) codziennie spoŜywa
5% badanych, kilka razy w miesiącu - 57%, kilka razy w tygodniu – 28%,
nie spoŜywa mięsa – 10% ankietowanych. Najczęściej uŜywanym tłuszczem jest olej
– 58% oraz margaryna i masło – 31%. Tylko 21% badanych nie pali papierosów,
alkohol kilka razy w tygodniu spoŜywa 25% badanych. Aktywność ruchową (spacer,
sport przynajmniej pół godziny) codziennie podejmuje jedynie 5% badanych.
Intensywnie opala się na słońcu lub w solarium – 5% ankietowanych. WspółŜycie
z więcej niŜ jednym partnerem/partnerką deklaruje 26% badanych. Tylko
4% badanych kobiet regularnie wykonuje samobadanie piersi, natomiast aŜ 64%
nie wykonuje samobadania piersi. W latach 2007 - 2011 w ramach realizacji
programu uczestniczyło 43 956 osób. Kwota dofinansowania wynosiła łącznie
312.000 zł.
6. Regionalny Program Profilaktyki Chorób Płuc
Realizatorem było Kujawsko - Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy
Celem programu byłó zwiększenie wykrywania wczesnych postaci raka płuc,
zwiększenie wiedzy lekarzy i pielęgniarek w zakresie zwalczania chorób układu
oddechowego z uwzględnieniem nowoczesnych metod profilaktyki i leczenia,
szczególnie poprawnego wykonywania i interpretowania badania spirometrycznego
oraz stosowania minimalnej interwencji antynikotynowej oraz zwiększenie wiedzy
mieszkańców na temat chorób układu oddechowego i ich powikłań a takŜe czynników
ryzyka ze szczególnym uwzględnieniem palenia tytoniu, stworzenie regionalnej bazy
danych z moŜliwością konsultacji specjalistycznej z wykorzystaniem telespirometrii
i teleradiologii. W 2011 roku przeprowadzono 13 szkoleń dla 216 lekarzy
i pielęgniarek z całego regionu. Szkolenia dotyczyły wczesnego wykrywania
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w podstawowej opiece zdrowotnej oraz
właściwego wykonywania spirometrii. Przeprowadzono równieŜ szkolenie dla lekarzy
i pielęgniarek z zakresu rozpoznawania i leczenia uzaleŜnienia od nikotyny.
Zorganizowano konferencje naukowe dla lekarzy i pacjentów. Przy współudziale
samorządów terytorialnych wykonano 3 714 badań diagnostycznych (rtg kl. piersiowej
i badania spirometryczne). Przeprowadzono 48 wizyt monitorujących w Poradniach
realizujących Program Wczesnego Wykrywania POChP, podczas których omówiono
najczęściej popełniane błędy podczas wykonywania badania spirometrycznego.
Program realizowało 26
samorządów terytorialnych. Kwota dofinansowania
z budŜetu województwa w 2011 r. wynosiła 60.180 zł. W latach 2007-2011
przy współudziale samorządów terytorialnych przebadano 13 391 osób. Łączna kwota
dofinansowania z budŜetu województwa wynosiła łącznie 358.075 zł.
5. Kujawsko- Pomorski Program Promocji Zdrowia Psychicznego w Miejscu Pracy
– Profilaktyka Wypalenia Zawodowego – Realizatorzy: Wojewódzki Ośrodek
Medycyny Pracy w Bydgoszczy, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Toruniu,
Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy we Włocławku.
Programem objęto
35 zakładów pracy z regionu kujawsko-pomorskiego. Przeprowadzono badanie
ankietowe dotyczące ustalenia przyczyn stresu i wypalenia zawodowego, szkolenia
dla zakładowych liderów, w których uczestniczyły 84 osoby, szkolenia kadry
kierowniczej, w których uczestniczyło 301 osób, szkolenia dla pracowników,
w których uczestniczyło 1422 osoby, zorganizowano warsztaty rozwoju osobistego
31
(terapii grupowych), w których uczestniczyło 476 osób. Podczas szkoleń i warsztatów
uczestnicy programu zdobywali umiejętności wczesnego rozpoznawania objawów
stresu i wypalenia zawodowego oraz radzenia sobie ze stresem. W ramach programu
zorganizowano równieŜ konferencję podsumowującą, na której przedstawiono
wnioski z realizacji programu. W konferencji uczestniczyło 51 osób. Kwota
dofinansowania programu wynosiła 75.843,61zł.
6. Program badań przesiewowych słuchu u młodzieŜy klas I szkół gimnazjalnych –
Realizator – Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Toruniu. Celem programu jest
zwiększenie dostępności do badań
przesiewowych słuchu u młodzieŜy,
rozpowszechnienie wiedzy na temat zaburzeń słuchu wśród młodzieŜy, rodziców
i nauczycieli, wzrost wiedzy na temat negatywnego wpływu hałasu na zdrowie
społeczeństwa. Programem objętych zostało 800 uczniów z 5 szkół gimnazjalnych
(Toruń, Lubicz). Przesiewowe badania słuchu wykonano u 489 osób z czego u 5 %
stwierdzono zaburzenia słuchu. Wszyscy uczniowie objęci zostali edukacją
indywidualną i grupową oraz wyposaŜeni w materiały oświatowe na temat higieny
narządu słuchu. Rodzice otrzymali listy informacyjne związane z programem.
W poszczególnych szkołach objętych programem zainicjowane zostały działania
zachęcające do uwzględnienia problemu zapobiegania hałasowi w programie
wychowawczym
szkoły. W latach 2008 -2009 przebadano 1617 uczniów
w 19 szkołach , nieprawidłowości wykryto u 174. Kwota dofinansowania w 2010 r.
wynosiła 27.577,58 zł Kwota dofinansowania w latach 2008-2010 wyniosła
103.499 zł.
7. Regionalny Konkurs Wiedzy o Zdrowiu – organizowany jest we współpracy
z Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu, Centrum
Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorskie Centrum
Pulmonologii w Bydgoszczy, Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. J. Brudzińskiego
w Bydgoszczy. Do udziału w konkursie przystąpiło 20 samorządów terytorialnych,
87 szkół, 2166 uczniów.
Konkurs obejmuje 3 etapy: szkolny, powiatowy,
wojewódzki. Zgodnie z ustaleniami na posiedzeniu Komitetu Głównego konkursu
pomiędzy etapem powiatowym a wojewódzkim zaplanowane zostały warsztaty
przygotowujące uczestników do części finałowej. Do etapu III zostanie
zakwalifikowanych 50 osób, które uzyskały największą liczbę punktów w etapie
powiatowym.Celem warsztatów będzie propagowanie wśród uczestników konkursu
idei zdrowego stylu Ŝycia, integrowanie wiedzy z zakresu profilaktyki i prawidłowego
funkcjonowania organizmu człowieka, włączenie młodzieŜy do aktywnego
zdobywania wiedzy poprzez udział w warsztatach dotyczących zdrowia, rozwinięcie
zainteresowań,
wzbogacenie
wszechstronnego
rozwoju
osobowości
poprzez uczestnictwo zarówno w zajęciach teoretycznych jak i praktycznych dzięki
kontaktowi z autorytetami medycznymi. Warsztaty te odbędą się w 3 jednostkach,
tj.: w Centrum Onkologii im prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy, KujawskoPomorskim Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy oraz w Collegium Medicum
im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu. Warsztaty odbędą się w dniach
11.03.2011 od godziny 08.30 do 12.03.2011 do godziny 14.00.
32
17.Koszty programu
Koszty programu powinny zawierać wszystkie wydatki opracowane w oparciu
o przewidywany zakres interwencji oraz liczbę przewidywanych uczestników
na poszczególnych etapach. W zaleŜności od złoŜoności programu naleŜy pamiętać
o koordynacji podejmowanych działań, o konieczności opłacenia przygotowania
materiałów i personelu medycznego oraz promocji programu.
1. Koordynacja programu obejmowała będzie:
− Opracowanie protokołów postępowania, zasad komunikacji oraz kart
postępowania zdrowotnego – Wystandaryzowane protokoły postępowania
powinny być efektem pracy poszczególnych partycypantów programu
(lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, dietetyków, psychologów). Stworzenie
grupy realizującej to zadanie powinno zakładać włączenie około 10 osób
do budowy poszczególnych protokołów. Opracowane dokumenty powinny być
szczegółowymi, gotowymi do realizacji schematami, poradnikami, ulotkami,
opisami postępowania.
− Koszty administracyjne uzaleŜnione od liczby pacjentów pozostających
pod opieką programu, zawierają koszty zatrudnienia personelu (koordynator,
administracja, aktualizowania baz danych). To równieŜ koszt aktualizacji o
raz ewaluacji protokołów opracowanych w programie. MoŜe istnieć realna
konieczność włączenia dodatkowo kosztów programu internetowego
do obsługi baz danych pacjentów.
− Ewaluacja programu
2. Przygotowanie oraz przeprowadzenie kursu edukacyjnego dla pielęgniarek środowiska
nauczania i wychowania (2 kursy po 2 spotkania, łącznie 100 pielęgniarek) –
20 000 zł. Koszt uwzględnia opracowanie materiałów oraz opłacenie wykładowców,
a takŜe zapewnienie obsługi administracyjnej kursu. Koszt pojedynczego spotkani
a kształtuje się na poziomie 5000 zł, w tym wynagrodzenia dla wykładowców,
materiały, koszt wynajęcia sali, sprzętu, wyŜywienie. KaŜda grupa składać się będzie
z około 50 pielęgniarek.
3. Przeprowadzenie szkoleń dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (2 spotkania,
łącznie 100 lekarzy) Koszt uwzględnia opracowanie materiałów oraz opłacenie
wykładowców, a takŜe zapewnienie obsługi administracyjnej kursu. Koszt
pojedynczego spotkania kształtuje się na poziomie 10 000 zł, w tym wynagrodzenia
dla wykładowców, materiały, koszt wynajęcia sali, sprzętu, wyŜywienie,
uczestników.
4. Przeprowadzenie szkoleń dla nauczycieli - Koszt uwzględnia opracowanie materiałów
oraz opłacenie wykładowców, a takŜe zapewnienie obsługi administracyjnej
szkolenia. Przeprowadzone zostaną dwa szkolenia w kaŜdym powiecie.
5. Szkolenia dla rodziców dzieci u których stwierdzono nadwagę i otyłość - Koszt
uwzględnia opracowanie materiałów oraz opłacenie wykładowców, a takŜe
zapewnienie obsługi administracyjnej szkolenia. Przeprowadzone zostaną cztery
szkolenia w kaŜdym powiecie.
33
6. Edukacja pacjentów – 8000 pacjentów (50 złotych od pacjenta).Miesięczny kontakt
edukatorów z pacjentami powinien być opłacany dopiero po zaraportowaniu liczby
pacjentów oraz potwierdzeniu przez pacjenta (podczas wizyt) liczby rozmów
telefonicznych. Rozmowy telefoniczne powinny zawierać głównie treści motywacyjne
dotyczące stylu Ŝycia (aktywności fizycznej, diety oraz relacji społecznych). Zgodnie
z opisem programu kaŜdy edukator programu ma obowiązek utrzymywania kontaktu
telefonicznego min. 1 raz w miesiącu (5 zł za skuteczny kontakt z pacjentem)
oraz kontaktu osobistego min. 1 raz na kwartał (10 zł za spotkanie z pacjentem).
W rozliczeniu sumarycznym da to koszt 50 zł /1 pacjenta (6 miesięcy czynnej opieki
w ramach programu).
7. Organizacja ćwiczeń zajęć ruchowych (2x w tygodniu 45 minut/ 1 grupa 15 -20
osobowa) – koszt – 1 grupa -1800 zł (300 zł/miesiąc x 6 miesięcy)
8. Porady specjalistyczne dla 10% uczestników programu (800 dzieci). Porady
specjalistyczne skierowane będą do dzieci u których BMI>35 oraz dzieci u których po
3 miesiącach udziału w programie nie zaobserwowano spadku masy ciała. Porady
obejmowały będą konsultację lekarską, konsultację dietetyka, konsultację psychologa.
Koszt porad specjalistycznych dla jednego dziecka – 75 zł; (lekarz – 30 zł, psycholog
– 25 zł, dietetyk – 20 zł)
9. Badania diagnostyczne – u kaŜdego dziecka pierwsze badania (BMI, RR, stęŜenie
glukozy we krwi, cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, triglicerydy) wykonywane
będą w ramach świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej, badania kontrolne
wykonywane po 6 miesiącach finansowane będą w ramach programu – koszt
na 1 dziecko – 40 zł. Dodatkowo u dzieci kierowanych do placówek wojewódzkich
wykonane zostanie badanie poziomu leptyny – koszt 25 zł
10. Promocja programu (kampanie społeczne, spoty reklamowe, plakaty)
a. koszty jednostkowe
Tab. 10. Koszty w skali roku
Lp. Wydatek
1
2
3
4
5
6
Koordynacja programu
Przygotowanie oraz
przeprowadzenie kursu
edukacyjnego dla
pielęgniarek środowiska
nauczania i wychowania
Przeprowadzenie szkoleń dla
lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej (2 spotkania,
łącznie 100 lekarzy)
Przeprowadzenie szkoleń dla
nauczycieli
Szkolenia dla rodziców
dzieci u których stwierdzono
nadwagę i otyłość
Edukacja pacjentów
Cena
jednostkowa
20 000
10 000
Ilość
Wartość
2
20 000
20 000
10 000
2
20 000
3 000
46
138 000
1 000
92
92 000
50
8000
400 000
34
7.
8.
9.
10.
11.
Organizacja ćwiczeń
Porady specjalistyczne
Badania diagnostyczne
Badanie poziomu leptyny
Promocja programu
1800
75
40
25
15 000
Razem
400
800
8000
800
1
720 000
60 000
320 000
20 000
15 000
1.825. 000
Przy załoŜeniu, Ŝe do programu zaangaŜują się wszystkie samorządy i programem objęte
zostaną wszystkie dzieci ze stwierdzoną nadwagą i otyłością koszt programu wyniesie
1.825.000 zł; oznacza to, Ŝe koszt udziału jednego dziecka wyniesie 228 zł.
22.Źródła finansowania, partnerstwo
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Wydatek
Koordynacja programu
Przygotowanie oraz przeprowadzenie kursu
edukacyjnego
dla
pielęgniarek
środowiska
nauczania i wychowania
Przeprowadzenie szkoleń dla lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej (2 spotkania, łącznie 100 lekarzy)
Promocja programu
Porady specjalistyczne
Badanie poziomu leptyny
Przeprowadzenie szkoleń dla nauczycieli
Szkolenia dla rodziców dzieci u których stwierdzono
nadwagę i otyłość
Edukacja pacjentów
Organizacja ćwiczeń
Badania diagnostyczne
Samorząd Województwa
Samorządy powiatowe
Samorządy gminne
155.000 zł
231.000 zł
1.440.000 zł
Źródła finansowania
Samorząd
województwa
kujawsko -pomorskiegp
Samorządy powiatowe
Samorządy gminne
155.000 zł
10.043 zł/ powiat
10.000 zł/gmina
Program realizowany będzie w partnerstwie z samorządami terytorialnymi. Zadaniem
samorządów terytorialnych przystępujących do realizacji programu będzie
prowadzenie kampanii medialnej i naboru uczestników programu,
23. Argumenty przemawiające za tym, Ŝe wykorzystanie dostępnych zasobów
jest optymalne
Realizatorzy programy wyłonieni zostaną na drodze konkursu co pozwoli wybrać
najkorzystniejsze oferty.
24.Monitorowanie i ewaluacja
a. ocena zgłaszalności do programu
35
Ocena zgłaszalności do programu dokonywana będzie po zakończeniu kaŜdego
miesiąca w terminie do 10 dnia miesiąca następnego
b. ocena jakości świadczeń w programie
Oceny jakości świadczeń dokonywana będzie przez koordynatora
c. ocena efektywności programu
Ocena efektywności programu dokonywana będzie na podstawie określonych
wskaźników. Prowadzony będzie monitoring bieŜący oraz ocena końcowa
Okres realizacji programu
Program realizowany będzie w latach 2013-2014 z moŜliwością kontynuacji w latach
kolejnych
36
Piśmiennictwo:
1. Sturm R., Ringel J.S., Andreyeva T:. Increasing obesity rates and disability trends.
Health Aff. (Milwood), 2004, 23, 199 – 205
2. Colditz G.A.: Economic costs of obesity and inactivity. Med. Sci. Sports Exerc.,
1999,31, supl. 11, 5663 – 5667.
3. US Department of Health and Human Services: The Surgeon Generals call to action
to prevent and decrease overweight and obesity. US Department of Health and
Human Services, Public Health Services , Office on the Surgenon General
Rockville, MD, 2001.
4. House of Commons Health Committee: Obesity: third report of Session 2003-2004,
Volume I, report together with formal minutes. The Stationery Office, London,
2004.
5. KrzyŜanowska – Świniarska B. Otyłość prosta. (w:) Choroby Wewnętrzne. (red.) A.
Szczeklik. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005, t.1,1222 – 1225.
6. Jarosz M, Respondek W., Rychlik E. : Konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne
nadwagi i otyłości oraz przewlekłych chorób niezakaźnych. (w:) Otyłość, Ŝywienie,
aktywność fizyczna, zdrowie Polaków. (red.) M. Jarosz. Instytut śywności
i śywienia, Warszawa 2006, 13 – 44.
7. Word Heath Organization: Obesity and overweight. Fact Sheets No 311, 2006,
http:// www.who.int/mediacentere/factsheets/fs311/en/index.html
8. Bergson J.K., Pirzada S.: Outcome of a Wright management program on health care
costs: a seven – year follow – up study (1990 – 1996). Obes. Res., 1999, 7, supl.1,
71S
9. Garfinkel L.: Epidemiology of obesity and mortality. Obes. Res. 1999, 7, supl. 1, 15.
10. Kurylak D., Słowińska J., Mlicka M., Ziebarth Agata.:
Regionalny Program Zwalczania Otyłości u Dzieci i MłodzieŜy województwa
kujawsko-pomorskiego: aby słabość stała się siłą - wstępna analiza
psychologicznych uwarunkowań otyłości Pediatr Pol 2009, 2, 159 – 164.
11. Pilecki O., Kurylak D., Ziebarth A.:
Otyłość dziecięco-młodzieŜowa – problem całej rodziny
Endokr Pediatr 2009, 8, suplement 1, 57.
12. Rozprawa doktorska: Joanna Słowińska
Podstawy względem zdrowia u rodziców dzieci z nadmierna masą ciała a
zachowania zdrowotne w rodzinie.
37
Załączniki:
38
Załącznik nr 1
Protokół badania lekarskiego
Imię i nazwisko : ……………………………………………………………………………
PESEL : …………………………………………………………………………………….
BADANIE PODMIOTOWE:
a/ czynniki środowiskowe:
rodzina:
ojciec: waga:
, BMI:
matka: waga:
, BMI :
rodzeństwo:
1. waga:
2. waga:
3. waga:
4. waga:
5. waga:
BMI
BMI
BMI
BMI
BMI
kg/m2,
od kiedy otyłość (wiek):
kg/m2,
płeć:
płeć:
płeć:
płeć:
płeć:
Choroby w rodzinie:
− otyłość
− cukrzyca
− nadciśnienie
− choroba niedokrwienna serca
CiąŜa: I
kolejna (która?):
− odstęp czasu między ciąŜami:
− przebieg:
− choroby:
− leki:
− czas trwania:
przyrost wagi:
39
Poród: I
kolejny (który?):
− prawidłowy
− nieprawidłowy (opisać)
−
zabiegowy (dlaczego)
− Waga
− Długość
− Apgar
−
1 min
5 min
10 min
Nieprawidłowości w okresie noworodkowym:
Karmienie:
− naturalne- czas trwania:
− sztuczne- od jakiego wieku:
−
rodzaj mieszanek:
na czyje zalecenie:
na Ŝyczenie / regularne
Początek otyłości:
− wiek niemowlęcy :
− wiek przedszkolny
− wiek szkolny
− wiek dojrzewania
Przyrost masy ciała:
− powolny (określić czas- wiek dziecka)
− gwałtowny (czas narastania)
− (dane obiektywne / informacja od rodziców)
Łaknienie:
zwykła
duŜe
b. DuŜe
Ulubiony rodzaj pokarmu / posiłku:
preferowany w rodzinie (jak często w tygodniu):
preferowany przez dziecko ( -“- ):
40
Ilość posiłków na dobę:
Dojadanie w nocy :
śywienie: w domu – posiłki rodzinne
w szkole: obiady
inne posiłki
codziennie
sporadycznie (ile razy w tygodniu)
Korzystanie z barów szybkiej obsługi:
codziennie
w tygodniu: ile razy
w miesiącu: ile razy
Rodzaj szkoły: podstawowa
ogólnokształcąca
zawodowa:
klasa:
Postępy w nauce:
Średnia ocen:
Repetowanie klasy:
Aktywność fizyczna:
− zajęcia w-f (uczestniczy / nie- dlaczego),
− ile godz. w tygodniu
− rodzaj zajęć w-f
− zajęcia pozalekcyjne, sport / inne
− zupełny brak zainteresowania ruchem
− Czas spędzany przed TV / komputerem (godz./dzień)
Sen:
− ilość godzin na dobę
−
zaburzenia (faza / przyczyna)
Stan socjoekonomiczny rodziny:
− liczba osób
− pełna
− samotnie wychowuje:
matka
ojciec
− konflikty w rodzinie
41
− Wykształcenie rodziców
− stan ekonomiczny rodziny
− osoby bezrobotne
Sposób spoŜywania posiłków / technika jedzenia:
− szybkie
− krótkie Ŝucie
− dojadanie
− Posiłek jako odreagowanie na stresy
− Jedzenie jako nagroda
− Jedzenie jako prezent
− Otyłość widziana jako cecha “pozytywne”
− Otyłość widziana jako cecha “przejściowa”
Czy rodzic uwaŜa, Ŝe:
− ma prawidłową masę ciała:
matka
ojciec
− dziecko ma prawidłową masę ciała
matka
ojciec
Czy były podejmowane próby leczenia:
rodzice o sobie:
matka
dziecko: nie
tak:
jakie metody:
w miejscu zamieszkania
w sanatorium
efekt:
db (ile kg)
ojciec
przejściowy (czas)
brak
Schorzenia dodatkowe:
Przyjmowane leki:
BADANIE PRZEDMIOTOWE:
Ocena rozkładu tkanki tłuszczowej :
Wzrost:
Anomalie rozwojowe:
Ocena dojrzewania:
- pseudomikropenis
- steatomastia
42
RR:
Tętno:
Obwody:
- talii:
- biodra:
BADANIA DODATKOWE :
Zaburzenia gospodarki tłuszczowej:
- TG,
- HDL,
- LDL,
- cholesterol
Wskaźniki:
1. Waga naleŜna do wieku i wzrostu (>30%)
2. BMI
3. RBMI (skorygowany) =
= BMI / BMI odpowiadający 50 centylowi dla danego wieku i płci x 100
43
Załącznik nr 2
Badanie psychologiczne
ANKIETA DLA PACJENTÓW
Prosimy o wypełnienie tej ankiety i szczere odpowiedzi. Chcielibyśmy dowiedzieć się
czegoś o Tobie, Twoim zdrowiu i samopoczuciu.
1. Kto zwraca uwagę na problem nadwagi u Ciebie? (zaznacz właściwe)
sam(a) zauwaŜam
rodzice
lekarz
pielęgniarka szkolna
koledzy / koleŜanki
nauczyciel
ktoś inny (kto?)
..................................................................................................................
2. Czy Twoja waga zmieniała się w Twoim Ŝyciu?
zawsze miałem (miałam) nadwagę
czasami waŜyłem (waŜyłam) w sam raz
miałem (miałam) niedowagę
moja waga często się zmieniała
3. Czy nadmierna waga wpływa na Twoje samopoczucie?
moje samopoczucie nie zaleŜy od tego ile waŜę
z nadwagą mam gorszy humor
z nadwagą czuję się dobrze
4. Twój nastrój na co dzień jest:
bardzo dobry
raczej dobry
zmienny
niezbyt dobry
raczej zły
5. Czy są sytuacje, w których częściej lub więcej jesz? (moŜesz zaznaczyć więcej niŜ
jedną odpowiedź)
raczej nie
tak (kiedy?):
kiedy czuję się wyjątkowo dobrze
kiedy czuję się bardzo źle
kiedy się nudzę
kiedy mam duŜo obowiązków
kiedy jestem z siebie szczególnie zadowolony(a)
kiedy akurat myślę o sobie źle
kiedy wydarza się coś nieprzyjemnego (napisz co):
…………………………………………………………………………………
44
6. Jak często odchudzałeś (łaś) się?
wiele razy
kilka razy
raz
nigdy się nie odchudzałem (odchudzałam)
7. Kto dąŜył do tego, Ŝebyś schudł (schudła)? (zaznacz właściwe albo napisz):
ja sam (sama)
rodzice
lekarz
ktoś inny
(kto?).....................................................................................................................
.......
nikt nie dąŜył do tego, abym schudł (schudła)
8. Czy są powody, przez które chciałbyś schudnąć?
nie ma, nie chcę schudnąć
są (wybierz lub napisz swoje):
muszę się leczyć na róŜne choroby
szybko się męczę
na w-fie cięŜko mi wykonać niektóre ćwiczenia
nie podoba mi się mój wygląd
czuję, Ŝe innym nie podoba się mój wygląd
ludzie mówią mi przykre rzeczy, krytykują mnie
koledzy mi dokuczają
często nie mam sił do działania
jest mi smutno i nic mi się nie chce
inne
...............................................................................................................................
...
9. Co chciałbyś (chciałabyś) osiągnąć odchudzając się? (zaznacz jedno lub więcej)
być zdrowszym
być bardziej aktywnym (aktywną), np. uprawiać sport
uniknąć niemiłych uwag na temat wagi od rodziny
uniknąć niemiłych uwag na temat wagi od kolegów
głównie dla siebie – Ŝeby lepiej wyglądać i lepiej się czuć
Ŝeby być bardziej lubianym (lubianą)
Ŝeby być bardziej pewnym (pewną) siebie
inny powód (jaki?).................................................................................
nie zaleŜy mi na tym, Ŝeby schudnąć
10. Czy lubisz siebie takim(taką) jaki(a) jesteś?
TAK
NIE
NIE MAM ZDANIA
11. Czy gdybyś schudł(a), to Twoje samopoczucie na co dzień byłoby lepsze?
45
TAK
NIE
NIE MAM ZDANIA
12. Jak czujesz się wśród swoich kolegów i koleŜanek?
dobrze, jestem akceptowany(a) i lubiany(a)
raczej dobrze
róŜnie: niekiedy dobrze, niekiedy źle
chciałbym (chciałabym) mieć więcej dobrych kolegów i przyjaciół
mam mało dobrych kolegów i czasem czuję się osamotniony(a)
właściwie nie mam kolegów i czuję się źle
13. Pomyśl, czy poniŜsze zdania mogą opisywać Ciebie (zaznacz TAK albo NIE przy
kaŜdym)
Jestem z natury pewny(a) siebie i moja waga nie zmienia tego.
TAK / NIE
Wiem, Ŝe mam wiele mocnych stron, ale czasem brak mi pewności siebie.
TAK / NIE
Chciałbym (chciałabym) lepiej myśleć o sobie i nie przejmować się tym, co inni
myślą. TAK / NIE
Czasami myślę o sobie źle i zarzucam sobie wiele wad.
TAK / NIE
Brakuje mi pewności siebie i nie widzę w sobie mocnych stron.
TAK / NIE
Lubię kontakty z ludźmi.
TAK / NIE
Boję się, Ŝe ludzie mogą mnie nie akceptować.
TAK / NIE
To, co dzieje się w moim Ŝyciu zaleŜy ode mnie.
TAK / NIE
Na wiele sytuacji nie mogę nic poradzić.
TAK / NIE
14. Do kogo moŜesz się zwrócić, gdy masz jakiś kłopot? (zaznacz jedno lub więcej)
rodzice
inne osoby z rodziny (kto?)...............................................................
przyjaciel /przyjaciółka
ktoś inny (kto?)..................................................................................
nie ma nikogo, kto moŜe mi pomóc
nie proszę o pomoc, staram się poradzić sobie sam(a)
15. Czy jesteś zadowolony(a) ze swoich kontaktów z rodzicami?
zdecydowanie tak
46
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
Czy chciałbyś (chciałabyś) coś zmienić?
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
.....................................................................
16. UwaŜasz, Ŝe Twoi rodzice: (zaznacz jedno lub więcej)
bardzo mocno się Tobą opiekują
dają Ci duŜo swobody
duŜo wymagają od Ciebie
szanują Twoje prawa
akceptują Cię
często krytykują to co robisz lub mówisz
współdziałają z Tobą
mało interesują ich Twoje sprawy
17. Jak czujesz się na co dzień w swojej rodzinie?
bardzo dobrze
raczej dobrze
róŜnie
raczej źle
zdecydowanie źle
Co sprawia, Ŝe tak się czujesz
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Jak wybierasz to, co jesz? (zaznacz jedno lub więcej)
jem tylko to co wybiorą i dadzą mi rodzice
rodzice często pytają co mam ochotę zjeść
często jem to na co akurat mam ochotę
jem to, co jest reklamowane w telewizji, w sklepach
róŜnie
Czy uwaŜasz, Ŝe Twoje schudnięcie jest moŜliwe?
tak, wiem Ŝe mogę schudnąć
mogę schudnąć, ale tylko z pomocą lekarza i rodziców
nie wiem
raczej nie wierzę, Ŝe mogę schudnąć
nie uda mi się schudnąć
DZIĘKUJEMY
47
Załącznik nr 3
ANKIETA DLA RODZICÓW
Prosimy o wypełnienie tej ankiety i szczere odpowiedzi. Badanie ma na celu zebranie
Państwa spostrzeŜeń na temat rozwoju, stanu zdrowia i samopoczucia Waszego
Dziecka.
1. Kto zwrócił uwagę na problem nadwagi (otyłości) Państwa dziecka?
o sami zwróciliśmy uwagę
o ktoś z rodziny lub znajomych
o nauczyciel / wychowawca
o lekarz
o rówieśnicy dziecka
o samo dziecko
2. Czy zauwaŜali Państwo znaczące zmiany wagi dziecka w przeciągu jego Ŝycia?
o dziecko zawsze miało nadwagę
o bywały dłuŜsze okresy obniŜonej wagi
o waga dziecka często się zmieniała
o nie zauwaŜyliśmy
3. Jaka waga dziecka jest wg Państwa dla najkorzystniejsza dla jego zdrowia?
o taka jak obecnie
o niŜsza niŜ obecnie
o wyŜsza niŜ obecnie
o nie mam zdania
4. Czy ktoś w Państwa rodzinie jest lub był otyły?
o nie
o tak
(kto?)................................................................................................................
5. Czy Państwo w dzieciństwie mieli problemy związane z wagą?
o miałam/łem nadwagę i wielokrotnie próbowałam/em się jej pozbyć
o miałam/łem nadwagę, ale nie stanowiło to problemu
o miałam/łem niedowagę
o nie – nigdy nie miałam/em problemów ze swoją wagą
6. Czy były problemy z zaprzestaniem karmienia Państwa dziecka piersią?
o nie było problemów
o tak, były
(jakie?)........................................................................................................
o dziecko w ogóle nie było karmione piersią
Proszę podać, w jakim wieku dziecko zostało odstawione od
piersi..........................................
48
7. Jak dziecko jadło w pierwszych trzech latach Ŝycia?
o nie chciało jeść – trzeba było je zmuszać do jedzenia
o jadło w sam raz
o dziecko chętnie i duŜo jadło
8. Czy w Państwa rodzinie duŜą wagę przykłada się do sprawy jedzenia?
o tak – najwaŜniejsze, Ŝeby dziecko zjadło wszystko, co ma na talerzu
o nie – dziecko samo wie, ile i kiedy potrzebuje zjeść
9. Czym kierujecie się Państwo Ŝywiąc dziecko? (proszę zaznaczyć jedno lub więcej)
o własnym doświadczeniem, zwyczajami rodzinnymi
o wiedzą od lekarza, dietetyka
o wiedzą z ksiąŜek na ten temat, artykułów specjalistycznych
o wiedzą z artykułów w prasie codziennej
o propozycjami reklam telewizyjnych, promocji
o inne..................................................................................................................
.......................
10. Jakie formy odpoczynku preferuje się w Państwa rodzinie? (moŜna zaznaczyć
więcej niŜ jedną)
o długi sen
o odpoczynek aktywny (sport, ruch na powietrzu)
o telewizja, komputer
o ksiąŜki, gazety
o Ŝyjemy w ciągłym biegu – nie mamy czasu na relaks
o inne (jakie?)...................................................................................................
11. Jakie czynniki charakteryzują styl Ŝycia w Państwa rodzinie? (proszę wybrać
pasujące twierdzenia)
o przywiązujemy duŜą wagę do zdrowej diety
o nie przywiązujemy szczególnej wagi do zdrowego Ŝywienia
o często organizujemy rodzinne wypady na rowerach lub spacery
o uprawiamy sport (jaki
rodzaj?)..............................................................................
o duŜo czasu spędzamy aktywnie na świeŜym powietrzu
o prowadzimy siedzący tryb Ŝycia
o jedna lub kilka osób w rodzinie naduŜywa papierosów, alkoholu lub innych
uŜywek
o mamy duŜo spokoju i czasu dla siebie
o Ŝyjemy w ciągłym stresie
o mamy dla siebie mało czasu
12. Jaki styl wychowywania dziecka preferują Państwo? (proszę wybrać najbardziej
pasujące stwierdzenie)
o często przebywamy i rozmawiamy z dzieckiem, ma ono duŜo swobody, ale
są takŜe jasno określone zasady panujące w naszym domu
o dziecko zna swoje miejsce w domu, nie jest włączane do rodzinnych
dyskusji, musi przestrzegać dyscypliny
o często przebywamy i rozmawiamy z dzieckiem, ma ono duŜo swobody, na
wszystko mu się pozwala
49
o nie mamy zbyt duŜo czasu dla dziecka, nie wyznaczamy mu granic, ma
duŜo swobody
13. Jak waŜne jest dla Państwa, aby dziecko straciło nadmiar wagi?
o właściwie nie przeszkadza nam waga naszego dziecka
o chcielibyśmy, Ŝeby nasze dziecko schudło dla zdrowia
o bardzo zaleŜy nam na poprawie wyglądu naszego dziecka
14. Jakie korzyści chcą Państwo uzyskać dla swojego dziecka poprzez walkę z
nadwagą? (proszę zaznaczyć jedno lub więcej)
o chodzi nam głównie o poprawę zdrowia dziecka
o zaleŜy nam na poprawie wyglądu dziecka
o ufamy, Ŝe dzięki temu nasze dziecko lepiej będzie się czuło w kontaktach z
rówieśnikami
o zaleŜy nam na większej aktywności naszego dziecka
15. Czy uwaŜacie Państwo, Ŝe schudnięcie waszego dziecka jest moŜliwe?
o tak, uwaŜamy Ŝe moŜe schudnąć
o moŜe schudnąć, ale tylko z pomocą (naszą, lekarza, dietetyka)
o trudno powiedzieć
o raczej nie wierzymy, Ŝe moŜe schudnąć
o nie uda mu się schudnąć
16. Co sądzicie Państwo o osobach otyłych? (proszę zaznaczyć jedno lub więcej)
o nie przeszkadza nam niczyja otyłość
o ludzie otyli nieestetycznie wyglądają
o osoby otyłe są leniwe i mają słabą wolę
o otyłość jest niezdrowa
17. Jaki nastrój towarzyszy zwykle Państwa dziecku? (moŜna zaznaczyć więcej niŜ
jedno)
o zawsze wesoły
o raczej pogodny
o zmienny
o często popada w skrajności
o raczej smutny
o często bardzo przygnębiony
o często wpada złość
18. Wzajemne relacje w naszej rodzinie uwaŜamy za:
o bardzo dobre
o dobre
o trudno powiedzieć
o złe
o bardzo złe
50
Załącznik nr 4
Porada dietetyczna
ANKIETA śYWIENIOWA
I WIZYTA U DIETETYKA
Imię i nazwisko:………………………………………………………………….
Wiek (lata): ………………………………………..
Płeć (ch, dz):
Wzrost (m):
Masa ciała (kg):
BM I kg/m
Rozpoznanie:
Zamierzon y ub ytek mas y ciała:
JeŜeli tak to ile kg?
W jakim czasie?
Akt ywność fiz yczna?
Tak/Nie
JeŜeli tak to jaki rodzaj?
Tak/Nie
Czy dziecko b yło kied yś u dietet yka?
JeŜeli tak to kied y?
Czy dziecko stosowało kied yś jakąś dietę? Tak/Nie
JeŜeli tak to kied y?
Nawyki Ŝ ywieniowe dziecka:
Ile raz y na dobę zjada:
− warz ywa i owoce
− ciemne piecz ywo
− napoje: mleko, soki, wod y gazowane
− Ile zjada główn ych posiłków a ile przekąsek?
Zalecenia dietet yczne po I wiz ycie
…………………………………
/data i podpis dietet yka/
51
Załącznik nr 5
Porada dietetyczna
ANKIETA śYWIENIOWA
II WIZYTA U DIETETYKA
Jak się dziecko czuje od ostatniej wizyty?
− Dobrze
− Źle, tzn. – nudności, wymioty, biegunki, inne ……………………………………...
Jaka jest zmiana masy ciała:
Jakie BMI:
·1mc
· 6mcy
·2mc
·3mc
· Inne
Jak dziecko porównuje ten okres od ostatniej wizyty?
− Gorszy
− Lepszy
− Taki sam
− Nie wie
Co zmieniło dziecko w swoim stylu odŜywiania?
Czy zamierzasz w dalszym ciągu zmieniać swój styl Ŝycia?
− Tak – jak?
− Nie
Podaj przykład n/kcal obiadu:
Zalecenia:
1)
2)
3)
……………………………….
/data i podpis dietetyka/
52

Program Edklacyjno-Leczniczy - Otyłość Dzieci

Transkrypt

Podobne dokumenty

„SZKOŁA PRZYJAZNA ŻYWIENIU I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ"

Zapobieganie nadwadze i otyłości u dzieci

epidemia nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży w polsce

Konsekwencje otyłości dla ciąy The implications of obesity on

Aktywność Fizyczna i jej znaczenie w kontroli masy

Była sobie otyłość. Część 7: Zespoły monogeniczne oraz zespół

psychologiczne przyczyny otyłości