docWspółczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił
download 
Reklamacja Transkrypt
Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił
Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP Z apewnienie niepodległości, terytorialnej nienaruszalności granic i bezpieczeństwa obywateli Polski jest bezwzględnym imperatywem obrony interesów narodowych, mających znaczenie egzystencjalne, uzasadniające użycie całego potencjału sił i środków, którymi dysponuje państwo. W celu zapewnienia ich realizacji Rzeczpospolita Polska organizuje i rozwija zintegrowany system bezpieczeństwa narodowego z jego najważniejszym elementem składowym – systemem obrony państwa, który jest powołany do uzyskania i utrzymywania zdolności do prowadzenia skutecznych działań obronnych w celu przeciwdziałania wszelkim zagrożeniom żywotnych interesów narodowych, w tym agresji militarnej. Siły Zbrojne RP, utrzymując gotowość do wykonywania trzech rodzajów zadań – zagwarantowania obrony państwa i przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych, udziału w operacjach reagowania kryzysowego/operacjach humanitarnych w ramach stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu, tworzą militarny trzon systemu obronnego. Dlatego funkcjonowanie i rozwój sił zbrojnych wymagają szczególnej uwagi i troski zarówno władz politycznych, jak i całego społeczeństwa. Nie jest obojętne, jaka będzie nasza armia, bo to ona stanowi, jaka będzie nasza ojczyzna. W Wojsku Polskim w sposób najbardziej widoczny skupiają się zarówno siły państwa, jak i jego więzi ze społeczeństwem. Ponieważ wyzwania bieżącego funkcjonowania Sił Zbrojnych RP oraz główne kierunki ich rozwoju były tematem wielu wcześniejszych publikacji i opracowań, również moich1, w niniejszym artykule koncentru- gen. broni mieczysław gocuł Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego 1 M. Gocul: Modernization Commitment and Continuity. „Military Technology” 2013 Vol. 37 Issue 8, s. 77; Idem: Polish Armed Forces – state of affairs, selected aspects. „Military Technology” 2013 Vol. 38, Issue 9, s. 43. Kwartalnik Bellona 1/2014 11 Bezpieczeństwo i obronność ję się jedynie na współczesnych uwarunkowaniach, bezpośrednio lub pośrednio wpływających na funkcjonowanie i rozwój Sił Zbrojnych RP. Uwarunkowania te – ich częścią są również zmiany w środowisku bezpieczeństwa – determinują sposoby reagowania na bieżące wyzwania i zagrożenia oraz kształtują charakter i tempo transformacji. Niezaprzeczalną i mierzalną wartością każdej armii, również polskiej, jest umiejętność elastycznego i szybkiego dopasowania struktur, koncepcji i zdolności operacyjnych do bieżących i przewidywanych potrzeb oraz sojuszniczych bądź koalicyjnych zobowiązań. Ponieważ przedstawienie wszystkich uwarunkowań funkcjonowania i rozwoju Wojska Polskiego przekroczyłoby ramy tego artykułu, omawiam tylko najważniejsze. Zaliczam do nich, bez kategoryzowania ważności, zmiany w dynamicznie ewoluującym środowisku bezpieczeństwa, korzyści i obowiązki wynikające z naszego członkostwa w NATO i UE, narodowe uwarunkowania ustawowo-doktrynalne, doświadczenia z misji poza granicami kraju, profesjonalizację kadr, budżet zadaniowy i planowanie oparte na zdolnościach oraz konieczność podążania za zmianami modernizacyjnymi. Zmiany środowiska bezpieczeństwa Podstawowym determinantem kształtu i zadań militarnego elementu systemu bezpieczeństwa państwa jest środowisko bezpieczeństwa. Po zaniku dwubiegunowego podziału świata, charakterystycznego dla okresu zimnej wojny, zmniejszyło się prawdopodobieństwo wybuchu konfliktów globalnych. Zgodnie z oceną zagrożeń przeprowadzoną przez NATO w najbliższych kilkunastu latach w Europie nie wystąpi zagrożenie wojną na dużą skalę. Ocenę tę uwiarygodniają porozumienia redukcji i kontroli zbrojeń, budowa efektywnych środków zaufania oraz skuteczność nowoczesnych systemów rozpoznania i ostrzegania. Znaczącej zmianie uległa struktura zagrożeń. Pojawiło się wiele mniejszych zagrożeń o charakterze militarnym i pozamilitarnym, które mogą się przerodzić w długotrwałe kryzysy lub konflikty o dużej intensywności. Najbardziej prawdopodobne wydają się wybuchy lokalnych konfliktów zbrojnych o ograniczonej skali. Za szczególnie niekorzystne należy uznać zmiany w środowisku bezpieczeństwa związane z pojawianiem się zagrożeń asymetrycznych oraz wynikające ze zmiany charakteru już istniejących zagrożeń. Wydarzenia ostatnich lat – zamachy w Oslo i masakra na wyspie Utøya, niepewność losów broni masowego rażenia wykradzionej między innymi z magazynów libijskich, rozwój techniki rakietowej w państwach autorytarnych i niestabilnych oraz nagminne ataki hakerskie na serwery rządowe, bankowe i infrastruktury krytycznej – utwierdzają w przekonaniu, że bezpieczeństwu naszego kraju w najwyższym stopniu mogą zagrażać: rozpowszechnienie się różnych systemów broni rakietowej, terroryzm, zagrożenia cybernetyczne, które mogą sparaliżować żywotne systemy funkcjonalne państwa, oraz proliferacja broni masowego rażenia. W wyniku zmian przełomu XX i XXI wieku Polska stała się suwerennym i demokratycznym państwem Europy Środkowej o znaczącym potencjale demograficznym, politycznym i ekonomicznym. Bezpieczeństwo Polski jest wzmacniane przez rozwój dobrosąsiedzkich stosunków oraz udział w innych systemach bezpieczeństwa zbiorowego lub kooperatywne12 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... go, takich jak ONZ i OBWE, w systemach kontroli zbrojeń oraz współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego, Grupy Wyszehradzkiej i Rady Państw Morza Bałtyckiego. Terytorium Polski jako państwo graniczne NATO i Unii Europejskiej stanowi obszar o istotnym znaczeniu strategicznym. W najbliższej przyszłości oprócz klasycznych konfliktów międzypaństwowych należy się spodziewać kryzysów wywoływanych przez stosunkowo niewielkie organizacje o charakterze narodowym i podmioty ponadnarodowe oraz tzw. państwa upadające. Wynika to ze skomplikowania i złożoności współczesnego świata, z procesów i zjawisk związanych z globalizacją, demografią, ekologią i rozwojem technologii militarnych. Te z kolei są sprzężone z czynnikami kulturowymi i cywilizacyjnymi oraz ze sferą wartości i tożsamości. Wszystkie te uwarunkowania powodują, że świat, tym samym globalne bezpieczeństwo, staje się nieprzewidywalny. Przemiany polityczne ostatniego dziesięciolecia i powiązane z nimi nasilenie wewnętrznych i międzynarodowych konfliktów oraz już wspomniane zagrożenia spowodowały, że koniecznością stało się przewartościowanie koncepcji użycia sił militarnych, w tym procesu wzmacniania systemu interwencji i działań pokojowych. Głębokim zmianom uległy także funkcje sił zbrojnych. Stale są weryfikowane strategie obronne wielu państw oraz organizacji międzynarodowych. Ich skutkiem jest między innymi rozszerzenie obszaru tradycyjnych zadań o działania na rzecz umacniania pokoju. Rozwój sytuacji wymusił przygotowanie sił zbrojnych do uczestniczenia w przeciwdziałaniu konfliktom oraz do prowadzenia operacji reagowania kryzysowego spoza artykułu 5 traktatu waszyngtońskiego. Członkostwo w NATO i UE Po przystąpieniu do sojuszu północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej Polska uzyskała potwierdzenie bezpieczeństwa w skali makro. Potwierdziła też swój status państwa demokratycznego, przygotowanego do wejścia na drogę rozwoju opartego na społecznej gospodarce rynkowej. Zaangażowanie w obie te struktury czyni Polskę członkiem elitarnego klubu państw demokratycznych i bezpiecznych. Członkostwo w NATO i UE oraz sojusz ze Stanami Zjednoczonymi zapewniają nam bezpieczeństwo na wysokim poziomie oraz stanowią fundament rozwoju społecznego i gospodarczego naszego kraju. Sojusznicze gwarancje nienaruszalności granic wzmocniły bezpieczeństwo zewnętrzne Polski, natomiast członkostwo w UE poszerzyło zakres tych gwarancji o bezpieczeństwo wewnętrzne z zastosowaniem środków pozamilitarnych. Po wejściu w życie traktatu z Lizbony dotychczasowe gwarancje zostały uzupełnione gwarancjami militarnymi (art. 42 ust. 7, klauzula sojusznicza typu casus foederis)2. 2 W przypadku gdy jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Nie ma to wpływu na szczególny charakter polityki bezpieczeństwa i obrony niektórych Państw Członkowskich. Vide: Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana). DzUrz UE nr C 326/13, wyd. polskie, 26.10.2012. Kwartalnik Bellona 1/2014 13 Bezpieczeństwo i obronność Obecnie bezpieczeństwo Polski opiera się na kompleksowym systemie zabezpieczeń, uzupełnionym własnym wkładem w budowanie cywilnych i militarnych środków jego zapewniania. Wszystkie te rozwiązania, zewnętrzne i krajowe, powinny być powiązane z rozwojem społeczno-gospodarczym i stanowić zintegrowany system bezpieczeństwa narodowego. Dzięki członkostwu w NATO i UE uzyskaliśmy gwarancje trwałego i wszechstronnego rozwoju. Przystąpienie Polski do sojuszu stworzyło osłonę dla przeprowadzanych w kraju reform ustrojowych, w tym dla budowania gospodarki rynkowej, członkostwo w Unii zaś pozwoliło włączyć polską gospodarkę do jednolitego rynku wspólnoty oraz stworzyć szansę na przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego i cywilizacyjnego. Efekty unijnego dofinansowania infrastruktury, gospodarki i technologii są zauważalne w lepszej jakości życia obywateli. Działając wspólnie, wzmocniliśmy pozycję i znaczenie Polski na arenie międzynarodowej. Nie są one już mierzone jedynie skalą naszych indywidualnych osiągnięć, lecz są postrzegane przez pryzmat pozycji obu tych organizacji. Ponieważ porażki również rzutują na naszą pozycję w społeczności międzynarodowej, powinniśmy aktywnie włączać się do pracy na forum tych organizacji. Wówczas zyskamy szansę pełnej gwarancji realizacji naszych interesów narodowych. Warunkiem skuteczności prowadzenia polskiej polityki bezpieczeństwa będzie również wpływanie na ewolucję NATO i UE oraz zachowanie potencjału polityczno-obronnego tych struktur. Pozycja międzynarodowa naszego państwa zależy nie tylko od miejsca i roli w NATO i Unii Europejskiej, ale także od ogólnego potencjału ekonomicznego, położenia geopolitycznego w środku Europy oraz udziału w procesach globalizacyjnych, czyli od tego, co Polska zdobywa, realizując własne interesy dzięki stałej aktywności międzynarodowej. Od początku Polska i siły zbrojne aktywnie włączyły się w zasadniczy nurt działań na forum NATO i UE. Nasz kraj uczestniczy we wszystkich inicjatywach podejmowanych przez te organizacje, a jego głos jest słyszalny i brany pod uwagę. Udział w operacjach wojskowych prowadzonych w oddaleniu od kraju, pozyskiwanie inwestycji obronnych NATO, zaangażowanie w siły szybkiego reagowania NATO i UE, udział w wielonarodowych jednostkach wojskowych, podtrzymanie istoty obrony kolektywnej i odstraszania – to tylko niektóre wymierne przykłady działania Polski na forum tych organizacji. Nasze aktywne członkostwo wymaga odpowiednio wykształconych kadr i zmiany sposobu myślenia o bezpieczeństwie. Uwarunkowania narodowe Mimo uwzględnienia pozytywnych implikacji obecności Polski w strukturach NATO i UE, można założyć, że polska polityka bezpieczeństwa będzie wymagała ciągłego i elastycznego redefiniowania uwarunkowań środowiska bezpieczeństwa oraz stałego wzmacniania wysiłków i skutecznego urzeczywistnienia przyjętych celów. W ramach zakończonego we wrześniu 2012 roku Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego (SPBN) przewartościowano sposób postrzegania problematyki bezpieczeństwa. 14 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... Redefiniowanie zagrożeń bezpieczeństwa zmusza do ciągłego transformowania Sił Zbrojnych RP – ich dostosowywania do zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa przez pozyskiwanie pożądanych zdolności operacyjnych. Ważne jest to, by transformacja była ukierunkowana na rozwój zdolności, których osiągnięcie jest istotne ze względu na przewidywany rozwój zagrożeń i by nie stanowiła jedynie odpowiedzi na zagrożenia o już znanym (aktualnym) charakterze. Tendencja ta znalazła odzwierciedlenie również w Białej księdze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej3, w której pozyskiwanie i poprawę zdolności operacyjnych określono jako konieczny warunek zwiększenia potencjału strategicznego sił zbrojnych. Zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa, zwłaszcza zaś jego zmienność, nieprzewidywalność oraz przeniesienie nacisku z klasycznych zagrożeń militarnych na zagrożenia o charakterze asymetrycznym, mają bezpośredni wpływ na określenie wymagań wobec sił zbrojnych, tym samym na kierunki rozwoju Sił Zbrojnych RP. Mówiąc o zdolnościach operacyjnych nie sposób nie nawiązać do stanowiska prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, który jest zwolennikiem i propagatorem powrotu do konstytucyjnej misji sił zbrojnych. Powszechnie jest znana tzw. doktryna Komorowskiego, w której za priorytetowe uznaje się zdolności do obrony kraju i stawia je ponad zdolności ekspedycyjne oraz podkreśla się pełną profesjonalizację armii i szeroko pojętą modernizację technologiczną. W doktrynie nie wykluczono gotowości Sił Zbrojnych RP do udziału w międzynarodowych działaniach poza granicami kraju, wskazano jednak, że stanowi ona jedynie pochodną funkcji podstawowej polskich sił zbrojnych, nie zaś istotę ich funkcjonowania. W Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, przyjętej 9 kwietnia 2013 roku, założono, że członkostwo naszego kraju w sojuszu północnoatlantyckim i Unii Europejskiej stanowi gwarancję bezpieczeństwa państwa oraz daje możliwość wielowymiarowego rozwoju i wzrostu roli Polski na arenie międzynarodowej. Strategia ta jest dokumentem ukierunkowującym prace międzyresortowego zespołu, który pod przewodnictwem podsekretarza stanu w MON ds. polityki obronnej Roberta Kupieckiego opracowuje nową strategię bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej. Po zatwierdzeniu przez prezydenta RP zastąpi ona obowiązującą Strategię bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętą w listopadzie 2007 roku. W zapisach opracowywanej strategii zostaną uwzględnione wyniki SPBN oraz założenia doktryny Komorowskiego, dokument będzie więc stymulował i wskazywał kierunki dalszej transformacji Sił Zbrojnych RP. Nie bez znaczenia jest fakt, że zrównoważony rozwój kraju korzystnie wpływa na bezpieczeństwo państwa i jego obywateli. Wzajemne powiązanie tych dwóch elementów sprawia, że trwałe i niezmienne interesy narodowe wskazane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej mogą być osiągane; Zapewnienie bezpieczeństwa będzie wymagało współpracy politycznej i sprawnej dyplomacji oraz odpowiedniego potencjału obronnego, wzmocnionego przez wsparcie so3 Uroczystość publikacji wydanej pierwszy raz w Polsce Białej księgi bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej odbyła się 24 maja 2013 r. w Pałacu Prezydenckim w obecności prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Kwartalnik Bellona 1/2014 15 Bezpieczeństwo i obronność jusznicze. Dla bezpieczeństwa Polski zasadnicze znaczenie będzie miało utrzymanie i rozwijanie własnych zdolności obronnych. Powinny być one postrzegane jako wkład w zapewnianie bezpieczeństwa NATO i Unii Europejskiej. Misje poza granicami kraju Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami państwa jest istotnym instrumentem polskiej polityki zagranicznej, warunkującym także funkcjonowanie i rozwój sił zbrojnych. W ostatnim dziesięcioleciu Polska była zaangażowana militarnie w misje i operacje prowadzone przez NATO (PKW SFOR, PKW KFOR, PKW ISAF, „Active Endeavour”, PKW Pakistan, NATO Baltic Air Policing, PKW Irak), Unię Europejską (EUFOR „Althea”, EUFOR RD Congo, MINURCAT, PKW Mali), Organizację Narodów Zjednoczonych (UNDOF, UNIFIL, PKW Sudan, PKW Czad) oraz podejmowane w ramach doraźnie tworzonych koalicji (PKW Afganistan, PKW Irak). Wszystkie te działania przyczyniły się do zdynamizowania procesu modernizacji Sił Zbrojnych RP oraz czyniły z Polski wiarygodnego partnera na forum międzynarodowym. Służyły utrzymaniu spójności, wiarygodności i efektywności sojuszu, który niezmiennie pozostaje zasadniczym filarem bezpieczeństwa Polski. Angażując się w operacje prowadzone przez sojusz, w tym w walkę z międzynarodowym terroryzmem, Polska potwierdza swą pozycję wiarygodnego członka społeczności międzynarodowej, aktywnie uczestniczącego w umacnianiu bezpieczeństwa międzynarodowego. Ponadto demonstruje przywiązanie do zasady sojuszniczej solidarności, która jest fundamentalną zasadą skuteczności NATO. Istotną konsekwencją zaangażowania Polski w operacje prowadzone przez NATO, zwłaszcza w operację ISAF w Afganistanie, jest coraz większa interoperacyjność wojsk polskich z siłami innych krajów, dynamizacja transformacji i jakościowej modernizacji, w tym zwiększanie mobilności i zdolności do pozyskania nowoczesnego wyposażenia oraz uzbrojenia na potrzeby polskich żołnierzy. Ponadto jest to swoisty, prowadzony w realnych warunkach test sprzętu oraz poziomu wyszkolenia żołnierzy, co z kolei pomaga określić dalsze kierunki rozwoju wojsk. W rezultacie polska armia jest lepiej przygotowana do przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom i podejmowania wyzwań. Należy jednak uświadomić sobie, że te wymierne korzyści są osiągane kosztem relatywnie wielkich nakładów finansowych i wiążą się z olbrzymim wysiłkiem organizacyjnym, a nade wszystko z poświęceniem żołnierzy, nierzadko okupionym najwyższą ofiarą. Współdziałanie w środowisku międzynarodowym w dużym stopniu potwierdziło kompatybilność polskiego systemu dowodzenia i kierowania wojskami na szczeblu taktycznym, w tym również techniczną kompatybilność systemów łączności z innymi podobnymi systemami funkcjonującymi w NATO. Udział w misjach poza granicami kraju stworzył okazje do systematycznego doskonalenia procedur współdziałania w ramach układu koalicyjnego w realnych warunkach pola walki. Wpłynęło to na rozwój taktyki i techniki użycia sił, a także na doskonalenie procedur działania w zakresie dowodzenia oraz używania środków łączności. 16 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... Misje były i są testem gruntownej weryfikacji poziomu przygotowania merytorycznego wyższej kadry dowódczej Sił Zbrojnych RP i jej zdolności do efektywnego kierowania w międzynarodowym środowisku w całym spektrum zaangażowania, począwszy od działań dyplomatycznych po stricte operacyjne. Jednocześnie daje się zauważyć lepsze przygotowanie zawodowe dowódców niższych szczebli dowodzenia do realizacji postawionych im zadań. Zdobyte doświadczenie przekłada się na profesjonalizm działania w czasie kolejnych misji, to zaś gwarantuje najwyższy poziom efektywności dowodzenia na wszystkich szczeblach w strukturze PKW. W wyszkoleniu indywidualnym są widoczne większe umiejętności dowodzenia pododdziałami, lepsze funkcjonowanie w środowisku międzynarodowym (koalicyjnym) i zachowanie w warunkach bojowych, poprawiło się funkcjonowanie systemu dowodzenia i kierowania oraz większe są umiejętności oceny sytuacji w czasie rzeczywistym. Na interoperacyjność i efektywność dowodzenia wpłynęło także wdrożenie wielu systemów łączności i informatyki, w tym: zautomatyzowanych systemów wsparcia dowodzenia, systemów łączności cyfrowej, sieci transmisji danych MIL-WAN i SEC-WAN, systemu wideokonferencji VTC z wykorzystaniem sieci MIL-WAN, systemów łączności satelitarnej jako najważniejszego medium transmisyjnego między bazami a krajem oraz systemów monitorowania położenia wojsk własnych. Zaangażowanie w misje poza granicami kraju daje możliwość nie tylko wyniesienia doświadczenia z wprowadzania nowych systemów teleinformatycznych, lecz także pozwala na uzyskanie dostępu do koalicyjnych systemów telekomunikacyjnych, co bezpośrednio wpływa na zdobycie wiedzy o obsłudze i możliwościach najbardziej zaawansowanych technologicznie wojskowych systemów łączności i informatyki na świecie. Udział w operacjach poza granicami kraju pozwala na wzrost interoperacyjności logistycznej z innymi państwami, zwłaszcza z USA. Większość operacji, w których biorą udział polskie siły zbrojne, jest logistycznie wsparta przez Stany Zjednoczone, co zmniejsza narodowy wysiłek logistyczny i przynosi korzyści szkoleniowe. Odmienny charakter zagrożeń związanych z asymetrią prowadzonych działań i ciągła ewolucja taktyki potencjalnego przeciwnika znalazły odzwierciedlenie w zmianach dokonywanych w dziedzinie ochrony wojsk własnych. Zebrane wnioski i doświadczenia ułatwiają określenie wymagań w stosunku do nowych wzorów sprzętu wojskowego wprowadzanego do uzbrojenia Sił Zbrojnych RP. Zdolność do przetrwania wojsk zwiększono dzięki wyposażeniu PKW w nowy sprzęt bojowy, taki jak: KTO Rosomak (w różnych wersjach), pojazdy opancerzone o zwiększonej odporności na improwizowane ładunki wybuchowe oraz pojazdy HMMWV (High Mobility Multipurpose Wheeled Vehicle). Stałe zagrożenie atakami z wykorzystaniem ładunków improwizowanych stanowi kolejną przesłankę do inicjowania działań mających na celu zmniejszenie ryzyka ataku i zniwelowanie jego skutków. Jednym z priorytetów jest pozyskanie etatowych środków przeciwdziałania takim ładunkom, umożliwiających oczyszczanie dróg i zapewnienie maksymalnej ochrony żołnierzom wykonującym te zadania. Trwają prace nad budową w pełni wyposażonych patroli (Route Clearance Patrol – RCP), przeznaczonych do oczyszczania dróg z przedmiotów niebezpiecznych. Kwartalnik Bellona 1/2014 17 Bezpieczeństwo i obronność Udział w misjach poza granicami kraju przyczynił się do nasilenia tendencji dostrzegalnej już od czasu operacji „Iraqi Freedom” – ukierunkowania systemu szkolenia zarówno na zadania wykonywane w czasie operacji w ramach artykułu 5, jak i operacji reagowania kryzysowego oraz wsparcia pokoju (Crisis Response Operation/Peace Support Operation – CRO/PSO). Programy szkoleniowe dla kolejnych zmian PKW są ukierunkowane na zadania wykonywane w ramach misji. Zasadniczym celem cyklu szkoleniowego jest przygotowanie pododdziałów planowanych do użycia w operacji w ramach artykułu 5 w warunkach jak najbardziej zbliżonych do sytuacji rzeczywistej. Ponadto szkolenie w kraju jest ukierunkowane na prowadzenie działań połączonych, zwłaszcza komponentów lądowego i powietrznego, w czasie których ten ostatni służy wsparciu i zabezpieczeniu działań w rejonie operacji. Dzięki temu możemy obserwować, jak kształtuje się świadomość integracji działań powietrznych z lądowymi. Udział polskiego personelu wojskowego w misjach poza granicami kraju daje również możliwość uczestniczenia żołnierzy w kursach i szkoleniach za granicą (z wykorzystaniem infrastruktury szkoleniowej NATO) w ramach przygotowania do wykonywania zadań na teatrze działań. Ma to bezpośrednie przełożenie na implementację procedur działania NATO otrzymanych z pierwszej ręki, co w znacznej mierze wpływa na prawidłowe współdziałanie z sojusznikami. Zaangażowanie wydzielonych komponentów Sił Zbrojnych RP w operacje poza granicami kraju wiązało się nie tylko z koniecznością planowania i bieżącego koordynowania działań na teatrze, ale także z organizowaniem sprawnego i bezkolizyjnego procesu strategicznego przemieszczania sił na teatr działań i z teatru. Wnioski i doświadczenie z rozmieszczania sił na teatrze i wycofywania z niego są konsekwentnie wprowadzane w życie, tak by w przyszłości można było uniknąć problemów oraz zyskać pewność mobilności jednostek wojskowych zarówno w przypadku działań na terytorium kraju, jak i poza jego granicami w ramach kolektywnej obrony naszych sojuszników. Zaangażowanie Polski w operacje poza granicami kraju w istotny sposób wpłynęło na integrację Sił Zbrojnych RP w ramach sojuszu, ich modernizację, w tym zwiększanie mobilności, pozyskiwanie nowoczesnego wyposażenia i uzbrojenia na potrzeby żołnierzy, a także na tworzenie nowych struktur wojskowych, pozwalających na efektywniejsze dowodzenie i wsparcie działań. Ze względu na specyfikę, skalę i charakter polskiego zaangażowania w poszczególne misje jedynie część doświadczeń i wniosków jest w pełni zbieżna z fundamentalnymi zadaniami Sił Zbrojnych RP. Dotyczy to głównie doświadczeń z operacji bojowych, wsparcia medycznego oraz procesu planowania działań. Profesjonalizacja kadr Za przeprowadzeniem procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP przemawiało wiele czynników. Jednym z nich było poszerzenie zakresu odpowiedzialności sił zbrojnych, tzn. przygotowanie ich do wykonywania nowych zadań, odmiennych od tych, do których siły były budowane i szkolone w przeszłości. Nowe zadania obejmowały realizację zobowiązań sojuszniczych oraz udział w wielonarodowych połączonych operacjach pokojowych ONZ, 18 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... NATO lub UE. Jedynie profesjonalne siły zbrojne są zdolne skutecznie reagować na zagrożenia zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granicami. W wyniku profesjonalizacji zwiększyły się zdolności operacyjne i potencjał Sił Zbrojnych RP oraz poziom elastycznego dostosowywania zaangażowania operacyjnego do skali zagrożeń, jakie pojawiają się w ewoluującym środowisku bezpieczeństwa. Proces ten pozwolił również na zracjonalizowanie kosztów funkcjonowania sił zbrojnych. Stanowi integralną część procesu transformacji, polegającą na rezygnacji z obowiązkowej służby wojskowej i zastąpieniu jej służbą ochotniczą przy jednoczesnej przebudowie zasadniczych systemów funkcjonalnych sił zbrojnych. Przygotowanie warunków prawnych i organizacyjnych, zawieszenie obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej, wprowadzenie służby kontraktowej i utworzenie Narodowych Sił Rezerwowych (NSR)4 – to najważniejsze zmiany strategiczne, które obejmują całe Siły Zbrojne RP. Rozwiązania wypracowane w procesie przygotowania potwierdziły zasadność profesjonalizacji, chociaż z praktyki wynika, że będą konieczne pewne korekty. Dotyczy to zwłaszcza NSR, które są elementem całkowicie nowym i jako takie wymagają stałego monitoringu i korygowania. Mimo ograniczeń finansowych, skomplikowanego procesu legislacyjnego i złożoności zmian organizacyjnych, trudne zadanie profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP w latach 2008–2010, postawione przez Radę Ministrów, zostało wykonane. Po 90 latach funkcjonowania jako armia oparta na poborze Wojsko Polskie dołączyło do grupy armii zawodowych, które charakteryzują się większą skutecznością i elastycznością działania. System finansowania (budżet zadaniowy) Zapisy ustawy z 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych wprowadziły szereg nowych rozwiązań, zmierzających do zwiększenia przejrzystości finansów publicznych. Pojawiły się nowe instrumenty, takie jak mechanizm budżetu zadaniowego czy Wieloletni Plan Finansowy Państwa. Celem wprowadzanych regulacji jest między innymi zwiększenie nacisku na stworzenie warunków do właściwej, oszczędnej i ekonomicznie uzasadnionej realizacji precyzyjnie zdefiniowanych i kompleksowo zaplanowanych zadań. W konsekwencji wymuszają one przeorientowanie dotychczasowych zasad zarządzania budżetem państwa. Budżet zadaniowy jest nowoczesną metodą zarządzania finansami publicznymi, opartą na planowanej w perspektywie rocznej i wieloletniej alokacji środków publicznych. Środki są lokowane w obszarach poszczególnych funkcji i zadań państwa, prezentowanych w układzie o strukturze hierarchicznej oraz podporządkowanych celom wynikającym z dokumentów strategicznych rządu. Istotą budżetu zadaniowego jest uzyskanie optymalnej i przejrzystej informacji na temat efektywności i skuteczności wydatków publicznych w celu uzyskania lepszych wyników w roku następnym. Budżet zadaniowy stanowi skuteczną metodę zarządzania finansami publicznymi. Innowacyjność tej metody polega między innymi na opracowywaniu budżetu państwa 4 Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2012. Materiał niepublikowany. Kwartalnik Bellona 1/2014 19 Bezpieczeństwo i obronność na podstawie celów określonych w dokumentach strategicznych i programowych rządu, do których są przypisane właściwe przedmiotowo zadania wraz z adekwatnymi miernikami rezultatów ich wykonania. Ponadto dzięki wykorzystaniu mierników do monitorowania oraz ewaluacji poszczególnych zadań budżetowych uzyskuje się informacje służące zwiększeniu stopnia trafności i jakości alokacji w kolejnych okresach planistycznych. Wprowadzenie nowych mechanizmów zarządzania rozwojem i finansami państwa wymusza przebudowę wewnętrznych procedur planowania i wykonywania budżetu w resorcie obrony narodowej. Działalność zorientowana na osiągnięcie celów strategicznych dzięki właściwie przypisanym im zadaniom oraz monitorowanie i ewaluowanie stopnia ich realizacji wymagają, żeby tryb i zasady planowania były transparentne i zrozumiałe dla wszystkich jego uczestników. Właścicielem zadania, podzadania lub działania może być tylko jedna osoba funkcyjna, która powinna mieć realny wpływ na wielkość zasobów dedykowanych na jego wykonanie. System planowania powinien uwzględnić również zarządzanie ryzykiem, które polega na oszacowaniu realnych możliwości osiągnięcia celów poszczególnych zadań (podzadań, działań). Konsekwencją wprowadzenia systemu budżetowania zadań musi być zatem wyraźny podział obowiązków i uprawnień między tych, którzy kreują, planują i monitorują wykonanie zadań (organy planujące), a tych, którzy zapewnią zgodne z planami wydatkowanie środków na poszczególne zadania (dysponenci środków budżetowych). Planowanie oparte na zdolnościach W myśl Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej nadrzędnym celem strategicznym Polski jest zapewnienie korzystnych i bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych. Ma temu służyć eliminowanie zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń, redukowanie ryzyka oraz odpowiednie oszacowanie podejmowanych wyzwań i umiejętne wykorzystanie pojawiających się szans5. Wymogi współczesnego środowiska bezpieczeństwa, rozwój technologiczny oraz postępująca modernizacja sił zbrojnych państw sąsiednich i członkowskich sojuszu północnoatlantyckiego – to determinanty coraz większych wyzwań, jakie muszą podejmować Siły Zbrojne RP. Zobowiązania sojusznicze i społeczne oczekiwania wymuszają na polskich siłach zbrojnych działania transformacyjne, ukierunkowane na szybszy rozwój zdolności operacyjnych6. Rozpatrując zagadnienie planowania opartego na zdolnościach, należałoby zdefiniować pojęcia „planowanie” i „zdolności”. Planowanie to ustalenie celów, ich rodzaju, pożądanego poziomu oraz czasu i miejsca ich osiągania, a także metod realizacji7. Natomiast 5 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 2007, s. 5. 6 Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, przyjęta uchwałą Rady Ministrów z 9 kwietnia 2013 r., s. 19. 7 A. Chrostowski, P. Szczepanowski: Planowanie. W: Zarządzanie. Teoria i praktyka. A.K. Koźmiński, W. Piotrowski (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 193. 20 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... zdolność to potencjalna sprawność, możność robienia czegoś, zdatność do czegoś8. Skojarzenie tych pojęć prowadzi do stwierdzenia, że w planowaniu opartym na zdolnościach osiągnięcie lub rozwój zdolności jest zakładanym celem, czyli pożądanym stanem końcowym. W odniesieniu do planowania rozwoju sił zbrojnych jest stosowany termin „zdolność operacyjna”. Definiuje się go jako potencjalną sprawność, możliwość podmiotu wynikającą z jego cech i właściwości, które pozwalają na podjęcie działań zmierzających do osiągnięcia pożądanych rezultatów. Komponentami funkcjonalnymi zdolności są: doktryny, organizacja, szkolenie, uzbrojenie i sprzęt wojskowy, personel, przywództwo, infrastruktura oraz interoperacyjność9. Po raz pierwszy „zdolnościowe” podejście do planowania zostało zastosowane w przypadku Celów sił zbrojnych NATO 2008, kiedy to całkowicie zmieniono sposób planowania obronnego. Wówczas dotychczasowy system planowania oparty na podejściu podmiotowo-przedmiotowym, w którym podmiotem było finansowanie, a przedmiotem zadania, zastąpiono systemem odnoszącym się do procesu budowania pożądanych zdolności10. W nowym podejściu opracowano drzewo hierarchii zdolności, które było podstawą planowania opartego na zdolnościach. Zdefiniowano w nim hierarchicznie siedem obszarów zdolności: rozwój i pozyskiwanie nowych zdolności, przerzut strategiczny, rażenie, mobilność i zabezpieczenie działań, dowodzenie i kierowanie, przetrwanie i ochrona oraz rozpoznanie11. Natomiast Unia Europejska w ramach prac nad rozwojem zdolności obronnych zdefiniowała sześć obszarów zdolności: dowodzenie i kierowanie, wywiad i rozpoznanie, manewrowość i połączone zdolności uderzeniowe, zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa wojsk, zapewnienie zasięgu strategicznego i swobody przemieszczania oraz zapewnienie wsparcia i logistyki12. Określenie zestawu zdolności operacyjnych to podstawa planowania opartego na zdolnościach. W ramach Strategicznego Przeglądu Obronnego13 zidentyfikowano czynniki mające znaczenie dla obronności państwa i określono siedem obszarów zdolności operacyjnych: do dowodzenia, do rozpoznania, do rażenia, do przetrwania i ochrony wojsk, do wsparcia działań, do przerzutu i mobilności oraz do wsparcia układu pozamilitarnego w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych. Nowe zasady prowadzenia polityki rozwoju kraju, w tym przyjęcie zasad budżetowania zadaniowego, wymusiły poszukiwanie rozwiązań doskonalących zdolności operacyjne i efektywne zarządzanie nimi, a także skłoniły do precyzyjnego ich opisania oraz ustanowienia osób zarządzających nimi. 8 Uniwersalny słownik języka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 950. Metodyka planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013–2022. Sygn. Wewn. 14/4/2011, s. 11. 10 Koncepcja ustanowienia organizatorów systemów funkcjonalnych. Sztab Generalny WP, Warszawa 2012, s. 4. 11 Ibidem, s. 9. 12 EU Capability Development Plan. 13 Strategiczny Przegląd Obronny. Profesjonalne Siły Zbrojne RP w nowoczesnym państwie. Warszawa 2011 r. 9 Kwartalnik Bellona 1/2014 21 Bezpieczeństwo i obronność Usystematyzowany spis zdolności operacyjnych, od głównego obszaru zdolności po najmniejsze, pojedyncze zdolności taktyczne14, potrzebne do realizacji misji i zadań stawianych przed Siłami Zbrojnymi RP, zawiera Katalog zdolności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej15. Do zarządzania zdolnościami ustanowiono systemy funkcjonalne (uporządkowane zbiory logiczne wyodrębnionych i organizacyjnie powiązanych podsystemów i obszarów działalności resortu obrony narodowej16), osoby funkcyjne za nie odpowiedzialne oraz wskazano główne obszary zdolności17. W Koncepcji ustanowienia organizatorów systemów funkcjonalnych wyodrębniono siedem systemów funkcjonalnych oraz ich organizatorów18. Są to następujące systemy: – wsparcia dowodzenia; – rozpoznania; – rażenia; – przetrwania i ochrony wojsk; – logistyki; – uzupełnień i mobilizacji; – szkolenia. W przyjętych rozwiązaniach planowanie rozwoju Sił Zbrojnych RP oparte na zdolnościach obejmuje zespół czynności koncepcyjnych i planistycznych podejmowanych w celu wytyczenia kierunków kształtowania i modernizacji Sił Zbrojnych RP, identyfikowanych pod kątem osiągania, utrzymania i rozwoju pożądanych zdolności operacyjnych19. Działania w celu pozyskania określonych zdolności w obszarze doktryn, struktury organizacyjnej, szkolenia, modernizacji technicznej, przywództwa, kształcenia i szkolenia zasobów ludzkich, infrastruktury oraz interoperacyjności są podejmowane w procesie programowania rozwoju Sił Zbrojnych RP. Pierwszym programem, który został opracowany w ujęciu „zdolnościowym”20 na podstawie wspomnianych systemów funkcjonalnych, jest Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013–2022. Bazą koncepcyjną do planowania opartego na zdolnościach będą obecnie opracowywane dokumenty: decyzja ministra obrony narodowej dotycząca organizatorów systemów funkcjonalnych, Katalog zdolności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz Metodyka pla14 Zdolność taktyczna – opis możliwości wykonania zadań przez moduł bojowy najniższego szczebla. 15 Rozkaz nr 599/SG/P5 Szefa SG WP z dnia 10 czerwca 2013 r. w sprawie opracowania „Katalogu zdolności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej”. 16 Koncepcja ustanowienia…, op.cit., s. 17. 17 W ramach pięciu obszarów zdolności będzie rozwijana zdolność do wsparcia układu pozamilitarnego w warunkach zagrożenia niemilitarnego. 18 Organizator systemu funkcjonalnego – szef komórki organizacyjnej MON odpowiedzialnej za planowanie, programowanie, tworzenie i rozwój zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP za pomocą systemu funkcjonalnego. Koncepcja ustanowienia…, op.cit., s. 17. 19 Strategia rozwoju…, op.cit., s. 68. 20 W prezentowanym cyklu planistycznym, tj. w latach 2013–2022, pierwsze kwestie związane z Katalogiem zdolności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej były opracowywane równolegle z Programem rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013–2022 i traktowane jako materiały wspierające, natomiast w następnym cyklu katalog będzie podstawą do identyfikacji potrzeb w dziedzinie posiadania zdolności operacyjnych. 22 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... nowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowujące do „zdolnościowego” planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych RP w kolejnym okresie planistycznym. Uwarunkowania modernizacyjne Wyzwaniem dla Sił Zbrojnych RP stało się ich dostosowanie do współczesnego pola walki. Resort obrony narodowej przystąpił do wykonania długofalowych zadań związanych z modernizacją armii. Stanowią one podstawę wdrażania strategicznej wizji rozwoju Sił Zbrojnych RP. Zdynamizowanie działań w obszarze modernizacji technicznej pozwala na zasadniczą zmianę charakteru sił zbrojnych – z ciężkiego na bardziej mobilny, z dobrze rozwiniętymi i zdolnymi do przerzutu komponentami wyposażonymi w samochody wysokiej mobilności i kołowe transportery opancerzone, na zwiększenie skuteczności ognia wszystkich rodzajów sił zbrojnych dzięki nowym zdolnościom systemów rozpoznania i zakupom bezzałogowych środków rozpoznawczych oraz na kontynuowanie działań w celu zunifikowania podzespołów. Modernizacja Sił Zbrojnych RP wymaga znacznego zaangażowania struktur gospodarczych tworzących przemysłowy potencjał obronny (PPO)21 i wykonujących zadania gospodarczo-obronne. Dysponowanie przez Polskę potencjałem umożliwiającym produkcję określonych systemów uzbrojenia i sprzętu wojskowego stanowi jeden z wyznaczników suwerenności państwa oraz gotowości mobilizacyjnej jego struktur. Przemysł krajowy pozostaje istotnym źródłem zaopatrzenia sił zbrojnych w uzbrojenie i sprzęt wojskowy, a polskie placówki naukowo-badawcze są znaczącym dostawcą technologii i myśli technicznej. Za utrzymaniem przemysłowego potencjału obronnego przemawia również interes polskiej gospodarki (postęp technologiczny, miejsca pracy). Kierunki rozwoju uzbrojenia, sprzętu wojskowego, środków bojowych i materiałowych są wypadkową wielu uwarunkowań. Wśród nich zasadniczą rolę odgrywają potrzeby sił zbrojnych i wymóg przeciwdziałania pojawiającym się zagrożeniom, głównie o charakterze militarnym. Dogłębne poznanie warunków kreowania określonych tendencji rozwoju wymaga jednak uwzględnienia wielu czynników, w tym między innymi ekonomicznych (dostępne nakłady finansowe, wielkość zamówień oraz organizacyjno-strukturalne warunki badań, rozwoju i produkcji uzbrojenia), technologicznych (poziom rozwoju nauki i technologicznego zaawansowania zaplecza badawczego), a także politycznych (cele polityki wewnętrznej i zagranicznej). Proces modernizacji sił zbrojnych jest determinowany, oprócz zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa, udziałem kontyngentów wojskowych w operacjach sojuszniczych i wyniesionym z nich doświadczeniem oraz zaangażowaniem w tworzenie kolejnych zestawów Sił Odpowiedzi NATO i grup bojowych Unii Europejskiej oraz zmianą podejścia do planowania obronnego (z potrzeb ilościowych na jakościowe). 21 Przemysłowy potencjał obronny jest zdefiniowany w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. w spra- wie wykazu spółek, przedsiębiorstw państwowych i jednostek badawczo-rozwojowych, prowadzących działalność na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa, a także spółek realizujących obrót z zagranicą, towarami technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa oraz dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (DzU nr 198, poz. 1313). Kwartalnik Bellona 1/2014 23 Bezpieczeństwo i obronność Dla nas, żołnierzy, modernizacja oznacza proces dostosowywania sił zbrojnych epoki industrialnej do wymogów pola walki ery informatycznej. Ważnym elementem wykonania zadań modernizacyjnych jest racjonalizacja wydatków obronnych, prowadzona w celu wyeliminowania opóźnień, luk technologicznych i dysproporcji jakościowych w stosunku do współczesnych standardów. Posiadanie sił zbrojnych wszechstronnie wyposażonych w najnowocześniejsze uzbrojenie zawsze będzie trudne do osiągnięcia przez państwo. Sztab Generalny WP w dotychczasowej działalności planistyczno-programistycznej preferuje rozwiązania zmierzające do spełnienia przez siły zbrojne i ich komponenty głównie wymogów związanych z: – modułowością, komplementarnością i dążeniem do jak największej unifikacji wprowadzanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego; – integracją dowodzenia, kierowania i rozpoznania; – mobilnością, efektywnym użyciem, ochroną wojsk i przetrwaniem na polu walki, a także samodzielnością logistycznego zabezpieczenia oraz interoperacyjnością, a w dalszej perspektywie również kompatybilnością. Równowaga tych wymogów powinna zapewnić pożądane zdolności, niezbędne do skutecznego podjęcia obecnych i przyszłych wyzwań. Założono osiągnięcie wysokiego poziomu interoperacyjności w funkcjonowaniu systemów dowodzenia i łączności, rozpoznania, obrony powietrznej oraz zabezpieczenia logistycznego i medycznego. Modernizacja techniczna jest prowadzona na podstawie czternastu programów operacyjnych, które stanowią zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych i skoordynowanych przedsięwzięć we wszystkich obszarach działalności Sił Zbrojnych RP. Ich realizacja zapewnia osiąganie pożądanych zdolności. Programami operacyjnymi zostały objęte wszystkie najważniejsze obszary funkcjonowania sił zbrojnych. W pracach planistycznych założono, że zasadniczą cechą wszystkich systemów walki i sprzętu wojskowego będzie zdolność do ich funkcjonowania w uwarunkowaniach systemów sieciowych. Sieć będzie integrowała w sposób kompleksowy środki rozpoznania, decydentów oraz środki rażenia, a także sprzęt wojskowy pozostałych obszarów funkcjonalnych sił zbrojnych. Pełna implementacja kształtujących się obecnie koncepcji sieciocentrycznego pola walki spowoduje przekształcenie Sił Zbrojnych RP w siły całkowicie usieciowione. Zapewni to pełny dostęp do informacji, zdolności komunikowania się, precyzji uderzeń oraz większej ochrony przed skutkami działań przeciwnika. Wprowadzanie do wyposażenia sił zbrojnych nowoczesnych technologii powoduje, że konieczne staje się dostosowanie struktur sił zbrojnych do sposobów użycia sił na sieciocentrycznym teatrze działań. Rozwój nowoczesnych technologii i techniki pola walki wymusza z kolei dostosowanie systemu szkolenia, udoskonalanie narzędzi treningowych (w tym symulatorów i trenażerów) oraz ujednolicenie i standaryzację wymagań szkoleniowych do szybko zmieniających się wymagań technicznych i technologicznych. Przy tworzeniu wizji przyszłych sił zbrojnych należy podkreślić znaczenie nowoczesnego wyposażenia żołnierzy. Powinni oni mieć broń lepszą niż potencjalni przeciwnicy. Strategicznym projektem wynikającym ze zmiany taktyki walki na skutek postępu technologicznego jest polski projekt żołnierza przyszłości. Polska, podążając za światowymi trendami oraz realizując cele związane z unowocześnianiem armii, stawia na rozwój systemu 24 Kwartalnik Bellona 1/2014 Współczesne uwarunkowania... żołnierza. Na podstawie doświadczenia sił sojuszniczych oraz programów modernizacji armii przygotowano projekt „Tytan” – program modernizacji indywidualnego wyposażenia żołnierza. W potrzeby polskiej armii wpisały się firmy przemysłu obronnego skupione w Polskim Holdingu Obronnym. Realizowane są również projekty z zakresu C4IR (Command, Control, Communication, Computers, Intelligence and Reconnaissance). Na potrzeby systemu żołnierza przyszłości są integrowane różne już wdrożone do produkcji i użytkowane przez żołnierzy urządzenia oraz uzbrojenie. Modułowość rozwiązań ma wpływ na elastyczność systemu, ale również na koszty produkcji. Jeden element występujący w wielu urządzeniach produkowany w większej liczbie jest tańszy. Obniża to również koszty logistyki i serwisu. Z założenia system ten jest otwarty na modyfikację, co oznacza, że nie będzie potrzeby wymiany całości systemu, gdy okaże się konieczna zmiana jednego z elementów. Otwartość systemu to również otwartość na współpracę z innymi systemami walki. Bramą do tej współpracy są systemy C4I, które już teraz przewidują interfejsy do współpracy z innymi systemami i robotami pola walki oraz grupowymi systemami rozpoznania. Dużą wagę przywiązuje się do bezpieczeństwa systemu. Dotyczy to nie tylko systemów bezpiecznej łączności, lecz także zabezpieczenia informacji zawartych w systemie przed przechwyceniem przez przeciwnika. Zakończenie Priorytetem transformacji Sił Zbrojnych RP w horyzoncie strategicznym będzie podniesienie poziomu ich zdolności operacyjnych oraz utrzymanie sił przygotowanych do reagowania na obecne oraz nowe, nieprzewidywalne zagrożenia. Transformacja jest procesem ciągłym i nie ma zdefiniowanego końca. Dążenie do zwiększania efektywności armii to droga, którą powinny kroczyć obecne i przyszłe pokolenia. Należy kształtować, a nie reagować, zmieniać, a nie dostosowywać. Należy maksymalizować własne zdolności wpływania na przebieg procesów i zjawisk zachodzących na współczesnym polu walki. Ze względu na konieczność redefiniowania zagrożeń, przesunięcia punktu ciężkości z klasycznych niebezpieczeństw militarnych na zagrożenia pozamilitarne, należy przestrzec przed nieuzasadnionym formułowaniem opinii, że współcześnie siła militarna przestała odgrywać rolę w polityce i strategiach bezpieczeństwa państw. Nic bardziej mylnego. Mimo zmian i przewartościowań w dziedzinie bezpieczeństwa integralność i suwerenność państw nadal pozostaje priorytetem zarówno w strategiach, jak i w praktycznej działalności politycznej. Członkostwo w NATO i Unii Europejskiej jest i będzie głównym determinantem zapewnienia bezpieczeństwa Polski. Stwarza ono szansę trwałego, wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju oraz daje możliwość wzmocnienia pozycji międzynarodowej Polski i zwiększenia jej oddziaływania na środowisko międzynarodowe. W latach 1999 (członkostwo w NATO) i 2004 (członkostwo w UE) weszliśmy na drogę kompleksowego rozwoju społeczno-gospodarczego i cywilizacyjnego, który przebiega w stabilnych warunkach bezpieczeństwa, w tym militarnego. Skuteczność Sił Zbrojnych RP w przeciwdziałaniu nowym zagrożeniom będzie zależeć w dużej mierze od zdolności do modyfikowania i transformacji struktur, koncepcji i zdolności operacyjnych. Te ostatnie będą decydować o możliwości skutecznego reagowania Kwartalnik Bellona 1/2014 25 Bezpieczeństwo i obronność na pojawiające się zagrożenia. Nie można zapomnieć o tym, że do zdolności zaprojektowanych na podstawie strategicznych celów i zadań należy dostosowywać struktury, nigdy odwrotnie. Zasadniczym celem procesu modernizacji Sił Zbrojnych RP jest posiadanie nowoczesnych sił zbrojnych, zdolnych do ochrony obywateli polskich, wsparcia sojuszników oraz niesienia pomocy w kryzysie. Sprzyja temu systematyczny wzrost środków przeznaczonych na najnowocześniejsze uzbrojenie i najważniejsze zdolności operacyjne. W perspektywie długookresowej Polska powinna posiadać sprawne, mobilne i interoperacyjne siły zbrojne, które w sposób systemowy i proaktywny będą dostosowywały posiadane zdolności operacyjne do zmian zachodzących w otoczeniu i tym samym utrzymywały gotowość do wykonania postawionych przed nimi zadań. W rezultacie takich działań pozycja Polski na arenie międzynarodowej powinna być niezagrożona (w perspektywie może nawet być wzmocniona) i potwierdzać nasz status wiarygodnego sojusznika oraz niekwestionowanego lidera w regionie. Zakres i charakter nadchodzących zmian w strukturze dowodzenia Sił Zbrojnych RP potwierdzają i umacniają kluczową rolę Sztabu Generalnego WP w procesie kształtowania przyszłego oblicza naszej armii. W swoich działaniach Sztab będzie się kierował zasadą pragmatyzmu, co nie oznacza, że nie będzie doceniał wartości ludzkiej wyobraźni. Bo choć, parafrazując myśl Abrahama Lincolna22, przyszłości nie można przewidzieć, to można ją kształtować i przygotować się do niej – marzeniami, starannym planowaniem i ciężką pracą. n 22 The 26 best way to predict your future is to create it. Kwartalnik Bellona 1/2014
