Jednostka a społeczeństwo

Jednostka a społeczeństwo
Tomasz A. Winiarczyk
JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO
1)
2)
3)
życie społeczne
socjologia
interakcja społeczna
a)
b)
c)
4)
5)
6)
7)
jako wymiana dóbr
jako gra
jako komunikacja
symboliczna
instytucja społeczna
sfera publiczna i sfera
prywatna
ład społeczny
konflikt społeczny
a)
b)
c)
8)
9)
autonomia człowieka
socjalizacja
a)
b)
pierwotna
wtórna
10) tożsamość
11) status
12) rola społeczna
rodzaje
przyczyny
rozstrzyganie
2
Życie społeczne
• ogół zjawisk wynikających ze
wzajemnego oddziaływania jednostek i
zbiorowości zachodzącego na
wyodrębnionym obszarze
3
czynniki determinujące życie społeczne
biologiczne
geograficzne
demograficzne
ekonomiczne
kulturowe Czynniki
Czynnikikulturowe:
kulturowe:
Czynniki
Czynnikiekonomiczne:
ekonomiczne:
- -sposoby
sposobyużytkowania
użytkowaniazasobów
zasobówniezbędnych
niezbędnych
do
wykonania
pracy
produkcyjnej
do wykonania pracy produkcyjnej
- -środki
środkizaspokajania
zaspokajaniapotrzeb
potrzeb
- -umiejętności,
sprawności
umiejętności, sprawnościludzi
ludzi
uczestniczących
uczestniczącychwwprocesach
procesachprodukcyjnych
produkcyjnych
- -praca
pracai ijej
jejpodział
podział
- -operowanie
operowaniesymbolami
symbolami
- -normy
normyspołeczne
społeczne
- -wartości
wartościspołeczne
społeczne
Czynniki
Czynnikibiologiczne
biologiczne
(genetyka,
(genetyka,środowisko
środowiskowwłonie
łoniematki):
matki):
––wygląd
wygląd
––podatność
podatnośćna
naschorzenia
schorzenia
––prostu
prostuchoroby
chorobygenetyczne
genetyczne
––tendencje
tendencjedo
dopewnych
pewnychzachowań
zachowań
Czynniki
Czynnikidemograficzne:
demograficzne:
- -liczba
liczbaurodzeń
urodzeń
- -liczba
liczbazgonów,
zgonów,śmiertelność
śmiertelność
- -zagęszczenie
zagęszczenieludności
ludności
- -ilość
i
wiek
zawieranych
ilość i wiek zawieranychmałżeństw
małżeństw
- -ilość
mężczyzn
na
100
kobiet
ilość mężczyzn na 100 kobiet
Czynniki
Czynnikigeograficzne:
geograficzne:
- -ukształtowanie
ukształtowanieterenu
terenu
- -flora
i
fauna
flora i fauna
- -dostęp
dostępdo
domórz
mórzi irzek
rzek
- -zasoby
zasobynaturalne
naturalne
- -klimat
klimat
4
człowiek jako istota społeczna
• jednostka może się realizować tylko w
kontakcie z innymi
– „Człowiek jest z natury zwierzęciem
społecznym” (zoon politikon) – Arystoteles
(384-324 p.n.e)
5
Socjologia
• nauka o społeczeństwie, o strukturze i
prawach rozwoju społeczeństwa, o
formach i przejawach życia oraz
współżycia grup społecznych
6
Interakcja społeczna
• wzajemne oddziaływanie na siebie
jednostek społecznych, najczęściej przy
użyciu języka i innych kodów
kulturowych
7
interakcja – 3 sposoby widzenia
• wymiana dóbr (wzajemne uzyskiwanie
korzyści)
• gra (wybieranie odpowiednich strategii
zachowania)
• komunikacja symboliczna (wzajemne
odczytywanie wytwarzanych symboli)
– życie społeczne jako teatr
– ludzie jako aktorzy
8
odmiany interakcji
• interakcja symboliczna – proces wymiany
znaczeń między jednostkami, któremu
towarzyszy obustronna analiza znaczeń
symboli;
– dokonuje się ona w trakcie każdego aktu
komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
• interakcja transakcyjna – proces wymiany
nagród i kar pomiędzy jednostkami biorącymi
udział w procesie komunikacji (wymiana "coś
za coś")
– przykładem owej interakcji może być otrzymanie
dyplomu za dobrą naukę.
9
potrzeba
• odczuwanie przez człowieka braku
czegoś, co jest konieczne do życia
(przeżycia, rozwoju bądź utrzymania
określonej roli albo określonego statusu
społecznego)
– wchodzenie w interakcje jest wynikiem
odczuwania potrzeb
brak
brak czegoś
czegoś co
co nie
nie jest
jest konieczne
konieczne w
w
życiu
życiu to
to zachcianka
zachcianka
(nie
(nie wolno
wolno jej
jej mylić
mylić zz potrzebą)
potrzebą)
10
hierarchia potrzeb Abrahama Maslowa
samorealizacji
szacunku/uznania
afiliacji/przynależności
bezpieczeństwa
fizjologiczne
11
Instytucja społeczna
• zbiór wzorów zachowań w danej
dziedzinie życia człowieka
• zespół norm dotyczących organizacji jakiejś dziedziny
życia; organizacja oparta na tych normach
– np. instytucja małżeństwa
12
instytucjonalizacja
• społeczne utrwalanie się jakiegoś faktu
czy zwyczaju w taki sposób, że staje się
on swego rodzaju instytucją (społeczną)
– społeczne utrwalanie się jakiejś wartości, jakiegoś faktu,
zwyczaju, nawyku, istotnych dla trwania i rozwoju danej
zbiorowości społecznej; nabieranie cech instytucji; nadanie
charakteru instytucji społ. lub instytucji prawnej jakiemuś
zespołowi norm społ. (moralnych, obyczajowych itp.) i
uznanie ich za obowiązujące w danej grupie społ. lub w
całym społeczeństwie
13
funkcje instytucji społecznych
•
•
•
•
•
zaspokajanie potrzeb członków zbiorowości
realizacja celów grupy
regulacja stosunków w grupie
integracja zbiorowości (zacieśnianie więzi)
zapewnienie ciągłości zbiorowości (grupy)
14
Sfery życia społecznego
• życie publiczne
– relacje zachodzące między jednostką a wszelkimi
strukturami społecznymi
– dotyczy spraw ważnych dla ogółu członków
zbiorowości, a nie tylko jednostki
• życie prywatne
– sprawy o charakterze osobistym danej jednostki
wynikające z jej istnienia w zbiorowości
15
Ład społeczny
• forma organizacji życia społecznego,
zapewniająca koordynację wszelkich
działań, zarówno indywidualnych, jak i
zbiorowych
16
elementy ładu społecznego
•
•
•
•
•
akceptowana hierarchia wartości
poprawne więzi społeczne
umiejętność osiągania konsensusu
współpraca, podział zadań
organizacja aktywności społecznej (głównie
samorządności lokalnej)
• racjonalizacja gospodarowania posiadanymi
zasobami (energia, surowce, ochrona
środowiska)
17
Konflikt społeczny
• starcie wywołane rozbieżnościami
postaw, celów, sposobów działania
wobec konkretnego przedmiotu czy
sytuacji
18
rodzaje konfliktów społecznych
•
•
•
•
•
•
•
•
aksjologiczne (konflikty dot. wartości)
kulturowe
religijne
ekonomiczne
klasowo-warstwowe
polityczne
rodzinne (np. małżeńskie)
pokoleniowe
19
rodzaje konfliktów społecznych
• bezpośredni albo pośredni (odbywa się bez
albo z udziałem osób trzecich)
• molekularny (składający się z szeregu
mniejszych konfliktów) albo elementarny
(pojedynczy)
• jawny (polega na manifestowaniu problemu,
co ułatwia jego rozwiązanie) albo ukryty (ma
charakter nieuświadomiony)
20
przyczyny konfliktów społecznych
• sprzeczności strukturalne
• sprzeczności wynikające z dysproporcji
rozwojowych
• brak równowagi rynkowej
• źle funkcjonujący system informacji
• sprzeczności między wartościami
21
rozstrzyganie konfliktów społecznych
•
•
•
•
•
negocjacje
mediacje
arbitraż – sąd polubowny
sądownictwo
głosowanie i wybory
22
Autonomia człowieka
• los człowieka zależy od niego samego,
ale też od okoliczności, na które nie ma
wpływu bądź ma ograniczony
– przyszedł na świat z określonym bagażem
genetycznym
– przyszedł na świat w rodzinie, która może
go ograniczać lub nie
23
ja zewnętrzne i wewnętrzne
• ja zewnętrzne – to, co przejmujemy od
innych
• ja wewnętrzne – to, co w nas pochodzi
od nas samych, sfera własnej
intymności, efekt indywiduacji
24
Teoria poczucia umiejscowienia kontroli
Juliana Rottera
• Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli
(internaliści) mają przekonanie, że ich życiem i
ważnymi zdarzeniami sterują oni sami. Żywią
przekonanie, że przede wszystkim od ich własnych
wysiłków, pracy, osobistego wpływu zależy to, co
ważnego przydarza się im w życiu.
• Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli
(eksternaliści) żywią przekonanie, że życiem sterują
czynniki niezależne od ich świadomego, celowego i
zamierzonego wpływu (niekoniecznie muszą to być
czynniki zewnętrzne!) – los, przeznaczenie, Bóg,
nieświadomość, choroba, szczęście itd.
25
socjalizacja
• proces wrastania człowieka w
społeczeństwo
• proces (oraz rezultat tego procesu)
nabywania przez jednostkę systemu
wartości, norm oraz wzorów zachowań,
obowiązujących w danej zbiorowości
26
rodzaje socjalizacji
PIERWOTNA
• zachodzi w grupie pierwotnej
(zwykle rodziny)
• na jednostkę mają wpływ
znaczący inni, przeważnie
rodzice
• charakteryzuje się silnym
emocjonalnym
oddziaływaniem znaczących
innych na jednostkę
• reguły działania przyswaja się
na zasadzie naśladownictwa a
w mniejszym stopniu poprzez
werbalny przekaz symboliczny
• kończy się w momencie
pojawienia się uogólnionego
innego
WTÓRNA
• składowa procesu socjalizacji
obejmująca proces
profesjonalizacji lub etatyzacji,
kiedy w toku wzrastania
jednostki do życia społecznego
wchodzi ona do kolejnych
wtórnych grup społecznych
Uogólniony inny - ogólne reguły
społeczne, normy i wartości,
które jednostka społeczna
zaczyna dostrzegać w procesie
socjalizacji i pojmować, że
reguły, według których działa, nie
są regułami tylko jej znaczących
innych, czyli bliskich osób, z
którymi się utożsamia, ale są one
ogólnie przyjęte w
społeczeństwie
27
tożsamość
• postrzeganie siebie jako osoby ze
względu na specyficzne, odrębne
i niepowtarzalne u innych ludzi
właściwości dotyczącej własnego
wyglądu, sposobu myślenia, psychiki,
zachowania itp.
• istotny element osobowości
28
tożsamość
• tożsamość
społeczna
– uświadomienie
sobie wspólnych
właściwości z
grupą, w której
jednostka żyje,
poczucie
przynależności do
grupy i dostrzeżenie
odrębności grupy.
• tożsamość osobista
– dostrzeżenie tego,
co różni jednostkę
od innych,
powstawanie sądów
na temat własnej
osoby.
29
30
status
• pozycja, jaką jednostka zajmuje w
grupie społecznej
– status pełni określoną funkcję
społeczną
rolę
31
pozycja jednostki
• Pozycja o
charakterze
przypisanym
– gdy jednostka nie
ma wyboru co do jej
zajmowania lub
niezajmowania
– np. przedszkolak
• Pozycja o
charakterze
osiągniętym
– taka, którą
jednostka zyskuje
poprzez swoje
działania
– np. dyrektor,
więzień
32
rola społeczna
• zbiór społecznych oczekiwań wobec
jednostki i przysługujących jej uprawnień
związanych z pozycją zajmowana przez
nią w grupie lub w społeczeństwie
– status to pozycja, a rola oczekiwane
zachowanie związane z tą pozycją
33
role społeczne
obywatel
pracownik
ojciec
konsument
możliwe role
społeczne osoby
kierowca
kolega
mąż
34
role społeczne – reguły
• Każdy aktor społeczny we
współczesnym społeczeństwie odgrywa
kilka ról społecznych.
• W niektórych sytuacjach role te mogą
wchodzić ze sobą w konflikty.
• Konflikty mogą być minimalizowane
poprzez odpowiedni dobór ról.
35
znaczenie ról społecznych
• Role różnicują funkcje wewnątrz grupy – są
behawioralnymi (zachowaniowymi) zobowiązaniami
przydzielanymi poszczególnym osobom po to, aby
usprawnić funkcjonowanie grupy:
1) odzwierciedlają podział pracy
2) wyrażają jednoznacznie oczekiwania społeczne, dostarczają
informacji o relacjach w grupie
3) pozwalają członkom grupy na samozdefiniowanie się i umieszczają
ich w strukturze – nadają status (rola klauna, milczka, aktywisty,
szarej eminencji, eksperta, kozła ofiarnego, outsidera, buntownika)
• socjalizacja to m.in. uczenie się ról społecznych
36